SPIS TREŚCI

WSTĘP........................................

ROZDZIAŁ I: ANALIZA PROBLEMU W ŚWIETLE LITERATURY

1. Pojęcie autyzmu........................................
2. Klasyfikacja, rodzaje........................................
3. Obszary zaburzeń........................................
4. Przyczyny powstania zaburzeń autystycznych................
5. Autyzm, a inne podobne zaburzenia................................
6. Pojęcie diagnozy, diagnoza psychologiczna, kryteria diagnostyczne w rozpoznawaniu autyzmu ..........................

ROZDZIAŁ II: REWALIDACJA I TERAPIA DZIECI Z AUTYZMEM

1. Pojęcie rewalidacji........................................
2. Terapia........................................
3. Rodzaje terapii stosowane w pracy z dzieckiem autystycznym ......
4. Cele terapii........................................

ROZDZIAŁ III: CHARAKTERYSTYKA BADANEGO DZIECKA W OPARCIU O PRZEPROWADZONE BADANIA DIAGNOSTYCZNE

Rozpoznanie problemu i jego znaczenie dla rozwoju dziecka

1.1. Informacje pozyskane z wywiadu..............
1.2. Informacje pozyskane w wyniku obserwacji
1.3. Ocena wyników zastosowanego kwestionariusza diagnozy ryzyka autyzmu
1.4. Ocena wyników skali CAARS
2. Podjęte działania terapeutyczne
2.1 Program psychostymulacji
2.2. Plan aktywności
2.3. Plan dnia
2.4. Interwencja behawioralna
3. Prognozy rozwojowe

PODSUMOWANIE I WNIOSKI........................................
BIBLIOGRAFIA........................................
ZALĄCZNIKI........................................

WSTĘP

Problem autyzmu , a zwłaszcza autyzmu wczesnodziecięcego jako całościowego zaburzenia rozwojowego został dostrzeżony od ponad 60 lat.
Powstały już tysiące prac poświęcone autyzmowi Szczególnego znaczenia nabiera zintegrowanie zgromadzonej wiedzy na ten temat. Pomimo, iż dokonano olbrzymiego postępu w tej dziedzinie , nadal współczesna nauka nie jest w stanie rozwiązać w pełni tego problemu. Brakuje odpowiedzi na podstawowe pytania.
Nie wiemy jaka jest przyczyna autyzmu. ,jakie są mechanizmy patogenezy
Dlatego jest tak trudno znaleźć w pełni skuteczne metody terapii .
Autyzm występuje w rodzinach każdego typu, bogatych i biednych, miejskich i wiejskich, wykształconych i niewykształconych, w każdej grupie etnicznej i kulturowej na całym świecie. Częstotliwość występowania określa się na 4-5, a w niektórych krajach nawet do10-15 przypadków na 10 000 osób. Choroba ta atakuje częściej chłopów niż dziewczęta /4:1/. Trudno jest dokładnie ocenić jak prezentuje się to zjawisko w Polsce, gdyż nie prowadzono dotąd badań epidemiologicznych. Ale na podstawie danych, zebranych w krajach o warunkach zbliżonych do naszych można przypuszczać, że dotkniętych autyzmem może być około 20 000 osób.
Powodem napisania niniejszej pracy jest mój kontakt/ zawodowy /z dziećmi autystycznymi, a w szczególności praca z 3 -letnim chłopcem o cechach autystycznych.

ROZDZIAŁ I : ANALIZA PROBLEMU W ŚWIETLE LITERATURY

1. Pojęcie autyzmu.

Termin „autyzm” pochodzi od greckiego autos – sam, skierowany na siebie. Można go rozumieć w węższym znaczeniu jako chorobę i szerszym jako syndrom. Jako choroba najogólniej charakteryzuje się: głębokim wycofaniem się, unikaniem kontaktów społecznych, obsesyjnym pragnieniem stałości, brakiem związków uczuciowych z innymi ludźmi, specyficznymi problemami w zakresie komunikacji. Natomiast jako symptom spotyka się w postaci zachowań autystycznych u osób z różnymi zaburzeniami takimi jaki: zespół Aspergera, upośledzenie umysłowe, zespół Reta, schizofrenią czy epilepsją .
Autyzm po raz pierwszy został określony jako zespól chorobowy przez austriackiego doktora Leo Kannera/Kanner,1943/ podczas obserwacji 11 dzieci, których stan różnił się znacząco od wszystkiego co zostało wcześniej opisane Uważał on, że izolacja społeczna była główną cechą zachowań i z tej przyczyny zaproponował termin ”autyzm W 1944 r.Asperger opublikował podobną pracę, która nie zyskała szerokiego zainteresowania aż do lat 80 -tych, Pomimo, iż te opisy uznawane są za pierwsze oficjalne źródła, już wcześniej pojawiły się inne doniesienia jak na przykład przypadek zwany ” Dzikim chłopcem z Aveyron” opisany przez Itarda już w XVIII wieku.
Jednakże praca Kannera stała się klasyczną wyjściową pozycją w tym obszarze wiedzy. Jest ona do dziś jedną z najczęściej cytowanych. Mówi się o autyzmie klasycznym, Kannerowskim .Jednak nie wszystkie hipotezy Kannera zostały obecnie potwierdzone .Są one źródłem mitów jakie powstały wokół tej problematyki Oto niektóre z nich;
- autyzm to zaburzenie o charakterze afektywnym
- rodzice dzieci autystycznych są zimni i przesadnie racjonalni
- u dzieci autystycznych nie występują zaburzenia neurologiczne
- dzieci te cechuje wybytna inteligencja
Przedstawicielem jednego z najbardziej niebezpiecznych dla dzieci i ich rodziców poglądów na ten temat był Bruno Betelheim/1967/ W swej książce” Pusta forteca” napisał:...”w mojej opinii tylko ekstremalnie negatywne uczucia rodziców mogą uruchomić proces autystyczny” /s.127/.Traktowanie autyzmu jako zaburzenia emocjonalnego mającego swe źródło w patologii rodzicielstwa/zwłaszcza matki /wywarło duży negatywny wpływ przede wszystkim na efekty terapii dzieci autystycznych. Rozłąka dziecka od rodziców i przymusowa izolacja w zakładach psychiatrycznych niosły nieodwracalne negatywne skutki zarówno dla dziecka autystycznego jak i dla jago rodziców, a także i dla jego rodzeństwa.
Na przestrzeni lat zmieniały się poglądy co do udziału dzieci w interakcjach społecznych. Z badań L.Wing i J.Gould /1979/ wynika iż tylko 60% osób autystycznych unika kontaktów.
2. Klasyfikacja i rodzaje zaburzeń autystycznych
Klasyfikacja autyzmu, a także jego definiowanie nadal stanowią przedmiot dyskusji.
Czy istnieje czysta lub klasyczna, odmiana autyzmu? A może jest to raczej szerokie spektrum objawów a nie zmienna dyskretna, lub zespół chorobowy .
Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób/ICD/ opracowaną przez Światową Organizację Zdrowia/WHO1980/ powstał termin „autyzm dziecięcy”/F84.0/gdy występuje rozwój anormalny, lub niepełny, objawiający się przed 3 rokiem życia dziecka i termin „autyzm atypowy”/F84.1/ w przypadkach gdy objawy patologiczne są niewystarczające w jednym lub dwóch spośród trzech obszarów psychopatologicznych niezbędnych do postawienia diagnozy, przy czym postać atypowa występuje szczególnie często u dzieci o opóźnionym rozwoju umysłowym, ze specyficznym ciężkim zaburzeniem rozwoju mowy, po 36 miesiącu.
Natomiast zgodnie z Diagnostyczno-Statystycznym Podręcznikiem Zaburzeń Psychicznych/DSM/ opracowanym przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne /APA/ powstał termin „zaburzenie autystyczne/299.00/gdy istnieje triada upośledzeń a mianowicie : jakościowe zaburzenia interakcji społecznych, jakościowe zaburzenia komunikacji ,ograniczone powtarzające się wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności.

3. Obszary zaburzeń
Przez wiele lat traktowano autyzm jako jednorodny zespół chorobowy. Z czasem stopniowo zaczęto odstępować od tego poglądu gdyż zawężał on bardzo pole widzenia. Propozycje szerszego traktowania autyzmu jako spektrum przedstawiły L.Wing i J.Gould./1979/.W jego zakres zaczęto zaliczać wszystkie osoby u których występują nawet najlżejsze przejawy ,lub cechy autystyczne w poszczególnych obszarach funkcjonowania. Do tych obszarów zaliczyć można :
- Zmysły
a/dotyk:
- nadwrażliwość: wtedy gdy dziecko reaguje negatywnie na dotyk ubrania, zmiany termiczne, brak tolerancji na ból oraz unikanie wrażeń dotykowych spowodowanych przez inne osoby. Preferowanie własnego dotyku/delikatnego i powtarzającego się/.
- zbyt mała wrażliwość; dziecko nie reaguje na doznania bólowe, często śmieje się po otrzymaniu klapsa - występuje autoagresja
b/słuch:
- nadwrażliwość: dziecko często zatyka uszy lub ignoruje dźwięki/często rodzice podejrzewają głuchotę/. Słyszy bardzo ciche dźwięki, których inni ludzie nie rejestrują, lub toleruje głośne dźwięki.
-zbyt mała wrażliwość dziecko preferuje wszelkie hałasy ,do których stara się dotrzeć, a często samo je wytwarza
c/wzrok:
- nadwrażliwość dziecko lubi oglądać bardzo małe przedmioty ,unika jaskrawych kolorów i błyszczących powierzchni. Nie ulega złudzeniom optycznym
- zbyt mała wrażliwość ;dziecko wpatruje się w źródło ostrego światła/ słońca, żarówki/ bawi się dłońmi i palcami w polu widzenia, lubi rzucać przedmiotami i obserwować je w locie.
d/smak i węch:
- nadwrażliwość; dziecko nie toleruje naturalnych zapachów innych ludzi. Czasem tuż po urodzeniu dziecko nie chce ssać z powodu ostrego zapachu sutka. W ogóle obserwowane są duże kłopoty z jedzeniem. Przez lata wybiórczo przyjmuje kilka, a czasem nawet tylko jedną potrawę.
- zbyt mała wrażliwość; dziecko poszukuje silnych doznań zapachowych \zabawa ekstrementami\, silnej stymulacji smakowej dostarcza jedzenie substancji niejadalnych /farby, benzyny/.
- Percepcja :odbiór nadmiaru pojedynczych wrażeń z trudnościami ich łączenia, lęk przed nadmiarem chaotycznych bodźców-unikanie wrażeń, odporność percepcyjna
-Mowa: brak mowy, lub mowa skąpa, pozbawiona ekspresji, echolalia, odwracanie zaimków, wydawanie dziwnych dźwięków/chrząkanie, kwakanie,/ agramatyzmy .odległe czasowo skojarzenia i wypowiedzi sprawiające wrażenie nieadekwatnych.
- Emocje: nienormalne przywiązanie się do przedmiotów, trudności tworzenia więzi między ludźmi, nieumiejętność przywiązania się do nich, intensywne lęki, poczucie zagrożenia oraz stany paniki z powodu drobnych zmian.
-Myślenie: Opóźnione ,trudności rozumienia zależności, niedorozwój teorii umysłu, niezdolność do przypisywania stanów umysłowych innym ludziom, do przewidywania zachowania innych osób.
-Zachowanie: manieryzmy ruchowe/charakterystyczne ruchy rąk, połączone często z kręceniem się w kółko i chodzeniem, wspinaniem się na palce ,stereotypie, sztywne przestrzeganie rutyny, ograniczony charakter zainteresowań, przywiązanie się do talizmanów, maskotek, zachowania niepożądane/destrukcja, agresja i autoagresja, rytualizm,
- Funkcjonowanie społeczne: niezdolność rozumienia sytuacji społecznych zaburzona zdolność do naprzemiennych interakcji ,zaburzony kontakt wzrokowy, nieumiejętność spontanicznego reagowania gestem i mimiką, niezdolność do tworzenia stosownych do wieku związków przyjacielskich z rówieśnikami, brak świadomości uczuć innych ludzi i empatycznego reagowania na nie, brak autoprezentacji dwustronnej wymiany z partnerem, inicjowania kontaktu z drugą osobą a przede wszystkim preferowanie bycia w samotności, w swoim własnym wyimaginowanym świecie.

