Skrypt Wprowadzenie do Socjologii

69



I. Rozwój refleksji socjologicznej. Społeczne uwarunkowania wiedzy socjologicznej

1. Społeczne i intelektualne przesłanki narodzin socjologii. Przeanalizuj historyczne wydarzenia, procesy i zmiany w XIX-wiecznej Europie, które doprowadziły do rozwoju socjologii.

Pod koniec XVIII rozwój wydarzeń przyczynił się do rozwoju socjologii



Jak można było oczekiwać, nowy porządek; który wówczas powstał, przerażał i niepokoił, więc ludzie zaczęli poważnie zastanawiać się jaki wpływ będą miały te zmiany na ich przyszłość.



2. Wkład Comte'a w powstanie socjologii

Był on twórcą socjologii.



3. Podstawowe założenia szkoły socjologicznej E. Durkheima

. Pierwszy wykładowca socjologii na Sorbonie . Szybki proces instytucjonalizacji socjologii

. Interesował się tym co spaja społeczeństwo czyli problemem porządku społecznego. Jego podejście do tej sprawy było z gruntu funkcjonalistyczne - badał znaczenie funkcji różnych elementów życia społecznego dla zachowania spójności społeczeństwa.

-Podkreślał wagę wspólnoty przekonań i wartości

-Uważał, że np. samobójstwa da się wytłumaczyć czynnikami społecznymi a nie biologicznymi

· Wprowadził dwa hasła:

-solidarność mechaniczna - łączenie się przez podobieństwo społeczeństwa pierwotne

- solidarność organiczna - wzajemne wsparcie i współzależność rozwój i różnicowanie się społeczeństw

. przyczynił się do rozwoju metodologii socjologicznej. Socjologia musi badać "fakty" społeczne, czyli siły istniejące poza jednostką i ograniczające jej zachowanie.



4. Max Weber - negacja pozytywistycznych tendencji

. Orientacja humanistyczna. Odrzucenie przynależności socjologii do nauk przyrodniczych.

. Interesowały go wartości, przekonania, zamiary i postawy, które kierują naszym zachowaniem do opisu tych podskórnych czy tworzy metodologię zwaną e n zrozumienie lub wygląd)

. Postulował socjologię wolną od wartościowania, domagał się wyeliminowania z procesu poznawczego założeń wstępnych i uprzedzeń

. Stworzył typ idealny - taka konstrukcja pojęcia dowolnego zjawiska, która uchwyci jego najważniejsze elementy i z którą można by porównywać zjawiska świata rzeczywistego

. Przywiązywał zasadniczą wagę do statusu społecznego, na który składały się cechy indywidualne i odbiór społeczny, a także do władzy politycznej, czyli możliwości wpływania na innych

· Prowadził badania nad biurokracją i różnymi religiami, co przyczyniło się do zrozumienia roli kultury i struktury społecznej w teologii

· Specyfika socjologii polega na skomplikowanym przedmiocie badania - zachowania ludzkie są zróżnicowane. Nie są wyznaczone wyłącznie prawami biologicznymi

. Społeczeństwo jest tworem kultury

. v zbadać człowieka należy przeprowadzić obserwację, rozmowę oraz wiele innych badań

. Przedmiotem badań socjologii powinno być działanie społeczne - sensownie nastawione na innych

. Makrospołeczna perspektywa w całej Europie

5. Marksizm jako orientacja socjologiczna

W odróżnieniu od Spencera, Durkheima i Comte'a nie wierzył. że socjologia może odkrywać

odwieczne prawa takie jak w naukach przyrodniczych. Uważał bowiem, że każda epoka historyczna kształtowała się na podstawie specyficznego typu produkcji, organizacji pracy oraz kontroli własności, w rezultacie czego każda z nich posiada odmienną dynamikę.

Wg Marksa organizacja społeczeństwa w określonym czasie jest zależna od środków produkcji, czyli od sposobu produkcji i organizacji pracy. Organizacja gospodarki stanowi podstawę materialną, którą Marks określał mianem bazy - ta zaś warunkuje oraz kształtuje nadbudowę, na którą składają się kultura, polityka oraz inne aspekty społecznego istnienia. Tak więc funkcjonowanie społeczeństw zależne jest od bazy ekonomicznej.

Marks wskazał n podstawowe źródło napięć w społeczeństwie pomiędzy tymi, którzy kontrolują środki produkcji a tymi, którzy są ich pozbawiani - w ten sposób zainspirował powstanie teorii socjologicznej znanej jako teoria konfliktu bądź socjologia konfliktu.

Wedle tej teorii każdy rodzaj organizacji społecznej zawiera konfliktorodne nierówności polegające na tym, że Ci którzy posiadają lub kontrolują środki produkcji mają skłonność do umacniania władzy i rozwijania ideologii uzasadniających utrzymanie przez nich tych przywilejów. natomiast ci, którzy nie posiadają środków produkcji w końcu zwracają się przeciw owym uprzywilejowanym.

Marks położył nacisk na aktywną rolę socjologa. Socjologowie nie powinni tylko stać z boku. Ich zadanie jest praca nad takimi przemianami społecznego, które zredukują nierówności oraz dominację jednej części społeczeństwa nad drugą

6. Tożsamość naukowa socjologii (przedmiot zainteresowań, działy socjologii, metody badań)

PRZEDMIOT BADAŃ - ogół zjawisk i procesów związanych z tworzeniem, funkcjonowaniem, przekształcaniem i rozpadem różnorodnych form życia zbiorowego; jest

DZIAŁY SOCJOLOGII

OGÓLNA TEORETYCZNA dzieli się na dwa działy:

- teoria struktur społecznych (reprodukcja społeczna, "z jakich elementów składa się społeczeństwo?" - statystyka społeczna)

- teoria zmian (dynamika społeczna, " dlaczego społeczeństwa się zmieniają?")

· SZCZEGÓLOWA EMPIRYCZNA

- dział badający instytucje społeczne (socjologia prawa, oświaty, stosunków politycznych itd.)

- dział badający zbiorowości (socjologia wsi. miasta, rodziny itd..)

- dział badający procesy (socjologia mobilności- awansu lub degradacji, zjawisk patologicznych, masowej komunikacji)

2 DZIAŁY

- teoria zachowań jednostkowych

- teoria zachowań się grup (zbiorowości)- możliwość sterowania tłumem

METODY BADAŃ

· ANKIETA - kontakt między badaczem a respondentem jest pośredni

· WYWIAD-komunikacja bezpośrednia

· kwestionariuszowy - na te same pytania

. wolny - lista problemów o których chcemy z kimś porozmawiać

· OBSERWACJA - musi być przygotowana. zaplanowana

· ANALIZA MATERIALÓW ZASTANYCH - analiza pamiętników, listów, wspomnień, utrwalonych twórczości

Metody:

ilościowe - te które da się opracować statystycznie, musi być ich dużo

jakościowe - budowanie typologii, klasyfikacja, analiza tekstu

Dobór metod i technik zbierania materiałów zależy od rozpatrywanego problemu.



7. Socjologia a inne nauki społeczne. Wybierz sobie jakiś jeden współczesny problem społeczny np. przestępczość, bezrobocie, biedę, rozwody, AIDS, przemoc w rodzinie. Wskaż trzy sposoby rozumienia lub badania tego problemu z perspektywy jednostki. Następnie spróbuj wskazać trzy sposoby rozumienia lub badania tego problemu przez socjologów.

Socjologia jest jedną z gałęzi nauk społecznych, zbioru dyscyplin, które badają naturę ludzkiego

zachowania związków międzyludzkich oraz ich rezultaty. Aby sobie uświadomić, w jaki sposób socjologia pozwala lepiej zrozumieć życie społeczne należy przedstawić zainteresowania innych nauk:

. Antropologia:

. Fizyczna - zajmuje się ludźmi jako organizmami biologicznymi

. Kulturowa - zajmowała się niegdyś naturą i ewolucją społeczeństw nie znających pisma, teraz również zajmuje się społeczeństwami przemysłowymi, szczególnie kulturą i strukturą społeczną małych zbiorowości i grup sąsiedzkich

. Ekonomia - zajmuje się sposobami , w jakie produkujemy, nabywamy, rozdzielamy i konsumujemy niezbędne dobra; koncentruje się na pojęciu dobrobytu jednakże bada również zasoby takie jak żywność czy energia.

. Nauki polityczne - analizują kwestie związanie ze źródłami, rozdziałem i wykorzystaniem władzy w społeczeństwie; badają procesy polityczne zachodzące w różnych grupach i organizacjach; są sźczególnie zainteresowany formami działania rządu

. Psychologia - bada postawy i konsekwencje zachowania jednostki, a szczególnie interesuje ją co prowadzi jednostkę do takiego a nie innego zachowania

8. Typowe orientacje teoretyczno-metodologiczne w socjologii XIX w. /pozytywistyczna, humanistyczna, dialektyczna/

POZYTYWISTYCZNA

- Comte, Spencer, Durkheim

- ewolucjonizm

- organicyzm

- pozytywizm

HUMANISTYCZNA - Weber, Simmel, G. Mead, Znaniecki

- indywidualizm

· redukcjonizm

· humanizm

. społeczeństwo - zbiór jednostek. działań ludzkich powiązanych ze sobą w sieć interakcji

· system stosunków społecznych

· istota działania- nie zachowanie zewnętrzne, ale znaczenie przypisywane mu przez ludzi

. badanie zachowania ma analizę znaczeń wytworów człowieka

DIALEKTYCZNA

· Marks

· społeczeństwo składa się z ludzi i działań ludzkich · jedyny wzorzec zachowań- nauki ścisłe

postulat badania społeczeństwa w ruchu: społeczeństwo - system dynamiczny, zmieniający się

. działania człowieka zależą od okoliczności, które tworzą inni ludzie

AKTYWIZM

. byt określa świadomość

· przyroda i struktury społeczne są pierwotne nad świadomością · warunki ekonomiczne- najważniejszy czynnik pierwotny



II. Koncepcje człowieka i istoty człowieczeństwa

9. Trzy zasadnicze perspektywy socjologiczne wg. P. Bergera

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE

· Społeczeństwo jest obiektywne i zewnętrzne wobec jednostki, jest nam dane i nas umiejscawia (otacza tzn. każdy ma określoną pozycję społeczną, która jest zależna od naszych

predyspozycji i naszego stylu życia

Społeczeństw działa na jednostkę w formie przymusu_ Jednostka i społeczeństwo to byty, które stoją naprzeciw siebie

Społeczeństwo jawi się nam jako więzienie (narzuca czas, przestrzeń i sankcje społeczne)



SPOŁECZEŃSTWO W CZŁOWIEKU

. Społeczeństwo przenika każdego z nas

. Przestrzegamy reguły, normy, zasady, nie dlatego, że jesteśmy zmuszani, ale dlatego, że

chcemy Odgrywamy określone role bo je akceptujemy

Społeczeństwo jest przez człowieka zinternalizowane czyli uwewnętrznione Zakłada determinizm


SPOŁECZEŃSTWO JAKO DRAMAT .

Wszyscy jesteśmy aktorami

. Wybór - albo z przejęciem grać rolę albo zrezygnować z niej (rzeczywistość istnieje obok nas)

. Rzeczywistość zależy od współdziałania jednostki

· Społeczeństwo jest nam potrzebne a my społeczeństwu (jako uczestnicy życia społecznego instytucji)

. Perspektywa indeterministyczna czyli niedetermistyczna


Wszystkie trzy perspektywy widzą człowieka jako istotę społeczną gdyż:

Nie ma człowieka poza społeczeństwem

Człowiek jest taki jak społeczeństwo, które go wychowuje (różnorodność kulturowa) . --- Powinien postępować zgodnie z interesem społecznym np. faszyzm

Człowiek staje się istotą społeczna w procesie socjalizacji.



10. Człowiek jako istota społeczna. Sens tezy Parka, że człowiek nie rodzi się ludzkim

Dziecko ludzkie w pierwszych miesiącach po narodzeniu jest istotą tak słabą i bezradną, że nie może się utrzymać przy życiu jeżeli nie jest otoczone opieką starszych osobników własnego gatunku. Skrajna izolacja dziecka w ważnym dla jego rozwoju okresie pierwszych sześciu lat życia pociąga za sobą poważne skutki odbijające się na jego stanie fizycznym i psychicznym. Jednym z podstawowych elementów natury ludzkiej jest instynkt społeczny zwany również instynktem towarzyskim lub popędem stadnym. Polega on na wrodzonej dążności do szukania towarzystwa innych ludzi do przebywania w ich pobliżu. Drugim z podstawowych elementów jest mowa. Jej brak wiąże się z niedorozwojem psychicznym.

Usunięcie jednostki ludzkiej od wczesnego dzieciństwa poza zakres normalnych oddziaływań społecznych oznacza unicestwienie możliwości rozwinięcia się pełnego, normalnego człowieka. Człowiek to nie tylko organizm biologiczny. To istota kulturalna i społeczna Najistotniejsze właściwości osobowości ludzkiej, jej cechy psychiczne i umysłowe mogą się rozwinąć jedynie w społeczeństwie pod wpływem oddziaływania innych ludzi. Socjologowie zwracają uwagę przede wszystkim na kształtujący wpływ społecznych oddziaływań, którym ulega młodociana jednostka.



11. Socjalizacja i wychowanie

SOCJALIZACJA - czyli uspołecznienie; ogół bodźców działających na wychowanie człowieka

WYCHOWANIE - intencjonalne działania podejmowane przez jednostkę w ramach stosunku wychowawczego i zmierzające do ukształtowania jednostki zgodnie z przyjętym w grupie ideałem wychowawczym (ideał, zamierzone działania i nasze funkcje wychowawcze)



Wychowanie Socjalizacja

· Wyobrażenia idealnego obrazu · Zamierzone (intencjonalne) wpływy

wychowanka - wychowanie

· Swiadomość działania +

· Swiadomość roli wychowawcy

Niezamierzone wpływy - kontakt ze i wychowanka środowiskiem społecznym



12. Pojęcie socjalizacji. Socjalizacja pierwotna i wtórna

SOCJALIZACJA PIERWOTNA

· W grupach pierwotnych

· Kształtuje podstawowe cechy osobowości:

· Umiejętność kontroli potrzeb oraz zaspakajanie ich w sposób społecznie akceptowany

· Uczymy się odgrywania ról społecznych i wchodzenia w interakcje społeczne

· Uczymy się wyrażania emocji i sposobu widzenia świata

· Umiejętność wykonywania określonych czynności i posługiwania się przedmiotami

· Kończy się z chwilą utrwalenia świadomości jednostki, pojęcia uogólnionego innego.

SOCJALIZACJA WTÓRNA

· Wprowadzenie jednostki do subświatów instytucjonalnych; uczymy się w nich trzech elementów:

· Słownictwa związanego z określonymi rolami

· Ukrytych znaczeń (symboliki związanej z pełnieniem ról)

· Schematów motywacyjnych i interpretacyjnych (mają zastosowanie przy spełnianiu ról) Socjalizacja pierwotna jest jedna, a wtórnych może być wiele.



13. Teoria socjalizacji G. Meada

FAZY:

. Interakcjonizm symboliczny " jak jaźń kształtuje się pod wpływem interakcji społecznych?". G. Mead ( 1863 -1931 )

. Behawioryzm nie wyjaśnia w pełni procesu socjalizacji, ponieważ nie uwzględnia roli języka, faktu, że ludzie posługują się symbolami (zachowania werbalne i niewerbalne)

. Behawioryzm nie uwzględniał faktu, że jaźń może powstać tylko przez użycie języka

. Odwoływał się do teorii Charlsa Cooley'a , który wprowadził pojęcie jaźni odzwierciedlonej czyli refleksji o sobie na podstawie zachowań innych w stosunku do nas. Postrzeganie siebie przez pryzmat innych

STADIA ROZWOJOWE WG MEADA

Pierwsza rzecz - uczymy się:

- Posługiwania się gestem

- Znaczenia gestów

- Odczytywania gestów innych (dziecko ma tylko zdolność wchodzenia w rolę . role-taking)

ZABAWY

· Dziecko potrafi przyjmować tylko czyjeś role (przyjmuje punkt widzenia tylko jednej osoby, odczytuje skuteczne gesty tylko jednej osoby - równocześnie tylko jednej)

· Wraz z przyrostem funkcji mózgowych i dojrzewaniem biologicznym dziecko wchodzi w drugie stadium rozwojowe

GRY

. Poprzez pryzmat własnej roli dziecko uczy się odczytywać innych

· Potrafi patrzeć na innych jako na odrębne podmioty z punktu widzenia innych osób

· Umieją myśleć w sposób sprzyjający pozytywnej samoocenie i współpracy

· W tym etapie rozszerza się skala i zakres interakcji oraz powstają warunki do szybkiego przyjmowania roli, wzrostu świadomości

· np. drużyna baseballowa

WSPÓLNOTY POSTAW

· dzieci potrafią przyjmować ogólna perspektywę

· owa perspektywa służy do oceny siebie jako odrębnego podmioty i do pomocy w wyborze najodpowiedniejszego postępowania

ZNACZĄCY INNI

· Dokonuje się w ramach grup pierwotnych

· Pierwsze osoby, z którymi spotyka się dziecko to znaczący inni Nie wybieramy tych znaczących innych.

