Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji a ustawa z 2007 roku o nieuczciwych praktykach rynkowych

W grudniu 2007 roku weszła w życie ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Z założenia miała dostosować polskie prawo do przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej.

Ustawa określa nieuczciwe praktyki rynkowe w działalności gospodarczej i zawodowej oraz zasady przeciwdziałania tym praktykom w interesie konsumentów i w interesie publicznym. Na jej podstawie konsument może iść do sądu powszechnego i dochodzić swoich roszczeń. Ułatwienie w stosunku do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji polega na tym, że ciężar dowodu, że dana praktyka rynkowa nie stanowi "nieuczciwej praktyki wprowadzającej w błąd" spoczywa na przedsiębiorcy. Przykładowo w sytuacji, w której przedsiębiorca posługuje się oznaczeniem wywołującym zaufanie konsumentów, powinien to potwierdzić okazując np. certyfikat lub atest wydany przez podmiot do tego uprawniony. Z kolei w sytuacji, w której przedsiębiorca reklamuje produkt wraz z ceną sprzedaży, powinien posiadać dokumentację potwierdzającą, że produkt jest rzeczywiście zbywany przez niego po cenie, o której mowa w reklamie. Termin przedawnienia roszczeń konsumentów upływa po 3 latach.

W przypadku zastosowania nieuczciwej praktyki rynkowej konsument będzie mógł żądać m.in.: jej zaniechania, usunięcia skutków tej praktyki, naprawienia wyrządzanej szkody oraz zasądzenia określonej kwoty na cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej, ochroną dziedzictwa narodowego lub ochroną konsumentów. Z podobnymi roszczeniami mogą wystąpić również rzecznik praw obywatelskich, rzecznik ubezpieczonych lub powiatowy rzecznik konsumentów.

Ustawa wprowadza definicję "przeciętnego konsumenta", a także wiąże powszechnie obowiązujące prawo z "kodeksami dobrych praktyk", przez które rozumie się to zbiór zasad postępowania, a w szczególności norm etycznych i zawodowych, przedsiębiorców, którzy zobowiązali się do ich przestrzegania w odniesieniu do jednej lub większej liczby praktyk rynkowych;

Instytucją uprawnioną do przeciwdziałania nieuczciwym praktykom rynkowym pozostaje – jak w przypadku ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji - Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Odpowiedzialność z tytułu czynu nieuczciwej konkurencji

Popełnienie czynu nieuczciwej konkurencji może rodzić odpowiedzialność cywilnoprawną, a także karnoprawną.

1. Odpowiedzialność cywilna (delikty)

Przedsiębiorca, którego interes został naruszony, lub chociażby tylko zagrożony, w związku z dokonanym czynem nieuczciwej konkurencji, może żądać od przedsiębiorcy dokonującego czynu nieuczciwej konkurencji:

• zaniechania niedozwolonych działań,

• usunięcia skutków tych działań,

• złożenia określonego oświadczenia,

• naprawienia wyrządzonej szkody,

• wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści,

• zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny - jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.

Co ważne, z wymienionymi wyżej roszczeniami (z pewnymi wyjątkami) może także wystąpić organizacja, której celem statutowym jest ochrona interesów przedsiębiorców lub Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji zagraża interesom konsumentów lub też je narusza.

Roszczenia z tytułu czynów nieuczciwej konkurencji przedawniają się z upływem 3 lat.

2. Odpowiedzialność karna (wykroczenia lub występki)

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji wprowadza odpowiedzialność karną z tytułu popełnienia niektórych z przewidzianych w tej ustawie czynów nieuczciwej konkurencji. Popełnienie jednego z opisanych w ustawie przestępstw (lub wykroczeń) zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności a nawet pozbawienia wolności (maksymalnie do 8 lat).

Ściganie przestępstw następuje na wniosek pokrzywdzonego a wykroczeń – na żądanie pokrzywdzonego.

Pojęcie pomocy publicznej

Polska z dniem 1 maja 2004 r. przystąpiła do Unii Europejskiej i od tej chwili w zakresie pomocy publicznej stosuje się prawo wspólnotowe. Kryteria kwalifikacji danego środka (dotacji, pożyczki, odroczenia terminu płatności czy umorzenia zaległości podatkowych itp.), jako pomocy publicznej zawarte są w art. 87 (1) Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Zgodnie z przywołanym przepisem, wsparcie dla przedsiębiorcy podlega przepisom dotyczącym pomocy publicznej, o ile jednocześnie spełnione są następujące warunki:

• udzielane jest ono przez Państwo lub ze środków publicznych,

• ma charakter selektywny (uprzywilejowuje określonego lub określonych przedsiębiorców albo produkcję określonych towarów),

• grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencję oraz wpływa na wymianę handlową między krajami członkowskimi UE,

• przedsiębiorca uzyskuje korzyść.

