Thomas Kuhn, Struktura rewolucji naukowej, PWN Warszawa 1968 s 26 – 50 i 109 i 126

Thomas Samuel Kuhn (ur. 18 lipca 1922 w Cincinnati, zm. 17 czerwca 1996 na raka w Cambridge w Massachusetts) – amerykański badacz nauki, twórca pojęcia paradygmatu naukowego. Uzyskał stopień doktora nauk na Uniwersytecie Harvarda w 1949 r. i pozostał tam jako adiunkt (assistant professor) z dziedziny pedagogiki ogólnej i historii nauki W 1956 r. Kuhn podjął pracę na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, na którym otrzymał tytuł profesora zwyczajnego historii nauki. W 1964 r. otrzymał imienny tytuł profesora M. Taylora Pyne'a w dziedzinie filozofia i historii nauki na Uniwersytecie Princeton. Obowiązki profesora filozofii i historii nauki pełnił również w Massachusetts Institute of Technology, od powrotu w 1979 r. do Bostonu. W 1983 r. otrzymał w MIT imienny tytuł profesora L. S. Rockefellera w dziedzinie filozofii.

Wstęp z notatek

Paradygmat:

• -za sprawa nowych teorii zmienia się paradygmat

• przy odkryciach ważna jest świadomość zawodności istniejących reguł – stanowi ona preludium do poszukiwania nowych

• teoria Kopernika: nowe czynniki naruszyły dotychczasową teorię, brak druku – niemożność porozumienia się

• sposoby interpretacji – każde kolejne odkrycie jest sprzeczne z tym, co proponowane. Zmiana paradygmatu powoduje zmiany do czasu znalezienia lepszego rozwiązania zostajemy przy starym paradygmacie.

Schemat tego jak tworzy się/kształtuje nauka normalna: stadium przedparadygmatyczne -> wiele koncepcji -> 1 koncepcja dominuje -> wyodrębnienie, wyszczególnienie jednej teorii, uszczegółowienie jej założeń -> paradygmat -> anomalia -> rewolucja naukowa -> nowy paradygmat

Definicja dziedziny nauki - Kuhn sugerował, że na pytanie o to, czy dana dyscyplina jest czy też nie jest nauką, może być dana odpowiedź tylko wtedy, gdy członkowie społeczności naukowej powątpiewający o swoim statusie osiągną konsens co do oceny swoich przeszłych i obecnych osiągnięć.

nauka instytucjonalna - (nauka normalna) – badania wyrastające z jednego lub szeregu takich osiągnięć naukowych przeszłości, które dana społeczność uczonych aktualnie akceptuje i taktuje jako fundament swej dalszej praktyki.

Nauka normalna – badania, które wyrastają z aktualnego stanu wiedzy; fundament do dalszej praktyki – Kuhn opisuje to, w jaki sposób nauka się kształtuje i utrzymuje panowanie na jakiś czas. Pojawia się teoria, która zdaje się być bardziej atrakcyjna niż pozostałe – dominuje, ponieważ jest bardziej atrakcyjna i pozwala w spójny sposób wyjaśnić to zjawisko, nie musi być przy tym słuszna. Ta teoria dominuje i tworzy wspólna bazę dla wszystkich, podstawa dla wspólnej wiedzy na temat jakiegoś zjawiska.

• badania wyrastające z jednego lub szeregu takich osiągnięć naukowych przyszłości, które dane społeczności uczonych aktualnie akceptuje i traktuje jako fundament swej dalszej praktyki.

• warunkiem istnienia nauki instytucjonalnej jest ukształtowanie się i trwanie określonej tradycji badawczej

• nauka instytucjonalna jest ziszczeniem obietnicy danej przez paradygmat o skuteczności rozwiązywania problemów ostrych. Jest realizacją, którą osiąga się przez rozszerzenie zakresu jej stosowalności i przez dalsze uściślenie samego paradygmatu

