PRAWO
RZECZOWE - SKRYPT Katowice 2016 Streszczenie Skrypt
jest oparty na: E. Gniewek, Prawo rzeczowe, C.H. Beck 2014 i
zestawach pytań od wyższych roczników (stąd zagadnienia,
których Gniewek nie porusza). Starałem się uwzględnić
zmiany prawne do 30.09.2016. Niektórych rozdziałów, zwłaszcza
historycznych i tych, które zawierają ogólne informacje,
później powtarzane i rozwijane, nie streszczałem. Nie biorę
odpowiedzialności za ewentualne błędy lub braki. Ten skrypt
nie zawiera całości informacji wymaganych do egzaminu. Opracowanie:
Michał Waszek
Spis treści
Część I. OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE RZECZOWYM 4
Rozdział I. Wieloznaczność pojęcia „prawo rzeczowe” 5
1. PRAWO RZECZOWE W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM I PODMIOTOWYM 5
Rozdział II. Podmiotowe prawa rzeczowe 6
2. BEZWZGLĘDNY CHARAKTER PRAW RZECZOWYCH 6
4. NUMERUS CLAUSUS PRAW RZECZOWYCH 7
Rozdział III. Przedmioty praw rzeczowych 9
8. NIERUCHOMOŚCI – RZECZY RUCHOME 9
10. ZASADA SUPERFICES SOLO CEDIT I WYJĄTKI OD NIEJ 10
11. POJĘCIE CZĘŚCI SKŁADOWEJ 10
14. PRZEDMIOTOWY STATUS PRAWNY PRZEDSIĘBIORSTW 12
15. PRZEDMIOTOWY STATUS PRAWNY GOSPODARSTW ROLNYCH 12
16. PROBLEMATYKA KOPALIN, WÓD, ZWIERZĄT 12
17. DOBRE NIEMATERIALNE W KONTEKŚCIE STOSUNKÓW PRAWNORZECZOWYCH 13
18. PRAWA RZECZOWE NA PRAWACH 13
19. PIENIĄDZE I PAPIERY WARTOŚCIOWE 13
Rozdział IV. Pojęcie, funkcja ustrojowa i współczesna stratyfikacja własności 15
Rozdział V. Treść i wykonywanie prawa własności 15
20. POZYTYWNA I NEGATYWNA DEFINICA WŁASNOŚCI 15
21. TRIADA UPRAWNIEŃ WŁAŚCICIELA 15
22. GRANICE PRAWA WŁASNOŚCI – PRAWNE 16
Rozdział VI. Własność nieruchomości – ustawowe granice treści i wykonywania własności 17
23. PRZESTRZENNE GRANICE WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI 17
24. POJĘCIE I PODZIAŁ IMMISJI 17
25. SŁUŻEBNOŚĆ W STOSUNKACH SĄSIEDZKICH – SŁUŻEBNOŚĆ DROGI PUBLICZNEJ 18
26. SŁUŻEBNOŚCI USTANOWIONE W ZWIĄZKU Z PRZEKROCZENIEM GRANIC GRUNTU PRZY BUDOWIE 18
27. PŁOTY, GAŁĘZIE, OWOCE, KORZENIE PRZY GRANICY GRUNTÓW – SYTUACJA PRAWNA 19
28. SYTUACJA PRAWNA ROJU PSZCZÓŁ 19
Rozdział VII. Nabycie i utrata własności 20
29. PIERWOTNE I POCHODZNE NABYCIE WŁASNOŚCI 20
30. ZASADA NEMO PLUS IURIS… W PRAWIE POLSKIM 20
31. UMOWY O PODWÓJNYM SKUTKU W PRAWIE POLSKIM 21
32. PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI RZECZY OZNACZONYCH CO DO GATUNKU ORAZ RZECZY PRZYSZŁYCH 21
33. PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI DLA WYKONANIA UPRZEDNIEGO ZOBOWIĄZANIA 22
34. PRZEWŁASZCZENIE NA ZABEZPIECZENIE 22
35. NABYCIE WŁASNOŚCI RZECZY RUCHOMEJ OD NIEUPRAWNIONEGO 22
37. PRZESŁANKI ZASIEDZENIA NIERUCHOMOŚCI 23
39. PRZESŁANKI ZASIEDZENIA RZECZY RUCHOMEJ 24
40. INNE SPOSOBY NABYCIA WŁASNOŚCI 25
Rozdział VIII. Obrót nieruchomościami 27
41. DOPUSZCZALNOŚĆ PRZENIESIENIA NIERUCHOMOŚCI POD WARUNKIEM 27
42. USTAWA O NABYWANIU NIERUCHOMOŚCI PRZEZ CUDZOZIEMCÓW – ZASADY OGÓLNE 27
43. NABYWANIE NIERUCHOMOŚCI PRZEZ CUDZOZIEMCÓW – WYŁĄCZENIA 28
Rozdział IX. Ochrona własności 29
44. ŚRODKI OCHRONY WŁASNOŚCI 29
45. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ O OCHRONĘ WŁASNOŚCI 29
46. ROSZCZENIE WINDYKACYJNE 29
47. ROSZCZENIE NEGATORYJNE – np. w razie wypasu bydła na czyimś gruncie. 30
48. ROSZCZENIA UZUPEŁNIAJĄCE WŁAŚCICIELA 30
49. PRZECIWSTAWNE ROSZCZENIA POSIADACZA O ZWROT NAKŁADÓW 31
50. WZNIESIENIE BUDOWLI NA CUDZYM GRUNCIE 31
52. SPOSOBY POWSTANIA WSPÓŁWŁASNOŚCI 32
53. WSPÓŁWŁASNOŚĆ ŁĄCZNA A UŁAMKOWA 32
54. ZNACZENIE OKREŚLENIA UDZIAŁU WE WSPÓŁWŁASNOŚCI 33
56. WSPÓŁPOSIADANIE I KORZYSTANIE Z RZECZY WSPÓLNEJ 34
58. TRYBY I SPOSOBY ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI 35
Rozdział XI. Odrębna własność lokali 37
59. USTAWA O ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALI – CHARAKTERYSTYKA 37
60. POJĘCIE LOKALU, SKŁADNIKI NIERUCHOMOŚCI WSPÓLNEJ 37
61. USTANOWIENIE ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU 38
62. WSPÓLNOTA MIESZKANIOWA WŁAŚCICIELI LOKALI 38
63. PRAWA I OBOWIĄZKI WŁAŚCICIELI LOKALI 38
64. ZARZĄD NIERUCHOMOŚCIĄ WSPÓLNĄ 39
65. SYTUACJA PRAWNA GRUNTU POD BUDYNKIEM, W KTÓRYM WYODRĘBNIONO WŁASNOŚĆ LOKALI 39
66. USTAWA O GOSPODARCE NIERUCHOMOŚCIAMI – ZASADY OGÓLNE 40
Część III. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE 41
Rozdział XII. Geneza, funkcja i przyszłość prawa użytkowania wieczystego 42
Rozdział XIII. Przedmiot, treść i charakter prawa użytkowania wieczystego 42
67. PRZEDMIOT UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO 42
68. CHARAKTER PRAWNY UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO 42
69. ZWIĄZANE Z UŻYTKOWANIEM WIECZYSTYM PRAWO ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI BUDYNKÓW 43
70. POWSTANIE UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO 43
71. WYGAŚNIĘCIE UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO 44
Część IV. OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE 46
Rozdział XV. Ograniczone prawa rzeczowe – przepisy ogólne 47
73. NUMERUS CLAUSUS OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH 47
74. PRZEDMIOT OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH 47
75. SAMOISTNE I AKCESORYJNE ORAZ ZWIĄZANE OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE 47
76. POWSTANIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH 48
77. FORMA UMOWY O USTANOWIENIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH 49
78. ZMIANA TREŚCI OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH 49
79. PRZENIESIENIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH 49
80. PIERWSZEŃSTWO OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH 49
81. WYGAŚNIĘCIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH 50
82. OCHRONA OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH 50
83. UŻYTKOWANIE – POJĘCIE I RODZAJE 51
85. USTANOWIENIE UŻYTKOWANIA 51
87. UŻYTKOWANIE NIEPRAWIDŁOWE 52
88. UŻYTKOWANIE PRZEZ OSOBY FIZYCZNE 52
89. UŻYTKOWANIE PRZEZ ROLNICZE SPÓŁDZIELNIE PRODUKCYJNE 52
90. INNE WYPADKI UŻYTKOWANIA 53
91. UŻYTKOWANIE W RAMACH TIMESHARINGU 53
92. SŁUŻEBNOŚCI – POJĘCIE I RODZAJE 54
93. USTANOWIENIE SŁUŻEBNOŚCI 54
94. UTRZYMANIE URZĄDZEŃ NIEZBĘDNYCH DO WYKONYWANIA SŁUŻEBNOŚCI 55
96. ZMIANA TREŚCI LUB SPOSOBU WYKONYWANIA SŁUŻEBNOŚCI 55
97. WYGAŚNIĘCIE SŁUŻEBNOŚCI 55
98. OSOBISTA SŁUŻEBNOŚĆ MIESZKANIA 56
Rozdział XVIII. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu 57
99. TREŚĆ I CHARAKTER SPÓŁDZIELCZEGO WŁASNOŚCIOWEGO PRAWA DO LOKALU 57
100. WYGAŚNIĘCIE SPÓŁDZIELCZEGO WŁASNOŚCIOWEGO PRAWA DO LOKALU 57
101. WŁASNOŚCIOWE A LOKATORSKIE PRAWO DO LOKALU 57
102. PRZEKSZTAŁCENIE PRAWA DO LOKALU W PRAWO WŁASNOŚCI LOKALU 57
103. ZABEZPIECZENIA OSOBISTE I RZECZOWE 58
109. PRZYMUSOWY ZASTAW SKARBOWY 59
111. ZOBOWIĄZANIA STRON W STOSUNKU ZASTAWU 60
112. TRYB ZASPOKOJENIA WIERZYCIELA 60
115. HIPOTEKA – ISTOTA I FUNKCJA 63
117. HIPOTEKA NA NIERUCHOMOŚCI 64
119. HIPOTEKA NA UDZIALE WE WSPÓŁWŁASNOŚCI 65
120. HIPOTEKA NA UŻYTKOWANIU WIECZYSTYM 65
121. HIPOTEKA NA SPÓŁDZIELCZYM WŁASNOŚCIOWYM PRAWIE DO LOKALU 65
122. HIPOTEKA NA WIERZYTELNOŚCI ZABEZPIECZONEJ HIPOTEKĄ (SUBINTABULAT) 65
123. ZAKRES OBCIĄŻENIA HIPOTECZNEGO 66
124. WIERZYTELNOŚĆ ZABEZPIECZONA HIPOTEKĄ 66
125. ZAKRES ZABEZPIECZENIA HIPOTECZNEGO 67
126. AKCESORYJNY CHARAKTER HIPOTEKI 67
127. TRYB ZASPOKOJENIA WIERZYTELNOŚCI HIPOTECZNEJ 67
130. ROZPORZĄDZANIE OPRÓŻNIONYM MIEJSCEM HIPOTECZNYM 68
Rozdział XXI. Pojęcie i rodzaje posiadania; nabycie posiadania 70
131. POJĘCIE POSIADANIA RZECZY 70
132. WSPÓŁPOSIADANIE RZECZY 70
134. POSIADANIE SŁUŻEBNOŚCI 71
Rozdział XXII. Funkcje i skutki posiadania; domniemania związane z posiadaniem 73
139. DOMNIEMANIA ZWIĄZANE Z POSIADANIEM 73
Rozdział XXIII. Ochrona posiadania 74
140. BEZWZGLĘDNA OCHRONA POSIADANIA 74
142. ROSZCZENIE POSESORYJNE 74
143. OCHRONA POSIADANIA MIĘDZY WSPÓŁPOSIADACZAMI 75
144. ROSZCZENIE O WSTRZYMANIE BUDOWY 75
Rozdział XXIV. Społeczno-gospodarcze i jurydyczne znaczenie ksiąg wieczystych 77
Rozdział XXV. Ustrój ksiąg wieczystych 77
145. PRAWA PODLEGAJĄCE WPISOWI DO KW 77
146. WPIS KONSTYTUTYWNY DO KW 77
147. JAWNOŚĆ KSIĄG WIECZYSTYCH 78
148. DOMNIEMANIE ZGDNOŚCI WPISU Z RZECZYWISTYM STANEM PRAWNYM 78
149. RĘKOJMIA WIARY PUBLICZNEJ KW 79
150. PIERWSZEŃSTWO I ROZSZERZONA SKUTECZNOŚĆ 80
Część
I.
OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE RZECZOWYM
Rozdział I. Wieloznaczność pojęcia „prawo rzeczowe”
W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM – zespół przepisów, które regulują formy prawne korzystania z rzeczy przybierające postać PRAW RZECZOWYCH. Zespół źródeł prawa regulujących problematykę podmiotowych praw rzeczowych (nabycia, utraty, treści, ochrony tych praw).
Źródła prawa rzeczowego:
Konstytucja (w szczególności przepisy art. 20-21 i 64)
KC – księga II: Własność i inne prawa rzeczowe
KC – księga I (np. przedmioty stosunków cywilnoprawnych), księga III i IV (np. nabycie i utrata praw podmiotowych).
KRO – w zakresie zawartej tam regulacji majątkowej
KPC – zwłaszcza w zakresie przepisów egzekucyjnych i postępowania zabezpieczającego
Ustawy odrębne (m.in.: o księgach wieczystych i hipotece; o lasach; o własności lokali; o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów; o spółdzielniach mieszkaniowych; Ordynacja podatkowa; Prawo o notariacie; Prawo wodne; Prawo lotnicze; Kodeks morski).
W ZNACZENIU PODMIOTOWYM – ściśle skatalogowane – według zasady numerus clausus – prawa podmiotowe o charakterze bezwzględnym, dotyczące rzeczy (prawo własności, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe) - ale ustawodawca zalicza czasami do praw rzeczowych prawa mające za przedmiot inne prawa majątkowe, a nie rzeczy jako przedmioty materialne (np. użytkowanie praw, zastaw na prawach).
Rozdział II. Podmiotowe prawa rzeczowe
PRAWA podmiotowe BEZWZGLĘDNE:
Są skuteczne erga omnes (względem wszystkich osób). Inna nazwa: stosunki prawne jednostronnie zindywidualizowane;
przysługują wyłącznie oznaczonemu uprawnionemu;
wykonywane są przez uprawnionego BEZPOŚREDNIO, bez konieczności świadczenia ze strony oznaczonych osób trzecich (bez pośrednictwa świadczącego dłużnika);
ogół osób postronnych jest zaś zobowiązany do HONOROWANIA cudzego prawa podmiotowego przez swe BIERNE ZANIECHANIE;
NARUSZENIE (a czasami zagrożenie) PRAWA rodzi adresowane do oznaczonej osoby roszczenie ochronne;
O bezwzględnym charakterze praw rzeczowych decyduje ustawodawca – strony nie mogą mocą swoich oświadczeń woli ani nadawać bezwzględnego charakteru prawom podmiotowym o charakterze względnym, ani przekształcać w prawo względne praw, które ustawodawca określił jako bezwzględne. Ustawodawca też jest ograniczony w swobodzie wyboru – niekiedy bezwzględny charakter prawa jest jego immanentną cechą (np. prawo własności, zastaw, hipoteka).
Przykład różnicy: użytkowanie i dzierżawa - treść obu praw jest identyczna - oba uprawniają do używania rzeczy i pobierania jej pożytków jednak tylko użytkowanie ma bezwzględny charakter. RÓŻNICA w ochronie – użytkownik może bezpośrednio wobec osób trzecich dochodzić roszczenia windykacyjnego lub negatoryjnego, natomiast dzierżawca musi skorzystać z pośrednictwa wydzierżawiającego właściciela.
Trójpodział podmiotowych praw rzeczowych:
PRAWO WŁASNOŚCI – obejmuje uprawnienia do korzystania z rzeczy (własnej) i rozporządzania rzeczą. Z niego wywodzą się dalsze prawa rzeczowe (prawa na rzeczy cudzej).
UŻYTKOWANIE WIECZYSTE – może korzystać z gruntu skarbowego lub samorządowego oraz rozporządzać swoim prawem.
OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE– ograniczają cudze prawo własności. Są to:
UŻYTKOWANIE– uprawnia do używania rzeczy i pobierania ich pożytków.
SŁUŻEBNOŚĆ – nieruchomość można obciążyć na rzeczy właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega na tym, że (1) właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że (2) właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź na tym, że (3) właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują, na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu prawa własności (285|1).
ZASTAW – nie daje uprawnienia do korzystania z rzeczy; przysługujące zastawnikowi posiadanie rzeczy stanowi jedynie gwarancję realnego zabezpieczenia wierzytelności.
SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU – uprawnia do używania nabytego lokalu, chociaż współcześnie żaden przepis prawa tego nie określa. Jest ono zbywalne i dziedziczne.
HIPOTEKA – nie daje żadnych bieżących uprawnień względem obciążonej nieruchomości. Ustanowienie hipoteki oznacza obciążenie prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.
Wszystkie prawa rzeczowe są PRAWAMI MAJĄTKOWYMI. Wyróżniamy SAMODZIELNE prawa rzeczowe (własność, użytkowanie wieczyste, użytkowanie i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu), ZWIĄZANE (służebność gruntowa – może istnieć tylko wraz z prawem własności, przysługuje właścicielowi nieruchomości władnącej) i AKCESORYJNE (zastaw, hipoteka – służą zabezpieczeniu wierzytelności więc są funkcjonalnie powiązane wierzytelnością).
Wyróżniamy też prawa ZBYWALNE (zasada; prawo własności, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) oraz NIEZBYWALNE (użytkowanie, z wyjątkiem użytkowania w ramach timesharingu, a także służebności osobiste – służebność gruntowa jako prawo związane podlega rozporządzeniu wraz z prawem własności nieruchomości władnącej; z kolei służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa przesyłowego lub nabywcę urządzeń przesyłowych; podobnie zastaw i hipoteka – przeniesienie własności wierzytelności, którą zabezpiecza, przenosi zastaw).
Prawo ZOBOWIĄZAŃ – zasada swobody umów. Prawo RZECZOWE – ustawodawca zastrzega ZAMKNIĘTY KATALOG PRAW RZECZOWYCH (numerus clausus). Równocześnie obowiązuje:
zakaz modyfikowania treści dopuszczonych praw rzeczowych,
nakaz przestrzegania „właściwości” określonych praw rzeczowych (nie można ustanowić zastawu na nieruchomości, czy użytkowania wieczystego nieruchomości prywatnej), oraz
zakaz nadawania, z woli stron, bezwzględnego charakteru prawo podmiotowym względnym (najem, dzierżawa)
De lege lata w polskim prawie spotykamy katalog z pytania 3.
Przyczyną stosowania przez ustawodawcę zamkniętego katalogu praw rzeczowych jest ich bezwzględny charakter. Chodzi o OCHRONĘ OSÓB TRZECICH – skoro prawa rzeczowe mają być skuteczne wobec ogółu (i w takim znaczeniu stanowić „ciężar” wobec osób trzecich) „kontrola” nad nimi powinna pozostać w rękach ustawodawcy.
Z powodu ich bezwzględnego charakteru powinny być jawne dla ogółu postronnych osób trzecich.
PRAWA na NIERUCHOMOŚCIACH:
Dokonanie WPISU do KSIĘGI WIECZYSTEJ (możliwe jest założenie KW też dla ustalenia stanu prawnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.
Obowiązkowe jest ujawnienie w księdze prawa własności nieruchomości
Sporadycznie wpis do księgi jest konstytutywny – konieczny do skuteczności nabycia ustanawianego prawa rzeczowego – dotyczy to ustanowienia odrębnej własności lokalu, ustanowienia i przeniesienia prawa użytkowania wieczystego, ustanowienia hipoteki.
W dalszych przypadkach : ustanowieniu użytkowania, służebności, ustanowienia i przeniesienia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu – spotykamy się z nieobowiązkowym wpisem deklaratoryjnym nabywanego prawa.
Księgi wieczyste są JAWNE – nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze
DOMNIEMANIE, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym
POSIADANIE – dla wielu nieruchomości nie założono księgi wieczystej – dostępnym instrumentem ujawnienia stanu prawnego jest posiadanie takiej rzeczy
DOMNIEMANIE, że ten, kto faktycznie włada rzeczą jest jej posiadaczem samoistnym.
DOMNIEMANIE, że posiadanie to jest zgodne ze stanem prawnym (domniemanie prawa własności).
POWSZECHNA EWIDENCJA GRUNTÓW I BUDYNKÓW (katastr nieruchomości) – ujawnia położenie, granice, powierzchnię i rodzaje gruntów oraz właściciela nieruchomości.
Jest JAWNA
Nie ma domniemania zgodności wpisów z rzeczywistym stanem prawnym
Brak w ogóle miejsca na ujawnienie jakichkolwiek danych na temat obciążenia nieruchomości ograniczonymi prawami rzeczowymi.
PRAWA na RZECZACH RUCHOMYCH – jedynie sporadycznie spotykamy się z ujawnieniem własności rzeczy i ograniczonych praw rzeczowych (zastawu) we właściwych rejestrach publicznych.
Mamy rejestr okrętowy, rejestr statków powietrznych oraz centralną ewidencję pojazdów. Funkcjonuje też, w ograniczonym zakresie, rejestr zastawów.
Statek stanowiący polską własność (własność Skarbu Państwa, osoby prawnej mającej siedzibę w RP lub obywatela polskiego zamieszkałego w RP) podlega obowiązkowi wpisu do rejestru (dane: oznaczenie i adres właściciela/wszystkich współwłaścicieli z określeniem ich udziałów we współwłasności; podstawa nabycia własności statku; hipoteka morska i ograniczenia w rozporządzaniu statkiem).
Do oceny skutków wpisu do rejestru okrętowego stosuje się odpowiednio przepisy o prawach jawnych z księgi wieczystej.
Rozdział III. Przedmioty praw rzeczowych
Rzecz – materialna część przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra materialne – stanowić samoistny przedmiot obrotu.
Przedmiotem praw rzeczowych mogą być tylko istniejące rzeczy zindywidualizowane (przedmiotem stosunków obligacyjnych mogą być rzeczy przyszłe oraz rzeczy oznaczone co do gatunku występujące w większej masie).
RODZAJE RZECZY:
OBRÓT
Rzeczy wyłączone z obrotu (res extra commertium) – nie mogą stanowić samoistnego przedmiotu obrotu i stosunków prawnorzeczowych, np. powierzchowne wody płynące, powietrze atmosferyczne (res omnium communes).
Rzeczy w ograniczonym obrocie – broń, amunicja, środki odurzające, w dużym stopniu lekarstwa.