Pojęcie pomocy publicznej nie jest więc zdefiniowane w ustawie o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, a jedynie jest odesłanie do traktatu, zgodnie z którym „Z zastrzeżeniem innym postanowień przewidzianych w niniejszym traktacie, wszelka pomoc przyznawana przez państwa członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji przez sprzyjanie niektórym przedsiębiorcom jest niezgodna ze wspólnym rynkiem w zakresie w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi”.

Zasadą jest zatem udzielanie pomocy publicznej jedynie w wyjątkowych przypadkach. Organem notyfikującym (nadzorującym) pomoc publiczną jest Komisja Europejska, co oznacza, iż wszystkie projekty pomocy winny być przedłożone Komisji do zaopiniowania. Traktat o Wspólnocie Europejskiej przewiduje jednak wyjątki od tej zasady (art. 89), udzielając właściwym organom wspólnot kompetencji do szczegółowego określenia rodzajów pomocy publicznej zwolnionych z obowiązku notyfikacji w Komisji. Na podstawie tego upoważnienia Komisja Europejska wydała rozporządzenia, które umożliwiły udzielanie pomocy publicznej z pominięciem procedury notyfikacji w przypadkach:

• pomocy de minimis - poniżej 100 000 euro

• pomocy w zakresie zatrudnienia

• pomocy na szkolenia

• pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw

Polskie przepisy oraz rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy jedynie doprecyzowują przepisy unijne, określając procedurę udzielania pomocy oraz szczegółowe warunki formalne, jakie muszą spełniać wnioski o udzielenie pomocy.

 

Podmioty udzielające pomocy są zobowiązane do sporządzania i przedstawiania Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów sprawozdań o udzielonej pomocy publicznej, zawierających w szczególności informacje o beneficjentach pomocy oraz o rodzajach, formach, wielkości i przeznaczeniu udzielonej pomocy. Sprawozdania sporządza się za okresy kwartalne i roczne.

Postępowanie notyfikacyjne w ustawie o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej

Notyfikacja i postępowanie zatwierdzające

Kontrola pomocy publicznej przez Wspólnotę bazuje na systemie uprzedniego zatwierdzenia, w ramach którego Komisja decyduje, czy pomoc publiczna planowana przez państwo członkowskie spełnia warunki zwolnienia/dopuszczenia. Ze względu na ten system:

• wszystkie nowe działania związane z przyznaniem pomocy publicznej lub zmiany istniejących regulacji Komisji Europejskiej w sprawie tej pomocy muszą przed ich przyjęciem zostać notyfikowane.

• wszelka uprzednio nie notyfikowana i nie zatwierdzona przez Komisję pomoc publiczna jest niezgodna z prawem i może podlegać zwrotowi, o ile Komisja uzna daną pomoc publiczną za niezgodną z zasadami Wspólnego Rynku.

W przypadku funduszy strukturalnych oznacza to, iż przedsięwzięcie realizowane poprzez przyznanie pomocy publicznej może zostać zatwierdzone wyłącznie wówczas, gdy:

• pomoc publiczna przyznana w ramach przedsięwzięcia nie wykracza poza regułę de-minimis ,

• pomoc publiczna przyznana zostaje na podstawie notyfikowanego i zatwierdzonego uregulowania w sprawie pomocy publicznej,

• dane przedsięwzięcie zostało odrębnie notyfikowane i zatwierdzone przez Komisję (jednorazowa pomoc publiczna jest nazywana zazwyczaj pomocą ad hoc).

Normalne zgłoszenie obejmuje:

• notyfikacja:

Działania związane z przyznaniem pomocy publicznej muszą zostać notyfikowane przez dany kraj członkowski (organy centralne). W trosce o sprawniejsze rozpatrywanie zgłoszeń Komisja przygotowała dla większości rodzajów pomocy publicznej stosowne wzory formularzy. Notyfikacje przesyła się do Generalnego Sekretariatu Komisji z reguły za pośrednictwem stałego przedstawicielstwa danego kraju członkowskiego przy Komisji Europejskiej.

• informacje dodatkowe:

W przypadku niekompletnego zgłoszenia, Komisja będzie domagać się dodatkowych informacji (zazwyczaj w terminie 15 dni). Informacje te dany kraj członkowski musi przekazać Komisji z reguły w ciągu 20 dni.

• rozpatrywanie i decyzja:

Na rozpatrzenie zgłoszenia działania związanego z przyznaniem pomocy publicznej przysługują Komisji dwa miesiące. Termin ten rozpoczyna się w dniu, w którym Komisja będzie dysponować wszelkimi informacjami niezbędnymi do oceny rozpatrywanego przypadku. W większości wypadków rozpatrywanie działania kończy się decyzją o „nie wnoszeniu zastrzeżeń” lub o „wszczęciu postępowania w myśl art. 87 ust. 2”.

W przypadku braku zastrzeżeń Komisji do planowanego działania, można rozpocząć jego realizację.

