I. Ustna twórczość ludowa (definicja, cechy, klasyfikacja)

„Poezja ludowa”, „ludowa literatura”, „twórczość poetycka ludu”, „folklor” – oto najczęstsze, przyjęte w nauce terminy na oznaczenie kręgu specyficznych przejawów samorodnej i spontanicznej twórczości słownej mas ludowych, kształtującej się niezależnie od tzw. literatury uczonej, oficjalnej. Termin folklor wprowadził w 1846 anglik Wiliam Thomas, jest on znaczeniowo (mądrość, wiedza ludu) szerszy i oznaczać może nie tylko gminną poezje, popularną masową literaturę, ale także cały kompleks materialnej i duchowej kultury tworzonej przez lud. W węższym znaczeniu jest synonimem ludowej literatury.

Za ludowe uważamy takie utwory, które powstały w wyniku twórczych wysiłków zbiorowości, mają więc charakter kolektywny i anonimowy. Są wyrazem ludowej mądrości, doświadczenia oraz wiedzy o otaczającym świecie. Są wytworami ustnymi mającymi charakter zmienny, uzależniony od każdorazowej niemal realizacji. Ulegają cyklizacji, operują masą typowych i stereotypowych chwytów kompozycyjnych, form gatunkowych oraz środków stylowych. Funkcjonują w swoistej symbiozie z innymi przejawami artystycznej działalności ludu (synkretyzm). Nie ma w literaturze ustnej utworów o większej objętości, o skomplikowanej treści i złożonej konstrukcji: dominują utwory krótkie, o prostych układach i skonwencjonalizowanej szacie słowno-kompozycyjnej.

Rosyjski folklor to 3 podstawowe typy rodzajowe: epika, liryka i dramat, chociaż nie każdy rozwijał się równomiernie. Istnieje także sporo form pośrednich, oraz takich, które takiemu podziałowi się nie poddają. Najbogatsze, najbardziej rozbudowane i zróżnicowane w folklorze rosyjskim są epika i liryka. W nich ludowy twórca zbiorowy wypowiedział się w sposób pełny i wszechstronny.

II. Liryka ludowa

1. Drobne formy folkloru poetyckiego:

- zaklęcia i wróżby (tzw. wiedza tajemna)

- zagadki

- przysłowia i zwroty przysłowiowe (porzekadła)

2. Pieśni obrzędowe

- pieśni kalendarzowo-świąteczne

- pieśni weselne, lamenty pogrzebowe oraz rekruckie (jak chłop szedł do woja to na min. 25 lat, czyli całe życie :) )

3. Pieśni pozaobrzędowe (liryka właściwa)

- pieśni liryczne (jamszczyków - woźniców pocztowych; burłaków – tragarzy ciągnących brzegiem Wołgi łodzie pod prąd; rozbójników)

- czastuszki (krótkie przeważnie czterowierszowe rymowane utwory przypominające literackie kuplety albo polskie taneczne przyśpiewki; upowszechniły się dopiero przy końcu XIX w. dlatego uważa się je za gatunek nieautentyczny przyniesiony wtórnie do folkloru z miasta)

- pieśni na pograniczu folkloru i literatury

III. Epos ludowy. Byliny

1. Byliny (nazwa pochodzenia literackiego zaczerpnięta w XIX w. ze Słowa o wyprawie Igora). Nie mają bezpośrednich analogii w folklorze innych narodów słowiańskich. To pieśni epickie, których treścią jest zarówno materiał historyczny choć upoetyzowany (realne postacie i wydarzenia), jak i rzeczywistość fikcyjna, cudowna, baśniowa, a także zjawiska życia społeczno-obyczajowego. Dzielimy je na byliny:

- cyklu kijowskiego o tematyce historyczno-wojennej i heroicznym charakterze; nazwy łączą się z dziejami politycznymi Rusi Kijowskiej; główne postacie: książę kijowski Włodzimierz, Ilja Muromiec, Światogor, Dobrynia Nikiticz (wuj księcia Włodzimierza)

- nowogrodzkie o treściach obyczajowych i nowelistycznej naturze, z dużą domieszką elementów baśniowych; nazwy łączą się z warunkami życia społeczno-obyczajowego ziemi nowogrodzkiej; główne postacie: gęślarz Sadko, Wasilij Busłajew

