Republika
Federalna Niemiec
I. Głowa państwa
Sposób
powoływania
Prezydent federalny wybierany jest przez
Zgromadzenie Federalne, które tworzą deputowani do Bundestagu i
taka sama liczba deputowanych do parlamentów krajowych. Decyzja musi
zapaść bezwzględną większością głosów ustawowej liczby
członków Zgromadzenia. Dopuszczalne są dwie tury głosowania,
jeżeli żadna z nich nie wypadnie dla któregoś z kandydatów
pomyślnie, przeprowadza się trzecie głosowanie, w którym decyduje
większość zwykła. Kadencja trwa 5 lat, bezpośrednio prezydent
może sprawować swój urząd przez dwie kadencje, co oznacza, że
istnieje możliwość kolejnego wyboru w przyszłości.
Obowiązki
i kompetencje
Akty normatywne wydawane przez prezydenta to
zarządzenia, dekrety lub obwieszczenia. Do jego uprawnień należy
także wykonywanie prawa łaski w przypadkach indywidualnych.
Prezydent reprezentuje RFN w stosunkach zewnętrznych, zawiera i
ratyfikuje umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje sędziów
związkowych. Nie posiada on jednak inicjatywy ustawodawczej,
dysponuje jedynie prawem weta ustawodawczego. Nie ma także prawa
wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. To zadanie zostało
powierzone szefowi kancelarii prezydenta (Federalnego Urzędu
Prezydialnego) w randze sekretarza stanu. Jeśli prezydentowi nie
odpowiada kandydatura kanclerza, może rozwiązać parlament. Posiada
prawo mianowania ambasadorów i konsuli.
Organizacja
i struktura
Jego konstytucyjna pozycja została określona jako
prezydent-arbiter oraz „strażnik konstytucji”
Relacje
z innymi podmiotami systemu politycznego
Wszystkie akty
prezydenta wymagają kontrasygnaty kanclerza i właściwego ministra,
z wyjątkiem rozwiązania Bundestagu oraz powołania kanclerza. Jego
akceptacji wymaga natomiast regulamin wewnętrzny rządu federalnego,
nie może jednak uczestniczyć osobiście w jago pracach. To zadanie
zostało powierzone szefowi kancelarii prezydenta (Federalnego Urzędu
Prezydialnego) w randze sekretarza stanu. Zwyczajowo w momencie
przejęcia obowiązków głowy państwa rezygnuje on z członkostwa w
partii albo je zawiesza. Bundestag lub Bundesrat mogą na wniosek ¼
liczby deputowanych większością 2/3 głosów postawić prezydenta
w stan oskarżenia, a o winie rozstrzyga Związkowy Trybunał
Konstytucyjny.
Odpowiedzialność
polityczna
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności
politycznej.
Odpowiedzialność prawna
Prezydent
ponosi odpowiedzialność konstytucyjną w przypadku umyślnego
naruszenia przepisów ustawy zasadniczej. Bundestag lub Bundesrat
mogą na wniosek ¼ liczby deputowanych większością 2/3 głosów
postawić prezydenta w stan oskarżenia, a o winie rozstrzyga
Związkowy Trybunał Konstytucyjny.
II. Parlament
Sposób
powoływania
Członkowie Bundestagu wybierani są w wyborach
wolnych, równych, tajnych, powszechnych i mieszanych. Mandaty są
przydzielane w połowie proporcjonalnie do liczby głosów oddanych
na listy partii politycznych. Podział mandatów odbywa się według
metody d’Hondta, która preferuje partie silniejsze. Wpływa to na
stosunek sil w Bundestagu. Aby pomimo tego umożliwić wyborcom wpływ
na wybór konkretnych osób do Bundestagu, druga połowa mandatów
jest przydzielana na podstawie głosowania większościowego. W
każdym okręgu wyborczym wybierany jest jeden kandydat -
bezpośrednio zwykłą większością głosów, określanych jako
głos pierwotny (Erststimme). Wynikają z tego pewne komplikacje,
mianowicie zdarza się, że liczba kandydatów jednej partii
wybranych bezpośrednio przekracza liczbę miejsc przyznanych tej
partii w wyborach proporcjonalnych. Jednak wszyscy kandydaci wybrani
bezpośrednio wchodzą do Bundestagu. Taki mandat jest określany
jako mandat nadliczbowy (Liberhangmandat). Tym sposobem zdarza się
często, że w Bundestagu jest więcej deputowanych, niż
przewidzianych uprzednio mandatów. Czynne i bierne prawo wyborcze
posiadają wszyscy obywatele, którzy ukończyli 18 rok życia.
Dysponują oni dwoma głosami – jeden oddają na listę krajową, a
drugi na kandydata w jednomandatowym okręgu wyborczym. Klauzula
zaporowa wyznacza minimalny wynik wyborczy 5%. Partia która nie
przekroczy progu 5% w wyborach proporcjonalnych (głosowanie na
listę) nie wchodzi do Bundestagu. Jednak kandydaci wybrani
bezpośrednio (głosami pierwotnymi) w każdym przypadku wchodzą do
Bundestagu, nawet jeśli ich partia nie przekroczyła progu 5% w
głosowaniu proporcjonalnym. Tak było w 2002 roku w odniesieniu do
partii PDS. Jednak jeśli jakaś partia ma przynajmniej trzech
deputowanych z wyborów bezpośrednich (głosy pierwotne), to
klauzula 5% nie obowiązuje, i ta partia wchodzi do Bundestagu z
liczbą deputowanych stosownie do liczby głosów otrzymanych w
wyborach proporcjonalnych. Deputowani wybierają przewodniczącego
parlamentu, jego przedstawicieli oraz sekretarza. Uchwalany jest
także statut oraz harmonogram działań. Przedterminowe wybory do
Bundestagu odbywają się, gdy w trzeciej turze głosowania nie uda
się wyłonić kanclerza, wniosek kanclerza o udzielenie mu votum
zaufania zostanie odrzucony lub gdy prezydent rozwiąże parlament w
przypadku braku zgody na kandydaturę kanclerza. Kadencja parlamentu
trwa 4 lata.
Natomiast izba wyższa – Bundesrat, składa się
z 68 przedstawicieli krajów związkowych, które dzięki temu mają
wpływ na ustanawiane prawo. Każdy land dysponuje co najmniej trzema
głosami, czterema gdy liczy powyżej 2 mln. mieszkańców, pięcioma
powyżej 6 mln. oraz sześcioma powyżej 7 mln. Liczba głosów jest
równa liczbie przedstawicieli. Wybierany jest także przewodniczący
Bundesratu na roczną kadencję. Decyzje zapadają większością
głosów, obrady mogą zostać utajnione. Członkowie rządu mogą
albo w określonych przypadkach, albo gdy są do tego zobowiązani
brać udział w obradach izby wyższej oraz jej komisji.
Obowiązki
i kompetencje
Władze federalne nie wpływają na kształt
przepisów prawnych kreowanych w poszczególnych landach. Mają one
jednak wyłączność na podejmowanie decyzji w zakresie: obronności
i spraw zagranicznych, jedności państwa, procedur wizowych,
paszportowych, imigracyjnych, polityki pieniężnej, polityki celnej,
ochrony granic, transportu kolejowego, lotniczego i morskiego, poczty
i telekomunikacji, praw człowieka i obywatela, zobowiązań
instytucji i przedsiębiorstw państwowych, współpracy z krajami
związkowymi (policja, bezpieczeństwo, przeciwdziałanie przemocy).
Uprawnienia Bundestagu nie odbiegają od uprawnień izb niższych
innych państw. Bundestag wybiera kanclerza federalnego, który
proponuje skład rządu. Do kompetencji kanclerza należy: formowanie
rządu (formalnie jego skład powołuje i odwołuje prezydenta),
określanie jego struktury i zadań, ustalanie wytycznych polityki
rządu i administracji, zwoływanie i przewodniczenie obradom
gabinetu oraz reprezentowanie rządu na zewnątrz. Bundestag uchwala
ustawy, częściowo konieczna jest przy tym zgoda Bundesratu.
Bundestag z Bundesratem zmienia konstytucję. Sprawuje także
kontrolę nad rządem - w systemie niemieckim
ograniczoną.
Organizacja i struktura
Władzą
ustawodawczą jest Bundestag wraz z drugą izbą Radą Federalną
Niemiec (Bundesrat).
Bundestag (pełna nazwa Deutscher
Bundestag) jest to druga obok Bundesratu (Rady Federalnej) izba
parlamentu Niemiec. Pierwsza kadencja Bundestagu rozpoczęła się 7
września 1949 roku. Od 1999 siedzibą jest budynek Reichstagu w
Berlinie. Ustawowa liczba posłów wynosi obecnie 598 osób (od 2002
roku), ale liczba ta może się zwiększać o tzw. mandaty
nadliczbowe (dodatkowe, nadwyżkowe). Liczba posłów obecnej, XVI
kadencji wynosi 614. Skład Bundestagu jest ustalany co cztery lata
na podstawie powszechnych, równych, bezpośrednich, wolnych wyborów,
w głosowaniu tajnym.
Rada Federalna Niemiec ( Bundesrat),
jako konstytucyjne przedstawicielstwo krajów związkowych, jest w
Niemczech, obok Bundestagu, izbą parlamentu. Każdy z 16 krajów
związkowych ma, zależnie od liczby mieszkańców od trzech do
sześciu głosów, które muszą być oddawane jednolicie. Uprawnieni
do głosowania członkowie Rady muszą być członkami z prawem głosu
odpowiedniego rządu krajowego. Ustawy uchwalone przez Bundestag
wymagają akceptacji Rady, jeśli mają związek z suwerennością
kraju związkowego lub jeśli instytucje krajów związkowych mają
udział w ich realizacji. Liczy 68 członków.
Relacje
z innymi podmiotami systemu politycznego
Przy Bundestagu
działają komisje stałe i tymczasowe, np. do spraw Unii
Europejskiej, bezpieczeństwa, finansów. W wielu przypadkach może
wystąpić nakładanie się kompetencji władz federalnych i
lokalnych – problem ten dotyczy między innymi edukacji, ochrony
zdrowia, praw osobowych, prawa pracy oraz gospodarki wewnętrznej.
Dodatkowo z budżetu centralnego finansowana jest budowa i rozbudowa
szkół wyższych, wspierany jest rozwój regionalnej struktury
gospodarczej, rolnictwa oraz sztuki.
III. Rząd
Sposób
powoływania
KANCLERZ
• Sposób wyboru kanclerza i udział
w tym akcie prezydenta i Parlamentu Związkowego został określony
szczegółowo w Konstytucji.
• Parlament Związkowy wybiera
kanclerza na wniosek prezydenta bezwzględną większością głosów.
• Jeżeli zaproponowany przez prezydenta kandydat nie uzyska
w Parlamencie Związkowym wymaganej większości głosów, prawo
prezydenta do przedstawienia kandydata na kanclerza wygasa i
Parlament Związkowy może przystąpić do wyborów z własnej
inicjatywy, także bezwzględną większością głosów.
•
Jeżeli Parlament Związkowy w określonym konstytucyjnie terminie 14
dni nie dokona wyboru kanclerza bezwzględną większością głosów,
może przystąpić do wyboru kanclerza zwykłą większością głosów
(tzw. Kanclerz mniejszości).
