32. ZAPOŻYCZENIA Z JĘZYKA FRNACUSKIEGO W POLSZCZYŹNIE

Związki Polski z Francją

• X/XI w. – przyszli do Polski benedyktyni, którzy zakładali szkoły parafialne i klasztorne,

• XVI w. – Polacy zaczęli wyjeżdżać na studia do Francji, np. Jan Zamoyski, Jan Kochanowski,

• XVII w. – wzrost wpływów francuskich, ich największym ośrodkiem był dwór królewski. Działały tu dwie królowe pochodzenia francuskiego: Maria Ludwika Gonzaga żona Władysława IV, Maria Sobieska. Językiem dworu stawał się francuski. Ważnym źródłem upowszechniania francuszczyzny był zakon wizytek, od 1654 r. w Warszawie. W uniwersytecie wileńskim uczy się francuszczyzny.

• XVIII w. – Stanisław Leszczyński sprowadza wybranych Polaków do Luneville, którzy po powrocie do kraju szerzyli kult francuszczyzny. Jej znajomość panowała na dworze Sasów. Rzecznikami języka francuskiego stali się jezuici. W uniwersytecie krakowskim w r. 1736 powstał katedra języka francuskiego.

Konarski przypisywał językowi francuskiemu w stosunku do polskiego taką samą rolę, którą odegrała greka w stosunku do łaciny.

Zapożyczenia z francuskiego wdzierały się w język warstw wyższych. Galicyzmy te dotyczą życia dworskiego, gier, tańców, rozrywek towarzyskich, strojów, urządzenia domowego, budownictwa, kuchni, wojska.

Dziedziny zapożyczeń francuskich XVII-XIXw.

Dziedzina	XVII-XVIII	XIX
Życie dworskie	Dama Fryzyjer Gorset Awangarda – straż przednia Aryjergarda – straż tylna	Awans Awantura Kaprys Biżuteria Parasol
Język sztuki		Afisz Balkon Bilet
Wojsko	Awangarda - straż przednia Batalija – bitwa Batalijon – jednostka wojskowa Oprosz – wykop Szarża – ranga wojskowa	Amunicja Kariera
Kuchnia	Furaż - żywność Potaź – rosół	Sos Szampan
Strój	Botynki – buty Robron – suknia kobieca Rabdyszan - szlafrok
	Antreprener – przedsiębiorca Awantaż - zysk

GALICYZMY – zapożyczenia z języka francuskiego bez przekształceń

• à propos – przy sposobności, w związku z tematem (coś powiedzieć)

• bon ton – dobry ton

• en face – z przodu

• femme fatale – kobieta fatalna

• va banque – na całość

• vis-à-vis – naprzeciwko

• déjà vu – już widziany, złudzenie, że widziało się pewien obraz już wcześniej

KALKI JĘZYKOWE – wyrazy lub wyrażenia utworzone za pomocą rodzimych elementów języka wg. wzoru semantycznego języka obcego

• dosłowne np. półświatek - demimande= demi (pół)+ mande(świat);

• peruka - perruque

• zapożyczenia znaczeniowe np. aktualny (obecny, teraźniejszy)

• formacja (wykształcenie)

• związki frazeologiczne – np. gwóźdź sezonu – clou de la saison

• krzyk mody – cri de la mode

• punkt widzenia –paint de vue

ZAPOŻYCZENIA LEKSYKALNE – wyrazy mające zarówno fonetykę zgodną z wymogami języka zapożyczającego(j.pol.), jak i podlegającego jego systemowi fleksyjnemu

• adresse – adres

• toilette – toaleta

• perfum – perfumy

• châle - szal

• fauteuil – fotel

Przykłady powojennych zapożyczeń leksykalnych leksykalnych języka francuskiego (liczba sięga 220):

• atrapa (attrape )– imitacja przedmiotu lub puste opakowanie jako reklama

• bagietka (baguette)- bardzo długa i wąska bułka

• butik (boutique) – sklep prywatny

• klimatyzacja (climatisation)

• makabra (macabre)

• paragon (paragon)

• totalitarny (totalitaire)

Występują także wyrazy, które pochodzą od nazw własnych:

• bardotka (Bardot)

• gilotyna (Monsieur Guillotin – był rzecznikiem humanitarnego traktowania skazańców, niefortunnie od jego nazwiska powstało może szybkie, ale jednak narzędzie do obcinania głów)

• wersalka (Versailles)

Najnowsze zapożyczenia francuskie różnią się pewnymi cechami od dawniejszych. Najważniejsze z nich to:

• Pod względem znaczeniowym dawniejsze Galicyzmy były związane z życiem dworskim, później salonowym. Nowsze dotyczą wszystkich dziedzin życia.

• Pod względem formalnym najnowsze Galicyzmy odznaczają się relatywnie niższym od dawniejszym stopniem asymilacji fonetycznej i morfologicznej.

• Przyczyny zapożyczeń francuskich – dziś dominują obiektywne potrzeby nominatywne i ekspresywne współczesnej polszczyzny, kiedyś z kolei głównym czynnikiem była moda francuska.

3