Definicje i działy filozofii

1. Mit i filozofia mit-opowieść o otaczającym ludzkość świecie, opisująca historię bogów, zjawisk paranormalnychmonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia świata i człowieka. Próbowała ona wyjaodwieczne zagadnienia dotyczące bytu ludzkiego, mistyki, życia i śmierci, dobra i zła, jak również istnienie zjawisk przyrody (np. pory roku, piorun). Z religiologicznego punktu widzenia mit, obok świętych ksiąg jest teologicznym uzasadnieniem przedmiotu wiary religijnejfilozofia-rozważania na temat podstawowych problemów takich jak np. istnienie, umysł,poznanie, wartości.Terminu filozofia używa się w różnych znaczeniach. Trudno o definicję tego terminu, gdyż zakres rozważań filozoficznych i ich metoda ulegały zmianom w historii,a rozumienie filozofii jest uzależnione od wielu czynników, w tym od przyjętej tradycji filozoficznej.

2. Etymologia i definicje filozofii Koncepcja filozofii zależy od przyjmowanego stanowiska filozoficznego. Można wyróżnić cztery koncepcje filozofii:-klasyczną, w której filozofia jest wiedzą o odrębnym przedmiocie (byt) i metodzie, o charakterze racjonalnym,-pozytywistyczną, gdzie filozofia jest syntezą wyników nauk empirycznych,-lingwistyczną, rozumiejąca filozofię jako analizę języka i jego podstawowych pojęć oraz badaie podstaw wiedzy,-irracjonalistyczną, w której filozofia to dział kultury łączący w sobie elementy wiedzy naukowej, sztuki i religii, refleksja filozoficzna polega na wyrażaniu przeżyć przez podmiot.Od arystotelesowskiej koncepcji filozofii pierwszej datuje się rozumienie filozofii jako badań nad sprawami najogólniejszymi. Martin Heidegger uważał, że zadaniem filozofiijest stawianie pytań, inni podkreślali jej naukowy charakter. W pokazaniu relacji między filozofią a nauką i innymi zjawiskami kulturowymi można próbować charakteryzować wyjątkoznania filozoficznego.

3. Filozofia i teoria

4. Filozofia i praxis Filozofia praktyczna (od praxis, czyli działalności, której rezultat nie jest czymś zewnętrznym w stosunku do działającego podmiotu) zajmuje się etyką, polityką, ekonomią, czyli wszelkimi dziedzinami ludzkiej działalności, która jest przejawem wolnego wyboru i zmierzado pożytecznych lub moralnych celów.

5. Obszary problemowe: ontologia, epistemologia, aksjologia-ontologia-podstawowy (obok epistemologii) dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jegsposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności imożliwości.-epistemologia-wiedza; umiejętność, teoria poznanlogia – dział filozofii, zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd,-aksjologia-1. W węższym znaczeniu — szczegółowa teoria wartości, wchodząca w skład poszczególnych dyscypaukowych; dziedzina rozważań nad wartościami określonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi.2. W szerokim znaczeniu — ogólna teoria wartości, nauka o wartościach, wieloaspektowe rozważania teoretyczne dotyczące pojęcia wartości, wywodzące się z etycznych koncepcji dobra.

Ontologiczne i epistemologiczne stanowiska filozoficzne

1.Jońska filozofia przyrody(szkoła milezyjska, szkoła jońska) - reprezentuje archaiczny, greckimaterializm żywiołowy zapoczątkowany przez Talesa z Miletu około VI-IV wiekup.n.e.. Podjęła pierwsze niemitologiczne, racjonalne próby wyjaśnienia natury(physis), będące punktem wyjścia dla rozwoju filozofii i nauki europejskiej.

2. Wczesne pytania o archeArché, zasada, prazasada (oznacza zasadę, przyczynę,

władzę) – w filozofii przedsokratejskiej[potrzebne źródło] termin oznaczającypraprzyczynę wszystkich bytów, zasadę oraz najbardziej zasadniczetworzywo[1].Pierwotna zasada kierująca światem (gr. ?????), wszechświatem.Istnienie tej zasady postulowała jońska filozofia przyrody. Dla Talesa archéto woda, dla Anaksymandra arché jest bezkresem (apeiron), dla Anaksymenesaarché jest powietrzem, dla Pitagorasa liczbą

3. Monizm i dualizm ontologicznyMonizm w ontologii to stanowisko przyjmujące, że naturabytu jest jednorodna. Jego odmianami są między innymi:– monizm materialistyczny, czyli materializm,– monizm idealistyczny, czyli spirytualizm,– monizm właściwy,– monizm immanentny.pogląd dualistyczny to pogląd dopatrujący się dwoistości w rozpatrywanejdziedzinie.Dualistą będzie zatem zarówno ten, który przyjmujeobiektywneistnienie(niematerialnego) Boga i(materialnego) świata, jak i ten, kto wobrębie światawyróżnia jakieś dwa, obiektywnie istniejące i nieredukowalne dosiebie, „czynniki” czy substancje.

4. Empiryzm i racjonalizm Empiryzm (od stgr. ??????? empeiría – "doświadczenie") – doktrynafilozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przedewszystkim, bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze światazewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nichwtórne.Empiryzm stoi w ostrej sprzeczności z racjonalizmem filozoficznym,który głosi, że źródłem poznania są właśnie idee, zaś bodźce zmysłowe mająznaczenie drugorzędne.Pierwszym filozofem, który krytykował takie poznanie byłHeraklit5. Wczesne stanowiska teologiczne i psychologiczneTeologia (z języka greckiego "theologeia" - mówienie o Bogu), wznaczeniu religioznawczym część doktryny religijnej zajmująca się określeniemnatury Boga (lub bogów) oraz jego stosunku do świata i człowieka.Przed schizmąwschodnią kształt teologii chrześcijańskiej na Wschodzie nadali ojcowiekapadoccy, na Zachodzie św. Augustyn. Od XIII w. zasadniczą myślą teologiikatolickiej stała się filozofia św. Tomasza z Akwinu.Do połowy XIX w. psychologia rozwijała się w ramach filozofii, następniewyodrębniała się jako jedna z dyscyplin nauki.6. Etyka i estetykaEtyka - dział filozofii, zajmujący się badaniem moralności i tworzeniemsystemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne. Etyka bywa teżnazywana filozofią moralną.W ramach estetyki nie pojawił się żaden nowy prąd filozoficzny, jak np.filozofia dialogu czy personalizm w etyce. Ma za to miejsce sytuacja odwrotna,wszelkie możliwe nurty filozoficzne odciskają swoje piętno na estetyce.

Filozofia presokratyczna

1. Dialektyka. Heraklit z Efezu w filozofii marksistowskiej to mechanizm ścierania się przeciwieństwnaturalnie występujących w materii (także społecznej), stanowiący podstawowymotor rozwoju świata i postępu historycznego.Dialektyka to także oparta na tymmechanizmie metoda poznawania i przekształcania świata.Filozofia Heraklitagłosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu. Bytnie ginie i nie powstaje, jedynie się zmienia - zaś stawanie się i przemijaniejest wynikiem nieprzerwanego ścierania się wyodrębnionych z bytuprzeciwieństw, jak ciemność i jasność, zimno i ciepło (dialektykaontologiczna). Wszelkie zdarzenia wynikają z napięcia powstającego międzyprzeciwieństwami. Jego teorię zmienności nazywa się wariabilizmem lubherakliteizmem, a najlepszym jej obrazem jest rzeka – jej wody ciągle sięzmieniają płyną

2. Pitagoreizm Pitagorejczycy uważali, że "wszystko jest liczbą"; każdemu bytowi

  można było przyporządkować liczbę np. mierząc czy ważąc. 10 była przedstawianajako "arcyczwórka" – trójkąt, na którego każdym boku mieściły siętrzy kamyki, pozostawiał miejsce na dziesiąty wewnątrz; wersja "deltypłomienistej", a jednocześnie najmniejsze pole powierzchni.Pitagorejczycy- jako orficy - wierzyli w kolejne żywoty jednej duszy jako różnych osób, aPitagoras podobno potrafił wymienić imiona bohaterów, którymi "był przednarodzeniem". Zważywszy, że wiadomo to od Porfiriusza lub Jamblicha,którzy o zwyczajach Pitagorasa pisali prawie tysiąc lat później, jak równieżraczej nikłej korzyści jaką mogło przynieść takie rozumowanie, może być tonieprawda. Zresztą już w ostatnich wspólnotach z III w. p.n.e. nie wierzono wto.

3. Materializm antyczny. Demokryt. Zenon z Kition. Epikur Materializm jest pojęciem, które pozostaje w stałej opozycji do idealizmu.Zasadnicza różnica występująca pomiędzy obydwoma pojęciami opiera się naodmiennym stosunku myśli do materii. Materialiści twierdzą, że materia jestpierwotna w stosunku do przeżyć psychicznych, myśli, świadomości. Wkonsekwencji takiego założenia można wyciągnąć wniosek, że wszelka działalnośćduchowa człowieka jest jedynie wytworem rozwoju przyrody i społeczeństwa.Demokryt z Abdery ur. ok. 460 p.n.e., zm. ok. 370 p.n.e.) – myśliciel ipodróżnik, uczeń Leucypa, naukowiec, znany jako "śmiejący sięfilozof". Prace Demokryta, których stworzył 70, dotyczyły wielu różnychdziedzin (fizyki, astronomii, medycyny, chemii, gramatyki, techniki, logiki,strategii, muzyki itd.) nie zachowały się, przetrwały z nich nielicznefragmenty, głównie dzięki Epikurowi i poematowi Lukrecjusza "De rerumnatura"[1]. Według części z historyków był jednym z nauczycieliHippokratesa. Jego przydomek "śmiejącego się filozofa" był związanyz podejrzewaniem go przez mieszkańców Abdery o szeleństwo - manię[2].Zenon z Kition ur. ok. 335 p.n.e. w Kition na Cyprze, zm. ok. 263 p.n.e. wAtenach) – grecki filozof, założyciel szkoły stoików.Pozostawał pod wpływem Sokratesa, potem cyników (Krates z Teb), którychobyczaje go zraziły. Jego szkoła miała być odpowiedzią na ogród Epikura. Zażycia stał się najsławniejszym filozofem w Atenach, a na jego wykłady ściągaliuczniowie ze wszystkich stron Grecji. Dał początek kierunkowi zwanemustoicyzmem, który nakazuje zachować spokój zarówno w cierpieniu jak i wszczęściu. Nie należy poddawać się emocjom i namiętnościom. Jego powiedzenie:"Fortuna kołem się toczy" Zenon w etyce przyjmował, że szczęściedaje człowiekowi tylko cnota, uniezależniająca go od wszelkich okolicznościoraz ucząca życia zgodnego z rozumem i naturą. Powinna ona prowadzić doobojętności wobec wszystkiego. Postulował wyzbycie się uczuć (apatia), któreuważał za źródło zła; wartość moralną uczynków uzależniał od intencji.Epikur – grecki filozof, twórca epikureizmu. Epikur był jednym znajważniejszych filozofów tzw. drugiej fazy greckiej filozofii klasycznej, wktórej dominowały zagadnienia filozofii życia. Epikur jest kluczową postacią wrozwoju nauki i metody naukowej. Kluczowe jest tutaj jego twierdzenie, że nienależy niczego brać z góry na wiarę, ale uznawać tylko to, co zostało zbadanew drodze bezpośrednich obserwacji i dedukcji logicznej. Wiele z jego pomysłówna temat natury i fizyki traktować można jako zapowiedź ważnych pojęćnaukowych naszych czasów.Epikur był znaczącą postacią ery osiowej, okresu od800 p.n.e. do 200 p.n.e. podczas którego podobnie rewolucyjne myśli pojawiłysię w Chinach, Indiach, Iranie, na Bliskim Wschodzie i w starożytnej Grecji.Jako pierwszy w starożytnej Grecji sformułował postulat wzajemności jakofundament etyki (złota reguła etyczna). Różnił się on od utylitaryzmusformułowanego później przez Johna Stuarta Milla, podkreślając istotną rolęminimalizacji szkód własnych i innych jako sposób na zwiększenie szczęścia.