Rzeczy w obrocie (dopuszczone do obrotu).
RUCHOME/NIERUCHOME – poniżej
GATUNEK/TOŻSAMOŚĆ
Oznaczone co do gatunku – do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy.
Oznaczone co do tożsamości – sama umowa przenosi własność, chyba że przepis albo wola stron.
PODZIELNE/NIEPODZIELNE. Podzielne to takie, które da się podzielić z zapewnieniem ekonomicznej wartości i samoistnego bytu fizycznego oraz prawnego nowych rzeczy powstających w wyniku podziału.
Nieruchomości – części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty, nieruchomości gruntowe - zwykła postać nieruchomości) oraz, WYJĄTKOWO, budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności (można wtedy mówić o nieruchomości budynkowej lub lokalowej). Jeżeli nie stanowią – są częściami składowymi gruntu według zasady superfices solo cedit (dzielą los prawny gruntu) – jest to zasada, od której wyjątki mogą być tylko wprowadzane przepisem ustawowym, nie wolą stron.
3 ustawowe wyjątki:
Budynki wzniesione przez użytkownika wieczystego na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste oraz budynki nabyte przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.
Budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie państwowym oddanym w użytkowanie spółdzielni.
Budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie stanowiącym wkład gruntowy.
Rzeczy ruchome – nie ma definicji lecz a contrario należy uznać że należą do nich wszystkie rzeczy nie będące nieruchomościami ani ich częściami składowymi.
Dla nieruchomości jest ustanowiony szczególny reżim prawny, co jest miarą gospodarczej funkcji nieruchomości: szczególna forma umowy przeniesienia własności nieruchomości.
Wyodrębniono de lege lata grupę praw podmiotowych zarezerwowanych wyłącznie dla nieruchomości: użytkowanie wieczyste, służebności, hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (w obszarze stosunków zobowiązaniowych: dożywocie). Niektóre prawa rzeczowe mogą z kolei dotyczyć tylko rzeczy ruchomych (zastaw). Są też takie, które mogą dotyczyć obu rodzajów rzeczy (własność, użytkowanie).
Instytucja KSIĄG WIECZYSTYCH służy ujawnieniu praw rzeczowych (oraz niektórych praw i roszczeń osobistych) na nieruchomościach.
Grunty - części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (46|1).
Podstawowy rodzaj nieruchomości.
Znajdujące się na nich i trwale z nimi związane budynki, inne urządzenia i rośliny, jak również prawa związane z własnością nieruchomości – CZĘŚCI SKŁADOWE GRUNTU, chyba że stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
KC wyróżnia grunty ROLNE (wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w zakresie produkcji roślinnej (w tym sadowniczej i ogrodniczej) oraz zwierzęcej (w tym rybnej)) oraz NIEROLNE (te, które nie są gruntami rolnymi).
Za nieruchomość gruntową można uznać tylko taką część powierzchni ziemskiej, która stanowi WYODRĘBNIONĄ CAŁOŚĆ (wyodrębnienia dokonuje się przez wytyczenie jej granic [w sensie formalnoprawnym, niekoniecznie fizycznym] i założenie dla niej księgi wieczystej).
Nieruchomość może składać się z JEDNEJ LUB KILKU działek gruntu. Nieruchomość NIE MUSI BYĆ JAKO CIĄGŁA CZĘŚĆ POWIERZCHNI ziemskiej. Oznacza to, że nieruchomość gruntowa może składać się z kilku, oddzielnie położonych działek ewidencyjnych, będących własnością tej samej osoby (lub kilku osób) i zapisanej w jednej księdze wieczystej.
Superfices solo cedit – to co jest na powierzchni, przypada gruntowi. Co do zasady CZĘŚCIĄ SKŁADOWĄ gruntu są wszystkie znajdujące się na nim i trwale z nim związane budynki, inne urządzenia i rośliny, jak również prawa związane z własnością nieruchomości (chyba że stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności na podstawie szczególnych przepisów – wyjątki mogą być dopuszczane tylko przepisem ustawowym, nie wolą stron).
3 ustawowe wyjątki:
Budynki wzniesione przez użytkownika wieczystego na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste oraz budynki nabyte przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.
Budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie państwowym oddanym w użytkowanie spółdzielni.
Budynki wzniesione przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną na gruncie stanowiącym wkład gruntowy.
Część składowa rzeczy – wszystko, co nie może być od niej odłączone (fizycznie) bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego (np. silnik w samochodzie, budynek wzniesiony na gruncie, drzewo w lesie).
Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku NIE STANOWIĄ JEJ CZĘŚCI SKŁADOWYCH (barak na placu budowy, zastępczy silnik zamontowany w samochodzie na czas remontu).
Część składowa NIE MOŻE być ODRĘBNYM PRZEDMIOTEM WŁASNOŚCI oraz innych praw rzeczowych. Nie można, zachowując związek fizyczny części składowej z rzeczą, ROZPORZĄDZAĆ częścią składową. Można tego dokonać PO ROZŁĄCZENIU, gdy zbywca zdecyduje się na uszkodzenie/istotną zmianę rzeczy (np. właściciel gruntu dokonuje rozbiórki budynku, właściciel samochodu rozbiera pojazd na części).
GRUNT jest z zasady RZECZĄ ZŁOŻONĄ, obejmującą różne części składowe - z zastrzeżeniem wyjątków ustawowych (powyżej ) części składowe gruntu stanowią budynki, inne urządzenia trwale z gruntem związane (baraki, szałasy nie, bo nie są trwale związane), jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania oraz PRAWA ZWIĄZANE Z WŁASNOŚCIĄ NIERUCHOMOŚCI (służebności gruntowe, np. służebność drogi koniecznej, służebność czerpania wody ze studni sąsiada).
TYTUŁEM WYJĄTKU nie stanowią części składowych gruntu urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary gazu, prądu elektrycznego oraz inne podobne urządzenia, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa.
Przynależności – rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi (np. ciągnik rolniczy – przynależność nieruchomości rolnej, meble w mieszkaniu, kluczyki do samochodu). Ale przynależność nie traci swojego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną.
Nie może być przynależnością rzecz NIE NALEŻĄCA do właściciela rzeczy głównej.
W przeciwieństwie do części składowej brakuje tu ścisłego związku fizycznego, najistotniejszy jest funkcjonalny (gospodarczy) z rzeczą główną. MOŻLIWE JEST ROZDZIELENIE przynależności i rzeczy głównej bez jakiejkolwiek szkody fizycznej.
Przynależność może być odrębnym przedmiotem własności oraz innych praw rzeczowych ALE CZYNNOŚĆ PRAWNA MAJĄCA ZA PRZEDMIOT RZECZ GŁÓWNĄ ODNOSI SKUTEK TEŻ WZGLĘDEM PRZYNALEŻNOŚCI, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych.
Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy (płody rolne – pożytek nieruchomości rolnej, drzewa – pożytek nieruchomości leśnej, ryby – pożytki stawu położonego na nieruchomości gruntowej, „przychówek” inwentarza żywego – pożytek w gospodarstwie rolnym).
Pożytki jeszcze nieodłączone (np. kopaliny zalegające w gruncie) mogą być odłączane od rzeczy głównej według „zasad prawidłowej gospodarki”. Stają się wówczas „pobranym pożytkiem naturalnym” rzeczy.
UPRAWNIONY do pobierania pożytków naturalnych NABYWA ICH WŁASNOŚĆ poprzez ich ODŁĄCZENIE OD RZECZY (np. skoszenie łąki, wycięcie drzewa, zerwanie owoców, odebranie źrebaka podczas porodu klaczy).
Uprawnionym do pobierania pożytków jest WŁAŚCICIEL – ale na podstawie umowy może to uprawnienie przekazać: np. uprawnienie użytkownika (ograniczone prawo rzeczowe) lub dzierżawcy (obligacyjne prawo względne).
POŻYTKI CYWILNE RZECZY – dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. pobieranie czynszu najmu lub dzierżawy albo wynagradzanie za użytkowanie rzeczy - gdy było zastrzeżone). Uprawnienie do pobierania tych pożytków przysługuje WŁAŚCICIELOWI, stanowi zaś EKWIWALENT za korzystanie z rzeczy (lub za korzystanie i pobieranie pożytków) przez inną osobę.
Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
LEGALNA DEFINICJA PRZEDSIĘBIORSTWA – zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. NIE JEST RZECZĄ. Obejmuje w szczególności:
Nazwę
WŁASNOŚĆ nieruchomości i ruchomości (w tym urządzeń, materiałów, towarów, wyrobów) oraz INNE PRAWA RZECZOWE do nieruchomości i ruchomości
Prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych
WIERZYTELNOŚCI, PRAWA Z PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH I ŚRODKI PIENIĘŻNE
KONCESJE, LICENCJE I ZEZWOLENIA
Majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne
TAJEMNICE przedsiębiorstwa
KSIĘGI i DOKUMENTY związane z prowadzenie działalności gospodarczej.
Gospodarstwo rolne – grunty ROLNE wraz z gruntami LEŚNYMI, BUDYNKAMI lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz PRAWAMI związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (55*3 KC).
Odrębna regulacja prawna sądowego zniesienia współwłasności gospodarstw rolnych oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych.
KOPALINY - ich status regulują przepisy ustawy Prawo geologiczne i górnicze, w której określono złoża objęte WŁASNOŚCIĄ GÓRNICZĄ; należą do nich w szczególności złoża węgla kamiennego, brunatnego, rud metali, soli, kamieni szlachetnych i inne.
Złoża kopalin niepodlegające własności górniczej objęte są prawem własności nieruchomości, jako jej części składowe
Prawo WŁASNOŚCI GÓRNICZEJ przysługuje Skarbowi Państwa, który może Z WYŁĄCZENIEM INNYCH osób korzystać ze złóż kopalin oraz rozporządzać prawem do nich przez ustanowienie użytkowania
WODY - własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi
POWIERZCHNIOWE WODY STOJĄCE oraz WODY W ROWACH, znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej - własność właściciela tej nieruchomości
POWIERZCHNIOWE WODY PŁYNĄCE oraz WODY PODZIEMNE - wyłączna własność Skarbu Państwa
ZWIERZĘ – nie jest rzeczą; stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy (można nabywać, zbywać itd.)
ZWIERZYNA ŁOWNA w stanie wolnym – własność Skarbu Państwa (nie jest to jednak klasyczne podmiotowe prawo własności w sensie 140 w zw. z 45 KC
Dobra intelektualne (własność intelektualna): utwory (literackie, naukowe, artystyczne), wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe itd. – NIE SĄ TO RZECZY (nie są materialne); na wzór praw rzeczowych mogą być PRZEDMIOTEM praw BEZWZGLĘDNYCH.
WYKLUCZONE jest jednak bezpośrednie stosowanie do własności intelektualnej przepisów prawa rzeczowego, nawet dot. Własności.
PRAWA MAJĄTKOWE mogą być wyjątkowo (zasadą jest że przedmiotem praw rzeczowych są rzeczy) przedmiotem stosunków prawnorzeczowych - ustawodawca dopuszcza ustanowienie użytkowania praw, zastawu na prawach, hipoteki na użytkowaniu wieczystym, hipoteki na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, hipoteki na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.
PIENIĄDZE – w formie gotówkowej, posiadanej przez właściciela – szczególny rodzaj rzeczy, porównywalny ze zbiorem rzeczy oznaczonych co do gatunku. W formie elektronicznej (ulokowane na rachunku bankowym i wykorzystywane do transakcji bezgotówkowych) – nie są rzeczami.
PAPIERY WARTOŚCIOWE (dokumentują inkorporowane w nich prawa majątkowe, zwłaszcza wierzytelności) – ściśle biorąc nie mają charakteru rzeczy (w rozumieniu 45 KC), zwłaszcza jeśli przybierają postać zapisu elektronicznego na właściwym rachunku. Jeżeli występują w postaci materialnej – bywają traktowane jak rzeczy, w kontekście skutków ich zgubienia lub kradzieży.
Część
II.
PRAWO WŁASNOŚCI
Rozdział IV. Pojęcie, funkcja ustrojowa i współczesna stratyfikacja własności
Rozdział V. Treść i wykonywanie prawa własności
NEGATYWNA - odzwierciedlenie bezwzględnego charakteru prawa własności – ZANEGOWANIE KOMPETENCJI osób trzecich do posiadania, korzystania i rozporządzania rzeczą.
Wskazywała, że właściciel mógł czynić ze swoją własnością wszystko, co nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.
Występowanie: Kodeks Napoleona.
W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić negatywną stronę prawa własności, czyli możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa, z pewnymi jednak ograniczeniami.
POZYTYWNA - ustawodawca w regulacjach prawnych wyliczał UPRAWNIENIA WŁAŚCICIELA PEŁNEGO, jakie składają się na treść prawa własności.
Pozytywna strona własności wyrażana rzymską triadą uprawnień: ius possidenti (prawo posiadania), ius utendi, fruendi, abutendi (prawo korzystania i pobierania pożytków, zużycia rzeczy) i ius disponendi (prawo rozporządzania).
Występowanie: Landrecht pruski z 1794 roku, Kodeks cywilny zachodniogalicyjski z 1797 roku, tom X Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1835 roku.
W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić pozytywną stronę prawa własności, czyli uprawnienia – atrybuty składające się na prawo własności jako prawo podmiotowe: uprawnienie do korzystania z rzeczy, w szczególności pobierania pożytków i innych dochodów.
POZYTYWNĄ STRONĘ własności najlepiej opisuje tradycyjna TRIADA UPRAWNIEŃ: ius possidenti (prawo posiadania); ius utendi, fruendi, abutendi (użytkowanie, pobieranie pożytków, zużycie rzeczy) oraz ius disponendi (rozporządzanie rzeczą). Wolno się nią posługiwać mimo że ustawodawca pominął ją w art. 140.
POSIADANIE (ius possidenti)– chodzi o posiadanie samoistne – posiadaczem samoistnym jest ten, kto włada rzeczą jak właściciel (336). Posiadanie jest niezbędną przesłanką do korzystania oraz służy wykonywaniu uprawnienia do rozporządzania.
KORZYSTANIE – w KC enumeracja przykładowa: w szczególności pobieranie pożytków i innych dochodów - OTWARTY MODEL NORMATYWNY PRAWA WŁASNOŚCI.
UŻYWANIE (ius utendi) – korzystanie z lokalu przez zamieszkanie, używanie samochodu dla komunikacji
POBIERANIE POŻYTKÓW (ius fruendi) – i naturalnych (płody i inne odłączone części składowe rzeczy, jeżeli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią dochód z rzeczy) i cywilnych (dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego).
POBIERANIE INNYCH DOCHODÓW – np. zagospodarowanie drzew stanowiących „wiatrołomy”, odłowienie ryb z wysychającego stawu.
ZUŻYCIE (ius abutendi) I PRZETWORZENIE.
ROZPORZĄDZANIE (ius disponendi) – przeniesienie, obciążenie, zniesienie prawa własności.
PRZENIESIENIE PRAWA WŁASNOŚCI – umowa o charakterze zobowiązująco-rozporządzającym. NABYCIE POCHODNE, TRANSLATYWNE prawa własności. Też: ustanowienie współwłasności, oraz (niektórzy tak twierdzą) wyzbycie się własności mortis causa – ale to ostatnie tak naprawdę raczej nie jest rozporządzeniem prawnorzeczowym; testator rozporządza spadkiem z racji ogólnej autonomii woli, nie prawnorzeczowej kompetencji właściciela – dziedziczenie spadku jest nieuchronne).
OBCIĄŻENIE PRAWA WŁASNOŚCI – ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych. Najem lub dzierżawa nie stanowi stricte obciążenia bo jest skuteczna między oznaczonymi stronami, obciążenie nie podąża za rzeczą.
ZNIESIENIE PRAWA WŁASNOŚCI – porzucenie rzeczy ruchomej (staje się niczyją), zniszczenie rzeczy.
GRANICE PRAWNE - 3 określone normatywnie granice własności:
USTAWA – własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie w jakim nie narusza ona istoty prawa własności (64|3 Konstytucji).
W zakresie ograniczeń korzystania z rzeczy przede wszystkim można powołać przepisy prawa sąsiedzkiego (144-154 KC – normują zakres i wykonywanie własności nieruchomości w kolizyjnych stosunkach sąsiedzkich).
W zakresie ograniczeń rozporządzania prawem własności – zakres obrotu nieruchomościami (ustawa o gospodarce nieruchomościami).
ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO – czynniki moralne.
SPOŁECZNO-GOSPODARCZE PRZEZNACZENIE PRAWA – zawsze występuje w łączności z klauzulą zasad współżycia społecznego. Odwołuje się do FUNKCJI EKONOMICZNEJ prawa własności – chodzi o pogodzenie interesu społecznego oraz indywidualnego.
Rozdział VI. Własność nieruchomości – ustawowe granice treści i wykonywania własności
GRANICE PRZESTRZENNE – PŁASZCZYZNA POZIOMA – nieruchomość gruntowa jest rzeczą oznaczoną co do tożsamości. Jej oznaczenie przedmiotowa następuje przez wskazanie granic geodezyjnych, ujawnionych w ewidencji gruntów i budynków (na mapie i w rejestrze) za czym, w miarę potrzeby, następuje fizyczne oznaczenie granic nieruchomości za pomocą znaków granicznych.
GRANICE PRZESTRZENNE – PŁASZCZYZNA PIONOWA - w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią (143). Granice te określa się odrębnie dla poszczególnych nieruchomości gruntowych - o przestrzennych granicach konkretnego gruntu przesądzają uzasadnione potrzeby jej właściciela, zależne od rodzaju i przeznaczenia jego nieruchomości oraz sposobu w jaki właściciel faktycznie i potencjalnie może zgodnie ze swoją wolą z gruntu korzystać (nie tylko sposobu, w jaki z gruntu dotychczas korzystano).
KOPALINY - ich status regulują przepisy ustawy Prawo geologiczne i górnicze, w której określono złoża objęte WŁASNOŚCIĄ GÓRNICZĄ; należą do nich w szczególności złoża węgla kamiennego, brunatnego, rud metali, soli, kamieni szlachetnych i inne.
Złoża kopalin niepodlegające własności górniczej objęte są prawem własności nieruchomości, jako jej części składowe
Prawo WŁASNOŚCI GÓRNICZEJ przysługuje Skarbowi Państwa, który może Z WYŁĄCZENIEM INNYCH osób korzystać ze złóż kopalin oraz rozporządzać prawem do nich przez ustanowienie użytkowania
W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu właściciel może dokonywać robót ziemnych (np. w celu przeprowadzenia wodociągu, kanalizacji).
WODY - własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi
POWIERZCHNIOWE WODY STOJĄCE oraz WODY W ROWACH, znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej - własność właściciela tej nieruchomości
POWIERZCHNIOWE WODY PŁYNĄCE oraz WODY PODZIEMNE - wyłączna własność Skarbu Państwa
Właścicielom gruntów, w których znajdują się wody podziemne, przyznano prawo do korzystania z nich w celu zaspokojenia potrzeb własnego gospodarstwa domowego oraz gospodarstwa rolnego, jest to tzw. zwykłe korzystanie z wody
POWIETRZE (GRANICA NAD POWIERZCHNIĄ) – rozstrzyga kryterium społeczno-gospodarczego przeznaczenia gruntu.
Immisja - działanie właściciela nieruchomości na własnym gruncie, którego skutki odczuwalne są na gruncie sąsiedzkim. Wyróżnia się:
Immisje BEZPOŚREDNIE – bezpośrednie naruszenie cudzej własności; świadome, celowe kierowanie na inne nieruchomości szkodliwych substancji (płynów, ścieków itp.) za pomocą odpowiednich, chociażby prymitywnych instalacji. ZAWSZE są ZAKAZANE i stosuje się wobec nich roszczenie negatoryjne z 222|2.
Immisje POŚREDNIE - wynikają w sposób naturalny z korzystania z nieruchomości (nie są celowe) - np. hałas powstały w okolicznym tartaku, czy nieprzyjemny zapach pochodzący ze spalarni śmieci.
Immisje POZYTYWNE (przenikanie substancji, cząstek, fal) i NEGATYWNE (np. zasłanianie światła przez budynek).
Immisje MATERIALNE (np. nocny hałas, mimo że długotrwały hałas w godzinach nocnych będzie też wpływał na psychikę) i NIEMATERIALNE (negatywne oddziaływanie na psychikę, np. organizowanie w lokalu spotkań osób uzależnionych od środków odurzających w orzecznictwie SN ugruntowany jest pogląd, że właściciel może dochodzić ochrony przed immisjami tego typu w trybie art. 23 i 24 KC czyli w trybie ochrony dóbr osobistych oraz z art. 222|2 KC w związku z art. 144 KC).
Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych (144) za nieruchomość sąsiednią uznaje się KAŻDĄ w obrębie szkodliwego wpływu.
Przekroczenie „przeciętnej miary” musi nastąpić w zakresie OBU KRYTERIÓW: społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości oraz stosunków miejscowych.
Dana nieruchomość może być zagrożona immisjami z kilku nieruchomości wyjściowych. Mamy w tym wypadku również do czynienia z przekroczeniem przeciętnej miary pomimo tego, że działania poszczególnych właścicieli OSOBNO TAKIEJ CECHY NIE MAJĄ.
Właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia” (147).
Służebność DROGI KONIECZNEJ – jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (145|1).
Ewentualne przymusowe zaspokojenie następuje w trybie konstytutywnego postanowienia sądu, zapadającego w trybie postępowania nieprocesowego.
Ustanowienia służebności drogi koniecznej może również żądać samoistny posiadacz nieruchomości, jednak w jego przypadku w grę wchodzi jedynie ustanowienie służebności osobistej (przysługują oznaczonej osobie fizycznej – w przeciwieństwie do służebności gruntowych, które przysługują każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej).
Jeżeli przekroczono granicę BEZ WINY UMYŚLNEJ, właściciel tego gruntu NIE MOŻE ŻĄDAĆ przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda. MOŻE ŻĄDAĆ albo STOSOWNEGO WYNAGRODZENIA za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej albo WYKUPIENIA ZAJĘTEJ CZĘŚCI GRUNTU, jak również tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze.
Przekroczenie Z WINY UMYŚLNEJ uruchamia roszczenie negatoryjne właściciela nieruchomości sąsiedniej.
DOMNIEMANIE że mury, płoty, miedze, rowy i inne urządzenia podobne, znajdujące się na granicy gruntów sąsiadujących SŁUŻĄ DO WSPÓLNEGO UŻYTKU – to samo dotyczy DRZEW I KRZEWÓW NA GRANICY.
Korzystający z tych urządzeń (oraz drzew i krzewów) obowiązani są wspólnie ponosić koszty ich utrzymania. NIE OZNACZA TO DOMNIEMANIA WSPÓŁWŁASNOŚCI, chociaż nie jest ona wykluczona.
