Metody i techniki pracy z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym
Skuteczny
proces dydaktyczny zależy od właściwego doboru metod i
technik
nauczania.
Wiek XX to niespotykany rozwój coraz to nowych metod uczenia języków
obcych. Należy jednak pamiętać, że tylko niektóre mogą być
wykorzystane do uczenia małych dzieci.
Jerzy
Brzeziński sugeruje metodę bezpośrednią, która winna leżeć
u
podstaw
nauczania dzieci, czyli pracę nad konkretnym tekstem bez
wyjaśniania
gramatyki.
Najlepiej jeśli nauczyciel będzie używał podczas lekcji
wyłącznie
języka obcego, nawet jeśli istnieje obawa
początkowego
niezrozumienia
tekstu. Jest to bowiem sposób na naturalne ćwiczenia
sprawności
słuchania.
Prawidłowa reakcja dzieci pozwala ocenić stopień
zrozumienia
wypowiedzi
nauczyciela. Ta znana od starożytności metoda zwana jest inaczej
metodą konwencjonalną. (Brzeziński, 1987) Znaną również metodą
tradycyjną
jest
metoda gramatyczno-tłumaczeniowa, mało lub wcale nieprzydatna w
pracy z
małymi
dziećmi. Kolejną jest metoda audiolingwalna, gdzie nawyki
językowe
wykształca
się poprzez mechaniczne powtarzanie, zapamiętywanie i
utrwalanie
ćwiczonego materiału oraz metoda kognitywna, która podkreśla,
że
język
musi mieć charakter twórczy. Hanna Komorowska podnosi, że
"rozumiemy
też
i umiemy budować zdania, których nigdy przedtem nie słyszeliśmy,
nie
powtarzaliśmy,
nie zapamiętywaliśmy. Posługiwanie się językiem nie jest
więc
nawykowe, lecz innowacyjne, a zdolność opanowania języka
jest
człowiekowi
wrodzona." (Komorowska, 2002: 23)
Cechy
charakteryzujące dziecko 7-10 letnie warunkują wybór
metody
nauczania.
Metodycy
przypominają, że uczeń w tym wieku:
•
szybko uczy się i szybko zapomina;
•
potrzebuje aktywności całego ciała, a doświadczenia sensoryczne
są najważniejsze;
•
jest żywy i ruchliwy, szybko nudzi się i zniechęca;
•
jest egocentryczny, lubi zajmować się tym, co jest mu
najbliższe,
lubi
pracować indywidualnie, choć praca w grupie daje mu
dużą
satysfakcję,
poczucie sukcesu;
•
ma silną potrzebę bezpieczeństwa;
•
jest wrażliwy na krytykę;
•
lubi fantazjować, miesza fikcje i fakty;
•
posiada naturalną ciekawość poznawczą.
Podążając
powyższym tokiem myślenia za autorkami "Programu nauczania
języka angielskiego dla klas I - III szkoły podstawowej",
winniśmy sięgnąć po metody niekonwencjonalne.
Metoda
reagowania całym ciałem /Total Physical Response - TPRI opiera
się
na
założeniu, iż zapamiętywaniu materiału sprzyja ruch fizyczny.
Jest
ona
wykorzystywana wszechstronnie w nauczaniu małych dzieci.
Praktycznie
każda
piosenka, tekst, chanty, mogą być ilustrowane pracą całego
ciała.
Zrozumieniu
polecenia towarzyszy prawidłowa reakcja fizyczna.
Ponadto
sprzymierzeńcem
w nauce tą metodą jest relaks i zabawa.
Metoda
naturalna /The Natural Approachl tworzy sytuacje, gdzie
sens
wypowiedzi
nauczyciela jest zrozumiały dla dzieci, gdyż tkwi ono w
pewnej
naturalnej
sytuacji. Dziecko podąża za nauczycielem, przysłuchuje się
prostemu
językowi,
powtarza i zapamiętuje. Metoda ta eliminuje stres,
pomija
popełnianie
błędów.