5. Przyczyny powstawania zaburzeń autystycznych;
Zgodnie z psychogenną teorią , której przedstawicielem jest Bruno Betelheim-psychoanalityk i autor książki „Pusta forteca ;autyzm dziecięcy i narodzenie się jaźni”/1967/ zimne, oziębłe zachowanie się rodziców wobec swych dzieci jest przyczyna powstania autyzmu. W związku z tym uważał za konieczne izolowanie dzieci od rodziców jako metodę leczenia.
Odmienną próbą wyjaśnienia etiologii autyzmu jest biologiczna teoria. Według niej nieprawidłowości funkcjonowania mózgu spowodowane przez symptomy neurologiczne, upośledzenie umysłowe, epilepsja, , powikłania w okresie prenatalnym, komplikacje okołoporodowe, infekcje wirusowe mogą stać się przyczyną autyzmu.Za inne prawdopodobne przyczyny pojawiania się autyzmu uznajemy:
-Podłoże genetyczne;
- fenyloketonuria stan dziedziczny polegający na niezdolności rozkładu feniloalaniny, co powoduje zatrucie mózgu toksynami
- choroba Rcklinghausena; stan genetyczny atakujący nerwy i skórę/duże brązowe plamki/,rzadko występuje autyzm.
- Stwardnienie guzowate; nietypowe zabarwienie skóry/wysypka na twarzy/,powstawanie guzów w mózgu, epilepsja
- Zespół kruchego chromosomu X; nieprawidłowy ubytek chr. X, nietypowa twarz /wydłużony nos, sterczące uszy, wysokie czoło/
- zespół Moebiusa; wada nerwów, kontrolujących mięsnie oczu i twarzy
-Makrocefalia; duża głowa, wg Kannera, częsty objaw u autyków .Badania genetyczne nie wykazują żadnych strukturalnych nieprawidłowości.
-Infekcje podczas ciąży i porodu:
- różyczka; obecna do 3 miesiąca powoduje głuchotę, ślepotę, autyzm
- CMV; wirus cytomegalii, upośledzenie umysłowe, autyzm
- Ooryszczkowe zapalenie mózgu ;wirus opryszczki atakujący mózg niemowląt lub płodu powoduje autyzm
- zaawansowany wiek matki;
-Zaburzenia metaboliczne; przedstawicielem tego poglądu jest Paul Shattock. Na podstawie wyników badań moczu stworzył hipotetyczn dy. Z powodu niewydolności systemów enzymatycznych na skutek niekompletnego rozkładu niektórych pokarmów, a w szczególności glutenu w przetworach zbożowych oraz kazeiny w mleku i nabiale ,do organizmu wydostaje się nadmierna ilość peptydów opioidowych. To może zakłócić wiele funkcji OUN/zwiększenie lub zmniejszenie siły bodźca sensorycznego, nieadekwatna neurotransmisja/, stąd możliwość powstania objawów autystycznych. Może też wystąpić sytuacja w której wzrost peptydów jest spowodowany wzrostem przepuszczalności ściany jelita. Wtedy według Shattocka bardzo szkodliwe jest podawanie szczepionek ochronnych dzieciom. Inna z przyczyń zaburzeń metabolicznych powodujących autyzm może być brak witamin, które wspierają w działaniu enzymy. Źle działające enzymy nie rozkładają prawidłowo białek co powoduje wzrost opioidów. Ponieważ one są filtrowane przez nerki, a wydzielane przez mocz ,możliwe jest ich obserwowanie. Autor tego poglądu proponuje farmakoterapię/Martexson/, lub stosowanie diety pod kątem zmniejszonej obecności glutenu i kazeiny, a także wyeliminowanie sztucznych barwników pokarmowych.
Biorąc pod uwagę rozmaitość i niejednorodność objawów autystycznych , a zarazem materiał badawczy zgromadzony do tej pory można stwierdzić, iż nie istnieje żadna zdecydowana odpowiedź na pytanie o przyczyny autyzmu. Nie istnieje również jeden uniwersalny dla wszystkich przypadków czynnik. Jasne jest jednak, że aby zaistniała predyspozycja do powstania autyzmu konieczne jest występowanie kilku czynników zaburzających. Aby rozwiązać tę zagadkę, zaproponowano model znany jako „końcowa ścieżka wspólna” Różne przyczyny autyzmu/niektóre nawet jeszcze nie odkryte/mają wspólną cechę charakterystyczną, uszkadzają te obszary mózgu, które odpowiedzialne są za rozwój komunikacji, funkcjonowania społecznego i zabawy/S.Baron-Cohen, 1999/.schemat nr 1/y model powstania autyzmu. W organizmie każdego człowieka istnieją naturalnie występujące pepty

6. Autyzm a inne podobne zaburzenia
Cechy autystyczne występują również w innych, bliskich do autyzmu chorobach, więc nie łatwo jest go zdiagnozować. Z tego powodu często zdarzają się omyłkowe diagnozy. Dostrzeżenie występowania-obok autyzmu klasycznego, także innych zaburzeń o wyraźnych cechach autystycznych zaowocowało zmianami w systemach klasyfikacyjnych. Ustalenie kryteriów diagnostycznych, jest nadal przedmiotem intensywnych prac, prowadzonych przez wielu specjalistów.
6.1.ZespółAspergera; /299.80 wg DSM-IV/ Jednostka chorobowa charakteryzuje :
- przekaz genetyczny z ojca na syna
- prawdopodobne uszkodzenie mózgu
- częstość występowania 4:1000/ 1 dziewczynka na 8 chłopców
- występowanie dopiero po 3 rokiem życia
- uderzająca niezgrabność- ,sztywność- ruchów, zła koordynacja motoryczna
- pedantyczne i uporczywe rozwijanie wąskich zainteresowań dotyczących jakiegoś konkretnego problemu, fascynacja.
- bogaty słownik, poprawna składnia , treść- wyrażana metaforycznie, neologizmy, przesadnie ścisły sposób wyrażania się
- inteligencja w normie, albo powyżej normy
- komputerowy sposób myślenia
- brak wyczucia społecznych oczekiwań,
- kontakt z partnerem jednostronny ,brak dystansu,,
- długie monologi, dygresje, wypowiedzi nie na temat, nieistotne
6.2.Schizofrenia
- występowanie znacznie częstsze niż autyzm
- urojenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe
- stopniowa utrata mowy wraz z rozwojem choroby lub wzmożony pęd do mówienia, dziwaczne wypowiedzi ,neologizmy, brak ekspresji
- płaskość- afektów, odosobnienie uczuciowe, rozstrojenie lękowe z powodu urojeń, wrogość- , agresja, podniecenie lub obniżony nastrój
- głośne natręctwa, blokada myśli, zaburzenia płynności skojarzeń,
zahamowanie intelektualne, w konsekwencji rozpad intelektu
- osłabienie zainteresowań, dążeń i ambicji, utrata kontaktu z
otoczeniem, chłód i obcość w interakcjach, pozostawanie w
samotności ale bez dążenia do izolacji
6.3.Zespół Reta; rozpoznanie między 2 a5 r.ż.
- choroba zwyrodnieniowa OUN uwarunkowana genetycznie
- u dziewcząt częstotliwość- występowania: 1;10000/15000, bardzo rzadko u chłopców
- postępujące, głębokie upośledzenie psychoruchowe, zachowanie pseudoautystyczne
- stereotypowe ruchy rąk/zacieranie, klaskanie, ściskanie, wkładanie do ust/
- zaburzenia snu, równowagi, drgawki
- objawy ściśle uzależnione od wieku, postępujące wraz z nim
- prawidłowy rozwój psychoruchowy do 6 m.
- zahamowanie przyrostu obwodu głowy ,wzrostu ,małe hipotroficzne stopy
- utrata zdolności posługiwania się rękami, mówienia i rozumienia mowy,
- nieprawidłowy chód/ataksja, apraksja/
- zaburzenia oddychania/bezdechy, hiperwentylacja, wypluwanie śliny
- padaczka
- wyjątkowo silna potrzeba komunikowania się oraz ruchu wraz z postępem choroby

