Myślenie – to złożony proces umysłowy, polegający na tworzeniu nowych reprezentacji za pomocą transformacji dostępnych informacji.
Myślenie – czynność myślenia jest łańcuchem operacji myślowych, za pomocą których przetwarzamy informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki temu człowiek poznaje rzeczywistość.
Wg Kozieleckiego - Myślenie – jest czynnością, która obejmuje różnorodne procesy, takie jak: przewidywanie, odkrywanie, rozumowanie, wnioskowanie itp. Jest czynnością umysłową, w której udział biorą operacje umysłowe. Dzięki temu człowiek przetwarza informacje tj: spostrzeżenia, wyobrażenia, pojęcia.
Cechy myślenia:
Dokonuje się w umyśle, lecz wnioskuje się o nim z obserwowanego zachowania.
Jest procesem polegającym na manipulacji wiedzą w ludzkim systemie poznawczym.
Jest nakierowane na znajdywanie rozwiązań dla problemów, które dana jednostka napotyka.
krytycyzm
samodzielność
giętkość (plastyczność)
sztywność
szybkość (ruchliwość)
Myślenie:
Pomaga nam osiągnąć to co chcemy.
Jest najbardziej złożona forma działania człowieka.
Jest procesem przedstawieniowym, symbolicznym.
Przedmiotem myślenia mogą być: rzeczy, zdarzenia (obecne, zapamiętane, wyobrażone).
Odzwierciedla i analizuje to, co jest dane w pełnym wymiarze czasowym.
Może dotyczyć teraźniejszości, przeszłości i przyszłości.
Myślenie opiera się na:
Pojęcia
Schematy
Skrypty
Wyobraźnia wzrokowa
Rodzaje myślenia:
Sensoryczno – motoryczne – zwane myśleniem konkretnym. Zasadniczą rolę spełniają spostrzeżenia, które dostarczają informacji o aktualnej sytuacji. Dominuje u małych dzieci (do 2 lat) i zwierząt. Dzięki temu rozwojowi myślenia ludzie dorośli rozwiązują zadania praktyczne.
Pojęciowe – zwane abstrakcyjno – pojęciowym. W toku tego myślenia człowiek operuje pojęciami, które często są bardzo abstrakcyjne. W początkowych fazach tego myślenia znaczną rolę mogą odgrywać wyobrażenia.
Produktywne – tworzenie nowych informacji potrzebnych dla podmiotu myślenia.
Reproduktywne – polega na zastosowaniu uprzednio zdobytej wiedzy w nowych zadaniach, w rozwiązywaniu problemów.
W strukturze czynności myślenia wyróżnia się:
Informacje o świecie – to, co jest przetwarzane w myśleniu.
Operacje – elementarne transformacje umysłowe.
Strategie – (metody, taktyki, strategie) to co wpływa na uporządkowanie kolejnych operacji.
Klasyfikacja myślenia:
Nieukierunkowane (niekontrolowane):
Freud wykorzystuje metodę wolnych skojarzeń (rzucanie hasła i mówienie skojarzenia z tym słowem).
Marzenia (np. senne) – przykład asocjacyjnego myślenia.
Wytwory – określane jako patologiczne, oderwane od rzeczywistości np. myślenie autystyczne.
Ukierunkowane (kontrolowane):
Można podzielić na dwa typy:
Krytyczne – wtedy, kiedy orzekamy o prawdzie lub fałszu; oparte na faktach, prawdopodobieństwie.
Twórcze – odkrywanie zależności, rozwiązywanie problemów, wynajdywanie metod, tworzenie nowych form.
Pojęcia – są to umysłowe reprezentacje powiązanych ze sobą zjawisk, pogrupowanych w pewien sposób. Pojęcia mogą reprezentować: przedmioty, czynności lub organizmy żywe.
Metody przyswajania pojęć:
Metoda różnicowania – przyswojenie treści pojęcia jest możliwe dzięki dwóm operacjom: abstrakcji i uogólnieniu.
Abstrakcja – polega na wyodrębnieniu pewnych cech przedmiotów i pomijaniu innych.
Uogólnienie – jest operacją łączenia cech wspólnych dla klasy przedmiotów.
Metoda przyswajania pojęć w kontekście.
Pojęcia naturalne – dominują w życiu potocznym człowieka.
Metoda nowej klasyfikacji – pozwala na tworzenie nowych pojęć.
Pojęcia dzielą się na:
Pojęcia matrycowe – to poznawcza reprezentacja skończonej liczby wspólnych cech, które w jednakowym stopniu przysługują wszystkim desygnatom (egzemplarzom) danej klasy. Matrycowe – występują w naukach ścisłych np. fizyka, chemia. Są to nauki dedukcyjne, mocne. Są jasno zdefiniowane, wyraziste. Spostrzegamy rzeczywistość przez pryzmat tych nauk.
Pojęcia naturalne – to poznawcza reprezentacja odzwierciedlająca zespół wspólnych cech, które w różnym stopniu przysługują wszystkim desygnatom danej klasy. Naturalne – występują w naukach takich jak: medycyna, psychologia. Są to nauki indukcyjne, słabe. W języku potocznym dominują pojęcia naturalne, rozciągliwe. Pojęcia takie jak: szczęście, twórczość, choroba psychiczna, miłość są pojęciami naturalnymi, bo dla każdego co innego znaczą.
Pseudopamięć – przypominanie sobie nowych bodźców, gdyż ich atrybuty są przechowywane w pamięci.
Problemem – jest każda sytuacja zadaniowa (w życiu codziennym, w pracy zawodowej), w której występuje pewna trudność, pytanie na które szukamy odpowiedzi.
Problemy dzielimy na:
otwarte (w nauce, sztuce) – poziom informacji jest niski, dopuszcza się różnorodne rozwiązania; to dylematy.
zamknięte (w wojsku) – dany jest pełny zbiór możliwych rozwiązań.
W strukturze problemu można wymienić:
cel
dane początkowe, czyli informacje zawarte w sytuacji problemowej
Rozwiązywanie problemów – to myślenie przechodzące od stanu wyjściowego do stanu docelowego za pośrednictwem pewnego zbioru operacji umysłowych.
Strategie rozwiązywania problemów:
algorytm – metodyczna procedura „krok po kroku”, która gwarantuje końcowy sukces pod warunkiem wystarczającej ilości czasu i cierpliwości.
heurystyka – jest nieformalną „regułą kciuka” pozwalającą iść na skróty, redukującą rozwiązywanie złożonych problemów o prostszych operacji osadzania.
Fazy rozwiązywania problemów:
Dostrzeganie problemu.
Analiza sytuacji problemowej (określenie różnicy między tym co wiemy, a tym co jest pożądane).
Wytwarzanie pomysłów na rozwiązanie problemów.
Weryfikacja pomysłów (trzeba wybrać jedno rozwiązanie).
Przystępowanie do działania.
Fazy rozwiązywania problemów wg Dewey'a:
Sytuacja problemowa.
Ukazanie problemu.
Wstępne gromadzenie informacji o przedmiocie (problemie).
Sformułowanie hipotezy w oparciu o zgromadzone informacje.
Plan działania.
Sprawdzenie słuszności przewidywań.
Formułowanie związane z rozwiązywaniem problemów.
Utrudnienia związane z rozwiązaniem problemów:
nastawienie
wcześniejsze doświadczenia
brak informacji
ograniczenia związane z postrzeganiem