ROZDZIAŁ 14. PSYCHOLOG JAKO SPECJALISTA UDZIELAJACY POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ

0

1. Pomoc psychologiczna jako działanie prospołeczne

H. Sęk : „pomoc psychologiczna to szczególny rodzaj interakcji między osobą pomagającą a wspomaganą”

• Celem interwencji jest pomoc w rozwiązywaniu trudności ale często też w wykorzystywaniu zasobów i możliwości klienta

• Psycholog pomagając wykonuje swój zawód, za co jest wynagradzany ale nie osiąga żadnych innych korzyści (poza satysfakcją)

• Aktywny i autonomiczny udział klienta – to on bierze odpowiedzialność za swoje decyzje w kontakcie z psychologiem i za ich skutki

• Psycholog działa prospołecznie a jego motywacja jest empatyczno – autoteliczna

Motywacja empatyczna  wynika z postrzegania przez psychologa podobieństwa innych ludzi do Ja i jest warunkiem współodczuwania stanów emocjonalnych czy problemów innych. Jej podstawowym ograniczeniem jest jednak gotowość pomagania osobom podobnym do Ja

Motywacja autoteliczna (egocentryczna)  generalizacja norm i standardów zawodowych uniezależnionych od Ja psychologa i dostrzeganie osoby wspomaganej jako autonomicznej, niezależnej jednostki, współdziałającej w procesie pomagania.

• Ważna rola poczucia własnej wartości psychologa

• Na początku edukacji psychologicznej istnieje wstępna motywacja prospołeczna; jej dalsze kształtowanie odbywa się na poziomie dostarczania wiedzy, ale też modelowania postaw.

2. Rodzaje pomocy psychologicznej

1. Wspieranie samorealizacji ukierunkowane na rozwój jednostki; takim celom służą treningi: interpersonalny, asertywności, kompetencji wychowawczych itd.

2. Promocja zdrowia – to działania nastawione na rozwój cech i właściwości jednostki, które sprzyjają kształtowaniu zachowań prozdrowotnych

3. Prewencja psychologiczna – działania nastawione na zapobieganie różnym formom patologii; praca z grupami ryzyka

4. Poradnictwo psychologiczne – pomoc w rozwiązywaniu trudności, kryzysów rozwojowych, problemów małżeńskich, w wyborze ścieżki edukacyjnej jak i zawodowej. Kluczowe jest akcentowanie autonomii i podmiotowości klienta, psycholog nie podaje „gotowych recept”

5. Interwencja kryzysowa – to działanie zmierzające do odzyskania przez osobę dotkniętą kryzysem zdolności do jego rozwiązania; charakteryzuje sią szybkością reagowania profesjonalisty na kryzys, jest krótkotrwały i ma często charakter interdyscyplinarny, wyklucza się tu zawieranie kontraktu ze względu na konieczność szybkiej diagnozy i interwencji

6. Rehabilitacja psychologiczna – to pomoc osobom niepełnosprawnym psychicznie lub fizycznie w przystosowaniu się do otoczenia społecznego i zaakceptowaniu ograniczeń wynikających z niepełnosprawności; jest to pomoc interdyscyplinarna.

7. Resocjalizacja – współtworzenie przez psychologów programów oddziaływań wobec osób, które odbywają karę za dokonywanie przestępstw; jest to pomoc interdyscyplinarna.

8. Psychoterapia – to specjalistyczna metoda leczenia, która polega na intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych. W psychoterapii wykorzystywana jest wiedza teoretyczna i umiejętności psychoterapeuty w procesie niesienia pomocy głównie osobom z zaburzeniami neurotycznymi, zaburzeniami osobowości i psychosomatycznymi a więc z zaburzeniami psychogennymi a także z takimi, które mają konsekwencje psychologiczne.

3. Zaufanie jako podstawa pomocy psychologicznej

• Niesymetryczny charakter relacji psycholog – klient

• Klient jako osoba cierpiąca i zależna w tej relacji

• Dookreślenie i przestrzeganie tych ról warunkiem skuteczności pomocy

• Klient podejmuje ryzyko przyjęcia pozycji osoby słabej = ↓ samooceny, ↓ poczucia własnej wartości

• Lęk przed oceną, próba znalezienia winnego zaistniałego problemu

• Klient przyznaje, że ma problem, wyraża zgodę na ujawnienie intymnych treści, na wywieranie wpływu przez terapeutę, na sprawowanie kontroli przez terapeutę

• Psycholog opierając relację na zaufaniu buduje poczucie bezpieczeństwa

• Psycholog zachowuje pozytywny stosunek do klienta, troszczy się o niego, szanuje go, działa bezinteresownie dla jego dobra

• problemy klienta są w centrum zainteresowania

4. Podstawowe zasady etyczne w psychoterapii

1. Relacja psychoterapeutyczna składa się z trzech podstawowych elementów: kontraktu, przebiegu procesu terapeutycznego i zakończenia – wystąpić muszą w każdej terapii.