6. Pojęcie diagnozy, diagnoza psychologiczna, kryteria diagnostyczne w rozpoznawaniu autyzmu
6.1. Pojęcie diagnozy
Termin diagnoza /z języka greckiego diagnosis-rozpoznanie/ został do psychologii przeniesiony z medycyny. W psychologii klinicznej dziecka jest trudno znaleźć związek między objawami zaburzeń ,a ich genezą i patomechanizmami. Każde dziecko w autyźmie jest zaburzone na swój własny indywidualny sposób, ponieważ jest wyposażone w inny potencjał rozwojowy, rozwija się i wychowuje w innych warunkach, a czynniki które zakłóciły jego rozwój zadziałały w określonym tylko dla niego miejscu i czasie i wywołały tylko dla niego charakterystyczne skutki. To determinuje konieczność określenia indywidualnych celów i metod terapii.
Co do określenia prognozy – ilość zmiennych, które mają wpływ na rozwój dziecka jest bardzo duża ,a większości z nich nie potrafimy kontrolować, należy więc zachować szczególną ostrożność.
6.2. Diagnoza psychologiczna.
Czym jest diagnoza psychologiczna? W rozumieniu szerokim jest to proces poznawania dziecka przejawiającego określone zaburzenia i wyjaśnienie jego zachowania w różnych sytuacjach życiowych ,szukania przyczyn mechanizmów psychologicznych jak i skutków tych zaburzeń. W rozumieniu wąskim diagnoza to efekt tego procesu gnostycznego-opis i wyjaśnienie zaburzeń dziecka. Może on mieć charakter cząstkowy i dotyczyć tylko wybranego aspektu psychologicznego funkcjonowania dziecka lub całościowy i obejmować całokształt jego funkcjonowania.
W przypadku dzieci z zaburzeniami autystycznymi diagnoza psychologiczna powinna być częścią diagnozy wielospecjalistycznej ,opisującej i wyjaśniającej funkcjonowanie dziecka we wszystkich aspektach jego rozwoju, z uwzględnieniem środowiska i sytuacji życiowej .Taka diagnoza winna być dokonywana przez zespół specjalistów: psychologa klinicznego, neurologa, ortopedy okulisty, psychiatry, audiologa, rehabilitanta, logopedy, oligofrenopedagoga ,a w miarę potrzeby i tyflopedagoga, surdopedagoga.
Jednakże, diagnoza nie jest głównym celem działań zespołu. Jest ona punktem wyjścia do opracowania takiej strategii postępowania, która pozwoli na osiągnięcie przez dziecko optymalnego dla niego poziomu funkcjonowania pozwalającego na możliwie największą samodzielność i komfort psychiczny dla niego i jego otoczenia.
Diagnoza dla dziecka z zaburzeniami autystycznymi jest z różnych powodów trudna Dzieci autystyczne stanowią niewielki promil populacji .Brak dla te grupy dzieci wystandaryzownych narzędzi do badania inteligencji. Diagnoza ta nie jest diagnozą psychometryczną. Również żadna z istniejących skal rozwojowych nie jest wystarczająco trafną, ponieważ rozwój dziecka autystycznego jest rozwojem nieharmonijnym i nie przebiega według standardowego wzorca. Dlatego podstawą do diagnozowania dzieci z autyzmem są metody kliniczne/wywiad i obserwacja/. Należy pamiętać, że błędna diagnoza oznacza brak optymalnej terapii i edukacji dla dziecka, a w odczuciu jego rodziców stanowi często wyrok odbierający wszelką nadzieje. Obecny poziom nauki w tym zakresie stawia inne wymagania co do diagnozy dziecka z autyzmem. Należy zastanowić się komu i do jakiego celu ta diagnoza ma służyć? Po pierwsze ma ona służyć dziecku i być wydana dla jego dobra, czyli przyczyni się do zmiany jego sytuacji na korzystniejszą. Po drugie ,diagnoza dobrze służy dziecku jeżeli nie narusza dóbr osobistych jego i jego rodziny. Po trzecie - gdy jest ona kompetentna i rzetelnie sporządzona przez osobę do tego upoważnioną zgodnie z zasadami nauki i sztuki psychologicznej, zgodnie z naszą najlepszą wiedzą i wolą. Istotnym etapem procesu diagnostycznego jest osobisty kontakt psychologa z dzieckiem, osobista opinia na podstawie przeprowadzonej obserwacji i badań. Dopiero po zebraniu informacji ze wszystkich dostępnych źródeł należy przystąpić do opracowania i napisania diagnozy. Tylko uporządkowana, przejrzysta, napisana w sposób zrozumiały diagnoza, może być przydatna dla dziecka i służyć jego interesom. Diagnoza to nie wyliczenie faktów, a ich interpretacja we wzajemnym powiązaniu.
6.3. Kryteria diagnostyczne dotyczące autyzmu;
Do oceny dzieci autystycznych stosowane są dwa podobne szczegółowe i respektowane na całym świecie systemy diagnostyczne mieszczące się w klasyfikacjach DSM-IV Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego/ATA/ i ICD-10 Światowej Organizacji Zdrowia/WHO/. Główne kryteria diagnozowania autyzmu opierają się na triadzie upośledzeń, zdefiniowanej przez Winga/Wing i Gold,1979;Wing,1995/
- upośledzenie związków międzyludzkich, wpływających na kontakty społeczne z ludźmi połączone z brakiem zrozumienia reguł rządzących zachowaniami społecznymi,
- upośledzenie komunikacji społecznej, werbalnej i pozawerbalnej
- upośledzenia oraz zaburzenia rozwoju wyobraźni i inwencji twórczej oraz obecność- stereotypowych powtarzających się zabaw.
Wszystkie 3 rodzaje upośledzeń muszą być zaobserwowane u dziecka przed ukończeniem 3 roku życia.
Inaczej zinterpretowaną triadę upośledzeń można podsumować następująco;
Jeżeli małe dziecko;
- nie utrzymuje kontaktu wzrokowego
- rzadko się uśmiecha do innych osób ,a ekspresja jego twarzy jest uboga
- ignoruje innych ludzi bądź nietypowo reaguje na ich obecność-
- nie interesuje się zabawami z udziałem innych osób
- ma słabe zdolności naśladowania
- nietypowo reaguje na kontakt fizyczny z inną osobą
- nie zwraca uwagi na to co ktoś chce mu pokazać- , a także nie pokazuje innym rzeczy, które je zainteresowały
- nie mówi lub mówi bardzo słabo
- nie próbuje gestem wyrazić- tego czego nie potrafi powiedzieć-
- przejawia stereotypie lub przybiera niezwykłe pozy
- w sposób nietypowy przywiązuje się do przedmiotów
- nietypowo reaguje na dźwięki
- przejawia brak wrażliwości na ból ,zimno, gorąco
- jest nadwrażliwe na smaki
- ma niezwykłe zainteresowania wzrokowe
- bawi się zawsze w jednakowy, schematyczny sposób
- lubi przebywać- w samotności
to z dużym prawdopodobieństwem można podejrzewać ,że przejawia zaburzenia autystyczne.