Kolejną
używaną metodą w wieku wczesnoszkolnym jest
sugestopedia
(Suggetopedia),
kładąca nacisk na emocjonalną stronę nauczania. Muzyka, wygodne
meble, poczucie komfortu, kameralna sytuacja ma stwarzać
poczucie
bezpieczeństwa,
budzić rezerwy umysłowe, rytmizować oddech, krążenie. Mając
na
uwadze
kondycję polskiej szkoły, jest ona mało realna w
realizacji.
Istnieją
jeszcze metody niekonwencjonalne, niewykorzystywane w pracy z
małymi
dziećmi, jak The Silent Way i Counseling Language Learning.
(Komorowska, 2002)
Większość
opracowań metodycznych wskazuje wyłącznie metodę TPR i
techniki
ją wspierające jako skuteczne w nauczaniu małych dzieci.
Takiego
zdania
jest Sarah Phillips w książce Young Learners (Phillips, 1993)
oraz
Venessa
Relly i Sheila M. Ward w książce Very Young Learners. (Reilly,
Ward,
1997)
Autorki podręcznika "English for Primary Teachers" ¬Mary
Slattery i
Jane
Willis szczegółowo analizują sposoby efektywnego dotarcia do
dzieci w
wieku
młodszym szkolnym. Metodą ich zdaniem najlepszą jest metoda TPR,
a
poszczególne
umiejętności rozwijają, stosując techniki - jak na przykład
w
słuchaniu - dawanie instrukcji w języku angielskim, słuchanie
i
identyfikowanie,
wystawianie, przedstawianie, wykorzystanie gier i
zabaw.
Wyszczególniają
one także słuchanie z działaniem, np. posłuchaj -
narysuj,
pokoloruj,
wykonaj itd. Umiejętność mówienia kształtujemy, używając,
tzw.
classroom
language, powtarzając, tzw. chunks chunks, używając
rymowanek,
piosenek,
ćwicząc nowe słownictwo, grając w gry słownikowe,
poświęcając
czas
na wymowę, intonację akcent. Czytanie to trudna umiejętność,
należy
wprowadzać ją powoli, lecz systematycznie. Początkowo dzieci
dopasowują
dźwięk
usłyszany z literą, wyrazem, zdaniem. Przystępując do
czytania
tekstów,
winny być przygotowane przez, tzw. pre - reading activities,
aby
świadomie
korzystać z tekstu, a następnie dokonywać próby
jego
podsumowania.
Małym dzieciom najlepiej czytać bajki, komiksy, historyjki
obrazkowe poparte ilustracją. Nauczanie pisania winny rozpocząć
ćwiczenia z alfabetem i odwzorowywanie liter następnie wyrazów i
fraz. (Slattery, Willis, 2001)
Należy
pamiętać, że system języka ojczystego jest inny niż
języka
angielskiego
i dzieci mogą napotkać na trudności w różnicowaniu wymowy
i
zapisu.
Nauka pisania i utrwalanie tego nawyku najlepiej udaje się,
gdy
zastosujemy
zabawy, gry, krzyżówki, rozsypanki językowe, czy pisanie
liścików,
instrukcji,
przepisów, wykonywanie projektów.
Ewa
Przeździecka stosuje w doborze technik prostą zasadę - nie
nudzić,
to
znaczy dobierać takie techniki pracy, które są lubiane przez
dzieci. I
tak
proponuje wykorzystać kasety audio i video, komputer,
historyjki,
komiksy,
dyktanda, rysowanie czy kolorowanie, opowiadania, bajki, a do
nich
ilustracje,
lalki, rekwizyty. Jej zdaniem należy wykorzystać elementy
dramy,
inscenizacje,
zabawy w teatr, wplatać często piosenkę, rymowankę, zagadki,
rebusy, bingo, krzyżówki, a nawet zadania matematyczne. Lekcja
będzie ciekawsza, gdy powiążemy ją z ruchem /wspomniana metoda
TPR/ oraz pracą projektową jak wyklejanki, plakaty, rzeźba z
plasteliny, albumy, karty itp. (Przeździecka, 2002: 19)
Nad
wyraz szczegółowo zagadnienie technik nauczania traktuje
Hanna
Komorowska.