• Do podstawowych kompetencji
kanclerza należy prawo określania składu rządu. Wprawdzie
formalnie członków rządu mianuje i odwołuje prezydent, jednakże
czyni on to na wniosek kanclerza.
• W doktrynie niemieckiej
przeważa pogląd, iż prezydent jest związany wnioskiem kanclerza i
nie może odmówić nominacji ministra zgłoszonego we wniosku.
•
Konstytucja pozbawia Parlament Związkowy jakiegokolwiek
instytucjonalnego wpływu na wybór ministrów przez kanclerza W
praktyce decydującą role przy powoływaniu rządu odgrywają
ograniczenia organizacyjne i polityczne.
RZĄD
FEDERALNY
• Liczebność członków gabinetu określa
Kanclerz, stosownie do merytorycznych potrzeb i litycznych
konieczności
• Gabinety niemieckie są nieliczne – nie
przekraczają one 20 osób np. rząd Helmuta Kohla składał się z
17 ministrów
• Ministrowie nie musza posiadać zaufania
parlamentu, nie maja tez prawnego obowiązku ustąpienia w przypadku
gdyby parlament, wykorzystując milczenie ustawy zasadniczej, wyraził
im wotum nieufności.
• Gabinet zbiera się raz w tygodniu
zgodnie z ustalonym z reguły terminem w środy
Obowiązki
i kompetencje
• Pracami rządu kieruje kanclerz.
•
Ustala on wytyczne polityki i jest za nie odpowiedzialny.
•
Takie uregulowanie pozycji kanclerza ma doniosłe konsekwencje.
Jeżeli wyłącznie kanclerz ponosi odpowiedzialność parlamentarna
za całość działalności rządowej, to nie mogą istnieć sfery
tej działalności wyłączone z zakresu jego ingerencji.
•
Konstytucja podporządkowuje ministrów kanclerzowi, stanowiąc iż
kierują swoimi resortami samodzielnie, ale w ramach wytycznych
kanclerza.
• W RFN klasyczny typ odpowiedzialności
przewidziany jest jedynie w stosunku do kanclerza.
•
Konstytucja przyjmuje instytucje tzw. konstruktywnego wotum
nieufności, polegająca na tym, ze parlament może wyrazić
kanclerzowi wotum nieufności tylko wówczas, gdy jednocześnie
dokona wyboru jego następcy glosami bezwzględnej większości swych
członków. Założeniem tego rozwiązania było dążenie do
zlikwidowania kryzysów rządowych.
• Silna pozycja kanclerza
wiąże się z jego prawem do ustalania wytycznych, przede wszystkim
w zakresie polityki rządu. W ramach tych wytycznych ministrowie
federalni kierują swoimi resortami samodzielnie i na własną
odpowiedzialność.
• W praktyce politycznej kanclerz stojący
na czele rządu koalicyjnego musi również uwzględniać uzgodnienia
koalicyjne. Nie bez racji niemiecki system rządowy określany jest
mianem demokracji kanclerskiej
Organizacja i
struktury
• Według Konstytucji rząd związkowy składa się
z kanclerza związku oraz ministrów związkowych
• Kanclerz
federalny oraz ministrowie tworzą gabinet. Dysponuje on
kompetencjami władzy wykonawczej w zakresie polityki wewnętrznej i
zagranicznej, posiada także inicjatywę ustawodawczą.
•
Kanclerz jest nie tylko szefem rządu – zajmuje on pierwszą
pozycję i faktycznie kieruje jego polityką (Kanzlerprinzip) według
ustalonego planu działań
• Zmiana kanclerza oprócz
przypadku konstruktywnego votum nieufności może nastąpić przez
opróżnienie się urzędu na skutek zrzeczenia się lub z innych
przyczyn oraz nie zebranie się Bundestagu po wyborach
•
,,kanzlerprinzip’’ Kanclerzowi przysługuje prawo ustalania
wytycznych polityki rządu i ministrów ponosi on za to konstytucyjna
odpowiedzialność
• Kanclerz decyduje o porządku dziennym
posiedzeń gabinetu
• ,,Resortprinzip’’ każdy minister
kieruje swoim resortem
• ,,Kolegiaprinzip’’ w przypadku
pojawienie się różnic zdań pomiędzy ministrami, spór rozstrzyga
ostatecznie rząd regulamin wewnętrzny nakłada obowiązek
zachowania tajności obrad gabinetu oraz solidarności wobec
przyjętych uchwal
• przegłosowani ministrowie zobowiązani
są do realizacji i publicznej obrony rządowego stanowiska
Relacje
z innymi podmiotami systemu politycznego
• Kluczowa pozycje w
systemie niemieckim zajmuje kanclerz, któremu konstytucja powierza
ustalenie wytycznych polityki rządu oraz czyni za nie
odpowiedzialnym przed parlamentem
• Uchwalone przez parlament
prawa muszą najpierw być kontrasygnowane przez kanclerza i
odpowiedniego ministra, zanim zostaną przedłożone prezydentowi
•
Nastąpiło zmniejszenie rangi parlamentu. Bez wątpienia
przyczyniły się do tego partie polityczne, których przywódcy
zajmują kluczowe pozycje w rządzie, co w znacznym stopniu umożliwia
uzyskanie przewagi rządu nad parlamentem
• W praktyce
kanclerz i jego rząd tak długo mogą pozostawać u władzy, jak
długo parlamencie kształtuje się większość zdolna do wyboru
nowego kanclerza. O ile prestiż parlamentu nie jest zbyt duży, o
tyle wielka estyma cieszy się funkcja kanclerza, chociaż i to
stanowisko ulęgło pewnej ewolucji
• Przewaga kanclerza nad
ministrami wynika tez z roli, jaka pełni on we własnej partii –
na ile może on się uważać za jej przywódcę, na ile musi się
liczyć z opozycja wewnątrzpartyjną. Przewaga ta uzależniona jest
także od siły partii w parlamencie, a wiec od tego , w jakim
stopniu musi liczyć się ze swoim koalicyjnym partnerem
•
Mimo konstytucyjnego przyjęcia podziału władz i dążenia do
równowagi w systemie organów podstawowych cały szereg
konstytucyjnych instytucji wykorzystywanych jest w praktyce w celu
umacniania pozycji kanclerza
• Co najmniej raz w roku odbywają
się posiedzenia rządu pod przewodnictwem kanclerza oraz
przedstawicieli rządów krajów związkowych. Wszelkie spory między
ministrami rozstrzyga kanclerz, a przed podjęciem decyzji odbywa się
dyskusja na forum rządu
Odpowiedzialność
polityczna
• Kanclerz ponosi przed parlamentem
odpowiedzialność na zasadzie konstruktywnego votum nieufności.
Jego następca musi uzyskać bezwzględną większość głosów.
•
Rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność polityczną przed
parlamentem, zarówno za swoją działalność, jak i za akty
urzędowe głowy państwa. Jeżeli rząd utraci zaufanie parlamentu
obowiązany jest podać się do dymisji.
• Ministrowie są
niezależni i ponoszą pełną odpowiedzialność za swoje działania
w ramach resortów
• Kanclerz Federalny jest jedynym członkiem
rządu wybieranym przez parlament i tylko on przed nim odpowiada.
Odpowiedzialność ta może się wyrażać w konstruktywnym wotum
nieufności. Wprowadzono je do Ustawy Zasadniczej, świadomie
odchodząc w tym punkcie od Konstytucji Weimarskiej. Ma ono zapobiec,
aby grupy opozycyjne będące zgodne tylko w swej niechęci wobec
rządu, lecz nie posiadające programu alternatywnego, mogły obalić
rząd
• Ministrowie nie ponoszą odpowiedzialności
parlamentarnej.
• Ministrowie nie mogą być zmuszeni do
ustąpienia inaczej, niż za pośrednictwem konstruktywnego votum
nieufności kanclerzowi
IV. Władza sądownicza
Sposób
powoływania
Orzecznictwem zajmują się w Niemczech niezależni
sędziowie zawodowi. Większość sędziów ustanawiana jest
dożywotnio i w swoim orzecznictwie związana jest tylko ustawą i
prawem.
Federalny Trybunał Konstytucyjny jest najwyższą
niemiecką instancją sądowniczą. Jego siedziba znajduje się w
Karlsruhe. Trybunał orzeka w skargach konstytucyjnych obywateli i
sprawdza zgodność ustaw z konstytucją.
Członkowie trybunału
muszą posiadać kwalifikacje na urząd sędziego, przy czym po
trzech sędziów każdego senatu wybiera się spośród sędziów
najwyższych organów sądowych Federacji legitymujących się co
najmniej 3-letnim stażem. Muszą też mieć ukończone 40 lat życia.
Obowiązki i kompetencje
Do kompetencji
(wymienione w art. 93 Konstytucji i w ustawie o Trybunale)
zaliczamy:
Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między
federalnymi organami państwa
* Rozstrzyganie sporów między
krajami związkowymi a federacją dotyczących ich wzajemnych
stosunków i podziału kompetencji oraz nadzoru federacji nad krajami
związkowymi
* Abstrakcyjna i konkretna kontrola
konstytucyjności prawa krajowego i federalnego z federalną
konstytucją i prawa krajowego z prawem federalnym (na wniosek rządu
krajowego, rządu federalnego lub 1/3 Bundestagu)
* Skargi
konstytucyjne, wyborcze i komunalne
* Odpowiedzialność za
złamanie konstytucji przez prezydenta, sędziów, partie polityczne
i prywatne osoby prawne. Trybunał może orzec o utracie urzędu
prezydenta, rozwiązaniu partii politycznej (2 razy - Socjalistyczna
Partia Rzeszy, Komunistyczna Partia Niemiec), odwołaniu z urzędu
sędziego i utracie niektórych praw podstawowych przez
jednostkę
Organizacja
Federalny Trybunał
Konstytucyjny składa się z dwóch senatów, każdy liczący po
ośmiu sędziów. Ogólna liczba sędziów wynosi zatem 16.
Sędziowie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego
(Bundesverfassungsgericht) są powoływani są przez:
•
Parlament Federalny (Bundestag),
dokonuje wyboru w wyborach
pośrednich przy pomocy Komisji Wyboru Sędziów Federalnego
Trybunału Konstytucyjnego liczącej 12 członków, z których co
najmniej 8 musi zaaprobować kandydaturę.
• Radę Federalną
(Bundesrat),
z kolei Bundesrat wybiera sędziów większością
2/3 głosów ogólnej liczby swych członków.
Sędziów
wybiera się na kadencje indywidualne, co sprawia, że z reguły nie
powstaje potrzeba jednoczesnego obsadzenia większej liczby wakatów.
Procedura powoływania sędziów wymaga poczynienia uzgodnień
pomiędzy najsilniejszymi frakcjami w Parlamencie. Za sprawą takiego
kompromisu unika się wyboru sędziów o poglądach radykalnych,
skrajnych. Ponadto w drodze politycznego zwyczaju przyjęło się, że
po opróżnieniu stanowiska sędziego wybranego z inicjatywy chadecji
prawo wskazania kandydata na jego miejsce pozostaje nadal w gestii
chadecji, a pozostałe siły polityczne nie powinny się temu
sprzeciwić. Sytuacja jest analogiczna, gdy wakat nastąpił w
związku z upływem kadencji sędziego z ramienia SDU.
