Zakres władzy prezydenta w świetle konstytucji wielokrotnie zmieniał się wraz ze zmianami ustroju, które w dziejach niepodległej Polski miały wielokrotnie miejsce. Po 1989 r. kiedy Polska stawała się państwem demokratycznym z gospodarką kapitalistyczną, nowo uchwalona konstytucja ponownie definiowała funkcje prezydenta.

Kiedy do władzy doszli politycy Solidarności stanęło przed nimi trudne zadanie przekształcenia komunistycznej Polski w demokratyczne państwo oparte o społeczeństwo obywatelskie i wolny rynek. Transformację ustrojową zaczęły już obrady Okrągłego Stołu i pierwsze częściowo wolne wybory z czerwca 1989, w których Komitet Obywatelski "Solidarność" otrzymał maksymalną dopuszczoną liczbę miejsc w Sejmie, a prezydentem, najpierw PRL a od 31 grudnia 1989 RP, został Wojciech Jaruzelski.

Transformacja ustrojowa w wypadku urzędu prezydenta jest o tyle ważna, że w czasach PRL funkcja ta nie istniała. Mała konstytucja z 1947 zakładała jeszcze istnienie tego urzędu, ale Konstytucja PRL uchwalona w 1952 ostatecznie go zniosła, przyznając jego rolę Radzie Państwa, na czele której stał Przewodniczący Rady Państwa. Mimo to, najważniejszą osobą polski ludowej był I Sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Istniał wprawdzie Rząd RP na uchodźstwie wraz z prezydentem, ale w kraju nie miał faktycznej władzy. Obrady Okrągłego Stołu zaowocowały kontraktem działaczy Solidarności i strony rządowej, który gwarantował opozycji 35% mandatów w Sejmie, powołanie senatu i urzędu prezydenta. Był to pierwszy etap zmian ustrojowych w Polsce, kontrolowany jeszcze przez PZPR. Jednak wybory 4 czerwca 1989 ostatecznie pogrążyły komunistów, którzy stracili kontrolę nad demokratyzacją państwa. Kadencja gen. Jaruzelskiego jako prezydenta została skrócona i w listopadzie 1990 r odbyły się w pełni wolne wybory prezydenckie, które wygrał bezapelacyjnie Lech Wałęsa. Jego uroczystemu zaprzysiężeniu na urząd, 22 grudnia, towarzyszyło przekazanie przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, Ryszarda Kaczorowskiego, symboli ciągłości władzy II Rzeczpospolitej. Od tego momentu, dla podkreślenia przełomu w dziejach państwa polskiego mówimy o III Rzeczpospolitej.

Dziś Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalona 2 kwietnia 1997, ostatecznie definiuje zakres władzy i funkcję prezydenta w państwie polskim. Art. 126 mówi: „1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej.
2. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.
3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.”

Pozostałe artykuły rozdziału wymieniają kompetencje i prerogatywy prezydenta (art. 134, 136-144) oraz ograniczenia wynikające z pełnionej przez niego funkcji (art. 132),a także szczegółowo określają sposób jego powołania na urząd (art.127) Art. 145 stanowi o warunkach postawienia prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu

Prezydentura w Polsce ma charakter arbitrażowy, ponieważ prezydent ma możliwość skracania kadencji sejmu, zwoływania posiedzeń Rady Gabinetowej, udziału w procesie formowania rządu. Arbitraż polityczny polega na rozwiązywaniu wewnętrznych konfliktów klasy politycznej i konfliktów społecznych. Konstytucja zabrania pełnienia innej funkcji publicznej i sprawowania innego urzędu (art. 132). Prezydent posiada szerokie kompetencje wobec władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Zarządza wybory do sejmu i senatu, desygnuje i powołuje prezesa Rady Ministrów, powołuje pierwszego prezesa Sądu Najwyższego i prezesów jego izb, itd. Rolą prezydenta jest również reprezentowanie kraju w stosunkach zewnętrznych.

Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W czasie wojny mianuje Naczelnego dowódcę Sił Zbrojnych, może zarządzić częściową lub całkowita mobilizację. Na wniosek premiera wprowadza stany nadzwyczajne – stan wojenny i stan wyjątkowy. Jako głowa państwa nadaje ordery i odznaczenia, obywatelstwo polskie, tytuły naukowe i honorowe. Prezydent korzysta z prawa łaski.

Przykładem działalności prezydenta wynikającej z zapisów Konstytucji jest chociażby wręczenie przez Bronisława Komorowskiego 13 grudnia 2012 odznaczeń państwowych działaczom opozycji demokratycznej oraz korzystanie z prawa łaski. Wiele mówi się o śp. Lechu Kaczyńskim, który „zginął na posterunku, pełniąc obowiązki głowy państwa” kiedy leciał do Smoleńska reprezentując kraj. Warto też wspomnieć o ratyfikacji przez Lecha Kaczyńskiego Traktatu Lizbońskiego, co jest obrazem działalności prezydenta w ramach art. 133 Konstytucji.

Kompetencje i władza prezydenta zmieniały się od Małej Konstytucji 1947 i Bolesława Bieruta pełniącego ten urząd w latach 1947-1952, do Lecha Wałęsy, pierwszego prezydenta III RP. Zmieniał się również stosunek i postrzeganie tego urzędu przez obywateli na przestrzeni lat. Ważne jest też to jak sam prezydent widzi swoją rolę w państwie. Może być jak Lech Wałęsa, który mówił „Będę jeździł z siekierą po kraju i ciął złodziei.” lub Lech Kaczyński który twierdził, że jest „(...) przeszkodą w odbudowie państwa, w którym wszystko, co było najgorsze w III RP, miałoby powrócić w pełnej chwale.”

BIBLIOGRAFIA

B.Beier, U.Birnstein, B.Gehlhoff, E.C.Schutt „Wielka kronika dziejów świata. Od prehistorii do współczesności” Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa 2002

„Gazeta Wyborcza” z 4 lipca 2008

„ Gazeta Polska” 14 maja 2008

R. Śniegocki „Historia. Burzliwy wiek XX” wyd. Nowa Era, Warszawa 2004

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

www.prezydent.pl

www.blogi.newsweek.pl

www.wikicytaty.pl

www.polityka.pl

przemówienie gen. Jaruzelskiego 13 grudnia 1981

Bronisław Komorowski odznacza pilota kpt. Tadeusza Wronę