· Rzeczywistość docierająca do dziecka jest przefiltrowana: rodzice postrzegają świat przez pryzmat pozycji zajmowanej w społeczeństwie oraz ocenę tej pozycji

· Świat znaczących innych jest silnie internalizowany przez dziecko; istnieją silne związki emocjonalne dziecka z rodzicami

· W tym etapie dziecko ukształtowuje tożsamość odbitą

UOGÓLNIENI INNI

· Trwa do momentu wykształcenia własnej tożsamości

· Poszerza się świat społeczny i wzrasta możliwość dokonywania wyborów · Uogólniają się normy

· Stopniowe abstrahowanie w świadomości dziecka od ról, postaw konkretny.ch osób do postrzegania ról, postaw, norm w ogóle (wiąże się z rozwojem języka)



14. Zdefiniuj pojęcia „znaczący inni” i „uogólniony inny”. Scharakteryzuj konsekwencje tego rozróżnienia.

UOGÓLNIONY INNY → to termin używany w socjologii i psychologii społecznej, określający ogólne reguły społeczne, normy i wartości, które jednostka społeczna zaczyna dostrzegać w procesie socjalizacji wtórnej i pojmować, że reguły, według których działa, nie są regułami tylko jej znaczących innych, czyli bliskich osób, z którymi się utożsamia, ale są one ogólnie przyjęte w społeczeństwie.



ZNACZACY INNY → osoba znacząca – osoba, która w procesie socjalizacji odgrywa istotna rolę przy kształtowaniu się osobowości jednostki społecznej, w socjalizacji pierwotnej są to rodzice lub rzadziej opiekunowie, w socjalizacji wtórnej mogą to być inne osoby wywierające znaczny wpływ na system wartości lub wzorce zachowań jednostki – nauczyciele, księża, zwierzchnicy w pracy zawodowej, małżonkowie – zależnie od sytuacji, w jakiej znalazła się jednostka, oraz od wcześniej już ukształtowanych struktur osobowości, od znaczących innych jednostka społeczna uczy się, często poprzez naśladownictwo, odgrywania podstawowych dla danego społeczeństwa ról społecznych



III. Socjologiczna koncepcja osobowości

15. Teorie kształtowania się osobowości we współczesnej humanistyce. Psychoanaliza, behawioryzm, orientacja poznawcza

Psychoanaliza:

· zachowanie jednostki zależy od wewnętrznych sił dynamicznych (popędów), które dzielimy na :

· pierwotne - wrodzone - np. seksualny, do zdobycia pokarmu, otrzymywania bodźców

· wtórne - nabyte np. afiliacji

· popędy są nieświadome (między nimi zachodzą konflikty, których człowiek nie może samodzielnie rozwiązać)

· osobowość kształtuje się w cyklu S faz:

· oralna (do 1 r. ż)

· analna (2-3 )

· falliczna (3-5)

· latencji (5-12)

· genitalna (powyżej 12)

· decydujący wpływ w procesie socjalizacji mają doznania z wczesnego dzieciństwa · nastawiona na lęki, tłumaczenie zachowań dewiacyjnych

Behawioryzm:

· człowiek jest układem reaktywnym; jego środowisko zewnętrzne

zachowanie jest całkowicie sterowane przez

· system nagród i kar decyduje o tym, czego jednostka unika i do czego dąży

· procesy psychiczne nie odgrywają roli w sterowaniu zachowaniem ludzi

· pojęcie silnej woli jest fikcją

· różnice między ludźmi wynikają z tego, iż w procesie socjalizacji dostawali różne bodźce

Poznawcza

· człowiek jest układem przetwarzającym informacje

· jego zachowanie zależy nie tylko od bieżących informacji płynących ze świata zewnętrznego, ale także od struktur poznawczych

· człowiek jest układem samodzielnym i twórczym


STRUKTURY POZNAWCZE - system informacji o świecie zewnętrznymi o własnej osobie, które są zakodowane w pamięci i które regulują jego zachowanie.

. złożoność - zależna jest od zakresu informacji, które one zawierają (im bardziej złożony system struktur,. Tym bardziej rozwinięta osobowość)

. abstrakcyjność-konkretność - człowiek, którego struktury cechuje wysoki stopień konkretności; ujmuje świat jako ciąg spostrzeganych przedmiotów; nie umie tworzyć pojęć o najwyższym stopniu ogólności.

· liniowy - wysoki stopień konkretności

· hierarchiczny - wysoki stopień abstrakcyjności

· otwartość - są zamknięte kiedy człowiek nie zmienia swoich poglądów i przekonań pod wpływem nowych informacji, gdy kanał między środowiskiem a osobowością zostaje zablokowany

· aktywność-bierność - łatwość dostępu i umiejętność korzystania z zakodowanych i informacji



16. Koncepcja osobowości J. Szczepańskiego

. Biogenne- są od człowiek niezależne, wrodzone

. Psychogenne- są częściowo wrodzone i częściowo nabyte - cechują się dużą plastycznością

. socjogenne- jaźń subiektywna

- jaźń odzwierciedlona

- rola społeczna

- kulturowy ideał osobowości

. osobowość człowieka jest wytworem społeczeństwa i jego kultury

. człowiek jest istotą społeczną ukształtowana w procesie socjalizacji

. osobowość nie jest cechą gatunkową lecz kulturową



17. Socjogenne elementy osobowości /Osobowość społeczna i jej elementy/

OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA - stanowi konstrukt teoretyczny - model właściwości , funkcji i_ procesów psychicznych, służących jako narzędzie rozumienia

bądź wyjaśniania i przewidywania regularności w życiu społecznym

Elementy:

· biogenne - niezależne od człowieka np. wzrost

· psychogenne - częściowo wrodzone, częściowo nabyte, charakteryzują się dużą plastycznością np. temperament, wyobraźnia, uczucia, wola, pamięć

· socjogenne -_zewnętrzne regulatory osobowości

- kulturowy ideał osobowości - narzucany przez społeczeństwo w toku socjalizacji, to najczęściej ideał wychowawczy służący jako wzór do naśladowania, przekazywany młodzieży w szkołach i innych instytucjach wychowawczych, w rodzinie i czasami w grupach rówieśniczych np. starożytna Grecja wytworzyła wzór człowieka doskonałego, wszechstronnie rozwiniętego, o zharmonizowanej doskonałości cech fizycznych, umysłowych i moralnych; zostaje zinternalizowanv w okresie dojrzewania, kiedy człowiek dorastający zaczyna sobie tworzyć ideały i szukać ideałów do naśladowania, jest więc ideał kulturowy modelem, wg którego powinien kształtować swoje zachowania, jest ucieleśnieniem pożądanych cech, wysoko cenionych w danej grupie, realizowanie tego ideału. starannie zmierzające w celu zbliżania się do niego, ściąga na jednostkę pozytywne nagrody, zachowanie zgodne z ideałem jest usankcjonowane pozytywnie, podczas gdy zachowania rozbieżne z nim są przedmiotem sankcji negatywnych

- role społeczne spełnianie w grupach społecznych

ROLA - system ogół) zachowań będących reakcją na zachowania i osób. przebiegających według mniej lub bardziej ustalonego wzoru., Analizuje czynniki

wpływające na proces realizacji roli. Zależy od cech bio- i psychogennych oraz od struktur

- jaźń subiektywna - subiektywne wyobrażenie o naszej wewnętrznej istocie

· element organizujący wszystkie pozostałe elementy naszej osobowości

. pochodzenie społeczne, rozwija się pod wpływem oddziaływania rodziców, krewnych itd.

. Jest zespołem wyobrażeń o sobie, o tym jaka jest treść tych wyobrażeń decydują przeważnie rodzice którzy wytwarzają w dziecku poczucie własnej doskonałości (ubóstwiając je) lub poczucie niższości wobec innych

. Jest zespołem urojeń, fantazji kompensujących niepowodzenia i upokorzenia w wykonywaniu różnych ról

· Wyznacza zachowania w tych sytuacjach, kiedy jednostka znajduje się w konflikcie kilku ról i staje wobec rozbieżnych wymagań dwóch lub więcej grup, do których należy.

. Wytworzona pod wpływem oddziaływań innych ludzi i środowiska, staje się niezależna od tego wpływu w procesie umacniania się i w procesie utrwalania się przez postępowanie człowieka zgodnie z samym sobą"

- Jaźń odzwierciedlona - zespół wyobrażeń, jaki każdy z nas wytwarza o sobie na podstawie ocen otoczenia, na podstawie tego co sobie sami wyobrażamy, że inni sądzą o nas.

· Jest to ten obraz naszej osoby, jaki spostrzegamy w lustrze zachowań innych ludzi wobec nas i naszych wniosków o tym, jak oni nas oceniają

Składa się z kilku elementów:

· Wyobrażenia o tym, jak spostrzegają nas inni ludzie

· Wyobrażenia o tym jak oceniają nasz wygląd i nasze postępowanie

· Reakcja na te wyobrażenia w postaci dumy, zadowolenia, wstydu, upokorzenia

· Jest elementem kontroli środowiska społecznego nad postępowaniem jednostki

· Nie pokrywa się z jaźnią subiektywną

· Potrafi się przeciwstawić niekorzystnym ocenom otoczenia

· Daje jednostce poczucie własnej, prawdziwej wartości, której inni z różnych przyczyn mogą nie dostrzegać

· Wpływa na nasze postępowanie wobec innych osób, gdy staramy się je dostosować do tego. jak sobie wyobrażamy, że dany osobnik nas ocenia



18. F. Znanieckiego koncepcja i typologia osobowości

Florian Znaniecki

· typy osobowości kształtują się pod wpływem ról społecznych wymaganych w kręgach społecznych, w których przebiega socjalizacja

· trzy rodzaje kręgów społecznych mają decydujący wpływ na kształtowanie typów osobowości.)

· człowiek dobrze wychowany - długotrwały wpływ szkoły, w swoim życiu stara się zawsze zabiegać swoim zachowaniem o pozytywną ocenę

· człowiek pracy - wpływ kręgów pracy

· człowiek zabawy - wpływ kręgów, które są dostatecznie bogate aby kształcić dzieci w domu

· ludzie zboczeńcy - nie podlegają pod żadną z wyżej wymienionych kategorii



IV. Tożsamość społeczna w ujęciu socjologicznym

19. Definicja tożsamości

TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNA - sposób doświadczania siebie przez aktora społecznego (układ autodefinicji tego autora - zespół przekonań, wyobrażeń, sądów, jakie jednostka konstruuje wobec siebie)

Korzyści wynikające z posługiwania się pojęciem tożsamość:

. Uzupełnia podstawowe pojęcia socjologiczne

. Daje pogląd na identyfikację jednostki z różnymi strukturami

· Pojęcie popularne w psychologii, badaniach nad patologiami i mniejszościami etnicznymi

. Pojęcie niezbędne w badaniach interakcji bezpośrednich (face to face)

. Pojęcie służące wyjaśnianiu różnych form ludzkiego zachowania


Źródła tożsamości:

· Pojęcie wywodzi się z interakcjonizmu symbolicznego (Cooley, Dewey, Mead) . Wywodzi się z teorii antropologicznej i psychologicznej

Aspekty tożsamości:

· DYNAMICZNY

. Pewne cechy są kontynuowane w czasie

. Pomimo tego, że jednostka zmienia się pozostaje tym samym - identyczność jaźni

STRUKTURALNY

. Jak jest pojmowane bycie kimś?

. Tożsamość powstaje w wyniku identyfikacji i identyzacji

W wyniku identyfikacji powstaje tożsamość społeczna, a w wyniku identyzacji wyobrażenie siebie (osobiste doświadczenia, definiowanie siebie przez pryzmat własnych doświadczeń, ujednostkowienie)

Istnieją dwa typy jaźni:

. SYTUACYJNA - zmienna zależna od sytuacji

· BIOGRAFICZNA - względnie stała charakterystyka



20. Modele tożsamości

MODELE TOŻSAMOŚCI- typologia głównych kierunków i orientacji w zakresie teorii tożsamości

1. modele zdrowia

- Erickson

- Próba ukazania zaburzeń tożsamości- gdzie i w jakich fazach życia możemy mieć kłopoty z tożsamością

- Zdrowa tożsamość umożliwia dostosowanie się do życia społecznego

- Główny nacisk położony jest na trwałość tożsamości

- Na jednym biegunie - mający zdrową tożsamość, na drugim - dyfuzja tożsamości

- DYFUZJA Tożsamości - utrata poczucia kontynuacji siebie w czasie, zewnętrznymi objawami dyfuzji są:

· trudności z umiejscowieniem siebie w czasie np. mylenie dnia z nocą

· przekonanie o nikłości dotychczasowych osiągnięć . przekonanie o braku perspektyw na przyszłość

· rezerwa wobec bliskich kontaktów z innymi ludźmi

2. model interakcyjny

- poszukiwanie odpowiedzi na pytanie jak możliwa jest interakcja

- interakcjonizm - społeczeństwo i jednostka są rezultatem interakcji, cechą ludzkiej interakcji jest dokonywanie się za pomocą symboli

- w wymiarze ontologicznym przedmiotem badań socjologii winna być interakcja jako pierwotna wobec społeczeństwa i jednostki

- teza metodologiczna zakłada, że powstanie, utrzymanie i zmiana tożsamości zależą od interakcji, zatem przedmiotem badań powinna być wzajemna relacją między jaźnią sytuacyjną a biograficzną

- przedstawiciele - A. Strauss, E. Goffman

3. model światopoglądowy

- odnosi pojęcie tożsamości do zmian jakie zachodzą w makrostrukturze

- wychodzi się od z złożoności strukturalnej społeczeńs2va i pokazuje się coraz większą ich złożoność

- we współczesnym społeczeństwie charakterystyczny jest indywidualizm ( teraz jednostka ma wybór, kiedyś go nie miała)

- trudno jest odpowiedzieć jednostce na pytania o sobie (w społeczeństwach pierwotnych było to znacznie łatwiejsze)

- wielość wyborów wpływa na wykorzenienie, wyobcowanie segmentację życia_, stąd ważne jest aby badać tożsamości a nie tylko statusy i role

- przedstawiciele P. Berger, Luckmann

4. model ekologiczny

- wywodzi się z psychologii społecznej i rozważą genezy i zmiany jakim podlega koncepcja siebie

- bada związki tożsamości jednostki z otoczeniem; model ego-ekologiczny

- EKOLOGIA - wzajemne stosunki między grupami, które są w różny sposób usytuowane w przestrzeni

- Okno Johanyego - pokazuje nam obszary , ja"

Znane sobie Nie znane sobie

Znane innym , ja" znana sobie A , 'a" nie znana sobie B

Nie znane innym , ja" znane innym C , ~ja" nie znane innym D


A -zdajemy sobie sprawę z tych cech; ,ja" dostępne dla siebie i dla innych

B - nie znane sobie; widoczne dla innych

C - własne "ja" ukryte przed innymi a znane sobie

D - nieznane "ja" ukryte przed sobą i innymi

Poznajemy kogoś (wygląd okna) _

Bliski związek( wygląd okna) -żeby poznać siebie trzeba wejść w relacje z innymi ludźmi


Najbliższy ujęciu socjologicznemu jest model interakcyjny i światopoglądowy, gdyż uwzględnia makrospołeczne przemiany.



21. Metody badania koncepcji-siebie

Badanie tożsamości: . TST - test

. Opracowany przez Kohna ze szkoły Iowa

Test dwudziestu stwierdzeń (TST – Twenty Statements Test). Technika ta polega na tym, że respondent ma dać 20 numerowanych odpowiedzi na pytanie „kim się jest”. Istotne są dla badań psychiatrycznych (np. zaburzenia tożsamości) i jako metoda badania stopnia adaptacji (np. mniejszości etnicznych).


· Gordon opracował kodowanie definicji - osiem kategorii . Schemat kodowania:

l. Charakterystyki przypisane (postrzeganie poprzez cechy, z którymi się rodzimy - wiek, rasa)

2. Rola i przynależność społeczna (role pokrewieństwa, role zawodowe)

3. Identyfikacja abstrakcyjna (odniesienia ideologiczne, przekonania światopoglądowe)

4. Zainteresowania i czynności z nimi związane

5. Odniesienia do materialnego posiadania (np. samochodu, psa)

6. Cztery całościowe oceny jaźni (poczucie moralne, poczucie wartości, kompetencji i samo determinacji)

7. Charakterystyki personalne (styl psychiczny)

8. Właściwości genetyczne zewnętrzne (to co się wczoraj stało)





V. Cykl życia ludzkiego. Biografia społeczna jednostki

22. Fazy cyklu życia. Schemat rozwoju psychospołecznego jednostki E. Eriksona

Nazwa fazy

wiek

Kryzysy życiowe

Pomyślne rozwiązania

Niepomyślne rozwiązania

Myśl

przewodnia


Oralna




Pierwszy rok



Zaufanie vs brak

-Dziecko potrzebuje spójnej i trwałej troski, aby mogło wykształcić w sobie poczucie bezpieczeństwa



Zaufanie do

Życia, nadzieja na przyszłość



Podejrzliwość,

Brak zaufania do świata i brak poczucia bezpieczeństwa, obawa o przyszłość



"Jestem

nadzieją, którą mam i daję


Analna





2-3 rok życia



Autonomia vs wstyd

i zwątpienie-dziecko poszukuje dróg uniezależnienia się od rodziców. Metody wychowawcze stosowane przez rodziców nie powinny być zbyt sztywne i surowe

Poczucie autonomii i

własnej wartości

Uczucia wstydu i zwątpienia we

własne zdolności

kierowania sobą

"Jestem tym co wyraża moja wolna wola"


Genitalna

4-5 rok życia

Inicjatywa vs poczucie

winy

Dziecko poznaje swoje

otoczenie i planuje

nowe działania w nim.