4. Szkoła elejska. Parmenides, Zenon z Kition Szkoła eleacka (inaczej eleaci) – starożytna szkoła filozoficzna, biorącaswoją nazwę od greckiej kolonii w Elei. Powstała jako reakcja naantropomorfizm greckiej religii. Eleaci wierzyli w jednorodność materii,odrzucali istnienie czasu i ruchu, co wykazywał między innymi Zenon zElei.Założona została przez Euklidesa z Megary, kładła nacisk na erystykę –

 sposób prowadzenia sporów i dowodów na podstawie wykazywania sprzeczności wnich. Do ciekawych przykładów zastosowania erystyki należy wywód Eubulidesa,tzw. "rogacz": Nie zgubiłeś rogów, a to, czego nie zgubiłeśposiadasz. Innymi znanymi przedstawicielami szkoły megarejskiej byli DiodorKronos oraz Stiplon.Parmenides z Elei ur. ok. 540 p.n.e., zm. ok. 470 p.n.e.) – grecki filozof,wedle tradycji – słuchacz Ksenofanesa, twórca szkoły elejskiej wElei.Centralnym pojęciem parmenidejskiej refleksji jest byt: po raz pierwszy wgreckiej filozofii analizowany tak systematycznie i szczegółowo. Po pierwsze,byt utożsamiany jest z Prawdą: tylko to, co jest, jest prawdziwe; jest toujęcie charakterystyczne dla całej filozofii greckiej. Wszelkie własności bytuodpowiadają więc z konieczności przymiotom Prawdy. Własności te zaś wynikają zpoczynionego spostrzeżenia, że "Byt jest, a niebytu nie ma".Parmenides stwierdził więc, że byt jest wieczny, nie ma początku ani końca (bomusiałby powstać z niebytu lub przeistoczyć się w niebyt, a niebytu nie ma),ponadto jest nieruchomy i niezmienny (bo zmienić mógłby się jedynie w niebyt),niepodzielny (gdyż jego części nie można by nazwać już bytem), stały i jeden.

Sokrates i szkoły etyczne

1. Metoda Sokratesa. DialektykaSokrates przechadzał się po Atenach, zaczepiając napotkanych ludzi – częstozamożnych, wpływowych i na stanowiskach – i rozmawiał z nimi o różnych ważnychdla życia społecznego i indywidualnej moralności sprawach (np. o tym czym jestsprawiedliwość lub dobro). Stosował przy tym dwie metody prowadzenia dyskusji:elenktyczną, polegającą na zbijaniu argumentów przeciwnika poprzezdoprowadzenie do sprzeczności w jego słowach i tym samym obrony własnychracji, oraz majeutyczną, polegającą na kierowaniu rozmową tak, by dyskutantowiwydawało się, iż sam doszedł do właściwych wniosków. Dyskusje te byłyprzyczyną rosnącej niechęci do Sokratesa, która objawiła się podczas jegoprocesu.W starożytności i średniowieczu mianem dialektyki określano głównie sztukęprowadzenia dyskusji i dochodzenia do prawdy przez ukazywanie sprzeczności wsposobie myślenia rozmówcy lub przez obalanie zaprzeczeń dowodzonych tez

2. Teoria cnót (arete)Platon o cnotach:Platon, kontynuując myśl Sokratesa podnosił znaczenie cnoty(arete) jako dzielności, szlachetności duszy. Platon wyodrębnił trzy częściduszy i każdej przypisał określony rodzaj cnoty: cnotą duszy rozumnej jestmądrość i dążenie do niej oraz podporządkowanie rozumowi niższych władzczłowieka ; duszy popędliwej – męstwo, a duszy pożądliwej – panowanie nadsobą, czyli wstrzemięźliwość. Te trzy cnoty podporządkowane były czwartej –sprawiedliwości, która pojawia się wtedy, gdy każda z części duszy we właściwysposób kieruje się przynależną jej cnotą. Jest to teoria czterech cnót,zwanych niekiedy cnotami kardynalnymi od łacińskiego cardo - zawias. Życiemoralne zawieszone jest na tych czterech cnotach, jak wrota na zawiasach.DlaPlatona cnota była harmonią, zdrowiem, pięknem, siłą duszy, zaprzeczeniem iprzeciwieństwem wady. Była wewnętrznym stanem, który znajduje wyraz wsłusznych czynach i czyni je chwalebnymi lub dobrymi. Czyn słuszny zaś –działaniem, które podtrzymuje lub rozwija ten stan.Arystoteles o cnotacH:Do nauki Platona o cnotach nawiązywał Arystoteles.Nazywał on cnotami zalety etyczne, a osobą cnotliwą, dzielną etycznie -człowieka, który bez trudu rozpoznaje wymagania moralne, jakie stawia przednim dana sytuacja i postępuje według nich nieprzymuszony Arystoteles dzieliłcnoty na moralne (etyczne), czyli cechy charakteru oraz intelektualne(dianoetyczne) będące cechami umysłu.

3. Cynizm wiąże się z negatywnym poglądem na naturę ludzką. Zgodnie z tym uznaje,że jednostki dążą do realizacji swoich egoistycznych interesów, i wątpi wautentyczność altruistycznych motywów działań. Według cyników nie istnieją"wyższe wartości", "wzniosłe cele" czy ideały (np. dobropowszechne, rodzina, Bóg). Są one jedynie słowami, za pomocą których jednostki

oszukują same siebie, lub które służą jednym do manipulacji drugimi. Tym samympodając je w wątpliwość obnaża się ludzkie zakłamanie. Cynizm może więc byćuznany za postawę, nastawioną na realizację wyższej, bardziej autentycznejmoralności

4. Hedonizm (gr. ?????, hedone, 'przyjemność', 'rozkosz') - pogląd, doktryna,uznająca przyjemność, rozkosz za najwyższe dobro i cel życia, główny motywludzkiego postępowania. Unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiemosiągnięcia szczęścia.Wyróżnia się:hedonizm etyczny,hedonizm psychologiczny,hedonizmmaterialistyczny Hedonizmem etycznym nazywamy takie poglądy, wg których ludziepowinni zmierzać do szczęścia (cudzego lub swojego), bowiem jest to"etycznie dobre". Hedonizm psychologiczny głosi, iż ludzie pragnąszczęścia, nie mówi nic jednak co do sposobu (oraz rodzaju) jego osiągnięcia.Hedonizm materialistyczny dopatruje się najwyższej lub jedynej wartości wgromadzeniu i zużywaniu dóbr materialnych.Najstarszą formą hedonizmu jesthedonizm cyrenejski. Jego cechy to:liczy się tylko szczęście"prywatne", czyli tzw. egoizm indywidualny (doznania innych ludzi sąniepoznawalne).szczęście można osiągnąć poprzez chwilowe przyjemności.to conazywamy "długotrwałym szczęściem" jest przewagą przyjemności nadbólem.szczęście jest aktywne, tj. jest stanem czynnym umysłu/ducha/duszy, niepolega natomiast na braku cierpienia.ważne są doznania teraźniejsze. To cobyło, ani to co będzie nie ma znaczenia,rozkosz musi współgrać z rozumem, toznaczy, że to nie człowiek ma się poddać rozkoszy, ale rozkosz człowiekowi.Przyjemność jest doskonała wtedy, kiedy można ją odrzucić bez żalu ibólu.Hedonizm prezentowany był przez przedstawicieli szkoły filozoficznejzałożonej w IV wieku p.n.e. przez ucznia Sokratesa, Arystypa z Cyreny. Późniejnastąpiły wypaczenia doktryny hedonizmu i szkoła przestała istnieć w III w.p.n.e.