Generalnie o ich statusie prawnorzeczowym rozstrzygają powszechne normy prawa cywilnego, z uwzględnieniem tej zasady, że urządzenia trwale z gruntem związane oraz drzewa i krzewy są częściami składowymi gruntu.
OWOCE, GAŁĘZIE, KORZENIE:
Owoce opadłe z drzewa lub krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki – chyba że grunt sąsiedni jest przeznaczony na użytek publiczny.
Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców – właściciel gruntu może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.
Właściciel gruntu może obciąć i zachować dla siebie gałęzie zwieszające się z gruntu sąsiedniego – ale musi wyznaczyć sąsiadowi odpowiedni termin do ich usunięcia.
Właściciel gruntu może obciąć i zachować dla siebie korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu. Nie trzeba uprzedniego wezwania i wyznaczenia terminu na usunięcie korzeni.
Art. 182 § 1. Rój pszczół staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem trzech dni od dnia wyrojenia. Właścicielowi wolno w pościgu za rojem wejść na cudzy grunt, powinien jednak naprawić wynikłą stąd szkodę.
§ 2. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu nie zajętym, właściciel może domagać się wydania roju za zwrotem kosztów.
§ 3. Jeżeli rój osiadł w cudzym ulu zajętym, staje się on własnością tego, czyją własnością był rój, który się w ulu znajdował. Dotychczasowemu właścicielowi nie przysługuje w tym wypadku roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
Rozdział VII. Nabycie i utrata własności
NABYCIE PIERWOTNE – nabywca nie wywodzi swego prawa od innej osoby (poprzedniego właściciela), lecz nabywa je niezależnie od czyichkolwiek uprawnień. Nabywca uzyskuje tą własność, którą traci dotychczasowy właściciel – ale ta zbieżność czasowa nie stanowi następstwa prawnego (np. zasiedzenie, wywłaszczenie, zawłaszczenie porzuconej rzeczy ruchomej).
Generalnie z pierwotnym nabyciem własności mamy do czynienia w razie nabycia z mocy samego prawa, nabycia z mocy konstytutywnego orzeczenia sądu oraz z mocy konstytutywnej decyzji administracyjnej.
NABYCIE POCHODNE – jest wynikiem wyraźnego i koniecznego następstwa prawnego w stosunku między nabywcą prawa a poprzednim właścicielem (przeniesienie własności [sprzedaż, zamiana, darowizna itp.], dziedziczenie).
Mamy tu do czynienia z sukcesją prawną, singularną lub uniwersalną – nabywca wywodzi swe prawo od poprzednika. Obowiązuje to zasada nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet (nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada – wyjątki niżej).
W razie nabycia POCHODNEGO nabywca uzyskuje prawo własności w takich granicach, w jakich przysługiwało ono zbywcy, a więc ze wszystkimi obciążeniami. W razie nabycia PIERWOTNEGO ustawodawca często zastrzega wygaśnięcie dotychczasowych obciążeń (ale jeżeli brak zastrzeżenia legislacyjnego dotychczasowe obciążenia rzeczy podlegają kontynuacji).
Nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet - nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada. Zasada wywodzi się z prawa spadkowego. Wyjątki w prawie polskim:
Nabycie RZECZY RUCHOMEJ OD NIEUPRAWNIONEGO – nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze (nie stosuje się do rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury) – 169|1 KC.
Nabycie PRAWA RZECZOWEGO LUB WIERZYTELNOŚCI ZABEZPIECZONEJ HIPOTECZNIE wskutek działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.
- w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi wieczystej rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (5 KWU).
- rękojmia nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze (6|1 KWU).
ODPŁATNE NABYCIE RZECZY LUB PRAWA uprzednio zbytego na podstawie czynności prawnej pozornej (83|2 KC).
Nabycie SKŁADNIKU SPADKU LUB ZWOLNIENIE Z ZOBOWIĄZANIA przez osobę, która, nie będąc spadkobiercą, uzyskała stwierdzenie nabycia spadku – chyba że działa w złej wierze (ten na kogo rzecz rozporządzenie następuje) – 1028 KC.
Nabycie na podstawie czynności prawnej dokonanej BEZ WYMAGANEJ ZGODY DRUGIEGO MAŁŻONKA (art 38 KRO) – stosuje się wtedy przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem (czyli 169 KC).
NABYCIE CZEKU LUB WEKSLA od nieuprawnionego (art. 16 prawa wekslowego i 17 prawa czekowego).
NABYCIE PATENTU od nieuprawnionego (art. 75 w zw. z art 74 prawa własności przemysłowej)
NABYCIE przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną UŻYTKOWANIA NA GRUNCIE WNIESIONYM PRZEZ CZŁONKA SPÓŁDZIELNI, który nie był upoważniony do rozporządzania nim (279|2 KC w zw. z art 141 § 1 pr. spółdz.).
Zasadą jest model przeniesienia własności w trybie umowy zobowiązująco-rozporządzającej (z 155 KC). Obok tego istnieje drugi model alternatywny przeniesienia własności w trybie umowy rozporządzającej, zawieranej dla wykonania uprzedniego zobowiązania (z 156) – ma on miejsce gdy z woli stron lub z powodu szczególnych przepisów zostaje wyłączony rozporządzający skutek umowy zobowiązującej.
Ponadto przeniesienie własności z trybie umowy rozporządzającej ma miejsce ilekroć zobowiązanie do przeniesienia własności wynika z innego (niż umowa rozporządzająca) zdarzenia prawnego.
Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo strony inaczej postanowiły (155|1 KC).
Umowa przekazania nieruchomości – właściciel zobowiązuje się nieodpłatnie przenieść na gminę albo na Skarb Państwa własność nieruchomości (902|1 KC).
Inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości – m.in.: dożywocie (dożywotnie utrzymanie zbywcy za przeniesienie własności nieruchomości), dzieło (wykonanie oznaczonego dzieła i domyślnie: przeniesienie własności dzieła), spółka (wniesienie wkładów w celu osiągnięcia celu gospodarczego, wkład może polegać na wniesieniu do spółki własności).
Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe (155|2 KC) – też jest to model zasadniczy, z tym że dochodzi tu ustawowy warunek dokonania realnej czynności przeniesienia posiadania.
Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania (156 KC).
Wyjątki od modelu umowy zobowiązująco-rozporządzającej (muszą być uwzględnione w zawieranej umowie ad solemnitatem):
Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu (157|1). Natomiast, jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przeniesienie własności (157|2) – dwie umowy, najpierw zobowiązująca, a następnie rozporządzająca.
Prawo pierwokupu przysługujące gminie (wg GospNierU) – właściciel nieruchomości nabytej uprzednio od Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego może ją sprzedać pod warunkiem, że gmina nie skorzysta z prawa pierwokupu – tutaj też potrzeba zawarcia dwóch umów (warunkowo zobowiązującej i przenoszącej własność).
Odstępstwo od zasady przeniesienia własności solo consensu (na podstawie samej umowy).
Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe (155|2 KC) – też jest to model zasadniczy, z tym że dochodzi tu ustawowy warunek dokonania realnej czynności przeniesienia posiadania rzeczy wytworzonej, wyodrębnionej, oznaczonej już co do tożsamości.
Rozporządzający skutek umowy zobowiązującej zostaje wyłączony na podstawie przepisu szczególnego lub woli stron. Niezbędne jest wtedy zawarcie późniejszej umowy rozporządzającej – przeniesienie własności dla wykonania uprzedniego zobowiązania.
Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania (156) – sformułowana jest tu zasada kauzalności (causa solvendi) dokonywanego rozporządzenia – przyczyną rozporządzenia jest uprzednie zobowiązanie – kauzalność materialna).
Dla umów przenoszących własność nieruchomości obowiązuje jednocześnie zasada kauzalności materialnej (rzeczywiste istnienie zobowiązania) i formalnej (jego wskazanie w treści aktu notarialnego).
PRZEWŁASZCZENIE NA ZABEZPIECZENIE (przeniesienie własności rzeczy dla zabezpieczenia wierzytelności).
KC nie reguluje takiej instytucji. Uważa się ją jednak za dopuszczalną, np. prawo bankowe pozwala zabezpieczyć wierzytelność banku w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika lub osobę trzecią prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych (101|1 PrBank).
Podobnie prawo upadłościowe i naprawcze: umowa przeniesienia własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa w celu zabezpieczenia wierzytelności jest skuteczna wobec masy upadłości, jeżeli została zawarta w formie pisemnej z datą pewną (84|2 PrUpNapr).
Nawet przeniesienie własności nieruchomości dla zabezpieczenia wierzytelności należy dopuścić (mimo zakazu przeniesienia własności nieruchomości pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu) – odpowiednio skonstruowana umowa musi wymagać tutaj bezwarunkowego przeniesienia własności przy czym wolno równocześnie zastrzec warunkowe zobowiązanie do powrotnego (bezwarunkowego) przeniesienia własności gdy zabezpieczonego zobowiązanie zostanie wykonane.
TREŚĆ – istotne jest wyrażenie zamiaru przeniesienia własności rzeczy, z określeniem przyczyny prawnej przysporzenia jaką jest zabezpieczenie wierzytelności (causa cavendi). Równocześnie strony powinny doregulować treść fiducjarnego (powierniczego) stosunku prawnego łączącego je w okresie trwającego zabezpieczenia, w tym trybu zaspokojenia wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy. Na koniec należałoby określić tryb powrotnego przeniesienia własności, gdy zabezpieczona wierzytelność została zaspokojona.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie, skoro już jest dopuszczalne, jest objęte powszechnymi zasadami przeniesienia własności (155-158). Następuje w trybie umowy zobowiązująco-rozporządzającej (jeżeli przedmiotem rozporządzenia są rzeczy oznaczone co do tożsamości). Jeżeli przedmiotem rozporządzenia są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłe, wymagane jest przeniesienie posiadania.
WYJĄTEK od zasady nemo plus iuris.
Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze – 169|1 – rzecz jest powierzona zbywcy przez właściciela (władanie rzeczą następuje na podstawie woli właściciela – np. użytkowanie), który wiarołomnie ją zbywa – ochrona dobrej wiary nabywcy (usprawiedliwione przekonanie nabywcy, że zbywca jest uprawniony do rozporządzania rzeczą).
Jednak - gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem trzech lat od chwili zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu (169|2 zd. 1) – odroczenie terminu nabycia własności ale ogólne przesłanki muszą zaistnieć: zbycie i wydanie rzeczy oraz dobra wiara.
Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego (169|2 zd. 2) – nabycie ich własności następuje z chwilą wydania rzeczy nabywcy (wg 169|1).
Powyższych przepisów nie stosuje się do rzeczy wpisanej do krajowego rejestru utraconych dóbr kultury (169|3).
W razie skutecznego rozporządzenia rzeczą ruchomą przez nieuprawnionego, jej nabycie stanowi „odmianę” pochodnego nabycia własności – jest skutkiem dokonanej czynności prawnej.
PRZEDMIOT:
prawo własności:
rzeczy ruchome – posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze (174 KC).
nieruchomości gruntowe – bez zastrzeżeń – można nawet nabyć część gruntu z większej nieruchomości macierzystej, a wówczas podział gruntu może nastąpić niezależnie od ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,
nieruchomości budynkowe – zasiedzenie własności budynku może nastąpić jedynie wraz z zasiedzeniem prawa użytkowania wieczystego gruntu (odrębna własność budynku przysługująca wieczystemu użytkownikowi jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym). Nie można nabyć przez zasiedzenie własności nieruchomości budynkowych, gdy odrębna własność budynku przysługuje rolniczej spółdzielni produkcyjnej;
nieruchomości lokalowe – możliwe ale nie wystarcza sama fizyczna samodzielność posiadanego lokalu – trzeba równocześnie nabyć udział we współwłasności lub współużytkowaniu wieczystym gruntu. Nie można nabyć w drodze zasiedzenia części lokalu.
prawo użytkowania wieczystego – tylko osoba będąca posiadaczem nieruchomości w ramach użytkowania wieczystego;
służebność gruntowa – tylko gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia;
POSIADANIE SAMOISTNE, wykonywane przez „posiadacza niebędącego jej właścicielem”. Posiadaczem samoistnym jest ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel.
Nie uzasadnia zasiedzenia posiadanie zależne – posiadanie użytkownika, najemcy, dzierżawcy.
Domniemanie, że „ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym”.
CIĄGŁOŚĆ POSIADANIA przez czas oznaczony w ustawie.
Domniemanie ciągłości posiadania (więc wystarczy udowodnić nabycie posiadania w określonym momencie i jego obecne trwanie).
„Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania” (340 zd. 2 KC).
„Posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane” (345 KC) – chodzi o przywrócenie posiadania w wyniku realizacji roszczenia posesoryjnego (344 KC) lub zastosowania dozwolonej samopomocy (343|2 KC).
DOBRA WIARA
NIERUCHOMOŚCI - możliwe jest zasiedzenie zarówno w DOBREJ (uzasadnia nabycie własności przez zasiedzenie z upływem krótszego, 20-letniego terminu posiadania) jak i ZŁEJ wierze (konieczne jest 30 lat nieprzerwanego posiadania). Chodzi o dobrą lub złą wiarę W CHWILI UZYSKANIA POSIADANIA.
RZECZY RUCHOME można nabyć tylko w dobrej wierze (termin 3-letni), która jest wymagana przez cały okres posiadania uzasadniającego zasiedzenie.
W dobrej wierze jest posiadacz (samoistny), który pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że przysługuje mu prawo własności. Dobrą wiarę wyłącza zarówno przeciwna wiedza jak i niedołożenie należytej staranności (w złej wierze jest posiadacz, który wie lub przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć, że nie przysługuje mu prawo własności).
DOMNIEMANIE dobrej wiary.
UPŁYW TERMINU ZASIEDZENIA
Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o przedawnieniu roszczeń (175 KC), więc:
Bieg zasiedzenia rozpoczyna się od objęcia rzeczy w posiadanie przez posiadacza samoistnego niebędącego właścicielem rzeczy (120 KC)
Nabycie własności ma miejsce z upływem terminu, a więc z upływem dnia, który swą datą odpowiada początkowej dacie rozpoczęcia biegu zasiedzenia (112 KC).
Może mieć miejsce zawieszenie lub przerwanie biegu zasiedzenia (do których stosujemy odpowiednio 121 i 123 w zw. z 175 KC).
SZCZEGÓLNA REGULACJA: „jeżeli właściciel, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskania pełnoletności przez właściciela” (173 KC).
Zasiedzenie polega na nabyciu prawa przez nieuprawnionego posiadacza wskutek faktycznego wykonywania tego prawa w ciągu oznaczonego w ustawie czasu.
Łączy się z utratą prawa przez dotychczasowego właściciela.
NABYCIE, następujące tu z mocy prawa, ma charakter pierwotny przy czym DOTYCHCZASOWE OBCIĄŻENIA RZECZY nie wygasają.
Ze względów dowodowych potrzebne jest formalne stwierdzenie nabycia własności w postępowaniu nieprocesowym o stwierdzenie zasiedzenia. Postanowienie DEKLARATORYJNE.
Posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze (174 KC).
RZECZY RUCHOME można nabyć tylko w dobrej wierze, która jest wymagana przez cały okres posiadania uzasadniającego zasiedzenie.
NABYCIE WŁASNOŚCI NICZYJEJ RZECZY RUCHOMEJ
„Właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej w ten sposób, że w tym zamiarze rzecz porzuci” (180 KC).
Porzucona rzecz staje się NICZYJĄ.
„Własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się poprzez jej objęcie w posiadanie samoistne” (181 KC) – stosuje się zarówno do rzeczy porzuconych, jak też rzeczy „pierwotnie niczyich”.
Odrębne uregulowanie – rój pszczół.
ZNALEZIENIE RZECZY I JEJ SKUTKI (zmiana od 02.2015)
Zgubienie rzeczy przez właściciela nie uprawnia osób trzecich do zawłaszczenia.
Rzecz znaleziona, która nie zostanie przez osobę uprawnioną odebrana w ciągu roku od dnia doręczenia jej wezwania do odbioru, a w przypadku niemożności doręczenia wezwania – 2 lat od dnia znalezienia rzeczy – staje się własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom. Jeżeli jednak rzecz została oddana starością znalazca staje się jej właścicielem jeżeli rzecz odebrał w wyznaczonym przez starostę terminie (187|1 KC).
Rzecz znaleziona będąca zabytkiem lub materiałem archiwalnym po upływie terminu do jej odebrania przez osobę uprawnioną staje się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy znalezione stają się własnością powiatu po upływie terminu do ich odbioru przez znalazcę (187|2 KC).
Z chwilą nabycia własności rzeczy przez znalazcę, powiat albo Skarb Państwa wygasają obciążające ją ograniczone prawa rzeczowe (187|3 KC).
Jeżeli rzecz znaleziono w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, staje się ona przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych znalazcy i właściciela nieruchomości, na której rzecz została znaleziona.
Jeżeli jednak jest zabytkiem lub materiałem archiwalnym, staje się własnością Skarbu Państwa a znalazca jest obowiązany wydać ją niezwłocznie właściwemu staroście (189 KC).
NABYCIE WŁASNOŚCI POŻYTKÓW NATURALNYCH RZECZY
„Uprawniony do pobierania pożytków naturalnych nabywa ich własność przez odłączenie ich od rzeczy” (190 KC).
„Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy” (53|1 KC).
Uprawnionym jest w pierwszym rzędzie właściciel rzeczy, dalej użytkownik wieczysty oraz użytkownik. W stosunkach obligacyjnych uprawnienie do pobierania pożytków występuje w umowie dzierżawy czy leasingu.
POŁĄCZENIE, POMIESZANIE I PRZETWORZENIE RZECZY
„Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową (191 KC).
„Ten kto wytworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów” (192|1 KC).
Jednak: „jeżeli przetworzenie rzeczy było dokonane w złej wierze albo jeżeli wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy, rzecz wytworzona staje się własnością właściciela materiałów” (192|1).
„Jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych (193|1 KC).
Jednak „gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe, rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi” (193|2 KC).
Rozdział VIII. Obrót nieruchomościami
Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu (157|1). Natomiast, jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przeniesienie własności (157|2) – dwie umowy, najpierw zobowiązująca, a następnie rozporządzająca.
Cudzoziemcem w rozumieniu wyżej powołanej ustawy jest:
osoba fizyczna nie posiadająca obywatelstwa polskiego,
osoba prawna mająca siedzibę za granicą,
nie posiadająca osobowości prawnej spółka osób wymienionych w powyższych punktach, mająca siedzibę za granicą, utworzona zgodnie z ustawodawstwem państw obcych,
osoba prawna i spółka handlowa nie posiadająca osobowości prawnej mająca siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, kontrolowana bezpośrednio lub pośrednio przez osoby lub spółki wymienione w powyższych punktach.
Od dnia 1 maja 2004 r. generalna zasada, iż nabycie nieruchomości lub udziałów i akcji w spółkach będących właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości przez cudzoziemców wymaga zezwolenia, nie ma zastosowania do obywateli oraz przedsiębiorców posiadających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE, Norwegia, Islandia, Lichtenstein).
Czynnościami wymagającymi zezwolenia są:
nabycie nieruchomości;
nabycie lub objęcie udziałów lub akcji w spółce handlowej z siedzibą na terytorium RP będącej właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości jeżeli cudzoziemiec przejmuje kontrolę nad nią.
Minister Spraw Wewnętrznych może udzielić cudzoziemcowi zezwolenia na nabycie nieruchomości lub nabycie udziałów lub akcji, jeśli nie występuje prawdopodobieństwo zagrożenia obronności, bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego, a także gdy wykaże on, że zachodzą okoliczności potwierdzające jego więzi z Rzeczpospolitą Polską.
Przepisy ustawy nie znajdują zastosowania przy przekształceniu spółki oraz przy nabyciu nieruchomości wskutek dziedziczenia ustawowego.
Nabycie nieruchomości, nabycie lub przejęcie udziałów lub akcji przez cudzoziemca wbrew przepisom niniejszej ustawy jest nieważne.
Wyjątki od obowiązku uzyskania zezwolenia:
nabycie samodzielnego lokalu mieszkalnego
nabycie nieruchomości przez cudzoziemca zamieszkującego w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej 5 lat od udzielenia mu zezwolenia na pobyt czasowy, stały lub pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej
nabycie przez cudzoziemca, będącego małżonkiem obywatela polskiego i zamieszkującego w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej 2 lata od udzielenia mu zezwolenia na pobyt czasowy, stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, nieruchomości, które w wyniku nabycia stanowić będą wspólność ustawową małżonków
nabycie przez cudzoziemca nieruchomości, jeżeli w dniu nabycia jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego po zbywcy nieruchomości, a zbywca nieruchomości jest jej właścicielem lub wieczystym użytkownikiem co najmniej 5 lat;
nabycie przez „kontrolowaną osobę prawną”, na jej cele statutowe, nieruchomości niezabudowanych, których łączna powierzchnia w całym kraju nie przekracza 0,4 ha na obszarze miast;
nabycie nieruchomości przez cudzoziemca, będącego bankiem i jednocześnie wierzycielem hipotecznym, w trybie przejęcia nieruchomości na własność w wyniku bezskutecznej licytacji w postępowaniu egzekucyjnym;
nabycie lub objęcie przez bank akcji lub udziałów w spółce w związku z dochodzeniem przez ten bank roszczeń wynikających z dokonanych czynności bankowych.
Rozdział IX. Ochrona własności
REI VINDICATIO – roszczenie windykacyjne (wydobywcze) – „właściciel może żądać od osoby, która faktycznie włada jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana” (222|1 KC)
REI NEGATORIA – roszczenie negatoryjne – właściciel może żądać od osoby, która narusza jego własność w inny sposób przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń.
ROSZCZENIA UZUPEŁNIAJĄCE:
roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy
roszczenie o zwrot pożytków lub ich wartości
roszczenie o naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy.
POWÓDZTWO O USTALENIE PRAWA (189 KPC) – „powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny”.
Podobnymi instytucjami: UZGODNIENIE TREŚCI KSIĘGI WIECZYSTEJ z rzeczywistym stanem prawnym oraz POSTĘPOWANIE ROZGRANICZENIOWE (prowadzi się gdy granice gruntu stały się sporne).
Roszczenie windykacyjne i negatoryjne:
Rzeczy ruchome – 10 lat
Nieruchomości – nie ulega przedawnieniu.
Roszczenia uzupełniające (i właściciela przeciwko posiadaczowi samoistnemu i odwrotnie) – 1 rok od dnia zwrotu rzeczy.
Właściciel może żądać od osoby, która faktycznie włada jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą (222|1 KC).