Ciekawość seksualna

dziecka powinna być

traktowana przez

rodziców ze

zrozumieniem

Zdolność do

inicjowania

działań i

czerpania

przyjemności

z ich

realizowania

Obawa przed

karą i poczucie

winy za

przezywanie

określonych

uczuć

"Jestem tym,

kogo sobie

potrafię

wyobrazić jako

siebie"

Latencji

6-11 rok

Przedsiębiorczość vs

poczucie niższości Dziecko opanowuje

wiedzę i umiejętności

właściwe jego kulturze

Poczucie

kompetencji i

sukcesu. Wiara we

własną zdolność realizacji celów i

osiągania różnych

rzeczy

Nieakceptujące

reakcje ze strony

innych mogą

przyczynić się

do powstawania

uczuć

niedostosowania

i niższości.

"Jestem tym co

mogę

wprowadzić w

ruch"

Adolescencji

12-18 lat

Tożsamość vs

rozproszenie ról

Młody człowiek

poszukuje spójnej

tożsamości osobowej i zawodowej

Ujmowanie

siebie w

kategoriach spójnej i zintegrowanej osobowości z

ukształtowanym

poczuciem

tożsamości

Zagubienie w

kwestii własnej

tożsamości

"Nie jestem tym

kim byłem"

Wczesna

dorosłość

20-30 lat

Intymność vs samotność

Człowiek poszukuje

bliskich i trwałych

związków z innymi,

szczególnie partnerem odmiennej płci stosunku do innych

Umiejętność

przerywania

miłości i oddania w

samotność.

Pozbawione

treści związki z

innymi

"Jesteśmy tym

co kochamy"

Średnia

dorosłość

40-64 lat

Produktywność vs

stagnacja

Jednostka poszukuje

adekwatnych dla siebie form produktywności i

twórczości, jak również własnego wkładu do

społeczeństwa jako

całości

Zdolność do opieki i

troski o innych w

szerokim tych słów

znaczeniu

brak rozwoju;

nuda i nadmierna

troska o siebie

samego

"Jestem tym, w co potrafię

tchnąć życie”

Późna dorosłość

+65 lat

Żal z powodu

śmierci

Poczucie

satysfakcji z

własnego życia i

dokonań;

akceptacja błędów

życiowych i

straconych szans

lęk przed śmiercią


· Największy nacisk kładł Erickson na teońę uczenia się . Napisał książkę "Dzieciństwo i społeczeństwo"

· Centralną rolę odgrywa identyfikacja tzn. proces społeczny, który polega na odwoływaniu się do odpowiednich wzorów osobowych

· Identyfikacja trwa całe życie

· Rezultatem identyfikacji jest tożsamość jednostki, czyli ten aspekt ego, który jest uświadomiony · Przebywanie w skrajnych warunkach może powodować dewiację



23. Cykl życia a tożsamość jednostki

W ciągu życia jest osiem dwubiegunowych osi. Jednostka znajduje się w różnym miejscu na osi (bliżej bieguna negatvwnego lub pozytywnego). Z każdej fazy wychodzimy z przyrostem tożsamościowym. Przyrost tożsamościowy:

· I faza "Jestem nadzieją, którą mam i daję"

· II faza "Jestem tym co wyraża moja wolna wola"

· III faza "Jestem tvm, kogo sobie potrafię wyobrazić jako siebie'' . IV faza "Jestem tym co mogę wprowadzić w ruch"

· V faza "Nie jestem ym kim byłem"

- Kryzys tożsamości: dojrzewanie, poszukiwanie ludzi i idei, z którymi można się utożsamiać, w tym okresie często manifestuje się cynizm - opozycja identyfikacja a cynizm

- Jednostka buduje swoją tożsamość z tych elementów, w których uczestniczyła, co przeżyła, by proces zakończył się sukcesem jednostka musi być akceptowana przez otoczenie

- Występuje tu moratorium i wykluczenie tożsamościowe

- Aby zbudować tożsamość należy odrzucić wcześniejsze sposoby identyfikacji - "nie jestem tym kim byłem. nie jestem tym kim będę, nie jestem tym kim być powinienem"

· VI faza "Jesteśmy tym ca kochamy"

- Kryzys intymności, tożsamość wykształcona we wczesnej fazie to podstawa zawiązywania związków, bycia razem, dojrzałości do intymności, więzi psychicznej z drugim człowiekiem, bliskości, wspólnoty - konieczna jest zdolność do kompromisu, poświęcenia, co można osiągnąć tylko wtedy, gdy mamy w pełni wykształcona tożsamość. W tym okresie staramy się zaspokoić wilka potrzebę miłości, która nie jest traktowana w sposób instrumentalny

· VII faza "Jestem tym, w co potrafię tchnąć życie"

Erickson podkreślał, że tożsamość buduje się przez całe życie, trwają przyrosty tożsamości. Minusami tej typologii są sztywne okresy, zaś plusami to, że uświadamia nam, iż tożsamość buduje się w całym cyklu życia. Budowanie tożsamości ma wiele barier:

· Moratorium tożsamościowe - młodemu człowiekowi daje się więcej czasu na (i przyzwala się na) eksperymentowanie, by zintegrować tożsamość. Droga dochodzenia do własnych wyborów. Młodzi często odrzucają łatwe wybory, łatwy sukces (trzeba czegoś doświadczyć, by wybrać), łatwy wybór to często nie nasz wybór, jest narzucony.

· Wykluczenie tożsamościowe-przejmujemy opinie i decyzje innych i traktujemy je jako własne



VI. Koncepcja roli społecznej w socjologii

24. Struktura roli. Układy ról. Rodzaje ról społecznych

ROLA SPOŁECZNA - jest strukturą wielopoziomową, złożoną ze zjawisk różnego typu. Obejmuje dwa poziomy i dwa szerokie zakresy zjawisk społecznych:

· Strukturalne narzucane nakazy roli -społeczna przepisy i żądania dotyczące zachowań i działań jednostki; określają one standard pożądanych przez grupę zachowań osoby zajmującej w niej określoną rolę społeczną

· Osobowościowa definicja roli - wszystkie elementy składające się na - poziom pierwszy, które zostały zinternalizowane przez jednostkę, stając się elementami struktury osobowości.

Strukturalne nakazy roli:

· ułatwienia ról - określone czynniki natury technicznej, ekologicznej, kulturowej · dylematy roli

Aspekty roli:

· osobowościowy

Koncepcja roli - obejmuje system normatywny, system wymogów i żądań i nacisków

płynących ze struktury społecznej, a zinternalizowanvch przez jednostkę; system poglądów jednostki na to, jak powinna ona działać, zajmując taką a nie inną pozycję, jakimi środkami się posługiwać, jakie cele osiągać.

. behawioralny

Odegranie roli - zachowanie jednostki zdeterminowane z jednej strony przez nakazy i wymogi strukturalne, z drugiej zaś zachowanie zdeterminowane przez koncepcję roli, a zatem w jakimś sensie zdeterminowane wewnętrznie przez osobowość jednostki.

Rodzaje:

Przypisane

· są wyraźnie określone normy związane z zajmowaniem danej pozycji społecznej

· interesuje nas treść jaźni subiektywnej i umiejętność odgrywania roli wynikającej ze scenariusza a w konsekwencji stopień konformizmu związanego z wymogami roli

Subiektywne

· traktowane są jako wynik subiektywnej oceny i interpretacji określonych oczekiwań oraz zindywidualizowanego przystosowania się do roli

· w każdej nowej sytuacji interakcyjnej jednostki odnoszą się w sposób zindywidualizowany co stanowi podstawowy czynnik zmienności i płynności świata społecznego

Spełniane

· ma wyraźnie wymiar behawioralny, a więc odnosi się do jawnego zachowania jednostki, będącego wypadkowa oczekiwań i subiektywnych ocen tych oczekiwań

· w tej perspektywie przedstawiana rola nie ma jednoznacznego i statycznego charakteru


-rekrutacyjna - ucznia szkoły podstawowej, żołnierza podatnika

-dobrowolna - studenta

-naturalna - automatyczna - dziecka

-formalna - ujęta w ścisłe przepisy, role o wielkiej doniosłości dla trwania i funkcjonowania grupy np. Zachowania się urzędnika w czasie wykonywania obowiązków i załatwiania spraw państwowych są ściśle uregulowane przepisami

-nieformalna - są mniej precyzyjnie skodyfikowane, role poznawane instrukcyjne np. kolegi, przyjaciela



25. Typy stosunku jednostki do ról społecznych

Przystosowanie do roli:

identyfikacja z rolą - wczucie się w rolę, uświadomienie sobie jej subiektywnie przetworzonej treści i przyjęciu jej jako drogowskazu.

wdrukowanie roli - poprzez jaźń odzwierciedloną kształtujemy poj ęcie o sobie samym i zgodnie z tym przyjmujemy role społeczne.

wrastanie w rolę - pogodzenie się z rolą, rzeczywistość jest postrzegana jako trwała, konieczna i niezmienna - nawet jeśli nieprzyjemna. Dotyczy ról społecznie , nieakceptowanych - pozwala pełnić niepożądane role bez utraty szacunku dla samego siebie

fetyszyzacja / autonomizacja roli - krańcowe stadium przystosowania się do roli, celebrowanie roli dla niej samej, poddanie się jej tyranii, obrasta rytuałem paraliżującym działania ukierunkowane na cele czy wartości znajdujące się poza rolą.

Manipulacja rolą - rola może pełnić funkcje fasadowe, celem może być chęć

zdemaskowania faktu pełnienia jakiejś innej roli, chęć ułatwienia sobie pełnienia jakiejś innej roli czy też może być etapem na drodze do przyjęcia pożądanej roli

Negacja roli - odrzucenie roli jako takiej

Kreacja roli - tworzenie nowej roli ze względu na rozwój cywilizacyjny, społeczny, techniczny.



26. Czynniki warunkujące proces realizacji roli

Zależą od:

1. Elementów (cech) biopsychicznych jednostki - mogą one ułatwiać lub utrudniać wykonywanie pewnych ról np. grubas nie może być tancerzem, krótkowidz pilotem

2. Od przyjętego wzoru osobowego - określa zespół cech idealnych jakie jednostka wykonująca daną rolę powinna okazywać oraz zespół, sposób zachowania np. honor, godność określające żołnierza

3. Definicja roli przyjęta w grupie - definicja przyporządkowuje do roli różne wzory osobowe np. wg przepisów student powinien być dobrym uczniem. uczęszczać na zajęcia, względem kolegów powinien być towarzyski i pomocny

4. Zależy od struktury i organizacji wewnętrznej grupy np. grupy o bardzo zwartej organizacji formalnej np. armia narzucająca swoją rolę w sposób dość bezwzględny, grupy otwarte nie dysponują sankcjami, określają swoje role dość luźno

5. od stopni identyfikacji jednostki z grupą - identyfikacja taka polega na utożsamianiu własnej wartości z wartościami grupy i podporządkowanie się wymaganiom grupy, jednostka uważa za cel i sens swego życia np. rola podziemia podczas wojny



VII. Interakcje społeczne

27. Na czym polega różnica między zachowaniem i działaniem?

Jednostka wyposaża się w wiedzę na swój temat: 
- działa; 
- zachowuje się. 
Różnica: 
Zachowanie: jest to wszystko to, co obserwujemy naocznie, są to wszystkie formy aktywności fizycznej człowieka. 
Działanie: to konkretne zachowanie, które jest wyposażone w nie obserwowalny sens i cel (ten cel jest ukryty w jednostce). Inni mogą się tylko domyślać. 

Musimy odróżniać pojęcie zachowania się od działania. Zachowanie się jest reakcją organizmu na podniety zewnętrzne lub wewnętrzne zachowanie się może być odruchowe, nieświadome, lecz może być także intencjonalne, świadome, sensowne. Działaniami nazywamy tylko niektóre zachowania się, a mianowicie te, które są intencjonalnymi, sensownymi zespołami czynności, podjętymi dla osiągnięcia określonego celu, i które dobierają środki zapewniające, w przekonaniu działającego, osiągnięcie celu. Działania społeczne, jak już mówiliśmy wyżej, są pewnymi układami czynności, środków i metod, przy pomocy których osoba lub grupa zamierza modyfikować zachowania, postawy czy opinie innych osób lub grup.

28. Na czym polega różnica między interakcją społeczną i stosunkiem społecznym?

INTERAKCJA SPOŁECZNA -wzajemne oddziaływanie na siebie jednostek społecznych, najczęściej przy użyciu języka i innych kodów kulturowych, polegające na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania

Teorie interakcji wg Sztompki

- Teoria behawioralna -interakcja to powiązanie zachowania jednostek, szeregu bodźców i reakcji. To co zachodzi pomiędzy zadziałaniem bodźca a wystąpieniem reakcji jest niewiadomą. Taki model interakcji Sztompka nazywa "czarną skrzynką".

- Teoria wymiany (racjonalnego wyboru) - interakcja to wzajemna wymiana pewnych dóbr czy wartości między partnerami. W tym przypadku zakłada się, że obaj partnerzy działają racjonalnie, a więc obaj starają się uzyskać pewną nadwyżkę korzyści nad kosztami.

- Interakcjonizm symboliczny - istotą interakcji jest komunikacja. Najważniejszym w tak rozumianej interakcji jest złożony proces myślowy, który rozwija się po obu stronach, od momentu zetknięcia się partnerów ze sobą.

STOSUNEK SPOŁECZNY - względnie stały, zorganizowany i społecznie utrwalany schemat zachowania się, osadzony w szerszym, społecznym systemie działań, obejmujący wzajemne, dwu- lub wielostronne i współzależne oddziaływania jednostek (interakcja społeczna).

Jak pisze Sztompka stosunek społeczny to „wielość interakcji między tymi samymi partnerami, które są nie tylko powtarzalne czy regularne, ale regulowane” (Sztompka, 2002, 89)



30. Definicja interakcji społecznej. Komunikacja werbalna i pozawerbalna

INTERAKCJA SPOŁECZNA- wzajemne oddziaływanie ludzi na siebie, zależy od:

· kontekstu interakcyjnego - Hall (wiele miejsca poświęcił przestrzeni, autor pojęcia proksemika - nauka o przestrzennych zachowaniach człowieka, zachowania przestrzenne uwarunkowane są przestrzennie

i kulturowo) twierdził" że składa się on z trzech elementów:

- umiejscowienie interakcji

- środowisko społeczne związane z interakcją

- działania, aktywność otaczająca interakcję (to, co się fazie przed, po i w czasie interakcji)

· norm - określają granice zachowań akceptowanych i nieakceptowanych, zachowania są przewidywalne ponieważ istnieją normy


Komunikacja werbalna - wszelkie posługiwanie się językiem

Komunikacja niewerbalna - kinetyka. wzrok (np. kontakt wzrokowy w naszej kulturze musi być przerywany, gdy kogoś słuchamy to na niego patrzymy)



31. Typy interakcji (wymiana, współpraca, konflikt, współzawodnictwo)

WYMIANA - ma miejsce, kiedy ludzie robią coś dla siebie. w zamian za rewanż, nagrodę

nagroda ma różny charakter. Teoria wymiany Pitera Blaua - jakie zasady rządzą wymianą

KOOPERACJA (współpraca) - ludzie działają wspólnie, aby osiągnąć zamierzony cel np. gra w piłkę lub w koszykówkę; wyróżniamy cztery podtypy:

· spontaniczna - gdy coś się dzieje nagle, nie zaplanowanie

· tradycyjna - występuje w społeczeństwach tradycyjnych np. na

wsi; opiera się na tradycji, zwyczaju obyczaju, od razu . wiadomo, co robimy - zanika

· kierowana - wymaga przywódcy, władzy, kierownik kontroluje,

ocenia

· kontaktowa - w oparciu o umowę, w której piszemy do czego się

zobowiązujemy i do czego zobowiązuje się autor np. wydawca - pisarz

KONFLIKT- ludzie walczą o dobra konkretnie wyznawane osoby lub rzeczy, często wiąże się z przemocą, nie musi mieć wyłącznie negatywnej roli

WSPÓŁZAWODNICTWO- forma konfliktu bez przemocy ponieważ są reguły gry, np. sport, szkolnictwo



32. Kontekst interakcji społecznej

Konteksty interakcyjne - to gdzie interakcja zachodzi ma wpływ na to, co interakcja znaczy Interakcja jest uwarunkowana od umiejscowienia. Na kontekst interakcyjny składają się trzy rzeczy: 1. Umiejscowienie (fizyczne miejsce) - to, gdzie interakcja zachodzi ma wpływ na to, co znaczy np. randka

2. Środowisko społeczne (kto jest aktorem, jakie ma cechy) np. chodzi tu i ludzi i ich cechy

3. Działanie czyli efektywność otaczająca interakcję (waż.ne jest to, co przed, w czasie, i po interakcji np.

Przebieg interakcji jest uporządkowany, jest to związane z tym, że wchodzimy w interakcję wchodząc w rolę i zajmując pozycję (Edward Hall)



VIII. Społeczeństwo i grupa społeczna

33. Klasyfikacja i typologia zbiorowości społecznych

KLASYFIKACJA

ZBIÓR SPÓŁECZNY - pewną liczba osób wyróżniona na podstawie cechy wyróżnionej przez obserwatora zewnętrznego

KATEGORIA SPOŁECZNA- taki przypadek zbioru, który wyróżnimy na podstawie cechy ważnej dla zbioru społecznego, cecha ta nie musi być widoczna gołym okiem

WIĘŹ SPOŁECZNA- uporządkowanie zbiorowości

ZBIOROWOŚĆ SPOLECZNA- dowolne skupienie ludzi, wśród których wytworzyła się i utrzymuje choć przez krótki czas więź społeczna

TYPY ZBIOROWOŚCI

GRUPA SPOŁECZNA (WG SZCZEPAŃSKIEGO) - pewna ilość osób (minimum trzech) powiązanych systemem stosunków społecznych uregulowanych przez instytucje, posiadających wspólne wartości i oddzielonych od innych grup wyraźną zasadą odrębności.

a) wewnętrzna organizacja - charakter formalny i nieformalny

b) występowanie wspólnych wartości - materialne i niematerialne

c) zasada odrębności - terytorium i ideologia

d) poczucie wspólności - przejawia się w "MY"

KRĘGI SPOŁECZNE - są to zespoły osób (o zmiennym składzie) spotykające względnie stale, utrzymujące względnie stałe styczności, lecz nie posiadające wyraźnej zasady odrębności ani organizacji wewnętrznej

ZBIOROWOŚCI LUB WSPÓLNOTY - zbiorowości terytorialne w ramach których członkowie mogą zaspokajać swoje potrzeby i w skutek mogą być względnie samowystarczalne. Są stosunkowo niewielkie, mają poczucie wspólności, ale podstawowym typom więzi jest więź z terytorium. (comunity)

ZBIOROWOŚCI OPARTE NA WSPÓLNEJ KULTURZE - tworzą się w długim okresie czasu, wspólna

tradycja jest czymś co łączy

· naród

· plemię

ZBIOROWOŚCI OPARTE NA WSPÓLNOCIE ZACHOWAŃ - nie są długotrwałe, istnieją dopóty istnieje

ich spoiwo, cechą typową jest emocjonalność, brak racjonalizmu; zabicie indywidualności; człowiek jest zewątrzsterowny

. tłumy

· audytorium

· publiczność



35. Pojęcie grupy społecznej, elementy składowe grupy

Grupa społeczna

. Czynnikiem wyróżniającym grupy społeczne jest fakt, że ludzie należący do grupy mają wspólną tożsamość, która jest związana z poczuciem jedności i wspólnymi celami

. cechy grupy:

· trwałość = grupa istnieje mimo braku interakcji, mimo rozproszenia (bez przestrzennego skupienia, nie ma natomiast kręgów, społeczności terytorialnych, kręgów, społeczności opartej na podobieństwie zachowań)

· ustalenie zasad identyfikujących członków · istnienie zasad rekrutacji członków

· ustalony cel i zadania z niego wynikające

· statusy i role (konkretne miejsca i związane z nimi role społeczne) · system kontroli społecznej

Funkcje grup społecznych, aby grupa mogła funkcjonować:

. muszą zostać ustalone granice grupowe

* np. posiadanie obywatelstwa, terytorium, języka

· granice mogą mieć charakter subiektywny jak i obiektywny

. muszą zostać wybrani przywódcy

* o przywództwie pisał Max Weber, który wyróżnił trzy typy:

· Panowanie legalne na mocy ustanowienia. Jego podstawą jest przekonanie, że za pomocą formalnego ustawodawstwa można tworzyć i zmieniać prawa.