Kadencja
sędziego Trybunału wynosi 12 lat. Niedopuszczalny jest ponowny
wybór tego samego sędziego po upływie kadencji. Przed upływem
12-letniej kadencji sędzia ustępuje z urzędu jeśli osiągnie wiek
emerytalny, który wynosi 68 lat życia.
Na czele Trybunału
stoi prezydent, będący przełożonym wszystkich jego urzędników
oraz według oficjalnego protokołu piątą osobą w państwie (po
prezydencie federalnym, przewodniczącym Bundestagu, kanclerzu i
przewodniczącym Bundesratu. Ponadto Prezydent Federalny na wniosek
Trybunału poparty większością 2/3 członków może przenieść
sędziego w stan spoczynku w przypadku trwałej niezdolności do
pełnienia obowiązków lub zwolnić sędziego w razie prawomocnego
skazania za czyn popełniony z niskich pobudek, skazania na karę
pozbawienia wolności powyżej 6 miesięcy czy poważnego,
zawinionego naruszenia obowiązków.
Obecnie urząd ten pełni
Hans-Jürgen Papier (ur. 1943) jego kadencja trwa od 10 kwietnia 2002
do przewidywanego 2010.
Sędziowie Federalnego Trybunału
Konstytucyjnego ze względu na swój strój urzędowy nazywani są
potocznie „czerwonymi togami“ („Rote .Roben“)
Wewnętrzna
struktura
Podział Trybunału na dwie izby (senaty) współcześnie
zapewnia większą sprawność jego działania, przy coraz większej
liczbie spraw do niego trafiających. Każdy z sędziów może
zasiadać tylko w jednym senacie, do którego jest przydzielony na
cały okres swojej kadencji. Każdy z senatów ma też odmiennie
zakreśloną właściwość rzeczową. W obrębie senatów
funkcjonują też izby (Kammer), których zadania dotyczą głównie
procedury związanej z rozpoznawaniem skarg konstytucyjnych( od 1971-
3 sędziów). Każdy z senatów powołuje na okres roku kilka izb,
składających się z 3 sędziów. Skład izby musi ulec zmianie po
upływie maksymalnie 3 lat.
Uchwały senatu dla swojej ważności
wymagają obecności przynajmniej 6 sędziów. Rozstrzygnięcia
zapadają większością głosów sędziów obecnych na posiedzeniu,
chyba że ustawa stanowi inaczej. W sprawach o pozbawienie praw
zasadniczych, o sprzeczność partii politycznych z konstytucją, o
odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta i w przedmiocie
odpowiedzialności sędziów federalnych i krajowych orzeczenia
niekorzystne dla strony oponującej wniosek zapadają większością
2/3 członków senatu. Plenum Federalnego Trybunału Konstytucyjnego
rozstrzyga natomiast większością 2/3 sędziów każdego senatu
kwestie prawne, gdy jeden senat zamierza odstąpić od poglądu
prawnego wyrażonego w orzeczeniu drugiego senatu.
W przypadku
naruszenia konstytucji lub innych ustaw federalnych prezydenta może
postawić w stan oskarżenia Bundestag lub Bundesrat. O jego losie
decyduje Federalny Trybunał Konstytucyjny.
Od 1985 r. sprawa
dotycząca wyroku sądu zapada po uprzednim wyczerpaniu ścieżki
odwoławczej.
Odpowiedzialność prawna
Piastowania
urzędu sędziowskiego nie mogą łączyć z żadną inną
działalnością zawodową z wyjątkiem stanowiska wykładowcy prawa
w niemieckiej szkole wyższej.
Trybunał nie podlega żadnej
kontroli zewnętrznej.
V. Władza lokalna
Niemcy
to republika związkowa o systemie parlamentarno-gabinetowym, po
zjednoczeniu Niemiec złożona z 16 krajów związkowych – landów,
10 krajów wchodziło do 1990 roku w skład RFN, 5 krajów utworzono
na obszarze byłej NRD, zaś 16 krajem – landem był Berlin.
Ustawa
Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec (z dnia 23 maja 1949 roku)
ogólnie reguluje problematykę samorządu terytorialnego, a
następnie wydawane są ustawy o ustroju gmin i ustroju powiatów.
Wobec czego występuje w RFN dwustopniowa struktura samorządu
terytorialnego, składająca się z gmin i powiatu.
W ogólnej
strukturze państwa niemieckiego, składającej się z czterech
elementów wyróżnia się:
• Federacje
• Kraje
federacyjne
• Powiaty i miasta wyłączone z powiatów
•
Gminy i mniejsze związki gmin- miejscowe jednostki
administracyjne
Gmina
Gmina w państwie
niemieckim stanowi najmniejsza jednostkę podziału administracyjnego
i terytorialnego państwa, oraz podstawowa społeczną i polityczna
organizacje ludności zamieszkującej jej terytorium.
Konstytucja
określa gminy i ich związki jako korporacje terytorialne,
posiadające osobowość prawna, mające bezpośrednio wybieralne
organy.
Konstytucja określa gminy i ich związki jako
korporacje terytorialne, posiadające osobowość prawna, mające
bezpośrednio wybieralne organy.
Zatem gmina niemiecka, jako
korporacja terytorialne, swa autonomie opiera na autonomii
terytorialnej i administracyjnej, władztwie organizacyjnym, prawie
stanowienia przepisów prawa miejscowego ( w szczególności statutów
gminnych, budżetu, podatków lokalnych, nakazów i innych
przepisów), autonomii finansowej
Organy Gminy można podzielić
na Uchwałodawcze i wykonawcze, przy czym uchwałodawczym powodowanym
w każdej gminie jest Rada (bądź w zależności od kraju- landu, w
którym pełni funkcje – Przedstawicielstwo Gminne).
Rada
wybiera przewodniczącego oraz powołuje swoje wydziały. Wybiera
zwierzchnika gminy, który kieruje administracja gminy. Natomiast
organ wykonawczy i zarządzający, stanowi Burmistrz (bądź dyrektor
gminy, Magistrat), któremu mogą być podporządkowani urzędnicy
przyboczni.
Jest to pewnego rodzaju schemat ogólny, od którego
istnieje szereg odstępstw w zależności od poszczególnych krajów,
gdzie występują różne typy ustrojów.
Istotną cechą
dotyczącą ustroju gmin w Niemczech jest wielkość i różnorodność
źródeł prawa ustrojowego. Regulacja prawna ustroju gmin odbywa się
zwykle w ten sposób, że konstytucja krajowa ogólnie reguluje
problematykę samorządu terytorialnego, a następnie wydawane są
ustawy o ustroju gmin i ustroju powiatu. Z pewnymi drobnymi
wyjątkami, polegającymi na powoływaniu związków terytorialnych
na szczeblach ponadpowiatowych ("związków okręgowych"),
można przyjąć, iż dominuje dwustopniowa struktura samorządu
terytorialnego, składająca się z gminy i powiatu.
Organem
uchwałodawczym powoływanym w każdej gminie jest rada oraz
burmistrz (dyrektor gminy lub magistrat) jako organ wykonawczy i
zarządzający. Burmistrzowi podporządkowani być mogą urzędnicy
przyboczni, kierujący wydziałami na zasadzie decernatu. Rada
wybiera przewodniczącego oraz powołuje swoje wydziały, które
odpowiadają swym charakterem polskim komisjom rady. Są one tylko
wtedy samodzielnymi organami, kiedy mają prawo decydowania.
Zazwyczaj przekazuje się im określone zadania tylko w dużych
gminach. Wybiera się monokratyczny organ - zwierzchnika gminy, który
kieruje administracją gminy. Urzędnicy zawodowi spełniają rolę
wykonawczą, ale też kierują określonymi sprawami. Tzw. główni
urzędnicy (burmistrz, dyrektor gminy), jako organy wybieralne, są
raczej urzędnikami spełniającymi określoną rolę
polityczną.
Zadania gmin
Zadania gmin to
przede wszystkim zadania o charakterze publicznym, związane z
potrzebami miejscowych społeczności, a zwłaszcza zadania związane
z rozbudowaną strukturą administracyjną państwa
federacyjnego.
Zadania gmin można sklasyfikować
następująco:
1. Zadania samorządowe – wykonuje je gmina
samodzielnie pod nadzorem państwa. Dzielą się one na:
obowiązkowe (nałożone ustawowo na gminę), np. opieka socjalna,
opieka nad młodzieżą,
szkolnictwo odstawowe, budowa i utrzymanie dróg, ochrona
przeciwpożarowa itp.
dobrowolne (gmina wykonuje w ramach
swojej [prawności
organizacyjnej), np. zakładanie i utrzymanie domów dziecka,
szpitali, terenów sportowych i kąpielisk, bibliotek, itp.
2.
Zadania powierzone gminie przez państwo (gmina podlega nadzorowi wg
kryterium legalności, fachowości i celowości)np. sprawy
meldunkowe, wydawanie paszportów, obrona cywilna, nadzór nad opieka
zdrowotną i nadzór budowlany, oraz m. in. rejestrację aktów stanu
cywilnego.
Organy gminy na schemacie:
Rada
•
Kadencja organów wybieralnych jest w poszczególnych krajach różna
i w większości wynosi 4 lata.
• Liczebność składów
osobowych rad gmin jest także różna i głównie zależy od
liczebności mieszkańców danej gminy.
• Liczba radnych może
wahać się od 5 w gminach liczących do 300 mieszkańców (Nadrenia
– Palatynat), do 27 radnych w gminach 10 –tysięcznych.
•
Jednoznaczne określenie pozycji rady nie jest możliwe.
•
Najczęściej określa się jej pozycję według zasady ogólnego
domniemania kompetencji, które pozostają po wydzieleniu kompetencji
własnych organów wykonawczych.
• Dużą część uprawnień
rady realizuje się w praktyce przez komisje, które mają charakter
zarówno doradczy jak i rozstrzygający.
Burmistrz
•
Istnieje rozróżnienie na burmistrzów i nadburmistrzów, w
zależności od kategorii gminy, którą kieruje.
• Ponadto na
czele administracji gminnej występują Dyrektorzy gmin, Dyrektorzy
miast.
• Burmistrz sprawuje jednocześnie funkcję
kierującego administracją, oraz przewodniczy radzie gminnej w
większości landów.
• W przypadku krajów o ustroju
magistrackim burmistrz przewodniczy również organom kolegialnym –
magistratom.
• Burmistrz rzadko sprawuje funkcje
administracji jednoosobowo a jego obowiązki (tak jak rady gminnej)
różnią się w zależności od typu ustroju danego kraju.
•
Pozycja burmistrza jest także uzależniona od sposobu powierzania
funkcji (czy to w wyborach bezpośrednich przez ogół mieszkańców
gminy, czy w wyborze przez radę) oraz długości kadencji jej
sprawowania.
• Kadencja burmistrza jest zróżnicowana i trwa
od 8 lat w Badenii – Wirtembergii i 6 w Bawarii do 12 lat w
przypadku przedłużenia.
• Z uwagi na bardzo szeroki zakres
kompetencji burmistrza / dyrektora gminy dużą rolę odgrywają jego
zastępcy / burmistrzowie dodatkowi.
• Zastępują oni
nieobecnego burmistrza oraz samodzielnie sprawują administrację w
określonych sferach, tzw. decernatach.
• Na ogół
burmistrzów dodatkowych jest 1 – 2 osoby.