5. Stoicyzm i epikureizmStoicyzm – kierunek filozoficzny zapoczątkowany w III wieku przed n.e. wAtenach przez Zenona z Kition, doprowadzony do ostatecznej formy przezChryzypa i kontynuowany przez całą starożytność. Wywarł znaczny wpływ narozwój chrześcijaństwa, w pewnym stopniu oddziaływał na myśl średniowieczną,odżył w nowej formie w filozofii nowożytnej, np. u Justusa Lipsiusa. Modelemczłowieka był mędrzec, który żył w zgodzie z naturą, kierujący się rozumem.Stoicyzm stworzył kompletny system filozoficzny, który w teorii bytu byłmonistyczny, zasadniczo materialistyczny i deterministyczny, a w teoriipoznania skłaniał się ku empiryzmowi, ale najbardziej jest znany ze swojejczęści etycznej. Etyka stoicka, która większości ludzi kojarzy się ze słowem"stoicyzm", opiera się na zasadzie osiągania szczęścia przezwewnętrzną dyscyplinę moralną, sumienne spełnianie tych obowiązków, którespadają na nas naturalną koleją rzeczy, oraz odcięcia swoich emocji od zdarzeńzewnętrznych, czyli utrzymywania stanu spokojnego szczęścia niezależnie odzewnętrznych warunków.Nazwa tej szkoły pochodzi od greckiego słowa"stoa" oznaczającego zasadniczo portyk, czyli rodzaj publiczniedostępnego, krytego miejsca spacerów i spotkań. Pierwsi stoicy spotykali się iprowadzili dysputy w ateńskim budynku zwanym po grecku ? ???? ? ??????? (hestoa he poikile – "stoa kolorowa"), gdzie nauczał Zenon zKition.Stoicyzm był szczególnie popularny i niemal utożsamiany z całąfilozofią jako taką w starożytnym Rzymie. Do Rzymu stoicyzm sprowadził greckiniewolnik Epiktet. Rzymscy filozofowie stoicy nie wnieśli jednak wiele nowegodo systemu uformowanego przez Chryzypa. Najbardziej znanymi stoikami rzymskimibyli: Lucjusz Anneusz Seneka i cesarz Marek Aureliusz.Podstawowe założenia epikureizmu: Epikureizm jest jedną z dwóchnajważniejszych antycznych filozofii życia. Dla tego sposobu filozofowaniakluczowym pytaniem było: jak osiągnąć szczęście w życiu doczesnym. Były towięc przede wszystkim systemy etyczne. Wszelkie inne rozważania filozoficzne zzakresu czy to teorii poznania, czy metafizyki, miały tu znaczenie drugorzędnei służyły wyłącznie do uzasadniania swoich poglądów w sprawie kluczowego

 

pytania – jak żyć, żeby być szczęśliwym. Mimo takich założeń pierwotnychepikureizmu jego koncepcje metafizyczne, zwłaszcza w teorii poznania, miałypóźniej znaczny wpływ na filozofów niemal do czasów współczesnych.

6. Sceptycyzmfilozoficzny to pogląd filozoficzny, podważający pełną wiarygodnośćludzkiego poznania. Należy odróżnić współczesny sceptycyzm filozoficzny odsceptyków, szkoły filozoficznej starożytnej Grecji, założonej przez Pyrrona zElidy.Sceptycy uważali wyznawanie postawy sceptycznej za warunek szczęścia.Jak twierdził Sekstus Empiryk "celem sceptyka jest niezakłócony spokójwobec pzypuszczeń, a wobec rzeczy mu narzuconych umiarkowane ichdoznawanie". Gwarantuje taki stan ducha połączenie powstrzymywania się odsądów (epoche)i spokój duszy (ataraksja). "Dogmatyczna" wiarapowoduje zamęt i obawę, natomiast prawda jest taka, że nie dysponujemy wiedząo naturze rzeczy, a wszystkie sądy na ten temat są równosilne (izostenia).Każdemu twierdzeniu można przeciwstawić odmienne - równie prawdziwe. Sceptycyprzedstawili także argumenty (tzw. tropy) przeciwko różnym rodzajom poznanialudzkiego.

Idealizm platoński

1. Teoria ideiZ koncepcji istnienia świata idei i rozumienia duszy wynikała platońska teoriapoznania. Zdaniem Platona dusze posiadały doskonałą wiedzę o świecie idei, wnim preegzystując, ale na drodze ze świata idei do ciała człowieka tę wiedzętraciły. Zapominanie to jednak nie było zupełne i człowiek ma możliwośćprzypomnieć sobie znane niegdyś idee. Uczenie się jest więc w istocie niepoznawaniem nowych rzeczy, lecz "przypominaniem" (anamnezą) świataidei. Tęsknotę wobec świata idei, będącą motorem poznania rozumowego Platonnazywa Erosem. Wierzył w reinkarnację (gr. metempsychoza), którą pojmował wten sposób, że człowiek ma się odradzać dopóty, dopóki nie nastąpi pełneprzypomnienie.Aby dusza nie zbłądziła, proces uczenia musi być właściwie przeprowadzony.Nauczanie umiejętności praktycznych jest tylko pomocą w radzeniu sobie wświecie materialnym. Dużo istotniejsze dla Platona jest studiowanie"samego siebie" w poszukiwaniu pamięci o prawdziwych ideach. Pomocnyw tym miał być system edukacji oparty na dialektyce. Polegał on na dochodzeniudo prawdy poprzez dialog ucznia z nauczycielem, analizę i syntezę pojęć,tworzenie tez i antytez, ich przyjmowanie lub odrzucanie

.2. Erotyka, droga do poznania

3. Natywizm i teoria metempsychozy Racjonalizm genetyczny, natywizm - pogląd dotyczący natury źródeł poznania(genezy poznania), przeciwstawiający się empiryzmowi genetycznemu. Wedługracjonalistów genetycznych umysł ludzki dzięki samej swojej konstrukcjiposiada wiedzę lub uposażenie mentalne, która jest wcześniejsza oddoświadczenia (przede wszystkim zmysłowego). Wiedza ta ma charakter pewny ipoprzedza wszelkie poznanie nie tylko w sensie czasowym (jako "wiedzawrodzona"), ale przede wszystkim jako warunek wszelkiego poznania.Reinkarnacja (również: metempsychoza, transmigracja) – pogląd, według któregodusza (bądź świadomość) po śmierci ciała może wcielić się w nowy byt fizyczny.Np. dusza jednego człowieka może przejść w ciało nowonarodzonego dziecka lubzwierzęcia czy nawet według niektórych poglądów rośliny. Reinkarnacjawystępuje przede wszystkim w filozofii indyjskiej i buddyjskiej. Praktyczniewszystkie szkoły tych filozofii w nią wierzą.Idea reinkarnacji pojawiała siętakże w starożytnej filozofii greckiej. Zwolennikami tego poglądu byli międzyinnymi Pitagoras oraz Platon Zwolennikami takiego poglądy są również gnostycy.

4. Mit jaskini (Rzeczpospolita)Platon dzieli rzeczywistość na dwie sfery: idealną i materialną. Świat ideijest niezmienny, wiecznotrwały i dobry, natomiast świat materialny jestniedoskonały, ograniczony, zmienny, niekompletny. Człowiek postrzega jedynierzeczywistość materialną będącą cieniem, odbiciem idealnej. Możliwościpoznawcze człowieka są zatem ograniczone, bowiem prawdziwy świat istnieje poza tym, co człowiek postrzega zmysłowo. Ludzie mają w sobie pierwiastek idealny-jest nim ludzka dusza: wieczna, niezniszczalna i niematerialna. Dusza istniałajeszcze przed narodzinami człowieka, potem została uwięziona w ciele, którestanowi jej grób, więzienie. Jedynym celem duszy jest śmierć człowieka i jejpowrót do świata idei. Dusze posiadały prawdziwą wiedzę o ideach, ale w drodzedo ciała ją utraciły. Człowiek może sobie przypomnieć tą ideę poprzezstudiowanie samego siebie. Dobro, wg Platona, to pamięć o ideach. Złonatomiast to brak tej pamięci (zło wynika z niewiedzy). Wg Platona światstworzył Wielki Demiurg (wielki stwórca). Wzorował się na ideach, ale światstworzył z materii.

5. Teoria państwa Platońska teoria państwa została wyłożona w Państwie i Prawach. Traktuje onapaństwo jako organizm, w którym nie ma miejsca na indywidualizm. Jegodziałalność musi być oparta na wiedzy. Należą do niego tylko ci, którzy są mupotrzebni. Idealne państwo ma wedle tej koncepcji charakter stanowy. Jest toutopia oparta na absolutnym podporządkowaniu jednostki państwu.

Metafizyka i etyka Arystotelesa

1. Zakres i metoda badań filozoficznych Arystotelizm - nazwa poglądów filozoficznych Arystotelesa oraz tych kierunkówi szkół filozoficznych, które rozwijały jego nauki. Arystotelizm rozwijał sięzarówno w starożytności, jak i w późniejszych epokach (neoarystotelizm). Byłnurtem rozwianym nie tylko w obrębie filozofii, lecz także teologii (np.tomizm) czy w naukach przyrodniczych (nowożytna filozofia przyrody).DziełaArystotelesa zostały przybliżone chrześcijaństwu dzięki Boecjuszowi, któryprzetłumaczył niektóre prace Arystotelesa na język łaciński, ale w większymstopniu dzięki filozofom arabskim, takim jak Awerroes. Znajomość jego pismrozpowszechnia się w XIII w. Św. Tomasz z Akwinu zastosował metafizykęArystotelesa do swoich rozważań nad delikatną równowagą między wiarą awymogami umysłu.

2. Metafizyka, jej historia i przedmiot dziedzina wiedzy ukonstytuowana przez Arystotelesa, rozważająca byt jako bytoraz jego istotne własności i ostateczne przyczyny.najważniejsze filozoficznedzieło Arystotelesa, księga zbierająca jego pisma z zakresu filozofiipierwszej w pierwszym wydaniu dzieł Stagiryty dokonanym przez Andronikosa zRodos. Jest źródłem rekonstrukcji najważniejszych pojęć arystotelizmu.Księga I Rozpoczyna od analizy procesu poznania rozumowego: od wrażeńzmysłowych, poznania faktów szczegółowych które wywołują formy w pamięci,wyobraźni, doświadczenia – do form poznania faktów ogólnych i przyczyn, zasad.Księga II Mówi, że badając strukturę rzeczywistości dochodzimy ostatecznie dopunktu wyjścia, ????, w poznaniu metafizycznym nie można więc cofać się wnieskończoność. Końcowe partie księgi poświęcone są omówieniu metodargumentacji w wypowiedziach naukowych.Księga III Księga jest przeglądem czternastu aporii stanowiących główneproblemy filozoficzne. Pięć pierwszych dotyczy jedności wiedzy i różnorodnościbytu, aporie 6 i 7 dotyczą rodzajów jako zasady wyjaśniania, aporie 8, 9, 10 i11 formy, zasad i jedności, aporie 12 i 13 idei, potencji i ogólności, aporia14 tego, czy przedmioty matematyczne są substancjami.Księga IV Głównym tematem księgi jest pojęcie substancji. Nawiązuje ona dopierwszych pięciu aporii księgi ? i podaje ich rozwiązania. Proklamujeistnienie nauki badającej Byt jako byt i jego atrybuty – metafizyki.Przedstawia też tezę, że metafizyka musi uwzględniać najwyższe zasady wiedzy,za które Arystoteles uznaje zasadę sprzeczności i zasadę wyłączonego środka. AKsięga V Księga ta stanowi słownik filozoficzny wyjaśniający 30najważniejszych pojęć metafizyki Arystotelesa.Księga VI Poświęcona jest dokładnemu rozgraniczeniu przedmiotu badańmetafizyki, fizyki i matematyki. Metafizyka bada substancję samoistną inieruchomą – byt jako takiKsięgi VII, VIII, IX Tematyką tych ksiąg jest analiza istnienia przedmiotów

 

zmysłowych.Księga X Księga ta gromadzi wyniki refleksji nad pojęciami jedności iwielości, równości i nierówności oraz podobieństwa i jego braku. Arystoteleswyróżnia w niej cztery rodzaje jedności: ciągłość naturalną, całość,indywiduum i ogół. Jedność nie stanowi substancji.Księga XI Księga ta stanowi kompilację Metafizyki (ksiąg ?, ? i ? i Fizyki(ksiąg III i V).Księga XII Księga ta w dużej mierze poświęcona jest Pierwszemu Poruszycielowi.W części wstępnej jest to wykład na temat substancji, aktu i możności. Wdrugiej, Arystoteles wykazuje konieczność istnienia niepoddanego ruchowiBoga-UmysłuKsięga XIII i XIV Księgi te kontynuują tematykę poprzedniej księgi, głównieomawiając krytycznie poglądy innych: pitagorejczyków, platończyków, Speuzypa iKsenokratesa.

