Współpraca ONZ – UE
Organizacja Narodów Zjednoczonych i Unia Europejska są organizacjami, które kierują się podobnymi wartościami i mają zbliżone cele, nic więc dziwnego, że ich współpraca posuwa się coraz dalej. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że absolutnie wszystkie państwa tworzące UE są też członkami ONZ, a poza tym Francja i Wielka Brytania są również stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa z prawem weta.
Niezwykle ważnym wydarzeniem dla stosunków między tymi dwiema organizacjami było przyznanie UE statusu stałego obserwatora w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ, co miało miejsce w 1974 roku. Współpraca ONZ i Unii Europejskiej rozszerzała się stopniowo i kolejno obejmowała nowe kwestie ważne dla całej społeczności międzynarodowej. Obecnie odbywa się ona przede wszystkim w następujących dziedzinach:
rozwój,
utrzymywanie pokoju i zapobieganie konfliktom,
ochrona środowiska i zrównoważony rozwój,
pomoc humanitarna,
prawa człowieka,
handel
kultura.
Warto zaznaczyć, że Unia Europejska jest głównym źródłem finansowania pomocy udzielanej przez organizacje wyspecjalizowane, programy i fundusze Narodów Zjednoczonych. Dla przykładu tylko w 2008 roku Unia przekazała ONZ ponad miliard euro na działania związane ze wspieraniem rozwoju i udzielaniem pomocy humanitarnej. Wspólnym celem Unii Europejskiej i ONZ w dziedzinie utrzymywania pokoju jest umacnianie strategii zapobiegania konfliktom, kontrola zbrojeń, promowanie i zwiększanie roli regionów w utrzymywaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, a także wspieranie misji pokojowych, które odbywają się na podstawie mandatu Rady Bezpieczeństwa.
Szczególnie ważne jest skuteczne współdziałanie, jak również sprawna wymiana informacji. Zaangażowanie krajów Unii Europejskiej w te działania potwierdzają przede wszystkim ich wkłady finansowe, a także udział żołnierzy, policji i obserwatorów z tych krajów w operacjach pokojowych ONZ. W 2006 roku wzięło w nich udział 11 140 obywateli państw członkowskich Unii, co stanowiło 13% ogółu personelu misji pokojowych ONZ. Wkład państw członkowskich UE w operacje pokojowe ONZ na Bałkanach (SFOR, UNMIBH, KFOR, UNMIK) wyniósł około 70%. Unia współpracuje z ONZ również poprzez własne operacje i misje, które prowadzi w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (Common Foreign and Security Policy - CFSP). Jednym z takich przedsięwzięć była operacja EUFOR RD Kongo rozpoczęta w 2006 roku w celu wsparcia MONUC, misji pokojowej.
Kontakty na najwyższym szczeblu oraz rozwój Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej przyczyniają się do pogłębiania i rozszerzania współpracy UE z ONZ, a głównym organem UE współpracującym z ONZ jest Komisja Europejska. Co więcej Traktat Lizboński, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 roku, wprowadza istotne zmiany pozwalające na aktywniejszą realizację wspomnianej polityki. Przed jego wejściem w życie Unia Europejska w Organizacji Narodów Zjednoczonych była reprezentowana przede wszystkim przez państwa członkowskie kolejno sprawujące Prezydencję (Urząd Przewodniczącego Rady Unii Europejskiej) i Komisję Europejską. Po wprowadzeniu zmian określonych w Traktacie Lizbońskim funkcje reprezentacyjne pełni delegatura Unii Europejskiej przy Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku w imieniu Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Pierwszym ciałem reprezentującym Wspólnotę Europejską w Nowym Jorku było biuro informacyjne Komisji Europejskiej utworzone w 1964 roku. Wraz z przyznaniem Wspólnocie Europejskiej statusu stałego obserwatora ONZ w 1974 roku, biuro zaczęło funkcjonować jako oficjalna delegacja Komisji Europejskiej przy ONZ.
Po wejściu w życie Traktatu Lizbońskiego delegacje Komisji Europejskiej działające we wszystkich rejonach świata, również te funkcjonujące przy ONZ, zostały przekształcone w delegatury Unii Europejskiej. Obecnie Unia Europejska posiada przedstawicielstwa przy siedzibach ONZ w Nowym Jorku, Genewie, Paryżu, Rzymie, Wiedniu i Nairobi.
3
maja br. przedstawiciele władz Unii Europejskiej uzyskali prawo
zabierania głosu w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w imieniu wszystkich
państw członkowskich Unii. Decyzja taka zapadła w wyniku
głosowania zgromadzenia, w którym zasiadają 192 państwa –
rezolucja 65/276.
Nikt nie był przeciwny nadaniu UE statusu „super-obserwatora”, a tylko Zimbabwe i Syria wstrzymały się od głosu (w głosowaniu nie uczestniczyło 10 państw, których przedstawicieli nie było w tym czasie na sali).