. zespół zarządzający - wybierany lub mianowany, stanowi on o~ana zarządzania. Składa się z urzędników - fachowców, pracujących na mocy obowiązku służbowego. Obowiązuje hierarchia stanowisk i dyscyplina organizacyjna.

· podporządkowani są członkami związku opartego na panowaniu ("obywatele").

· rozkazujący - "przełożony ",posłuszny wobec zasady określającej, komu ono się należy - norma formalna i abstrakcyjna.

. przykłady: biurokracja, prywatne przedsiębiorstwo, organizacje, kolegialne ciała rządzące.

· Panowanie tradycyjne na mocy wiary w świętość istniejących od dawna porządków. Opiera się na stosunkach o charakterze wspólnoty.

· rozkazujący - "pan". O treści jego rozkazów decyduje tradycja (święta). Jego władza dzieli się na zakres zachowań wyznaczonych przez tradycję oraz zachowań swobodnych. · słuchający - ,, poddany"

· zespół zarządzający - "służba". Składa się z ludzi zależnych od pana (stosunki osobiste). . patriarchalna struktura zarządzania - słudzy są w całkowitej osobistej zależności od pana. Nie przysługuje im żadne prawo do urzędu.

· struktura stanowa - słudzy dzięki swej pozycji są ludźmi niezależnymi. Urząd jest nadany przez pana. Stosunkami rządzi tradycja, przywilej, wierność itp.

· Panowanie charyzmatyczne na mocy uczuciowego oddania osobie pana oraz uznania dla jego niezwykłych talentów. Opiera się na stosunkach o charakterze wspólnoty lub posłuchu.

. rozkazujący - przywódca. Jego charyzmę utwierdzają dowody, gdy ich brak - brak też posłuszeństwa. Decyzje o charakterze irracjonalnym.

· słuchający - uczeń, zwolennik.

· zespół zarządzający - dobierany ze względu na osobiste oddanie panu. Zarządzanie nie podlega żadnym zasadom.

Panowanie to zazwyczaj przekształca się w coś przyjętego -tradycjonalizacja. Często następuje sukcesja władzy przez nowego przywódcę.


W grupach społecznych są dwa rodzaje przywództwa

· Zadaniowe (instrumentalne)

. Emocjonalne (ekspresyjne)

· Mogą się one na siebie nakładać, ale bardzo często występuje podział

. muszą być ustanowione cele

. muszą być wyznaczone zadania . kontrola zachowań

. podejmowanie decyzji

* podejmowanie decyzji poprzez konsensus (np. w L1E - tak długo dyskutujemy, aż znajdziemy wspólne rozwiązanie)

* narzucenie woli większości (głosowanie)



36. Kryteria podziału i rodzaje grup społecznych

ze względu na ilość członków

małe

· są elementem mikrostruktury

. składają się z jednostek

. posiadają strukturę prostą tzn. złożone są wyłącznie z członków i nie posiadają żadnych podgruP

duże

· są elementem mezzostruktury np. szkoła

· struktura jest bardzo złożona

wielkie

. są elementem makrostruktury

. nie wchodzą jako części składowe do jeszcze większych grup

. mogą wchodzić w skład zbiorowości innych typów np. państwo czy naród

ze względu na typ zorganizowania

formalne

. działają na podstawie regulaminu, który jest strzeżony przez większą strukturę

nieformalne

· działają na podstawie norm niepisanych ustalonych na podstawie umów w grupie tradycja

ze względu na typ więzi społecznej

pierwotne

. występuje silna więź o charakterze emocjonalnym

wtórne

. nie ma emocjonalności

. kontakty o charakterze pośrednim

. mamy sprawy do załatwienia dlatego wchodzimy w interakcje

· występujemy przede wszystkim w rolach społecznych



37. Grupy pierwotne i ich wpływ na życie społeczne

. Charls Cooley - szczególna rola grup pierwotnych związana jest z procesem socjalizacji "żłobek kultury ludzkiej" - grupy pierwotne

. Kontakty między ludźmi mają charakter bezpośredni

. Więź budowana jest na stycznościach osobistych, prywatnych, bezpośrednich, na silnych związkach o charakterze emocjonalnym (rodzina, grupa sąsiedzka, rówieśnicza)

. Wpływ na pełnione role ma osobowość i my występujemy jako osobowość (w kontaktach międzyludzkich)

. Każda grupa pierwotna może przekształcić się w grupę wtórną jeśli zanikną w niej więzi emocjonalne a w ich miejsce wchodzą (lub tylko pozostają) więzi związane z realizacja jakiegoś interesu

. przynależność do takiej grupy jest źródłem satysfakcji, która ułatwia cały proces socjalizacji, a więc przekazywania jednostce społecznych wartości, norm i wzorów zachowań

. zaspokajają istotne potrzeby psychospołeczne jednostki jak: potrzeba bezpieczeństwa (w sensie społecznym i psychicznym), uznania, przynależności, miłości, intymności

. grupy te rozrastają się do wewnątrz np. rodzina, a nie poprzez dokooptowanie członków. To one właśnie ..dostarczają" członków innym grupom społecznym

pierwotne wtóre

l. liczebność 1. mała l. duże ;

2. kontrola 2. nieformalna 2. formalna

3. ograniczenia 3. mało 3. są (bo nie

wypada

4. role 4. role są silnie 4. występujemy

naznaczone głównie w

osobowością rolach

5. przykłady 5. gang, kibic, 5. naród, aktor-

rodzinny dom widz, wykładowca- słuchacz

dziecka



38. Rodzina jako grupa społeczna. Rodzaje rodzin

RODZINA jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim. Tworzy się w sposób naturalny w toku spontanicznego zaspokajania potrzeb. Odznacza się silną spójnością wewnętrzną - silne uczucia i przywiązanie emocjonalne małżonków, rodziców i dzieci, szacunek, solidarność. Wzajemne zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, dążenie do intymności, poczucia zaufania i bezpieczeństwa. Rodzinę utrzymują także naciski zewnętrzne, pochodzące od rodziny szerszej, społeczności Iokalnej, instytucji: kontrola społeczna, dążenie do uzyskania dobrej opinii.

Pokrewieństwo:

·:· rzeczywiste - między rodzicami i dziećmi własnymi;

·:· zastępcze - między rodzicami i dziećmi przybranymi.

o w linii wstępnej - rodzice, dziadkowie, pradziadkowie;

o w linii zstępnej - rodzice, dzieci, wnuki.

. w linii prostej - rodzice, dzieci itd.;

· w linii bocznej - rodzeństwo, ciotki, wujowie, kuzyni itd.

Formy rodziny - podział ze względu na:

~ typ małżeństwa:

· monogamia;

· poligamia - poliginia lub poliandria.

~ zakres wyboru współmałżonka:

· endogamia - małżeństwa zawierane w obrębie własnej zbiorowości;

· egzogamia - małżeństwa zawierane ptzez partnerów z różnych zbiorowości. > hierarchia prestiżu i władzy w rodzinie:

· rodziny patriarchalne;

· rodziny matriarchalne;

· rodziny egalitarne.

. miejsce zamieszkania małżonków po ślubie:

· rodziny matrylokalne;

· rodziny patrylokalne.


Rodzaje rodzin:

. nuklearna

. składa się z dwóch dorosłych osób różnej płci, które utrzymują z sobą społeczne usankcjonowany związek seksualny oraz z ich własnych lub adoptowanych dzieci

. w dzisiejszych czasach dominację tej formy związku osłabiła rosnąca liczba rodzin z jednym rodzicem, rodzin bezdzietnych oraz związków partnerskich par homoseksualnych, które są funkcjonalnymi odpowiednikami małżeństwa

· dwa podtypy

- określająca orientację życiową - rodzina, w której przychodzimy na świat i w której mamy status dziecka, członkowie tej rodziny wpływają na naszą podstawową orientację życiową

- zapewniająca prokreację - rodzina jaką zakładamy wstępując w związek małżeński i w której mamy status dorosłego

. Sandwich generation - określenie osób dojrzałych, które tkwią między wymaganiami dorastających dzieci i starzejących się dzieci

. poszerzona

· Rodzina składająca się z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych opartych na więzi rodzic

dziecko i obejmująca również stosunki między rodzeństwem np. ja, moi rodzice i dziadkowie tworzą rodzinę poszerzoną

· Ogniwem wiążącym w tej grupie są moi rodzice

. poligamiczna

. Nie jest prawnie dozwolona w społeczeństwie amerykańskim z wyjątkiem mormonów we wcześniejszym okresie

. Składa się z dwóch lub więcej rodzin nuklearnych związanych więzłem małżeńskim



39. Funkcje rodziny i ich ewolucja

. utrzymywanie ciągłości biologicznej - płodzenie, pielęgnacja, kształcenie, wychowywanie dzieci.

· funkcja wychowawcza ulega obecnie redukcji, gdyż jest przejmowana przez wyspecjalizowane instytucje.

· funkcje ekonomiczne - prowadzenie gospodarstwa domowego, gromadzenie majątku, zabezpieczenie bytu dzieci. Obecnie następuje redukcja funkcji produkcyjnej, utrzymuje się funkcja konsumpcyjna.

. utrzymywanie ciągłości kułturowej - przekazywanie języka, obyczajów, wzorów zachowań, odbywające się w procesie socjalizacji. Dziecko internalizuje dzięki rodzinie wyobrażenia, pojęcia, postawy, wartości.

. przekazywanie statusu społecznego - nadanie dziecku pozycji społecznej

. emocjonalna - zaspokojenie potrzeb emocjonalnych jednostek, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, co daje możność integracji osobowości. Funkcja ta ulega intensyfikacji, staje się główna, dominująca.

. kontroli społecznej nad postępowaniem członków rodziny (szczególnie młodego pokolenia). Zapobieganie odchyleniom od norm. Funkcja traci na znaczeniu, rodzice mają coraz mniejszą kontrole nad dziećmi.


Funkcje spełniane przez rodzinę zmieniają się, gdyż są wyznaczane przez ogólny stan społeczeństwa, jego makrostrukturę.

Ewolucja

· Indywidualizacja rodziny podstawowej (nuklearnej) - uniezależnienie się od rodziny macierzystej i rodzin krewnych.

· Zmiana postaci rodziny trzypokoleniowej - powstaje zmodyfikowana rodzina podstawowa, czyli rodzina rozszerzona. Rodzina połączona wspólnotą gospodarstwa domowego lub tylko miejsca zamieszkania.

· Pomoc dziadków w wychowaniu wnuków umożliwia pracę obojga małżonków - rodzina trzypokoleniowa utrzymuje się dla dobra rodziny podstawowej, nie jest dawną rodziną patriarchalną.

· Usamodzielnienie się rodziny podstawowej jest najczęstsze w miastach. Tam także najczęściej występują rodziny podstawowe niezłączone z rodziną macierzystą czy rodzinami krewnych wspólnotą zamieszkania, tylko związkami osobistymi.


Autonomizacja jednostki w rodzinie - funkcjonuje ustrój egalitarny.

· W miastach: ustrój partnerski, autonomizacja kobiet - awans kulturowy, praca zawodowa, aktywność pozarodzinna. Wzrasta także pozycja społeczna kobiety w rodzinie rolniczej - bierze ona udział w prowadzeniu gospodarstwa oraz w życiu kulturalnym.

· Zmiana pozycji dziecka - autonomizacja. Na wsi nie jest już siłą roboczą, na co wpływa obowiązek kształcenia dzieci. W miastach: dziecko nie dziedziczy zawodu ojca, ma wpływ na wybór szkoły, zawodu, współmałżonka, form rozrywki. Izolacja młodzieży od rodziców.



IX. Kultura i jej wpływ na życie społeczne

40. Kształtowanie się pojęcia kultura (ewolucja terminu, rodzaje definicji)

Kultura

· z łaciny oznaczało uprawę roli

· wprowadził Cycero - oznaczało uszlachetnienie duszy . przetrwało do XVII wieku jako niesamodzielne słowo

. w XVII wieku pojęcie kultura zaczyna konkurować ze słowem cywilizacja (we Francji cywilizacja wyb ała)

· samodzielności nabrała dzieki filozofowi niemieckiemu Herderowi

· pierwszą definicję w 1872 r. stworzył antropolog Edward Taylor, była to definicja opisowo wyliczająca KuL'ru~ta wg niego to - złożona całość, obejmująca wiedzę, przekonania, religię. sztukę, moralność, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki potrzebne człowiekowi jako członkowi społeczeństwa (wg niego kultura obejmuje wszelkie sposoby myślenia i wszystko to co posiadamy jako członkowie społeczeństwa)

RODZAJE DEFINICJI wg Kroebera i Kluckhohna

· opisowo-wyliczające

- klasyczna postać definicji antropologicznej

· historyczne

- kładą nacisk na czynnik tradycji konstytuujący kulturę; używają dla jej określenia takich wyrażeń, jak dziedziczenie, dorobek

· normatywne

- akcentują podporządkowanie normom jako właściwość zachowań kulturalnych; zwracają uwagę na jedność stylu życia charakteryzującego poszczególne kultury

. psychologiczne

- uwzględniają w określeniu mechanizmy psychiczne w kształtowaniu się kultury, a więc proces uczenia się, wytwarzania nawyków. Do tej kategorii zaliczono definicje określające kulturę jako aparat przystosowawczy

. strukturalne

- charakteryzuje je koncentracja na całościowym charakterze poszczególnych kultur i ich wewnętrznym powiązaniu, mówią o określonej kulturze lub o różnych kulturach a nie o kulturze w ogóle

· genetyczne

- kładą nacisk na wyjaśnienie genezy kultury, jej przeciwstawienie naturze, na jej charakter jako produkt społecznego współżycia ludzi



41. Antropologiczna koncepcja kultury

KULTURA - względnie stała zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi

przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.