3. Hylemorfizm. Substancja, forma, materia, entelechiahylemorfizm – stanowisko w teorii bytu i filozofii przyrody, według któregokażdy byt jest ukonstytuowany przez materię i formę. Za pomocą tego założeniamożna wyjaśnić m. in. fakt zmian substancjalnych - przechodzenia jednejsubstancji w inne substancje, tzn. ginięcia jednej substancji przyjednoczesnym powstawaniu innych.Hylemorfizm sformułowany został przezArystotelesa, a następnie przyjęty przez tomizm. Dla Arystotelesa ani materia,ani idea nie były substancjami, natomiast i jedna i druga były składnikamisubstancji. Materia natomiast nie istnieje samodzielnie, tak samo jak nieistnieją idee - wszystko to są abstrakcje. Naprawdę istnieją tylko konkretnezespoły materii i formy. Niektórzy filozofowie rozszerzają złożeniehylemorficzne na każdy byt. W innym niż u Arystotelesa sensie złożenie bytu zmaterii i formy przyjmuje np. Roman Ingarden. Z co najmniej dziewięciu znaczeńpojęć: materia - forma, tylko jedno zdaniem Ingardena odpowiada koncepcjiArystotelesa.Entelechia (gr. entelecheia od én télos échein - dosłownie ucelowienie) –termin Arystotelesa. Twierdził on, że każdy istniejący byt, dzięki swojejprzybranej formie posiada własną entelechię, czyli ucelowioną duszę, nadającąrzeczy jedność.Entelechia w ciele nieorganicznym to określony stosunek w jakimmieszają się jego elementy.Entelechia w organizmach żywych to ontologicznypoczątek ruchu wewnętrznego, traktowanego przez Arystotelesa za przejaw życia,mający trzy postaci:roślinną - odżywianie się i rozmnażanie;zwierzęcą - możliwość odbieraniabodźców ze środowiska i poruszania się;ludzką - rozum

4. Czysta forma Kosmologia i psychologiaCzysta forma – koncepcja artystyczna stworzona przez Stanisława IgnacegoWitkiewicza. Według Witkiewicza podstawową rolą sztuki, religii i filozofiibyło wywoływanie u odbiorcy uczucia metafizycznego - poczucia odrębności wobecreszty świata, wyjątkowości własnego istnienia i kontaktu z tajemnicą. Uczuciemetafizyczne wg niego nadaje sens ludzkiemu życiu i stanowi jedno znajważniejszych przeżyć.Witkacy uważał, że dawniej sztuka oddziaływała naczłowieka w dużo łatwiejszy i bardziej bezpośredni sposób, podczas gdy w XXwieku człowiek zaczął zatracać zdolność do głębszych uczuć. Za ten zanikodpowiedzialna miała być mechanizacja i przyspieszenie trybu życia orazpopularność kultury masowej. Witkacy pesymistycznie odnosił się do perspektywsztuki, religii i filozofii, uważając, że wkrótce zanikną one zupełnie zpowodu braku jakichkolwiek wyższych uczuć u ludzi. Czysta forma zakładałazerwanie z realizmem i naturalizmem. Dzieło skonstruowane na zasadach czystejformy powinno charakteryzować się przypadkową tematyką oraz odrzuceniemnastępstwa logicznego poszczególnych scen, deformacją, brakiemchronologicznych następstw w fabule, odrzuceniem praw psychologii, biologii ietyki.Teoria czystej formy odnosiła się przede wszystkim do teatru. Witkacyzakładał, że sztuka skonstruowana zgodnie z zasadami czystej formy spowoduje uwidza po obejrzeniu przedstawienia stan podobny do wybudzenia się z dziwnegosnu. Mogła znaleźć zastosowania również w malarstwie, muzyce i poezji.

5. Eudajmonizm. Etyka środka

  Eudajmonizm – stanowisko etyczne głoszące, że szczęście (eudaimonia) jestnajwyższą wartością i celem życia ludzkiego. Eudajmonizm występuje prawiewyłącznie w teoriach etycznych hellenizmu. Eudajmonista rozumie szczęścieinaczej, niż zazwyczaj rozumie się je współcześnie: nie jako subiektywnezadowolenie, ale jako pewien stan zachodzący na skutek właściwegopostępowania, np. apatheię, ataraksję czy eutymię.

Charakter filozofii chrześcijańskiej i jej wcześni przedstawiciele

1. Filozofia i wiara. Stanowiska

2. Gnoza i neoplatonizm Gnoza – forma świadomości religijnej, system sprzeciwu, wyjście poza graniceuznawanego porządku. Gnoza to wiedza przynosząca zbawienie. Gnostycy głosząistnienie prawdy hermetycznej, ukrytej. Człowieka przedstawiają jako istotęuśpioną pogrążoną w odrętwieniu. Wiedza oznacza przebudzenie. Gnoza odwołujesię do obrazu. Jej żywiołem są symbole. Terminem tym najczęściej określa sięruchy religijne późnego antyku (doba hellenizmu) i wczesnego średniowiecza.Wśród nich wyróżnić można dwa główne nurty: gnozę monistyczną(syryjsko-egipską), której szczytowe osiągnięcie stanowi chrześcijańskiwalentynianizm oraz dualistyczną gnozę typu irańskiego – manicheizm.Zasadniczącechą światopoglądu gnostycznego (różnych proweniencji) jest przekonanie oupadku Ducha i uwięzieniu w świecie. W gnozie monistycznej świat – rozumianyjako byt materialny, ów padół zła i cierpienia, w którym przyszło nam żyć –jest ostatnią, najniższą emanacją Boga (bytu doskonałego). Zło, rozpad iśmierć zaistniały w wyniku pierwotnego boskiego upadku. Człowiek, istotaobdarzona iskrą ducha, obarczony jest odpowiedzialnością naprawy tego błędu.Zadaniem oświeconego na ścieżce gnozy jest uwalnianie iskier Ducha i oddawanieich Bogu.Neoplatonizm – filozofia powstała w II wieku n.e. w Aleksandrii pod wpływemmyśli Platona oraz pogańskiej myśli religijnej.Neoplatonizm postrzegał światjako hierarchię bytów, które wyłaniają się (emanują) z absolutu - bytudoskonałego, niepoznawalnego rozumowo, który nie jest ani duchem, ani ideą,ale czystą jednością. Z absolutu emanują kolejno coraz mniej doskonałehipostazy:świat ducha, obejmujący dostępne rozumowi idee;świat duszy, którejczęścią są jednostkowe dusze ludzkie;świat materii, na której emanacja siękończy.Światy te są wzajemnie ze sobą powiązane, dzięki czemu możemy odgadnąćziemską przyszłość za pomocą astrologii i wróżb. Można też poprzez magięwpływać na procesy w wyżej położonych światach.

3. Patrystyka (łac. patristica, od (łac.) patres,– nauka zajmującasię twórczością i życiem Ojców Kościoła i pisarzy starochrześcijańskich orazepoką, w której żyli. Patrystyka może być działem historii albo teologii. Jakonauka teologiczna jest ściśle powiązana z dogmatyką (a konkretnie z historiądogmatów). Ze względu na swe zadania patrystyka dzieli się na apologetyczną isystematyczną. Dwoistość ta pochodzi stąd, że pierwsze próby refleksjiintelektualnej chrześcijan wypływały z dwojakich potrzeb, zewnętrznych iwewnętrznych. Z jednej strony, miała ona bronić wiary chrześcijan na zewnątrzi wobec wrogów wykazywać zgodność jej z wymaganiami rozumu: miało to byćdziełem „obrońców”, czyli apologetów. Z drugiej zaś, dla wewnętrznego użytkugmin niezbędne było jednolite i konsekwentne zebranie poglądów to było znówzadaniem systematyków.Apologeci zależnie od aktualnych sporów i potrzeb, iprzez to bardziej fragmentarycznie, opracowywali doktryny chrześcijańskie.Systematycy natomiast usiłowali opracować w całości chrześcijański pogląd naświat i oni to znaczyli główne etapy rozwoju filozofii chrześcijańskiej.Patrystyka systematyczna przeszła 4 fazy rozwojowe:Ojcowie herezjologowie, np.Ireneusz z Lyonu (zm. 202 r.) piszący dzieła przeciw gnostykom; ojcówaleksandryjskich; ojców kapadockich; systemu św. Augustyna