Zgodnie z który również wyraził zadowolenie z decyzji ONZ - Unię reprezentuje na zewnątrz Herman Von Rompuy i Ashton, jako szefowa unijnej dyplomacji, ale także Komisja Europejska i Delegacje UE.
Ashton powiedziała po głosowaniu, że decyzja Zgromadzenia umożliwi przedstawianie stanowiska “27” na tym forum "wyraźniejszym głosem". Zapewniła przy tym, że postara się, by współpraca UE-ONZ była tak ścisła, jak to tylko możliwe, zwłaszcza wobec konieczności radzenia sobie z narastającymi wciąż globalnymi wyzwaniami. Decyzja Zgromadzenia ogólnego jest wyrazem uznania UE jako „globalnego aktora” na scenie ONZ. Dotychczas, mimo obowiązywania Traktatu Lizbońskiego, w imieniu UE głos w ONZ mogli zabierać jedynie ambasadorowie kraju sprawującego w danym półroczu rotacyjną prezydencję w Unii.
W konsekwencji wtorkowego głosowania o podobny status w ONZ mogą wystąpić -i prawdopodobnie go uzyskają - również inne organizacje ponadnarodowe, takie jak Liga Arabska, Unia Afrykańska czy Wspólnota Karaibów.
Traktat Lizboński zobowiązuje też Państwa Członkowskie do współpracy na arenie organizacji międzynarodowych, zawłaszcza NATO i ONZ. Państwa członkowskie są zobowiązane do jednomyślności na arenie organizacji międzynarodowych, gdy Rada podejmie taką decyzje wcześniej, tzn. jeżeli działanie w ramach danej organizacji pokrywa się z przyjętymi jednomyślnie przez Radę stanowiskami i działaniami w ramach WPZiB. Gdy takie stanowisko jest podjęte, Państwa Członkowskie będące członkami Rady Bezpieczeństwa ONZ są zobowiązane do złożenia wniosku o zaproszenie Wysokiego Przedstawiciela UE ds. WPZiB do uczestnictwa w obradach.
Ponadto, Traktat Lizboński zobowiązuje Radę do przeznaczenia z budżetu UE odpowiednich środków na prowadzenie polityki zagranicznej. Zapis określający finansowanie WPZiB oraz działalności Wysokiego Przedstawiciela ma istotne znaczenie. Traktat Lizboński zobowiązuje też UE do utworzenia specjalnego funduszu i określenia zasad umożliwiających szybkie skorzystanie z niego. Fundusz ten może być wykorzystany na nieprzewidziane działania WPZiB takie jak misja w celu zachowania pokoju czy interwencja humanitarna wywołana klęską polityczną czy naturalną w krajach trzecich.
Do
tej pory Unia Europejska miała jedynie status
obserwatora
przy ONZ i jej przedstawicielstwo przy siedzibie ONZ służyło jako
miejsce koordynacji stanowisk państw członkowskich.
Od
teraz przedstawiciele UE samodzielnie będą mieli prawo
prezentacji wspólnego stanowiska
podczas obrad Zgromadzenia Ogólnego.Poza tym reprezentacja Unijna
będzie otrzymywać zaproszenia
do udziału w debacie generalnej
Zgromadzenia Ogólnego, ma także prawo zgłaszania
propozycji
w czasie prac Zgromadzenia oraz możliwość udzielania
odpowiedzi
na zapytania dotyczące stanowiska państw członkowskich.
Natomiast
nie
będzie
posiadać prawa do głosowania
oraz
do zgłaszania własnych i popierania innych kandydatów, a także
zaskarżać decyzji przewodniczącego Zgromadzenia Ogólnego.
W
rezultacie należy się spodziewać, że od teraz skoordynowane
stanowisko unijne będzie reprezentowane na forum Zgromadzenia
Ogólnego przez przedstawicieli UE, a nie przez dyplomację państwa
sprawującego rotacyjne przewodnictwo w Unii, jak było do tej
pory.
Zmiana
statusu i nowe uprawnienia na pierwszy rzut oka wydają się raczej
symboliczną zmianą. Jednakże jest to krok w kierunku realizacji
celów Traktatu Lizbońskiego
i podniesienia skuteczności UE jako bloku państw i sprawniejszego
przekucia siły gospodarczej Unii na wpływy
polityczne.
Podsumowując:
Jeżeli Unia określi stanowisko w kwestii wpisanej do porządku obrad Rady Bezpieczeństwa ONZ, państwa członkowskie, które w niej zasiadają (stali i niestali członkowie), wnoszą o zaproszenie wysokiego przedstawiciela do przedstawienia stanowiska Unii[111]. W razie sytuacji wymagających szybkiej decyzji, podobnie jak przypadku działań, wysoki przedstawiciel może zwołać nadzwyczajne posiedzenie Rady UE.