42. Zasadnicze orientacje dotyczące "istoty" kultury (zachowania, wytwory, wartości i normy)

1) Kultura jako rezultat interakcji - czyli przyswajanie sobie przez jednostkę pewnych wzorów, dyrektyw postępowania

. według Ossowskiego istota kultury polega na internalizacji dyspozycji do reagowania w pewien uporządkowany sposób na korelaty kultury

. korelat kultury - związek między elementem kultury bądź natury , a pewnym stanem emocjonalnego zaangażowania

. dziedzictwo - polega na przekazywaniu dyspozycji do reagowania w określony sposób

2) Kultura to normy, reguły i wartości - analitycznie oddzielone od zachowań (potrzeby wrodzone i potrzeby nabyte)

· decyzje o zaspokajaniu naszych potrzeb są zdeterminowane przez wartości jaki chcemy osiągnąć

· grupy różnią się systemami wartości i ich hierarchią

. zachowania ludzkie ograniczone są przez istniejące normy , a jednocześnie przez obowiązujące cele

3) Kultura to przedmioty i wytwory - S. Czarnowski "kultura to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego wspólny szeregowi grup i z racji swej obiektywności, ustalony i zdolny rozszerzać się przestrzennie

. elementami kultury mogą być jedynie fakty materialne

. nie wszystko to, co stworzyliśmy może- się stać elementem kultury

. element kultury musi być stworzony na bazie dotychczasowego dorobku . dyfuzja kulturowa

. Kultura obejmuje dwie klasy zjawisk:

. zachowanie ludzkie

. przedmioty będące ich wytworem

. ZACHOWANlA LUDZKIE

- elementarne pojęcie w analizie zjawisk społecznych i socjologicznych ujęciu kultury

- w zakres kultury wchodzą zachowania, które stały się społecznym nawykiem, a więc regularne w danej grupie tzn. wyuczone - gwarantuje to rozwój i istnienie kultury

- z kultury wyłącza się zachowanie instynktowne, bo te określone są biologicznie

. bezpośrednie

. symboliczne

· Ossowski



43. Wartościujące i uniwersalistyczne rozumienie kultury

Wartościujące - wiąże się z nimi postawa etnocentryzmu, ocenianie kultur przez pryzmat własnej


Pufendorf - wszelkie wynalazki wprowadzone przez człowieka, a zwłaszcza instytucje społeczne, a także ubranie, wiedzę, język, moralność kierowaną przez rozum i obyczaje


Adelung - uszlachetnienie lub wysubtelnienie wszystkich duchowych i fizycznych sił człowieka albo całego ludu, tak, że słowo to oznacza zarówno oświecenie i uszlachetnienie rozumu przez wyzwolenie z przesądów, jak też ogładę uszlachetnienie i wysubtelnienie obyczajów.


Arnold - intelektualna ciekawość, bezinteresowne dążenie do doskonałości, sfera moralnych i estetycznych wartości; to wszystko najlepsze co zostało pomyślane i powiedziane na świecie.


Uniwersalistyczne - kultury są różnorodne, ale nie równorzędne, takie podejście pozwoliło na wytworzenie postawy zwanej relatywizmem kulturowym


Harder - powszechny atrybut społecznego współżycia;


Klemm - ogół zjawisk przejawiający się w obyczajach, wierzeniach i formach ustrojowych


Taylor- złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje i inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.



44. Różnice między pojęciem wzoru i modelu kulturowego

Kultura ustala wzorce zachowania się czyli reagowania na określone sytuacje , wzory są czynnikiem ujednolicającym postępowanie ludzi, ułatwiającym porozumienie i zrozumienie ludzkich zachowań , oraz skuteczność cudzych zachowań

kultura tworzy pewne modele - czyli ideały - model jest to pewien symboliczny obraz. pożądanego stanu służy do realizowania oceny zjawisk zachodzących w rzeczywistości kulturowe ideały osobowości - model który ucieleśnia model pożądanych cech , które są cenione w danej grupie

MODEL (IDEAŁ )

. zalecenie do pełnienia ról społecznych i zachowania w różnych społecznych sytuacjach

. czynnik ustalania kulturowych prawidłowości zachowań

. dążymy do wypełnienia tych poleceń realizując wzory

WZÓR

. to co naśladujemy

. uświadomione i nieuświadomione (otwarte- ukryte)

. otwarte - sposoby zachowania, których jesteśmy świadomi, prawidłowości znajdujące wyraz w werbalnych reakcjach uczestników procesów społecznych

. ukryte- zjawiska językowe, przyswajane bez świadomości, respektowanie reguł gramatycznych i prawidłowości językowych



45. Mechanizm wpływu kultury na życie społeczne

Kultura wpływa na:

· socjalizację

· ustanowienie systemu wartości i kryteriów określających wartości

- pojęcie wartości występuje w etyce, ekonomii, filozofii, socjologii i innych naukach społecznych

- WARTOŚĆ - jest to dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub

instytucja, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawy szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus

· ustalanie wzorów zachowania się czyli reagowanie na określone sytuacje · ustala one pewne modele czyli ideały



46. Kultura w węższym rozumieniu. Semiotyczne kryterium kultury

Tendencja do takiego pojmowani kultury pojawiła się już w XIX w. (Dilthey i Ricket). Dopiero na początku XX u. swą koncepcję przedstawił Alfred Weber:

Cywilizacja jest efektem dążenia do racjonalizacji życia ludzkiego. Człowiek mierzy się z przeszkodami, które stawi mu natura. Kultura nie ma nic wspólnego z biologią (z zaspokojeniem naturalnych potrzeb).

Ten pogląd A. Webera stał się dodatkowym argumentem do poparcia koncepcji R. MacJaver'a, zgodnie z którą cywilizacja łączy się zasadą instrumentalności (czynność wykonywana jest ze względu na cel), natomiast kultura z zasadą autoteliczności (czynność jest ważna sama w sobie).


Często nie można ściśle oddzielić tych zasad. Powstał jeszcze jeden pogląd wydzielający z kultury antropologicznej kulturę w węższym rozumieniu (na podstawie zachowań ludzi). Zachowania te można podzielić na:

. Symboliczne (semiotyczne) - są to zachowania znaczące, oparte na symbolach. Są to zachowania semiotyczne. Związane są z wartościami, wymagają podwójnej interpretacji, związek działania i .jego skutków nie jest jednoznaczny. Wszystkie czynności symboliczne posługują się znakami. Podstawową czynnością symboliczną jest mowa.

. Bezpośrednie - zewnętrzne, które podlegają prostej i jednoznacznej interpretacji, ich wykonywanie przynosi oczywisty skutek

Kulturę dzielimy na dwie sfery:

- kultura symboliczna (polega na przekazywaniu znaczeń wg schematu: nadawca- przekaz odbiorca w określonym kodzie), komunikacja / interakcja społeczna polegająca na przekazywaniu znaczeń

- kultura bezpośrednia (uwzorowane zachowania bezpośrednie), funkcja kultury symbolicznej i bezpośredniej wobec potrzeb człowieka jest różna- kultura symboliczna jest raczej autoteliczna (np. nie zaspokoi głodu).


Cechy kultury symbolicznej:

- jest sferą działań, w której operuje się znakami - nie ma wyraźnych odniesień instrumentalnych.

Kultura symboliczna zmienia się wraz ze zmianą podłoża społecznego.



47. Społeczne ramy kultury

. społeczne ramy kultury- związki miedzy typem kultury symbolicznej a typem społeczeństwa - zmienne, bo zmienia się podłoże społeczne, typy społeczeństwa

. ujmujemy ją:

. diachronicznie- ujęcie historyczne (czas), 3 układy kultury

. synchroniczne- ujęcie w przekroju, układy się nakładają i stykają


Układy symboliczne kultury:

I UKŁAD KULTURY- kultury pierwotne (w ujęciu synchronicznym- kultury ludowe). dominujący typ interakcji to interakcje bezpośrednie

- cechy społeczne

- cechy kultury

II UKŁAD- POJAWIA SIĘ PRZEOBRAŻENIE RAM KULTURY

- ramy społeczne

- cechy kultury

III UKŁAD

- ramy społeczne

- cechy kultury

· odpowiednie miejsce (urbanizacja)

· nowoczesną technikę

· demokrację społeczną

. rozpowszechnienie oświaty . czas wolny



48. Charakterystyka pierwotnego i instytucjonalnego układu kultury

PIERWOTNY

. kultury pierwotne (w ujęciu synchronicznym- kultury ludowe), dominujący typ interakcji to interakcje bezpośrednie

- cechy społeczne

- cechy kultury

INSTYTUCJONALNY

- ramy społeczne

- cechy kultury

· odpowiednie miejsce (urbanizacja) · nowoczesną technikę

. demokrację społeczną

. rozpowszechnienie oświaty . czas wolny



49. Kultura masowa. Kryteria charakteryzujące kulturę masową.

Kultura masowa kojarzona jest najczęściej jako kultura niższego rzędu; przypisuje się jej przeważnie cechy negatywne. Prawda ma się troszkę inaczej: kulturę masową definiuje się szerzej lub węziej.

Przez kulturę masową rozumie się najczęściej przekazywanie identycznych lub analogicznych treści wielkiej masie ludzi oraz obejmuje jednolite formy rozrywkowej (zabawowej) działalności mas ludzi:


Kultura masowa w węższym znaczeniu obejmuje zjawiska związane z rozpowszechnianiem różnych treści za pomocą środków technicznych.


Kryteria kultury masowej:



Kryterium ilości:

Cechy publiczności – jest to publiczność pośrednia, rozproszona przestrzennie, heterogeniczna.

Kryterium standaryzacji:

Standaryzacja ujednolica jednoczesność percepcji



Kryterium sformalizowania i urzeczowienia dróg przekazu:

Zmienia się charakter więzi między nadawcą a odbiorcą - więź o charakterze pośrednim. Sieć instytucji związanych z przekazywaniem treści.

Kryterium skomercjalizowania:

Kultura masowa jest towarem, a jej produkcją i przekazywaniem rządzą prawa rynku. Specyfika kultury masowej realizuje zasadę wspólnego mianownika. Należy dotrzeć z przekazem do jak największej liczby odbiorców. Stosowanie zasady wspólnego mianownika prowadzi do obniżenia jakości kultury. Realizacja tej zasady uzależniona jest od typu społeczeństwa, e których tworzy się kultura. Kultura masowa podlega również prawom polityki i realizuje zasadę „dla każdego coś miłego – wedle zamożności”.



50. Warunki powstania kultury masowej

Wyrosła z:

. urbanizacji

· demokratyzacji

· industrializacji


McLuhan - "środek przekazu jest przekazem" i „jest tylko nośnikiem”



51. Specyfika kultury masowej. Poziomy kultury i typy homogenizacji

POZIOMY KULTURY

. Shills wyróżnił trzy poziomy kultury:

. Wyższa (wyrafinowana, prawdziwa)

. Pospolita (przeciętna)

. Niska (brutalna)

. Określenia każdego z poziomów poszukiwał w wyraźnych, formalnych kryteriach, takich jak specyficzność gatunków artystycznych lub trwałość artystycznego dorobku


TRZY POZIOMY ODBIORCÓW KULTURY

. Twórca Van Wyck Brooks w książce "America's Coming of Age" . Rozwinął ją później Russll Lynes

. Trzy poziomy kultury:

· Hihgbrow - stanowi gatunek człowieka, który patrzy na kiełbasę a myśli o

Picassie, żyje w poszukiwaniu piękna i głębi zarówno w otaczających przedmiotach codziennego życia jak i w wielkich dziełach artystycznych

Middlebrow - sztuka pozorów, namiastki kiczu, cenią masę komercyjną i kulturę naśladowczą


Lowbrow


Homogenizacja wg McDonalda jest to ujednolicenie. Homogenizacja w dziedzinie kultury polega na gruntownym pomieszaniu elementów różnego poziomu i przekazania ich w postaci jednolitej masy.

DWA ASPEKTY HOMOGENIZACJI

· obiektywny - zajmuje się zawartością przekazów rozpowszechnianych przez techniczne środki umasowienia kultury bez względu na ich recepcję

1. upraszczająca - poddanie elementów poziomu wyższego kultury,

wprowadzonych do kultury masowej, pewnym przeróbkom traktowanym jako środek ich uprzystępnienia, występuje niekiedy w formie plagiatu lub trawestacji, ocena homogenizacji - zablokowanie zainteresowań sztuka wyższego poziomu przez ich pozorne zaspokojenie produktami wulgaryzacji, z drugiej zaś strony - rodzi podniety do kontaktów z autentycznym dziełem

2. immanentna - włączenie do dzieła kultury wyższego poziomu elementów

zdolnych przyciągnąć szeroką i popularną publiczność, dokonane przez samego autora

3. mechaniczna - polega na przeniesieniu dzieł wyższego poziomu kultury do środków masowego przekazu w nienaruszonej postaci

. subiektywny



X. Interpretacje więzi społecznej

52. Interpretacje więzi społecznej

Możemy więc określić więź społeczną jako zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju.

Są dwie orientacje

· subiektywna

Autorzy odwołują się do porządku motywacyjnego czyli subiektywnego i traktują więź jako ogół procesów zbiorowego działania, wyprowadzanego z wewnętrznych stanów psychicznych jednostek, z poczucie jedności psychicznej z innymi i procesów identyfikacyjnych.

· obiektywna

Traktuje więź jako ogół stosunków i zależności w grupie społecznej.


Więź ma trzy wymiary:

. więź jako coś naturalnego, spontanicznego, zazwyczaj nie będącego przedmiotem refleksji jednostek uczestniczących w tej więzi np. matka i dziecko

. więź jako intencjonalna związek w którym stosunki i zależności między partnerami oparte są na zasadzie umowy bądź chęci czy woli przystąpienia do już spójnej grupy tzw. więź zrzeszeniowa lub stanowiona dobrowolnie angażuje emocjonalnie jej członków i pociąga za sobą celowe działania

. więź jako przymus; nacisk, coś zewnętrznego wobec partnerów interakcji, coś narzuconego, tzw. więź stanowiona z zewnątrz lub przymus



53. Elementy składowe więzi społecznej. Mechanizm tworzenia się i rozpadu więzi

ELEMENTY SKLADOWE WIĘZI

Szczepański twierdzi, że wystarczy 1 komponent, żeby istniała więź

1. STYCZNOŚĆ PRZESTRZENNA

- najprostszy element więzi

- może mieć charakter bezpośredni lub pośredni (informacje np. w środkach masowego przekazu)

- spostrzeżenie innego osobnika w przestrzeni

- postrzeżenie innych

- uświadomienie sobie istnienie innego osobnika

2. STYCZNOŚĆ PSYCHICZNA

- pojawienie się elementów zainteresowania

- powodem zainteresowania mogą być różne potrzeby

3. STYCZNOŚĆ SPOŁECZNA

- występuje gdy nastąpi wzajemne oddziaływanie

- związane z realizacją określonych celów np. pożyczenie książki. gesty powitania

- muszą występować minimum 2 osoby

- muszą istnieć pewne wartości będące przedmiotem styczności

- podział styczności

- publiczne np. załatwianie spraw w dziekanacie prywatne np. rozmowa z kolegą

- przelotne np. pytanie o godzinę

- trwałe np. zakup w sklepie- długa styczność

- rzeczowe np. kupowanie czegoś w sklepie

- osobiste- głównie w rodzinie, wśród kolegów np. prosimy o pomoc w rozwiązaniu zadania

- bezpośrednie np. odwiedziny w szpitalu

- pośrednie np. przez telefon

4. WZAJEMNE ODDZIAŁYWANIA I WZORY DZIAŁAŃ SPOŁECZNYCH

- mogą mieć charakter bezpośredni (oparty na symbolach) i pośredni

- zakładają, że kontakt osób pociąga za sobą wpływ na zachowania, aspiracje i motywacje, poglądy, opinie

- skuteczność oddziaływania zależy od zastosowanych środków, środki powinny być zrozumiałe dla partnera (właściwość bodźców- wzorów działania)

- metody działań społecznych sprowadzają się do 2 typów (Flońan Znaniecki):

- metoda negatywnego przymusu (nakazy, zakazy)

- metoda pozytywnego nakłaniania (perswazja, przekonywanie)

5. STOSUNKI SPOŁECZNE I ZALEŻNOŚCI SPOŁECZNE

- są to świadome oddziaływania partnera na partnera, które są względnie regulowane i zakładają istnienie następującego układu:

- przynajmniej 2 partnerów (partnerami nie musza być jednostki, może być układ mieszany np. grupa- jednostka)

- musi występować łącznik, czyli konkretny przedmiot materialny lub niematerialny (sytuacja, interes itd.)

- muszą istnieć zasady organizujące zachowania- układ powinności, obowiązków, które partnerzy mają wobec siebie

- systematyzują życie społeczne, są bardzo trwale wpisane w kulturę, normy

- organizują wzajemne oddziaływania w pewne całości

- nie zawsze stosunki społeczne układają się symetrycznie zatem niesymetryczne stosunki to ZALEŻNOŚCI (np. zależność między podwładnym a przełożonym, władza- obywatel)

6. INSTYTUCJE SPOŁECZNE

- są to odrębne kompleksy działań, podtrzymujące i intensyfikujące życie społeczne

- służą zaspakajaniu potrzeb w sposób uregulowany

- dzięki nim utrwalają się określone zasady działania

- sposobem zaspakajania potrzeb rządzą zasoby prawne i obyczajowe

7. KONTROLASPOŁECZNA

- podstawowy warunek istnienia grupy społecznej i instytucji

- system kontroli społecznej jest to system oddziaływań na zachowanie jednostek i zbiorowości społecznych

- brak kontroli prowadzi do patologii

8. ORGANIZACJA SPOŁECZNA

- zapewnia porządek i ląd społeczny

- dzięki niej może być stan równowagi pomiędzy wszystkimi elementami więzi

- stanowi wiązkę wszystkich elementów więzi

- dzięki niej więź to funkcjonalny układ


. naturalna - coś spontanicznego, pozarefleksyjnego np. matka - dziecko

· jako intencjonalny związek - stosunki i związki między partnerami oparte są na umowie

. zrzeszeniowa lub stanowiona dobrowolnie - pociąga za sobą celowe działania

. jako przymus - jest to więź stanowiona z zewnątrz, często pod przymusem


MECHANIZM ROZPADU

. ma miejsce gdy pojawia się niemożność skutecznego działania

· spadek wpływu reguł społecznych na zachowania jednostki należącej do grupy

. znaczna część znaczeń i wartości przestaje być wystarczająco zinternalizowana na to, by kierować zachowaniem większości osób

· rozbieżność między normami i celami kulturowym, a społecznie strukturalizowanymi możliwościami działania zgodnie z tymi normami

· wartości i normy społeczne nie są w stanie regulować przebiegu stosunków społecznych



54. Dwa typy więzi społecznej

KRYTERIA TYPOLOGIZACJI WIĘZI SPOŁECZNEJ:

1. styczności społecznej, więź:

- osobista

- rzeczowa

- bezpośrednia

- - pośrednia

- - prywatna

- - publiczna

- - przelotna

- - trwała

2. stopień wzajemnych związków i zależności między jednostka i zbiorowością (natężenie więzi)

- całkowita - całokształt związków i zależności, uczestniczymy całą osobowością np. rodzina

- częściowa - obejmuje niektóre aspekty związane z rolą społeczną

3. stopień sformalizowania

4. trwałość więzi

- długotrwała- więcej niż 1 pokolenie

- krótkotrwała- kibice, przedstawienie


Każdemu typowi więzi odpowiada typ zbiorowości

WYRÓŻNIAMY 2 BIEGUNOWE TYPY WIĘZI SPOŁECZNEJ (SUMUJĄC WSZYSTKO)

l. więzi bezpośrednie, osobiste, emocjonalne, trwałe, całkowite, nieformalne, naturalne

cechy zbiorowości (społeczność lokalna):

- małe rozmiary

- znaczna jednorodność osób wchodzących w jej skład

- identyczność lub wysokie pokrewieństwo wyznaczonych norm. wartości, wzorów zachowania

- bezpośrednie, osobiste kontakty oparte na pokrewieństwie, sąsiedztwie

- względna izolacja

- względna samowystarczalność

2. więzi pośrednie, rzeczowe, nietrwałe, częściowe, formalne, stanowione, racjonalne


cechy zbiorowości (społeczności masowe)

- wielkie skupiska liczebne i przestrzenne

- rozluźnione kontakty społeczne

- atomizacja

- - anonimowość

- - ruchliwość społeczna- w aspekcie przestrzennym i społecznym- awans i degradacja

- - poczucie izolacji społecznej jednostek- zanikają kontakty sąsiedzkie

- - hetero....- ilość czynników rozróżniających jest ogromna




55. Ład społeczny i jego przejawy. Koncepcja ładu społecznego S. Ossowskiego

Kontrola społeczna prowadzi do ładu społecznego.