4. Pseudo-Dionizy Areopagita. Tertulian

5. Wczesny okres filozofii średniowiecznej. Eriugena, szkoła w Chartres,Anzelm z Canterbury

6. Mistycyzm

Nie wszystkie doświadczenia mistyczne mają znaczenie dla filozofii – częściąfilozofii są jedynie próby racjonalnego ujęcia lub przynajmniej teoretycznegoopracowania doświadczeń tego rodzaju. Na filozofię wywierały wpływ jednaktakże pewne formy mistycyzmu, które opracowania teoretycznego nigdy się niedoczekały – widoczne jest to np. we wpływie orfizmu na filozofię grecką.Już wfilozofii greckiej okresu klasycznego zaznacza się rozumienie niedyskursywnychform poznania jako form poznania ostatecznych i najwyższych. Za ostateczny celfilozofii niedyskursywne poznanie Boga zostało uznane jednak przede wszystkimw późnej filozofii greckiej, w neoplatonizmie. Do rozpowszechnienia sięfilozofii mistycznej w filozofii średniowiecznej przyczynili się zwłaszcza św.Augustyn i Pseudo-Dionizy Areopagita – pierwszy formując wpływową teoriępołączenia się człowieka z Bogiem przez miłość, drugi jako jeden z pierwszychprzedstawiając systematycznie mistyczną drogę człowieka do Boga. Samozjednoczenie człowieka i Boga uznawane jest przez większość filozofówmistycznych za niewyrażalne, dlatego też koncentrują się oni najczęściej naanalizie samej drogi do takiego zjednoczenia.Największe znaczenie dlafilozofii ma filozofia mistyczna Zachodu w okresie dojrzałego średniowiecza,przeważnie zgodnie współistniejąca z filozofią scholastyczną. Większośćfilozofów mistycznych średniowiecza (np. Bernard z Clairvaux, Hugo od św.Wiktora, Johannes Eckhart, Henryk Suzo) koncentrowało się na opisie kolejnychform poznania Boga i drogi mistycznej. Późniejsza mistyka katolicka iprotestancka ma mniejsze znaczenie filozoficzne.Filozofia mistyczna istniejetakże w islamskim kręgu kulturowym, w naukach sufizmu, gdzie zaznaczyły sięsilnie wpływy neoplatonizmu, a także w filozofii indyjskiej, zwłaszcza wsystemie jogi klasycznej.We współczesnej filozofii akademickiej mistycyzmznajduje wyraz w postaci jednej z odmian tzw. filozofii wieczystej.Filozofiamistyczna znalazła wielu przeciwników na gruncie racjonalizmu(antyirracjonalizmu), zwłaszcza we współczesnej filozofii analitycznej.

7. Spór o uniwersalia - filozoficzny problem dotyczący statusu pojęć ogólnych(uniwersaliów, powszechników), historycznie przybierał formę dyskusji wokółistnienia idei. Współcześnie problem także dotyczy psychologii poznawczej,która zajmuje się m.in. pochodzeniem pojęć w umyśle i ich adekwatnością.Pojęcie "idei" wprowadził do filozofii Platon, który uważał, żeistnieją one realnie, poza rzeczami zmysłowymi; stanowią byt rzeczywisty isamoistny. Własnościami idei są - jego zdaniem - jedność (jednej ideiodpowiada wielość przedmiotów), stałość (przedmioty ulegają ciągłym zmianom,idee są niezmienne i wieczne) oraz hierarchiczność (idee niższego rzędupodlegają ideom wyższego rzędu). Pierwowzorem idei i ich najlepiejpoznawalnymi wzorcami są pojęcia matematyczne. Stanowisko Platona zostałopóźniej określone jako skrajny realizm pojęciowy.Odrębne stanowisko zajął Arystoteles, według którego uniwersalia nie stanowiąodrębnego bytu. Pełna bytowość przysługuje tylko substancji (indywidualnemubytowi, konkretowi). Arystoteles uznał istnienie form ogólnych, ale ichistnienie nie było niezależne i samoistne, ale związane z istnieniemkonkretnych rzeczy. Jego stanowisko zapoczątkowało realizmumiarkowany.Opozycyjny wobec realizmu nominalizm zapoczątkowali stoicy, którzyzaprzeczali rzeczywistemu statusowi pojęć (idei, uniwersaliów). Ich zdaniempojęcia są wytworami mowy i nie mają odpowiednika w rzeczywistości.

Dwa systemy filozofii chrześcijańskiej. Augustyn Aureliusz iTomasz z Akwinu

1. Iluminizm Augustyna – doktryna religijna uznająca Boga za najważniejsze źródłowszelkiego poznania (nie tylko religijnego ale też np. moralnego). Stworzonaprzez Platona, doktryna zyskała popularność w chrześcijaństwie za sprawą św.Augustyna.Św. Augustyn dowodził istnienia Boga porównując Go do słońca. Bógistnieje, daje się poznać, umożliwia poznanie innych rzeczy. Słońce jest,świeci, oświeca

.2. Polemika z manicheizmem (natura zła) i pelagianizmem (problem zbawienia, i

 

łaski)Spośród uczniów Augustyna w starożytności, którzy w dużym stopniu wpłynęli na recepcję augustw wiekach średnich, wymienia się Fulgencjusza z Ruspe, a także Cezarego z Arles.Wśród średniowiecznych autorów pod wpływem Augustyna kształtowały się poglądy wielu teologów,nich: Hugon od św. Wiktora, Piotr Abelard, Piotr Lombard, Tomasz z Akwinu, Święty Bonawentura i inni[28].Innocenty III w 1209 rozciągnął interpretację augustiańskiej koncepcji wojny sprawiedliwejrównież na walkę kościoła przeciwko szczególnie zatwardziałej herezji (w tym wypadku: katarsiej).Na podstawie pism świętego Augustyna wielu pisarzy kościelnych zaczęło uważać manicheizm za źszystkich ruchów heretyckich[potrzebne źródło].Ustęp z jego tekstu De Genesi contra Manichaeos został dołączony do zbioru kazań Sermonescontra Catharos pióra arcybiskupa kolońskiego Reinalda z Dassel[29].Pisma Augustyna były przewidziane w lectio divina w regule świętego Benedykta z Nursji.Przekonanie o sile i jakości ludzkiej natury[1] było podstawową zasadą nauki Pelagiusza[2]. Teolog ten wierzył, że natura ludzka, jako stworzona przez Boga, jest zdolna przezwyciężyć grzech i osiągnąć świętość. Grzech pierworodny popełniony przez Adama był jedyniem", jego skutki nie przeszły na potomstwo pierwszych rodziców w postaci zepsutej natury. Podobnie widział pelagianizm rolę Jezusa Chrystusa – jako "dającego dobry przykład".Człowiek, przez naśladownictwo Chrystusa, może się sam wyzwolić z grzechu, dzięki temu że z ntury został stworzony jako mający wolną wolę (liberum arbitrium). Pelagianie rozumieli łaskę Bożą jako światło pomocne człowiekowi w jego pracy moralnej dla dokonywania dobrych wyborói dostrzegania właściwych wzorców postępowania.Wolnej woli przeszkadzają zły wpływ otoczenia i skutki własnych grzechów człowieka. Pelagiusz bronił bardzo samodzielności ludzkiej woli, nie była ona według niego niczym zdeterminowana, także przez Boga.[3].Pelagianizm jako system został rozwinięty przez uczniów Pelagiusza: Celestiusza (IV wiek/V w.) i Juliana z Eclanum (ok. 386-454).

3. Metafizyka dojrzałej scholastyki Prąd najpotężniejszy średniowiecznej filozofii, ten, który stanowi scholastykę w ściślejszymzeniu, nie od razu znalazł dojrzały wyraz, nie miał bowiem, jak panteizm, gotowych wzorów, lecz musiał sam wytwarzać stopniowo metodę i teorię. Wielkiego filozofa wydał dopiero naprzełomie XI i XII wieku. Był nim św. Anzelm, „ojciec scholastyki".PISMA. Monologium i Proslogion traktują o głównych zagadnieniach teologii, o istnieniui naturze Boga. Dialogus de grammatico i De veritate są drobniejszymi pracami treścilogicznej. Pisma te pochodzą z pierwszego okresu, gdy Anzelm był opatem. W drugim okresie, jako biskup, pisał już tylko specjalne prace teologiczne i dewocyjne, m. in.słynny traktat o odkupieniu, pt. Cur Deus homo. - Forma pism Anzelma była osobistai swobodna, jak u Augustyna; był scholastykiem, jeśli chodzi o treść metafizyczną i o metodęmyślenia, natomiast schematycznej, scholastycznej metody wykładu jeszcze nie miał.POGLĄDY. 1. wiara i rozum. Na stosunek wiary i rozumu, Pisma i dialektyki Anzelm sformułował pogląd, który stał się miarodajny dla filozofii średniowiecznej. Według niego „chin powinien przez wiarę dojść do zrozumienia, a nie przez zrozumienie do wiary". „Pragnę wjakikolwiek sposób zrozumieć prawdę Bożą, w którą wierzy i którą kocha serce moje; nie po tom chcę rozumieć, abym wierzył, lecz wierzę, aby rozumieć".Nie był to czysty fideizm, ani czysty racjonalizm, ale pośrednia między nimi swoista postawa scholastyczna. Wedle niej dla poznania prawdy potrzebna jest i wiara, i rozum. Z jednej strony zrozumienie jest wyższym stopniem poznania niż ślepa wiara: „Wydaje mi się to niedbałością" - pisał - „nie przykładać się, po utwierdzeniu w wierze, do zrozumitego, w co wierzymy". Ale z drugiej strony wiara wyprzedza zrozumienie i jest dlań normą; wynik rozumowania jest z góry wyznaczony przez wiarę i musi być z nią zgodny. Rozum nie jest instancją, która by mogła sprawdzać prawdy wiary. Zadaniem rozumowania nie jest sprawdzać, lecz uzasadniać wiarę; nie dochodzić prawdy, lecz prawdę objawioną objaśniać.Objaśnianie to Anzelm pojmował jeszcze ogólnikowo. Chodziło mu o to, by podać racje i uczynić dla umysłu koniecznym to, co wiara podaje jako fakt. Uważał, że pisma jego „do tego najbardziej się nadają, by... prawda była dowiedziona koniecznymi racjami bez odwoływania się

 

do powagi Pisma". Wiara ma być punktem wyjścia i dojścia w rozumowaniu, ale z operacjijego ma być eliminowana; nie może służyć jako argument. Pismo św. podaje, co jest prawdą, alnie podaje, dlaczego nią jest. Rozum jest wolny i samodzielny, ale - w granicachdogmatu. Jądro poglądu Anzelm ujął w swej dewizie: wiara poszukująca zrozumienia (fides ąuaerens intellectum). Jest to faktycznie dewiza całej dojrzałej scholastyki. W myśl Anzelma już i przed nim działała teologia i filozofia chrześcijańska, ale on sformułował jej zadanktóre odtąd spełniała świadomie. W tym sensie był pierwszym scholastykiem