Opisuje ona kilkadziesiąt technik podzielonych według tego, czego
chcemy nauczyć, czyli słownictwa, pisania, wymowy, pracy z tekstem,
gramatyki,
rozumienia
ze słuchu, czytania, pisania, komunikacji. (Komorowska, 2002)
Nie
wszystkie
z wyżej wymienionych technik mogą być zastosowane w pracy z
małymi
dziećmi.
Ich różnorodność pozwala jednak na dokonanie dobrego wyboru
i
ciekawe
zaplanowanie lekcji.
Zagadnienie
technik nauczania podejmuje każdy z wydanych i zatwierdzonych
przez
Ministerstwo Edukacji Narodowej programów nauczania dla klas I -
III
szkoły
podstawowej.
Program
napisany przez M. Szpotowicz i M. Szulc - Kurpaską dla
wydawnictwa
OUP
dzieli techniki nauczania w sposób już znany na: uczące
słownictwa
(plansze,
plakaty, słowniczki, flashcards, czytanki, bajki, gry
pamięciowe),
wymowy
(powtarzanie, śpiewanie, rymowanie), gramatyki (powtarzanie
stałych
wyrażeń,
rozsypanki, stymulowanie obrazkiem), słuchania (słuchanie
i
wykonywanie
poleceń, słuchanie tekstów, wyszukiwanie informacji,
zrozumienie
sensu,
przewidywanie treści), mówienia (powtarzanie, zadawanie
pytań,
używanie
stałych zwrotów, opowiadanie o sobie, opis, historyjka,
bajka),
czytania
(odczytywanie na głos wyrazów, tekstów, odgrywanie dialogów,
ciche
czytanie),
pisania (pisanie po śladzie, literowanie słów,
przepisywanie,
podpisywanie,
uzupełnianie luk, pisanie krótkich tekstów). Ciekawe i
nowatorskie
są techniki rozwijające umiejętność samodzielnego uczenia
się,
mające
wyrobić nawyk samokształcenia.
Wymieniana
jest tutaj technika zakładania i prowadzenia słowniczków,
wzajemnej
samooceny ćwiczeń, przepytywania ze słówek, korzystania
ze
słowników
obrazkowych, samodzielnego czytania książeczek, tzw. readersów,
czy
korzystania
z dodatkowych materiałów przekazywanych przez nauczyciela
dzieciom.
(Szpotowicz, Szulc, Kurpaska, 2002)
Program
nauczania Wydawnictwa Szkolnego PWN napisany przez A. Wieczorek i
E.
Skibę
podkreśla, iż winniśmy dokonywać zróżnicowania metod i technik
w
poszczególnych
klasach, ponadto planować skrupulatnie lekcje, nauczyć
przez
zabawę,
wykorzystując właściwe ku temu techniki. Wymienione są
tutaj
podobne
techniki wspierające rozumienie mowy i mówienia, tekstu pisanego
i
czytanego
oraz pamięciowego, opanowania zwrotów i słówek.
Charakterystyczne
jest
to, że szczegółowe techniki to przede wszystkim zabawy i gry,
co
odróżnia
wyżej wymieniony program od innych. (Wieczorek, Skiba,
1999)
Ciekawe
i nowatorskie podejście do problemu nauczania dzieci w
wieku
wczesnoszkolnym
prezentuje program nauczania języka angielskiego
wydawnictwa
Longman,
napisany przez E. Lewandowską i B. Maciszewską. Pojawia się
tutaj
podział
nie na znane już wcześniej techniki, lecz na naukę przez
piosenkę,
naukę
przez działanie, naukę przez projekty, techniki teatralne,
techniki
multimedialne.
Najwięcej uwagi autorki poświęcają nauce przez zabawę,
czyli
grom i zabawom językowym, dokonując ich szczegółowego
podziału.