2. Pieśni historyczne

3. Wiersze duchowne (należały do repertuaru wędrownych pielgrzymów). Dzielą się na wiersze epickie (wcześniejsze) i liryczne (powstawały głównie w XVII i XVIII)

4. Ballady

IV. Baśnie, podania, legendy, skazy

1. Bajki fantastyczne (baśnie): charakterystyczne postaci obdarzone niezwykłymi cechami i możliwościami, główni bohaterowie z ich wyczynami, poszukiwane i wyzwalane przez nich bohaterki, doradcy i pomocnicy, a obok nich skontrastowani na zasadzie antytezy przeciwnicy wraz ze wspomagającymi ich siłami (Iwan-Carewicz, Wasylisa bardzo Mądra, złota rybka, Baba Jaga, Kościej, itd.)

2. Bajki o zwierzętach (najmniej liczna grupa bajek rosyjskich). Oparte głównie na dialogu, akcja ogranicza się do kilku scen-rozmów

3. Bajki obyczajowe i bajki-anegdoty (najwiecej). Krótkie, satyryczne. Realności postaci występujących, branych z życia społecznego i rodzinnego (pan, bogacz, głupiec, chłop, robotnik, żołnierz, itd.), odpowiada życiowe prawdopodobieństwo sytuacji i wątków: zdobycie szczęścia dzięki zastosowaniu się do dobrych rad, osiągnięcie mimo przeciwności awansu

4. Legendy (prozatorskie utwory narracyjne o charakterze cudowno-baśniowym, które bądź przedstawiają tworzony przez system ludowych wierzeń świat istot nadprzyrodzonych- duchy, dusze zmarłych; bądź stanowią baśniowe opowieści o tematyce historycznej oraz religijnej

5. Skazy (najbliższy polski odpowiednik terminu to gawęda). Powstała późno (XIX) prozaiczna forma epicko-narracyjna wywodząca się ze środowisk robotników

V. Teatr ludowy (pod względem literackim – prostota fabuły, nikłość dramatycznego konfliktu, nieskomplikowana kompozycja, prymitywny komizm oparty na żartach językowych). Można wydzielić:

1. wertep (powstały w XVII – XVIII w.) czyli szopka łącząca tematykę biblijną „bożonarodzeniową” z realistyczno-obyczajową, komiczną

2. rajok (powstały w XVIII – XIX w.) teatrzyk demonstrujący zmieniane przez przesuwanie wałka obrazki, komentowane przez wykonawcę (dialogi wierszowe, o charakterze komiczno-parodyjnym)

3. pietruszki (XVII w.) teatrzyk kukiełkowy

4. teatr dla aktorów

5. Teatr ludowy

Wywodzi się z obrzędów i zabaw, np. obrzędów weselnych, korowodów. Zajmowali się nim wędrowni aktorzy CKOMOPOXU .

Teatr (Petruszki – ros) – teatr lalkowy, palcowy, zajmowali się nim CKOMOROXU, prześladowani za częstą satyrę na władzę. Główny bohater – Petruszka to dowcipniś, włóczęga, łamiący prawa moralne, społeczne, państwowe. Występują cygan, żołnierze, doktor, pijana baba. Farsa, często wulgarne sceny.

Вертеп (szopka) – teatr lalkowy, trzcinowy, od XVII w. pod wpływem polskim, temat narodzin Chrystusa, i pokłonu mędrców. W dolnej części pudełka miały miejsce sceny humorystyczne z udziałem Heroda, śmierci, Żyda, cygana. Nosili szopkę mnisi, Popowie, klerycy, potem mieszczanie i wieśniacy.

Pajok (to po ros.) – teatr obrazkowy pochodzący od szopki, składający się z pudełka i dwóch wałków z naciągniętym na nie płótnem z wymalowanymi obrazkami. Za pomocą korby przewijano obrazy, które oglądało się przez szkło powiększające. Tematem był grzech Adama i Ewy, męki piekielne grzeszników, także tematy świeckie, grał dowcip, rymowane komentarze.

Przedstawienie aktorskie – pojawiły się w Xviii. Jako naśladownictwo teatrów szkolnych i pańszczyźnianych, początkowo tematyka szopki, przedstawienia w czasie świąt, potem tematyka świecka. Aktorami byli chłopi, żołnierze, robotnicy, więźniowie.