Typy
gmin:
Można wyróżnić trzy podziały gmin ze względu na trzy
różna kryteria (rys 3). Są to:
1. Kryterium rozdziału zadań
(wg H. J. Wolff’a) w których skład wchodzą:
typ monistyczny (wszystkie kompetencje główne przysługują jednemu
gminnemu organowi przedstawicielskiemu)
typ dualistyczny (kompetencje dzielone są między 2 organy:
przedstawicielski i wykonawczy)
typ trójpodziału zadań
(między organ przedstawicielski, zwierzchnika
gminy i członków zarządu gminy działających w imieniu
zwierzchnika gminy)
2. Kryterium wielkości i składu:
małe gminy wiejskie (do 5000 mieszkańców)
duże gminy (8000 – 10000)
średnie miasto
duże
miasta
3. Kryterium ustrojowe – najważniejsze
Ustrój
północnoniemiecki (angielski, lub „dyrektorski”)
•
Obowiązuje w Dolnej Saksonii, Nadrenii Północnej – Westfalii.
•
Jest to model z podwójnymi organami naczelnymi gminy.
•
Dominującą pozycję stanowi rada.
• Mieszkańcy gmin
wybierają skład osobowy rady, która ze swego grona wybiera
burmistrza kierującego jej pracą oraz wybiera dyrektora gminy,
kierującego administracją gminy.
Ustrój
południowoniemiecki (bawarski)
• Obowiązuje w Badenii –
Wirtembergii, Bawarii, Saksonii.
• Obszar decyzyjny dzieli
się tu na dwa organy.
• Obywatele w wyborach samorządowych
wybierają skład osobowy rady oraz burmistrza.
• Rada jest
organem uchwałodawczym i wykonawczym.
• Burmistrz skupia
wszystkie ważne pozycje w gminie i jest politycznym reprezentantem
mieszkańców gminy.
• Jest pełnoprawnym członkiem rady,
której przewodniczy i posiada prawo głosu.
• Rada wybiera
ze swojego grona zastępców burmistrza i decernentów.
Ustrój
magistracki
• Obowiązuje w Berlinie, Bremie, Hamburgu,
miastach Hesji, miastach Szlezwiku – Holsztynu.
• Istotę
modelu stanowi układ wzajemnego oddziaływania podmiotów samorządu
terytorialnego.
• Uprawnienie władcze przysługuje radzie
gminnej i magistratowi.
• Radzie przewodniczy zwierzchnik
miasta lub prezydent miasta.
• Magistrat jest kolegialnym
organem administracyjnym; wybiera go rada; składa się z
działających honorowo urzędników, którym przewodniczy burmistrz.
Ustrój burmistrzowski (reński, francuski)
•
Obowiązuje w małych gminach Hesji, Nadrenii – Palatynacie,
Saarze, we wsiach Szlezwiku – Holsztynu.
• Występuje tu
obok rady, stanowiącej organ przedstawicielski, burmistrza, który
jest monokratycznym organem kierującym administracją.
•
Mieszkańcy gminy wybierają radę, która z kolei wybiera na 10 lat
burmistrza i burmistrzów dodatkowych.
Ustrój
samorządowy w krajach byłej NRD
• Oparty na modelach
poprzednich.
• Występuje tu burmistrz jako organ
rozstrzygający.
• Przedstawicielstwo gminy wybiera ze swego
składu przewodniczącego.
• Burmistrz kieruje administracją
gminą i jest przewodniczącym komisji głównej.
• Jej
zadaniem jest przede wszystkim koordynowanie pracy wszystkich komisji
gminnych.
• Zadaniem burmistrza jest przygotowanie i
wykonywanie uchwał przedstawicielstwa gminy.
• Obok
burmistrza wybierani są urzędnicy przyboczni, z których pierwszy
jest zastępca burmistrza a pozostali kierują działaniami
administracyjnymi na zasadzie decernatu.
Zadania
gminy
Zadania gmin to przede wszystkim zadania o charakterze
publicznym, związane z potrzebami miejscowych społeczności, a
zwłaszcza zadania związane z rozbudowaną strukturą
administracyjną państwa federacyjnego.
Zadania
gmin można sklasyfikować następująco:
1. Zadania samorządowe
– wykonuje je gmina samodzielnie pod nadzorem państwa. Dzielą się
one na:
obowiązkowe (nałożone ustawowo na gminę), np.
opieka socjalna, opieka nad
młodzieżą, szkolnictwo odstawowe, budowa i utrzymanie dróg,
ochrona przeciwpożarowa itp.
dobrowolne (gmina wykonuje w
ramach swojej [prawności
organizacyjnej), np. zakładanie i utrzymanie domów dziecka,
szpitali, terenów sportowych i kąpielisk, bibliotek, itp.
2.
Zadania powierzone gminie przez państwo (gmina podlega nadzorowi wg
kryterium legalności, fachowości i celowości)np. sprawy
meldunkowe, wydawanie paszportów, obrona cywilna, nadzór nad opieka
zdrowotną i nadzór budowlany, oraz m. in. rejestrację aktów stanu
cywilnego.
Istnieje możliwość nawiązania współpracy
z innymi gminami w przypadku, gdy gmina nie jest w stanie sprostać
zadaniom z powodu słabej kondycji finansowej, kadrowej, czy
technicznej. Wówczas następuje przeniesienie tych zadań na
ponadgminną instytucje samorządową.
POWIAT
Rada
powiatowa
Najważniejszym organem powiatu we wszystkich landach
jest Rada powiatowa, która stanowi polityczne przedstawicielstwo
powiatu o jego mieszkańców. Radni rady powiatowej działają z
zasadą wolnego mandatu, co oznacza, że nie pełnią obowiązków
wynikających z przynależności do swojej partii politycznej. Radni
nie posiadają immunitetu, lecz korzystają z ochrony prawno-karnej
swoich wypowiedzi.
Rada powiatowa wybierana jest w wyborach
pośrednich. Jej kadencja zazwyczaj wynosi 5 lat. Jej przewodniczącym
jest starosta, lub przewodniczący wybierany z grona radnych.
Rada
powiatowa jest organem stanowiącym a do zakresu jej obowiązków
należą: uchwalanie budżetu, obsada stanowisk, stanowienie prawa
miejscowego, decydowanie o przedsiębiorstwach komunalnych,
udzielanie pożyczek i poręczeń.
Rada powiatowa jest organem
stanowiącym we wszystkich istotnych sprawach powiatu. Do wyłącznej
właściwości rady należą przed wszystkim: uchwalanie budżetu,
obsada stanowisk, stanowienie prawa miejscowego, decydowanie o
tworzeniu, przekształceniach i likwidacji przedsiębiorstw
komunalnych, udzielanie pożyczek i poręczeń.
Komisja
powiatowa.
Typowym dla prawie wszystkich krajów związkowych
drugim organem jest komisja powiatowa.
Drugim organem powiatowym
jest komisja powiatowa. Spełnia ona trzy grupy funkcji:
1.
funkcje kolegialnego organu administracyjnego powiatu
2. funkcje
komisji głównej rady powiatu, przygotowującej uchwały rady i
koordynującej pracę komisji fachowych;
3. funkcje mniejszego
od rady organu kolegialnego.
Administracja
powiatowa
Szefem administracji powiatowej jest w prawie
wszystkich landach starosta, zaś Nordrhein – Westfalen i
Niedersachsen – dyrektor powiatu. Odpowiada on za działalność
administracji, przygotowuje i wykonuje uchwały organów
kolegialnych, wykonuje zadania z zakresu administracji rządowej.
Wielkość urzędu powiatowego zależy od wielkości powiatu.
Składa się on z 20 wydziałów, m. in. głównego, personalnego,
prawnego, porządkowego, itp.
Miasta
wyłączone z powiatów
• Miasta duże, w których ludność
przewyższa 100000 mieszkańców są wyłączone z powiatów,
stanowiąc przy tym samodzielny powiat.
• Istnieją także
miasta, które pomimo swej dużej liczebności są włączone do
powiatów. Ma to miejsce głównie w północnych i południowo
zachodnich krajach związkowych.
L. p. KRAJE ZWIĄZKOWE
NIEMIEC
KRAJ ZWIĄZKOWY STOLICA USTRÓJ
1 Badenia –
Wirtembergia Stuttgart południowoniemiecki
2 Bawaria Monachium
południowoniemiecki
3 Berlin Berlin magistracki
4
Brandenburgia Poczdam
5 Brema Brema magistracki
6 Dolna
Saksonia Hanower północnoniemiecki
7 Hamburg Hamburg
magistracki
8 Hesja Wiesbaden miasta - magistracki
wsie -
burmistrzowski
9 Meklemburgia – Pomorze Przednie Schwerin
10
Nadrenia – Palatynat Moguncja burmistrzowski
11 Nadrenia
Północna – Westfalia Dusseldorf północnoniemiecki
12 Saara
Saarbrucken burmistrzowski
13 Saksonia Drezno
południowoniemiecki
14 Saksonia – Anhalt Magdeburg
15
Szlezwik – Holsztyn Kilonia miasta - magistracki
wsie -
burmistrzowski
16 Turyngia Erfurt
Jednostki
samorządu terytorialnego w Niemczech, oparte są na europejskiej
tradycji. Wyodrębnionym społecznościom lokalnym powierzono
zasadniczą część spraw
publicznych, którymi zarządzają
samodzielnie w interesie swoich członków. Istnienie i
funkcjonowanie samorządu lokalnego zagwarantowane jest w najwyższym
krajowym akcie
prawnym, czyli Konstytucji.
Jednostki
samorządu terytorialnego są samodzielne, czego wyrazem jest nadanie
im
osobowości prawnej, przyznanie samodzielności wykonywania
zadań określonych ustawowo,
samodzielności finansowej oraz
możliwości kształtowania ustroju wewnętrznego w granicach
prawem
przewidzianych.
W państwie niemieckim istnieją dwa szczeble
samorządu lokalnego: gmina i powiat. Do zakresu działania gminy
należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym,
niezastrzeżone dla innych podmiotów. Powiaty działają na zasadzie
pomocniczości i wykonują zadania ponadgminne, a zatem te zadania
lokalne, które przekraczają możliwości pojedynczych gmin.
Jednostki samorządu lokalnego w Niemczech wykonują zadania własne
jak i zadania zlecone.
VI, VII. Organizacje i struktura
polityczna
W strukturze Republiki Federalnej Niemiec mamy
do czynienia z odrębnymi strukturami władzy na szczeblu federalnym,
na szczeblu krajowym, na szczeblu lokalnym ( samorządowym ).Proces
rządzenia opiera się na koalicji rządzącej.
* Dla szczebla
federalnego charakterystyczna jest więc pewna równowaga tak w
strukturze organów państwowych, jak i w układzie sił
politycznych.(FEDERALIZM. nadanie struktury federalnej wynikało
zarówno z nawiązania do tradycji, jak też z dążenia mocarstw
okupacyjnych do maksymalnego ograniczenia siły władz centralnych
nowo powstającego państwa.)
* Biorąc pod uwagę szczebel
krajowy należy uwzględnić strukturę państw wchodzących w skład
RFN. Kraje te różnią się przede wszystkim wielkością i
charakterem dość znaczna liczba gabinetów jednopartyjnych na
szczeblu krajowym ( tylko w Bawarii druga izba - Senat), koncentracja
uprawnień ustawodawczych w organach federalnych, zaś zadań
organizacyjnych w organach krajowych. Mimo powyższych różnic
możliwe i konieczne jest poszukiwanie podobieństw.
