Socjologia historyczna Alexisa de Tocqueville’a. Typy społeczeństw. Zagadnienie indywidualizmu w ujęciu de Tocqueville’a. Diagnoza społeczeństwa demokratycznego.

Dwa podstawowe dzieła:

O demokracji w Ameryce (1835-1840)

Dawny ustrój i rewolucja (1856)

Socjologia historyczna Alexisa de Tocqueville’a

• Tocqueville był historykiem badającym swoją współczesność z perspektywy socjologicznej, a dziś powiedzielibyśmy nawet interdyscyplinarnej;

• Próbował zrozumieć współczesne mu przemiany w społeczeństwie francuskim (upadek dawnego ustroju, rewolucja 1789m r. ) i amerykańskim (tworzenie zrębów nowego, demokratycznego państwa);

• W swoich dziełach starał się wyjaśnić: genezy, istoty i perspektywy nowego społeczeństwa (demokratycznego), które wykluwało się z obu tych przemian;

• Społeczeństwo tworzy się poprzez akceptowanie przez daną grupę ludzi wspólnego prawa, obyczajów, myśli, polityki, gospodarki, życia rodzinnego, teatru, literatury, władzy, nauki, systemu podziału bogactwa;

• Tocqueville badał społeczeństwo francuskie i amerykańskie, ale nie stworzył jedynie ich monografii czy opisu, a dał też obraz pewnych typów społecznych powstałych na tych dwóch gruntach;

Typy społeczeństw

Typ określa charakter powiązań pomiędzy poszczególnymi elementami społeczeństwa

Cechy 2 podstawowych typów społecznych:

cecha	Typ społeczny
	Demokracja	Arystokracja
społeczeństwo	egalitarne	klasowe
status prawny jednostek	brak różnic	różnice istnieją
równość pod względem możliwości	tak	nie
źródło różnic między członkami społ.	uwarunkowane indywidualnie	uwarunkowane urodzeniem
autorytety	zanik posłuchu	posłuszeństwo wobec nich
podziały	zanik	silne
płaszczyzna odniesienia	uniwersalna	zdeterminowana klasowo
zmiany społeczne	wiara w postęp	próba utrzymania status quo
indywidualizm	tak	nie

Zagadnienie indywidualizmu w ujęciu de Tocqueville’a

to Tocqueville wprowadził pojęcie indywidualizmu do powszechnego użytku

• jednostka woli odwoływać się do własnego rozumu niż do narzuconych autorytetów, wypowiada im posłuszeństwo,

• tradycja przestaje być punktem odniesienia,

• grupy, do których należy jednostka są liczne i płynne, nie stanowią dla niej ostoi mądrości i autorytetu,

• zanik silnych podziałów między tymi grupami,

• umysł zwraca się ku abstraktom, raczej niż konkretom,

• jednostka odnosi się do szeroko rozumianej ludzkości, a nie klasy,

• drogi awansu społecznego otwarte – możliwy indywidualny wybór drogi życiowej,

• słabsze więzi międzyludzkie, tendencja do izolacji, np.: w sferze materialnej- konkurencji,

• ale jednocześnie możliwa jest większa sympatia między jednostkami (złamanie barier, traktujemy wszystkich tak samo, większy szacunek),

• słabe poczucie obowiązku wobec społeczeństwa,

• małe zainteresowanie sprawami publicznymi.

Diagnoza społeczeństwa demokratycznego

• Tendencja do atomizacji

• Tendencja do centralizacji

• Wprowadzenie haseł rewolucji 1789 –„Wolność, równość, braterstwo” nie daje gwarancji wolności,

• Indywidualizm (cechy powyżej) , który narodził się na fali demokratyzacji, paradoksalnie osłabia demokrację, poprzez wzmacnianie władzy centralnej

• brak oddolnych inicjatyw społecznych, władza wraca do scentralizowanej instytucji (np. pojawienie się bonapartyzmu po rewolucji 1789)

• jednostka, wyzwolona z dawnych przymusów i zależności, pozostaje sama wobec państwa (brak instancji pośrednich, które wcześniej ją osłaniały)

• społeczeństwo nie będzie się buntować wobec nowej, nawet despotycznej władzy, dopóki wierzy, że równość jest zagwarantowana

• „nowemu despotyzmowi” można zapobiec decentralizując władzę, tworząc instancje pośrednie między jednostką a państwem.

• Wyższy stopień demokratyzacji w USA: Społeczeństwo amerykańskie lepiej zabezpieczyło się przed „nowym despotyzmem” tworząc sieć organizacji hamujących centralistyczne tendencje władzy

4