5

Temat: Upadek Cesarstwa zachodniorzymskiego.

Klasa: II Liceum Ogólnokształcącego
Czas: 1 godz. lekcyjna.

Cel ogólny:

• Zapoznanie uczniów z przyczynami, okolicznościami oraz konsekwencjami upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego.

• Cele operacyjne - po zakończonej lekcji uczeń:

• Potrafi wymienić i wyjaśnić przyczyny upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego (brak stabilnej władzy cesarskiej, zmniejszenie znaczenia politycznego Rzymu, upadek miast, grabieżcze najazdy barbarzyńców, podział Imperium na dwie części).

• Zna i potrafi scharakteryzować oraz wskazać znaczenie przemian politycznych
  i ustrojowych zachodzących u schyłku istnienia Cesarstwa tj. tetrarchia, dominat, działalność oraz dokonania cesarzy Konstantyna Wielkiego i Teodozjusza Wielkiego.

• Potrafi podać różnice w charakterze najazdów i ataków ludności napływowej na Cesarstwo w III wieku oraz tych w drugiej połowie IV wieku.

• Identyfikuje wydarzenia oraz potrafi je opisać i wskazać ich datę: bitwa pod Adrianopolem (378 r.), zdobycie Rzymu przez Wizygotów (410 r.), pozbawienie władzy ostatniego cesarza Romulusa Agustulusa i odesłanie insygniów cesarskich do Bizancjum (476r.).

• Zna pojęcia: barbaryzacja, tetrarchia, dominat.

• Wymienia konsekwencje upadku państwa rzymskiego dla ówczesnego świata, wskazuje moment upadku Cesarstwa jako symboliczny koniec epoki starożytnej.

• Potrafi wskazać próby odbudowy państwowości Cesarstwa na zachodzie przez władców bizantyńskich.

Metody:

• Dyskusja.

• Pogadanka.

• Praca z tekstem źródłowym.

• Praca z mapą.

Środki dydaktyczne:

• Teksty źródłowe.

• Podręcznik.

• Mapy.

• Czynności organizacyjne (2’):

• Zapisanie tematu lekcji na tablicy.

• Rekapitulacja wtórna (5’):

• Nawiązanie do wiadomości już poznanych przez uczniów dotyczących Cesarstwa Rzymskiego, tj. kształtu państwa nadanego przez cesarza Oktawiana Augusta (okres pryncypatu, reorganizacja armii, powstanie limesu) oraz kryzysu III wieku.

  • Uczniowie przypominają reformy Oktawiana Augusta oraz wskazują zjawisko napływu ludności barbarzyńskiej w pobliże granic państwa w III w. jako wydarzenia, które wywarło zagrożenie dla bezpieczeństwa Rzymu.

  • Nauczyciel posiłkuje się mapą przedstawiającą główne szlaki najazdów barbarzyńców.

• Ogniwo łącząco-wiążące (5’):

• Nauczyciel przypomina o kłopotach natury wewnętrznej jakie niepokoiły państwo rzymskie, wskazując przede wszystkim na zawirowania na najwyższym szczeblu władzy. Nauczyciel prowadząc pogadankę uzyskuje od uczniów informacje dotyczące dążeń do uzurpacji i przejmowania władzy w Rzymie, znaczeniu i „sile przetargowej” armii oraz wpływach i znaczeniu poszczególnych jednostek wojskowych.

  • Na tej podstawie nauczyciel wspólnie z uczniami formułuje wnioski dotyczące konsekwencji jakie niosły za sobą powyższe zdarzenia, wskazując na nieunikniony kryzys gospodarczy, społeczny
    i polityczny.

  • Uczniowie pracują z tekstem źródłowym (Kryzys imperium w III w., Cyprian, Listy, II 2, [w:] Rzym starożytny. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, oprac. L.Błaszczyk, s.43-44] – na jego podstawie wymieniają przemiany o charakterze społecznym jakie wpłynęły na ludność rzymską w okresie kryzysu państwa.