• to prace przyczynkarskie, „wtłoczenie przyrody do gotowych już względnie sztywnych szufladek, których dostarcza paradygmat” Jej celem nie jest wywoływanie nowych zjawisk, raczej nie dostrzega ona problemów, które nie mieszczą się w szufladce. Również naukowcy nie koncentrują się na wynajdowaniu nowych teorii, co więcej nie są tolerancyjni dla nowych pomysłów. Dąży ona (nauka instytucjonalna) do uszczegółowienia zjawisk i teorii, który dostarcza przyjęty uprzednio paradygmat. Koncentruje ona uwagę uczonych na niewielkim zakresie wyspecjalizowanych zagadnień, pozwala im zbadać pewien wycinek przyrody w szczegółowy i dogłębny sposób, który nie byłby możliwy bez przyjętego paradygmatu. Nauka instytucjonalna jest wyposażona w wewnętrzny mechanizm rozluźniający restrykcje wiążące się z pracami badawczymi, gdy paradygmat przestaje być skuteczny

• to praca badawcza oparta na paradygmacie

• problemy związane z uszczegółowieniem paradygmatu bardziej niż inne badania w ramach nauki instytucjonalne mają charakter teoretyczny i instytucjonalny.

Okres Przed paradygmatyczny

• rolę nauki instytucjonalnej przed początkiem XIX w. (wtedy ukonstytuowała się nauka instytucjonalna) pełnił dzieła klasyków np. Principia i Optyka Newtona. Nadawał się one, gdyż reprezentowany przez klasyków dorobek był dostatecznie oryginalny i atrakcyjny, aby na jego postawie powstać konkurencyjne wobec dotychczasowych metod działalności szkoły. Również są na tyle otwarte, że pozostawiła nowej szkole najrozmaitsze problemy do rozwiązania. Osiągnięcia odznaczające się wskazanymi cechami to paradygmat.

• w okresie przed paradygmatycznym nie było jednego przejętego poglądu na istotę świata. Istniało współzawodnictwo rywalizujących ze sobą szkół, z których każda broniła swoich racji -> patrz Filozofia Grecka – Epikurejczycy, Stoicy i Hedoniści

• każdy, który chciał się zająć określoną dziedziną nauki był zmuszony budować swoją teorię od podstaw. Korzystał ze względnej swobody doboru obserwacji i doświadczeń, gdyż było brak modelu wyznaczającego metody, z których musi korzystać i jakie zjawiska musi wyjaśniać

• nie można interpretować żadnej wiedz przed paradygmatycznej bez wzięcia pod uwagę uwikłanych w nie przekonań teoretycznych i metodologicznych będących podstawą do selekcji, oceny i krytycyzmu. Przekonania teoretyczne nie tkwią w zbiorze faktów, lecz odwołują się do jakiegoś systemu metafizycznego, innej nauki, wydarzeń osobistych lub historycznych. Stąd naukowcy okresu przed paradygmatycznym mając ten sam zakres faktów, lecz nie z tymi samymi indywidualnymi zjawiskami, opisywali je i interpretowali w rozmaity sposób. Co więcej początkowe rozbieżności, stopniowo zanikają, gdyż tryumfuje jedna ze szkół przed – paradygmatycznych, która dzięki charakterystycznym przekonaniom i uprzedzeniom kładzie nacisk tylko na pewną część zbyt obszernych wyjściowy informacji.

Paradygmat - zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki. Teorii i pojęć tworzących paradygmat raczej się nie kwestionuje, przynajmniej do czasu kiedy paradygmat jest twórczy poznawczo - tzn. za jego pomocą można tworzyć teorie szczegółowe zgodne z danymi doświadczalnymi (historycznymi), którymi zajmuje się dana nauka. Najogólniejszym paradygmatem jest paradygmat metody naukowej, jest to kryterium uznania jakiejś działalności za naukową. Z dominacją paradygmatu wiąże się to, że naukowe jest to, co możemy znaleźć w podręczniku – przyjęcie teorii przez dominującą grupę naukowców. Jest to nienaukowe kryterium naukowości. Publikacje naukowe przy trwaniu danego paradygmatu staja się coraz bardziej szczegółowe, co powoduje swoiste zepchnięcie i oddalenie się danej dyscypliny od ludzi, którzy się nią nie zajmują – ta przesłanka pozwala trwać danemu paradygmatowi.