Życie społeczne jest zarazem uporządkowane i zarazem narusza ład społeczny


Ład społeczny ma następujące przejawy:

1.Ograniczanie indywidualnej spontaniczności

(nie w każdej sytuacji możemy być sobą to zależy od kultury)

2. Komplementarność działań ludzkich

(nie zawsze działamy tak, bo ktoś tak zaplanował, powstaje niezależnie od naszej woli, z indywidualnych decyzji wyłania się spójna całość)

3. Przewidywalność zachowań innych

4. Ciągłość życia społecznego

(wszystkim przemianom np. w Polsce, towarzyszy ład społeczny- sfera polityczna uległa zmianie, potem ekonomia, a potem kultura i mentalność)

5. Spójność norm wyznaczających życie społeczne

(spójność systemów normatywnych- im więcej tych norm spójnych, tym system bardziej uporządkowany)

Koncepcja ładu społecznego S. Ossowskiego

Uważał, że można wyróżnić trzy typy zachowań zbiorowych:

1. Zachowania przebiegające zgodnie z wzorami normami ustalonymi przez tradycję

- Postępowanie jest regulowane normami obyczajowymi i zwyczajowymi, dominuje w społecznościach lokalnych, pierwotnych

- np. żniwa- wiadomo kto jakie prace ma wykonywać, lub taniec plemienny

2. Zachowania się ludzi stanowią rezultat wzajemnego oddziaływania różnych ośrodków decyzji (indywidualnych i grupowych)

- Zachowanie ludzi zależy od ich indywidualnych decyzji, a także od grupy

- np. impreza w pubie

bitwa (decyzja- dowódcy, ale także indywidualna żołnierzy)

3. Zachowanie się członków zbiorowości, którymi kieruje jeden ośrodek decyzji - decyzje z góry.

- np. musztra w wojsku

W zależności od dominacji różnych typów zachowań, tworzą się różne typy ładów:


Adn.l- "ład przedstawień zbiorowych "

Życie oparte na konformizmach społecznych, oparte na wzorach społecznych, temu nie towarzyszy refleksja


Adn2- porządek policentryczny

- osiągany jest automatycznie, bo decyzje grupowe i indywidualne dopasowują się do siebie niezależnie od naszej woli

- państwo powinno dać wolną rękę


Adn3- porządek monocentryczny

- życie społeczne uregulowane jest przez centralne decyzje

- jedna organizacja z nadrzędną pozycji która może anulować postanowienia niższego szczebla

- hierarchia władz

- podstawową cnota jest posłuszeństwo (wymuszone przez zastraszenie, odwołując się do perswazji- względy ideologiczne np. dzięki wierze w nadzwyczajne cechy przywódcy- władza charyzmatyczna)


DZIAŁANIA ZBIOROWE INTERFERENCJA

BEZ ZADNEJ (NAKŁADANIE SIĘ)

INTERFERENCJI DECYZJI DECYZJI


DZIAŁANIA

NIESKOORDYNOWANE Ład przedstawień zbiorowych Ład policentryczny

PRZEZ ŻADEN Z

OSRODKÓW DECYZJI


DZIAŁANIA

SKOORDYNOWANE Ład monocentryczny Ład porozumień zbiorowych

PRZEZ JEDEN OŚRODEK (idealny, najlepszy)

DECYZJI


Jest to perspektywa makrospołeczna.

W '89 roku przejście od monocentrycznego do policentrycznego ( w porozumieniu z ładem porozumień zbiorowych)


ŁAD MONOCENTRYCZNY

- oparty na systemie nakazów, zakazów i środków jawnego lub utajonego przymusu

- istnieje w nim jeden ośrodek kierowniczy, skupiający pełnie władzy politycznej

- stwarza dobre warunki do realizacji planów w skali makrospołecznej gospodarka centralnie planowana wsparta planami nakazowo- rozdzielczymi

- zakłada ograniczenie nierówności, ale w rzeczywistości wytwarza asymetryczny układ społeczny- władza generowała nierówność, dostęp do władzy to wielki przywilej, podział na "my" (społeczeństwo) i "oni" (władza)

- społeczeństwo zredukowane do zatomizowanego układu jednostek i grup pierwotnych

- klasyczna postawa ludzi BMW (bierny, mierny ale wierny)

- I postawa- rytualizm w zachowaniach- powtarzamy zachowania, ale nie mamy nadziei, że osiągniemy sukces materialny

- II postawa- bunt; podział dóbr ich nie satysfakcjonuje


ŁAD POLICENTRYCZNY (PLURALISTYCZNY)

- Wielość ośrodków władzy- władza zdecentralizowana

- Większa symetryczność struktury społecznej

- Istnienie i funkcjonowanie licznych grup interesu

- Stosunki społeczne oparte są na przetargach, kompromisach, w mniejszym stopniu na przymusie fizycznym

- Społeczeństwo jest oparte na układzie stratyfikacyjnym opartym na takich celach jak:

- dochód

- wykształcenie

- prestiż

- dostęp do władzy

- zachowanie jednostek - współzawodnictwo i konkurencja

- konflikt grupowy jest rozłożony na konflikty miedzy jednostkami


ŁAD POROZUMIEŃ ZBIOROWYCH

- oparty na uzgadnianiu interesów

- decentralizacja władzy

- oparty na organizacjach samorządowych

- podstawowa cecha- korporacjonizm- ma on przenikać ja najwięcej cech życia społecznego

- próbuje łączyć spontaniczność z działaniem instytucji (stara się w sposób bezkonfliktowy)

- nigdy nie był realizowany w praktyce



XI. Organizacja społeczeństwa

56. Pojęcie instytucji (Analiza pojęcia instytucja)

Instytucja obejmuje.cztery podstawowe wymiary:

1. Są to zespoły ludzi powołane do realizacji zadań ważnych dla danej zbiorowości np. rada gminy

2. Instytucje można rozumieć jako zespoły czynności wykonywane przez niektórych członków grupy w jej imieniu np. członkowie rady.

3. Dobra materialne i środki działania, które pozwalają wykonywać określonym członkom grupy zadania w sposób publiczny np. budżet, wyposażenie, budynki.

4. Role społeczne niektórych członków grypy np. przewodniczący rady, członek rady

. Instytucje są składowym elementem więzi społecznych

. Pojęcie to jest bliskie pojęciu organizacji



57. Proces instytucjonalizacji. (Instytucje społeczne jako forma organizacji działań społecznych)

Organizacja - zarządzanie zasobami, którymi się dysponuje, w sposób efektywny, by osiągnąć zamierzony cel (podporządkowanie działań ludzkich, względnie trwałe uporządkowanie).


Instytucja - organizacja charakteryzująca się etatyzacją i działaniem w interesie, na rzecz szerszej zbiorowości, bardziej zetatyzowana i szersza zbiorowość


Stopień osadzenia w normach kulturowych:


Organizacja - względnie trwałe uporządkowanie działań i zachowań, polegająca na wprowadzeniu względnie stałych "reguł gry" (rozdział władzy).


Instytucja - również odnosi się do uporządkowania działań ludzkich, ale kładzie nacisk na pisanie owych norm i reguł w system wartości danej kultury (kulturowy wymiar procesu regulacji).

Im nowsze sposoby organizacji działań tym mniej wpisane w normy kulturowe. Cała organizacja życia społecznego w społeczeństwach pierwotnych ma formę zinstytucjonalizowaną.

Z czasem pojawia się proces instytucjonalizowania organizacji - np. pojawiają się symbole i rytuały, wpisujące się w kulturę, jest to tzw. instytucjonalizacja - czyli formalizowanie się i utrwalanie reąuł działania.


Efekty procesu instytucjonałizacji:

a) Pozytywne:

-trwałość pewnych rozwiązań

-subiektywnie pozytywne efekty (satysfakcja, osiąganie prestiżu i zadowolenia z pracy w danej firmie

b) negatywne:

-skostnienie organizacyjne, mała dynamika zmian.


W warunkach gospodarki rynkowej jest mniejsza instytucjonalizacja.



58. Cechy, typy i funkcje instytucji społecznych

Podział ze względu na merytoryczne funkcje i rodzaj zaspokajanych potrzeb (typy). Instytucje

1. ekonomiczne np. rynek, przedsiębiorstwa

2. polityczne - cały system polityczny

3. kulturalne i wychowawczy - system oświaty

4. socjalne - system pomocy społecznej

5. religijne - system wyznaniowy


Podział instytucji:

. formalne - zbiorowość zorganizowana i funkcjonujące wg reguł przewidzianych prawem np. instytucje totalne: więzienia, klasztory, szpitale psychiatryczne

. nieformalne - ich funkcjonowanie nie jest ujęte określonymi przepisami (działanie gwarantowane kontrolą szerszej zbiorowości) np. gangi

Trzy podstawowe cechy instytucji:

. spełniają określone funkcje na rzecz jednostek i zbiorowości

· są związane z określonymi wartościami

· mogą mieć formalny lub nieformalny charakter

Funkcje instytucji:

. zaspokajają potrzeby

. regulują działania

· zapewniają ciągłość życia społecznego

. zapewniają integrację

. kontrolują i zabezpieczają trwałość zbiorowości



59. Warunki skutecznego funkcjonowania instytucji

. Wyraźne określenie celu i zakresu wykonywania czynności

. Jeżeli funkcje instytucji są określone niewyraźnie, nie może się ona włączyć bezkonfliktowo w całość systemu instytucji danej zbiorowości, napotyka różne opory

· Występuje wtedy zjawisko krzyżowania kompetencji kilku instytucji załatwiających te same sprawy w różny sposób

. Racjonalny podział pracy i racjonalna jej organizacja wewnątrz instytucji

. Instytucja, która wewnątrz nie potrafi podzielić swoich czynności i skoordynować ich należycie, nie może także właściwie kierować życiem zbiorowości, ani go regulować

. Stopień depersonalizacji czynności i obiektywizacji czynności, tzn. stopień uniezależnienia czynności od interesów i osobistych dążności pracowników danej instytucji

· Jeżeli instytucja przekształca się w urządzenie, z którego czerpią korzyści osobiste ludzie w niej zatrudnieni a nie cała zbiorowość, wtedy traci ona swój charakter publiczny, zaufanie całej grupy, jej działalność nie służy, lecz szkodzi zbiorowości

. Uznanie i zaufanie, jakim cała zbiorowość darzy pracowników instytucji

· Nie może należycie funkcjonować rada narodowa czy rząd w państwie, jeżeli nie cieszą się szacunkiem lub uznaniem obywateli

. Sprawne działanie instytucji zależy od tego, jak jest ona włączona w cały system instytucji państwowych i społecznych istniejących w danej zbiorowości

· Jeżeli np. istnieją konflikty miedzy przedsiębiorstwem przemysłowym istniejącym w mieście a wydziałami rady narodowej tego miasta, to musie się to odbić ujemnie na realizowaniu zadań przedsiębiorstwa

. Rozwój każdej wielkiej zbiorowości, jak państwa, zależy od tego, czy system instytucji jest zharmonizowany i skoordynowany w taki sposób, aby instytucje te uzupełniały się, wspierały, sprawnie współdziałały



60. E. Goffmana analiza instytucji totalnych

INSTYTUCJE TOTALNE - organizacje społeczne, które dążą do ograniczenia swoich członków. Rodzaje instytucji totalnych:

· powołane do opieki nad osobami niedołężnymi i nieszkodliwymi - domy starców, domy dziecka, przytułki dla bezdomnych.

· zakłady opieki nad osobami niedołężnymi i niebezpiecznymi dla społeczeństwa - sanatoria przeciwgruźlicze, szpitale psychiatryczne.

· ich zadaniem jest ochrona społeczeństwa przed świadomym szkodzeniem mu - więzienia, zakłady poprawcze, obozy dla jeńców.

· powołane do realizacji określonych zadań technicznych - koszary wojskowe, okręty, internaty, obozy pracy.

· przeznaczone dla osób, które dobrowolnie wycofały się z czynnego życia - opactwa, klasztory, zakony.

Cechy instytucji totalnych:

· przełamywanie barier oddzielających miejsca pracy, zabawy i snu:

· całe życie ich mieszkańców toczy się w jednym miejscu, podlega jednej władzy;

· ich członkowie pozostają cały czas w towarzystwie innych członków, wszyscy są traktowani jednakowo;

· cały ich czas podlega ścisłemu planowi, narzuconemu z góry, którego przestrzegania pilnuje zespół nadzorców;

· czynności są przymusowe i stanowią część planu, którego celem jest realizacja zadań instytucji.

· zaspokajanie głównych potrzeb ludzkich poprzez biurokratyczną organizację zespołów ludzi

· podział na dużą grupę "podwładnych " i małą grupę "personelu " - czyli grupę jednostek żyjących wewnątrz instytucji, mających niewielki kontakt ze światem zewnętrznym i grupę ich nadzorców, społecznie zintegrowanych ze światem zewnętrznym. Grupy te oceniają się na podstawie wrogich stereotypów, duży dystans społeczny, mała ruchliwość.

· powiązanie z pracą - zaplanowany jest sposób zaspokajania potrzeb członków instytucji, instytucje są odpowiedzialne za podwładnych. Oddzielenie pracy od płacy.

· życie w zuniformizowanej gromadzie

· przekształcanie osobowości - deprywacja, znieważanie, poniżanie.

· standaryzacja, depersonalizacja podwładnych

· władza: charakter grupowy (każdy członek personelu może karać każdego podwładnego), kary za wykroczenia przeciw bardzo licznej grupie zachowań występujących stale. za wykroczenia w jednej dziedzinie stosuje się sankcje także w innych dziedzinach.

· regulamin ivewnętrzny, nieliczne nagrody i przywileje (rzeczy dobrze znane ze świata zewnętrznego), kary (pozbawianie przywilejów).


Techniki adaptacyjne w instytucjach totalnych.

· wycofanie się z sytuacji - brak zainteresowania czymkolwiek i kimkolwiek, odcięcie od współdziałania z otoczeniem

· bunt - świadome prowokowanie władz, odmowa współpracy z personelem, postawa zdecydowana i bezkompromisowa

· zadomowienie - świat wewnątrz instytucji jest utożsamiany z całym światem, budowa stabilnej egzystencji wewnątrz niego

· konwersja - przejęcie poglądów personelu, udawanie "podwładnego doskonałego", postawa zdyscyplinowana, moralistyczna

· zimna kalkulacja - oportunistyczna kombinacja różnych technik adaptacji, w zależności od okoliczności.


Techniki te służą zmniejszeniu rozbieżności między środowiskiem naturalnym a światem instytucji.



61. Biurokracja. Typ idealny biurokracji. Biurokracja i oligarchia

62. Wymień cechy biurokracji według M. Webera.


. towarzyszy organizacjom celowym

. pojęcie wprowadzone przez Francuza de Gorney (kracja = władanie), biurokracja władza urzędników

. w XVIII w pojęcie było odnoszone głownie do urzędników organizacji państwowych

. od początku biurokracja miała pejoratywny charakter - biuromania to bycie we władaniu urzędników

. dwa stanowiska:

. Parkinson - krytykował biurokrację, twierdził, że urzędnicy tak długo wykonują swoje zadanie. ile mają czasu na jego wypełnienie, biurokracja wiąże się z dodatkowymi obowiązkami, które są raczej pozorne (urzędnicy udają jakby coś robili)

. Pozytywne - jedyny możliwy sposób zarządzania dużymi systemami społecznymi; precyzyjny, racjonalny i efektywny model zarządzania

· Oba biegunowe stanowiska próbuje pogodzić w swej koncepcji Max Weber

. Biurokracja to formalna struktura, zarządzająca i odpowiedzialna za planowanie, nadzór i koordynowanie różnych systemów organizacji.