• Wprowadzenie (5’):

• Nauczyciel nawiązuje do wymienionych wcześniej informacji dotyczących kłopotów wewnętrznych w państwie rzymskim podkreślając realną groźbę rozpadu Cesarstwa Zachodniego. Nauczyciel zaznacza, iż oprócz złożonych problemów już wymienionych, cały czas należy pamiętać o rozległym terytorium państwa, a co za tym idzie koniecznością przeprowadzenia reform politycznych umożliwiających przede wszystkim zarządzanie i kierowanie tym obszarem, czyli skupienie realnej a nie tylko tytularnej władzy w rękach przywódcy.

• Rozwinięcie (12’):

• Nauczyciel przypomina uczniom postać Dioklecjana. Uczestnicy lekcji przybliżają okoliczności jego rządów w Cesarstwie.

  • Na podstawie schematu i mapy przygotowanych dla uczniów przez nauczyciela, uczestnicy lekcji omawiają strukturę oraz sposób sprawowania władzy cesarskiej w Rzymie wprowadzony przez Dioklecjana (tzw. tetrarchię).

  • Prowadzący lekcję przedstawia pozostałe reformy Dioklecjana, charakteryzując nową epokę w państwie rzymskim – dominat. Nauczyciel podkreśla, że reformy cesarza znacznie wzmocniły państwo na stosunkowo długi okres czasu.

• Następnie nauczyciel metodą pogadanki przedstawia działalność i rządy kolejnych cesarzy i ich wpływ na przemiany polityczne zachodzące w Cesarstwie:

  • Konstantyn Wielki – próba silnej centralizacji oraz ratowania jedności Imperium Rzymskiego, przeniesienie stolicy państwa do Konstantynopola.

  • Teodozjusz Wielki – wprowadzenie trwałego podziału państwa na dwie części wschodnią i zachodnią.

• Uczestnicy lekcji wspólnie formułują wnioski dotyczące wprowadzonych przemian politycznych oraz realnych szans na wyjście państwa z poważnego kryzysu.

• Następnie nauczyciel podkreśla wciąż istniejące silne zagrożenie zewnętrzne dla bezpieczeństwa granic Cesarstwa Rzymskiego, które tylko tymczasowo zostało zażegnane w III w.

  • Nauczyciel ponownie posiłkując się mapą wskazuje newralgiczne miejsca w których lokowała się ludność napływowa. Prowadzący lekcję zaznacza również zmianę charakteru ataków barbarzyńców w stosunku do ich celów pierwotnych., wskazując na cele typowo osadnicze/osiedleńcze.

• Uczniowie starają się wymienić przyczyny zmiany charakteru najazdów barbarzyńców ( nauczyciel uzupełnia brakujące pomysły).

• Prowadzący lekcję na podstawie mapy wskazuje etapy przenikania kolejnych plemion/ludów w granice Imperium, wskazując jednocześnie na idące za tym konsekwencje.

  • Napływ Gotów, którzy przekroczyli Dolny Dunaj. W skutek nie wywiązania się z obietnicy przez urzędników rzymskich doszło do buntu i krwawej bitwy pod Adrianopolem (barbaryzacja Imperium, zaczynają powstawać państwa ludności napływowej).

  • Zdobycie Rzymu przez plemię Wizygotów (symbol nadchodzącego upadku, splądrowanie stolicy państwa).

  • Pozbawienie władzy ostatniego cesarza przez Odoakra (symboliczne odesłanie insygniów koronacyjnych, ostateczny upadek państwa).

• Na podstawie posiadanej wiedzy uczniowie metodą burzy mózgów starają się wskazać konsekwencje upadku Cesarstwa Zachodniego. Nauczyciel zbiera i podsumowuje pomysły uczniów, ewentualnie uzupełnia brakujące informacje.

• Podsumowanie (7’):

• Nauczyciel zwraca uwagę na symbolikę upadku Cesarstwa Rzymskiego, wskazując na znaczenie tego wydarzenia, które podawane jest jako kres epoki antyku.

• Prowadzący lekcję zwraca uwagę, iż idea i wartości jakie pozostawił po sobie Rzym, przez wiele wieków swojego istnienia, skłoniła ówczesnych do prób odbudowy tego państwa. Nauczyciel wymienia pokrótce działalność cesarzy wschodniej części Cesarstwa, wśród których idea solidarności i jedności
  z dorobkiem części zachodniej była wciąż żywa.