Balagin (po ros.) – od Xviii. Czasowy barak na jarmarkach dla przedstawień cyrkowych, także pantomimy, teatr marionetek, Pietruszki.

Ważniejsze dramaty ludowe;

1. BARIN I PRIKAZSZIK (po ros.)

2. LODKA (po ros.)

3. CAR MAKSIMILIAN

6. Periodyzacja literatury staroruskiej:

1. Okres Rusi Kijowskiej (związany z pierwszą państwowością) od końca X do XIII wieku. Początek – chrzest, koniec- zwycięski najazd Mongołów

2. Okres II- rozbicie dzielnicowe i niewola tatarska. Trwał od XII wieku po lata 70 XIV w. Rok 1380- bitwa na Kulikowym Polu

3. Okres III- okres kształtowania się nowej państwowości ruskiej z centrum w Moskwie. U schyłku XIV w. po wiek XV. Wtedy pojawiają się pewne teorie politologiczne- teoria Moskwy III Rzymu. Miała być tak jak Rzym starożytny. W średniowieczu tę rolę przejłą Konstantynopol. Na terenach północno- wschodnich kolejna światowa potęga.

4. Okres IV- okres ukształtowanej państwowości moskiewskiej. Zaliczany od 1500 do 1600r, ta data to też 1585 może być – śmierć Jwana IV Groźnego- zjednoczenie i skonstruowanie

5. Okres V- Literatura ruska wieku XVII. Wtedy pojawia się 1 raz kategoria historycznoliteracka baroku.

LITERATURA LATOPISARSKA RUSI KIJOWSKIEJ

• Czołowe miejsce wśród zabytków piśmiennictwa staroruskiego zajmują – ze względu na walory literackie i na wartość źródłową dla historyka – kroniki, nazywane na Rusi latopisami (lietopisi)

• XI - powstanie rodzimych tekstów latopisarskich

• Wśród gatunków literatury staro rosyjskiej latopisy zajmowały centralne miejsce wyróżniające się zarówno rozmiarami jak i tez walorami ideowymi i artystycznymi.

• W klasztorach .(także przy katedrach biskupich w kancelariach książęcych) zapisywano toczące się wydarzenia z życia klasztornego i ze świata , forma luźnych notatek , które potem redagowano

• Potrzeba prowadzenia zapisków kronikarskich , które w słowie pisanym utrwaliły by bieg dziejów kraju pojawiają się wówczas kiedy wzrosła i umocniła się międzynarodowa pozycja Rusi

• Inspiracje i materiał faktograficzny czerpały owe zapisy nie tylko z bizantyjskiej literatury historycznej, dokumentów państwowych , ale tez z pieśni bohaterskich , pogańskich i chrześcijańskich podań o sławnych i wysławionych miejscowościach tej ziemi.

• Zaczęto je sporządzać w różnych regionach raju , począwszy od połowy XI aż po wiek XVII choć zachowały się głównie w postaci kompilacji pochodzących z XIV-XVII w.

• Ustalono że osnowę tego wielkiego dorobku latopisarstwa stanowi tekst z XI przypisywany Nestorowi :

Powieść lat minionych (powest bremennych let)

• Uczeni zgodnie uznali za kanoniczną postać wszystkich późniejszych latopisów na Rusi

• Powieść stanowi podsumowanie rezultatów żmudnej pracy kilku pokoleń kronikarzy . Złożyły się na nią krótkie doroczne oraz rozmaite podania i legendy, opisy wydarzeń i walk miedzy książętami (często oparte na opisach naocznych świadków) , a także nauki świeckie i kościelne jak również opowieści folklorystyczne.

• Przede wszystkim więc „Powieść...” nie ma jednolitego charakteru i nie może być przypisywana jednemu autorowi , stanowi bowiem tak zwany zwód, czyli wielowarstwową kompilacji wielu źródeł będących dziełami różnych autorów.

• Mimo różnorodności poszczeg części, z których się składa stanowi monumentalną całość. Świadomość jedności ziemi ruskiej bronionej przez książąt rodu Rurykowiczów , ukazanie ich czynów jako wzorów godnych naśladowania przez potomnych , płynąca stad duma narodowa – oto elementy przewijającej się przez zabytek i nadającej mu jednolity charakter tendencji ideowej.