Komisja otwiera postępowanie stosownie do art. 87 ust. 2, jeśli ma zastrzeżenia odnośnie zgodności notyfikowanych działań związanych z udzieleniem pomocy publicznej z zasadami Wspólnego Rynku. W takim przypadku Komisja wszczyna „formalne postępowanie kontrolne”. Publikuje streszczenie spornej sprawy w dzienniku urzędowym i wzywa zaangażowane strony do zajęcia stanowiska. Postępowanie kończy się przyjęciem decyzji końcowej. Może być ona pozytywna (pomoc publiczna może zostać przyznana), negatywna (pomoc publiczna nie może zostać przyznana) lub pozytywna na określonych warunkach (pomoc może zostać udzielona po spełnieniu określonych warunków). Czas przewidziany na rozpatrzenie zgłoszenia w drodze tego postępowania wynosi maksymalnie 18 miesięcy.

Wszystkie decyzje Komisji Europejskiej w sprawie pomocy publicznej podlegają w myśl art. 173 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej kontroli przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości.

Systematyka pomocy publicznej

1. Regionalna pomoc publiczna

Art. 87 ust. 3 lit. a) i c) stanowią podstawę zatwierdzenia pomocy publicznej, która przyczyni się do rozwiązania problemów w danym regionie. Wyróżniamy dwie postacie:

• pomoc publiczna, dzięki której ma zostać wsparty „rozwój gospodarczy obszarów
  o nadzwyczaj niskiej stopie życiowej i bardzo niskim wskaźniku zatrudnienia” oraz obszary, których sytuacja jest gorsza w porównaniu ze średnią Unii Europejskiej. Status ten będą posiadać prawie wszystkie regiony kwalifikujące się jako obszary celu 1 (najważniejszy wyjątek: obszary o niskiej gęstości zaludnienia, które spełniają kryteria obszaru celu

• pomocy publicznej w zakresie innych (narodowych) obszarów problemowych, a mianowicie „pomocy publicznej na rzecz wspierania rozwoju pewnych (...) obszarów gospodarczych”. Na podstawie tego artykułu kraje członkowskie mogą wspierać obszary, których sytuacja jest trudniejsza w porównaniu ze średnią krajową. Kraje członkowskie mogą w celu uzasadnienia swojej propozycji stosować kryteria narodowe. Kryteria w sprawie oceny regionalnej pomocy publicznej zawarte są w dwóch dokumentach: „Wytyczne w sprawie pomocy publicznej ukierunkowanej na cele regionalne” oraz „(Multi-) Sektorowe ramy regionalnej pomocy publicznej dla dużych przedsięwzięć inwestycyjnych”. Treść tych dokumentów przedstawiają pokrótce załączone karty informacyjne dotyczące regionalnej pomocy publicznej.

2. Przepisy horyzontalne

Swoje stanowisko w sprawie określonych rodzajów pomocy publicznej, która przyczyniłaby się do rozwiązania problemów mogących pojawić się we wszystkich gałęziach gospodarki i regionach, Komisja Europejska przedstawiła w przepisach ponadsektorowych - tzw. „horyzontalnych”.

W dotychczas przyjętych przez Komisję rozporządzeniach, ramach wspólnotowych, bądź wytycznych w sprawie zwolnień od zakazu stosowania pomocy publicznej zdefiniowane zostały kryteria oceny następujących rodzajów tej pomocy:

• pomoc publiczna dla małych i średnich przedsiębiorstw,

• pomoc publiczna w obszarze badawczości i rozwoju,

• pomoc publiczna w obszarze ochrony środowiska,

• pomoc publiczna w obszarze ratowania i restrukturyzacji przedsiębiorstw o trudnej sytuacji ekonomicznej,

• pomoc publiczna w obszarze zatrudnienia,

• pomoc publiczna w obszarze podnoszenia kwalifikacji.

3. Przepisy sektorowe

Komisja przyjęła również przepisy dotyczące poszczególnych gałęzi gospodarki – tzw. przepisy „sektorowe”.

• „sektory wrażliwe”

Na przestrzeni ostatnich lat weszły w życie odrębne przepisy dotyczące szeregu sektorów gospodarki, konfrontowanych ze szczególnie trudnymi problemami i przez to zaliczonych jako „wrażliwe”. Wspomniane przepisy obowiązuję na dzień dzisiejszy dla następujących sektorów:

• żelazo i stal,

• włókna sztuczne,

• pojazdy samochodowe,

• budowa statków.

Dla tych sektorów Komisja Europejska przyjęła przepisy, które generalnie są bardziej restrykcyjne niż przepisy dotyczące innych gałęzi gospodarki. Pomoc publiczna na działania inwestycyjne prowadzące do zwiększenia mocy produkcyjnych jest w większości przypadków albo dozwolona wyłącznie w bardzo wąskim zakresie albo całkowicie zabroniona. W niektórych przypadkach dopuszcza się pomoc publiczną tylko wówczas, gdy działanie ma na celu redukcję mocy produkcyjnych. W przypadku prawie wszystkich tych sektorów kraje członkowskie zobligowane są do przestrzegania szczególnej procedury zgłoszeniowej (każdy przypadek przyznania pomocy publicznej musi zostać odrębnie notyfikowany).