• odznacza się oryginalnością i atrakcyjnością, która umożliwia powstawanie konkurencyjnych wobec dotychczasowych metod szkół oraz otwartością pozostawiającą nowej szkole rozmaite problemy do rozwiązania.

• może być traktowany jako zdobyte kryterium zdolne do kierowania badaniami całej grupy.

• wiąże się ściśle z terminem nauki instytucjonalnej.

• jest dla studenta podstawową jednostką w jego rozwoju naukowym, której nie da się zredukować do logicznych składowych części.

• ukształtowanie paradygmatu i bardziej wyspecjalizowanych badań na jakie on pozwala jest oznaką dojrzałości danej dyscypliny naukowej

• przeobrażenie paradygmatu to rewolucja naukowa

• brak paradygmaty sprawia, że wszystkie fakty, które mogą przyczynić Siudo rozwoju danej dyscypliny są równie doniosłe, co w rezultacie sprawia, że gromadzenie faktów ma charakter bardziej przypadkowy niż działalności naukowej. Co więcej zbieranie faktów raczej ogranicza się do wykorzystania tych danych znajdujący się najbliższej. W takim przypadku otrzymane wynik mają charakter przypadkowych informacji i doświadczeń lub otrzymujemy bardziej wyspecjalizowane dane niż oczekiwaliśmy.

• ustanowienie paradygmatu wygasał spory pomiędzy szkołami. Uczeni przekonani o słuszności obranej szkoły podejmowali bardziej precyzyjne, wyspecjalizowane i szeroko zakrojone prace. Przez ustanowienie paradygmatu zostali zwolnieni z rozpatrywani wszystkich zjawisk, a mogli zająć się szczegółowymi badaniami, z wykorzystaniem specjalnie stworzonej aparatury, korzystając z niej w sposób bardziej wytrwały i systematyczny. Akceptując paradygmat jako dobrze uzasadniony, badacz nie musi już w swoich głównych pracach podejmować prób budowania całej wiedzy o podstaw, pozostawiając do autorom podręczników, a on sam może zająć się obszarem wiedzy, który nie istnieje jeszcze jako wiedza podręcznikowa.

• nadaje kierunek całej gałęzi wiedzy.

• zostaje wyłoniony w toku wyspecjalizowanych, profesjonalnych badań

• przyjęty model czy wzorzec

• Funkcjonowanie paradygmatu w standardowym zastosowaniu polega na odwzorowywaniu przykładów, z których każdy mógłby zająć jego miejsce. W nauce paradygmat rzadko ma charakter takie wzorca, raczej jest pewnego rodzaju analogiczna do decyzji prawnej w prawie zwyczajowym, stanowi przedmiot dalszego uszczegółowienia i uściślenia w nowych bardziej określonych warunkach

• uzyskuje swój status dzięki temu, że okazuje się bardziej skutecznym od swych konkurentów środkiem rozwiązywania niektórych problemów uznanych przez naukowców za ostre. Nie oznacza to, że jest on całkowicie skuteczny, gdy chodzi o rozwiązanie pojedynczego problemu. Polega on raczej początkowo na obietnicy sukcesu, która potwierdzają wybrane, a nie wszystkie przykłady.

• nauka instytucjonalna jest ziszczeniem obietnicy danej przez paradygmat o skuteczności rozwiązywania problemów ostrych. Jest realizacją, którą osiąga się przez rozszerzenie zakresu jej stosowalności i przez dalsze uściślenie samego paradygmatu.

• pozostawia naukowcom szeroki zakres pole uzupełnień.

• aby teoria była uznana za paradygmat musi być lepsza od konkurencyjnych, ale nie musi tłumaczyć wszystkich zjawisk, które powinna obejmować.

• sprawia, że kolejne tekst i wnioski badawcze będą ukazywane w specjalistycznych czasopismach w postaci artykułów i będą przeznaczone jedynie dla specjalistów znających przyjęty paradygmat. To właśnie wewnętrzny mechanizm postępu nauki sprawia, że pojawia się przepaść pomiędzy uczonymi reprezentującymi różne dziedziny nauki.