(Lewandowska,
Maciszewska, 2000)
Należy
przyjąć, że ze względu na wiek dzieci, nauczanie w
początkowym
etapie
odbywa się prawie wyłącznie w trakcie gier i zabaw,
ponieważ
posiadają
one niepodważalnie wiele walorów dających możliwość
prawidłowego
i
ciekawego nauczania języka angielskiego. Gry i zabawy:
-
wnoszą na lekcję element współzawodnictwa. Dzieci uwielbiają
brać
udział
w różnorodnych konkurencjach, kibicować zwycięzcom,
wspierać
przegranych.
Należy więc te naturalne predyspozycje wykorzystać na
lekcjach
języków
obcych.
-
motywują do nauki. To znaczy, jeśli uczę się na lekcji, to
posiadam
pewne
wiadomości, jestem w stanie brać udział w zabawie, stawić
czoło
wyzwaniu.
-
wprowadzają element humoru, beztroską wesołą atmosferę.
Dzieci
bawiąc
się, zapominają o dzielących je barierach /np. braku
umiejętności
mówienia
w języku angielskim/, zaś brak
stresującej
sytuacji i rola nauczyciela doradcy w grze, a nie
wymagającego
autorytetu pozwala budować dzieciom poczucie własnej wartości.
-
ułatwiają wprowadzenie późniejszych umów klasowych,
czyli
obowiązujących
zasad zachowania i wypowiadania się podczas lekcji, wskazując jasne
zasad postępowania oraz czekania na tzw. "własną kolejkę".
-
umożliwiają nabywanie doświadczeń. Korygowanie własnych
błędów
odbywa
się w drodze naśladowania współgrających, nośnikiem wiedzy w
tym przypadku jest kolega, a nie nauczyciel.
-
umożliwiają ruch niezbędny dzieciom podczas lekcji czy
zajęć
przedszkolnych,
który wspomaga naukę, niweluje stres i bariery językowe.
-
dają poczucie bezpieczeństwa, współpracując w grach z osobą
przychylną i lubianą, często przyjacielem.
-
mają walor uniwersalności, mogą być wykorzystane w
dowolnym
kontekście
i tematyce, a sprawny nauczyciel dostosuje znaną grę do nowej
sytuacji.
-
mogą być wspaniałym środkiem do zdiagnozowania, jaką wiedzę
posiada
uczeń,
dokonania korekt w nauczaniu i wyciągnięcia wniosków.
Gry
i zabawy językowe, jakkolwiek są ważnym elementem lekcji
dzieci
przedszkolnych
i młodszych szkolnych, nie stanowią jednakże jedynego
sposobu
realizacji
procesu nauczania. Dlatego ich użycie winno odbywać się
z
zachowaniem
właściwych proporcji, ich dobór zaś winien być nieprzypadkowy,
tak
by
lekcja nie sprawiała wrażenia permanentnej zabawy bez wyraźnego
celu.
Przede
wszystkim doświadczony nauczyciel celowo i umiejętnie wplata je
w
program
nauczania i szczegółowy rozkład materiału, planując z góry
pracę
na
dany rok szkolny i pamiętając, aby formę aktywności dziecka
dobierać
zależnie
od podręcznika, umiejętności i wiedzy dzieci, tematyki,
którą
proponuje.
Należy pamiętać także, iż gra czy zabawa językowa może
służyć
do wprowadzania materiału, utrwalania go lub pełnić rolę
"przerywnika"
niezwiązanego
z lekcją. Jednocześnie jednak jest ważnym czynnikiem
ułatwiającym
skupienie uwagi, dyscyplinującym uczniów, pomagającym
w
prowadzeniu
lekcji.
Zamykając
powyższe rozważania, należy podkreślić, iż dzieci w kształceniu
zintegrowanym wymagają specyficznych metod i technik nauczania. Przy
ich doborze nauczyciel winien kierować się uzyskaniem jak
najlepszych efektów pracy dydaktycznej, nie zapominając o dobrej
zabawie dzieci i satysfakcji rodziców.