. Dążył do sformułowania typu idealnego biurokracji, chciał stworzyć czystą formę biurokracji (porównywał różne przykłady organizacji i zbierał cechy powtarzające się)

. Typ idealnej biurokracji

· Specjalizacja i podział pracy - każda osoba zatrudniona ma ściśle określony zakres zadań, konsekwencją podziału pracy jest specjalizacja i skuteczność pracy

· Hierarchia - przynosi kształt piramidy, gdzie wyższy urzędnik kontroluje niższego, proces podejmowania decyzji jest skoordynowany, im jest się wyżej tym większa wolność

. Przepisy i regulacje - zwykle w formie pisanej, mają zapewnić stabilność organizacji, dzięki nim można przewidywać zachowania

· Bezosobowość (depersonalizacja ról zawodowych) - rozgraniczenia zadań na organizacyjne i poza organizacyjne, rozdział na sferę prywatną i publiczną

· Obecność formalnej dokumentacji - jest to pamięć organizacyjna, istnienie dokumentów mających utrzymywać pamięć organizacyjną, zarzut papierków dotyczy tej sfery

. Personel jest opłacany przez organizację - urzędnicy są na etatach i każda praca ma swoja wartość

. Awanse dokonują się w obrębie organizacji - wewnętrzny rynek pracy, dokonuje się według 3 zasad:

· Kompetencji

· Starszeństwa

· Zasług

· Obecność personelu administracyjnego- obecność wyspecjalizowanych urzędników nie związanych bezpośrednio z zadaniami organizacyjnymi (np. uniwersytet- funkcję organizacyjna pełni bezpośrednio personel dydaktyczny, obok nich obecny jest personel administracyjny- administracja spełniają ca funkcje pomocniczą


CZYM GRZESZĄ TE ORGANIZACJE - CO NIE JEST ZGODNE Z OCZEKIWANIAMI WEBERA . . Wszędzie tworzą się związki osobiste

. Przepisy są naginane i łamane

. Są niekompletne dokumentacje (luki w papierach)

. W organizacji tworzą się układy nieformalne - nigdy nie funkcjonują w sposób racjonalny, efektywny, sformalizowany, bezosobowy

· Na strukturę formalna zawsze nakłada się struktura nieformalna - tworzą się związki osobowe, a co za tym idzie przywileje, układy, kliki


~ Dysfunkcje biurokracji:

· Nieskuteczność- przepisy i procedury są przewidziane dla spraw typowych, w nietypowych przypadkach skuteczność biurokracji maleje- tzw. wyuczona niezdolność do rozwiązywania spraw nietypowych (pojęcie to wprowadził Veblen w 1934)

· zmiana celu- urzędnicy zamiast koncentrować się na celach organizacji

koncertują się na własnych, osobistych celach

. rozrost biurokracji- zarządzanie biurokracja wymaga kontroli, wzrasta jednak obsługa ale nie wzrasta jednak rozmiar pracy

· sztyvwność biurokracji- nadmierna koncentracja na przepisach

· oligarchia- twórcą żelaznego prawa oligarchii jest Michels - twierdził, że elity monopolizują informacje i rządzą we własnym interesie


Warunki efektywności organizacji wg Webera:

· Biurokratyczne procedury ograniczają inicjatywę ale zapewniają. że decyzje podejmowane są zgodnie z kryteriami uniwersalnymi

· Urzędnicy są przygotowywani do pełnienia zadań, ich kształcenie likwiduje "utalentowane amatorstwo"

· Opłacanie urzędników eliminuje korupcję

· Fakt, że działalność jest kontrolowana ogranicza niesprawiedliwości takie jak korupcja, nepotyzm, faworyzowanie

· Kontrolę pełnia zwierzchnicy ale również media i opinia społeczna



XII. Kontrola społeczna

63. Pojęcie i funkcje systemu kontroli społecznej

KONTROLA SPOŁECZNA - wszystkie środki służące przywołaniu niesubordynowanych członków społeczeństwa do porządku


Środki kontroli społecznej stosuje się w zależności od sytuacji społecznej, ostatecznym środkiem jest przemoc fizyczna


P. Sztompka

Kontrola społeczna - zespół czynników kształtujących zachowanie jednostki w sposób społecznie pożądany; system normatywny, przedstawiający wzorzec zachowań pożądanych

Dwa aspekty:

· statyczny - wzorzec, do którego się odnosimy

· dynamiczny - społeczne oddziaływanie, represje i perswazje podejmowane wówczas, gdy występuje rozbieżność między zachowaniami jednostki a wymaganiami systemu normatywnego


Eitzen

Środki kontroli społecznej można podzielić na:

. bezpośrednie - karanie lub neutralizowanie osób i grup łamiących normy

· ideologiczne - polega na manipulowaniu świadomością jednostek poprzez propagowanie określonvch wartości i wzorów



64. Mechanizmy kontroli społecznej

. System kontroli społecznej opera się na dwóch mechanizmach:

· PSYCHOSPOŁECZNY:

- przymus wewnętrzny

- ma on charakter wewnętrzny

- ja powinnam to zrobić

- opiera się na internalizacji norm i wartości (honor, godność) - dążenie do uznania, akceptacji

· MATERIALNO -SPOŁECZNY:

- przymus zewnętrzny

- opiera się na działaniach instytucjonalnych

- poniosę karę za swoje zachowanie


. na pograniczu między tymi mechanizmami znajdują się specyficzne systemy:

· zwyczaju

- ustalony sposób zachowania się w określonych sytuacjach. który nie spotyka się z negatywnymi reakcjami otoczenia np. późne wstawanie i wczesne kładzenie się spać

- jeśli je złamiemy, to prawie nikt nie będzie miał do nas pretensji

- mogą być pozostałościami po dawnych obrzędach religijnych np. puszczanie wianków, lub pozostałościami dawnych tradycji cechowych

- naruszenie zwyczaju przyjętego w grupie nie spotyka się z potępieniem, ale członkowie grup o silnej więzi mają także poczucie obowiązku szanowania ich

- są elementami systemu kontroli społecznej dlatego, że są zinstytucjonalizowanymi (chociaż nie koniecznie sformalizowanymi) wzorami zachowań w sytuacjach nieobojętnych dla grupy jako całości

. obyczaju

- ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże już pewne oceny moralne i którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne

- zakłada przymus uznawania wartości grupowych

- zwykle jest działaniem bezrefleksyjnym (nie podlega naszym przemyśleniom) czyli automatyczne

- nie respektowanie obyczajów zagraża spójności wewnętrznej grupy

- dlatego są elementem kontroli społecznej ponieważ opierają się nie tylko na internalizacji wartości, lecz także uruchamiają zewnętrzne mechanizmy represji



65. Rodzaje sankcji, ich układy i warunki skuteczności

SANKCJA-reakcje na zachowania się jednostek w sytuacjach społecznie ważnych ( to nie tylko kara ale i nagroda)


Rodzaje sankcji

Nieformalne negatywne

· Zdziwienie, zgorszenie szyderstwo, odmowa podania ręki czy odmowa utrzymywania stosunków jako wyraz potępienia moralnego

· Poważne skutki w źyciu jednostki - osamotnienie, usunięcie z kręgów towarzyskich, niedopuszczenie do stanowisk społecznych

Formalne negatywne

· Kary przewidziane przepisami prawa, a więc ostrzeżenia. mandaty, areszt, więzienie, nałożenie pokuty, kara śmierci itp.

Formalne pozytywne

. Publiczna pochwała, podziękowanie przez władzę, medale, awans, nagrody pieniężne

· systemy zachęceń do postępowania zgodnie z prawem

Nieformalne pozytywne

· Wyrażenie szacunku, uznanie autorytetu danej jednostki, prezenty


Podział sankcji ze względu na treść:

. Prawne - system kar i nagród przewidziany przez przepisy prawa

. Etyczne - system kar i nagród za zachowania kwalifikowane jako moralne lub niemoralne

. Satyryczne - system drwin, ośmieszeń, lekceważenia okazywanego człowiekowi, którego zachowania są kwalifikowane jako niepoważne, komiczne

. Religijne - nagrody i kary przewidziane przez system dogmatów i wierzeń dowolnej religii, za przestrzeganie czy naruszanie jej zakazów lub nakazów np. pokuty


Sankcje muszą się uzupełniać nawzajem, jeśli między sankcjami zachodzą rozbieżności to skuteczność sankcji wybitnie się zmniejsza. Zatem ich skuteczność zależy od tego, w jakim stopniu stanowią one zwarty i spójny system.



66. Rodzaje systemów normatywnych

Istnieją cztery podstawowe systemy normatywne:

· religijny

· moralny

· obyczajowy

· prawny


Te systemy różni system sankcji stojący za normą:

religijny

+ sankcja jest nieunikniona, choć odsunięta do momentu życia pozaziemskiego

+ ma charakter ponadnaturalny

moralne

+ wyrzuty sumienia

+ ocena i sankcja ma charakter wewnętrzny

obyczajowy

+ sankcja grupy na nieakceptowany czyn, potępienie przez innych członków grupy

prawne

+ konsekwencje prawne czynu niezgodnego z obowiązującymi prawami

+ sankcja jest oparta o przemoc fizyczną



67. Relatywizm norm

Pojęcie norm nie jest raz na zawsze dane. Istnieje spór czy są takie normy, które obowiązywały kiedyś wszystkich. Są normy absolutne (normatyzm absolutny), bezdyskusyjny: przeciwieństwem absolutyzmu jest relatywizm norm


RELATYWIZM NORM:

· historyczny - zmienność norm wraz z czasem

· geograficzny - różnicowanie przestrzenne norm, w różnych kulturach różne normy

· społeczny - wewnątrz tej samej kultury różne grupy mogą podlegać różnorodnvm normom



XIII. Statyka i dynamika społeczna

68. Struktura społeczna

Podstawowe wymiary analizy struktury społecznej :

· DYSTRYBUCYJNYM (rozdział) - struktura jest efektem rozdziału wartości i dóbr (ile czego kto ma)

· RELACYJNYM-relacje między poszczególnymi elementami struktury (jakie zachodzą 'relacje między klasą wyższą, niższą i średni~

Gdy interesuje nas jeden dystrybutywny aspekt struktury społecznej, to mówimy wtedy o zróżnicowaniu społecznym. Niektóre rodzaje zróżnicowań społecznych uznawane są przez społeczeństwo za niesprawiedliwe - określa się je mianem nierówności społecznych

Z tego powodu w analizach struktury społecznej badacze odwołują się do takich pojęć jak relacje, zależności, stosunki, regularność, prawidłowość, powtarzalność i trwałość.

Jednostka nie żyje przecież w próżni społecznej, ale w określonym układzie makro i mikro struktur społecznych. Układ ten (struktura społeczna) jest wyraźnie heterogenny (zróżnicowany) uwikłany w bardzo wiele sprzeczności i dylematów, które stają zarówno przed poszczególnymi jednostkami jak i grupami. Jednym z nich jest np. sprzeczność między określonym zespołem norm i wartości, które się wcześniej zinternalizowało a konkretnymi interesami grupowymi, wymagającymi rezygnacji z ich realizacji.


Kiedy mówimy o strukturze społecznej możemy mieć na myśli:

. aktualnie istniejący układ zależności i dystansów między tworzącymi ją elementami

. układ antycypowany, czyli przewidywany w przeszłości

. układ idealny będący wynikiem konfrontacji rzeczywistości społecznej z normatywną pożądaną wizją układu tej struktury

Analiza dynamiki zmian strukturalnych dotyczy zazwyczaj:

. procesów grupotwórczych, tworzenia się nowych struktur a co za ty, idzie zróżnicowań czy nierówności

. procesów reprodukcji czyli odtwarzania się istniejących układów strukturalnych, zróżnicowań czy nierówności

. procesów atrofii, czyli zanikania, a niekiedy nawet wręcz rozpadu określonych struktur, zróżnicowań czy tez nierówności


Struktura społeczna w ujęciu P. Sztompki

Struktura społeczna występuje na każdym poziomie społecznym (mikro- mezzo- makrospołecznym) tzn. struktury maja tak i małe grupy jak i zbiorowości (nawet globalna)


Osiem przykładów definicji struktury społecznej, STRUKTURA SPOŁECZNA to :

1. Organizacja stosunków społecznych

2. Uporządkowanie, ułożenie elementów składowych

3. Spójne trwałe regularności

4. Określony wzór działania

5. Głębokie, leżące u podstaw uwarunkowanie

6. Właściwości systemu

7. Uporządkowanie elementów. które determinują zróżnicowanie społeczne

8. Relacje między grupami a jednostkami, które przejawiają się w ich zachowaniu

Cztery podstawowe idee leżące u podstaw struktury społecznej:

· 1+2 - pokazują, że w strukturze tkwi idea relacji

· 3+4 - idea regularności

· 5+6 - idea ukrytego wymiaru (struktura jest pod powierzchnią)

· 7+8 - idea determinującego wpływu wobec zjawisk empirycznych


A zatem:

STRUKTURA - sieć trwałych, regularnych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowanych zjawisk w tej dziedzinie (możemy tę definicję odnieść do wszystkich nauk)


ŻYCIE SPOŁECZNE - wprowadzone przez Sztompkę w celu zdefiniowania struktury

społecznej; kategoria opisowa, empiryczna, konkretna, odnosi się do zjawisk - obserwowalnych (obejmuje wszystkie przejawy życia społecznego)


STRUKTURA SPOŁECZNA- kategoria teoretyczna, wyjaśniająca, idealna i abstrakcyjna, służy uporządkowaniu i zrozumieniu rzeczywistości, występuje na każdym poziomie


.NA POZIOMIE MAKRO WYRÓŻNIAMY 4 PODSTAWOWE WYMIARY STRUKTURY SPOŁECZNEJ:

. normatywny

. jest to powiązana sieć norm, wartości i instytucji

. jest to wszystko na co odpowiada pytanie "co być powinno" . np. dekalog

. idealny

. są to powiązania między ideami, przekonaniami i wizjami (sieć idei, przekonań, wizji)- inaczej świadomość społeczna

. np. jak będę ciężko pracować to osiągnę sukces

. interakcyjny

. organizacja społeczna

. typowa dla każdej zbiorowości sieć powiązań, działań i interakcji

. interesów

. wymiar szans życiowych

. różne szanse, bo różny rozkład dostępności do dóbr powszechnie cenionych w społeczeństwie (bogactwo, prestiż, władza)


. o strukturze społecznej możemy mówić z perspektywy jednostki, wymiary wg Sztompki:

· Rola społeczna (odpowiednik normatywny)

- System norm i wartości uznawanych przez jednostkę pełniącą dana role

· Mentalność pozycyjna (idealny)

- Ogól poglądów, przekonań, nawyków, stereotypów, które wyznaje danajednostka

· Opcja interakcyjna (interakcja)

- Sieć interakcji, w które uwikłana jest dana jednostka

· Status społeczny (interesów)

- Dostęp jednostki do dóbr społecznie cenionych

Wszystkie te wymiary składają się na pozycję społeczną, czyli miejsce jaki jednostka zajmuje w grupie.


Aby wyjaśnić zachowanie jednostki należy przeanalizować cztery wymiary

. Sztompka uważa, że dotychczasowe analizy struktury społecznej przyjmowały upraszczające założenia, nie zawsze formułowane jawnie; oto te założenia

. Że struktura jest jednolita i wspólna (nie ma sprzeczności między wymiarami struktury) np. fałszywa świadomość to sprzeczność między pierwszym a drugim wymiarem

. Ludzie poddanie są oddziaływaniu tylko jednej struktury, a wg Sztompki to fałsz, bo uczestniczymy w minimum dwóch - w tej w której istniejmy, i tej do której aspirujemy

. Jednostka zajmuje tylko jedną pozycję społeczną (błąd - tyle pozycji zajmujemy do ilu grup dążymy)

· Struktura społeczna jest dana, zastana i nieproblematyczna (założenie ontologiczne, że byt istnieje), odnośnik do pierwszej perspektywy Bergera - więzienie (człowiek rodzi się w strukturze - zastaje ją)


Sztompka jest zwolennikiem trzeciej perspektywy Bergera- państwo jest dramatem.