ROZDZIAŁ II: REWALIDACJA I TERAPIA DZIECI Z AUTYZMEM

1. Pojęcie rewalidacji;
Rewalidacja/gr .re-znów ,na nowo i validus-mocny ,w pełni sprawny/ określa długotrwałą działalność terapeutyczno -wychowawczą wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości/Dykcik W.,1994/.
Głównym zadaniem procesu rewalidacji jest doprowadzenie do sytuacji, kiedy zaniknie u dziecka niepełnosprawnego poczucie bezradności i braku kontroli, a sama niepełnosprawność nie będzie stanowiła problemu życiowego dla tego dziecka.
Dzięki rewalidacji pokonujemy kryzys, który spowodowany jest brakiem umiejętności kierowania własnymi działaniami w sposób przemyślany i świadomy.
Innymi zadaniami rewalidacji są;
- zapobieganie pogłębieniu się już istniejącego niedorozwoju, lub powstaniu dodatkowych upośledzeń,
- leczenie i usprawnianie tych elementów, które objęte są chorobą, oraz wzmacnianie osłabionych,
- stymulowanie i dynamizowanie ogólnego rozwoju z wykorzystaniem własnych sił organizmu oraz czynników środowiskowych,
- wychowanie i nauczanie specjalne, dostosowane do wieku, sprawności fizycznej i umysłowej rewalidowanego,
- kompensowanie istniejących braków i trwałych uszkodzeń
Ogólnie biorąc, zadania pracy rewalidacyjnej obejmują przywracanie zdrowia i umożliwienie rozwoju fizycznego, kompensowanie braków i uszkodzeń, akcję korygowania, usprawniania i dynamizowania, wykształcenie ogólne i zdrowie jednostki oraz jej rewalidacje psychiczną i uspołecznienie/Wyczesany,1999/
Ogólne założenia rewalidacji zostały założone w postaci następujących zasad: zasada akceptacji, pomocy, indywidualizacji, terapii pedagogicznej, współpracy z rodziną
Zasada akceptacji – kształtowanie pozytywnego stosunku społeczeństwa do jednostek niepełnosprawnych, tak aby dostarczono im wszelkich form opieki i pomocy
Zasada pomocy – dbałość o aktywizację sił biologicznych dziecka, usamodzielnienie go, wytworzenie odpowiedniej atmosfery w środowisku
Zasada indywidualizacji – dostosowanie nauczania do indywidualnych potrzeb, możliwości dziecka, oraz uwzględnianie jego własnego celu kształcenia/uwarunkowanego przez różne czynniki np. uzdolnienia, sprzyjające okoliczności materialne czy środowiskowe/.
Zasada terapii pedagogicznej – najpierw poznanie dziecka i opracowanie diagnozy, a następnie wspólna praca ze środowiskiem, co pozwoli na stworzenie mu możliwie najlepszych warunków do pokonania trudności. Wreszcie stosowanie środków terapeutycznych, a w tym leczenia, psychoterapii i terapii pedagogicznej.
Współpraca z rodziną – wspólne uzgodnione działania szkoły i domu, celem wspomagania wysiłku dziecka na drodze ku usprawnianiu.
Realizowanie zada pracy rewalidacyjnej należy opierać na:
- poznaniu każdej jednostki i warunków jej rozwoju, historii jej życia, charakteru i stopnia niepełnosprawności, oraz związanych z tym czynników etiologicznych,
- uwzględnianiu w metodzie pracy typu układu nerwowego dziecka,
- poznaniu stopnia stanu frustrtacji dziecka i jej typu reakcji negatywnej wobec sytuacji frustracyjnej,
- zorientowaniu się w charakterze oddziaływania środowiska na dziecko
- zastosowaniu warunków , które kształtują nową motywację, pozwalającą przyjąć pozytywną postawę wobec frustracji,
- dostosowaniu pracy do sił i możliwości dziecka,
- stosowaniu metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących
- przestrzeganiu praw rozwoju podstawowych wyższych czynności nerwowych i unikaniu bodźców wpływających niekorzystnie na OUN,
- kształtowaniu korzystnych warunków dla przebiegu procesów emocjonalnych,
- tworzeniu odpowiednich warunków dla korzystnego rozwoju I i II układu
sygnałowego i prawidłowego ich działania,
- uwzględnianiu konieczności racjonalnej selekcji w celu optymalnego dostosowania do specyfiki programu i metod pracy,
- uwzględnianiu swoistych właściwości każdej z grup niepełnosprawnych
W procesie adaptacji do życia społecznego dziecka niepełnosprawnego należy tworzyć odpowiednie dla niego warunki poznawania świata. Do nich zaliczamy potrzebę wielozmysłowego poznawania materiału programowego, treści nauczania, stopniowanie trudności i wiązanie zdobytych wiadomości z praktyką.
2. Terapia
We wczesnych latach 60 autyzm uważano za tajemniczą i dziwna chorobę psychiczną, zaburzenie emocjonalne lub też wczesną formę schizofrenii dziecięcej. Standardowe techniki diagnozowania/testy/ umieszczały je w grupie osób nie nadających się do badania. Zakładano, że ani szkoła, ani dom nie stanowią odpowiedniego miejsca do nauczania dzieci autystycznych i udzielenia im pomocy w procesie przygotowania społecznego. Dlatego umieszczenie dziecka w szkole z internatem z dala od patogennego wpływu rodziców traktowano jako najlepszą terapię.
Jednakże badania przeprowadzone w późniejszym czasie dowodziły że taka postawa wobec tych dzieci była wyjątkowo błędna. Dlatego terapie psychoanalityczna zastąpiono programami terapeutycznymi o charakterze psychoedukacyjnym.
3. Rodzaje terapii stosowane w pracy z dzieckiem autystycznym
3.1.1. Terapia behawioralna; Przedstawicielem jest Ivar Lovaas. programy behawioralne są opracowane przez psychologów i psychiatrów w konsultacji z rodzicami, nauczycielami, lub personelem opiekuńczym. Zasadniczym ich celem jest kształtowanie zachowań adaptacyjnych np. trening czystości, lub redukcja nieodpowiednich zachowań. Jako taka terapia ta ma ogromną wartość praktyczną. Analizuje się w jej ramach przyczyny i konsekwencje zachowania, a następne wdraża się odpowiedni program behawioralny. Jego celem jest odnalezienie czynników” nagradzających lub zachęcających do odpowiedniego zachowania, jak również prowadzących do zaniechania zachowań destrukcyjnych. Nagrody powinny być oparte o system wartości, które dane dziecko reprezentuje, stosowane w sposób jasny i spójny. Współczesna terapia behawioralna nie przewiduje ze względów etycznych karanie dzieci za złe zachowanie. Próbuje natomiast, redukować owe niepożądane zachowania poprzez usuwanie czynników, które mogą do takich zachowań zachęcić i zastępować je bardziej odpowiednimi czynnościami. Gdy tylko takie pożyteczne zachowanie zacznie się pojawiać nawet w prymitywnej formie można zastosować dodatkowe techniki wspomagające. Omawiana terapia okazuje się użyteczna w zmniejszeniu takich problemów jak: samookaleczenie, nadruchliwość, agresja, ataki złości. Jest także pomocna w rozwijaniu umiejętności samoobsługowych, umiejętności podejmowania zajęć oraz w pewnym stopniu umiejętności edukacyjnych. Niestety pomimo tych zalet ta terapia nie jest w stanie w sposób znaczący wpłynąć na nieprawidłowości typu społecznego ,komunikacyjnego i wyobrażeniowego, ponieważ nie zależą one wyłącznie od pojedynczych zachowań, które można zredukować lub spotęgować. Niektóre zasady tej terapii to: zasada małych kroków, zasada stopniowania trudności, wzmocnień pozytywnych, zasada prowadzenia dokładnej dokumentacji. Analiza behawioralna bada czynniki wywołujące zachowanie i czynniki kontrolujące zachowanie. Natomiast kształtowanie zachowania zależy od; wzmocnienia pozytywnego/pochwała, jedzenie, piosenka/,kary pozytywnej/klaps, krzyk, dodanie bodźca nieprzyjemnego/,karze negatywnej/odebranie tego co sprawia dziecku przyjemność/wzmocnienia negatywnego/dodania bodźca nieprzyjemnego w chwili wystąpienia zachowania niepożądanego i wycofanie go z chwilą, gdy zachowanie to ustępuje/wygaszanie ,całkowitego wyeliminowania wzmocnień /.Coen S.B., 1999/
3.1.2. Trening umiejętności społecznych: jest to system szerokich zakres technik stosowanych do uczenia interakcji społecznych dzieci z autyzmem. Ponieważ każda sytuacja społeczna jest unikalna, niepowtarzalna, rządzi się swoimi „prawami”, praca nauczyciela, czy terapeuty w tym względzie jest rzeczywiście ciężka. Ale ponieważ dotyczy ona właśnie tego obszaru, który jest najtrudniejszy do rozwinięcia u dzieci dotkniętych autyzmem, stanowi istotną część edukacji i terapii. Przykładem takiego treningu może być uczenie dzieci korzystania z telefonu, dokonywania zakupów i t.p. Nie techniczne aspekty sprawiają w tym wypadku trudności, a społeczne uwarunkowania danej sytuacji./jak rozpocząć i zakończyć daną czynność/.Do tych celów stosuję się techniki „odgrywania ról” i odtwarzania na video, a także podstawowe uczenie się w proporcji jedno dziecko-jeden nauczyciel w rzeczywistej sytuacji. Umiejętności tych do pewnego stopnia można nauczyć chociaż nauczyciele często donoszą o trudnościach jakie napotykają gdy dziecko ma „przenieść” daną umiejętność do nowych sytuacji lub zapamiętać aby ja zastosować. Końcowy „produkt” w postaci zachowania społecznego może wydać się innym ludziom dziwaczny, lub sztuczny po prostu dlatego, że nabyty został poprzez systematyczne nauczanie, a nie w sposób naturalny. Istnieją pewne poważne aspekty umiejętności społecznych, które okazały się być trudne do nauczenia. Chodzi tu o empatię, lub wrażliwość na myśli i uczucia innych.
3.1.3. Projekt TEACCH; /Maurice C.,2002/ To skrót pochodzący od wyrażenia w języku angielskim oznaczającego terapia i edukacja dzieci autystycznych oraz dzieci ze sprzężonym zaburzeniem komunikacji. Jest najpopularniejszym programem terapeutycznym Północnej Karoliny USA, uznany za program rządowy. Założony przez Erica Shoplera, obecnie zarządzany przez Garyego Mesibova. Stosowany jest prawie 20 lat i obejmuje większość aspektów pomocy rodzinom, w których występuje problem z autyzmem. Jest to najbardziej popularnym programem edukacji specjalnej, zajmującym się dziećmi autystycznymi. Starając się maksymalnie wykorzystać i rozwinąć posiadane przez dzieci zdolności ta metoda stwarza możliwości prowadzenia zajęć, które przynoszą dziecku satysfakcję, przez to uczą się one opanowania przy ich wykonywaniu. Projekt ten zakłada aktywny współudział między terapeutą, rodzicem i szkołą. Terapia obejmuje opracowane indywidualnie programy interwencyjne, jak również konsultacje prowadzone w szkole oraz inne instytucji. Takie podejście włącza rodziców do działania przez zachęcanie ich do udziału w szkoleniach i korzystania z poradnictwa a także pomoc w tworzeniu grup wsparcia dla rodziców. Program ten łączy również terapię z metodami diagnozowania i oceniania. Cechy tego programu to; szacunek dla dziecka, szacunek dla rodziców i traktowanie ich jako kooterapeutów, liczenie się z ich opiniami, ciepłe podejście ze strony terapeuty. TEACCH to nie tylko technika, czy zbiór technik, czy nawet metod. To pełny program usług dla dzieci autystycznych, który czyni użytek z wielu technik w różnych kombinacjach w zależności od indywidualnych potrzeb danej osoby i jej potencjału. Jego głównym celem jest pomoc dzieciom autystycznym w osiągnięciu maksymalnej autonomii w przyszłości/Schoppler E.,1995/
3.1.4. Psychoterapia i autyzm; w konsekwencji teorii psychogennej autyzmu niektórzy psychiatrzy i psychoanalitycy opowiedzieli się za psychoterapią dla rodziców dzieci z autyzmem. Owa psychoterapia opierała się, na zasadzie, że rodzice muszą stać się lepszymi rodzicami aby ułatwić swoim dzieciom rozwój emocjonalny oraz, że psychoterapia jest drogą, pozwalającą na taki rozwój, Jednakże żadne z tych założeń nie zostało poparte systematycznym dowodem ani to że przyczyna autyzmu tkwi w rodzicach ani też , ze psychoterapia dla rodziców prowadzi do rozwoju emocjonalnego ich dzieci. Nie znaczy to że psychoterapia nie ma dla rodziców żadnej wartości podobne jak i dla osób z autyzmem. Wartość tej terapii zależy od tego jaki szczególny rodzaj terapii się stosuje.
3.1.5. Terapia Holding; opracowała ją Martha Welch w Nowym Jorku a stosuje ją wiele ośrodków na całym świecie. Polega ona do zachęcania rodziców, aby przytulali swoje dziecko przez dłuższy czas nawet jeśli dziecko protestuje i stara się wyzwolić. W wyniku takiego wymuszonego kontaktu dziecko w końcu przełamuje opór i według doniesień rodziców zaczyna interesować się twarzą matki, czy ojca poprawiając tym samym kontakt. Terapia ta może przynieść korzyści także dla rodziców. Wielu z nich donosi o uczuciu bliższego kontaktu fizycznego ze swoim dzieckiem, a niektórzy po raz pierwszy obserwują okazanie uczuć przez swoje dziecko. Istnieją pewne wątpliwości co do tego czy ten kontakt może spowodować zmiany. Jak dotąd nie ma dowodu na to, że terapia ta leczy autyzm.
3.1.6. Terapia życia codziennego( szkoła Higashi): Kładzie się nacisk na zajęcia grupowe .Pod opieką nauczycieli dzieci z autyzmem przechodzą intensywne zajęcia fizyczne, jednocześnie nie pozwala się na ich autystyczne wycofanie. Metodę tą opracował nieżyjący już Dr Kiyo Kitahara Tokio. Należy mieć na uwadze dzieci cierpiące na epilepsję, ponieważ intensywne zajęcia mogą mieć czasem ujemny wpływ na nie.
3.1.7. Terapia Patterning; zachęca się dzieci z autyzmem do używania alternatywnych kanałów czuciowych aby przezwyciężyć nietypową nadwrażliwość i „odmłodzić” rozwój mózgu.
3.1.8.Metoda Waldena /od nazwiska jej twórcy/ ma na celu rozwój umiejętności rozumowania i rozwiązywania problemów w sposób stopniowy, etapowy, poprzez całkowicie niewerbalne zadania , w których prowadzącym jest dziecko.
3.1.9. Dogoterapia; stosowanie specjalne przeszkolonych psów do obcowania z dzieckiem autystycznym.
3.1.10. Metoda opcji; opracowana przez rodzinę Kaufmanów. Jest to nie tylko sposób oddziałowywania terapeutycznego, ale przede wszystkim cała postawa życiowa, stosunek do świata i innych ludzi, oparty na stwierdzeniu, że kochać kogoś znaczy być z nim szczęśliwym. Metoda ta nie jest nastawiona na zmianę dziecka. Jest one w pełni akceptowane, zarówno pod kontem zalet jak i wad. Metoda ta opiera się na trzy zasady Pierwsza to zmienić siebie i swoje własne przekonania względem dziecka. po to aby móc go zaakceptować. Druga to wytworzenie motywacji u dziecka poprzez pokazanie mu miłości. Trzecia to ułożenie planu nauczania dla niego, wolny od jakikolwiek przymusów. Podstawą opcji jest to, że przyjęcie jej nie pociąga za sobą nadziei na poprawę stanu dziecka, że nie dzieli się w niej zachowań jego na: pożądane i destrukcyjne. Terapeuta/w tym przypadku rodzic/ nie powinien odczuwać rozczarowania brakiem postępów u dziecka/Kaufman B.N.,1994/
3.1.11. Metoda ułatwionej komunikacji; osoba dorosła przytrzymuje rękę dziecka podczas określonych czynności. Takie fizyczne prowadzenie sprawia że dziecko komunikuje się znacznie łatwiej.
3.1.12. Muzykoterapia; polega na stosowanie muzyki jako narzędzia terapeutycznego do przywrócenia, utrzymania i polepszenia zdrowia psychicznego i fizycznego dziecka. Stosowana jest do przywrócenia i utrzymywania zdolności behawioralnych, rozwojowych, fizycznych i społecznych w kontekście dziecko-terapeuta.
3.1.13. Terapia zajęciowa: Uczenie się przez zmysły; Przedstawiciel- Violet Maas; stosowanie odpowiednich technik interwencyjnych celem poprawienie funkcjonowania umysłu i ciała, metoda ta polega na założeniu, że poszczególne zmysły, chociaż różnią się od siebie,współpracują aktywnie na zasadzie integracji sensorycznej. Czym jest integracja sensoryczna? Twórcą tej teorii jest Jean Aures. Jest to proces, dzięki któremu mózg otrzymuje informacje ze wszystkich zmysłów, segregując, rozpoznając, interpretując i integrując je ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami. W rezultacie następuje odpowiednia reakcja. U dzieci autystycznych integracja ta jest zaburzona. Uszkodzenie OUN nie pozwala im spostrzegać rzeczywistości w realny sposób. Przeszkadza to w budowie właściwej podstawy niezbędnej do rozwoju dalszych, coraz bardziej złożonych zręczności i umiejętności psychoruchowych/w tym również mowy/ i przyswajaniu wiedzy. Terapia ta polega na współpracy w trójkę; rodzic – specjalista - dziecko, przy czym stymulowane są różne układy jak: twór siatkowy, układ przedsionkowy, dotykowy, limbiczny. Toczenie się po podłodze, w ręczniku lub nadmuchiwanej beczce, kręcenie się, huśtanie w hamaku, jazda na deskorolce, chodzenie po zmiennym podłożu, rzucanie piłki, czy malowanie palcami przecież to tylko zabawa. Czy zabawa może być nauką? Tak, zabawa jest „działalnością naukową”, dlatego terapia SI nazwana jest „naukową zabawą”/Maas V., 1998/.
3.1.14. Metoda Ruchu Rozwijającego; przedstawiciel Weronika Sherborne. Jest to metoda niewerbalna poprawiająca komunikację dziecka z otoczeniem. Ruch jest naturalnym i podstawowym środkiem porozumiewania się, wychodzącym z centrum naszego ciała. Zaletą tych zajęć jest to, że nie potrzebujemy żadnych pomocy, a jedynie dużo wolnej przestrzeni, odpowiednie podłoże i świeże powietrze. Dzięki temu dzieci uczą się poznawać przestrzeń i zachowywać w niej, czują się swobodnie i nie obawiają się otoczenia, stają się mniej zahamowane i otwarte na sytuacje problemowe. Metoda ta pozwala dzieciom poznać swoje ciało i uczy kontrolować jego ruchy, zdobycie wiarę we własne siły, dostrzec odrębność i niezależność od otoczenia, uczy koncentracji, kontrolowania własnego zachowania, ułatwia też nawiązywania kontaktów, powstania empatii.
3.1.15. Leczenie farmakologiczne: pomimo, iż autyzm ma podłoże biologiczne, a badacze poświęcili dużo uwagi na skomponowanie odpowiednich medykamentów leki mają bardzo ograniczone działanie. Mogą jednak złagodzić pewne zachowania o charakterze chorobowym, jak agresja, rytualizm. Przeważnie są to środki uspakajające/haloperidol/ lub antydepresyjne /fluoxetyna, clompiramina/, które mają skutki uboczne/zniekształcone ruchy ciała/.
3.1.16. Diety: w związku z tym ,że u dzieci autystycznych występują anomalie w spożywaniu pokarmów, należy w sposób umiejętny dobierać odpowiednie diety. Jak wyżej wymieniono/według teorii Shattocka/ należy unikać pokarmów z konserwantami, substancjami nadającymi kolor lub zawierającymi inne sztuczne dodatki /dioksyny, salicylany/.Dieta Feingolda. Natomiast dieta Crocka polega na usunięciu z żywności też cukru, mleka, produktów pszennych, jajek, kukurydzy, czekolad i cytrusów.
3.1.17.Megawitaminy; na podstawie badań stwierdzono, że niektóre dzieci otrzymują większą dawkę substancji odżywczych niż wymagałaby tego dieta. Duże dawki witaminy B6,magnezu,minerałów, kombinacji B6 i magnezu mogą spowodować zniszczenie układu nerwowego, co objawia się osłabieniem mięśni i drętwieniem, spowolnienie pracy serca i osłabieniem refleksu.
4. Cele terapii.
Podstawowym założeniem każdej terapii jest usprawnianie i rozwijanie tych funkcji u dziecka niepełnosprawnego, które zostały zaburzone na skutek rozmaitych endogennych lub egzogennych czynników. Jest to proces pewnych systematycznie zorganizowanych oddziaływań, podporządkowanych odpowiedniej strategii:
- poprawienie własnego wizerunku i świadomości własnego ciała
- polepszenie umiejętności komunikacyjnych
- polepszenie umiejętności celowego wykorzystywania energii
- zredukowanie zachowań niepożądanych /stereotypowych, kompulsywnych, impulsywnych samookaleczających, agresywnych, destrukcyjnych, powtarzających się/
- zintensyfikowanie interakcji z rówieśnikami i innymi ludźmi
- zwiększenie niezależności i autonomii
- stymulowanie kreatywności i wyobraźni
- poprawianie emocjonalnej ekspresji i przystosowania
- polepszenie koncentracji
- polepszenie małej i dużej motoryki
- poprawianie percepcji
„Z terapią osoby autystycznej jest trochę jak z wyruszeniem w daleką podróż. Przewodnikiem w tej wyprawie jest wiedza o autyźmie, jego przyczynach i metodach terapii. Jednak każdy doświadczony wędrowiec wie, ze aby dotrzeć do celu potrzeba o wiele o wiele więcej.... Bo jedynie człowiek może obdarzyć drugiego człowieka tym co najcenniejsze; miłością, szacunkiem i zaufaniem. Każdy z nas tego potrzebuje. Osoba autystyczna potrzebuje tego JESZCZE BARDZIEJ.”/Pisula, 2000/.