• Zadanie domowe (3’):

• Uczniowie wybierają jeden przykład nawiązujący do idei państwa rzymskiego, do którego odnoszono się w kolejnych wiekach historii (np. budowa państwowości Stanów Zjednoczonych). Na podstawie wybranego przykładu uczniowie w kilku zdaniach oceniają wpływ, wartości i jakość zastosowanych rozwiązań państwa rzymskiego przeniesionych na inny grunt chronologiczny
  i polityczny.

• Zadanie rezerwowe (w przypadku gdyby pozostało kilka minut do końca lekcji)

  • Projekcja fragmentu filmu dokumentalnego przedstawiającego szczegółową analizę bitwy pod Adrianopolem (cykl filmów Decydujące starcia). Uczniowie na podstawie obejrzanej symulacji podają przyczyny porażki wojsk rzymskich.

Załącznik 1

Mapa przedstawiająca Cesarstwo Rzymskie i znajdujące się w pobliżu jego granic plemiona ludności napływowej (po podziale z 395 roku).

źródło: http://reidywiki.wikispaces.com/Daniel+Cosgrave+3

Załącznik 2

Mapa przedstawiająca Wielką wędrówkę ludów w IV i V wieku.

źródło:http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielka_w%C4%99dr%C3%B3wka_lud%C3%B3w#mediaviewer/File:MapaWielkiejWedrowkiLudow.png

Załącznik 3

Schemat struktury władzy cesarskiej w Rzymie w okresie dominatu.

na podstawie: L. Mrozewicz, Historia dzieje starożytne, Warszawa 2006, s.178

Mapa przedstawiająca podział polityczny państwa w systemie tetrarchii.

źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Tetrarchy_map3.jpg

Załącznik 5

Tekst źródłowy (Kryzys imperium w III w., Cyprian, Listy, II 2, [w:] Rzym starożytny. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, oprac. L.Błaszczyk, s.43-44)

Patrz: drogi obsadzone przez rozbójników, morza opanowane przez piratów, wszędzie szerzy się wojna niosąc za sobą krwawe okropności obozów. Cały świat tonie w bratobójczo przelanej krwi. Zabicie człowieka uważa się tylko wówczas za zbrodnie, gdy jest dziełem jednostki, to samo w skali masowej poczytywane jest za przejaw męstwa. Bezkarność zapewnia przestępcom nie brak winy, lecz ogrom okrucieństwa […] Cóż z tego, że są prawa wyryte na dwunastu tablicach, cóż z tego, że do powszechnej wiadomości podane na miedzi, skoro niemal w obliczu tych praw popełnia się przestępstwa, skoro wykracza się przeciw ustawom. Niewinność nie szuka już ochrony tam, gdzie według zwyczaju powinna znajdować oparcie. Rozpala się do szaleństwa zajadłość wzajemnych waśni, nie ma pokoju wśród tóg, wzburzone forum rozbrzmiewa krzykami nienawiści. Tam i włócznia w pogotowiu i miecz i narzędzia tortur: szczypce, dyby i ogień. Ciało ludzkie narażone jest na więcej plag niż posiada członków. I któż zaprawdę przed tym wszystkim obroni? Patron? Przecież to wiarołomca i kłamca. Sędzia? Przecież frymarczy on wyrokami. Ten, kto zasiada w sądzie w celu ścigania przestępstw, sam się ich dopuszcza i aby obwinionego, mimo że niewinny przywieść do zguby, winny staje się sam sędzia. […] Zanikła wszelka bojaźń wobec praw, wszelki szacunek zarówno do prowadzacego śledztwo, jak i dla sędziego. To co przedajne nie wzbudza strachu. […] Lecz ci twoi bogacze porzucający się z jednej rozkoszy w drugą, bezgranicznie rozszerzający we wszystkich kierunkach swe posiadłości kosztem rugowanych z sąsiedztwa biedaków, gromadzących wielkie zapasy złota i srebra oraz nieprzeliczone ilości pieniędzy, bądź usypanych w stery, bądź zakopanych w ziemi, ci wśród całego bogactwa, nękani drążącym niepokojem płynącym z niepewności, czy nie ograbi ich złodziej, czy nie napadnie ich bandyta, czy wroga zawiść w stosunku do bogatszego nie zakłóci ich spokoju oszczerczymi napaściami.