• wysiłki do uszczegółowienia paradygmatu nie ograniczają się do określenia stały uniwersalnych praw, celem może być również formułowanie praw ilościowych.

• wynalazki biorą się ze zmiany (destruktywnej bądź konstruktywnej)

• nie jest on dany raz na zawsze - lecz jest przyjęty na zasadzie konsensusu większości badaczy,

Rewolucje naukowa - są nieskumulowanym epizodem rozwojowym, podczas którego starszy paradygmat jest zamieniany w całości lub po części przez niezgodny z nim paradygmat nowszy. Ale nowy paradygmat nie może być zbudowany na poprzedzającym go, a raczej może go tylko zamienić, gdyż "instytucjonalna tradycja naukowa wyłaniająca się z rewolucji naukowej jest nie tylko niezgodna, ale też nieuzgadnialna z tą, która pojawiła się przed nią". Rewolucja kończy się całkowitym zwycięstwem jednego z dwóch przeciwnych obozów.

Kryzysy w nauce

Kryzysy są wyzwalane, gdy uczeni uznają odkryte sprzeczności za anomalię w dopasowaniu istniejącej teorii z naturą. Wszystkie kryzysy są rozwiązywane na trzy sposoby:

1. Nauka instytucjonalna może udowodnić zdolność do objęcia kryzysowego problemu, i w tym przypadku wszystko wraca do "normalności"

2. Alternatywnie, problem pozostaje, jest zaetykietowany, natomiast postrzega się go jako wynik niemożności użycia niezbędnych przyrządów do rozwiązania go, więc uczeni pozostawiają go przyszłym pokoleniom z ich bardziej rozwiniętymi (zaawansowanymi) przyborami.

3. W niewielu przypadkach pojawia się nowy kandydat na paradygmat, i wynika bitwa o jego uznanie będąca w istocie wojną paradygmatów.

• następujące po sobie rewolucje naukowe wyznaczają schemat rozwoju nauki dojrzałej

• aby teoria była uznana za paradygmat musi być lepsza od konkurencyjnych, ale nie musi tłumaczyć wszystkich zjawisk, które powinna obejmować.

• przyjęcie syntezy zdolnej przyciągnąć zainteresowanie następnych pokoleń badaczy, następuje upadek dawnych szkół. Przyjęcie nowego paradygmatu narzuca nowe bardzie restryktywne określenie przedmiotu badań danej dziedziny. Naukowcy, którzy nie chcą lub nie mogą się do niego przystosować, działać muszą w izolacji lub związać się z inną gałęzią wiedzy. Często wiązali się z wydziałami filozofii. Akceptacja paradygmatu jest tym czynnikiem, który przekształca badania w zawód lub odrębną dyscyplinę. Przyjęcie pierwszego paradygmatu wiąże się zwykle z powstaniem wyspecjalizowanych towarzystw naukowych i pojawieniem się wyspecjalizowanych czasopism oraz przeznaczenie jej odrębnego miejsca w programach nauczania

• traktowana jest jako epizod w rozwoju nauki, kiedy to stary paradygmat zostaje zastąpiony w całości lub częściowo przez nowy nie dający się pogodzić nowy paradygmat.

• Źródłem rewolucji naukowej jest poczucie, że istniejący paradygmat przestał spełniać swe funkcje w poznawaniu tego aspektu przyrody, którego badanie sam poprzednio umożliwił. Poczucie to prowadzi do kryzysu naukowego, kryzysu, który jest warunkiem wstępnym rewolucji

• jest traktowana jako tak, tylko przez osoby, które uznawały obalony paradygmat

• naukowe mają analogiczny charakter, co rewolucje polityczno – społeczne.