Obojętne jest ŻRÓDŁO STANU, w którym właściciel nie wykonuje posiadania rzeczy – nie chodzi jedynie o zachowania deliktowe; każde „posiadanie bez skutecznego względem właściciela uprawnienia do władania rzeczą” uzupełnia roszczenie windykacyjne.
Istotą rei vindicatio jest ŻĄDANIE WYDANIA RZECZY, jednak nie cum omni causa (ze wszystkimi przychodami).
Roszczenie o wydanie pobranych pożytków i przychodów z rzeczy windykowanej, o zwrot wartości pożytków zużytych lub niepobranych wbrew zasadom prawidłowej gospodarki – samodzielne, odrębne roszczenie.
ZASPOKOJENIE roszczenia windykacyjnego – wydanie rzeczy w naturze, nie jej wartości.
ZUŻYCIE (ZNISZCZENIE) rzeczy windykowanej powoduje „zniesienie” prawa własności i wygaśnięcie roszczenia windykacyjnego – odrębną kwestią jest odpowiedzialność posiadacza za zużycie rzeczy.
LEGITYMACJA CZYNNA dla dochodzenia roszczenia windykacyjnego przysługuje właścicielowi oraz współwłaścicielom.
ROSZCZENIE WINDYKACYJNE wymaga przeprowadzenia DOWODU WŁASNOŚCI (ciężar dowodu na zasadach ogólnych). Ale: domniemanie zgodności wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (pomoc dla właściciela nieruchomości mającej ustanowioną księgę wieczystą).
LEGITYMOWANYM BIERNIE – osoba, która faktycznie włada rzeczą.
OBRONA POZWANEGO:
Istnienie „skutecznego względem właściciela uprawnienia do władania rzeczą”.
Zaprzeczenie własności (kwestionuje legitymację czynną powoda).
Zaprzeczenie by posiadał rzecz (kwestionuje swoją legitymację bierną)
Zarzut przedawnienia (nie dotyczy jeśli roszczenie dotyczy nieruchomości).
Właściciel może żądać od osoby, która narusza jego własność w inny sposób niż przez pozbawienie go faktycznego władania rzeczą:
przywrócenia stanu zgodnego z prawem - domaganie się usunięcia cudzej rzeczy oraz usunięcia skutków naruszenia (np. zasypanie bezprawnie kopanego rowu).
zaniechania naruszeń - ma na celu doprowadzenie do powstrzymania nieuprawnionego od bezprawnych działań odnoszących się do rzeczy cudzej. Roszczenie to aktualne jest wtedy, gdy istnieje obawa dalszych naruszeń.
MOŻLIWE jest zastosowanie każdego wariantu z osobna bądź obu łącznie. NIE NALEŻY do treści roszczenia negatoryjnego roszczenie o naprawienie szkody lub o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.
LEGITYMACJA CZYNNA – właściciel i użytkownik.
LEGITYMACJA BIERNA - każdy, kto naruszył prawo własności w inny sposób niż pozbawienie właściciela władania rzeczą.
NIE ULEGA PRZEDAWNIENIU jeśli dotyczy NIERUCHOMOŚCI.
ROSZCZENIA UZUPEŁNIAJĄCE WŁAŚCICIELA
roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy
roszczenie o zwrot pożytków lub ich wartości
roszczenie o naprawienie szkody z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy.
Mają one (podobnie jak przeciwstawne roszczenia posiadacza) charakter roszczeń OBLIGACYJNYCH.
Odznaczają się zupełną SAMODZIELNOŚCIĄ (brak nierozerwalnego związku z prawem własności).
Mogą więc być dochodzone ODDZIELNIE oraz być przedmiotem SAMODZIELNEGO OBROTU (przelewu), niezależnie od prawa własności i roszczenia windykacyjnego.
PRZEDAWNIENIE – 1 rok od dnia zwrotu rzeczy.
ZASADY ROZLICZEŃ pomiędzy właścicielem a posiadaczem rzeczy mają charakter iuris dispositivi.
UZALEŻNIONE od dobrej lub złej wiary:
Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne (224|1 KC).
Ale: Od chwili, w której posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył (224|2 KC).
Obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednak samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego (225 KC).
NAKŁADY – wydatki (nakłady finansowe, rzeczowe i pracy) na rzecz oraz rezultat tych wydatków w postaci dokonanych ulepszeń lub przyniesionych pożytków.
Jeżeli posiadaczowi służy roszczenie o zwrot nakładów, może on skorzystać z prawa zatrzymania (ius retentionis), hamując w ten sposób roszczenie windykacyjne:
Zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz (461|1 KC).
Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych (461|2 KC).
DOBRA WIARA:
Samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy (226|1 zd. 1 KC).
Nakłady konieczne – nakłady pieniężne i rzeczowe niezbędne dla utrzymania i zabezpieczenia rzeczy (np. ubezpieczenie, naprawa pojazdu).
Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili wydania jej właścicielowi (226|1 zd. 2 KC) – np. rozbudowa budynku, dodatkowe wyposażenie pojazdu.
Ponadto samoistny posiadacz może, przywracając stan poprzedni, zabrać przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi (227|1 KC).
DOBRA WIARA OD CZASU WYTOCZENIA POWÓDZTWA WINDYKACYJNEGO:
Gdyby nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych (226|1 zd. 3 KC).
Właściciel może zatrzymać przyłączone przedmioty, zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartość i koszt robocizny albo sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy (227|2 KC).
ZŁA WIARA:
Może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych, i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem (226|2 KC) [przy czym dalej stosuje się 227|2 KC ].
Roszczenie POSIADACZA gruntu:
Samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości znacznie przenoszącej wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem (231|1 KC).
Roszczenie WŁAŚCICIELA:
Właściciel gruntu, na który wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem (231|2 KC).
Rozdział X. Współwłasność
W polskim systemie prawnym „współwłasność jest albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną (196|1 KC).
DZIEDZICZENIE – gdy jest kilku spadkobierców powołanych do dziedziczenia, dziedziczą spadek w częściach ułamkowych, oznaczonych w testamencie lub w ustawie – WSPÓLNOŚĆ SPADKU.
CZYNNOŚĆ PRAWNA (np. wspólny zakup oznaczonego samochodu, nieruchomości) – jest możliwe też żeby właściciel „stworzył” współwłasność dopuszczając do swojej własności jako współwłaścicieli osoby trzecie.
EX LEGE – zasiedzenie rzeczy przez kilku współposiadaczy; połączenie, pomieszanie rzeczy.
ORZECZENIE SĄDOWE – np. gdy sąd w postępowaniu o zniesienie współwłasności przyznaje rzecz wspólną kilku współwłaścicielom (z szerokiego kręgu współwłaścicieli rzeczy przypada na dalszą współwłasność niektórym z nich).
Współwłasność UŁAMKOWA – uregulowana w prawie rzeczowym (księga II KC);
współwłasność ŁĄCZNA – uregulowana przez przepisy dotyczące stosunków, z których ona wynika.
Współwłasność UŁAMKOWA – samoistny stosunek prawny prawa rzeczowego, niezwiązany ze stosunkiem prawnym innego rodzaju.
Współwłasność ŁĄCZNA – wiąże się zawsze z innym, podstawowym, osobistym stosunkiem prawnym i spełnia względem niego rolę służebną. Istnieje dla wzmocnienia nadrzędnego stosunku osobistego.
De lege lata współwłasność łączna zachodzi w stosunkach majątkowych między małżonkami oraz między wspólnikami spółki cywilnej – mamy w tych przypadkach z łączną wspólnością mienia (w jej obrębie występuje także ściśle rozumiana współwłasność oznaczonych rzeczy).
Współwłasność UŁAMKOWA – współwłaścicielowi przysługuje oznaczony co do wielkości ułamkiem udział we współwłasności.
Współwłasność ŁĄCZNA – nie ma określenia wielkości udziału we współwłasności w przypadku wspólności majątkowej lub majątku spółki cywilnej – NIE JEST TO JEDNAK WSPÓŁWŁASNOŚĆ „BEZUDZIAŁOWA” – współwłasność zawsze stanowi wspólne prawo własności zespolone z udziałów poszczególnych współwłaścicieli.
Współwłasność UŁAMKOWA – współwłaściciel MOŻE swobodnie rozporządzać swoim udziałem we współwłasności.
Współwłasność ŁĄCZNA – współwłaściciel NIE MOŻE rozporządzać udziałem we współwłasności.
Współwłasność UŁAMKOWA – MOŻE BYĆ w każdym czasie bez przeszkód prawnych ZNIESIONA (każdy z współwłaścicieli – roszczenie o zniesienie współwłasności – 210 KC).
Współwłasność ŁĄCZNA – poza marginalnymi wyjątkami NIE MOŻE BYĆ ZNIESIONA w czasie trwania podstawowego stosunku prawnego łączącego strony. JEGO USTANIE – PRZEKSZTAŁCENIE współwłasności łącznej we współwłasność ułamkową.
Wspólne prawo własności (współwłasność) jest zespolone z udziałów przysługujących współwłaścicielom.
Udział we współwłasności NIE JEST odrębnym prawem rzeczowym ani „prawem siu generis”
KAŻDEMU ZE WSPÓŁWŁAŚCICIELI przysługuje NIEWYODRĘBNIONY (fizycznie) idealny udział we współwłasności – oznaczający partycypację we wspólnym prawie własności (w całym zakresie) – nie skuteczne erga omnes i erga partes uprawnienie do wydzielonej fizycznie części wspólnej rzeczy.
UDZIAŁ WE WSPÓŁWŁASNOŚCI:
WIELKOŚĆ jest istotna - POŻYTKI I INNE PRZYCHODY z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą WYDATKI i CIĘŻARY związane z rzeczą wspólną (207 KC).
Każdy współwłaściciel może SAMODZIELNIE ROZPORZĄDZAĆ swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli ALE:
ROZPORZĄDZENIE rzeczą wspólną oraz inne czynności PRZEKRACZAJĄCE ZAKRES ZWYKŁEGO ZARZĄDU – potrzebne jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. CZYNNOŚCI ZWYKŁEGO ZARZĄDU – większości.
Może być SAMODZIELNYM PRZEDMIOTEM obrotu.
Każdy ze współwłaścicieli jest UPRAWNIONY do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli (206 KC).
ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI – rozliczenie stron następuje według WARTOŚCI poszczególnych UDZIAŁÓW w powiązaniu z wielkością poszczególnych udziałów przysługujących poszczególnym współwłaścicielom.
Zarząd – dokonywanie wszelkich czynności o charakterze faktycznym lub prawnym, dotyczących rzeczy, w zakresie jej utrzymywania, gospodarowania, rozporządzania.
Każdy ze współwłaścicieli jest zobowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną (200 KC).
ZARZĄD USTAWOWY
Model KOMPLEMENTARNY w stosunku do pozostałych.
Współwłaściciele są zobowiązani do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną.
Rozporządzanie rzeczą wspólną i inne czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu - potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli (200 KC). BRAK ZGODY – współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd (199 KC).
Czynności ZWYKŁEGO ZARZĄDU – wystarczy zgoda WIĘKSZOŚCI współwłaścicieli (większość oblicza się według wielkości udziałów). BRAK ZGODY – każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności (201 KC).
Jeżeli większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności RAŻĄCO SPRZECZNEJ Z ZASADAMI PRAWIDŁOWEGO ZARZĄDU rzeczą wspólną, każdy z pozostałych współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd (202 KC).
CZYNNOŚCI ZWYKŁEGO ZARZĄDU – załatwianie BIEŻĄCYCH spraw związanych ze ZWYKŁĄ EKSPLOATACJĄ rzeczy i utrzymaniem jej w niepogorszonym stanie w ramach aktualnego jej przeznaczenia, np. decydowanie o rodzaju upraw rolnych; stosowanej agrotechnice; nabywaniu surowców i sprzedaży płodów rolnych; ubezpieczenie, utrzymanie i remonty budynków itp.
PRZEKRACZA TEN ZAKRES wszystko inne, w szczególności: zbycie/obciążenie rzeczy; wynajęcie/wydzierżawienie rzeczy; zmiana przeznaczenia rzeczy; zmiana utrwalonego sposobu gospodarowania; wzniesienie/przebudowa budynku itp.
ALE trzeba uwzględnić okoliczności – ta sama czynność może być – w odmiennych okolicznościach – bądź to czynnością zwykłego zarządu, bądź też przekraczającą ten zakres.
ZARZĄD UMOWNY
Współwłaściciele mogą odmiennie uregulować zasady zarządu rzeczą wspólną – jest to zarząd umowny: albo modyfikacja modelu ustawowego, albo nawet przyjęcie całkiem oryginalnego modelu własnego.
KLASYCZNYM ROZWIĄZANIEM UMOWNYM jest powierzenie zarządu rzeczą wspólną oznaczonemu zarządcy z grona współwłaścicieli lub osób trzecich, z równoczesnym określeniem praw i obowiązków zarządcy.
Z zasady ZARZĄDCA jest UPRAWNIONY (i zobowiązany), by dokonywać czynności ZWYKŁEGO ZARZĄDU. Równocześnie zachodzi potrzeba udzielenia zarządcy pisemnego (ad solemnitatem) pełnomocnictwa ogólnego dla czynności prawnych z zakresu jego zarządu. Można też przydzielić zarządcy dokonywanie niektórych czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu – tu jednak nie wystarczy pełnomocnictwo ogólne.
ZARZĄD SĄDOWY
Każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu O WYZNACZENIE ZARZĄDCY, jeżeli nie można uzyskać zgody współwłaścicieli w ISTOTNYCH SPRAWACH dotyczących zwykłego zarządu albo jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość (203 KC).
Wtedy mówimy o modelu zarządu sądowego – ORZECZONEGO przez sąd i NADZOROWANEGO przez sąd. Ustanowiony przez sąd zarządca jest UPRAWNIONY (i zobowiązany) dokonywać czynności zwykłego zarządu. Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu powołany zarządca może dokonywać za zgodą współwłaścicieli, a w jej braku – za zezwoleniem sądu.
Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli (206 KC).
Uprawnienie każdego ze współwłaścicieli splata się z jego obowiązkiem poszanowania analogicznych uprawnień pozostałych współwłaścicieli.
Czasem współposiadanie i korzystanie z rzeczy wymaga zgodnego współdziałania współwłaścicieli (np. współwłasność gospodarstwa rolnego).
Czasem nie zachodzi konieczność takiego współdziałania, a każdy ze współwłaścicieli może rozłącznie korzystać z rzeczy (wspólna droga, studnia, pastwisko, urządzenia budynku).
Możliwy jest UMOWNY MODEL rozwiązujący kwestię współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej – takie rozwiązanie jest najbardziej pożądane. Możliwe jest:
Rozdzielenie posiadania i korzystania z rzeczy w czasie (ja korzystam w tym tygodniu, ty w następnym).
Rozdzielenie korzystania według rodzaju pożytków (ja zbieram zboże z zasiewów, ty owoce z sadu a ktoś drzewo z lasu).
Przyznanie prawa BEZPOŚREDNIEGO KORZYSTANIA jednemu z współwłaścicieli, z zastrzeżeniem oddawania pozostałym odpowiedniej części pożytków w naturze lub gotówce.
FIZYCZNY PODZIAŁ RZECZY DO KORZYSTANIA (quoad usum) – dotyczy rzeczy podzielnych; najbardziej rozpowszechniony jest podział quoad usum nieruchomości, także nieruchomości rolne.
Czasem zachodzi potrzeba SĄDOWEGO OKREŚLENIA SPOSOBU KORZYSTANIA Z RZECZY WSPÓLNEJ, w szczególności mocą postanowienia sądu można dokonać podziału quoad usum rzeczy.
FIZYCZNY PODZIAŁ RZECZY DO KORZYSTANIA (quoad usum) – dotyczy rzeczy podzielnych; najbardziej rozpowszechniony jest podział quoad usum nieruchomości, także nieruchomości rolne.
Zastosowany podział quoad usum nie oznacza zniesienia współwłasności.
Rzecz podlega tymczasowemu podziałowi na oznaczone części fizyczne, one zaś przypadają poszczególnym współwłaścicielom do wyłącznego, skutecznego inter partes, korzystania.
Trwały charakter ma jedynie współwłasność łączna. Współwłasność ułamkowa może być zniesiona – ma charakter przejściowy. Zniesienie współwłasności oznacza generalnie likwidację stosunku współwłasności.
Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności (210 zd. 1 KC). Roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu (220 KC).
Uprawnienie do roszczenia o zniesienie współwłasności może być jednak wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż 5 lat (w ostatnim roku przed upływem terminu można go przedłużyć na kolejne 5 lat, a przedłużenie można ponowić raz, więcej już nie).
TRYB UMOWNY ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI – strony osiągną porozumienie co do faktu zniesienia współwłasności, jak i sposobu wyjścia ze stanu współwłasności. Do umowy – ogólne przepisy bo zniesienie współwłasności to rozporządzenie prawem (zniesienie współwłasności nieruchomości – forma notarialna).
TRYB SĄDOWY ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI - postanowienie sądu, postępowanie nieprocesowe.
SPOSOBY ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI:
PODZIAŁ RZECZY – dotyczy rzeczy podzielnych; wykluczony jest podział sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociagający za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
Nieruchomość – podział jest dopuszczalny pod warunkiem zgodności z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
PRZYZNANIE RZECZY NA WŁASNOŚĆ JEDNEMU ZE WSPÓŁWŁAŚCICIELI – tryb umowny lub sądowy. W postępowaniu sądowym orzeka się równocześnie o obowiązku spłaty pozostałych współwłaścicieli.
SPRZEDAŻ RZECZY WSPÓLNEJ i podział uzyskanej ceny stosownie do wielkości udziałów. Jest to ”podział cywilny”. Sprzedaż w trybie licytacji tak, jak w postępowaniu egzekucyjnym.
ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI GOSPODARSTW ROLNYCH – w trybie umownym nie ma ograniczeń, w trybie sądowym – są przewidziane. Dotyczą współwłasności gospodarstw rolnych, nie tylko nieruchomości rolnych.
Gospodarstwo rolne – grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawa związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (55*3 KC).
Wykluczony jest FIZYCZNY PODZIAŁ gospodarstwa rolnego, jeżeli byłoby to sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.
Jeżeli podział jest niedopuszczalny, sąd przyzna gospodarstwo temu, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele; BRAK ZGODY – przyzna je temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela; jeżeli te warunki SPEŁNIA KILKU ALBO ŻADEN – sąd przyzna gospodarstwo temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia.
Na wniosek wszystkich współwłaścicieli jak również w razie niewyrażenia przez żadnego zgody na objęcie gospodarstwa, sąd zarządza jego sprzedaż.
WSPÓŁWŁAŚCICIELE, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego lub jego części, lecz do chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie mieszkali, zachowują uprawnienie do dalszego zamieszkiwania, jednak nie dłużej niż przez 5 lat, a gdy w chwili zniesienia współwłasności są MAŁOLETNI – nie dłużej niż przez 5 lat od osiągnięcia pełnoletniości (218 KC).
Rozdział XI. Odrębna własność lokali
PRZEDMIOT
„Część budynku” może być odrębnym przedmiotem własności. W prawie polskim – tylko samodzielny lokal mieszkalny oraz lokal o innym przeznaczeniu. Lokal mieszkalny – przeznaczony na stały pobyt ludzi w celu zaspokojenia ich potrzeb mieszkaniowych. Lokale o innym przeznaczeniu – wszelakie niemieszkalne lokale użytkowe.
Warunek samodzielności lokalu – „wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb”. Spełnienie warunku samodzielności stwierdza starosta w formie zaświadczenia.
Do lokalu mogą przynależeć jako jego części składowe pomieszczenia, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal (w szczególności: piwnica, strych, komórka, garaż) zwane pomieszczeniami przynależnymi.
Można ustanawiać odrębną własność lokali we wszelkich typach budynków.
WSPÓŁWŁASNOŚĆ
WŁAŚCICIELOWI LOKALU przysługuje UDZIAL W NIERUCHOMOŚCI WSPÓLNEJ (nieruchomość wspólną stanowi grunt oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali). UDZIAŁ odpowiada STOSUNKOWI POWIERZCHNI UŻYTKOWEJ LOKALU do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali.
Jeżeli budynek został wzniesiony na gruncie oddanym w UŻYTKOWANIE WIECZYSTE, przedmiotem wspólności jest to prawo, a przepisy o własności lub współwłasności gruntu stosuje się odpowiednio do prawa użytkowania wieczystego.
Nie można żądać zniesienia współwłasności nieruchomości, dopóki trwa odrębna własność lokalu – są to prawa związane (mamy do czynienia z współwłasnością przymusową – rodzaj współwłasności ułamkowej).
LOKAL MIESZKALNY – przeznaczony na stały pobyt ludzi w celu zaspokojenia ich potrzeb mieszkaniowych .
LOKAL O INNYM PRZEZNACZENIU - wszelakie niemieszkalne lokale użytkowe (np. piekarnia, kancelaria).
Warunek samodzielności lokalu – „wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb”. Spełnienie warunku samodzielności stwierdza starosta w formie zaświadczenia.
Do lokalu mogą przynależeć jako jego części składowe pomieszczenia, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal (w szczególności: piwnica, strych, komórka, garaż) zwane pomieszczeniami przynależnymi.
NIERUCHOMOŚĆ WSPÓLNA – grunt, na którym wzniesiono budynek oraz wspólne części budynku (np. fundamenty, dachy, mury, klatki schodowe, korytarze, bramy, wspólne centralne ogrzewanie, wspólne wodociągi, kanalizacje, instalacje elektryczne).
UMOWA – najczęściej: umowa zawierana przez właściciela nieruchomości i nabywcę lokalu. Umowne ustanowienie odrębnej własności lokali może nastąpić:
W trybie sprzedaży, darowizny.
W wykonaniu umowy zobowiązującej właściciela gruntu do wybudowania na tym gruncie domu oraz do ustanowienia – po zakończeniu budowy – odrębnej własności lokali i przeniesienia tego prawa na drugą stronę umowy lub inną wskazaną w umowie osobę.
Dla zniesienia współwłasności – niejako podział nieruchomości poprzez ustanowienie odrębnej własności poszczególnych lokali. Zachowana zostaje jedynie przymusowa współwłasność nieruchomości wspólnej.
UMOWA o ustanowienie odrębnej własności lokalu – AKT NOTARIALNY. Do powstania tej własności niezbędny jest wpis do księgi wieczystej.
UMOWA DEWELOPERSKA – deweloper (przedsiębiorca) zobowiązuje się, za zapłatą ceny, do wybudowania budynku i ustanowienia odrębnej własności lokalu (lub przeniesienia własności nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym).