*
Całkowicie odmiennie kształtował się natomiast ustrój samorządu
lokalnego. Punkt wyjścia stanowi założenie dwoistego charakteru
zadań realizowanych przez organy lokalne. Organy samorządowe
realizują nie tylko zadania o charakterze samorządowym.
Charakterystyczną cechą rozwiązań, opartych na niemieckie
tradycji ustroju władz lokalnych, nie istnienie kategorii tzw. zadań
zleconych.
Struktura polityczna gmin i powiatów wykazuje
istotne odrębności w porównaniu z sytuacją w krajach czy na
szczeblu federalnym np .dla radnych jest to działalność społeczna
wykonywana obok pracy zawodowej.
Zasady
organizacji
* wewnętrzna organizacja rządu opiera się na
trzech zasadach:
1) „Kanzlerprinzip” – reguluje art.65
Ustawy Zasadniczej RFN. Kanclerzowi przysługuje prawo ustalania
wytycznych polityki rządu i ministrów. Jednocześnie ponosi on za
to konstytucyjną odpowiedzialność. Kanclerz decyduje też o
porządku dziennym posiedzeń gabinetu.
2) „Ressortprinzip”
– określa art.65 zd. 2. W ramach wytycznych polityki rządu, które
organizują samodzielność ministrów w zakresie powierzonych im
sfer administracji, każdy minister kieruje jednak swoim resortem
całkowicie samodzielnie.
3) „Kollegialprinzip” wynika z
art.62. Jej istota polega na tym, że w przypadku pojawienia się
różnic zdań między ministrami, spór ów rozstrzyga ostatecznie
rząd. Sama zasada kolegialnego rozpatrywania najważniejszych spraw
i kierunków polityki rządu sprzyja koordynacji jego przedsięwzięć.
Nie przełamuje wprawdzie do końca resortowych partykularyzmów, ale
znacznie osłabia ich intensywność oraz zakres. Dodatkowo wzmacnia
jej działanie regulamin wewnętrzny rządu. Nakłada on obowiązek
zachowania tajności obrad gabinetu oraz solidarności wobec
przyjętych uchwał. Oznacza to, że także przegłosowani
ministrowie zobowiązani są do realizacji i publicznej obrony
rządowego stanowiska.
Organizacja wewnętrzna
Bundestagu
Na czele Bundestagu stoi jego przewodniczący,
powoływany zwyczajowo spośród członków najliczniejszej frakcji
parlamentarnej. W warunkach Niemieckich może zdarzyć się taka
sytuacja, że stanowisko przewodniczącego zajmuje przedstawiciel
opozycji. Przewodniczący izby niższej reprezentuje ją na zewnątrz,
organizuje jej pracę, prowadzi posiedzenia plenarne. Dysponuje też
szeregiem kompetencji dyscyplinarno – porządkowych. Jego zastępcy
wywodzą się z pozostałych frakcji parlamentarnych. Tworzą oni
wraz z przewodniczącymi Prezydium Parlamentu Federalnego. Posiada
ono niewielkie uprawnienia , w przeciwieństwie do Rady Seniorów.
Organizacja wewnętrzna Bundesratu
Przewodniczącego
wybiera się na okres jednego roku, a następnie pełni on funkcje
pierwszego przewodniczącego. Stanowisko przewodniczącego obejmuje
premier innego rządu krajowego. Z kolei Stała Rada Doradcza składa
się z pełnomocników rządów krajowych przy władzach federalnych.
Odgrywa ona role zbliżoną do Rady Seniorów w Bundestagu. Ciężar
pracy Bundesratu spoczywa na komisjach , które tworzą
przedstawiciele resortów krajowych. Bundesrat zbiera się z reguły
na krótkie posiedzenia plenarne w cele podjęcia określonych
decyzji.
Organizacje charakterystyczne
Wiele
zadań socjalnych, od opieki nad dziećmi do opieki nad seniorami
jest przejmowana przez organizacje charytatywne . Należą do nich
m.in.; robotnicze organizacje charytatywne (AWO), parytetyczne
związki opieki społecznej, Niemiecki Czerwony Krzyż. Niezależnie
od wyznania można też zwraca do „Diakonisches Werk” lub „
Caritas” .Oprócz organizacji charytatywnych w miastach i regionach
istnieje wiele zrzeszeń i inicjatyw, pełniących zadania społeczne
i kulturalne oraz organizujących się politycznie.
Niemieckie
Związki Zawodowe – są niezależne od państwa i partii
politycznych. Są one związkami zawodowymi zorganizowanymi w oparciu
o zasadę związków przemysłowych. Pojęcia pracodawca używa się
często jako skrótu na związki pracodawców, np. Federalne
Stowarzyszenie Niemieckich Związków Pracodawców.
VIII.
System wyborczy
Zasady prawa wyborczego
Parlament
Związkowy (Bundestag) jest jedynym ogólnofederalnym organem
przedstawicielskim. Od 1964 r. składał się on z 496 deputowanych,
bezpośrednio wybieranych przez obywateli oraz z 22 przedstawicieli
zachodnioberlińskiej Izby Deputowanych, a obecnie z 598 osób (od
2002 r.), ale liczba ta może się zwiększać o tzw. mandaty
nadliczbowe (dodatkowe, nadwyżkowe), o czym niżej. Liczba posłów
obecnej, XVI kadencji wynosi 614 co stawia go w rzędzie pięciu
najliczniejszych parlamentów świata zachodniego. Kadencja wynosi
cztery lata i upływa z dniem pierwszego posiedzenia izby, wybranej w
kolejnych wyborach. Jednym wyjątkiem jest sytuacja przedterminowego
rozwiązania parlamentu - wybory muszą się wówczas odbyć w
terminie 60 dni.
Prawo wyborcze opiera się na zasadach
powszechności, bezpośredniości, równości i tajności,
proklamowana jest też zasada „wolności wyborów”, rozumiana
jako nakaz dopuszczania do udziału w wyborach wszystkich sił
politycznych, które zgłoszą swój akces. Barierą konstytucyjną
jest tu jednak zakaz istnienia partii i organizacji o charakterze
„sprzecznym z konstytucją”, jak zobaczymy też niżej- obecna
postać zachodnioniemieckiego systemu wyborczego stwarza szanse
wejścia do parlamentu tylko partiom obecnie w nim zasiadającym.
Czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje „każdemu
Niemcowi” (przyjęte jest, więc tu szerokie pojęcie „Niemca”,
wykraczające poza krąg aktualnych mieszkańców RFN), który
przebywa w RFN co najmniej od 3 miesięcy i nie jest
ubezwłasnowolniony ani pozbawiony praw publicznych. Granica wieku
ustalona była początkowo na 21 lat dla czynnego i 25 lat dla
biernego prawa wyborczego; w 1969 r. obniżono ją odpowiednio do 18
i 21 lat, zaś w 1976 r. przyjęto jednolitą granicę 18 lat.
Rozszerzyło to liczbę osób uprawnionych do głosowania, co jednak
nie wpłynęło na wyniki wyborów, zaś frekwencja najmłodszych
wyborców jest niższa niż kolejnych grup wiekowych. Zasada równości
znajduje wyraz w przyznaniu każdemu wyborcy dwóch głosów oraz w
dążeniu do zapewnienia równej wielkości okręgów wyborczych, tak
by każdy deputowany był wybierany przez tę samą liczbę wyborców.
W pierwszym dziesięcioleciu istnienia RFN różnice wielkości
okręgów wyborczych ułatwiały zdobywanie mandatów partiom
chadeckim. Na tym tle wydane zostało orzeczenie Związkowego
Trybunału Konstytucyjnego w 1962 r., które, uznając dopuszczalność
33% odstępstw od ogólnofederalnej średniej, wskazało jednak, iż
żaden z krajów nie powinien mieć więcej okręgów wyborczych niż
wynikałoby to z liczby zamieszkujących go wyborców. Zasada
równości jest też w płaszczyźnie prawnej deformowana przez
instytucję tzw. klauzuli ograniczającej, zaś w płaszczyźnie
politycznej przez doktrynę proporcjonalnej równości szans partii
politycznych w procesie wyborczym. Zasada bezpośredniości nie jest
powiązana z wymaganiem osobistego głosowania, dopuszczalne, bowiem
jest również oddanie głosu za pośrednictwem poczty.
Wyniki
wyborów ustalane są przez powiązanie elementów systemu
większościowego z proporcjonalnym. Negatywne doświadczenia
rozdrobnienia partyjnego w parlamencie Republiki Weimarskiej
skłoniły, bowiem ustawodawcę zachodnioniemieckiego do odrzucenia
zasady proporcjonalności w klasycznej postaci (polegającej, jak
wiadomo, na tym, że mandaty w wielomandatowych okręgach wyborczych
rozdzielane są pomiędzy uczestniczące w wyborach partie
polityczne, proporcjonalnie do liczby głosów uzyskanych przez każdą
z tych partii). Nie zdecydowano się jednak również na wprowadzenie
systemu większościowego (w jednomandatowych okręgach wyborczych
zwycięża kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów) -
żadna z obu wielkich partii RFN nie czuła się wówczas na tyle
silna, by forsować takie rozwiązanie. W rezultacie powstała
specyficzna kombinacja obu systemów, określana obecnie w RFN jako
„spersonalizowane wybory proporcjonalne" i niewystępującą w
żadnym innym państwie.
Połowa deputowanych do Parlamentu
Związkowego jest wybierana w jednomandatowych okręgach wyborczych
na zasadzie systemu większościowego. Na karcie do głosowania
wymienione są nazwiska wszystkich kandydatów z danego okręgu i
wyborca oddaje głos (tzw. głos pierwszy) na jednego z nich. Wybrany
zostaje kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów
(system większości względnej).
Druga połowa mandatów jest
rozdzielana na szczeblu krajów na zasadzie proporcjonalności. W
każdym z krajów RFN zgłaszane są przez partie biorące udział w
wyborach tzw. krajowe listy wyborcze, obejmujące niekiedy po
kilkadziesiąt nazwisk. Wyborca oddaje głos (tzw. głos drugi) przez
wskazanie listy (partii), której udziela poparcia. Przydział
mandatów dla poszczególnych partii następuje proporcjonalnie do
liczby głosów, które w skali kraju padły na listę danej partii.
Na tej podstawie ustala się liczbę mandatów, która powinna
przypaść poszczególnym partiom w danym kraju. Od tak ustalonej
liczby mandatów odejmuje się liczbę mandatów zdobytych przez
kandydatów danej partii w okręgach wyborczych (tzw. mandaty
bezpośrednie), a pozostałe mandaty przypadają kandydatom z list
krajowych, według kolejności ich umieszczenia na tych listach.
Istnieje też możliwość, że jakaś partia uzyska w okręgach
wyborczych więcej mandatów bezpośrednich niż liczba przypadająca
jej w proporcji do liczby głosów w skali kraju. W takiej sytuacji
partia zachowuje te tzw. „mandaty nadwyżkowe”, a liczba
deputowanych do parlamentu zostaje odpowiednio zwiększona. W takim
oczywiście wypadku kandydaci z listy krajowej danej partii nie
uzyskują żadnego mandatu. Sytuacje takie są możliwe wobec systemu
większości względnej, przyjmowanego dla obsadzenia mandatów
bezpośrednich. Jeżeli więc w skali kraju jedna partia uzyska w
większości okręgów wyborczych nieznaczną przewagę, to mogą jej
przypaść mandaty nadwyżkowe.