• wybór pomiędzy paradygmatami jest podobny do wyboru pomiędzy instytucjami, wyborem pomiędzy dwa nie dającymi się pogodzić nurtami

• Rewolucja polityczna jako analogia rewolucji naukowej - Źródłem rewolucji politycznej jest rosnące poczucie w społeczeństwie, że istniejące instytucje nie są zdolne rozstrzygać problemów, które same zrodziły. Poczucie to prowadzi do, kryzysu, który jest warunkiem wstępnym rewolucji. Rewolucje społeczne mają na celu zmianę instytucji w sposób, który jest przez te instytucji na rzecz innych, a w okresie przejściowym społeczeństwo rządzi się po części bez instytucji. Kryzys osłabiaj rolę paradygmatów tak jak osłabia rolę instytucji politycznych. Kryzys powoduje częściej ludzi wyłączają się z danego systemu życia politycznego i zachowują się w sposób inny, niż nakazuje jest kanony. Gdy kryzys się pogłębiał, wiele przyłącza się do tych lub innych propozycji reform życia społecznego w ramach nowych instytucji. Społeczeństwo dzieli się na dwa obozy, których jeden broni starego porządku, a drugie chce wprowadzić nowe. Gdy kryzys się pogłębia wielu przyłącza się do tych lub innych propozycji reform życia społecznego w ramach nowych instytucji. W chwili, gdy następuje taka polaryzacja taka polaryzacja, porozumienie polityczne jest niemożliwe, bo partie różnią się, co do instytucjonalnego sposobu przeprowadzania i oceny zmian oraz tego, że nie uznają wspólnej naczelnej instancji, która mogłaby rozstrzygać spory.

• kumulatywne włącznie nieprzewidywalnych nowych odkryć do dorobku wiedzy okazuje się raczej nierealnym wyjątkiem wobec prawidłowości rozwoju naukowego. Jest to zjawisko nieprawdopodobne. Badania instytucjonalne mają charakter kumulatywny, gdyż uczeni wybierają te problemy, które mogą być rozwiązane za pomocą przyrządów i aparatury pojęciowej już znanych lub bardzo do nich podobnych

• Zawsze pomiędzy paradygmatem a anomalią musi zachodzić konflikt

• Zjawiska na podstawie, których mogą powstać nowe teorie:

• Zjawisko uprzednio dobrze wytłumaczone przez istniejący paradygmat - rzadko pozwalają na skonstruowanie nowej teorii jednak:

  • Uzyskane w rezultacie teorii wyniki nie znajdują uznania, gdyż dostarczonych racji dla odrzucenia starych;

• Mogą być to zjawiska, które są określone przez istniejący paradygmat, lecz których szczegóły mogą wynikać z dalszego uszczegółowienia;

• Zjawisko, które jest anomalią w stosunku do istniejącego paradygmatu – tylko ten rodzaj zjawisk danej początek nowy teorią. Paradygmat wyznacza miejsce pola widzenia, ale nie uwzględnia anomalii

Aby nowa teoria była skuteczna musi umożliwiać przewidywania różne od jej poprzedniczki, stąd nie mogą być logiczno zgodne. Nowy paradygmat musi wyprzedzać stary. Zawsze musi minąć jakiś czas od akceptacji nowego paradygmatu, zanim uznamy go za teorię wyższego poziomu logicznego, która nie jest sprzeczna z poprzedniczkami

• Sposoby ratowania starego paradygmat:

  • Zakwestionowanie podłożenia logicznego nowego paradygmatu, uznanie obserwacji, eksperymentów i doświadczeń na postawie, których został stworzony.

  • Potraktowanie starego paradygmatu jako specyficznego przypadku w ramach nowego paradygmatu

  • Przekazanie problematyki, której dotyczy nowy paradygmat innej dziedzinie nauki.

Wraz ze zmiana paradygmatu następuje istotna przemiana kryteriów wyznaczających uprawnione problemy i rozwiązywania

Ewolucja idei w myśl koncepcji Kuhna proces rozwoju nauki stanowi ewolucję od prymitywnych początków przez następujące kolejne stadia charakteryzujące się wzrastająca szczegółowością i coraz bardziej wyrafinowanym zrozumieniem przyrody. W konsekwencji porównywał on własną koncepcję ewolucji idei naukowych do darwinowskiej koncepcji ewolucji organizmów żywych, ale dowodził, że nie jest to proces ewolucji w odniesieniu do czegokolwiek, i pyta, czy rzeczywiście pomaga to wyobrazić sobie, że istnieje jedyny, pełny, obiektywny, prawdziwy obraz przyrody. I chociaż postęp naukowy prowadzi do odkryć fundamentalnych prawd, Kuhn zaobserwował, że "jawnie lub skrycie rezygnujemy z poglądu, iż zmiany paradygmatów prowadzą naukowców i ich uczniów bliżej i coraz bliżej do prawdy".