2. 3 reguły traktowania klienta: uznanie jego podmiotowości, ochrona prywatności, zachowanie poufności

3. 3 niebezpieczeństwa przekroczenia granicy autonomii pacjenta:

- wywieranie nacisku, presji na pacjenta  terapeuta wie lepiej co dobre dla pacjenta, podporządkowywanie go własnej wizji, szczególnie w odniesieniu do dzieci

- indokrynacja pacjenta  wpływ na system wartości klienta, oczekiwanie zmian zgodnie z przekazanymi mu wartościami (psycholog powinien mieć samoświadomość)

- manipulacja nim wg Dolińskiego: „manipulacja społeczna to celowe i planowe działanie, którego autor wywiera wpływ na osobę w taki sposób, aby nie zdawała sobie sprawy z tego, że podlega jakimkolwiek oddziaływaniom, bądź by nie była świadoma siły lub konsekwencji tych oddziaływań”. Poczucie winy czy wstyd wiążą się z podatnością na manipulację; szczególnie nie bezpieczne jest „wdrukowywanie fałszywych wspomnień”

5. Zawieranie kontraktu psychologicznego

• Ustalenie zasad psychoterapii

• Im bardziej szczegółowe ustalenia tym bezpieczniej czuje się klient

• Podkreślenie tajemnicy zawodowej

• Elementy składowe:

- określenie celu oddziaływania

Ustalenie problemu, oczekiwań i potrzeb klienta, możliwości udzielenia pomocy, prezentacja koncepcji i metod, wyjaśnienie dlaczego terapeuta wybrał tę koncepcję

- uzyskanie dobrowolnej, świadomej zgody klienta

Dostarczenie niezbędnych informacji i przesłanek do podjęcia decyzji,

rozumienie ról, ustalenie granic tajemnicy zawodowej, zgoda w formie

pisemnej

- określenie warunków formalnych

Orientacyjny czas trwania terapii, każdej sesji, zasady wynagrodzenia dla

terapeuty i zasady odwoływania spotkań

6. Poufność w przebiegu psychoterapii

• Gabinet pomieszczeniem izolowanym ale nie prywatne mieszkanie terapeuty

• Zachowanie odstępów czasowych między kolejnymi klientami by nie spotkali się w poczekalni

• Tajemnica obowiązuje także po śmierci klienta

• Zabezpieczyć dokumentację na wypadek śmierci terapeuty

• Informacje w związku z prowadzonym postępowaniem karnym (w cywilnym czy rodzinnym – terapeuta odmawia złamania tajemnicy) są przekazywane wyłącznie na podstawie pisemnego postanowienia sądu; psycholog czy terapeuta nie może być powołany na świadka w związku z prowadzoną terapią

• Psychoterapeuta ma obowiązek ostrzec gdy istnieje zagrożenie życia klienta lub innych osób

7. Konflikt ról a psychoterapia

Terapia jest formalną umową z wyraźnie zaznaczonymi rolami; przyjęcie innej, bardziej osobistej roli wobec klienta niesie ryzyko zranienia go i narażenia na cierpienie. Powoduje to bowiem zaburzenie oczekiwań z obu stron; psycholog zaczyna oczekiwać czegoś w zamian. Psychoterapeuta uzależnia klienta od swojej opinii i aprobaty; niedozwolone są relacje intymne czy seksualne.

8. Zakończenie procesu terapeutycznego

Oznacza zrealizowanie postawionych na początku celów; ustala się konkretny termin zakończenia terapii. Ważne by osiągnięcia procesu terapeutycznego wprowadzić w życie.

KILKA WSKAZÓWEK OGÓLNYCH...

• psychoterapia klientów ze specyficznymi problemami - kompetencje powinny być uzupełnione o specjalną wiedzę i zrozumienie

• psychoterapeuta zwraca się do superwizora by uzyskać ocenę i odpowiedzi

• psychoterapeuta musi dbać o swoją kondycję psychiczną i rozwój

• zawód ten wymaga odporności emocjonalnej

• pomoc na odległość – przez telefon, prasę, internet – ta forma działalności nie jest objęta żadnym przygotowaniem zawodowym stąd klienci są narażeni na cierpienie

Etyczne zasady udzielania pomocy psychologicznej przez Internet wg D. Sharpio i C. Schulmana

Informacja o usługach musi być tak skonstruowana, aby klient wiedział, że:

1. jest to metoda eksperymentalna, brak danych na temat jej skuteczności

2. komunikacja internetowa nie jest poufna

3. nie występuje relacja profesjonalna klient – terapeuta

4. kontakt z tym samym terapeutą powinien być jednorazowy

5. nagrania z interakcji mogą być przechowywane ale nie ma możliwości, by otrzymał je klient

Opracowanie Jolanta Górak