.4. Problem hierarchii bytów :-Na najniższych szczeblach bytu znajduje się świat kreacji materialnych (natury bezwładne oraz "jestestwa żyjące"); cały ten świat jest stworzony dla człowieka i jemu ma służyć,-Człowiek (złożenie ciała i duszy rozumnej); jest bytem (substancją) złożonym,-Czyste byty duchowe (anioły), są to substancje proste, które obcują bezpośrednio z Bogiem, mocą czystego aktu intelektu,-Bóg; istota=istnienie,-w człowieku dokonuje się przemiana hierarchizacji. Jest punktem szczytowym drabinyistot cielesnych i zarazem początkiem drabiny istot duchowych,Powstaje problem bytu, rozumianego jako byt ogólny, bez uwzględnienia poszczególnych przedmiotów, które są dostępne człowiekowiw doświadczeniu. Zagadnieniami, jakie stają przed ontologią są pytania o naturę i właściwościtu. Powstaje pytanie, czy byt zbudowany jest z jednego tworzywa, czy jest jedeni ogólny, czy też świat składa się z większej liczby bytów różnego rodzaju. Jeśli przyjmie sibytów jest więcej niż jeden powstaje kwestia, jakie związki oraz zależności zachodzą pomiędzimi, czy istnieje hierarchia bytów a jeśli tak, to od czego zależy. Dokonawszy zbadania natury oraz własności bytu (czy też kilku bytów) należy wytłumaczyć jego strukturę oraz zas, które ją organizują. Mianowicie jeśli jeden byt ma swe przejawy pod wieloma postaciami, np. takimi, jakie można zaobserwować w przyrodzie, trzeba poznać charakter tej szczególnej całości oraz sposób współistnienia poszczególnych jej elementów. Układ, w jakim te elewystępują może być luźny, dowolny, wręcz chaotyczny, lub też powiązany w jakiś sposób. Jeśliuje się układem posiadającym jakieś konkretne powiązania wewnętrzne należy odgadnąć ich postaprawidłowości i reguły, konstytuujące ten układ, wyznaczające bieg zjawisk, jakie zachodzą wzeczywistości. Należy przy tym zdecydować, jakie jest pochodzenie, charakter oraz zakres funkcjonowania tych prawidłowości, ponieważ pozwoli to dostrzec stopień,w jakim wszelkie istniejące zjawiska i rzeczy są konieczne oraz nieuchronne. Może się okazać, że rzeczywistość nie stanowi sztywnego układu bezwarunkowo rządzonego przez dane regułyale ma charakter swobodny i przypadkowy. Rodzi się kolejny problem, który musi zostać zbadany, mianowicie problem wolności, niezwykle istotny dla człowieka, gdyż w dużym stopniu rzutuje na sens ludzkiego życia oraz postępowanie jednostki

5. Źródła i natura filozofii Filozofia – umiłowanie mądrości. To najbardziej rozpowszechnione pojęcie rozumiemy jako refleksję nad rzeczywistością, która jak wiemy, jest bardzo złożona. Filozofia zatem, również njest nauką prostą. Czy można więc mówić o jednej filozofii, czy raczej o wielu filozofiach?Moim zdaniem, filozofia jako nauka jest jedna i nie można o niej mówić w liczbie mnogiej. Rzeczą oczywistą jest jednak fakt, iż jest to nauka bardzo złożona i tworzą ją liczne dzidziny i nurty. Omawiając poszczególne prądy filozoficzne można więc użyć liczby mnogiej, w doyśle mając mnogość nurtów, a nie samej filozofii. Wszystkie nurty filozoficzne, wszystkiepoglądy i przemyślenia, znane bądź nie, przekazywane ustnie lub spisane w księgach, wszystkie dziedziny filozofii, mają cechę wspólną stanowiącą o ich jedności. Jest nią ich tematyka,a zawsze dotyczy pochodzenia i sensu istnienia człowieka, oraz mechanizmów działania rzeczywistości.Kiedy wyjaśnione zostało już samo pojęcie filozofii oraz jego sens, należałoby zastanowić sięd jej pochodzeniem. Filozofia jako nauka, zrodziła się już w czasach starożytnych. Jestwięc jedną z najstarszych dziedzin wiedzy. Filozofia jest skutkiem ludzkiej ciekawości. Ludzie starożytni nie posiadając niemal żadnej wiedzy ani osiągnięć, wierzyli w bogów, którmieli stworzyć i kontrolować świat przyrody. Nie potrafili jednak w żaden sposób wyjaśnić przczynę istnienia człowieka. Nurtującym stało się pytanie o sens życia istoty rozumnej i tak wyjątkowej. W miarę wzrostu liczby ludzi, którzy trudnili się poszukiwaniem odpowiedzi nawszystkie te pytania, zwanych filozofami, wzrastała także ilość owych pytań. Pytania te podzielone na kategorie, utworzyły kolejne dziedziny filozofii, takie jak np.: onto

 

logia (zajmująca się bytem jako takim oraz jego sensem i przyczyną), antropologia (której głównym tematem jest człowiek), etyka (czyli nauka o moralności) itd. Źródłem filozofii jeswięc ludzki umysł i jego wrodzona ciekawość, żądza wiedzy, ciągłe poszukiwanie rozwiązań. Nazą cechą filozofii, cechą, która wyróżnia tę dziedzinę nauki spośród wszystkich innych jest fozostaje ona niezmienna bez względu na postęp cywilizacyjny. Jest całkowicie niezależnapod względem technicznym, ponieważ filozofować można dosłownie wszędzie, a jedynym do tego potrzebnym ‘narzędziem

’ jest przecie

ż ludzki umysł.Mimo jednego źródła, filozofia jest bardzo rozbudowana. Każda jej dziedzina ma wiele odłamówi opozycyjnych stanowisk wobec każdego zagadnienia. Każdy nurt ma bowiem zarówno swoich zwolenników jak i przeciwników, a ich postawy przyjmują niekiedy skrajne postaci. Warto jest zastanowić się: co jest przyczyną tak silnego zróżnicowania? Należałoby tutaj wrócipoprzedniego akapitu, który mówi o źródle filozofii. Źródłem i narzędziem filozofii jest ludzumysł. I to jest właśnie przyczyną jej różnorodności. Umysły wszystkich ludzi różnią się od sz nas dysponuje odrębnym, wyjątkowym umysłem, którym się posługuje. Pojmując zatem umysł jakorzędzie służące do tworzenia filozofii, czyli na przykład dłuto, a na filozofię jako dzieło,li rzeźbę, można łatwo zauważyć, że wygląd rzeźby zależy od rodzaju dłuta oraz talentu i inweej artysty. Ta prosta metafora pozwala w łatwy sposób zrozumieć przyczynę tak silnego zróżnicowania stanowisk wobec filozoficznych nurtów.Podsumowując, filozofia to nauka zajmująca się refleksjami nad rzeczywistością. Mimo licznych odłamów i nurtów, o jej jedności stanowi odwiecznie niezmienny przedmiot badań, którym jest świat i człowiek. O jej wyjątkowości natomiast, świadczą jej ponadczasowość i niezależnośi narzędziem twórczym jest ludzki umysł, którego możliwości i zróżnicowanie są przyczyną różnozoficznych poglądów.

Charakterystyka filozofii Odrodzenia, jej ramy historyczne igeograficzne

Punkt IXMimo że wielu filozofów renesansowych postrzegało swoją działalność jako radykalny przełom inektualny, współcześni badacze nie podzielają tej oceny. Przełomu w filozofii dokonały raczejwiek XIII i XIV, które przyniosły myśli Zachodu odrodzenie logiki, oraz wiek XVII, który przyniósł charakterystyczny dla filozofii nowożytnej "przełom epistemologiczny", zmianęnacisku w badaniach z zagadnień metafizycznych na zagadnienia metody naukowej i odwrót od racjonalizmu epistemologicznego (poglądu, według którego poznawana rzeczywistość jest niezależna od podmiotu poznania) na rzecz idealizmu epistemologicznego. Filozofia wieku XV i XVI stanowi stadium przejściowe między filozofią średniowieczną a nowożytną i niprzynosi ani nowych zagadnień filozoficznych, ani nowych rozwiązań.Głównymi prądami filozofii XV i XVI wieku były:Humanizm, rozwijający się przede wszystkim we Włoszech wieku XV i XVI, przybierający najczęściej formę platonizmu, ale także różnego od średniowiecznego arystotelizmu. Poza Włochamidkiem humanizmu była Francja, w której w drugiej połowie XVI wieku pojawił się humanistyczny sceptycyzm.Scholastyka renesansowa i neoscholastyka, w odróżnieniu od późnej scholastyki średniowiecznej odrzucająca nominalizm na rzecz odnowionego tomizmu.Renesansowa filozofia przyrody, reprezentowana zwłaszcza przez Giordana Bruna i Francisa Bacona, we wczesnym okresie nastawiona panteistycznie (nierzadko łącząc się z magią i alchemią), w okresie późniejszym metodologicznie.Za pierwszego filozofa nowożytnego uważa się często Mikołaja z Kuzy. Jest on jednak filozofem bardzo oryginalnym i trudnym do jednoznacznej klasyfikacji, a jego myśl jest złożona i trudna. Jego związki z filozofią renesansu polegają przede wszystkim na dużej zależności od pogańskiej tradycji neoplatońskiej – Plotyna, Proklosa i Jamblicha, a także platonizujących greckich filozofów chrześcijańskich i ojców kościoła (jak Pseudo-Dionizy Areopagita)i średniowiecznych panteistów (jak Jan Szkot Eriugena). Jego teoria "uczonej ignorancji" zbliża go do późnośredniowiecznej mistyki (np. Mistrza Eckharta, w pewnym stopniu stanowiąc zapowiedź antyracjonalizmu i fideizmu reformacji). Jego "panteizm" ma charakter spekulatywny i zbliża go do renesansowej filozofii przyrody. Mikołaj z Kuzy był także prekursorem tendencji filologicznej w myśli renesansu – w czasie podróży na Wschód zbierał greckie manuskrypty, interesował się zachowanymi w Bizancjum pozostałościami kultury starożytnej.