SPÓŁDZIELCZA UMOWA DEWELOPERSKA – z członkiem spółdzielni ubiegającym się o ustanowienie odrębnej własności lokalu spółdzielnia zawiera umowę o budowę lokalu. Umowa ta (…) powinna zobowiązywać strony do zawarcia, po wybudowaniu lokalu, umowy o ustanowieniu odrębnej własności tego lokalu.
JEDNOSTRONNA CZYNNOŚĆ PRAWNA – właściciel nieruchomości może ustanowić odrębną własność lokalu dla siebie na mocy jednostronnej czynności prawnej.
ORZECZENIE SĄDU podejmowane w postępowaniu (nieprocesowym) o zniesienie współwłasności.
Jest to organizacyjny stosunek podmiotowy zachodzący pomiędzy właścicielami lokali.
Ogół właścicieli, których lokalu wchodzą w skład określonej nieruchomości, tworzy wspólnotę mieszkaniową. Wspólnota mieszkaniowa może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną (6 WłLokU) – przysługuje jej zdolność prawna oraz zdolność sądowa (zalicza się je do ułomnych osób prawnych).
Za zobowiązania dotyczące nieruchomości wspólnej odpowiada wspólnota mieszkaniowa bez ograniczeń, a każdy właściciel lokalu – w części odpowiadającej jego udziałowi w tej nieruchomości (17 WłLokU).
Wspólnota mieszkaniowa powstaje ex lege, ilekroć następuje ustanowienie odrębnej własności lokali (nie trzeba żadnego aktu założycielskiego ani statutu). Już przy pierwszym wyodrębnieniu mamy wspólnotę mieszkaniową złożoną z „dotychczasowego właściciela nieruchomości” jako właściciela niewyodrębnionych jeszcze lokali.
Właściciele lokali są UPRAWNIENI do posiadania, korzystania z lokalu i rozporządzania swoim prawem własności. Ponadto, właściciel lokalu ma prawo do współkorzystania z nieruchomości wspólnej, zgodnie z jej przeznaczeniem.
Pożytki i inne przychody z nieruchomości wspólnej służą pokrywaniu wydatków związanych z jej utrzymaniem, a w części przekraczającej te potrzeby przypadają właścicielom lokali w stosunku do ich udziałów.
W takim samym stosunku właściciele lokalów ponoszą wydatki i ciężary związane z utrzymaniem nieruchomości wspólnej w części nieznajdującej pokrycia w pożytkach i innych przychodach.
Właściciel ponosi wydatki związane z utrzymaniem jego lokalu, jest obowiązany utrzymywać swój lokal w należytym stanie, przestrzegać porządku domowego, uczestniczyć w kosztach zarządu związanych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej, korzystać z niej w sposób nieutrudniający korzystanie przez innych współwłaścicieli oraz współdziałać z nimi w ochronie wspólnego dobra (13|1 WłLokU).
Właściciele lokali mogą w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali albo w umowie zawartej później w formie aktu notarialnego określić sposób zarządu nieruchomością wspólną, a w szczególności mogą powierzyć zarząd osobie fizycznej albo prawnej (18|1 WłLokU).
Jeżeli brak umowy – reguły ustawowe:
Jeżeli liczba lokali wyodrębnionych i lokali niewyodrębnionych, należących nadal do dotychczasowego właściciela nie jest większa niż 7, do zarządu nieruchomością wspólną mają odpowiednie zastosowanie przepisy KC i KPC o współwłasności (19 WłLokU).
Zarządzanie nieruchomością odbywa się tu wg modelu zarządu ustawowego z przewidzianymi tam możliwościami ustanowienia zarządu sądowego.
Jeżeli lokali wyodrębnionych, wraz z lokalami niewyodrębnionymi, jest więcej niż 7, właściciele lokali są zobowiązani podjąć uchwałę o wyborze jednoosobowego lub wieloosobowego zarządu. Członkiem zarządu może być zarówno właściciel lokalu, jak i osoba nienależąca do grona właścicieli lokali (20|1 WłLokU).
Zarząd jest organem wspólnoty mieszkaniowej, kieruje jej sprawami i reprezentuje ją na zewnątrz oraz w stosunkach między wspólnotą a poszczególnymi właścicielami lokali (21|1 WłLokU). Czynności zwykłego zarządu podejmuje samodzielnie, do podjęcia czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest uchwała właścicieli lokali wyrażająca zgodę na dokonanie tej czynności.
Uchwały są podejmowane bądź na zebraniu, bądź w drodze indywidualnego zbierania głosów przez zarząd; część głosów może być zebrana tak, a część tak. Uchwały zapadają większością głosów.
Grunt stanowi (razem z wspólnymi częściami budynku) część nieruchomości wspólnej.
WŁAŚCICIELOWI LOKALU przysługuje UDZIAL W NIERUCHOMOŚCI. UDZIAŁ odpowiada STOSUNKOWI POWIERZCHNI UŻYTKOWEJ LOKALU do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali.
Jeżeli budynek został wzniesiony na gruncie oddanym w UŻYTKOWANIE WIECZYSTE, przedmiotem wspólności jest to prawo, a przepisy o własności lub współwłasności gruntu stosuje się odpowiednio do prawa użytkowania wieczystego.
Generalnie nie można żądać zniesienia współwłasności nieruchomości, dopóki trwa odrębna własność lokalu – są to prawa związane (mamy do czynienia z współwłasnością przymusową – rodzaj współwłasności ułamkowej) ALE CHARAKTER PRZEDMIOTU WSPÓŁWŁASNOŚCI PRZYMUSOWEJ ma wyłącznie GRUNT „niezbędny” do korzystania z budynku – w pozostałym zakresie można dokonać zniesienia współwłasności:
Jeżeli powierzchnia nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem, w którym wyodrębniono własność lokali, jest większa niż powierzchnia działki budowlanej (…) niezbędnej do korzystania z niego, współwłaściciele mogą dokonać podziału tej nieruchomości (5|1 WłLokU).
Udział we współwłasności nieruchomości wspólnej przypada właścicielom odrębnych lokali oraz dotychczasowemu właścicielowi nieruchomości ze względu na należące do niego niewyodrębnione lokale.
Ustawa reguluje aspekty dotyczące gospodarki nieruchomościami, w szczególności zasady:
gospodarowania nieruchomościami stanowiącymi własność Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego;
scalania i podziału nieruchomości;
wywłaszczania nieruchomości i zwrotu wywłaszczonych nieruchomości;
udziału w kosztach budowy urządzeń infrastruktury technicznej;
działalności zawodowej, której przedmiotem jest gospodarowanie nieruchomościami.
Przepisów ustawy nie można stosować w przypadku nieruchomości, które służą wykonywaniu zadań przez placówki zagraniczne Rzeczypospolitej Polskiej.
Część
III.
UŻYTKOWANIE WIECZYSTE
Rozdział XII. Geneza, funkcja i przyszłość prawa użytkowania wieczystego
Rozdział XIII. Przedmiot, treść i charakter prawa użytkowania wieczystego
Według KC:
Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa, a położone w granicach administracyjnych miast.
Grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki.
Grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków.
W wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być także inne grunty Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków.
Według ustawy o gospodarce nieruchomościami:
Nieruchomości gruntowe stanowiące własność Skarbu Państwa oraz własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków (bo przepisy dotyczące jednostek samorządu terytorialnego stosuje się odpowiednio do ich związków).
Regulacja ustawy o gospodarce nieruchomościami jest późniejsza i szczególna – należy uznać, że przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być wszelkie grunty skarbowe, także te położone poza granicami miasta i nieprzekazane do realizacji zadań miasta, innymi słowy: WSZELKIE GRUNTY SKARBOWE I SAMORZĄDOWE, BEZ WZGLĘDU NA ICH POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE ORAZ PRZEZNACZENIE.
Grunty stanowiące własność innych osób prawnych lub fizycznych nie mogą stanowić przedmiotu użytkowania wieczystego.
Nie można oddawać w użytkowanie wieczyste skarbowych gruntów rolnych pod rządem ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.
„Nieruchomości gruntowe” – „grunt wraz z częściami, z wyłączeniem budynków i lokali, jeżeli stanowią odrębny przedmiot własności” (przedmiotem użytkowania wieczystego nie mogą być nieruchomości budynkowe i lokalowe).
Oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej zabudowanej następuje z równoczesną sprzedażą położonych na tej nieruchomości budynków i innych urządzeń (31 GospNierU).
Jest PRAWEM RZECZOWYM POŚREDNIM między prawem własności a ograniczonymi prawami rzeczowymi. Jest PRAWEM NA RZECZY CUDZEJ, tak jak ograniczone prawa rzeczowe, jednak JEGO TREŚĆ I OCHRONA ZBLIŻA JE DO PRAWA WŁASNOŚCI.
ODPŁATNY charakter – użytkownik uiszcza opłatę roczną. Wysokość określa się na początku, w umowie o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste oraz podlega ona sukcesywnej aktualizacji w trybie określonym w GospNierU, w razie zmiany wartości nieruchomości.
TERMINOWY charakter – oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje na okres 99 lat (wyjątkowo, gdy cel gospodarczy użytkowania wieczystego nie wymaga 99 lat, można na okres krótszy, minimalnie 40 lat).
W ciągu ostatnich 5 lat przed upływem zastrzeżonego terminu użytkownik wieczysty może żądać jego przedłużenia na dalszy okres od 40 do 99 lat. Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny.
W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu (…) w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach może swoim prawem rozporządzać (233 KC).
[Granice własności: ustawy, zasady współżycia społecznego, społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa; granice użytkowania wieczystego: ustawy, zasady współżycia społecznego, umowa o oddanie gruntu].
Użytkownik wieczysty może prawem rozporządzać – w granicach przeznaczenia, terminu, odpłatności itd. Rozporządzenie może przybrać postać przeniesienia prawa użytkowania wieczystego (stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości – wymagany jest również konstytutywny wpis do księgi wieczystej).
Uprawnienie do rozporządzania prawem użytkowania wieczystego obejmuje także możliwość ustanowienia na nim ograniczonych praw rzeczowych: hipoteki, użytkowania prawa, służebności.
Użytkownikowi wieczystemu przysługuje odrębna (od gruntu) własność budynków wzniesionych przez niego lub nabytych (kupionych) podczas ustanawiania użytkowania wieczystego gruntu – własność ta jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym (235|2 KC).
Skutkiem tego odrębna własność budynku gaśnie wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego – odrębna własność budynku nie może być samoistnym przedmiotem rozporządzeń. Z drugiej strony, rozporządzenie prawem użytkowania wieczystego obejmuje ex lege znajdujące się na użytkowanym gruncie budynki stanowiące własność użytkownika wieczystego.
Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność (235|1 zd. 1 KC).
To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste (235|1 zd. 1 KC).
TRÓJSTOPNIOWA PROCEDURA:
WYŁONIENIE NABYWCY (użytkownika wieczystego) – tryb określony w GospNierU i właściwym rozporządzeniu wykonawczym – zasadniczo tryb przetargowy, jedynie wyjątkowo jest dopuszczalne rozporządzenie bezprzetargowe (wówczas ustawodawca wskazuje osoby uprawnione do nabycia nieruchomości).
PODSTAWA DO ZAWARCIA UMOWY – protokół z przetargu. Ustalonemu w protokole nabywcy przysługuje ROSZCZENIE O ZAWARCIE UMOWY ustanawiającej użytkowanie wieczyste.
Zawarcie UMOWY O ODDANIE GRUNTU W UŻYTKOWANIE WIECZYSTE
Odpowiednio stosuje się przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości, a więc:
ZAKAZ rozporządzeń warunkowych.
TERMINOWY charakter użytkowania wieczystego.
FORMA aktu notarialnego.
DO ISTOTNYCH POSTANOWIEŃ należy:
Oznaczenie NIERUCHOMOŚCI oddawanej w użytkowanie wieczyste (powinno zawierać dane o jej położeniu, sposobie korzystania i powierzchni).
Oznaczenie SPOSOBU KORZYSTANIA z nieruchomości. Gdy mówimy o gruncie przeznaczonym pod zabudowę – OKREŚLENIE RODZAJU INWESTYCJI:
ścisłe określenie rodzaju budynków lub innych urządzeń oraz
terminu rozpoczęcia i zakończenia robót, oraz
warunków i terminu odbudowy w razie zniszczenia albo rozbiórki budynków/urządzeń w czasie trwania użytkowania wieczystego.
Oznaczenie TERMINU użytkowania wieczystego (zasadniczo 99 lat).
Ustalenie OPŁAT (pierwszej i następnych rocznych) z tytułu użytkowania wieczystego.
WPIS prawa użytkowania wieczystego DO KSIĘGI WIECZYSTEJ – konstytutywny wymóg wpisu do księgi wieczystej.
UPŁYW zastrzeżonego terminu końcowego.
KONFUZJA – zlanie się w jednej osobie prawa użytkowania wieczystego i prawa własności nieruchomości).
UMOWNE ROZWIĄZANIE stosunku użytkowania wieczystego, w razie ZRZECZENIA SIĘ PRAWA użytkowania wieczystego przez państwową lub samorządową osobę prawną na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.
WYWŁASZCZENIE PRAWA użytkowania wieczystego.
PRZYMUSOWE ROZWIĄZANIE użytkowania wieczystego z powodu korzystania z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z jego przeznaczeniem określonym w umowie, w szczególności jeżeli wbrew umowie użytkownik nie wniósł określonych w niej budynków lub urządzeń.
Właścicielowi (Skarbowi Państwa lub JST) przysługuje wtedy roszczenie o rozwiązanie umowy (podlega zaspokojeniu w trybie oświadczenia woli użytkownika wieczystego, a w razie jego odmowy – w trybie orzeczenia sądowego).
SKUTKI WYGAŚNIĘCIA UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO:
Utrata dotychczasowych uprawnień do korzystania z gruntu i rozporządzania przysługującym prawem.
Utrata prawa własności budynków i innych urządzeń wzniesionych na gruncie (konsekwencja związania odrębnej własności budynków z prawem użytkowania wieczystego).
Wygaśnięcie użytkowania wieczystego na skutek upłynięcia czasu lub rozwiązania umowy – użytkownikowi wieczystemu przysługuje wynagrodzenie za wniesione przez niego lub nabyte na własność budynki i inne urządzenia. Za budynki i inne urządzenia wzniesione wbrew postanowieniom umowy wynagrodzenie nie przysługuje.
Wygaśnięcie ustanowionych na użytkowaniu wieczystym obciążeń.
NABYCIE PRAWA WŁASNOŚCI GRUNTU PRZEZ UŻYTKOWNIKA WIECZYSTEGO
Umowny tryb sprzedaży – ale „nieruchomość gruntowa oddana w użytkowanie wieczyste może być sprzedana wyłącznie użytkownikowi wieczystemu”.
PRZYMUSOWY TRYB PRZEKSZTAŁCENIA prawa użytkowania wieczystego w prawo własności (nabycie własności gruntu przy jednoczesnym wygaśnięciu użytkowania wieczystego).
Osoby fizyczne będące w dniu wejścia w życie ustawy z 29.7.2005 o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności użytkownikami wieczystymi nieruchomości zabudowanych na cele mieszkaniowe lub zabudowanych garażami albo przeznaczonymi pod tego rodzaju zabudowę oraz nieruchomości rolnych mogą wystąpić z żądaniem przekształcenia użytkowania wieczystego w prawo własności.
Z tym żądaniem mogą wystąpić osoby fizyczne i osoby prawne, będące właścicielami lokali, których udział w nieruchomości wspólnej obejmuje prawo użytkowania wieczystego, oraz spółdzielnie mieszkaniowe będące właścicielami budynków mieszkalnych lub garaży.
Warunkiem zachowania roszczenia było jednak dochowanie wymaganego terminu (31.12.2012). Zaspokojenie roszczenia w drodze decyzji wydanej przez starostę (nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa) lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta – nieruchomości stanowiące własność JST).
Przekształcenie jest ODPŁATNE – opłata z tytułu przekształcenia prawa, wysokość określa się w decyzji.
Część
IV.
OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE
Rozdział XV. Ograniczone prawa rzeczowe – przepisy ogólne
Ograniczonymi prawami rzeczowymi są:
Użytkowanie
Służebność
Zastaw
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (od 2007 wykluczone jest już ustanowienie takiego prawa do lokalu; funkcjonują nadal prawa wcześniej ustanowione).
Hipoteka
Są to prawa na rzeczy cudzej. Polegają na wykonywaniu niektórych uprawnień na cudzej rzeczy, przysługujących w zwykłych warunkach właścicielowi. W takim znaczeniu stanowią obciążenia prawa własności.
Użytkowanie, służebność i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu polegają na korzystaniu w oznaczonym zakresie z cudzej rzeczy.
Zastaw i hipoteka – brak uprawnień do korzystania z rzeczy; chroniony interes osoby uprawnionej polega na tym, że może on zaspokoić swoją wierzytelność z obciążonej rzeczy.
Zasadniczo przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są rzeczy (w rozumieniu 45 KC), dokładniej:
UŻYTKOWANIE – jedynie ono ma charakter uniwersalny – może dotyczyć zarówno rzeczy ruchomych, jak też nieruchomości. W praktyce przeważa użytkowanie nieruchomości.
ZASTAW – może obciążać jedynie rzeczy ruchome.
POZOSTAŁE (służebności, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, hipoteka) obciążają wyłącznie nieruchomości.
Jednak wyjątkowo – z mocy przepisu szczególnego – spotykamy wybrane postacie ograniczonych praw rzeczowych obciążających inne prawa majątkowe. Dopuszcza się mianowicie:
Użytkowanie praw
Zastaw na prawach
Hipotekę na użytkowaniu wieczystym
Hipotekę na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu
Hipotekę na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką
Są to jedynie formy uboczne względem podstawowych postaci praw na rzeczach: użytkowania rzeczy, zastawu na rzeczach ruchomych, hipoteki na nieruchomościach.
Samoistny (niezależny) byt prawny mają użytkowanie oraz spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Ich ustanowienie oraz dalsze istnienie jest niezależne od jakiegokolwiek innego prawa.
Akcesoryjny charakter mają zastaw i hipoteka – służą zabezpieczeniu wierzytelności. Wygasają – pomijając wyjątki – wraz z wygaśnięciem zabezpieczonej wierzytelności. Nie dają uprawnienia do korzystania z rzeczy.
Służebności gruntowe – ograniczone prawo rzeczowe związane z własnością nieruchomości władnącej - ustanowiona służebność gruntowa przysługuje każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej.
Służebności przesyłu – są prawami związanymi z prowadzeniem przedsiębiorstwa przesyłowego.
Służebność osobista – ma wszelkie cechy samoistnego prawa rzeczowego (argument z 296 KC).
UMOWA między właścicielem rzeczy obciążonej i nabywcą prawa.
FORMA
Poza wyjątkami, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu.
Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia, nie dla oświadczenia kontrahenta, który oświadcza wolę nabycia prawa (może swoje oświadczenie złożyć nawet przez czynności dorozumiane).
TREŚĆ – rodzaj i treść ustanawianego prawa. Strony nie mogą zmienić ustawowej treści i charakteru właściwego prawa :
Muszą jednak uzgodnić SZCZEGÓŁY, np. treść służebności – możemy mieć służebność czerpania wody ze studni sąsiada bez ograniczeń lub w określonej porze dnia; prawo przechodu dowolną trasą lub ściśle wyznaczoną itp.
Zakres UŻYTKOWANIA może być ograniczony – np. ograniczenie wykonywania użytkowania do ogródka przydomowego z wyłączeniem pobierania pożytków z lasu.
HIPOTEKA – konieczne jest umowne określenie jej wysokości
Nabycie ograniczonego prawa rzeczowego następuje solo consensu z mocy zobowiązująco-rozporządzającej umowy o ustanowieniu prawa.
Ale dla ustanowienia ZASTAWU konieczne jest jeszcze wydanie rzeczy a do ustanowienia HIPOTEKI – wpis do księgi wieczystej.
ZASADA PRZYCZYNOWOŚCI – jeżeli ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego następuje dla wykonania uprzedniego zobowiązania, ważność umowy zależy od istnienia tego zobowiązania.
EX LEGE
SŁUŻEBNOŚĆ GRUNTOWA może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.
ZASTAW USTAWOWY – stosuje się do niego ogólne przepisy do zastawu na rzeczach ruchomych.
ORZECZENIE SĄDOWE (konstytutywne) – musi być szczególne upoważnienie ustawodawcy.
SŁUŻEBNOŚĆ DROGI KONIECZNEJ
SŁUŻEBNOŚĆ GRUNTOWA niezbędna z powodu przekroczenia granic gruntu przy budowie
SŁUŻEBNOŚĆ GRUNTOWA ustanawiana przy podziale gruntu (zniesieniu współwłasności) – z zasady chodzi o służebność drogi koniecznej.
DECYZJA ADMINISTRACYJNA (rzadko) – przede wszystkim ograniczenie cudzego prawa własności w trybie wywłaszczenia (zwłaszcza ustanowienie niezbędnych służebności gruntowych). „Wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu lub ograniczeniu w drodze decyzji prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości” (112|2 GospNierU).
Poza wyjątkami, do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności. Jednakże do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu.
Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia, nie dla oświadczenia kontrahenta, który oświadcza wolę nabycia prawa (może swoje oświadczenie złożyć nawet przez czynności dorozumiane).
UMOWA
Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej, wpis do tej księgi (248|1 KC).
Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby. Oświadczenie powinno być złożone jednej ze stron (248 KC).
FORMA – brak szczególnej. Jeżeli umowa o ustanowieniu prawa – forma pisemna, zmiana też forma pisemna ad probationem. Jeżeli treść prawa jest wpisana do księgi wieczystej – zmiana: sporządzenie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym.
ORZECZENIE SĄDOWE – wyjątkowo (np. jest taka możliwość w przypadku służebności).
Do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym i nabywcą oraz – jeżeli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej – wpis do księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (245*1KC).
UŻYTKOWANIE i SŁUŻEBNOŚCI OSOBISTE – niezbywalne.
SPÓLDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU – zbywalne bez ograniczeń.
SŁUŻEBNOŚĆ GRUNTOWA – może być zbyta jedynie jako prawo związane z własnością nieruchomości władnącej.
SŁUŻEBNOŚĆ PRZESYŁU – wraz ze zbyciem przedsiębiorstwa przesyłowego.
ZASTAW i HIPOTEKA – nie mogą być przeniesione bez przelewu zabezpieczonej wierzytelności.
Kolizja ograniczonych praw rzeczowych – wykonywanie jednego prawa odbywa się z uszczerbkiem dla innego.
HIERARCHIA:
Prawo wpisane do KSIĘGI WIECZYSTEJ – pierwszeństwo przed nieujawnionym w takiej księdze (nie ma znaczenia czas ustanowienia tych kolidujących praw).