69. Pojęcie zmiany społecznej. Źródła zmian

. łączymy z pantha rhei - wszystko płynie

. np. jeśli maszyna parowa działa to wszystko zaczyna się zmieniać, kiedy Luter przybił tezy do drzwi to zaczęły się zmiany w każdej dziedzinie życia społecznego

· nie będzie to indywidualne wydarzenie czy odkrycie

. to każda modyfikacja organizacji społecznej, instytucji czy ról społecznych, dotyczy reorganizacji stosunków społecznych i instytucji

· niektóre zmiany są gwałtowne np. rewolucja francuska a inne to ciche rewolucje np. przejście od społeczeństw tradycyjnych do nowoczesnych

· przejście od społeczeństwa industrialnego do czasowego to również zmiana . zmiany społecznej nie można zawężać do zmiany w strukturze społecznej

· zmiany nie zachodzą jedynie w strukturze makro, ale także to, co się dzieje z jednostką

źródła zmian:

czynniki wewnętrzne - obejmują te czynniki, które pojawiają się wewnątrz jakiegoś społeczeństwa , albo pojedynczo albo w konfiguracji przyczyniają się do zmian :

a) innowacja techniczna- wiadomo o co chodzi, coraz to szybsze tempo, pociągają za sobą zmiany w organizacjach społecznych- np. komputery szybka komunikacja, pewne instytucje musiały upaść a pojawiły się nowe, maleje liczba kontaktów międzyludzkich, nowe grupy społeczne np. internauci, duży serwis informacyjny , ułatwiają pracę w bibliotece: pojawiła się obawa, czy człowiek jest przystosowany do tak szybkiego tempa zamian, czy nasze społeczeństwo nie jest społeczeństwem jednorazowego użytku (kupić i wyrzucić)

b) ideologia- wzór wzajemnie powiązanych przekonań, wartości i norm, które usprawiedliwiają dążenie do osiągnięcia określonych celów przy użyciu określonych środków np. kapitalizm z protestantyzmem;

trzy typy ideologii:

1. konserwatywne (tradycyjne) - dąży do utrzymania istniejącego stanu rzeczy, np. najlepsza rodzina w Polsce- to z tradycją, wielopokoleniowa

2. liberalne - opowiada się za zmianą, reformami, ale takimi które ograniczają fundamentalne zmiany zwłaszcza w strukturze społecznej np. opowiada się za nierównościami społecznymi (Davis i Moore), opowiada się za różnicami między mężczyznami a kobietami

3. radykalne (ewolucyjne) - opowiada się za strukturalnymi zmianami w społeczeństwie

c) konflikty kulturowe- wiążą się ze zmianami etnicznymi- odmienne systemy wartości powodują uprzedzenia; bardzo często etnocentryzm - problem na ile jesteśmy tolerancyjni, mogą tez mieć pozytywne konsekwencje np. w USA- kultura rozwinęła się z różnego rodzaju wartości i konfliktów

d) nierówności społeczne- pobudza to ludzi do działania, bo są ludzie. którzy czują się pokrzywdzeni, presja w wielu społeczeństwach, np. walka aby dostęp do rynku pracy był szerszy, dostęp do szkół dla wszystkich

czynniki zewnętrzne- spowodowane dyfuzją kulturową- to wszystko co inspiruje do zmiany co dzieje się poza granicami naszego kraju. Zmiana elementu kultury nigdy nie jest przypadkowa. Przeważa przepływ od społeczeństwa silniejszego do słabszego. Mogą przenikać elementy kultury materialnej jak i niematerialnej. Jest tak, że jeśli przenoszone elementy nie mieszczą się, to będzie się kultura broniła, w celu zachowania własnej tożsamości

Heraklit z Efezu – „panta rhei”

Zmiana społeczna jest wszechobecna w życiu społecznym.

  1. źródła zmian – determinanty zmian

  2. Prawidłowości przebiegu zmian

  3. Dziedziny podlegające zmianom – co ulega zmianom?

  4. Mechanizmy zmian



Źródła zmian:

Zmiany mogą być wywołane czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi.

  1. Czynniki wewnętrzne: pojawiają się wewnątrz społeczeństwa, zmiany dotyczą struktury społeczeństwa.


Ideologia – zbiór wzajemnie powiązanych przekonań, wartości i norm postępowania, które usprawiedliwiają dążenie do określonych celów, przy użyciu określonych środków.

  1. Czynniki zewnętrzne: wydarzenia zachodzą poza danym społeczeństwem jako czynnik wpływający na zmiany dokonujące się wewnątrz niego – np. dyfuzja kulturowa jest podstawowym mechanizmem dokonywania się zmian społecznych (globalizacja).



70. Teorie zmiany społecznej

ułożone chronologicznie:

1. teorie ewolucji

. pojawiły się w II połowie XIX wieku, zmierzały do uniwersalnego schematu ewolucji. Ewolucja wszędzie jest prowadzona w ten sam sposób i prowadzi do tych samych skutków, wszędzie te same stadia, społeczeństwa w tych samych stadiach będą do siebie podobne

. jest tez nazywana teorią postępu i ewolucji jednoliniowej

. wszyscy wychodzimy z tego samego punktu i do tego samego punktu dążymy

· zakładano, że zmiany będą lepsze. Używano pojęcia postęp- to pojecie jest bardzo wartościujące i zakłada określone założenia dotyczące celu

· przedstawiciele- Morgan i Tylor

. można się odwołać do antropologii

2. teorie cykliczne

· I połowa XX wieku

· koncepcje historiozoficzne

· odnoszą się do materiału historycznego. ukazują nam cykliczność zasadniczych zmian, którym podlegają określone społeczeństwa

. wyróżniamy 3 teorie:

- O. Splengler- każde społeczeństwo, tak jak organizm przechodzi takie same zmiany: narodziny- dzieciństwo- dojrzałość- schyłek, to co się narodzi musi umrzeć. On wyróżnił 8 cywilizacji, które przechodziły ten cykl. Wskazywał na kapitalizm. który wg niego jest na drugiej stronie tzn. starzeje się. Koncepcja ta jest pesymistyczna

apogeum

rozwija się kostnienie


- A. Toynbee- każda cywilizacja spotyka na drodze swojego rozwoju wyzwania, które pojawiają się z różnych źródeł, np. wyzwaniem nasze cywilizacji jest stosunek do przyrody. Jeśli odpowie na to wyzwanie prawidłowo, to cywilizacja przetrwa. Cały czas cykl wyzwań i odpowiedzi. Odpowiedzi na wyzwania może dać właściwie tylko elita. Przyszłość cywilizacji- zapasy kapitału ludzkiego się nie wyczerpały

kolejne wyzwanie

nierozwiązany problem

- Sorokin - ruchliwość społeczna

- możemy wyróżnić 2 typy kultur:

- sensatywne (cielesne)- ludzie nastawieni są na doznania zmysłowe w różnych dziedzinach świata

- ideacjonalne (duchowe)- potrzeby ducha i umysłu są ważniejsze niż ciała

- w historii ludzkości mówimy o wahaniach kultury- od cielnej do duchowej

- wg niego wiek XX to kultura sensytywna- a wiec ona musi się przeżyć i musimy wrócić do ideacjonalnej


3. teorie funkcjonalne

. nacisk na organizacje życia społecznego

· twórcy tej teorii nie zwracali uwagi na zmiany, tylko na harmonię i integrację, aby społeczeństwo mogło funkcjonować

. społeczeństwo składa się z licznych podsystemów

· Jak sobie radzimy ze zmianą?- w społeczeństwie dysfunkcja spowodowana przez czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne

· Merton- podstawowa dysfunkcja kapitalizmu- anomia

4. teorie konfliktu

· twórca teorii konfliktu- Marx

· gdyby nie konflikt to by nie było rozwoju

· R. Darendorf źródłem konfliktu jest władza, a ściślej walka między grupami o władzę

· życie społeczeństwa- zawsze mamy ideę, przywódców, zależności, podporządkowanie, zwierzchnictwo

· konflikt- pozytywny rezultat

5. współczesne teorie ewolucjonistyczne

. wniosek z krytyki klasycznego ewolucjonizmu

· Toffler i White

· źródło zmian tkwi w energii

· wyróżniamy 3 stadia:

· I- społeczeństwa pierwotne oparte na zbieractwie

· II- społeczeństwa tradycyjne, nieuprzemysłowione, oparte na rolnictwie

· III- społeczeństwa uprzemysłowione

. IV- co dalej?- społeczeństwa postindustrialne

. cezury czasowe

Teoria ewolucji - Morgan:

Modne w socjologii XIX wieku. Twórcy tych teorii poszukiwali uniwersalnego schematu ewolucji, na który składałyby się stadia rozwojowe, przez które przechodziły wszystkie społeczeństwa. Ewolucja dokonuje się wszędzie w ten sam sposób i prowadzi do tego samego rezultatu. Różnice między społeczeństwami sprowadzają się do różnic w rozwoju.

Klasyczne teorie ewolucji zakładały, że ewolucja to doskonalenie ludzkości. Na przełomie XIX i XX wieku teorie te zostały zanegowane, odchodząc od terminu postępu. Zaczęto stosować częściej termin zmiany społecznej, jako że nie posiadał zabarwień wartościujących i „liniowych”.


Teorie cykliczne:

(I połowa XX wieku)


Są to koncepcje historiozoficzne. Zwracają one uwagę na powtarzalność stadiów rozwojowych cywilizacji i kultur


Oswald Sprengler:

Każde społeczeństwo jest jak żywy organizm i przechodzi fazy takie same, jak w cyklu życia przechodzi jednostka – rozkwit stabilizacja stagnacja.


Arnold Toynbee:

„Study of History”

Mówił, że można wymienić 20 wielkich cywilizacji w dziejach świata i każda z nich jest skutkiem wyzwań, jakie społeczeństwu stawia środowisko – koncepcja heroistyczna. Losy cywilizacji zależą od twórczych reakcji na wyzwania przyrody. Jeśli im podoła, rozwija się dalej, aż do następnego wyzwania. Intelektualiści mają tutaj przywódczą rolę.

P. Sorokin:


Wyróżnił dwa podstawowe typy kultur – cielesne (sensytywne) i duchowe (ideacjonalne). W historii wszystkich społeczeństw można dostrzec fluktuacje w ich obrębie. Uważał, że Grecja okresu Peryklesa była kulturą ideacjonalną, a nowożytna kultura zachodnia jest kulturą sensytywną.


Teorie funkcjonalistyczne:


Funkcjonaliści traktują społeczeństwo jako system złożony z podsystemów. Żeby system mógł istnieć, poszczególne elementy systemu muszą być zintegrowane (Pojęcie zmiany społecznej zaczyna być obecne w pracach Mertona i Parsonsa).


Parsons: źródło zmian tkwi zarówno w systemie, jak i poza systemem. Istnienie sprzeczności powoduje zmiany.

Merton: wprowadził pojęcie dysfunkcji – zjawisk powodujących zakłócenia w funkcjonowaniu systemu społecznego i prowadzących do zmiany społecznej. System społeczny musi się przystosować do wymogów otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego, zatem dokonują się zmiany, które są wszechobecne.



Teorie konfliktu społecznego:

(lata 50 i 60 w socjologii)

Są uzupełnieniem teorii funkcjonalistycznych. Konflikt jest wszechobecny w każdym systemie i jest warunkiem zmiany. Wynika z podziałów na rządzących i rządzonych – władza jako źródło konfliktu, która jest immanentnym elementem każdego społeczeństwa – Coser i Dahrendorf.



Neoewolucjonizm:


Leslie White – istotę i główny czynnik rozwoju cywilizacji widział White w rozwoju zdolności opanowywania przyrody. Dzieje się to dzięki temu, że ludzie pomnażają dziedzictwo kulturowe. Ewolucja to ewolucja kultury – kryterium jej rozwoju miała być wg. White’a ilość energii wykorzystywanej przez człowieka.



XIV. Style uprawiania socjologii

71. Teoria socjologiczna i jej budowa

. Konstrukcja pojęciowa składa się z trzech podstawowych klas:

· pojęcia ogólne - zarówno pojęcia porządkujące i klasyfikujące określone zjawiska jak i pojęcia występujące w charakterze zmiennych w twierdzeniach ogólnych na temat tych zjawisk

· prawa i inne typy generalizacji - stanowią rodzaj twierdzeń orzekających zachodzenie jednorodnych relacji

· teoria - schemat pojęciowy służący wyjaśnianiu określonych praw

. W socjologii zważywszy na złożoność zjawisk życia społecznego stosowana jest metoda budowania teorii idealizacyjnych. Wtedy narzędziem poznawczym może stać się konstruowanie typów idealnych" badanych zjawisk i procesów

. Zgodnie z typologią stosowaną w odniesieniu do nauki można wyróżnić pięć kategorii praw socjologicznych:

· Prawa stwierdzające stałe współwystępowanie faktów społecznych

. Prawa stwierdzające zależność funkcjonalną lub współzmienność faktów społecznych . Prawa stwierdzające prawidłowości rozwoju i regularne tendencje

· Prawa orzekające o podobieństwie lub statystycznym prawdopodobieństwie związku pomiędzy faktami społecznymi

· Prawa stwierdzające lub sugerujące związek przyczynowy pomiędzy faktami społecznymi

. Teorie socjologiczne są więc ułożone w continuum wedle takich kryteriów jak: sprawdzalność. uniwersalność, precyzja, elegancja, zdolność predykcji



72. Pluralizm teoretyczny w socjologii

W praktyce wśród teoretyków dominuje tendencja do tworzenia teońi, które w niewielkim stopniu poddają się weryfikacji, wśród badaczy zaś do gromadzenia i analizowania danych bez przywiązania wagi do jakiejkolwiek teońi. Badacze i teoretycy chodzą własnymi drogami a skutkiem tego rozłamu jest to, że powstaje wiele teorii w większości nie zweryfikowanych, nie mniej interesujących, które pozwalają lepiej widzieć oraz interpretować to, co się dzieje w rzeczywistości społecznej.


Obecnie wyróżnić można cztery najważniejsze podejścia: · funkcjonalne

. teorię konfliktu · teorię interakcji

. teorie utylitarne - podkreśla się rachunek kosztów i zysków w dążeniu do osiągania celów


Współczesne teorie socjologiczne:

Ujęcie makrospołczne:

· ujęcie funkcjonalistyczno-strukturalistyczne

· teorię konfliktów

Ujęcie mikrospołeczne:

. interakcjonizm symboliczny

. etnometodologia

. teoria wymiany



75. Główne orientacje teoretyczne w socjologii współczesnej: funkcjonalizm, teoria konfliktu, perspektywa interakcyjna

FUNKCJONALIZM

· Twórcą jest Herbert Spencer a w wiek XX przeniósł go Emil Durheim (popularny w latach 50)

· Teoria ta traktuje rzeczywistość społeczną jako system wzajemnie ze sobą powiązanych części

· Części te są następnie analizowane pod kątem ich konsekwencji bądź też funkcji, które pełnią one w większym systemie np. rodzina, studenci uniwersytetu

· Większość teorii funkcjonalnych przyjmuje istnienie "potrzeb" czy też "wymagań" generowanych przez dany system. Następnie sprawdza się spełnianie owych wymagań (np. potrzeba podejmowania decyzji – jak części systemu działają by realizować owe potrzeby).

· Problemem jest to, że traktują one społeczeństwo jako dobrze zorganizowany i zintegrowany układ a przecież istnieją konflikty czy inne destabilizujące procesy. Plusem jest, że ujmuje działanie elementów składowych, które wywierają wpływ na funkcjonowanie całego systemu.

TEORIA KONFLIIKTU

· Karol Marks i Max Weber stanowią intelektualne jej źródło

· System społeczny jest widziany jako pełny napięć i konfliktów między pomiędzy składającymi się na niego częściami

· Siłą napędową konfliktu jest nierówność

. Konflikt dominuje także w stosunkach pomiędzy ludźmi

· Wszystkie źródła napięć, które doprowadzają do wybuchu różnorodnych konfliktów tkwią w nierównym podziale wartościowych dóbr, takich jak pieniądze, władza czy prestiż

. Konflikt jest podstawową cechą życia społecznego – jego istnienie odczuwa się wszędzie – kobiety, mężczyźni, grupy etniczne.

TEORIE INTERAKCJI

· Twórcą jest George Herbert Mead

· Ludzie kontaktują się ze sobą za pomocą przekazywanych symboli - mimika, gesty i innych znaków, które coś znaczą

- Za pomocą symbolicznych gestów wyrażamy nasze nastroje, zamiary oraz sposób postępowania i odwrotnie możemy to wszystko odczytać z gestów innych

· Rzeczywistość odbieramy głównie przez pryzmat symboli i gestów (w głowie dokonuje się wymiana gestów, ponieważ w myślach następuje kontakt z drugą osobą)

· Wyjaśnienie rzeczywistości społecznej uzyskujemy na podstawie dokładnego zbadania mikroświata konkretnych ludzi, którzy nawzajem interpretują swoje gesty, tworzą wyobrażenia o sobie oraz definiują w określony sposób sytuacje, których się znajdują

. Makrostruktury są podtrzymywane i tworzone w oparciu o mikrointerakcje –


TEORIE UTYLITARNE

Utylitaryści (Adam Smith) uważają, że człowiek jest istotą racjonalną, choćby dlatego że wyznacza sobie cele i zadania, kalkuluje koszty osiągnięcia swoich celów (maksymalizacja zysku, minimalizacja kosztów). Stosunki społeczne są po prostu wymianą pomiędzy uczestnikami, którzy ponoszą określone koszty by uzyskać korzyści



73. Najważniejsze spory teoretyczne w płaszczyźnie ontologicznej

(ta płaszczyzna odpowiada na pytanie czym jest społeczeństwo)



stanowisko naturalistyczne (zjawiska społeczne mają właściwości przyrodnicze – fizykochemiczne i biologiczne)

stanowisko antynaturalistyczne (zjawiska społeczne cechują treści symboliczne, nasycenie wartościami, związane ze sferą świadomości, języka, kultury)

stanowisko indywidualistyczne (społeczeństwo to tylko wielość jednostek, pojedynczych ludzi)

stanowisko holistyczne (społeczeństwo to całość ponadjednostkowa, system niesprowadzalny do prostej sumy swoich elementów

74. Najważniejsze spory teoretyczne w płaszczyźnie metodologicznej

• stanowisko pozytywistyczne (socjologia winna stosować identyczne nauki badawcze jak nauki przyrodnicze: obserwacje, eksperymenty, pomiary, formalizacje matematyczne)

• stanowisko humanistyczne (stosowanie nieznanych przyrodoznawstwu sposobów poznania jak introspekcja, analiza własnych przeżyć i stanów psychicznych, empatii – to znaczy wczuwania się w sytuacje innego człowieka po to, aby zrozumieć motywy, racje, intencje jego działania)

• stanowisko redukcjonistyczne (wiedzy społecznej nie można sprowadzić do wiedzy o jednostkach i ich działaniach)

• stanowisko antyredukcjonistyczne, emergentyzmem (uznaje istnienie specyficznych cech i zależności pojawiających się dopiero na poziomie zjawisk społecznych i niesprawdzalnych do najbardziej nawet pełnej wiedzy o jednostkach


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron