Bariery rozprzestrzeniania się rozwoju:

• Mała aktywność lokalna (niska przedsiębiorczość)

• Mała podatność na innowacje

• Bariery demograficzne, np. mało młodych ludzi lub przeludnienie

• Niewielki kapitał

• Słaba infrastruktura

• Niewielki rynek zbytu

Procesy kumulacyjne – przyczyniają się do utrzymania przewagi regionów rozwiniętych. Procesy te zachodzą dzięki efektom aglomeracji (zewnętrznym korzyściom skali).

Zależność od ścieżki – (ang. path dependence) – współczesny rozwój uzależniony jest od sekwencji zdarzeń z przeszłości.

Procesy kumulacyjne mogą zostać zapoczątkowane przez pozornie mało znaczące, specyficzne zdarzenia, np. lokalizację w danym miejscu fabryki, pojawienie się innowacji.

Podtrzymywana może być dotychczasowa ścieżka rozwoju, np. efekty aglomeracji lub uwięzienie na ścieżce (ang. lock-in).

TEORIA CYKLU ŻYCIOWEGO PRODUKTU

Produkcja

Etap Etap Etap Czas

innowacji ekspansji dojrzałości

Etap innowacji:

• Produkcja na małą skalę

• Częste zmiany cech produkcji i technologii

• Specjalistyczna, wykwalifikowana kadra

• Lokalizacja produkcji w regionach rozwiniętych, w pobliżu ośrodków badawczych

Etap ekspansji:

• Rośnie produkcja na wielką skalę

• Małe zmiany (standaryzacja) wyrobu i technologii

• Zmniejszenie zapotrzebowania na specjalistyczną i wykwalifikowaną kadrę

• Stopniowe rozpraszanie produkcji w kierunku rynków zbytu

Etap dojrzałości:

• Stagnacja lub spadek produkcji z powodu nasycenia rynku

• Presja na obniżenie kosztów produkcji

• Dążenie do obniżki kosztów pracy (szukanie taniej siły roboczej)

• Lokalizacja w słabo rozwiniętych regionach peryferyjnych i małych miejscowościach

Teoria cyklu życiowego produktu zwana jest także filtrowania w dół hierarchii.

Pod wpływem zmiany w technologii i wielkości produkcji zmieniają się wymagania dotyczące siły roboczej, w efekcie czego następuje przestrzenne rozproszenie produkcji z regionów rozwiniętych do regionów peryferyjnych.

W miarę „dojrzewania” produktu następuje jego „filtrowanie” od regionów rozwiniętych i głównych ośrodków do regionów peryferyjnych i mały ośrodków.

Teoria cyklu życiowego produktu wyjaśnia, że kraje i regiony wysoko rozwinięte tracą co prawda dawną pozycję w wytwarzaniu wyrobów w fazie dojrzałości, ale utrzymują swoją przewagę gospodarczą nad regionami peryferyjnymi dzięki podejmowaniu produkcji nowych wyrobów.

TEORIA DŁUGICH FAL KONDRATIEWA:

• Działalność gospodarcza rozwija się w postaci długich fal (cykli) trwających 50-70 lat

• Każdy cykl (fala) składa się z kolejnych faz wzrostu, prosperity, recesji, kryzysu

• Każdy cykl związany jest z pewnymi innowacjami i nowymi, dynamicznie rosnącymi działalnościami

Atrakcyjność lokalizacyjna regionów dla nowych rodzajów działalności może się różnić od atrakcyjności dla wcześniejszych działalności.

ZMIANY STRUKTURALNE

Tercjalizacja – wzrost udziału pracujących w usługach

Deindustrializacja – spadek produkcji i zatrudnienia w przemyśle w krajach, regionach i ośrodkach silnie uprzemysłowionych

Tercjalizacja nie musi oznaczać deindustrializacji.

Główne przyczyny wzrostu udziału usług (tercjalizacji):

• Ze wzrostem dochodów rośnie popyt na usługi (tzw. wyższa elastyczność dochodowa usług)

• Rosnący popyt na usługi zdrowotne i edukacyjny wynikający ze zmian hierarchii wartości i zmian demograficznych (starzenie się społeczeństw)

• Wolniejszy wzrost wydajności w usługach, m.in. z powodu potrzeby osobistego kontaktu z klientem oraz trudności w zmechanizowaniu

• Wydzielanie wielu działalności usługowych i ich prowadzenie przez odrębne firmy (outsourcing)
  
  

Wysoki udział usług w gospodarce regionu lub miasta nie musi odzwierciedlać wysokiego poziomu rozwoju, a czasem jest obrazem niedorozwoju produkcji (przemysłu).

Główne przyczyny deindustrializacji:

• Rosnąca wydajność (produktywność) dzięki lepszej technologii i organizacji, tj. większa produkcja osiągana może być przez mniejszą liczbę pracowników

• Relokacja (przenoszenie) produkcji do innych krajów lub regionów, m.in. w wyniku:

  • Nasycenia rynku

  • Wysokich kosztów

Kryzys starych okręgów przemysłowych może wynikać z:

• Problemów strukturalnych, tj. dominacji działalności schyłkowych

• Niekorzyści aglomeracji

• Małej atrakcyjności dla nowych działalności, m.in. z powodu wysokich płac, sztywnych stosunków pracy, zdewastowanego krajobrazu, patologii społecznej

• Niskiej lokalnej przedsiębiorczości i innowacyjności – niekorzystny klimat dla rozwoju nowych firm

• Ukierunkowania lokalnych instytucji i firm na utrzymaniu „status quo” – uwięzienie na ścieżce dotychczasowego rozwoju

TEORIA ELASTYCZNEJ (POSTFORDOWSKIEJ) ORGANIZACJI PRODUKCJI

Fordowska organizacja produkcji:

• Masowa (wielkoseryjna) produkcja

• Standardowe wyroby

• Wielkie zintegrowanie pionowe firmy (obejmujące większość łańcucha produkcji)

Postfordowska organizacja produkcji umożliwia elastyczne dostosowywanie się do szybko zmieniającego się popytu.

Branże o postfordowskiej organizacji:

• Nowoczesne przemysły High-Tech (np. część elektroniki, biotechnologii)

• Projektochłonna produkcja o tradycjach rękodzielniczych (rzemieślniczych), np. obuwie, biżuteria, meble

Nowe obszary koncentracji postfordowskiej produkcji:

• Obszary metropolitalne poza okręgami przemysłowymi, np. przemysł High-Tech, dóbr kultury w obrębie metropolii San Francisco – Los Angeles

• Średnie i małe miasta oraz miejscowości miejskie w regionach peryferyjnych:

  • Obszary tradycyjnej produkcji rękodzielniczej (rzemieślniczej), np. „Trzecie Włochy”, rejon Kalwarii Zebrzydowskiej

  • Miasta i miejscowości wiejskie, nieskażone wielkim przemysłem, np. Jutlandia

Gospodarka oparta na wiedzy – współczesny rozwój gospodarczy krajów i regionów w coraz większym stopniu opiera się na firmach, które swoją przewagę konkurencyjną opierają na wiedzy.

Wiedza powstaje w określonych miejscach – w konkretnym kontekście przestrzennym warunków gospodarczych, społecznych, kulturowych i politycznych krajów, regionów.

Dwa rodzaje wiedzy:

• Skodyfikowana

• Ukryta (ang. tacit knowledge) – trudna do przekazania w sposób sformalizowany, przekazywana poprzez długotrwałe kontakty osobiste między ludźmi

Przekazywanie wiedzy ukrytej wykazuje bardzo silny opór odległościowy.

Koncentracja przestrzenna działalności opartych na wiedzy czerpie korzyści z:

• Skupienia firm i ludzi ułatwiającego przepływ informacji i procesów uczenia się:

  • Something in the air (innowacyjna atmosfera)

  • Firmy czerpią swoje kompetencje z kompetencji istniejących w otoczeniu lokalnym

• Niepisanych norm postępowania, które obniżają niepewność i zwiększają zaufanie w relacjach między ludźmi i firmami

Interpretacja zmian/trwałości w relacjach między rdzeniem, a peryferiami w świetle wybranych teorii:

• Teoria cyklu życia produktu – utrzymywanie przewagi krajów/regionów wysoko rozwiniętych

• Teoria cyklu długich fal Kondratiewa – pojawienie się nowych regionów szybkiego rozwoju

• Teoria posfordyzmu (elastycznej organizacji produkcji) – pojawienie się nowych regionów szybkiego rozwoju

GLOBALIZACJA A ROZWÓJ LOKALNY

Procesy globalizacji oznaczają rosnące powiązania działalności prowadzonych w różnych odległych miejscach w skali międzynarodowej. Inaczej, to funkcjonalna integracja tych działalności.

Globalizacja to według Banku Światowego globalny obieg dóbr, usług, kapitału, informacji i ludzi.

Globalizacja ≠ umiędzynarodowienie

Globalizacja dotyczy (przejawia się w) zjawisk/ach:

1. Gospodarczych

2. Kulturowych

Źródła globalizacji:

• Ekspansja koncernów międzynarodowych

• Przestrzenne rozproszenie etapów łańcucha produkcyjnego (wykorzystywanie poszczególnych etapów produkcji/usług w różnych krajach)

• Możliwość szybkiego przemieszczania informacji, kapitału, dóbr i osób dzięki zmianom technologicznym i ograniczeniu barier prawnych