Jeżeli oba prawa są wpisane do księgi wieczystej – o pierwszeństwie rozstrzyga CHWILA ZŁOŻENIA WNIOSKU O WPIS (od wtedy wpis ma moc wsteczną, od wtedy liczą się skutki dokonanego wpisu).
PRAWA WPISANE na podstawie wniosków złożonych RÓWNOCZEŚNIE mają równe pierwszeństwo.
Ustanawiając ograniczone prawo rzeczowe, które ma być wpisane w księdze wieczystej, właściciel może zastrzec pierwszeństwo przed tym prawem lub równe z nim dla innego prawa.
Do zastrzeżenia pierwszeństwa ograniczonego prawa rzeczowego niezbędny jest wpis w księdze wieczystej.
ZASADA PRIOR TEMPORE POTIOR IURE – „jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej” (249|1 KC). Nie uchybia to przepisom odmiennym.
ZMIANA PIERWSZEŃSTWA
Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych może być zmienione poprzez umowę pomiędzy tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwa, a tym, czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo.
Jeżeli chociaż jedno z tych praw jest ujawnione w księdze wieczystej, potrzebny jest wpis.
Zmiana pierwszeństwa nie narusza praw mających pierwszeństwo niższe niż prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe niż prawo, które uzyskuje pierwszeństwo (250|1 zd. 2 KC).
ZRZECZENIE SIĘ PRAWA – (jednostronne) oświadczenie powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej (246|1). ALE jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, a prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej (246|2 KC).
KONFUZJA – zjednoczenie w jedne osobie prawa własności i ograniczonego prawa rzeczowego.
INNE ŹRÓDŁA:
TERMIN – jeżeli ostało ustanowione z zastrzeżeniem terminu końcowego
ŚMIERĆ UPRAWNIONEGO – użytkowanie i służebności osobiste
EX LEGE na skutek NIEWYKONYWANIA PRZEZ 10 LAT – użytkowanie i służebności gruntowe
WYGAŚNIĘCIE WIERZYTELNOŚCI zabezpieczonej hipoteką – powoduje wygaśnięcie hipoteki, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Podobnie ZASTAW.
KONSTYTUTYWNE ORZECZENIE SĄDOWE – służebności gruntowe
WYWŁASZCZENIE ograniczonych praw rzeczowych obciążających nieruchomość.
Do ochrony praw rzeczowych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności (251 KC) – odwołanie do przepisów o roszczeniu windykacyjnym i negatoryjnym. Jednak np. w odniesieniu do hipoteki nie da się tego ”odpowiednio stosować” (to jest tak specyficzne prawo; odnośnie hipoteki ustawa o KW i hipotece ustanawia własne środki ochrony hipoteki).
Generalnie możliwe jest stosowanie do ochrony ograniczonych praw rzeczowych roszczenia odpowiadającego treścią roszczeniu windykacyjnemu, jeżeli dokonano naruszenia prawa poprzez wyzucie uprawnionego z posiadania rzeczy (dotyczyć to może użytkowania, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, zastawu oraz niektórych postaci służebności – zwłaszcza służebności mieszkania).
W tych samych wypadkach oraz w wypadku dalszych postaci służebności może też zachodzić potrzeba stosowania roszczenia o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń, wzorowanego na actionis negatoriae.
Rozdział XVI. Użytkowanie
UŻYTKOWANIE polega na obciążeniu rzeczy prawem do jej używania i pobierania jej pożytków (252 KC).
Prawo to powinno być wykonywane zgodnie z wymaganiami PRAWIDŁOWEJ GOSPODARKI.
Charakter OSOBISTY i NIEZBYWALNY.
Użytkowanie przez osoby fizyczne – funkcja ALIMENTACYJNA.
Wyróżniamy:
Użytkowanie przez osoby fizyczne
Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne
Inne wypadki użytkowania (użytkowanie przez inne niż powyższe osoby prawne).
Nie obejmuje uprawnienia do pobierania „INNYCH DOCHODÓW” z rzeczy, które nie stanowiłyby pożytków rzeczy w rozumieniu 53|1 i 2 KC.
Po WYGAŚNIĘCIU użytkowania użytkownik jest obowiązany ZWRÓCIĆ rzecz właścicielowi w takim stanie, w jakim powinna się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania.
W STOSUNKACH WZAJEMNYCH użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy (podatki, inne ciężary publiczne).
Właściciel nie ma obowiązku CZYNIĆ NAKŁADÓW na rzecz obciążoną użytkowaniem. Jeżeli takie poczynił, może żądać od użytkownika ich ZWROTU według przepisu o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
NAPRAWY – użytkownik obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy (remonty bieżące, naprawa samochodu). O potrzebie INNYCH NAPRAW I NAKŁADÓW powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót (remont generalny budynku).
Jeżeli użytkownik poczynił NAKŁADY, co do których NIE BYŁ ZOBOWIĄZANY, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
Następuje TYLKO poprzez UMOWĘ. Nie można nabyć prawa użytkowania w trybie zasiedzenia ani w trybie konstytutywnego orzeczenia sądowego (inną kwestią jest stwierdzenie w trybie 64 KC obowiązku złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu prawa użytkowania) ani w trybie decyzji administracyjnej (wyjątek dotyczy ustanawiania ograniczeń prawa własności nieruchomości w trybie wywłaszczania – w tym trybie jednak następuje raczej ustanowienie koniecznych służebności gruntowych).
Strony mają swobodę określenia TERMINU KOŃCOWEGO dla ustanowionego użytkowania (z braku oznaczenia terminu użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią).
Można w umowie określić ODPŁATNOŚĆ.
ZAKRES UŻYTKOWANIA można ograniczyć przez WYŁĄCZENIE oznaczonych POŻYTKÓW RZECZY. Ponadto wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej oznaczonej części.
RZECZY, zarówno ruchome, jak i nieruchomości. Wiodące znaczenie ma użytkowanie nieruchomości. Użytkowanie obciąża w całości oznaczoną rzecz, rozciąga się też bez wyjątków na jej części składowe oraz – z braku odmiennego postanowienia umownego – na jej przynależności.
Zasadniczo, przedmiotem użytkowania są niezużywalne rzeczy oznaczone co do tożsamości.
Specyficznym przedmiotem użytkowania może być „zespół środków produkcji” (np. środku produkcji przedsiębiorstwa, inwentarz gospodarstwa rolnego) – jeżeli użytkowanie obejmuje określony zespół środków produkcji, użytkownik może w granicach prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne składniki innymi. Włączone w ten sposób składniki stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji (257|1 KC).
UŻYTKOWANIE PRAW – przedmiotem użytkowania mogą być także prawa; do użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy. Co do ustanowienia użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o PRZENIESIENIU tego prawa. Przedmiotem mogą tu być m.in. wierzytelności, akcje, obligacje. Można pobierać pożytki prawa.
Jeżeli użytkowanie obejmuje pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku, użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem. Po wygaśnięciu użytkowania obowiązany jest do zwrotu według przepisów o zwrocie pożyczki.
Właściciel może odmówić wydania przedmiotów objętych użytkowaniem nieprawidłowym dopóki nie trzyma odpowiedniego zabezpieczenia (270 KC – nie trzeba ważnych powodów).
Funkcja ALIMENTACYJNA. WYGASA najpóźniej ZE ŚMIERCIĄ osoby fizycznej.
Użytkownik obowiązany jest zachować substancję rzeczy oraz jej dotychczasowe przeznaczenie (267|1 KC) – wyłączenie gospodarczej, inwestycyjnej eksploatacji rzeczy. WYJĄTEK:
Użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin, z zachowaniem przepisów prawa geologicznego i górniczego (267|2 KC). ALE:
Przed przystąpieniem do robót użytkownik powinien w odpowiednim terminie zawiadomić właściciela o swym zamiarze. Jeżeli zamierzone urządzenia zmieniałyby przeznaczenie gruntu albo naruszały zasady prawidłowej gospodarki, właściciel może żądać ich zaniechania albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody (267|3 KC).
Użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca (268 KC – m.in. oświetlenie elektryczne, gaz, telefon i inne podobne).
Właściciel może z ważnych powodów żądać od użytkownika zabezpieczenia, wyznaczając odpowiedni termin. Po nim może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy (269|1 KC).
PRODUKCYJNE PRZEZNACZENIE użytkowania; przedmiot: GRUNTY. 2 rodzaje:
Użytkowanie gruntów stanowiących WŁASNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA
Rolnicza spółdzielnia produkcyjna może zmienić przeznaczenie użytkowanych gruntów albo naruszyć ich substancję, chyba że w decyzji zastrzeżono inaczej.
Budynki i inne urządzenia wzniesione przez rolniczą spółdzielnią produkcyjną na gruncie Skarbu Państwa stanowią własność spółdzielni, chyba że w decyzji zastrzeżono że mają się stać własności Skarbu Państwa.
Jeżeli rolniczej spółdzielni produkcyjnej zostaje przekazany do użytkowania zabudowany grunt Skarbu Państwa, przekazanie budynków może nastąpić albo do użytkowania, albo na własność – stosuje się odpowiednio do drzew i innych roślin.
Ta odrębna własność jest prawem związanym z użytkowaniem gruntu – niezbywalne prawo własności (niezbywalne jest bowiem nadrzędne prawo użytkowania gruntu).
Użytkowanie WKŁADÓW GRUNTOWYCH wniesionych przez CZŁONKÓW SPÓŁDZIELNI
WKŁAD gruntowy – grunty oraz budynki lub ich części i inne urządzenia trwale z gruntem związane, znajdujące się na tych gruntach w chwili ich wniesienia.
Użytkowanie wkładów przez spółdzielnię jest ODPŁATNE
Jeżeli statut spółdzielni ani umowa z członkiem inaczej nie postanawia, spółdzielnia nabywa z chwilą przejęcia wniesionych przez członków wkładów gruntowych ich użytkowanie.
Statut może postanawiać, że – gdy wymaga tego prawidłowe wykonanie zadań spółdzielni – przysługuje jej uprawnienie do zmiany przeznaczenia wkładów gruntowych oraz uprawnienie do naruszania ich substancji albo jedno z tych uprawnień.
Budynki i inne urządzenia wzniesione przez spółdzielnię na gruncie stanowiącym wkład stają się jej własnością.
Budynki wzniesione przez członka spółdzielni, a wnoszone do majątku spółdzielni wraz z gruntem stanowią przedmiot użytkowania spółdzielni.
WYGAŚNIĘCIE użytkowania wkładu gruntowego – USTANIE stosunku CZŁONKOSTWA.
Użytkowanie wszelkich gruntów (publicznych i prywatnych) przysługujące wszelkim osobom prawnym (oprócz użytkowania rolniczych spółdzielni produkcyjnych).
Stosuje się przepisy ogólne o użytkowaniu oraz odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne.
Umowa timeshare – konsument odpłatnie nabywa prawo do korzystania w okresach wskazanych w umowie z co najmniej jednego miejsca zakwaterowania (na okres dłuższy niż rok).
Ustawodawca nie określił z początku istoty prawnej tej umowy pozostawiając stronom sięganie do odpowiadającej im postaci prawa podmiotowego. Można tu rozważać formę użytkowania, służebności, a spośród praw względnych – formę najmu.
Później ustawodawca – preferując użytkowanie – wprowadził korektę: wykluczył stosowanie wobec timesharingu niektórych przepisów o użytkowaniu. Tak więc:
Użytkowanie w ramach timesharingu jest zbywalne i podlega dziedziczeniu. Nie obowiązuje zasada, że wygasa na skutek niewykonywania przez 10 lat. Nie stosuje się zasad dotyczących rozkładu ciężarów pomiędzy użytkownikiem a właścicielem rzeczy.
Rozdział XVII. Służebności
Służebność jest obciążeniem cudzej NIERUCHOMOŚCI mającym na celu zwiększenie użyteczności innej nieruchomości albo też zaspokojenie określonych potrzeb oznaczonej osoby fizycznej.
Wyróżniamy służebności:
GRUNTOWE – nieruchomość można obciążyć na rzecz KAŻDOCZESNEGO .właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega na tym, że:
właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej (służebności CZYNNE), bądź na tym, że:
właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możliwości dokonywania w stosunku do niej określonych działań (służebności BIERNE), bądź na tym, że:
właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (BIERNE, jw.).
OSOBISTE – j.w. z tym, że nieruchomość jest obciążona na rzecz osoby fizycznej.
PRZESYŁU – obciążenie nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy w celu wybudowania i korzystania z urządzeń przesyłowych.
UMOWA
Zarówno służebności gruntowe, osobiste jak i przesyłu.
Oświadczenie woli właściciela nieruchomości obciążonej – akt notarialny. Jest to podstawa wpisu do księgi wieczystej, wpis ten ma jednak tylko deklaratoryjny charakter.
Nabycie służebności następuje solo consensu mocą umowy zobowiązująco-rozporządzającej.
Jeżeli ustanowienie służebności następuje dla wykonania uprzedniego zobowiązania (causa solvendi), ważność zawieranej umowy zależy od istnienia tego zobowiązania.
EX LEGE
SŁUŻEBNOŚĆ GRUNTOWA może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.
ORZECZENIE SĄDOWE (konstytutywne; postępowanie nieprocesowe) – musi być szczególne upoważnienie ustawodawcy.
SŁUŻEBNOŚĆ DROGI KONIECZNEJ – „jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właściciela gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej” (145|1 KC).
SŁUŻEBNOŚĆ GRUNTOWA niezbędna z powodu przekroczenia granic gruntu przy budowie
SŁUŻEBNOŚĆ GRUNTOWA ustanawiana przy podziale gruntu (zniesieniu współwłasności) – z zasady chodzi o służebność drogi koniecznej.
DECYZJA ADMINISTRACYJNA (rzadko) – przede wszystkim ustanowienie niezbędnych służebności gruntowych w trybie wywłaszczenia. „Wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu lub ograniczeniu w drodze decyzji prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości” (112|2 GospNierU).
W braku odmiennej umowy obowiązek utrzymania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności obciąża właściciela nieruchomości władnącej (289|1 KC) – np. utrzymywanie studni, mostu.
Jeżeli obowiązek utrzymania takich urządzeń został włożony na właściciela nieruchomości obciążonej, właściciel odpowiedzialny jest także osobiście za wykonywanie tego obowiązku. Odpowiedzialność osobista współwłaścicieli jest solidarna (289|2 KC) – odpowiadają więc nie tylko rzeczowo ale całym majątkiem.
Podział nieruchomości WŁADNĄCEJ – służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonych przez podział; jednak gdy służebność zwiększa użyteczność tylko jednej lub kilku z nich, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia jej od służebności względem części pozostałych (290|1 KC).
Podział nieruchomości OBCIĄŻONEJ – służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonych przez podział; jednak gdy wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności (290|2 KC).
Jeżeli wskutek podziału nieruchomości władnącej albo nieruchomości obciążonej sposób wykonywania służebności wymaga zmiany, sposób ten, w braku porozumienia stron będzie ustalony przez sąd (290|2 KC).
Może nastąpić w trybie UMOWY (zawieranej przez właścicieli nieruchomości władnącej i obciążonej).
Ponadto (wyjątkowo) może nastąpić w PRZYMUSOWYM TRYBIE SĄDOWYM – „jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, chyba że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej” (291 KC) – zmiana w tym trybie następuje ZA WYNAGRODZENIEM dla właściciela nieruchomości władnącej.
ZRZECZENIE SIĘ PRAWA
KONFUZJA – zjednoczenie w jedne osobie prawa własności i ograniczonego prawa rzeczowego.
INNE ŹRÓDŁA:
TERMIN – jeżeli ostało ustanowione z zastrzeżeniem terminu końcowego
ŚMIERĆ UPRAWNIONEGO – służebności osobiste
EX LEGE na skutek NIEWYKONYWANIA PRZEZ 10 LAT – służebności gruntowe;
„Jeżeli treść służebności gruntowej polega na obowiązku nieczynienia, przepis powyższy stosuje się tylko wtedy, gdy na nieruchomości obciążonej istnieje od lat dziesięciu stan rzeczy sprzeczny z treścią służebności” (293|2 KC).
KONSTYTUTYWNE ORZECZENIE SĄDOWE – właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem, jeżeli wskutek zmiany stosunków służebność stała się dla niego szczególnie uciążliwa, a nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej (294 KC).
DECYZJA ADMINISTRACYJNA - WYWŁASZCZENIE służebności.
Uprawnionemu przysługuje tu uprawnienie do zamieszkiwania w budynku położonym na cudzej nieruchomości. W praktyce służebność mieszkania najczęściej występuje w ramach treści prawa dożywocia.
Zakres służebności mieszkania określa UMOWA (minimalny zakres: 1 izba mieszkalna).
Mający służebność może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku (302|1 KC).
Mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie. Inne osoby może przyjąć tylko wtedy, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletności (301|1 KC).
Można się umówić, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania będzie przysługiwać jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi (301|2 KC) – namiastka sukcesji mortis causa.
Do wzajemnych stosunków między mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne (302|2 KC).
Rozdział XVIII. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
Współcześnie WYŁĄCZONO już możliwość ustanawiania tego prawa. Prawo to wcześniej było ustanawiane przez spółdzielnie mieszkaniowe i nadal przysługuje osobom, na rzecz których zostało ustanowione.
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest ZBYWALNE, podlega DZIEDZICZENIU i EGZEKUCJI. Może być obciążone HIPOTEKĄ. Obciąża CAŁĄ nieruchomość spółdzielczą.
Umowa zbycia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
WYKLUCZONE są INNE ROZPORZĄDZENIA w postaci innych jeszcze obciążeń prawa – wykluczone jest „użytkowanie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu” czy ustanowienie „służebności mieszkania” na tym prawie.
Na jego treść składają się 2 UPRAWNIENIA: prawo do KORZYSTANIA z lokalu oraz prawo do ROZPORZĄDZANIA SWOIM PRAWEM, w tym wynajęcia albo oddania do bezpłatnego korzystania zgodnie z przeznaczeniem lokalu.
Do tych uprawnień nie jest potrzebna zgoda spółdzielni mieszkaniowej. W razie chęci zmiany przeznaczenia lokalu (np. na lokal użytkowy) potrzebna jest zgoda spółdzielni mieszkaniowej.
Wg powszechnych zasad:
ZRZECZENIE SIĘ
KONFUZJA (zdarza się rzadko)
Wygaśnięcie prawa – spółdzielnia „odzyskuje” lokal i jest obowiązana uiścić uprawnionemu wartość rynkową tego prawa.
„Lokatorskie” też uprawnia do korzystania z lokalu, nie jest jednak ograniczonym prawem rzeczowym, jest NIEZBYWALNE, NIE PRZECHODZI na spadkobierców i NIE PODLEGA egzekucji.
Jest bliższe najmowi, w który się przekształca jeżeli w toku likwidacji, postępowania upadłościowego lub egzekucyjnego z nieruchomości spółdzielni nabywcą budynku albo udziału w budynku nie będzie spółdzielnia mieszkaniowa.
Na PISEMNE ŻĄDANIE uprawnionego po dokonaniu WYMAGANYCH SPŁAT spółdzielnia zobowiązana jest zawrzeć z uprawnionym umowę o przeniesienie własności lokalu (wykup lokalu).
Odrębnie trzeba wspomnieć o istniejącej również możliwości przekształcenia spółdzielczego LOKATORSKIEGO prawa do lokalu mieszkalnego w odrębną własność lokalu w razie takiego żądania członka spółdzielni.
Rozdział XIX. Zastaw
Do zabezpieczeń osobistych zalicza się:
Poręczenie
Gwarancję bankową
Weksel własny in blanco
Poręczenie wekslowe (aval)
Przelew wierzytelności na zabezpieczenie
Przystąpienie do długu
Nieodwołalne pełnomocnictwo
Do zabezpieczeń rzeczowych zalicza się:
Przewłaszczenie na zabezpieczenie
Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej
Zastaw
Hipotekę
Prawo zatrzymania
Kaucję
Blokadę środków pieniężnych
Zastaw i hipoteka – wiodące znaczenie.
Rzeczowy środek zabezpieczenia wierzytelności.
W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy (306|1 KC).
Identyczną funkcję pełni HIPOTEKA, z tym że przedmiotem prawa zastawu są jedynie rzeczy ruchome (oraz zbywalne prawa) zaś przedmiotem hipoteki – nieruchomości oraz niektóre prawa na nieruchomości.
Za pomocą zastawu można zabezpieczać wszelkie wierzytelności, nie tylko pieniężne, a wśród pieniężnych – nie tylko wierzytelności z tytułu pożyczek i kredytów.
UMOWNY ZASTAW ZWYKŁY
Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem i wierzycielem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły (307|1 KC).
Jeżeli rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, do ustanowienia zastawu wystarczy sama umowa (307|2 KC).
FORMA - zastaw jest skuteczny wobec wierzycieli zastawcy jeżeli umowa została zawarta na piśmie z datą pewną.
Umowa ustanowienia prawa zastawu – czynność prawna REALNA. W umowie określa się przedmiot zastawu oraz zabezpieczoną wierzytelność.
PRZEDMIOT – rzeczy ruchome i zbywalne prawa (np. wierzytelności, akcje)
ZASTAW REJESTROWY
FORMA ALTERNATYWNA zastawu zwykłego. NIE WYMAGA realnej czynności wydania zastawionej rzeczy wierzycielowi (zastawnikowi). TRZEBA za to wpisać umowę zastawu do rejestru zastawów (jest JAWNY).
Może być wykorzystywany do zabezpieczenia wszelkich wierzytelności przysługujących dowolnym podmiotom.
Do ustanowienia zastawu rejestrowego są wymagane umowa o ustanowienie tego zastawu (umowa zastawnicza) między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawów (2|1 ZastRejU).
FORMA – pisemna ad solemnitatem.
PRZEDMIOT – rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe, z wyjątkiem:
Praw mogących być przedmiotem hipoteki
Wierzytelności na których ustanowiono hipotekę
Statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej
HIPOTEKA MORSKA
Odmiana REJESTROWEGO ZASTAWU NA STATKACH
PRZEDMIOT – statki wpisane do rejestru okrętowego oraz statki w budowie wpisane do rejestru statków w budowie.
Statki niewpisane do rejestru okrętowego mogą być objęte zastawem zwykłym.
POWSTANIE - niezbędny jest wpis do rejestru okrętowego (wpis konstytutywny).
FORMA OŚWIADCZENIAWOLI właściciela o ustanowienie na jego statku hipoteki morskiej –pisemna z PODPISEM NOTARIALNIE POŚWIADCZONYM.
Do hipoteki morskiej stosuje się odpowiednio, mimo że w istocie jest zastawem, przepisy prawa cywilnego o hipotece.
