Przyczyny biegunek

 

dr Wojciech Barański

 

Najczęściej spotykane problemy zdrowotne cieląt można podzielić na kilka grup w zależności od momentu pojawienia się po urodzeniu. Do pierwszej grupy można zaliczyć cielęta martwo urodzone, z syndromem słabego cielęcia oraz wadami wrodzonymi, druga grupa to biegunki, zaś ostatnia dotyczy schorzeń układu oddechowego występujących z reguły najpóźniej w okresie odchowu młodzieży.

Biegunki stanowią najczęściej pojawiającą się grupę schorzeń i powodują najprawdopodobniej największe straty i upadki wśród cieląt. Ich przyczyny mogą być bardzo różnorodne, a mianowicie żywieniowe, bakteryjne, wirusowe, pasożytnicze i inne. Nieprawidłowe żywienie cieląt może być związane z małą ilością siary, zbyt późnym podaniem czy jej słabą jakością.

Producenci mleka od zawsze mieli problem co zrobić z mlekiem od chorych krów? Nigdzie na świecie nie rozwiązano tego problemu do końca. Tak zwane „mleko karencyjne" teoretycznie powinno zostać zutylizowane, ale ze względów finansowych nikt nie może sobie na takie postępowanie pozwolić. Dlatego w większości przypadków skarmia się nim cielęta lub trafia do ścieków. W tym ostatnim przypadku jest to bardzo szkodliwe z punktu widzenia ekologii i funkcjonowania oczyszczalni ścieków, ponieważ antybiotyki które się tam dostają zaburzają rozwój bakterii odpowiedzialnych za rozłożenie i oczyszczenie ścieków.

Brak jest obecnie jednoznacznej odpowiedzi na ile szkodliwe dla zdrowia zwierząt jest skarmianie ich mlekiem z pozostałościami antybiotyków. Na pewno podawanie ich w dużych ilościach cielętom powoduje wyjałowienie flory bakteryjnej w jelitach, czego efektem zauważalnym przez hodowców są biegunki. Najczęściej w takiej sytuacji skutecznym leczeniem jest po prostu odstawienie takiego mleka, a w późniejszym okresie skarmianie mniejszą ilością. Należy jednak pamiętać, że częste podawanie antybiotyków powoduje uodpornienie się na nie bakterii, co prowadzi do gorszych efektów leczenia innych chorób bakteryjnych występujących u zwierząt. Przy tej okazji lekarze medycyny ludzkiej zawsze podają argument, że prowadzi i to również do gorszych wyników leczenia ludzi - ponieważ bakterie chorobotwórcze dla ludzi również się uodporniają na antybiotyki.

Okazuje się jednak, że w wielu przypadkach chemioterapeutyki stosowane w medycynie ludzkiej i weterynaryjnej różnią się. Są też osoby, które uważają, że karmienie mlekiem z antybiotykami nie jest szkodliwe dla cieląt ponieważ zostają one unieczynnione w początkowym odcinku przewodu pokarmowego. Kontrargumentem w tej dyskusji jest fakt, iż wykorzystuje się antybiotyki podawane doustnie w celu leczenia niektórych chorób przewodu pokarmowego i jeżeli miałyby one być unieczynniane w trawieńcu czy jelitach byłyby nieskuteczne, a tak przecież nie jest.

Również podawanie mleka od krów z zapaleniem wymienia może być przyczyną biegunek, ale nie ze względu na pozostałości leków lecz bakterii które się w nim rozwijają. Należy pamiętać, że niektóre bakterie odpowiedzialne za wywołanie mastitis, w sprzyjających warunkach mogą się rozwijać w jelitach prowadząc do wystąpienia biegunek. Naukowcy zajmujący się tą tematyką wskazują na jeszcze jeden problem jaki stwarza podawanie mleka w którym znajdują się gronkowce złociste (jest to rodzaj bakterii wywołujący trudno leczące się zapalenia wymienia). Cielęta po wypiciu mleka wylizują się między innymi w okolicy wymienia i okazało się, że wspomniane bakterie potrafią przedostać się ze skóry w tej okolicy do gruczołu i w przed porodem może dochodzić do rozwoju trudno leczącego się zapalenia wymienia.

Kolejną przyczyną biegunek może być rozcieńczanie mleka wodą. U cieląt wrażliwych prowadzi to do produkcji bardzo luźnego kału i także w takim przypadku leczeniem jest podawanie osobno (w osobnych pojemnikach) mleka i wody. Należy również zwrócić uwagę na czystość naczyń, w których podajemy mleko, gdyż jego resztki są doskonałą pożywką dla bakterii mogących doprowadzić do zapalenia jelit.

W niektórych sytuacjach preparaty mlekozastępcze mogą być powodem pojawiania się biegunek. Kolejną przyczyną żywieniową pojawiania się biegunek mogą być preparaty mlekozastępcze. Najdokładniejszych informacji na ich temat powinni być w stanie udzielić doradcy żywieniowi, natomiast chciałbym zwrócić uwagę na kilka istotnych informacji, które mogą mieć wpływ zdrowie cieląt.

Nadmiar węglowodanów (cukrów) innych niż laktoza (występuje ona w mleku) może być przyczyną biegunek z powodu gorszego trawienia tych cukrów. Podobna sytuacja może mieć miejsce w przypadku wprowadzania do preparatu nadmiernej ilości białka z soi lub ryb. Przewód pokarmowy cielęcia jest fizjologicznie (naturalnie) przystosowany do białka występującego w mleku (do jego trawienia ma odpowiednie enzymy). Do pewnego stopnia można ten skład zmieniać, ale w pokarmie dla cielęcia powinno przeważać białko pochodzące z mleka jako najlepiej dla niego przyswajalne. Oczywiście należy pamiętać, że nawet najlepszy preparat może zaszkodzić, jeżeli będzie źle przechowywany lub przygotowany, a to przede wszystkim zależy od hodowcy.

Niedokładne rozmieszanie czy nieprawidłowe proporcje dodanej wody powodują, że przyswajalność takiego pokarmu jest dużo mniejsza i może działać drażniąco na przewód pokarmowy prowadząc do biegunek. Również prawidłowa temperatura podawanego preparatu ma duże znaczenie zarówno dla jego biologicznej dostępności jak i drażnienia jelit czy trawieńca, czego obrazem klinicznym jest prawidłowy lub wodnisty kał.

Na szczęście rzadko występującą przyczyną biegunek są niedobory pewnych mikroelementów (np. selenu) czy uczulenia na składniki preparatu. O ile w przypadku niedoborów w wielu przypadkach jesteśmy w stanie uzupełnić te substancje, o tyle w przypadku alergii możemy ją tylko podejrzewać i jedynym rozsądnym rozwiązaniem wydaje się być zmiana na inny preparat lub na mleko krwie. Jak widać w niektórych sytuacjach biegunki u cieląt nie wymagają leczenia w tradycyjnym tego słowa rozumieniu, ale zmiany organizacji pracy lub dokładniejszego postępowania, np. z preparatami mlekozastępczymi. Częściej jednak przyczynami biegunek są zakażenia bakteryjne, wirusowe czy pasożytnicze.