ROZDZIAŁ III: CHARAKTERYSTYKA BADANEGO DZIECKA
W OPARCIU O PRZEPROWADZONE BADANIA
DIAGNOSTYCZNE

1. Rozpoznanie problemu i jego znaczenie dla rozwoju dziecka
1.1. Informacje pozyskane z wywiadu
Szczególne znaczenie dla rozpoznania konkretnej sprawy ma pierwsze spotkanie z rodzicem. Powodem zgłoszenia się zazwyczaj jest dziwne, czasami nieadekwatne zachowanie się dziecka, a w szczególności brak rozwoju mowy czynnej. Podczas tej wizyty przeprowadzić należy wstępną rozmowę z rodzicem dotyczącą jego oczekiwań co do spotkania. Należy zebrać informacje co do ogólnej sytuacji dziecka. Przedstawić wstępną koncepcje działania w kierunku rozwiązania problemu uwzględniając ofertę konkretnej poradni w zakresie pracy z dziećmi i współpracy z ich rodzicami. Następnie zawrzeć kontrakt w którym: określić cele współpracy, sposoby postępowania, wyjaśnić jakie są procedury diagnostyczne i terapeutyczne, uzgodnić zakres reprezentowania dziecka na zewnątrz/wizyta w przedszkolu integracyjnym lub specjalnym konsultacje z innymi specjalistami/, ustalić przewidywalny czas postępowania i częstotliwość spotkań, a tak że określić role, wzajemne zobowiązania i prawa każdej ze stron.
Przeprowadzając wywiad z matką sugerować się można nast. schematem