Inne

• akceptowane wzory współczesnej praktyki naukowej, obejmujące równocześnie prawa, teorie, zastosowania i wyposażenia techniczne tworzą model, z którego wyłania się określona tradycja naukowa.

pierwszym czynnikiem kształtującym zawodową wspólnotę jest konkretne osiągnięcie naukowe.

• definicja uczonego, jeśli obejmuje dorobek przedstawicieli różnych szkół, wyklucza ich nowożytnych następców.

• aby teoria była uznana za paradygmat musi być lepsza od konkurencyjnych, ale nie musi tłumaczyć wszystkich zjawisk, które powinna obejmować.

• budowanie teorii stało się działalnością ściśle ukierunkowaną przez przyjęte zasady

• Pewne nieliczne zabiegi teoretyczne w ramach nauki instytucjonalnej służą wyprowadzaniu prognoz istniejących już teorii

1. Ośrodki wokół, których skupiają się eksperymentalne badania naukowe (nie zawsze dają się rozróżnić lun stale odróżnić)

• klasa faktów – odsłaniają istotę rzeczy, wykorzystując je do rozwiązania problemów, paradygmat czyni je godnymi tego by badać je z większą dokładnością jak i w bardziej zróżnicowanych okolicznościach. Usiłowania zwiększenia ścisłości i zakresu znajomości tego rodzaju faktów jest podstawowym problemem nauki empirycznych

• fakty doświadczalne – fakty, które są bezpośrednio porównywane z prognozami formułowanymi na gruncie teorii paradygmatycznych

• fakty dokonujące uszczegółowienia teorii paradygmatycznej – rozwiązywanie dwuznaczności oraz problemów, na które poprzednio zwracano tylko uwagę,

2. Związek pomiędzy jakościowym paradygmatem a ilościowym prawe jest tak ogólny i ścisły, że już za czasów nauki przed paradygmatycznej prawa takie trafnie odgadywano na gruncie paradygmatu, wcześniej nawet niż stworzono przyrządów.

3. doświadczeń zmierzający do uszczegółowienia paradygmatu ma charakter eksploracyjny, a były bardziej wiążą się z zainteresowaniem aspektami jakościowymi niż ilościowymi.

Kuhn udowadnia, że normalna nauka rozwija się, ponieważ dojrzałe społeczności naukowe pracują na gruncie pojedynczego paradygmatu lub zestawu ściśle powiązanych ze sobą paradygmatów, i ponieważ różne społeczności naukowe rzadko kiedy badają te same problemy. Rezultat udanej twórczej pracy rozwiązującej problemy wywołane przez paradygmat stanowi postęp.