ZASTAW USTAWOWY
Np. posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne dla zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody – uzyskuje na nim ustawowe prawo zastawu..
USTAWOWY ZASTAW NA STATKU – „PRZYWILEJ NA STATKU” – wierzycielom służy na zabezpieczenie wierzytelności uprzywilejowanych ustawowe prawo zastawu na statku z pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami, choćby zabezpieczonymi zastawem wynikającym z umowy lub orzeczenia sądu (90|1 KM). (Lista wierzytelności uprzywilejowanych – 91 KM).
Stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie umownym
PRZYMUSOWY ZASTAW SKARBOWY
Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego z tytułu zobowiązań podatkowych, a także z tytułu zaległości podatkowych oraz odsetek za zwłokę przysługuje zastaw skarbowy na wszystkich będących własnością podatnika oraz stanowiących współwłasność łączną podatnika i jego małżonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych, jeżeli wartość poszczególnych rzeczy lub praw wynosi co najmniej 12 400 zł (41|1 OrdPU).
POWSTAJE z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych (są prowadzone przez naczelników urzędów skarbowych).
PRZEDMIOT – wszystkie rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe.
Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej i warunkowej (306|2 KC).
Zastaw zabezpiecza także:
roszczenia o odsetki za ostatnie trzy lata przed zbyciem rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym,
przyznane koszty postępowania w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części kapitału oraz
inne roszczenia o świadczenia uboczne, w szczególności roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz o zwrot nakładów na rzecz (314 KC).
ZASTAWNIK, któremu rzecz została wydana powinien czuwać nad jej zachowaniem stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem.
Po wygaśnięciu zastawu zastawnik powinien zwrócić rzecz.
Jeżeli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Poza tym, zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy.
Jeżeli zastawnik poczynił nakłady na rzecz, do których nie był obowiązany, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
Jeżeli rzecz obciążona zastawem zostaje narażona na utratę lub uszkodzenie, zastawca może żądać bądź złożenia rzeczy do depozytu sądowego, bądź zwrotu rzeczy za jednoczesnym ustanowieniem innego zabezpieczenia wierzytelności, bądź sprzedaży rzeczy – w razie sprzedaży zastaw przechodzi na uzyskaną cenę, która powinna być złożona do depozytu sądowego.
ZASTAWCA może korzystać z przedmiotu zastawu zgodnie z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, jeżeli umowa nie stanowi inaczej. Powinien DBAĆ O ZACHOWANIE PRZEDMIOTU w stanie nie gorszym niż wynikający z prawidłowego używania oraz jest OBOWIĄZANY umożliwić zastawnikowi w wyznaczonym przez niego terminie ZBADANIE STANU PRZEDMIOTU zastawu rejestrowego.
W zakresie zastawu zwykłego – przepisy bezwzględnie obowiązujące. W zakresie zastawu rejestrowego oraz hipoteki morskiej – przepisy względnie obowiązujące.
UMOWNY ZASTAW ZWYKŁY
Następuje według przepisów o SĄDOWYM POSTĘPOWANIU EHZEKUCYJNY, – egzekucję prowadzi komornik, dokonuje on sprzedaży (przeważnie licytacyjnej).
ZASTAWNIKOWI przysługuje PIERWSZEŃSTWO zaspokojenia, chyba że przepis szczególny ustanawia przywileje egzekucyjne dla innych wierzycieli.
PODSTAWĘ egzekucji stanowi TYTUŁ WYKONAWCZY, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej – jest nim przeważnie zasądzający WYROK sądowy.
Jeżeli rzecz obciążona przynosi POŻYTKI, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń.
PRZEDAWNIENIE wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej.
ZASTAW REJESTROWY
Następuje według przepisów o SĄDOWYM POSTĘPOWANIU EHZEKUCYJNY, – egzekucję prowadzi komornik, dokonuje on sprzedaży (przeważnie licytacyjnej).
UMOWA ZASTAWNICZA może przewidywać zaspokojenie zastawnika przez przejęcie przez niego na własność przedmiotu zastawu rejestrowego, jeżeli:
Zastaw rejestrowy został ustanowiony na INSTRUMENTACH FINANSOWYCH zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku w rozumieniu ustawy w obrocie instrumentami finansowymi
PRZEDMIOTEM zastawu rejestrowego są RZECZY WYSTĘPUJĄCE POWSZECHNIE w obrocie towarowym
PRZEDMIOTEM zastawu rejestrowego są RZECZY, WIERZYTELNOŚCI i PRAWA lub ZBIORY RZECZY lub PRAW stanowiące całość gospodarczą, a strony w umowie zastawniczej ściśle oznaczyły wartość przedmiotu zastawu albo określiły sposób ustalenia jego wartości dla zaspokojenia zastawnika.
PRZEDMIOTEM zastawu rejestrowego jest WIERZYTELNOŚĆ z RACHUNKU BANKOWEGO.
UMOWA ZASTAWNICZA może przewidywać również zaspokojenie zastawnika przez sprzedaż przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego, który przeprowadzi notariusz lub komornik.
HIPOTEKA MORSKA
Następuje według przepisów o SĄDOWYM POSTĘPOWANIU EHZEKUCYJNY, – egzekucję prowadzi komornik, dokonuje on sprzedaży (przeważnie licytacyjnej).
Umowa zawarta między właścicielem statku a wierzycielem o ustanowieniu hipoteki morskiej może przewidywać przejęcie przez wierzyciela hipotecznego posiadania statku obciążonego hipoteką, łącznie z upoważnieniem do sprzedaży, w celu zaspokojenia zabezpieczonej wierzytelności z dochodu, jaki przynosi statek, lub z ceny uzyskanej z jego sprzedaży.
ZRZECZENIE SIĘ
KONFUZJA
WYGAŚNIĘCIE zabezpieczonej WIERZYTELNOŚCI (prawo zastawu jest prawem akcesoryjnym, służącym zabezpieczeniu wierzytelności).
PRZENIESIENIE WIERZYTELNOŚCI z wyłączeniem zastawu
ZWRÓCENIE rzeczy zastawcy przez zastawnika – zastaw wygasa bez względu na zastrzeżenia przeciwne
Wyjątkowo jednak na mocy przepisu szczególnego zastaw NIE WYGASA pomimo nabycia rzeczy obciążonej przez zastawnika na własność, jeżeli wierzytelność zabezpieczona zastawem jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta.
UPŁYW 20 lat od chwili wpisu do rejestru zakładów
WYKREŚLENIE zastawu rejestrowego z rejestru zastawów
Przedmiotem zastawu mogą być prawa, jeżeli są ZBYWALNE.
Do zastawu na prawach stosuje się odpowiednie przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych.
USTANOWIENIE zastawu na prawach – stosuje się przepisy w PRZENIESIENIU tego prawa ALE FORMA UMOWY: pisemna z datą pewną
Jeżeli ustanowienie zastawu NA WIERZYTELNOŚCI nie następuje przez wydanie dokumentu ani przez indos, do ustanowienia zastawu potrzebne jest pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę.
Do ODBIORU ŚWIADCZENIA uprawnieni są zastawca wierzytelności i zastawnik ŁĄCZNIE. Każdy może żądać spełnienia świadczenia do rąk ich obu łącznie albo złożenia świadczenia do depozytu sądowego.
Rozdział XX. Hipoteka
Tak jak zastaw należy do grupy ograniczonych praw rzeczowych o charakterze akcesoryjnym, służącym do zabezpieczenia wierzytelności. Różni się od zastawu zakresem zastosowania. Zastaw może obciążać jedynie rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe; hipotekę ustanawia się dla (PRZEDMIOT HIPOTEKI) zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomościach (na prawie własności nieruchomości) oraz wybranych prawach, a dokładniej: na użytkowaniu wieczystym, spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu oraz na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.
W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (65|1 KWU).
Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, Z PIERWSZEŃSTWEM przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.
W stosunkach między ZBIEGAJĄCYMI SIĘ hipotekami obciążającymi jedną nieruchomość o pierwszeństwie rozstrzyga data złożenia wniosku o wpis do księgi wieczystej.
HIPOTEKA UMOWNA
Umowa pomiędzy WIERZYCIELEM (wierzycielem hipotecznym) oraz WŁAŚCICIELEM obciążonej nieruchomości (dłużnikiem hipotecznym) – w przypadkach określonych KWU w roli dłużnika hipotecznego może wystąpić osoba, której przysługuje inne prawo niż prawo własności nieruchomości.
Podobnie jak przy zastawie – hipotekę może ustanowić (obciążając swoją nieruchomość dla zabezpieczenia cudzego długu) właściciel NIE BĘDĄCY DŁUŻNIKIEM OSOBISTYM względem wierzyciela – dłużnik osobisty odpowiada całym majątkiem za zaciągnięte zobowiązania, a obok niego odpowiada „rzeczowo” obciążoną hipotecznie nieruchomością jej właściciel.
FORMA – oświadczenie właściciela obciążonej nieruchomości – akt notarialny. Oświadczenie wierzyciela – dowolna forma (np. jego wniosek o dokonanie wpisu hipoteki do księgi wieczystej może być traktowany jako dowód dorozumianego oświadczenia woli zawarcia umowy o ustanowienie hipoteki).
TREŚĆ – należy określić zabezpieczaną wierzytelność za wskazaniem jej wysokości i stosunku, z jakiego wynika (także w przypadku wierzytelności PRZYSZŁEJ).
Do powstania prawa konieczny jest WPIS w KSIĘDZE WIECZYSTEJ (konstytutywny). PODSTAWĘ wniosku o wpis stanowi umowa zawarta w formie aktu notarialnego lub przynajmniej notarialne oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki.
HIPOTEKA PRZYMUSOWA
W określonych ustawą przypadkach hipoteka może powstać i zostać wpisana do księgi wieczystej na wniosek wierzyciela nawet bez wyrażonej w umowie zgody właściciela nieruchomości na obciążenie jego prawa.
Wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (109|1 KWU).
Ponadto, hipotekę przymusową można uzyskać także na podstawie POSTANOWIENIA SĄDU o udzieleniu zabezpieczenia, POSTANOWIENIA PROKURATORA, na mocy przepisów szczególnych na podstawie DECYZJI, chociażby decyzja nie była ostateczna, albo ZARZĄDZENIA ZABEZPIECZENIA dokonanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
„SKARBOWA” HIPOTEKA PRZYMUSOWA – Skarbowi Państwa i jednostce samorządu terytorialnego przysługuje hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osób trzecich z tytułu zobowiązań podatkowych, a także z tytułu zaległości podatkowych i odsetek (powstaje przez DOKONANIE WPISU do księgi wieczystej).
HIPOTEKA USTAWOWA
Kiedyś odgrywała istotną rolę, powstawała ex lege niezależnie od wpisu do księgi wieczystej. W szczególności dotyczyło to zabezpieczenia hipotecznego zobowiązań podatkowych.
Współcześnie WYŁĄCZONO jej zastosowanie w tym zakresie, zastępując odmianą skarbowej hipoteki przymusowej.
Sporadycznie ta konstrukcja jest zalegalizowana przez ustawodawcę – w toku postępowania egzekucyjnego. W określonych przypadkach „wierzyciel (…) nabywa z mocy samego prawa hipotekę na sprzedanej nieruchomości.
HIPOTEKA NA NIERUCHOMOŚCI – obciąża oznaczoną, pojedynczą nieruchomość (przede wszystkich nieruchomości gruntowe). Co do nieruchomości BUDYNKOWYCH (i lokalowych), stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności:
NIE MOŻNA obciążyć hipoteką własności budynków ROLNICZYCH SPÓŁDZIELNI PRODUKCYJNYCH związanej z użytkowaniem gruntów (prawo użytkowania jest niezbywalne i nie można go obciążać).
MOŻNA obciążyć hipoteką własność budynków wzniesionych przez UŻYTKOWNIKA WIECZYSTEGO (przedmiotem hipoteki jest prawo użytkowania wieczystego wraz ze związaną z tym prawem własnością budynków).
MOŻNA obciążyć hipotekę ODRĘBNĄ WŁASNOŚC LOKALI – wraz z udziałem we współwłasności nieruchomości wspólnej.
HIPOTEKA ŁĄCZNA
Stanowi zabezpieczenie 1 WIERZYTELNOŚCI na KILKU nieruchomościach.
Powstaje EX LEGE w razie podziału nieruchomości obciążonej (hipoteka obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział) lub poprzez UMOWĘ stron.
ALE: w razie sprzedaży części nieruchomości obciążonej hipoteką sprzedawca lub kupujący może żądać, aby wierzyciel zwolnił tę część od obciążenia, jeżeli jest ona stosunkowo nieznaczna, a wartość pozostałej części nieruchomości zapewnia wierzycielowi dostateczne zabezpieczenie (90 KWU).
W razie podziału nieruchomości polegającego na ustanowieniu odrębnej własności lokalu lub wydzieleniu z dotychczasowej nieruchomości odrębnej nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym, nabywca wydzielonej nieruchomości może żądać podziału hipoteki proporcjonalnie do wartości nieruchomości powstałych wskutek podziału (chyba że umowa już to rozstrzyga) (76|4 KWU).
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, łączne obciążenie kilku nieruchomości hipoteką przymusową jest niedopuszczalne, chyba że nieruchomości te są już obciążone inną hipoteką łączną albo stanowią własność dłużników solidarnych (111*1 KWU).
WIERZYCIEL, któremu przysługuje hipoteka łączna może żądać zaspokojenia w całości lub w części z każdej nieruchomości z osobna, z niektórych z nich lub ze wszystkich łącznie (może dokonać też podziału tej hipoteki pomiędzy poszczególne nieruchomości).
HIPOTEKA NA UDZIALE WE WSPÓŁWŁASNOŚCI
Hipoteka ustanowiona na nieruchomości obciąża CAŁĄ nieruchomość. Nie można obciążać hipoteką wydzielonej fizycznie części nieruchomości, jeśli w wyniku podziału nie przekształciła się ona w odrębną nieruchomość.
Jednak CZĘŚĆ UŁAMKOWA (idealnie, nie fizycznie wydzielona) nieruchomości MOŻE BYĆ obciążona hipoteką, jeżeli stanowi udział współwłaściciela – NIE MOŻNA więc obciążyć hipoteką udziału we współwłasności łącznej – brakuje tu określenia wielkości tego udziału.
NIE MOŻNA obciążyć hipoteką ułamkowej (idealnej) części nieruchomości, jeżeli nie zachodzi stosunek współwłasności nieruchomości – WYŁĄCZNY WŁAŚCICIEL nie może dokonywać IDEALNEGO PODZIAŁU nieruchomości (prawa własności) dla obciążenia tego prawa jedynie w części ułamkowej.
MOŻNA obciążyć hipoteką przysługujący współuprawnionemu udział we wspólności użytkowania wieczystego lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (też chodzi tylko o ułamkową wspólność praw).
Przedmiotem hipoteki może być użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym terenie stanowiącym własność użytkownika wieczystego (65|3 KWU).
Wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim obciążenia (241 KC).
Zaspokojenie wierzyciela z obciążonego prawa użytkowania wieczystego odbywa się w trybie analogicznym jak w przypadku obciążenia prawa własności nieruchomości.
Przedmiotem hipoteki może być także spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (65|2 ust. 2 KWU).
Obciążone hipoteką spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu podlega egzekucji na zaspokojenie wierzytelności w trybie analogicznym do egzekucji z nieruchomości.
Przedmiotem hipoteki może być także wierzytelność zabezpieczona hipoteką (65|4 ust. 4 KWU).
Wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej może być przedmiotem dalszych hipotek (108*4 KWU).
Złożony stosunek prawny, w którym pierwotnym przedmiotem obciążenia jest nieruchomość, zaś zabezpieczona w ten sposób wierzytelność staje się kolejnym przedmiotem obciążenia. Pośrednio zatem ostatni w łańcuchu wierzyciel korzysta z zabezpieczenia pierwotnego.
Do ustanowienia hipoteki na wierzytelności hipotecznej nie jest wymagane udowodnienie istnienia obciążonej wierzytelności (108*1 ust. 1 KWU).
TRYB ZASPOKAJANIA – „spłata (…) może być dokonana do wysokości tej hipoteki tylko do rąk wierzyciela, któremu ona przysługuje, o ile jego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym. W pozostałych przypadkach suma odpowiadająca wysokości hipoteki na wierzytelności hipotecznej powinna być złożona do depozytu sądowego” (108*1 ust. 2 KWU).
Jeżeli wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej oraz obciążona wierzytelność hipoteczna są już wymagalne, wierzyciel, któremu przysługuje hipoteka na wierzytelności obciążonej, może żądać zapłaty wprost od dłużnika wierzytelności obciążonej; może również dochodzić zaspokojenia z nieruchomości (108*2 KWU).
Jeżeli właściciel nieruchomości dokonał zapłaty do rąk wierzyciela, któremu przysługuje hipoteka a wierzytelności hipotecznej, hipoteka na nieruchomości wygasa aż do wysokości sumy uiszczonej przez właściciela (108*3 KWU).
Hipoteka obejmuje nieruchomość wraz z jej częściami składowymi (części składowe dzielą losy rzeczy).
Części składowe nieruchomości są objęte hipoteką również po ich odłączeniu, dopóki pozostają na nieruchomości, chyba że zostały zbyte w granicach prawidłowej gospodarki, a umowa zbycia jest stwierdzona pismem z datą urzędowo poświadczoną (85|1 KWU).
Hipoteka na nieruchomości OBCIĄŻA także jej PRZYNALEŻNOŚCI (wyjątek od ogólnej zasady – strony nie mogą wyłączyć przynależności nieruchomości z zakresu obciążenia hipotecznego).
Rzeczy, które na skutek zbycia przestały być przynależnościami, są objęte hipoteką do czasu pozostawania ich na nieruchomości, chyba że zostały zbyte w granicach prawidłowej gospodarki, a umowa zbycia została stwierdzona pismem z datą urzędowo poświadczoną (86 KWU).
Hipoteka obejmuje roszczenie właściciela o czynsz najmu lub dzierżawy, jednak do chwili zajęcia nieruchomości przez wierzyciela hipotecznego właściciel może czynsz pobierać (88|1 KWU).
Hipoteka zabezpiecza wierzytelność pieniężną, w tym również wierzytelność przyszłą (68|1 KWU). MOŻNA jednak zabezpieczać też pieniężne roszczenia odszkodowawcze z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań niepieniężnych oraz przekształcone w formę pieniężną – w dacie ustanowienia hipoteki – roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, zwrot nakładów itp.
Hipoteka zabezpiecza wierzytelność DO OZNACZONEJ SUMY pieniężnej (w związku z tym uchylono dawniejsze postanowienia dotyczące hipoteki kaucyjnej – charakter jej przysługujący nadano obecnie wszystkim hipotekom).
HIPOTEKA UMOWNA może zabezpieczać KILKA WIERZYTELNOŚCI z różnych stosunków prawnych przysługujących temu samemu wierzycielowi.
Wierzyciel hipoteczny może podzielić hipotekę – oznacza to wycofanie się z jednolitej konstrukcji ustanowionej już hipoteki zespolonej.
MOŻNA zabezpieczyć hipoteką KILKA wierzytelności przysługujących RÓŻNYM podmiotom, a służącym sfinansowaniu TEGO SAMEGO przedsięwzięcia – wierzyciele powołują wtedy administratora hipoteki (jeden z wierzycieli lub osoba trzecia – umowa powołująca go: FORMA pisemna ad solemnitatem).
ADMINISTRATOR zawiera umowę o ustanowienie hipoteki oraz wykonuje prawa i obowiązki wierzyciela hipotecznego we własnym imieniu, lecz na rachunek wierzycieli, których wierzytelności są objęte zabezpieczeniem (konstrukcja ZASTĘPSTWA POŚREDNIEGO powiązanego ze stosunkiem POWIERNICTWA).
PODMIANA WIERZYTELNOŚCI – MOŻNA zastąpić zabezpieczoną wierzytelność inną wierzytelnością tego samego wierzyciela.
Do zmiany zabezpieczonej wierzytelności stosuje się przepisy o zmianie treści hipoteki.
Zgoda osób, którym przysługują prawa z pierwszeństwem równym lub niższym, nie jest potrzebna.
Taka PODMIANA następuje w trybie UMOWNYM; oświadczenie woli właściciela obciążonej nieruchomości – FORMA aktu notarialnego.
Hipoteka (w każdej odmianie) zabezpiecza oznaczoną wierzytelność w jej zasadniczej postaci, którą można by określić mianem kapitału. Zabezpiecza wierzytelność do oznaczonej sumy pieniężnej jak i „mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz o przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu do księgi wieczystej” (69 KWU).
Tak jak zastaw hipoteka jest akcesoryjnym prawem rzeczowym służącym zabezpieczeniu oznaczonej wierzytelności – ścisłe związanie hipoteki z nadrzędnym prawem podmiotowym jakim jest wierzytelność hipoteczna.
Nie może powstać bez istnienia zabezpieczonej wierzytelności – nie uchybia temu fakt, że w trybie hipoteki można również zabezpieczać wierzytelności przyszłe.
W razie przelewu wierzytelności hipotecznej na nabywcę przechodzi także hipoteka, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do przelewu wierzytelności hipotecznej niezbędny jest wpis w księdze wieczystej (79|1 KW). Z drugiej strony „hipoteka nie może być przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza” (79|2 KWU).
Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu (94 KWU).
Zaspokojenie następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, chyba że z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny (75 KWU).
PODSTAWĘ egzekucji stanowi TYTUŁ WYKONAWCZY – tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności; zasadniczo będzie nim zasądzający wyrok sądowy lub akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji.
BANKOWY TYTUŁ EGZEKUCYJNY od 9.10.2015 nie jest taką podstawą – posługiwanie się nim w zawisłych postępowaniach sądowych jest traktowane jedynie jako posłużenie się dowodem wystawionym przez tylko jedną ze stron procesu.
Jeżeli właściciel lub osoba trzecia oddziałuje na nieruchomość w taki sposób, że może to pociągać za sobą zmniejszenie jej wartości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki, wierzyciel może żądać zaniechania tych działań (91 KWU).
Jeżeli na skutek okoliczności, za które właściciel odpowiada, wartość nieruchomości uległa zmniejszeniu w stopniu naruszającym bezpieczeństwo hipoteki, wierzyciel może wyznaczyć właścicielowi ODPOWIEDNI TERMIN do przywrócenia nieruchomości do stanu poprzedniego albo do ustanowienia dostatecznego zabezpieczenia dodatkowego. Pod bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu wierzyciel może żądać NIEZWŁOCZNEGO ZASPOKOJENIA z nieruchomości obciążonej (92 KWU).
Jeżeli zmniejszenie wartości nieruchomości naruszające bezpieczeństwo hipoteki nastąpiło na skutek okoliczności, za które właściciel nie odpowiada, hipoteka obejmuje przysługujące właścicielowi roszczenie o naprawienie szkody.