Schemat wywiadu z rodzicami dziecka z cechami autystycznymi

- informacje dotyczące rodziców/wiek, wykształcenie, zawód wykonywany, stan zdrowia z uwzględnieniem chorób dziedzicznych/.
- informacje o rodzeństwie/liczba rodzeństwa, płeć, wiek, stan zdrowia, miejsce badanego chłopca w rodzinie
- Informacje o innych osobach mających wpływ na wychowanie dziecka i mieszkających razem z nim/atmosfera w rodzinie, inne problemy, warunki mieszkaniowe, czy dziecko śpi oddzielnie, sytuacja materialna-kto pomaga, czy stać ich na leczenie i rehabilitację/.
- dane dotyczące ciąży i porodu oraz pierwszych dni po porodzie/przebieg ciąży, czy była planowana, samopoczucie matki, komplikacje, metody leczenia, poród, termin, sposób, czas trwania, zastosowane zabiegi medyczne wobec matki i dziecka, stan dziecka po urodzeniu, waga, długość, punktacja Apgar.
- sposób karmienia apetyt, umiejętność ssania
- aktywność, rytm dobowy snu i czuwania, ruchliwość, nastrój
- przebyte choroby, leczenie, wypadki, urazy, utraty przytomności, drgawki
- rozwój psychoruchowy, fizyczny, procesy poznawcze/naśladowanie, uczenie się, percepcja, myślenie, mowa, nawiązywanie kontaktu wzrokowego, werbalnego, emocjonalnego, komunikacja z otoczeniem, samoobsługa, reakcja na polecenia, zabawa, preferowane czynności, sposób okazywania emocji/
- działania podjęte przez rodziców celem wyjaśnienia zaistniałych nieprawidłowości w funkcjonowaniem syna/kontakty ze specjalistami/lekarze, rehabilitanci, psycholodzy, pedagodzy, logopedzi/, kontakty z instytucjami /szpitale, ośrodki rehabilitacyjne, żłobki, przedszkola/.
- reakcja rodziców na wiadomość o niepełnosprawności dziecka.
- charakter związku dziecka z rodzicami/stosunek ojca do dziecka, kto opiekuje się dzieckiem, z kim ono jest związane najbardziej emocjonalnie/
- metody wychowawcze stosowane przez rodziców/jednomyślność, konflikty/, ich udział w organizacjach pozarządowych/stowarzyszenia, grupy wsparcia/
- jak rodzic określa swoje dziecko/wesołe, nerwowe, uparte/
- oczekiwania rodziców względem psychologa
Po zakończeniu rozmowy wstępnej należy ustalić z rodzicem termin kolejnego spotkania już z udziałem dziecka, uwzględniając zarówno czasu wolnego rodzica jak i optymalną godzinę odpowiadająca maksymalnej aktywność dziecka.
1.2. Informacje pozyskane w wyniku obserwacji.
Aby przeprowadzić prawidłową obserwację dziecka skorzystać można z:

Wskazówki do obserwacji aktywności własnej dziecka
(obserwacja dokonywana podczas dziecka w gabinecie psychologa)