 

Jedną z ważniejszych inspiracji powstania humanizmu włoskiego była imigracja do Włoch uczonych bizantyjskich, przynoszących ze sobą bizantyjski platonizm i wiele nieznanych wcześniej starożytnych pism greckich. Jednym z bardziej znanych bizantyjczyków w Italiibył Manuel Chrysoloras, wychowawca wielu włoskich humanistów. Wpływy bizantyjskie zainspirowały prąd filologiczny włoskiego humanizmu, rozwój zainteresowania greką i próby oczyszczenia łaciny z naleciałości średniowiecznych, powrotu do języka Cycerona. Żywy rozwój medycynna uniwersytetach średniowiecznych Włoch, mniej skrępowanych obyczajowo i teologicznie niż uniwersytety północnej Europy, stał się inspiracją dla przyrodniczego prądu humanizmu wkiego. Prąd przyrodniczy obecny był zwłaszcza w arystotelizmie padewskim, inspirowanymw dużym stopniu filozofią i nauką arabską, ale także w platonizmie i jego zainteresowaniumatematyką i budową kosmosu. Platonizm ten nadawał włoskiemu humanizmowi cechy silnie spirytualistyczne, poetyckie i mistyczne, ale też spekulatywne – obie te cechy odróżniały humanizm włoski od bardziej wyważonego, skupionego raczej na zagadnieniach politycznych i etycznych, inspirowanego przez stoicyzm humanizmu Europy Północnej.Ważną cechą filozofii renesansu jest to, że starała się ona trzymać ściśle dorobku starożytnytóre naśladowała wiernie, często ściślej niż średniowiecze naśladowało Arystotelesa. W wiekuszcza w filologicznym nurcie myśli renesansowej, przybierało to nieraz formy przesadne, co znalazło odzwierciedlenie w pamflecie Erazma z Rotterdamu Ciceronianus, wykpiwającym afektowaną uczoność i manieryzmy renesansowych filologów. Humaniści naśladowali zwłcza platonizm (interpretowany w duchu neoplatońskim, często zabawionym pitagoreizmem, kabałą i magią), arystotelizm, sceptycyzm – zwłaszcza we Francji drugiej połowy XVI w., stoicyzm – zwłaszcza w Niderlandach. Nie było natomiast w XV i XVI w. filozoficznego epikureizmu – chociaż nazywano tak pewne typowe dla bogatych miast włoskich postawy życiowe, takie jak zamiłowanie do intelektualnego i materialnego przepychu, sama filozofia epikurejska nie była w okresie odrodzenia znana ani kontynuowana, przede wszystkim ze względu na jej mechanicystyczne pojmowanie przyrody. Epikureizm i atomizm odnowił dopiero wiek XVII, zwłaszcza Pierre Gassendi.Wśród Bizantyjczyków, którzy wywarli znaczny wpływ na filozofię i kulturę XV-wiecznej Italiiależy obok Manuela Chrysolorasa wymienić Gemistosa Plethona, którego wykłady we Florencji dały początek Akademii Platońskiej we Florencji, kardynała Jana Bessariona, platonika,twórcę nowej interpretacji filozofii Arystotelesa, Jana Argyropoulosa oraz arystotelików Teodora z Gazy i Jana z Trapezuntu. Oś sporów bizantyjskich uczonych wczesnego renesansu stanowiła jedność i różność filozofii Arystotelesa i Platona. Spór ten przyczynił siwstania wielu nowych koncepcji dotyczących relacji poglądów tych filozofów, a także do odrodzenia i rewaluacji mało znanych średniowieczu form platonizmu i arystotelizmu, zwłaszcza neoplatonizmu Plotyna i arystotelizmu Aleksandra z Afrodyzji.Dodatkowo. CAMPANELLA (1568–1639) – w 14 roku życia wstąpił do dominikanów i zapoznał się z pismami Teia, popadł w astrologię. Oskarżony o herezję – 27 lat w więzieniu w Neapolu – tam napisał ksias soles”(Miasto Słońca) – drugą utopię renesansową. Utrzymywał korespondencję z Galileuszem;tnie 5 lat życia spędził we Francji.Krytykował sylogizm, był za czuciowym poznaniem przyrody–“czuć to wiedzieć” (sentire est scir). Najpewniejsza wiedza o Bogu jest z przyrody, nie z Biblii. Wszechświat to całość wewnętrznie zróżnicowana, a człowiek podlega jego wpływom (wpływy gwiazd, ale nie bezwzględnie). Człowiek jest podobny do Boga, bo może poznać świat; magia; Bóg to stwórca powszechnego porządu, człowiek może w sposób wolny posługiwać się dyspozycjami (gwiazdy wpływają pośrednio).“Miasto Słońca”– opowiadanie podróżnika o odległej krainie (Chiny) – głosił prymat całości spdnostką; pokonywanie egoizmu aby dążyć do celów społecznych. Należy usunąć więzi rodzinne i wtną – wspólnota kobiet. Miłość indywidualna z ciężarnymi lub niepłodnymi. Władza polityczna dztałconych. Całe społeczeństwo jest zmuszone do pracy. Wspólna własność – komunizm produkcyjnonsumpcyjny.GORDANO BRUNO (1548–1600) – spalony na stosie; wstąpił do dominikanów w Neapolu; oskarżonyo sprzyjanie arianizmowi; uciekł z klasztoru i rozpoczął 16–letnią tułaczkę. W Genewie przyjmje Kalwinizm, potem w Tuluzie i Paryżu, z Francji do Londynu – tam bronił teorii Kopernika. W Niemczech sformułował teorię monady, ale po konflikcie z luteranami udał się do Wenecji, tam aresztowany i po 7 latach procesu spalony w Rzymie (na Campo di Fiori)Pojmował przyrodę holistycznie, jako całość – nawiązując do nurtu hermetycznego. Świat jest jity, jedne zjawiska przechodzą w drugie. Uważał heliocentryzm za teorię filozoficzną zgodną

 

z hermetyzmem (gwiazdy mają duszę). Przekroczył teorię Kopernika – nasz system uznał za częśćnieje wiele układów. Ciała niebieskie są z jednego tworzywa i poruszają się wg duchowych zasad. Wszechświat jest nieskończony, nie powstaje i nie porusza się. Dlatego nie można odróżnićBoga od świata, Bóg to aspekt wszechświata – należy przyjąć panteizm. We wszechświecie nie maerarchii. Materia jest wieczną, stałą rzeczywistością. Obok niej aspekt duchowy. Niezbędna jest potencja aktywna – impuls wywołujący zmianę (on jest czymś duchowym). Te zmiany powtarzają się, są cykliczne.Odrzucił koncepcję pierwszego poruszyciela – pierwszy impuls to dusza świata, duchowa energia. Jest to monizm panteistyczny. Dusza jest niezależna od ciała, ale wpływa na nie. Był za magią naturalną. Człowiek jest wyróżniony dzięki poznaniu wszechświata. Dzięki konteji zasad wszechświata przez umysł można człowieka nazwać monadą. Trwała wiedza o prawach wszehświata. Monadą jest też Bóg. Jednostki utalentowane osiągają prawdę i maja moc zmiany przyroy. Warunkiem skuteczności działania wydaje się być kontemplacja metafizyczna. Magia połączona z kontemplacją – świat poszedł inaczej: matematyka i technika.Punkt XAd1. Empiryczna odnowa naukDotychczasowa nauka niezdolna była dać człowiekowi panowanie nad przyrodą, przeto jest nieużyteczna. Bacon, jako typowy człowiek Odrodzenia, odczuwał brzemię tradycji i erudycji, chciał z nią zerwać i zacząć na nowo. Nauka, która ma być potęgą, nie istnieje, musi być dzbudowana. Specjalnie bezużyteczne okazało się, według niego, główne narzędzie logiczne dotycczasowej nauki: sylogizm. Trzeba odwrócić metodę i operować nie założeniami, lecz doświadczenem. „Jedyna przeto nadzieja w rzetelnej indukcji", l dawnej Arystotelesowsko-scholastycznej metodzie sylogizmu Bacon podjął się przeciwstawić nową metodę indukcji, na miejsce„organonu" Arystotelesa dać - „nowy organon".Nauka ma do wyboru dwie drogi: droga, którąnauka chodziła dotychczas, od danych zmysłowych przerzuca się od razu do najogólniejszych twierdzeń, by z nich potem dedukować dalsze twierdzenia. Jest to wszakże postępowaniewadliwe: antycypuje fakty, zamiast je interpretować. Ale jest jeszcze druga droga:ta dane zmysłowe uogólnia stopniowo. To jest droga właściwa; i dlatego, wedle słynnego powiedzenia Bacona, „umysłowi ludzkiemu nie skrzydeł potrzeba, lecz ołowiu". Stopniowym uogólnianiem osiąga się twierdzenia średniej ogólności, które są najpłodniejsze. Stopniowe uogówiedzy - oto jest indukcja, właściwa metoda nauki.Ad2. Teoria IdoliBacon nie negował znaczenia rozumu w poznaniu. Rozum i zmysły muszą ze sobą współpracować. Taa współpraca daje pewność wiedzy.TEORIA ZŁUDZEŃ Bacon uważał, że umysł ludzki jest podległy różnego rodzaju złudzeniom (idola)cztery rodzaje takich złudzeń (jest to tzw. teoria idoli):złudzenia plemienne (idola tribus) - wynikające z natury ludzkiej i wspólne wszystkimludziom; należy do nich antropomorfizm i doszukiwanie się celowości w świecie;złudzenia jaskini (idola specus) - przesądy jednostek, spowodowane przez wpływ wychowania i środowiska;złudzenia rynku (idola fori) - powodowane przez niedokładność, nieadekwatność i wieloznacznośojęć, niedoskonałość języka;złudzenia teatru (idola theatri) - powodowane przez błędne spekulacje filozoficzne, których wyniki są przyjmowane na mocy autorytetu.Ad3F. BACON (1561–1626) – przerwał działalność naukową na rzecz dyplomacji – ale przez podróże pozofię renesansową. W 1620 r. publikuje “Wielką odnowę” – częścią tego jest “Novum organum”.nęła się jego kariera polityczna. Skazany na więzienie i grzywnę. “Nowa Atlantyda” – jego włatopia; badał możliwość przechowywania mięsa w lodzie. Przeziębił się i umarł.Nie mieści się w nurcie nowożytnego, matematycznego przyrodoznawstwa, ale należy do tych, którzy oponowali przeciw metodzie Arystotelesa (sylogistyczno– dedukcyjna); związał przyrodoznawstwo z jego praktycznym zastosowaniem (poznanie z techniką i wynalazkami); był teoretykiem metody i techniki, nauki o przyrodzie; teologicznie rozważał relacje między rajem, a “wtórnym rajem” przez wynalazki – przez nie niweluje zło będące skutkiem grhu pierworodnego.