Technika ustalania wyników
wyborów jest więc dość skomplikowana. Trzeba zresztą zaznaczyć,
że wyborca nie ma obowiązku oddawania swego pierwszego i drugiego
głosu na kandydatów z tych samych partii politycznych.
System
proporcjonalnego rozdziału mandatów z list krajowych jest też
deformowany przez instytucję tzw. klauzuli ograniczającej.
Ordynacja wyborcza ustala bowiem, iż mandaty z list krajowych może
uzyskać tylko partia, która uzyskała przynajmniej 5% głosów w
skali ogólnofederalnej lub zdobyła 3 mandaty bezpośrednie. Głosy
oddane na listy krajowe partii, które nie zadośćuczyniły jednemu
z tych warunków- przepadają. Jednak kandydaci wybrani bezpośrednio
(głosami pierwotnymi) w każdym przypadku wchodzą do Bundestagu,
nawet jeśli ich partia nie przekroczyła progu 5% w głosowaniu
proporcjonalnym. Tak było w 2002 r. w odniesieniu do partii PDS.
Klauzula ograniczająca jest skierowana przeciwko małym partiom
politycznym i stanowi czynnik przeciwdziałający rozdrobnieniu
partyjnego układu sił w parlamencie. Nie jest to zresztą
instytucja znana wyłączni ustawodawstwu wyborczemu RFN - klauzule
ograniczające występują np. w państwach skandynawskich (4%) czy w
Hiszpanii (5%).
Ważność wyborów stwierdza - w razie
podniesienia zastrzeżeń - sam Parlament Związkowy, a od jego
decyzji przysługuje odwołanie do Związkowego Trybunału
Konstytucyjnego.
Wybory 2005
Wybory
parlamentarne w Niemczech, 2005 odbyły się 18 września 2005 roku w
298 z 299 okręgów wyborczych. W okręgu nr 160 (Drezno I) wybory
przeprowadzono dopiero 2 października z powodu śmierci kandydatki z
partii NPD.
• Tło polityczne wyborów
Kanclerz Niemiec
Gerhard Schröder poprosił prezydenta Horsta Köhlera o skrócenie
kadencji Bundestagu po tym, jak SPD zaczęła systematycznie tracić
poparcie społeczne i przegrała wybory lokalne w Nadrenii
Północnej-Westfalii. 1 lipca 2005 roku Schröder nie uzyskał wotum
zaufania w Bundestagu. Wotum zaufania dla gabinetu kanclerza poparło
151 deputowanych, partia SPD i Związek 90/Zieloni, zgodnie z
sugestią Schrödera wstrzymali się od głosu. W telewizyjnym
przemówieniu z 21 lipca 2005 prezydent zgodził się na rozwiązanie
parlamentu i przeprowadzenie przedterminowych wyborów. Jeszcze przed
ogłoszeniem oficjalnego stanowiska prezydenta, kilku deputowanych
zapowiedziało zaskarżenie do Trybunału Konstytucyjnego ewentualnej
decyzji o rozwiązaniu parlamentu. Kandydatem na kanclerza partii
CDU/CSU jest Angela Merkel, przewodnicząca CDU.
• Kampania
wyborcza
Kampania przebiegała w sposób agresywny. Politycy z
każdej strony walczyli o głosy wyborców do ostatniej chwili. W
Niemczech brak jest ustawy ustanawiającej ciszę wyborczą. Do tej
pory, istniała między partiami niepisana umowa, że kampania
kończyła się w piątek, dwa dni przed wyborami. W tym roku jednak,
zarówno Schröder z SPD oraz Merkel z CDU zapowiedzieli, że będą
walczyć o głosy niezdecydowanych do końca. Podobnie postąpili
liderzy innych partii politycznych. W weekend kampania przerodziła
się w bezpardonową walkę. W ostatnim dniu przed wyborami, kanclerz
Schröder odwiedził wyborców w Recklinghausen w Nadrenii
Północnej-Westfalii, gdzie krytykował emerytalną reformę
przygotowaną przez CDU oraz nowelizację prawa pracy. Angela Merkel
natomiast w tym samym czasie była z kampanią w Bonn, gdzie
zarzucała kanclerzowi manipulację społeczeństwem oraz, że w
tajemnicy przed rodakami przygotowuje program cięć budżetowych,
które mają być wdrożone po wyborach.
• Wyniki
wyborów
Według wyników oficjalnych, najwięcej głosów
zdobyła opozycyjna CDU/CSU (ok. 35,2%), zaś współrządząca SPD
ok. 34,2%. Żadna z tych partii nie będzie w stanie stworzyć
większościowego rządu ze swoim tradycyjnym partnerem politycznym
(odpowiednio FDP 9,8 % i Grüne 8,1%). Do parlamentu wejdzie też
lewicowa Die Linkspartei. (8,7%).
• Propozycje koalicji
rządowych
Możliwość koalicji z dotychczas rządzącymi SPD i
Zielonymi wyklucza liberalna FDP (koalicja sygnalizacji), natomiast
SPD wyklucza koalicję rządową z Die Linkspartei. Jedną z
możliwości był sojusz CDU/CSU z FDP oraz Partią Zielonych
(koalicja jamajska), wykluczony jednak przez tych ostatnich. Realna
stała się „wielka koalicja” CDU/CSU- SPD. Głównym problemem w
rozmowach pomiędzy partiami, było stanowisko kanclerza, gdyż
ubiegali się o nie zarówno Merkel jak i Schröder. Ostatecznie 9
października 2005 uzgodniono, że kanclerzem zostanie Angela
Merkel.
Oficjalne wyniki
Partia Głosy Procent (zmiana)
Mandaty (zmiana) % mandatów
Christlich-Demokratische Union
(CDU)
13.136.740 27,8% -1,7% 180 -10 29,3%
Christlich-Soziale
Union (CSU)
3.494.309 7,4% -1,6% 46 -12 7,5%
CDU/CSU razem
w sojuszu 16.631.049 35,2% −3,3% 226 -22 36,8%
Sozialdemokratische
Partei Deutschlands (SPD)
16.194.665 34,2% -4,3% 222 -29
36,2%
Freie Demokratische Partei (FDP)
4.648.144 9,8% +2,4%
61 +14 9,9%
Die Linkspartei. (L)
4.118.194 8,7% +4,7% 54
+52 8,8%
Bündnis 90/Die Grünen (G)
3.838.326 8,1% -0,5%
51 -4 8,3%
Inne 1.857.610 4,0% +1,0% 0 - 0
Razem 47.287.988
100,0% - 614 - 100,0%
Frekwencja 77,7%
IX.
System partyjny
Charakterystyka systemu
partyjnego
System partyjny przeszedł poważną ewolucję w
pierwszym piętnastoleciu istnienia zachodnioniemieckich partii
politycznych. Odrodziły się one w tradycji okresu weimarskiego.
Pierwsze wyniki federalnych i krajowych wyników wyborów mogły
sugerować kontynuację przedwojennego systemu rozbicia
wielopartyjnego. Rozwój jednak potoczył się w innym kierunku i
pomiędzy 1961 a 1983 r. w Parlamencie Związkowym pozostawały tylko
trzy frakcje partyjne: CDU/CSU, SPD, FDP, które można określić
mianem „partii parlamentarnych”. Partie pozostałe długo nie
potrafiły zmienić tego stanu rzeczy. Dopiero na przełomie lat 70 i
80 sukcesy wyborcze zaczęła odnosić Partia Zielonych, której
udało się uzyskać mandaty nie tylko w parlamentach krajowych, ale
także w Bundestagu.
W Niemczech ukształtował się
specyficzny system partyjny. Obecnie scena polityczna
jest
spolaryzowana, partie skupiają się w dwóch przeciwstawnych blokach
– centrolewicowym- SPD, Partia Zielonych- i centroprawicowym-
CDU/CSU oraz FDP. Natomiast socjalistyczna partia PDS jest izolowana
na szczeblu federalnym. Działalność partii regionalnych ogranicza
się głównie do krajów związkowych. W ostatnich miesiącach jako
odpowiedź na trudną sytuacje polityczną powstają nowe inicjatywy,
np. Partia Pracy i Sprawiedliwości Społecznej - Alternatywa
Wyborcza (ASG).
Na tle dotychczasowych doświadczeń można
powiedzieć, że system partyjny RFN charakteryzuje się stabilnością
oraz poważnym zróżnicowaniem pozycji i znaczenia poszczególnych
partii.
Programy partyjne
Partie stale
reprezentowane w parlamencie mają różny rodowód historyczny,
obecnie jednak wszystkie one przekształciły się z partii klasowych
w masowe dążąc do uzyskania sympatyków i członków ze wszystkich
grup i warstw społecznych. Towarzyszy temu brak zasadniczych różnic
programowych (opartych na elementach klasowych) między tymi partiami
co jest zresztą naturalną konsekwencją istniejącego systemu
partyjnego. Niezależnie więc od tego, że każda z partii dąży do
podkreślenia swej odrębności i akcentuje specyfikę swojego
programu, należy zaznaczyć, iż różnice te mają charakter
bardziej taktyczny niż strategiczny, a w żadnym zaś razie nie
dotyczą podstawowych kwestii ustrojowych. Wszystkie partie
parlamentarne wyrażają więc pełną afirmację ustrojowego status
quo i ograniczają swe hasła programowe do doskonalenia istniejącego
systemu gospodarczego i politycznego. Programy partyjne mają
charakter raczej pragmatyczny, ograniczają się do podejmowania
bieżących problemów i nie wykraczają zwykle poza perspektywę
najbliższych wyborów.
Charakterystyka
poszczególnych partii parlamentarnych
a)
Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (niem. Sozialdemokratische Partei
Deutschlands, SPD) jest organizacją o najdłuższych tradycjach
datując swe powstanie na 1875 r. jako następczyni Powszechnego
Niemieckiego Związku Robotniczego (ADAV) Ferdinanda Lassalle'a.
Rozwój tej partii przebiegał w sposób typowy dla ugrupowań
socjaldemokratycznych na zachodzie Europy- od początkowych koncepcji
radykalnego reformizmu do pełnej reorientacji ideologicznej i niemal
całkowitego odrzucenia haseł marksistowskich. Dokonało się to na
zjeździe w Bad Godesberg w 1959 r., gdy kolejne porażki wyborcze
zmusiły partię do przeprowadzenia zasadniczych zmian kadrowych i
ideologicznych. SPD określiła się jako „partia ludowa” (co
oznaczało wyrzeczenie się dotychczasowego klasowego charakteru) i
sformułowała hasło „wolnościowo- demokratycznego socjalizmu”
oparte na dążeniu do stałego ulepszania istniejącego systemu
polityczno- ustrojowego, przy jednoczesnym uznaniu jego wyższości
nad systemem socjalistycznym. Pozwoliło to SPD na przejęcie władzy.