Obserwacja ma na celu uzyskanie informacji:
Czy dziecko chętnie wchodzi do gabinetu.
Czy jest śmiałe.
Czy jest samodzielne, jaka jest jego sprawność ruchowa.
Czy jest zainteresowane otoczeniem.
Na czym skupia uwagę.
Czy nawiązuje kontakt z osobą obserwującą.
Jaki jest poziom aktywności dziecka.
Czy samodzielnie zaczyna się bawić.
Jakie są główne zainteresowania dziecka.
Czy sposób używania zabawek jest zgodny z ich przeznaczeniem.
Jakimi zmysłami najczęściej się posługuje.
Jaki czas poświęca każdej czynności.
Jaka jest koncentracja uwagi podczas zabawy.
Jakie są ulubione czynności.
Jaka jest mimika i gestykulacja w trakcie zabawy, czy występują stereotypie.
Jaka jest sprawność manualna i zdolność manipulacji przedmiotami.
Jaka jest koordynacja wzrokowo-ruchowa i ruchowa.
Czy występuje wokalizacja, na jakim poziomie jest rozwój mowy.
Czy podczas samodzielnej zabawy dziecko nawiązuje kontakt z rodzicami lub obserwatorem, jakiego rodzaju jest to kontakt.
Jaki jest nastrój dziecka podczas zabawy.
Jak zmienia się zachowanie i nastrój dziecka w miarę upływu czasu.
Pamiętać należy, że prawidłowy zapis obserwacji jest ten, który zawiera tylko opis/rejestracja/ konkretnych czynnościach wykonanych przez dziecko lub jego stany emocjonalne, a nie ich wyjaśnienie.
1,3.Ocena wyników zastosowanego kwestionariusza diagnozy ryzyka autyzmu Kolejnym etapem działań, na podstawie wywiadu, rozmowy z matką, przeglądu dokumentacji i obserwacji jest przeprowadzenie wstępnej diagnozy. Często z uwagi na poziom zaburzeń w ogólnym funkcjonowaniu dziecka, nie kwalifikującego się do badania metodami psychometrycznymi zastosować należy następujące techniki:
- Kwestionariusz diagnozy ryzyka autyzmu: jest to prosta forma badania przeznaczona do wczesnego wstępnego wykrycia objawów autystycznych, składający się z 10 pytań/tak lub nie/ dotyczących ogólnego funkcjonowania dziecka/sen, karmienie, percepcja wzrokowa, stereotypie, kontakt fizyczny, mowa, reakcja na bodźce, emocje, rozwój ruchowy, zachowania agresywne/. Jeżeli na minimum 3 spośród nich została udzielona pozytywna odpowiedź, to istnieje konieczność dalszej obserwacji dziecka, a przede wszystkim rozszerzenie badania pod kątem autyzmu.
1.4. Ocena wyników skali CARS
Jest to badanie projekcyjne nie psychometryczne, amerykańska metoda do klasyfikacji autyzmu dziecięcego. Metoda ta składa się z 15 skal. Każda z nich zawiera jedną kategorię cech. Zaznaczony jest też stopień nasilenia zaburzenia każdej z cech ,od braku takiego zaburzenia poprzez lekki, umiarkowany stopień aż do zaburzenia głębokiego. Nasilenie każdej z cech oceniane jest od jednego do czterech punktów. Po zsumowaniu punktów ze wszystkich kategorii uzyskuje się ocenę łączną, która wskazuje stopień nasilenia autyzmu. Rodzic dziecka opisuje istotę zachowania charakterystycznego dla każdej z cech i określić w jakim nasileniu ona występuje w skali CARS, która jest metodą czasochłonną , ale pozwala na bardzo szczegółową analizę różnorodnych zachowań dziecka. Bardzo często rodzice mają po raz pierwszy możliwość tak dokładnego przeanalizowania różnych aspektów funkcjonowania ich dziecka. Cenne jest to, że podczas rozmowy z rodzicem omawianych też jest wiele spraw nie związanych bezpośrednio z pytaniami testowymi, ale wynikających nie jako „ przy okazji”, na zasadzie skojarzeń czy przypomnień wywołanych pytaniem lub opisem jakiegoś zdarzenia. Pozwala to na przypomnienie sytuacji i zdarzeń, które często rodzic uważała za nieistotne, a które dla diagnozy mają duże znaczenie. Poszerza to bardzo zasób informacji na temat dziecka. Notatki sporządzone podczas pracy ze skalą stają się źródłem informacji, których nie uzyskało by się ani z obserwacji ani z wywiadu. Ważne jest przy stosowaniu tej metody, że aby postawić diagnozę autyzmu , należy przyprowadzić analizę całości skali, a nie tylko kilku kategorii cech.
Ponieważ /jak wcześniej zostało zaznaczone/ każda diagnoza dotycząca dziecka z autyzmem jest diagnozą złożoną, wielospecjalistyczną należy uzgodnić z rodzicem dziecka wizyty u innych specjalistów/ neurolog, psychiatra, logopeda/. Oprócz tego skierować należy rodziców na badania genetyczne, celem wykrycia dokładnej przyczyny powstania deficytów rozwojowych u dziecka.
Na podstawie wyników dokonanej diagnozy ustala się dalszego sposobu postępowania terapeutycznego wobec dziecka.
2. Podjęcie działań terapeutycznych.
Diagnoza autyzmu brzmi jak wyrok. Długo uważano go za ciężką, nieuleczalną chorobę w okresie rozwoju ontogenetycznego człowieka. Jednakże rozwój badań naukowych poszukujących genezy autyzmu, a także ostatnie badania P.Shzttocka i innych naukowców spowodowały, iż ten pogląd stopniowo ulega zmianie.
Niewiarygodne, ale znane są nam przypadki wyjścia, choć nie w pełni, ale w dużym stopniu z tej choroby. Dlatego przypadek Temple Grandin/absolwentka studiów psychologicznych/,czy Ruana Kaufmana/dziecko, które powróciło do „normalnego świata”/,lub Dietmara Zóllera/niemówiącego chłopca opisującego swoje autystyczne życie/ pozwalają mieć wiarę, ze autyzm można przezwyciężyć, dodają mi sił do walki z nim, inspirują do podjęcia ciężkiej próby stawienia mu czoła.
Osoby zajmujące się terapią dziecka autystycznego powinny unikać pułapki, jaką jest stosowanie tylko jednej metody leczenia. Najlepsze rezultaty daje najprawdopodobniej łączenie różnych metod. Najskuteczniejsze wyniki daje leczenie rozpoczęte w wieku 3-4 lat, zapewniające kontakt z dziećmi w normie. Dobry program powinien zawierać zindywidualizowaną, nieawersyjną modyfikacje zachowań, terapię sensoryczną, zajęcia logopedyczne, muzykoterapię. To wszystko jednak może nie wystarczyć, jeżeli wokół dziecka autystycznego zabraknie kochających i w pełni oddanych ludzi.
Biorąc pod uwagę powyższe, w oparciu o wyniki badań diagnostycznych należy zorganizować strategię terapeutyczną dotyczącą dziecka w następujący sposób:
2.1. Program psychostymulacji: obejmuje 3 sfery/emocjonalno-społeczną, poznawczą, ruchową/ i 4 poziomy oddziaływania terapeutycznego:
a/.zmysłowy- dotyk, smak, węch, wzrok, słuch, oddech, ruch;,
b/ poznawczy- percepcja, pamięć wzrokowa, słuchowa, koordynacja wrokowo-ruchowa, mowa, myślenie, motoryka duża i mała, orientacja przestrzenna, c/odkrywczo- badawczy- percepcja wzrokowa, koordynacja wzrokowo- ruchowa ,percepcja i pamięć słuchowo-ruchowa, koordynacja słuchowo-ruchowa, słownictwo, myślenie, sprawność ruchowa, orientacja przestrzenna;
d/ abstrakcyjno - symboliczny- spostrzeganie, koordynacja wielozmysłowa, percepcja słuchu fonemowego, analiza i synteza słuchowa, wypowiedzi, mowa, myślenie, orientacja mikroprzestrzenna, sprawność ruchowa i grafomotoryczna,
oraz kwestionariusze z trzema okresami obserwacji/wstępnej, kontrolnej, końcowej/. Używany jest do zajęć indywidualnych i grupowych. Celem głównym jest przygotowanie dziecka do względnie niezależnego funkcjonowania w społeczeństwie poprzez; poznawanie swoich reakcji, dostrzeganie stanów emocjonalnych, rozwoju samoakceptacji, potrzeby kontaktu z innymi ludźmi. Program kieruje się następującymi zasadami: dawaniem bezpieczeństwa, akceptacji, aktywności, systematyczności, samodzielności, stopniowania trudności, korekcji zaburzeń.
- poznanie samego siebie/ własnych części ciała/ poprzez ruch, dotyk, klaskanie, uderzanie, chodzenie, bieganie, leżenie, skulanie, przesuwanie, przemieszczanie się, ślizganie się, kręcenie się
- doznania termiczne: poprzez ćwiczenia w wodzie i z wodą,/czas trwania 20 min.,temp=35 stopni/:,,idzie deszcz”, ,,przelewanki”. ,,pływające przedmioty” itp./
- rozpoznawanie różnych struktur powierzchniowych; poprzez manipulowanie manualne, dotyk, lizanie, obmacywanie różnego rodzaju powierzchni/miekka, twarda, gładka, śliska, chropowata, cienka, gruba, ciepła, zimna, szorstka, puszysta, sucha, wilgotna/”czarodziejski worek”, łączenie parami, zabawa z materiałem plastycznym,
- poznawanie drugiej osoby; poprzez drogę werbalną i niewerbalną/ruchy ciała, gest, mimika, zapach, smak, dźwięk, barwy, symbole i znaki,\ naśladownictwo, współpraca w parach, zabawy emocjonalne,, zgadnij jaki jestem”, ,,co robię”, ,,co mi jest”
- rozwijanie percepcji wzrokowej poprzez manipulowanie przedmiotami ,,czarodziejski worek”, ,,tajemnicze pudełko”, ,,zabawy dźwiękonaśladowcze”
- usprawnianie koordynacji wzrokowo-ruchowej poprzez branie, wkładanie, odkładanie, wskazywanie przedmiotów, chwytanie, segregowanie, dopasowanie,
trzymanie, przekładanie, dobieranie, składanie, zabawy z piłką
- stymulowanie percepcji słuchowej poprzez: wysłuchiwanie, rozpoznawanie dźwięków, uderzanie, stukanie, klaskanie, darcie, gniecenie papieru, lanie wody
- usprawnianie ruchowe poprzez rozwój motoryki dużej /klaskanie, wstawanie, siadanie, podnoszenie, toczenie, chwytanie, kopanie, podrzucanie/ i motoryki małej /chwytanie, otwieranie, zamykanie, wkładanie, wyjmowanie, trzymanie, gniecenie, dotykanie, darcie, malowanie, ręką, rysowanie/.
Pomimo, iż program psychostymulacji pozwala jednoczenie pracować z dzieckiem na więcej niż jednym poziomie /uwzględniając bardziej rozwinięte sfery poznawcze u dziecka/ i w różnych sferach, należy najpierw zakończyć w pełni pracę na poziomie pierwszym i dopiero wtedy przejść na poziom drugi./zał. Arkusz obserwacyjny rozwoju dziecka/. W pracy terapeutycznej z badanym dzieckiem zastosować można również plan aktywności.
2.2. Plan aktywności: jest to nowatorska metoda uczenia się samodzielności dziecka autystycznego za pomocą wskazówek wizualnych. Wiadomo nam, że w wyniku żmudnej, czasochłonnej pracy dziecko to może opanować skomplikowane nawet czynności. Nie jest w stanie jednak ich wykonać bez tak zwanego „włącznika”, czyli instrukcji słownych, wizualnych, bądź podpowiedzi za pomocą gestu. Czasami nawet najmniejsze podpowiedzi, takie jak pół kroku lub wyczekujące spojrzenie umożliwiają dziecku wykonanie wcześniej opanowanej do perfekcji czynności. Kiedy jednak tego nie ma, dziecko wchodzi w stereotypie lub po prostu czeka.
Plan aktywności to metoda odkryta, zbadana i zastosowana w Princeton Institute w USA. Jest to zestaw zdjęć lub słów, które stanowią wskazówkę do wykonywania określonych sekwencji czynności. Forma jest bardzo różnorodna. Na przykład jest to segregator formatu A4 ze zdjęciami lub słowami na każdej stronie jako wskazówka do wykonywania określonych zadań, podejmowania konkretnych aktywności lub wyboru nagród. Plan ten jest dopasowany do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka. Poprzez kierowanie pełne, stopniowane, ”bycie cieniem” dziecko jest uczone otwierania segregatora, odwracania pierwszej strony, wykonywania zadania i odwracania kolejnej strony dotyczącej następnego zadania.
Dziecko uczy się podążania za planem by umożliwić mu wykonywanie zadań lub angażowanie się w czynności samodzielnie bez podpowiedzi i kierowania ze strony rodzica. Kiedy terapeuta lub rodzic mówi mu ,,Już czas na twój plan” dziecko przykładowo otwiera segregator ze zdjęciami, wskazuje na pierwsze, podchodzi do półki, bierze koszyk z puzzlami, potem idzie do stolika, układa puzzle, potem wkłada je z powrotem do koszyka i odnosi na półkę, wraca do planu i odwraca stronę, wskazuje na grę w dopasowywanie kolorów itd. Na koniec dostaje nagrodę w postaci chrupek, do których wcześniej nie miał dostępu. Ta procedura umożliwia wykonanie 5 czynności bez pomocy innej osoby.
Jednak zanim zastosować ten plan należy nauczyć dziecka pewnych umiejętności takich jak: odróżnianie obrazka przedstawiającego przedmiot od tła i dopasowanie identycznych przedmiotów, dostrzeganie zgodności między zdjęciem a przedmiotem, używanie i odkładanie materiałów na swoje miejsce, akceptacja przez dziecko kierowania manualnego. Do tego celu można posłużyć się następnymi technikami: kierowanie manualne pełne/”dłoń na dłoni”/, kierowanie stopniowane/częściowe/, wycofanie podpowiedzi w obrębie ciała, „bycie cieniem”/bez dotyku/, zwiększenie dystansu fizycznego.
Etap wprowadzenia nagród w postaci systemu żetonowego. Polega on na stopniowym wycofywaniu rzeczowych nagród /ciasteczko, zabawka/ i zastąpieniu ich plastikowymi żetonami. Dzięki konsekwentnemu łączeniu ulubionej nagrody z pieniążkiem/żetonem/. Dziecko nauczy się dostrzec wartość monet. W ten sposób zwiększając ich liczbę tak, aby mogło dokonać wymiany, można przeciwdziałać ewentualnym problemom podczas wykonywania zadań i przesycenia się nagrodami/ciastkami/.
Stopniowo w zależności od postępów dziecka można rozszerzyć zakres planu poprzez wprowadzenie nowych elementów i zdjęć odpowiadającym nowym czynnościom.
2.3. Plan dnia: Jak wcześniej podkreślono dzieciom z autyzmem towarzyszy lęk, gdyż nie są w stanie rozumieć naszego sposobu myślenia i naszych czynów. Aby dziecko mogło nas zrozumieć należy korzystać z wzrokowego kanału zmysłowego. Percepcja wzrokowa u dziecka autystycznego funkcjonuje lepiej niż słuchowa. Dlatego tez należy unaocznić dziecku co ma robić. Do tego celu można korzystać z „planu dnia”/ zawiera on ilustracje tego, co ma robić ciągu dnia, chwila po chwili/ i z „planu aktywności”/ilustracja sekwencji poszczególnych czynności./, który został już omówiony. Do stworzenia planu dnia można wykorzystać narysowane obrazki, fotografie i piktogramy. Potem używając bardzo krótkich, niezbędnych poleceń starać się dziecku wyjaśnić co ma robić/iść do łazienki, ubrać się, zjeść śniadanie/wskazując dany obrazek /piktogram/. Taki obrazkowy plan dnia umieszczać na widocznym miejscu w pokoju dziecka. Natomiast identyczne obrazki/powiększone/ z tego planu wieszam/naklejam, przymocowuję/ w poszczególnych miejscach, na które obrazki wskazują. Istotne jest aby dziecko miało swoje miejsce/azyl/ w domu, gdzie może czuć się bezpiecznie. Jeżeli zaistnieje potrzeba zmiany planu dnia należy to zrobić dzień wcześniej. Ważne jest aby instrukcje werbalne były za każdym razem jednakowe. Podstawowym zadaniem planu dnia jest dostarczenie dziecku jasnych odpowiedzi dot. 5 pytań: Co ma teraz robić? Gdzie ma być? Jak długo ma robić?, Kiedy ma przestać? Co potem?
2.4. Interwencja behawioralna: Wiele odmian tej interwencji z powodzeniem wykorzystywano w pracy z dziećmi autystycznymi. Wszystkie te zmierzają do uzyskania takiej kontroli nad zachowaniem, która odpowiada aktualnie najwyższemu poziomowi społecznego i emocjonalnego rozwoju dziecka. Jest to trzeci rodzaj terapii, którą można zastosować, posługują się poradnikiem pod red. C. Maurice „Modele zachowań oraz współpraca z dziećmi autystycznymi”. Celem uzyskania kontaktu wzrokowego można skorzystać z następującej procedury:
- reakcja na swoje imię; siedzimy naprzeciwko dziecka, wypowiadamy jego imię. Na wysokości wzroku pokazać mu cukierek. Kiedy dziecko spojrzy na nas dać mu go. To samo należy uczynić po długiej przerwie, ale dać mu cukierek nie od razu. Następnym razem zwiększyć dystans między terapeutą a dzieckiem do 5 m i znowu powtórzyć poprzednie czynności. Zapisać dokładnie całą procedurę ujmując czas trwania, datę rozpoczęcia i opanowania czynności.
- naśladowanie prostych czynności ruchowych; siadamy naprzeciw dziecka i skupiać jego uwagę. Potem mówimy mu co ma zrobić i jednocześnie pokazując . Kiedy ma trudności z powtórzeniem tego podpowiedzieć mu i pomóc zrobić to prawidłowo. Stopniowo podczas kolejnych prób zmniejszyć liczbę podpowiedzi i nagrodzić tylko czynności prawidłowo wykonane bez pomocy terapeuty. Oto przykłady niektórych z prostych czynności; zapukaj w stół, zaklaszcz, pomachaj, unieść ręce, stąpaj, obróć się, pokiwaj, zakryj twarz, skacz, zapukaj, it.p.
Dokumentację rejestrującą tę procedurę, daty rozpoczęcia i opanowania czynności sporządzamy w identyczny sposób jak w przypadku procedury uzyskania kontaktu wzrokowego.
Pomimo, iż metody behawioralne polegające na schemacie bodziec – reakcja/ S – R/ bardziej kojarzą się z tresurą, to ich efektywność na poziomie zmysłowym i percepcyjnym jest widoczna i niepodważalna. Dlatego nie należy z nich rezygnować przynajmniej na początkowym etapie terapii. Wiadomo, że terapeuty i dziecka czeka jeszcze długa droga. Droga trudna i męcząca. Podsumowując jednak dotychczasową pracę, obserwując zmiany u dziecka, które następują po rozpoczęciu terapii należy wierzyć, że warto iść do przodu i z niecierpliwością i nadzieją oczekiwać dnia, w którym u dziecka nastąpi przełom.
Oprócz opieki psychoterapeutycznej, którą otrzymuje dziecko, równoległe należy zająć się wspieraniem rodziców, a tak że i rodzeństwa, które często czuje się odrzucone, niechciane, odsuwane, i mniej kochane. Podczas ewentualnych spotkań domowych należy starać się zorganizować również zajęcia dla rodzeństwa włączając go do zabawy terapeutycznej wraz z dzieckiem autystycznym. Udostępnić należy rodzinie materiały na temat autyzmu i jego terapii, skontaktować rodzica z przedstawicielami różnych instytucji pozarządowych zajmującymi się autyzmem takich jak KTA, Stowarzyszenie Pomocy Rodzin Dzieciom Autystycznych, zachęcać rodziców do wzięcia udziału w grupie wsparcia dla rodziców i w Programach Wspierania Rodzin Dzieci i Młodzieży z Autyzmem. Poinformować ją w jaki sposób rodzice mogą starać się o środki finansowe z tytułu niepełnosprawności swojego dziecka w opiece społecznej, w Urzędzie Miasta, Komisji d/s Niepełnosprawności itp. Pomóc rodzicom w załatwieniu miejsca dla ich dzieci do odpowiedniej placówki specjalistycznej. Ważne jest żeby rodzic nie czuł się wyizolowany i nie zamknął się ze swoim problemem, bo rodzic pesymista to żaden pożytek ani dla dziecka ani dla siebie.
Prognozy rozwojowe.
Problem polegający na jasnym i dokładnym określeniu dalszego rozwoju psychicznego dziecka z autyzmem wynika z faktu, że zazwyczaj nieznana jest główna przyczyna powstania jego deficytów rozwojowych. Dopiero po uzyskaniu wyników badań neurologicznych, genetycznych i psychiatrycznych można w sposób bardziej szczegółowy wypowiadać się na ten temat. Jednak, opierając się na dokonanej dotychczasowej pracy, analizując niepełnosprawność jaka przejawia się u danego dziecka i porównując dotychczasowe wyniki terapeutyczne można określić jaki efekt ma zastosowana interwencja wobec tego dziecka. To pozwala określić jakie zmiany w jego rozwoju przyniesie kontynuacja takiej terapii. Niezależne od tego niezbędne jednak jest dalsze rozszerzenie metod terapeutycznych, opartych na aktywnej współpracy z rodzicem, przy czym konieczny jest stały kontakt dziecka z grupą rówieśników ponieważ najlepszym terapeutą dla dziecka z autyzmem jest drugie dziecko.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI:
Podsumowując powyższe należy dodać, ze rozmaitość technik i podejść terapeutycznych w tym zakresie jest olbrzymia. Wiemy, że nie ma dwóch jednakowych dzieci z autyzmem, dlatego nie ma i nie będzie jakiegokolwiek standardu odnośnie doboru terapii. Są jednak pewne podstawowe zasady, „swoisty kodeks pracy” z dzieckiem autystycznym , które należy starać się przestrzegać:
Starać się zobaczyć świat takim jak widzi go dziecko
Próbować stwarzać poczucie bezpieczeństwa
Pamiętać o tym, żeby nie nudzić dziecka monotonnymi ćwiczeniami i starymi pomocami
Starać się żeby przestrzeń, na której pracujemy była uporządkowana
Starać się wykorzystać indywidualne predyspozycje dziecka
Wierzyć w możliwości dziecka
Nie zmuszać dziecka do niczego, to ono wie najlepiej czy jest gotowe do pokonania przeszkody
Szukać pomocy u ludzi bardziej doświadczonych, kiedy czujemy się bezradni
Pamiętać, że dziecko ma prawo popełniać błędy
Nigdy nie mówić dziecku, że jest do niczego
Próbować dopatrzyć się w niepożądanych zachowaniach dziecka pewnej treści, którą w ten sposób nam przekazuje
Starać się pracować systematycznie
Starać się być zawsze przygotowany do zajęć
Nigdy nie żałować pochwał
Polegać na własnej intuicji, czasami uda nam się dotrzeć do dziecka metodą jakiej nie ma w książkach
Dążyć do tego, żeby dziecko mogło przebywać wśród rówieśników
Mówić wolno, wyraźnie, prostym językiem (nie używając zdrobnień)
Dzielić się doświadczeniami z innymi profesjonalistami
Starać się byś wypoczętym i pomysłowym
Współpracować z rodzicami dziecka
Od siebie chciałbym dodać parę słów dotyczących współpracy z rodzicami. Podczas gdy profesjonaliści stosują swoją wiedzę jako „specjaliści od autyzmu”, rodzice są „specjalistami od swojego dziecka”. Oni mają z reguły najwięcej informacji o mocnych stronach, zainteresowaniach i szczególnych problemach swojego dziecka, a także o warunkach i wymaganiach z którymi muszą się skonfrontować w swoim otoczeniu oni sami i ich dziecko. Dlatego są niezastąpionymi partnerami podczas konstruowania programu i jego realizacji. Możliwość zrobienia czegoś dla swojego dziecka wydaje się być szczególnie ważna dla rodziców dzieci autystycznych, których do niedawna uważano za główną przyczynę wystąpienia zaburzeń u dziecka. Ja osobiście nie wyobrażam sobie jakiejkolwiek terapii bez aktywnego udziału rodzica. Dla mnie jest on zarazem współtwórcą i współrealizatorem terapii.
Na koniec chciałbym przypomnieć słowa Pana Profesora Tadeusza Gałkowskiego, który powiedział: „ Dobry terapeuta to terapeuta z pasją. Do póki ją ma jest skuteczny. Kiedy pasja się skończy niech już tylko dzieli się swoimi doświadczeniami”/Dziecko Autystyczne,2001, str. 62/. Oprócz pasji dodał bym jeszcze wiarę, entuzjazm, optymizm, ciepło, współprzeżywanie, cierpliwość i zrozumienie.
„ Życie terapeuty dzieci z dysfunkcjami jest jak rwąca rzeka. Po prostu porywa cię i niesie przez świat ludzi przynosząc wciąż nowe krajobrazy, zwyczaje i odmienności. Czasem płaczesz z bezsilności, czasem śmiejesz się do rozpuku, czasami chcesz wszystko rzucić i nigdy więcej nie patrzeć na smutnych rodziców cierpiące dzieci. Ale kiedy chociaż raz upośledzona dziewczynka wzięła cię za szyje, kiedy chociaż raz musiałeś wytrzeć zaślinioną buzię chłopca porażonego mózgowo i kiedy chociaż raz dziecko autystyczne spojrzało na ciebie – zaczynasz wierzyć, że nie możesz bez nich żyć i to prawda...”/Dziecko autystyczne, 2001, str.56/