ZRZECZENIE SIĘ (nie obowiązuje już postanowienie, według którego „skuteczność zrzeczenia się zabezpieczenia hipotecznego bez wygaśnięcia wierzytelności wymaga wykreślenia hipoteki”).
KONFUZJA
WYGAŚNIĘCIE WIERZYTELNOŚCI zabezpieczonej hipoteką – chyba że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu (94 KWU). OBOJĘTNA jest przyczyna wygaśnięcia wierzytelności.
Hipoteka zabezpieczająca kilka wierzytelności wygasa z chwilą wygaśnięcia OSTATNIEJ, jeżeli nie może już powstać żadna wierzytelność ze stosunków prawnych stanowiących źródło pierwotnie zabezpieczonych wierzytelności.
WYKREŚLENIE hipoteki z KSIĘGI wieczystej bez ważnej podstawy prawnej – WYGASA PO 10 LATACH.
„Gdy wierzytelność zabezpieczona hipoteką jest wymagalna a wierzyciel dopuszcza się zwłoki albo też zaspokojenie go napotyka na trudności, hipoteka wygasa, jeżeli właściciel nieruchomości złoży zabezpieczoną kwotę do depozytu sądowego, zrzekając się uprawnienia do odebrania jej z powrotem” (99|1 KWU).
„Jeżeli od dnia wpisu hipoteki upłynęło 10 LAT, a nie powstała wierzytelność hipoteczna, lecz nadal może powstać, właściciel nieruchomości może żądać zniesienia hipoteki za odpowiednim wynagrodzeniem” (99*1|1 KWU).
Wielość hipotek obciążających tą samą nieruchomość – dotychczas było tak, że wygaśnięcie jednej „przesuwało” naprzód kolejne, istniejące. TERAZ właściciel ma uprawnienie do rozporządzania opróżnionym miejscem hipotecznym. Może na tym miejscu USTANOWIĆ NOWĄ hipotekę albo PRZENIEŚĆ na nie za zgodą uprawnionego INNĄ, już obciążającą nieruchomość hipotekę.
Jednak jeżeli hipoteka wygasła wskutek egzekucji z nieruchomości właściciel nieruchomości nie może rozporządzać opróżnionym miejscem .
Uprawnienie do rozporządzenia opróżnionym miejscem przysługuje każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości.
Hipotece ustanowionej na opróżnionym miejscu hipotecznym lub przeniesionej na opróżnione miejsce przysługuje PIERWSZEŃSTWO takie samo jak wygasłej hipotece.
Część
V.
POSIADANIE
Rozdział XXI. Pojęcie i rodzaje posiadania; nabycie posiadania
POSIADACZEM jest ten, kto nią włada faktycznie jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo (posiadacz zależny) – 336 KC.
Posiadanie występuje przy jednoczesnym istnieniu fizycznego elementu władania rzeczą, określanego jako corpus possesionis (corpus), oraz psychicznego elementu animus rem sibi habendi (animus), rozumianego jako zamiar władania rzeczą dla siebie.
ELEMENT FAKTYCZNEGO WŁADZTWA NAD RZECZĄ
Objawia się przez widoczne zachowanie posiadacza.
Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje rzecz drugiemu w posiadanie zależne (337 KC).
Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania (340 zd. 2 KC)
Posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane (345 KC).
CZYNNIK WOLI POSIADACZA
Zamiar władania (zawładnięcia) rzeczą dla siebie.
W takim kontekście osoba która faktycznie włada rzeczą za kogoś innego nie jest posiadaczem ale dzierżycielem.
W polskim systemie prawnym nie obowiązuje zasada nemo sibi ipse causam possesionis mutare potest (nikt sam nie może zmienić sobie podstawy posiadania) - jest przeciwnie, władający rzeczą może – ze swej zamanifestowanej później woli – zmienić pierwotny rozmiar i charakter władania rzeczą (może zatem od posiadania przejść od dzierżenia i odwrotnie; może także zmieniać posiadanie samoistne w zależne i odwrotnie).
Jednolite – w zakresie charakteru – posiadanie rzeczy wykonuje kilka osób. Nie jest współposiadaniem przypadek gdy względem jednej rzeczy odrębnie przysługuje jednej osobie posiadanie samoistne, a innej posiadanie zależne.
KC nawiązuje do współposiadania dwukrotnie:
206 KC – uprawnienie współwłaścicieli do współposiadania rzeczy
346 KC – ochrona posesoryjna w stosunkach między współposiadaczami
Żaden z tych przepisów nie mówi o istocie współposiadania, stąd należy uznać że współposiadanie nie stanowi odrębnej jurydycznie kategorii posiadania.
Kto rzeczą włada faktycznie za kogo innego, jest dzierżycielem. Jest element FAKTYCZNEGO WŁADZTWA NAD RZECZĄ, różnice są w warstwie CZYNNIKA WOLI. Przykłady dzierżycieli: przewoźnik, spedytor, przechowawca, przedsiębiorca składowy, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy.
POSIADACZ ZALEŻNY nie jest jednak dzierżycielem za posiadacza samoistnego – posiadacz zależny wykonuje w zupełności dla siebie posiadanie cudzej rzeczy, bez najmniejszego odcienia władania rzeczą za kogo innego (dla kogo innego).
Do dzierżenia nie stosuje się przepisów dotyczących posiadania. WYJĄTEK stanowi przyznanie dzierżycielowi uprawnienia do obrony koniecznej i dozwolonej samopomocy dla ochrony dzierżenia (343|3 KC).
Kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest posiadaczem służebności (352|1 KC) – np. faktyczne posiadanie służebności drogi koniecznej, służebności czerpania wody ze studni sąsiada, służebności wypasu bydła.
Służebności jedynie wyjątkowo stanowią źródło posiadania rzeczy. Dotyczy to m.in. służebności mieszkania. Zasadniczo zaś służebności gruntowe (i osobiste) zawierają uprawnienie do korzystania z nieruchomości (285 KC) BEZ MOŻLIWOŚCI zupełnego władania nieruchomością.
Do posiadania służebności stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy (352|2 KC).
W doktrynie przeważa zdanie, że jest to stan faktyczny, chociaż wywołujący określone skutki prawne – w orzecznictwie jest to pogląd jednolicie panujący.
Skrajnie przeciwny pogląd uważa posiadanie ze rodzaj prawa podmiotowego – prawa rzeczowego, którego treścią jest faktyczne prawo nad rzeczą, uznawane ze wykonywanie określonego prawa (mowa o posiadaniu występującym bez związanego z nim „macierzystego” stosunku rzeczowego lub obligacyjnego).
Według pośredniego stanowiska posiadanie rodzi szczególną sytuację prawną – jest zalążkiem prawa podmiotowego – prawa własności pozostającego in statu usucapiendi (w stadium przed zasiedzeniem).
Należy przyjąć i pogodzić pierwszą i trzecią koncepcję, nie da się przekonująco uzasadnić poglądu, że posiadanie jest „skończonym” prawem rzeczowym.
POSIADACZ SAMOISTNY– „ten, kto włada rzeczą jak właściciel”. POSIADACZ ZALEŻNY – „ten, kto rzeczą faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą”.
W obu przypadkach spotykamy posiadanie poparte jak i niepoparte tytułem prawnym.
POSIADACZ W DOBREJ WIERZE – osoba, która pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że przysługuje jej wykonywane prawo do rzeczy: prawo własności w przypadku posiadania samoistnego, inne prawo do rzeczy cudzej w przypadku posiadania zależnego. Dobrą wiarę WYŁĄCZA zarówno przeciwna wiedza (scientia) jak i niedbalstwo (culpa).
POSIADACZ W ZŁEJ WIERZE – przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć że nie przysługuje mu wykonywane prawo.
POSIADANIE Z TYTUŁEM PRAWNYM/BEZ TYTUŁU PRAWNEGO
POSIADANIE WADLIWE (nabyte z użyciem środków niedozwolonych) / NIEWADLIWE to rozróżnienie nie ma znaczenia normatywnego.
PIERWOTNE NABYCIE POSIADANIA – dochodzi do niego przez jednostronny akt posiadacza polegający na objęciu rzeczy (occupatio) połączony z wolą wykonywania określonego prawa względem rzeczy (z wolą władania rzeczą „jak właściciel” lub „mający inne prawo”.
Np. objęcie w posiadanie niczyjej rzeczy ruchomej (rzeczy porzuconej), przywłaszczenie cudzej rzeczy zgubionej, kradzież cudzej rzeczy, zajęcie cudzej nieruchomości (opuszczonej lub zagospodarowanej).
PRZENIESIENIE POSIADANIA – czynność prawna (nabywca nie musi mieć zdolności do czynności prawnych). FORMY:
Wydanie rzeczy (traditio corporalis) ale z kolei „wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą, jest jednoznaczne z wydaniem rzeczy” - 348 KC - (traditio longa manu).
Consitutum possesorium - dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą” (349 KC) np. właściciel sprzedaje rzecz, ale równocześnie strony zawierają umowę dzierżawy, pozostawiając nieruchomość w posiadaniu zależnym sprzedawcy.
„Jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo dzierżeniu osoby trzeciej, przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę i przez zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela” (350 KC).
Traditio bravi manu – „przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami” (351 KC).
DZIEDZICZENIE POSIADANIA – nie uregulowano tego w KC, zaznaczono jedynie, że jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika. Tę zasadę „stosuje się odpowiednio, gdy obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza” (176|2 KC).
Rozdział XXII. Funkcje i skutki posiadania; domniemania związane z posiadaniem
Prawo-manifestująca – traktowane jest jako dowód własności (domniemanie, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym).
Prawo-korygująca – może prowadzić do nabycia własności przez posiadacza rzeczy (zasiedzenie)
Ochronna dla praw podmiotowych – uproszczona ochrona posesoryjna służy również ochronie prawa własności i innych praw podmiotowych.
Domniemanie POSIADANIA SAMOISTNEGO – „domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada jest posiadaczem samoistnym” (339 KC).
Domniemanie CIĄGŁOŚCI POSIADANIA – dla np. instytucji zasiedzenia wystarczy jeżeli posiadacz udowodni jedynie datę nabycia posiadania. Nie musi wykazywać ustawicznej ciągłości posiadania aż do upływu terminu zasiedzenia.
Domniemanie DOBREJ WIARY – z części ogólnej prawa cywilnego: jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.
Domniemanie ZGODNOŚCI POSIADANIA ZE STANEM PRAWNYM – dotyczy też posiadania przez poprzedniego posiadacza. Na to domniemanie nie można się powołać przeciwko domniemaniu prawa wynikającemu z wpisu do księgi wieczystej.
Rozdział XXIII. Ochrona posiadania
Posiadanie podlega odrębnej ochronie. „Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze” (342 KC). Dopuszczalność roszczenia posesoryjnego „nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym” (344|1 zd. 2 KC).
Nawet właściciel rzeczy nie może samowolnie naruszać cudzego, choćby bezprawnego posiadania – zapobieżenie samowoli.
OBRONA KONIECZNA – „posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania” (343|1 KC). Nie określono granic ale skoro ma być konieczna, należy sięgać do środków niezbędnych, wystarczających dla odparcia zamachu.
DOZWOLONA SAMOPOMOC – możliwość przywrócenia własnym działaniem posiadacza poprzedniego stanu posiadania.
„Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób” (343|2 zd. 1 KC).
„Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego” (343|2 zd. 2 KC).
DZIERŻYCIEL tak samo może stosować obronę konieczną i dozwoloną samopomoc.
PRZESŁANKI:
Nastąpiło samowolne naruszenie posiadania (wina osoby naruszającej jest nieistotna)
Dobra lub zła wiara posiadacza oraz zgodność posiadania ze stanem prawnym są nieistotne, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem (344|1 zd. 2 KC).
TREŚĆ – naruszenie może przybrać formę pozbawienia posiadania (następuje utrata faktycznego władztwa nad rzeczą) i zakłócenia posiadania (następuje ograniczenie posiadania bez wyzucia z posiadania). Stosownie do tego można dochodzić roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego oraz o zaniechanie naruszeń.
Szczególnym rodzajem roszczenia posesoryjnego jest roszczenie o WSTRZYMANIE BUDOWY.
TERMIN ZAWITY – roszczenie wygasa jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia.
CZYNNA LEGITYMACJA PROCESOWA – posiadacz (jedynie).
BIERNA LEGITYMACJA PROCESOWA – ten, kto samowolnie naruszył posiadanie oraz ten, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło.
WYROK SĄDU – powinien precyzyjnie określać obowiązki pozwanego a przez to nadawać się do egzekucji. Nie wystarczy proste nakazanie „przywrócenia posiadania” czy „zaniechania naruszeń”.
„Roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach między współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania” (346 KC). Nie wiadomo czym jest „ustalony zakres współposiadania”.
Orzecznictwo przyjmuje, że roszczenie posesoryjne przysługuje jednemu współposiadaczowi przeciw drugiemu w razie naruszenia współposiadania, które może być wykonywane bez współdziałania z pozostałymi współposiadaczami.
Natomiast w przypadku, gdy współposiadane może być wykonywane tylko przy zgodnym współdziałaniu współposiadaczy, roszczenie posesoryjne nie przysługuje.
Przysługuje posiadaczowi nieruchomości, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody (347|1 KC).
Ochrona ta ma prewencyjny charakter.
„Roszczenie może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy; wygasa ono, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy” (347|2 KC).
Część
VI.
KSIĘGI WIECZYSTE
Rozdział XXIV. Społeczno-gospodarcze i jurydyczne znaczenie ksiąg wieczystych
Rozdział XXV. Ustrój ksiąg wieczystych
Wszelkie nieruchomości podlegają ujawnieniu w ewidencji gruntów i budynków – nie ma jednak generalnego obowiązku zakładania ksiąg wieczystych dla wszystkich nieruchomości.
WŁASNOŚĆ
UŻYTKOWANIE WIECZYSTE
OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE – związane z własnością nieruchomości oraz obciążające nieruchomość.
Użytkowanie
Hipoteka
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
Służebności
W wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste oraz roszczenia (16|1 KWU):
Najem, dzierżawa, odkup, pierwokup, dożywocie
Roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego
Roszczenia wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub użytkowników wieczystych
Roszczenia współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności
Wierzytelności banku hipotecznego (…) wpisane do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych
Prawa z umowy timeshare.
W ustawodawstwie odrębnym przewidziano inne wyjątki, np. ujawnieniu w księdze wieczystej podlega wszczęcie egzekucji z nieruchomości (wniosek składa komornik sądowy, wzywając jednocześnie dłużnika do zapłaty).
Ustalenie stanu prawnego nieruchomości następuje za pomocą ujawnienia w księdze wieczystej nabytego prawa oraz wykreślenia prawa wygasłego (wpisem w księdze wieczystej jest również wykreślenie).
Wyjątkowo wymagany jest wpis o charakterze konstytutywnym. Wpisu konstytutywnego wymaga się dla:
ustanowienia odrębnej własności lokali;
ustanowienia i przeniesienia użytkowania wieczystego;
ustanowienia hipoteki;
przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego ujawnionego w księdze wieczystej;
zrzeczenia się ograniczonego prawa rzeczowego ujawnionego w księdze wieczystej;
zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego ujawnionego w księdze wieczystej;
zmiany pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych ujawnionych w księdze wieczystej.
W postępowaniu wieczystoksięgowym wpis w księdze wieczystej jest orzeczeniem.
Wpis w księdze wieczystej (i deklaratoryjny, i konstytutywny – byle żeby był prawomocny) ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu, a w wypadku wszczęcia postępowania z urzędu – od wszczęcia tego postępowania.
Księgi wieczyste są jawne (2 zd. 1 KWU).
Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono wzmiankę (2 zd. 2 KWU).
Każdy może przeglądać księgi wieczyste w obecności pracownika sądu (36*1|3 KWU).
Akta księgi wieczystej może przeglądać (…) osoba mająca interes prawny oraz notariusz (36*1|4 KWU).
W przypadku ksiąg elektronicznych – odmienne zasady:
Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych umożliwia, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, przeglądanie ksiąg wieczystych prowadzonych w systemie informatycznym (36*4|5 KWU).
Każdy kto zna numer księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym, może bezpłatnie przeglądać księgę wieczystą za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (36*4|6 KWU).
Wydruki treści wyświetlonych w trybie przeglądania księgi wieczystej nie posiadają mocy dokumentów wydawanych przez sąd (36*4|7 KWU).
ODPISY
Księgi prowadzone tradycyjnie:
Odpisy według ostatniego stanu wpisu wydaje się na żądanie osób zainteresowanych lub na żądanie sądu, prokuratora, notariusza, organu administracji rządowej oraz jednostki samorządu terytorialnego (36*2|1 KWU).
Odpisy ksiąg wieczystych obejmujące wpisy wykreślone wydaje się tylko na żądanie sądu, prokuratora, notariusza, organu administracji rządowej oraz jednostki samorządu terytorialnego, a w wypadkach uzasadnionych – również na żądanie osoby, której wykreślony wpis dotyczył (36*2|2 KWU).
Księgi prowadzone elektronicznie:
Centralna Informacja wydaje na wniosek odpisy ksiąg wieczystych, wyciągi z ksiąg wieczystych oraz zaświadczenia o zamknięciu ksiąg wieczystych prowadzonych w systemie informatycznym (36*4|2 KWU).
Odpisy, wyciągi i zaświadczenia (…) wydawane przez Centralną Informację mają moc dokumentów wydawanych przez sąd (36*4|3 KWU).
Domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym (3|1 KWU).
Domniemywa się, że prawo wykreślone nie istnieje (3|2 KWU).
Przeciwko temu domniemaniu nie można powoływać się na domniemanie prawa wynikającego z posiadania.
Domniemania te mają charakter usuwalny – można je obalić przeciwdowodem w każdym postępowaniu w którym od stwierdzenia rzeczywistego stanu prawnego zależy treść rozstrzygnięcia (dotyczy to procesu windykacyjnego, negatoryjnego, postępowania o rozgraniczenie nieruchomości, o stwierdzenie zasiedzenia, o dział spadku, o zniesienie współwłasności itp.).
Generalnie, obaleniu domniemania służy postępowanie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (o usunięcie niezgodności).
ISTOTA RĘKOJMI
W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi (ale nieuprawnioną w rzeczywistości – MW) nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych) – 5 KWU.
Posuniecie zaufania do treści księgi wieczystej jeszcze dalej niż w przypadku domniemania zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym. Ustawodawca w razie niezgodności między stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym faworyzuje formalny stan wpisów – udziela pierwszeństwa ochronie osób trzecich w imię zasady bezpieczeństwa obrotu, odstępując od ochrony osób uprawnionych według rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości.
Odstępstwo od zasady nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet.
PRZESŁANKI RĘKOJMI
Nabycie własności lub innego prawa rzeczowego w drodze czynności prawnej (5 KWU): umowy zobowiązująco-rozporządzającej lub czynności rozporządzającej.
5 KWU stosuje się też gdy na podstawie wpisanego prawa zostaje spełnione świadczenie na rzecz osoby uprawnionej według treści księgi.
Nie będzie nabycia w drodze rękojmi, jeśli u podstaw przysporzenia ma leżeć inne zdarzenie prawne (np. orzeczenie sądu, decyzja administracyjna); nie jest to również nabycie ex lege.
W warunkach rękojmi chodzi o nabycie pod tytułem szczególnym (succesio singularis). Rękojmia nie chroni nabycia uniwersalnego w drodze np. dziedziczenia, zbycia spadku.
ODPŁATNOŚĆ ROZPORZĄDZENIA i DOBRA WIARA NABYWCY – rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze (6|1 KWU).
W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć (6|2 KWU). Więc brak należytej staranności również wyłącza dobrą wiarę nabywcy.
Dobra/zła wiara – w chwili zawarcia umowy. Jeżeli do dokonania rozporządzenia potrzebny jest wpis w księdze wieczystej, chwila złożenia wniosku jest rozstrzygająca dla oceny dobrej/złej wiary nabywcy.
SKUTKI RĘKOJMI
„Rozstrzygnięcie na korzyść nabywcy” – skuteczne nabycie własności (wolne od obciążeń istniejących ale nieujawnionych w księdze) lub innego prawa rzeczowego, które nie istnieje lub przysługuje innej osobie niż rozporządzająca nieruchomością (w takim trybie może nastąpić nabycie każdego prawa zbywalnego).
W chwili nabycia – wygaśnięcie nieujawnionego w księdze prawa osoby dotychczas uprawnionej według rzeczywistego stanu prawnego.
W warunkach rękojmi skuteczne jest obciążenie nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym przez osobę wpisaną w księdze jak właściciel, nie będącą nią rzeczywiści.
Doktryna nie jest jednolita ale przyjmuje się, że w warunkach rękojmi ma miejsce pochodne nabycie prawa.
PRAWA OBJĘTE OCHRONĄ PRZED SKUTKAMI RĘKOJMI - rękojmia nie działa przeciwko:
Prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy niezależnie od wpisu
Prawu dożywocia
Służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej
Służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia
Służebnościom przesyłu.
Działanie rękojmi eliminują pewne wpisy sygnalne. DZIAŁANIE RĘKOJMI WYŁĄCZA:
Wzmianka o wniosku
Wzmianka o skardze na orzeczenie referendarza sądowego
Wzmianka o apelacji lub kasacji
Ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości (8 KWU).
PIERWSZEŃSTWO OGRANICZONCYH PRAW RZECZOWYCH UJAWNIONYCH W KSIĘDZE WIECZYSTEJ
Ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, ujawnione w księdze wieczystej ma pierwszeństwo przed takim prawem nieujawnionym w księdze (11 KWU) – wyjątek od zasady prior tempore potior iure.
O pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczą się skutki dokonanego wpisu (12|1 KWU), a więc: „chwila złożenia wniosku o dokonanie wpisu” (29 KWU).
Prawa wpisane na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo (12|2 KWU).
ROZSZERZONA SKUTECZNOŚĆ PRAWO OSOBISTYCH I ROSZCZEŃ UJAWNIONYCH W KSIĘDZE WIECZYSTEJ
W wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste i roszczenia (16|1 KWU).
Przez ujawnienie w księdze wieczystej prawo osobiste lub roszczenie uzyskuje skuteczność względem praw nabytych przez czynność prawną po jego ujawnieniu, z wyjątkiem służebności drogi koniecznej, służebności przesyłu albo służebności ustanowionej w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia (17 KWU).
Takie prawa i roszczenia przysługujące przeciwko właścicielowi oznaczonej nieruchomości stają się skuteczne wobec każdoczesnego właściciela tej nieruchomości.
d. c. al fine
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
więcej podobnych podstron