W 1966 r. SPD po raz pierwszy weszła w skład rządu RFN
tworząc tzw. "wielką koalicję" z CDU/CSU. Ponownie
wygrała wybory w 1969 r. tworząc koalicyjny rząd z FPD. Koalicja
ta przetrwała do 1982 r. kiedy to rządy zaczęła sprawować
koalicja CDU/CSU- FPD. SPD ponownie przejęła ster rządów w 1998
r. tworząc koalicję z Partią Zielonych. Kanclerzem został Gerhard
Schröder. Pogorszenie sytuacji gospodarczej kraju za jego rządów
spowodowało szybki spadek popularności koalicji, jednak w ostatnich
wyborach parlamentarnych w 2002 r. socjaldemokraci minimalnie
pokonali CDU/CSU, co pozwoliło kontynuować rządy wspólnie z
Zielonymi. SPD zdołała utrzymać się przy władzy głównie dzięki
sprzeciwowi wobec niepopularnej wojny w Iraku, którą z kolei
popierali chadecy. W wyborach parlamentarnych w 2005 r. minimalną
różnicą zwyciężyła opozycyjna CDU/CSU, a miejsce Schrödera
zajęła Angela Merkel.
Powojenni przewodniczący SPD
•
Kurt Schumacher: 1946 - 1952
• Erich Ollenhauer: 1952 - 1963
•
Willy Brandt: 1963 - 1987
• Hans-Jochen Vogel: 1987 - 1991
•
Björn Engholm: 1991 - 1993
• Rudolf Scharping: 1993 - 1995
•
Oskar Lafontaine: 1995 - 1999
• Gerhard Schröder: 1999 -
2004
• Franz Müntefering: 2004 - 2005
• Matthias
Platzeck od 2005
b) Unia Chrześcijańsko- Demokratyczna
(niem. Christlich Demokratische Union Deutschlands, CDU) powstała po
II wojnie ś światowej, po raz pierwszy w historii niemieckiej
obejmując tak
protestantów, jak i katolików. W prawdzie przez
pierwsze lata istnienia RFN działała też katolicka partia Centrum,
ale już w połowie lat 50 jej wyborców przejęła CDU. Podobny los
spotkał pozostałe partie mieszczańskie (z wyjątkiem FDP), co
ostatecznie nadało chadecji charakter podstawowego reprezentanta
wszystkich sił społecznych usytuowanych na prawo od
socjaldemokracji. Pewnemu zatarciu uległ w ten sposób wyznaniowy
charakter tej partii: choć opiera ona swe obecne koncepcje na
zasadach sprawiedliwości wyrównawczej i subsydiarności, to dążenie
do nadania jej charakteru masowego spycha elementy ideologiczne na
plan dalszy. Na kształtowanie się programu partyjnego zasadniczy
wpływ miał fakt, iż przez pierwsze 20 lat istnienia RFN była
partią rządzącą . Doprowadziło to do pewnej identyfikacji
programu partyjnego z programem rządowym, a w praktyce do
zastąpienia pierwszego przez drugi. Sytuacja partii stała się
trudniejszą gdy przeszła ona do opozycji.
W latach 1949- 69
partia znajdowała się u władzy, następnie ponownie od 1982 r.
Polityka partii w tatach 80 opierała się na dążeniu do
zjednoczenia Niemiec i na poprawie stosunków z Francją i Polską .
Polityka ta zakończyła się sukcesem.
CDU nie istnieje w
Bawarii; w tym kraju związkowym działa partia o podobnym
charakterze, CSU. Na szczeblu ogólnokrajowym partie te
współdziałają, występując jako CDU/CSU.
Przewodniczący
CDU
• Konrad Adenauer: 1950-1966
• Ludwig Erhard:
1966-1967
• Kurt Georg Kiesinger: 1967-1971
• Rainer
Barzel: 1971-1973
• Helmut Kohl: 1973-1998
• Wolfgang
Schäuble: 1998-2000
• Angela Merkel od 2000
c)
Unia Chrześcijańsko-Społeczna w Bawarii (niem. Christlich-Soziale
Union in Bayern, CSU) stanowi bawarski odpowiednik CDU, pozostając
jednak przy tym partią całkowicie samodzielną. Nie wykracza ona
swą działalnością poza teren Bawarii, warto jednak przypomnieć,
iż kilkakrotnie już formułowane były koncepcje przekształcenia
CSU w czwartą partię o federalnym zasięgu. Jak do tej pory miały
one charakter taktycznej groźby zmuszając CDU do określonych
ustępstw.
CSU została założona w 1946 r. i od początku
ściśle współpracuje z CDU. Na podstawie podpisanej z nią umowy
CSU nie rozszerza działalności poza Bawarię, a CDU nie ma swych
struktur w tym landzie. Partie tworzą wspólną frakcję
parlamentarną (CDU/CSU) i wystawiają wspólnego kandydata na
kanclerza. Unia Chrześcijańsko-Społeczna w porównaniu z CDU jest
bardziej przychylna w stosunku do interwencjonizmu państwowego.
Członkami CSU, w przeciwieństwie do CDU, są niemal wyłącznie
katolicy. CSU z reguły zajmuje też radykalniejsze stanowisko w
kwestiach związanych z polityką zagraniczną, np. była przeciwna
ratyfikacji układów pomiędzy RFN a ZSRR i Polską z 1970 r., a
obecnie zdecydowanie przeciwstawia się przyjęciu Turcji do Unii
Europejskiej w obawie przed zwiększeniem napływu imigrantów.
d)
Wolna Partia Demokratyczna (niem. Freie Demokratische Partei, FDP) to
partia, która powstała w 1948 r. zastępując kilka mniejszych
partii liberalnych, działających w Niemczech przed 1933 r. Także i
tu mieliśmy do czynienia z koncentracją systemu partyjnego,
prowadzącego do tworzenia partii silniejszych i bardziej stabilnych.
FDP nigdy nie stała się w prawdzie równorzędnym partnerem
chadecji czy socjaldemokracji lecz udała się jej uniknąć losu
pozostałych mniejszych partii mieszczańskich, których wyborcy
przejęci zostali przez chadecję. FDP jest koniecznym elementem
rządu RFN, gdyż sojusz z nią jest niezbędny do stworzenia
koalicji. FDP formułuje program oparty na koncepcjach
neoliberalizmu.
Ogół członków i zwolenników FDP można
podzielić na lewicowych i konserwatywnych liberałów.Lewicowi
liberałowie występują przede wszystkim w sprawie praw
obywatelskich, natomiast konserwatyści są przede wszystkim za
neoliberalizmem, kładąc nacisk na sprawy gospodarcze. Elementem ich
łączącym jest idea wolności niepodzielnej.
Wspólne dla nich
jest krytyczne nastawienie wobec państwa, a zwłaszcza biurokracji.
Ich motto - Państwa tylko tyle, ile niezbędne - mówi o
ograniczeniu ingerencji państwa w życie jednostki.
Liberałowie
współrządzili Niemcami od czasów powojennych. W 1949 r. zawarli
koalicję z CDU i DP udzielając poparcia gabinetowi Adenauera. Wraz
z chadekami kierowali państwem aż do 1966 r. (z przerwą na latach
1957-61, gdy CDU dysponowała absolutną większością w
Bundestagu). Byli jedyną liczącą się siłą opozycyjną wobec
tzw. wielkiej koalicji (CDU i SPD). W 1969 r. poparli w głosowaniu
parlamentarnym kandydata SPD na prezydenta. Wspólna akcja z SPD była
zaczątkiem ówczesnej współpracy parlamentarnej w gabinecie
koalicyjnym Willego Brandta. FDP uzyskała wówczas wpływ na
politykę zagraniczną (jej przedstawiciel Walter Scheel został
ministrem) i spraw wewnętrznych (tutaj na czele resoru stanął Hans
Dietrich Genscher).
Przewodniczący FDP
• 1948–1949:
Theodor Heuss
• 1949–1954: Franz Blücher
•
1954–1957: Thomas Dehler
• 1957-1960: Reinhold Maier
•
1960-1968: Erich Mende
• 1968-1974: Walter Scheel
•
1974-1985: Hans-Dietrich Genscher
• 1985-1988: Martin
Bangemann
• 1988-1993: Otto Graf Lambsdorff
•
1993-1995: Dr. Klaus Kinkel
• 1995-2001: Dr. Wolfgang
Gerhardt
• od 2001: Dr. Guido Westerwelle
e) Die
Linkspartei to partia polityczna powstała w 2005 r. z
przekształcenia komunistycznej SED, a potem PDS. Początkowo
występowała pod nazwą SED- PDS. W pierwszych wolnych wyborach do
Izby Ludowej NRD w marcu 1990 r. uzyskała niecałe 17% poparcia i
przeszła do opozycji wobec rządu Lothara de Maiziere'a. Od 1990 r.
reprezentowana jest w Bundestagu (od 1994 r. jako frakcja). Sytuuje
się na lewo od SPD i Partii Zielonych. Zrzesza w swoich szeregach
nie tylko tęskniących za czasami NRD - byłych członków SED
(chociaż to większość członków), ale także antyglobalistów,
pacyfistów, mniejszości seksualne oraz ludzi kontestujących obecny
system społeczny w Niemczech. W zachodniej części kraju nie
zdobyła jednak popularności. Przez długi czas bojkotowana przez
tradycyjne partie niemieckie (słynna kampania CDU tzw. czerwonych
skarpetek), oskarżana o obłudę i zakłamanie. Nigdy do końca nie
potępiła zbrodni popełnionych przez polityków SED, co zdaniem
krytyków nie pozwalało jej zwalczać faszyzmu i nacjonalizmu oraz
ujmować się za ludźmi wyzyskiwanymi przez kapitalizm. Zmiana nazwy
na Linkspartei wiąże się z wpisaniem na listy wyborcze partii
wielu lewicowych polityków, którzy opuścili SPD, zniechęceni
liberalnymi reformami kanclerza Schrödera.
Przewodniczący Die
Linkspartei
• 1990- 2000: Gregor Gysi
• 2000- 2003:
Gabi Zimmer
• od 2003: Lothar Bisky
f) Związek
90/Zieloni (niem. Bündnis 90/Die Grünen) to partia polityczna w
Republice Federalnej Niemiec, której poprzednicy powstali w latach
70 XX w. jako element nowych ruchów społecznych i ekologicznych. W
latach 80 w Niemczech Zachodnich powstała partia Zieloni (Die
Grünen). Była to pierwsza z partii Zielonych, która odniosła
sukcesy. Na przełomie lat 1989-1990 grupy walczące o prawa
człowieka w NRD utworzyły Związek 90 (Bündnis 90), który po
zjednoczeniu Niemiec utworzył jedną partię z zachodnimi
Zielonymi.
Od roku 1998 do 2005 Związek 90/Zieloni tworzył
koalicję rządową z Socjaldemokratyczną Partią Niemiec. Związek
90/Zieloni jest partią członkowską Europejskiej Federacji Partii
Zielonych, w Parlamencie Europejskim jej posłowie należą do grupy
Zieloni/WSE. Związek 90/Zieloni współpracuje także z partią
Zieloni 2004 oraz z Obywatelską Koalicją Zielonych.
Znani
politycy Związku 90/Zielonych
• Volker Beck
• Angelika
Beer
• Reinhard Bütikofer
• Joschka Fischer
•
Petra Kelly
• Fritz Kuhn
• Renate Künast
•
Claudia Roth
• Jürgen Trittin
X.