BIBLIOGRAFIA:

Cohen S. B, P. Bolton „Autyzm. Fakty“ KTA – Kraków 1999
„Dziecko Autystyczne” KTA – Zarząd Główny Warszawa 2001
„Dziecko Autystyczne” KTA – Zarząd Główny Warszawa 1995
Dykcik W./red/: Pedagogika specjalna, Wydawnictwo UAM, Poznań 1997
Franczyk A., Krajewska K. „Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju” Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2003
Grandin T. Scariano M. Byłam dzieckiem autystycznym. PWN Warszawa-Wrocław 1955
Kaufman B. N. Przebudzenie naszego syna. Zwycięstwo miłości nad chorobą. Fundacja „Synapsis” Warszawa 1994
Kościelska M. Oblicza upośledzenia. PWN Warszawa 1995
Lynn E. McClannahan, Patricia J. Krantz. „Plany aktywności dla dzieci z autyzmem” SPOA Gdańsk 2002
Maurice C. (red.) Modele zachowań oraz współpraca z dziećmi autystycznymi. Wydawnictwo „TWIGGER” Warszawa 2002
Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie „ŻAK”, Warszawa 1998
Pisula E. Autyzm u dzieci. Diagnoza, klasyfikacja, etiologia. PWN Warszawa 2000
Randall P. Parker J. Autyzm. Jak pomóc rodzinie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 2002
Shattock P. Savery D. Autyzm jako zaburzenie metaboliczne. Fundacja „Sinapsis” Warszawa 2000
Schopler E., Lansing M., Waders L.: Ćwiczenia edukacyjne dla dzieci autystycznych, SPOA, Gdańsk 1994
Schopler E., Lansing M., Waders L.: Techniki nauczania dla rodziców i profesjonalistów, SPOA, Gdańsk 1987
Schopler E., Lansing M., Waders L.: Profil psychoedukacyjny PEP-r), SPOA, Gdańsk 1987
Wacław W. Aldenrud U. Ilsted S. Dzieci z autyzmem i z zespołem Aspergera. Wydawnictwo Naukowe „Śląsk” Katowice 2000
Violet F. Maas. „Uczenie się przez zmysły”. WsiP Warszawa 1998
Zoller D. Gdybym mógł z wami rozmawiać... Fundacja „Synapsis” Warszawa 1995
„Żyć z autyzmem” Wybrane zagadnienia dotyczące problematyki osób z autyzmem. Wyd. „Fundacja Wspólnota Nadziei” Kraków 2002

11