Związanie poznania naukowego z jego zastosowaniem. Należy porządnie poznawać. Wystąpił przeciw sylogizmowi Arystotelesa, oparty jest na zbyt szybkich uogólnieniach; logika to“złudzenia umysłu” , nie prowadzi do odkryć. Należy wiedzę rozpoczynać od doświadczenia i obcji – jej celem jest znalezienie tzw. form rzeczy, które są przyczyną określonych właściwościysłowych rzeczy. Chodzi o stałe relacje między formami rzeczy, a określonymi właściwościami zysłowymi. Te formy nie są ukryte (podejście Arystotelesa), lecz są innymi właściwościami, teżne są w doświadczeniu zmysłowym. Nie potrzeba szukać istoty gatunków.Krytyka “idoli umysłu ludzkiego” – był mniej optymistą w opinii o naturze człwieka. Człowiek nie w pełni poznaje dobrze. Ulega iluzjom. Krytyczna analiza umysłu ludzkiego, którą rozwinął Hume, a też Kant – stałe tendencje umysłu w stronę iluzji. Podał klaję idoli – podzielił ich na cztery rodzaje:



plemienne – z ogólnych właściwości umysłu (poszukiwanie w przyrodzie porządku – ciała niebip.. muszą poruszać się po okręgu; czy np. tłumaczenie zjawisk przez ich celowość jako wyraz atropomorfizmu).



jaskini – pochodzą z indywidualnych właściwości umysłu jednostek spowodowane wychowaniem, pzyzwyczajeniami; one powodują selektywność poznawczą uwagi, stronniczość w decyzjach.



rynku – wywodzą się z języka – on ma skłonność, by za nazwą widzieć realną rzecz; nazwy rzipostazy rzeczowe, nie ma realnego przedmiotu – to prawda – zdolność do hipostazowania nazw; posługuje się niewyraźnymi nazwami, w niesprecyzowanym zakresie – prowadzi to do złudzeń.



teatru – tendencje filozoficzne, selektywność obserwacji przyrody, wyróżnił trzy kierunki:acjonalistyczny (skłonny do teoretycznych uogólnień, a doświadczenie ma potwierdzać teorię –ybiórczość elementów doświadczenia), empiryczny (wsparty na potocznym doświadczeniu, snujedomysły na temat zjawisk ukrytych – puste roszczenia umysłu), zabobonny (wpływy teologiina przyrodoznawstwo, traktowanie Rdz jako podręcznika przyrody)Najpierw trzeba zlikwidować złudzenia poznawcze. “Indukcja eliminacyjna”, inaczej niż filozofia renesansu – należy porządnie ułożyć obserwację i eksperyment. Ona musi być systematycznwg reguł. Nie chodzi o doświadczenie zemocjonalizowane – rozum nie potrzebuje skrzydeł,lecz ołowiu. Przeciw pochopnym uogólnieniom. Chodzi o wykrycie formy dla własności zmysłowej jako niezbędnej; trzeba zrobić “tablicę obecności” (jakie cechy towarzyszą określonym włam zmysłowym), “tablicę nieobecności” (wykaz cech nie związanych, “tablicę stopni” (intensywnodo cech rzeczy). Przez porównanie tablic eliminuje się cechy nie związane z właściwością i otzymuje się cechy stale towarzyszące danej właściwości. Tylko w ten sposób należy to uprawiać.uka nie poszła w tę stronę (brak matem.), ale trzeba nie tylko powołać się na doświadczenie.Napisał eseje etyczne; podkreślał, że naukę trzeba odróżnić od wiary; nie ma sprzecznbo dotyczą różnych spraw. Przyrodoznawstwo nasuwa myśl o Bogu, wcale nie potwierdza ateizmu – raczej w Kościele, w zgorszeniu moralnym księży. Zbiorowa praca naukowa – po jego śmierci – Królewskie Towarzystwo Naukowe. Nacisk na społeczną organizację pracy naukowej.Ad4 sceptycyzmKartezjusz był sceptykiem metodycznym-wierzył, że poprzez wątpienie może znaleźć wiedzę pewnąróżnieniu od starożytnych sceptyków, którzy poprzez wątpienie chcieli podważyć wszelką wiedzęał trzy argumenty sceptyczne. Pierwszy z nich dotyczyc miał zawodności zmysłów. Zatem wiedza oparta na zmysłach i doświadczeniu nie jest wiedza pewną i należy ją zignorować, odrzucić.Drugi argument traktował o braku jasnej i wyraźnej granicy pomiędzy jawa a snem. Po zastosowaniu tych dwóch argumentów, Kartezjusz uznał, że zakwestionował całą dotychczasową wiedwyjątkiem logiki i matematyki, bo tylko te nie wymagaja poznania zmysłowego oraz doświadczenia i czy na jawie, czy tez we snie dwa dodać dwa zawsze równa się cztery. By podważyc również ważność wiedzy logicznej i matematycznej, wysunął następujący argument, iż byćwe władzy złego ducha kusiciela, który nas umyślnie wprowadza w błąd. Ostatecznie Kartezjuszznalazł tylko jedną bezwzględnie pewna prawdę: skoro wątpię, to myślę, a żebym mógł myśleć,cogito ergo sum-myślę, więc jestem). Pozostawało pytanie kim jestem? Na pewno substancja myślącą, ale nie wiadomo, czy istnieją inni ludzie, świat zewnętrzny, Bóg itd. Należało zatkazać możliwość przejścia od wiedzy o własnej jaźni do wiedzy o .świecie, a następnie Bogu lurotnie. Kartezjusz poszedł sladem świętego Augustyna(inaczej niż Tomasz z Akwinu).XI Wykład XI. Systemy i spory filozofii XVII/XVIII wieku. Spinoza, empiryzmangielski. Pascal

 

Ad1.paralelizm psychofizyczny, w szerszym znaczeniu — stanowisko w sporze filozoficznym o wzajemny związek duszy i ciała (tzw. problem psychofizyczny); paralelizm psychofizyczny uznaje, że istnieje ścisła odpowiedniość między zdarzeniami i procesami zachodzącymiprzyrodzie fizycznej a zjawiskami i procesami umysłu, szczególnie między ciałem a duszą,które są wzajemnie współzależne; formułowane od XVII w.; w węższym znaczeniu — teoria G.Th. Fra rozpowszechniona wśród psychologów XIX/XX w., głosząca, że zjawiska psychiczne i fizycznetworzą 2 równoległe, ściśle sobie odpowiadające szeregi zjawisk.Okazjonalizm – pogląd filozoficzny sformułowany przez Arnolda Geulincxa i Nicolasa Malebranche'a, następnie rozwinięty przez Gottfrieda Wilhelma Leibniza i Barucha Spinozę,starający się przezwyciężyć trudności wynikające z założenia Kartezjusza, że świat idei i śwlny są na tyle od siebie jakościowo różne, że nie mogą na siebie oddziaływać bezpośrednio.Okazjonalizm twierdzi, że doskonała koordynacja czasowa tych dwóch światów, wynika z faktu, że wydarzenia w obu tych światach zostały tak zaplanowane aby wydarzać się jednocześnie. Jeśli np. w naszej świadomości powstaje wrażenie istnienia jakiegoś obiektu (np. krzesła), któe jako wrażenie jest ideą a nie rzeczą, to równolegle w świecie materialnym to krzesło rzeczywiście istnieje, jednak samo wrażenie krzesła w naszym umyśle nie jest w żaden sposób wywołae przez krzesło materialne, lecz powstało dlatego, że taki był plan istnienia.Ad2.Poruszając kwestię Boga, Baruch Spinoza przeprowadzał dowód ontologiczny – wnioskował, że skoo w umyśle istnieje pojęcie rzeczy najdoskonalszej, to musi ona istnieć realnie. Bóg tosubstancja, czyli przyczyna samej siebie, niemająca żadnej zewnętrznej przyczyny sprawczej: „Przez substancję rozumiem to, co istnieje samo w sobie i pojmowane jest samoprzez się”. W ten sposób Bóg został złączony z naturą, ale również pozbawiony nimbu Stwórcy śnie mógł być wykreowany, skoro samemu będąc substancją – Bogiem – jest wieczny i nieskończony Ad3nie wiemAd4empiryzm racjonalistyczny J. Locke‘a, wyprowadza poznanie z doświadczenia i doświadczeniem go ogranicza. Empiryzm poznawczy znalazł zastosowanie w empiryzmie moralnym,którego wyrazem miał być utylitaryzm, wg którego jedynym kryterium dobra i zła moralnego jest opinia ludzka.empiryzm sceptyczny D. Hume

’a, wpr

¡ 

wadził zasady nie

¡¢ 

ranicz

¡ 

nej t

¡ 

erancji w sprawach m

¡ 

ra

 

n

¡ 

ści i religii. Odrzucił wszelką metafizykę i poszukiwał takiej wiedzy, która nie budzi zastrzeżeń. Przykładami jej były matematyka i konkretna wiedza oparta na faktach.Jakkolwiek wychowany w duchu religijnym Berkeley był też zafascynowany klarownym empiryzmem Johna Locke'a. Już jednak w latach młodzieńczych zauważył lukę w rozumowaniu Locke'a, która później stała się podstawą jego filozofii. Zdaniem Locke'a ludzie tworzą w swoich umych "idee proste", czyli wyobrażenia rzeczy materialnych na podstawie bodźców emitowanych przez te rzeczy i rejestrowanych przez zmysły. Dzisiaj to brzmi być może banalnie,ale w czasach Locke'a był to pomysł rewolucyjny, gdyż sprowadzał idee do prostych zbiorówzapamiętanych wrażeń zmysłowych, a nie samoistnych bytów.Berkeley zauważył jednak, że tak naprawdę dane są nam tylko dwie rzeczy – same bodźce i wygenrowane na ich podstawie idee. Do samych przedmiotów materialnych nie mamy jednak bezpośredniego dostępu – nie możemy ich sobie bezpośrednio "włożyć do głowy", stąd tak naprawdmy, czy istnieją rzeczywiście, czy tylko są naszymi wyobrażeniami. Gdyby ktoś dostarczał nambodźców niezależnie od przedmiotów, nie moglibyśmy się przekonać, że jest inaczej.Stąd Berkeley uznał, że sama idea bytu obiektywnego jest błędna, bo nie można stwierdzić istnenia czegokolwiek w sposób obiektywny. Stworzył więc on pojęcie "bytu obserwowanego", a ściślej mówiąc uznał, że coś istnieje dla nas wtedy i tylko wtedy, kiedy to możemy obserwować,omiast gdy nie obserwujemy, nie możemy mieć pewności, czy to coś nadal istnieje. Jednymsłowem: być oznacza być (przez kogoś) postrzeganym (esse = percipi).