Postępowanie w sprawie projektu ustaw i jej uchwalanie
Inicjatywa
ustawodawcza ,czyli skuteczne prawo wniesienia projektu ustawy do
kompetentnego organu przysługuje rządowi federalnemu z łona posłów
Parlamentu Federalnego lub przez Rade Federalną.
• Z
inicjatywą ustawodawczą wychodzi rząd federalny
- projekt
złożony przez rząd zostaje przedstawiony najpierw do Rady
Federalnej (ma ona 6 tygodni do przedłożenia swojej opinii o nim,
jeżeli domaga się ona z ważnego powodu, w szczególności na
objętość projektu, przedłużenia terminu to termin wynosi 9
tygodni)
- rząd uważa projekt za pilny (może nie czekać na
opinie Rady Federalnej i już po trzech tygodniach przekazać projekt
do Parlamentu Federalnego). Jeśli nie wpłynęła jeszcze opinia
Rady Federalnej, opinie Rady Federalnej powinien on niezwłocznie po
jej nadejściu przekazać Parlamentowi Federalnemu.
•
Postępowanie prowadzone jest w oparciu o postanowienia regulaminowe,
które przewidują dla uchwalenia ustawy procedurę trzech czytań.
•
Pierwsze czytanie – odbywa się na posiedzeniu plenarnym izby i
sprowadza się do skierowania projektu do właściwej przedmiotowo
komisji
- skierowanie projektu do komisji może zostać
poprzedzone debatą plenarną na temat podstawowych założeń
projektu na wniosek Rady Seniorów, frakcji parlamentarnej lub 5%
obecnych deputowanych
• Członkowie Rady Federalnej,
oddelegowani do tej komisji, nie są związani instrukcjami. Jeśli
ustawa wymaga zgody Rady Federalnej , to wówczas także Parlament
Federalny i Rząd Federalny mogą żądać powołania komisji. Jeśli
komisja zaproponuje zmianę uchwalonego tekstu ustawy, to wówczas
Parlament Federalny musi podjąć na nowo uchwale.
• Komisja
po zakończeniu pracy nad projektem przedkłada Bundestagowi
sprawozdanie
• Sprawozdanie takie jest podstawą drugiego
czytania projektu ustawy, które odbywa się na plenum Izby i
obejmuje szczegółową analizę poszczególnych przepisów ustawy
-
na tym etapie pracy każdy deputowany może wnosić swoje propozycje
poprawek projektu, będącego podstawą prac. Każdy analizowany
artykuł poddawany jest pod głosowanie. Istnieje jednak możliwość
przegłosowania przez Izbę tzw. głosowania łącznego nad
określonymi fragmentami uchwalonej ustawy.
• Trzecie czytanie
obejmuje dyskusje nad projektem, ale jedynie na wniosek 5%
deputowanych lub Rady Seniorów
- na tym etapie prac
legislacyjnych poprawki mogą zgłaszać jedynie frakcje
parlamentarne lub grupy deputowanych, liczące co najmniej 5%
deputowanych. Istnieje również ograniczenie przedmiotowe – w
czasie trzeciego czytania poprawki mogą być wnoszone jedynie do
tych postanowień opracowanej ustawy, do których wniesiono poprawki
w drugim czytaniu.
- trzecie czytanie obejmuje również
uchwalenie ustawy, wymaga to zwykłej większości głosów
deputowanych obecnych na posiedzeniu.
- po uchwaleniu projektu
ustawy przez Bundestag przekazywana jest ona niezwłocznie
Bundesratowi.
- Bundesrat wyraża zgodę na ustawę,
postępowanie ustawodawcze w zasadzie ulega zakończeniu.
[Jeżeli
Izba zgłasza zastrzeżenia co do tekstu ustawy, to powinna powstać
komisja mediacyjna. Jej rola sprowadza się do zaproponowania takiej
wersji ustawy, która jest do zaakceptowania przez obie izby, lub
przedłożenia wniosku o odrzucenie ustawy.]
• Ustawa
uchwalona przez Parlament Federalny dochodzi do skutku, i ile Rada
Federalna wyrazi na nią zgodę, nie zgłosi wniosku , nie wniesie
sprzeciwu w terminie , lub go wycofa, albo jeśli sprzeciw zostanie
przegłosowany przez Parlament Federalny
• Ostatni etap
procedury legislacyjnej to podpisanie ustawy przez prezydenta, akt
ten wymaga kontrasygnaty.
- w gestii prezydenta jest prawo do
kontroli formalnej ustawy.
X – inne ważne
informacje
• Zachodnioniemiecki system parlamentarny opiera
się na charakterystycznym układzie stosunków pomiędzy kanclerzem
i rządem a parlamentem. Silna jest pozycja parlamentu a zwłaszcza
Bundestagu. Konstytucja gwarantuje autonomię jego wewnętrznej
organizacji i trybu funkcjonowania.
• Najważniejszą pozycję
w systemie niemieckim zajmuje kanclerz, któremu konstytucja powierza
ustalanie wytycznych polityki rządu oraz czyni za nie
odpowiedzialnym przed parlamentem.
• W świetle praktyki
politycznej konstytucyjny system organów ulega przeobrażeniom i
następuje zmniejszenie rangi parlamentu. Przyczyniają się do tego
partie polityczne, których przywódcy zajmują kluczowe pozycje w
rządzie.
• Kanclerz pozostaje tak długo u władzy jak długo
w parlamencie nie ukształtuje się większość zdolna do wyboru
nowego kanclerza.
• Na pozycje parlamentu w systemie
politycznym RFN i jego zmniejszający się prestiż społeczny
wpłynęły też pewne pozostałości historyczne – brak w
społeczeństwie niemieckim tradycji rządów parlamentarnych i
szczególny szacunek dla administracji.
• Mimo konstytucyjnego
przyjęcia podziału władz i dążenia do równowagi w systemie
organów podstawowych cały szereg konstytucyjnych instytucji
wykorzystywanych jest w praktyce w celu umocnienia pozycji
kanclerza.
• Na straży konstytucyjności stanowionych aktów
prawnych stoi Federalny Trybunał Konstytucyjny
• Zasada
legalności – niezawisłość sędziowska oznacza, że sędzia w
wykonywaniu funkcji orzeczniczej podlega tylko ustawą. Żaden organ
lub osoba nie może ingerować w proces wydawania wyroków ani ich
zmieniać.
• Na straży przestrzegania praw człowieka przez
organy władzy wykonawczej stoją niezawiśli sędziowie, ale stoi
również, a może nawet przede wszystkim, prawo podmiotowe,
zapewniające pełną ochronę prawną.
Wyjaśnienie
podstawowych pojęć zawartych w pracy
arbiter – rozjemca
powołany przez strony wiodące spór lub przez sąd do
rozstrzygnięcia sporu poza sądownie
kontrasygnata -
dodatkowe podpisanie aktu prawnego (ustawy bądź rozporządzenia)
przez drugą osobę, potwierdzające jego ważności i przenoszące
pełną odpowiedzialność polityczną i prawną na podpisującego. W
systemie rządów parlamentarno-gabinetowych oznacza najczęściej
podpisanie aktu urzędowego wydanego przez głowę państwa przez
premiera lub ministra odpowiedniego resortu.
kontrasygnata
rządu- Zarządzenie i postanowienie Prezydenta Federalnego wymagają
dla swej ważności kontrasygnaty Kanclerza Federalnego albo
właściwego ministra federalnego. Nie obowiązuje to odnośnie do
mianowania i odwoływania Kanclerza Federalnego, rozwiązania
Parlamentu Federalnego .
konstruktywne wotum nieufności –
rodzaj wotum nieufności, zabezpieczający przed pochopnym odwołaniem
rządu przez parlament i tym samym utrudniający destabilizację
systemu politycznego. W tym rozwiązaniu głowa państwa przyjmuje
dymisję rządu tylko wtedy, gdy część parlamentu, która
wystąpiła o wotum nieufności, jednocześnie zgłosiła i uzyskała
poparcie większości parlamentu dla kandydata na nowego
premiera
land – nazwa części składowej federacji w
Niemczech (16 Landów, określanych popularnie jako Bundeslandy) i
Austrii (9 Bundeslandów), posiadająca własny, wewnętrzny rząd
oraz parlament. Władze landu posiadają szerokie uprawnienia
wewnętrzne z zakresu prawa i ordynacji podatkowej,
edukacji.
mandaty – stan, w którym państwo ma
obowiązek wykonywania wszystkich poleceń organizacji
międzynarodowej. Organizacja ta ma mandat i może w dowolny sposób
kierować polityką tego państwa
odpowiedzialność
konstytucyjna – pociągnięcie członków rządu do
odpowiedzialności za działalność niezgodną z konstytucją przed
specjalnym trybunałem.
odpowiedzialność polityczna –
negatywna ocena polityki rządu lub działalności jego członków
powodująca odwołanie ze stanowisk, w systemie parlamentarno –
gabinetowym przez uchwalenie wotum nieufności lub odmówienie wotum
zaufania przez parlament
resort administracyjny to wyodrębniona
organizacyjnie część administracji państwowej, zajmująca się
wydzielonym i powiązanym ze sobą kompleksem spraw, którą kieruje
minister lub inny organ naczelny. W języku potocznym słowo resort
jest traktowane jako synonim słowa ministerstwo (np. resort
gospodarki, resort pracy). W ścisłym znaczeniu resort obejmuje
jednak, obok ministerstwa, także kierującego resortem ministra i
inne podmioty jemu podporządkowane (urzędy centralne, organy
terenowe i inne jednostki organizacyjne).
większość
bezwzględna - gdy podczas głosowania liczba głosów za wnioskiem
jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących
się
większość kwalifikowana - gdy podczas głosowania
wniosek popiera większość głosujących wyrażona ułamkiem (2/3,
3/5)
wotum nieufności - Parlament Federalny może wyrazić
Kanclerzowi Federalnemu wotum nieufności tylko w ten sposób, ze
większością swoich członków wybierze następcę oraz zwróci się
do Prezydenta Federalnego o zwolnienie Kanclerza Federalnego.
Prezydent Federalny zobowiązany jest przychylić się do wniosku i
mianować elekta. Miedzy wnioskiem a terminem musi upłynąć 48
godzin.
wotum zaufania- jeśli wniosek Kanclerza
Federalnego o udzielenie mu wotum zaufania nie uzyska zgody
większości członków Parlamentu Federalnego, wtedy Prezydent
Federalny na wniosek Kanclerza Federalnego może rozwiązać
Parlament Federalny w ciągu dwudziestu jeden dni. Prawo rozwiązania
wygasa, jeśli Parlament Federalny wybierze większością swoich
członków innego Kanclerza Federalnego. Miedzy wnioskiem a
glosowaniem musi upłynąć 48 godzin.
Bibliografia
1.
Garlicki Leszek, Ustrój polityczny Republiki Federalnej Niemiec,
Warszawa 1985
2. Mały leksykon systemów politycznych pod
red.T.Godunia, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001.
3. Rousseau
Dominique, Sądownictwo Konstytucyjne w Europie, Wydawnictwo Sejmowe,
Warszawa 1999.
4. Ustroje państw współczesnych, praca
zbiorowa pod red. W.Skrzydło, UMCS 2000.
5. Bogdan Dolnicki –
„Samorząd terytorialny”.
6. Słownik Encyklopedyczny
„Edukacja Obywatelska”.