W 13 rozdziałach, Kuhn dowodzi, że nauka nie jest jednostajnym, kumulatywnym pozyskiwaniem wiedzy. Zamiast tego nauka jest serią spokojnych okresów przerywanych przez gwałtowne intelektualne rewolucje, po których jeden koncepcyjny światopogląd jest zamieniany przez inny. Kuhn spopularyzował w tym kontekście termin paradygmat, opisywany przez niego jako w istocie zbiór poglądów podzielanych przez naukowców, zestaw porozumień o pojmowaniu zagadnień. Pomimo tego krytycy zarzucali mu brak precyzji w stosowaniu tego terminu. Zgodnie z poglądami Kuhna paradygmat jest istotny dla badań naukowych, gdyż "żadna nauka przyrodnicza nie może być wyjaśniana bez zastosowania splecionych teoretycznych i metodologicznych poglądów pozwalających na wybór, ocenę i krytykę". Paradygmat kieruje wysiłkiem badawczym społeczności naukowych i jest tym kryterium, które najbardziej ściśle identyfikuje obszary nauk. Fundamentalnym argumentem Kuhna jest to, że dla dojrzałej nauki typową drogą rozwojową jest kolejne przechodzenie w procesie rewolucji od jednego do innego paradygmatu. Gdy ma miejsce zmiana paradygmatu, "świat naukowy zmienia się jakościowo i jest jakościowo wzbogacany przez fundamentalnie nowe zarówno fakty jak i teorie". Kuhn utrzymywał także, że - wbrew obiegowym opiniom - typowi naukowcy nie są obiektywnymi i niezależnymi myślicielami, a są konserwatystami, którzy godzą się z tym, czego ich nauczono i stosują tę naukę (wiedzę) do rozwiązywania problemów zgodnie z dyktatem wyuczonej przez nich teorii. Większość z nich w istocie jedynie składa układanki, celując w odkrywaniu tego, co i tak już jest im znane - "Człowiek, który usiłuje rozwiązać problem zdefiniowany przez istniejącą wiedzę i technikę nie ma szerszych horyzontów. Wie on co chce osiągnąć, i w zgodzie z tym projektuje swoje narzędzia i kieruje swoimi myślami." W naukach społecznych, gdzie mogą jednocześnie występować różne paradygmaty, dochodzi do wojen paradygmatycznych, czyli zwalczania się nawzajem uczonych z różnych obozów i odmawiania innym charakteru naukowości. Paradygmaty w socjologii i antropologii są bardzo podzielone i na całym świecie zaobserwować można spory pomiędzy ich przedstawicielami.

Thomas Samuel Kuhn (1922-1996)

 „Struktura rewolucji naukowej”

- filozof nauki; zajmował się głównie przyrodoznawstwem.

Paradygmat - zbiór podstawowych pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki. Teorii i pojęć tworzących paradygmat raczej się nie kwestionuje, przynajmniej do czasu, kiedy paradygmat jest twórczy poznawczo - tzn. za jego pomocą można tworzyć teorie szczegółowe zgodne z danymi doświadczalnymi (historycznymi), którymi zajmuje się dana nauka.; paradygmat to wiedza pewna (zapisana w podręcznikach).

Paradygmat służy do określania:

- co należy badać;

- jakie pytania należy stawiać;

- w jaki sposób należy to robić;

- jakie należy stosować reguły interpretacji uzyskanych odpowiedzi.

 Posiadanie paradygmatu traktowane jest jako cecha „nauki normalnej” (badania wyrastające z nauk przeszłości, które dana społeczność badaczy akceptuje aktualnie, a zatem przyjmuje się tu istnienie jednego paradygmatu).

Pojawienie się paradygmatu to początek nauki normalnej. Wcześniej gromadzono fakty, ale bez myśli przewodniej, bez ich selekcji.

 Paradygmat jest uszczegóławiany, aż do momentu, gdy pojawia się niewytłumaczalna w jego ramach anomalia, która może się stać początkiem nowego paradygmatu;

 w ramach paradygmatu następuje akumulacja wiedzy.

Wg Kuhna, przyrost wiedzy naukowej nie ma charakteru kumulatywnego; przyrost wiedzy polega na tym, że są kryzysy.

Rewolucja naukowa  to nieskumulowany epizod rozwojowy, podczas którego starszy paradygmat jest zamieniany w całości lub po części przez niezgodny z nim paradygmat nowszy; ma miejsce wtedy, gdy paradygmat przestaje spełniać swoje funkcje w badaniu rzeczywistości, które kiedyś umożliwił; rewolucja kończy się całkowitym zwycięstwem jednego z dwóch przeciwnych paradygmatów; bardzo ważną rolę pełni tu akceptacja społeczna. Może w końcu wygrać stary paradygmat. Wygrywa ten paradygmat, który tłumaczy większą ilość zjawisk.

Aby doszło do rewolucji naukowej, musi dojść do instytucjonalizacji wiedzy (regulacje prawne, obyczajowa i etyczna akceptacja); wprowadzenie wiedzy do przestrzeni publicznej, powszechnej świadomości.

Instytucjonalizacja polega na upowszechnieniu wiedzy, np.: media, edukacja.

Rewolucja  niemożliwość rozwiązania problemu  nieścisłości/anomalie  zaprzeczenie wnioskom wysnutym z paradygmatu  kumulacja anomalii  kryzys.