• U podstaw powieści legła spójna relacja o początkach Rusi , niezmiennie powtarzana przez kronikarzy , którym przypominała lata świetności ich ziemi ojczystej , a nade wszystko – jednolita postawa światopoglądowa redaktorów.

• Wychodząc z przesłanek religijnych w opisie wydarzeń prezentował kronikarz stanowisko ponadczasowe . Nie wnikał w szczegóły obyczajowe ani w subtelności stosunków społecznych , czy politycznych , nie szukał tez uzasadnienia przedstawianych faktów.

• Interesowało go ujęcie całościowe, w świetle którego poszczególne wypadki były jedynie fragmentem obrazu świata danego przez Boga.Opisując przeszłość rejestrował wiec konkretne fakty , nie dostrzegając miedzy nimi powiązań przyczynowo – skutkowych, widząc natomiast przejawy „woli Bożej”

• W powieści lat minionych można wyróżnić kilka typów relacji kronikarskiej. Każda z nich odznacza się specyficzną formą :

1. Najstarszy rodowód maja zapisy doroczne, objętościowo niewielkie, zwięzłej informacji, najczęściej tylko odnotowujące fakt narodzin, zgonu w rodzinne i panującego , klęski żywiołowe itd. Tu kronikarz nie wdaje się w szczegóły – suche fakty

2. Starannej obróbce podlegały natomiast podania – w nich kronikarz nierzadko wykorzystywał zdobycze folkloru . było to związane z watkami dot czasów zamierzchłych - podań o założeniu Kijowa, wyprawkach Igora przeciw Grekom, jego zamordowaniu i zemście Olgi itd.

3. Nieco inny charakter miały opowiadania kronikarskie . Cechowała je dokumentalność , zmierzały one do bezpośredniego odtworzenia rzeczywistych wydarzeń , opartego na świadectwie uczestników i świadków.

• Wyczuwało się w nich obecność autora , który niejako bez odpowiedniego dystansu czasowego ocenia ludzi i komentuje wypadki.

• Powieść minionych lat pisana była językiem staroruskim , w początkowym stadium jego rozwoju. Element cerkiewno –słowiański zachował się gównie w cytatach z ksiąg religijnych opowiadaniach.

• Istotnym walorem zabytku jest to ze jest on najpełniejszym i najwierniejszym wyrazem życia i kultury dawnych mieszkańców tej ziemi , jak też swoistym archiwum w którym przetrwały ślady zaginionych utworów piśmiennictwa staroruskiego.

• W powieści minionych lat znalazły się rozmaite zabytki literackie starej Rusi .

• „Powieść...” wywarła niezwykle głęboki wpływ na rozwój świadomości narodowej i państwowej Rusi w następnych stuleciach Rozpoczyna ona niemal każdy latopis powstały czy to w księstwach feudalnych czy w Moskwie w okresie tworzenia się państwa moskiewskiego, dlatego służyła tez przez szereg wieków za wzór latopisarstwu ruskiemu.

• W okresie niewoli tatarskiej przypominała czasy minionej chwały państwa ruskiego, w epoce rozdrobnienia feudalnego głosiła ideę jednosci rusi, az po wiek XVII kształtowała w znacznym stopniu moskiewską myśl historyczną i państwową.

• Przekłady lit greckiej napływające z Bizancjum, szczególną popularnością cieszyła się kronika (Georgij Amartol’) najstarsza kronika ruska

SŁOWO O WYPRAWIE IGORA

• Największym osiągnięciem literackim okresu Rusi Kijowskiej

• Dzieło to wywarło widoczny wpływ na późniejszą literaturę

• Tekst powstał w 12 wieku

• Tekst oryginalny. Nie było nic wcześniejszego co mogło by stanowić bazę dla tego utworu.

• Słowo to utwór analogiczny do powstających w średniowieczu Pieśni o Rolandzie, Pieśni o królu Arturze i Rycerzach okragłego Stołu.

• Słowo odegrało i nadal odgrywa ważną rolę w literaturze i sztuce rosyjskiej.

• Wielokrotnie tłumaczono ja na język współczesny -. Doczekało się też wielu przekładów na jeżyki obce ( w tym polski oczywiście – najdoskonalszy przekład – Tuwim)

• Utwór został osnuty na dramatycznych wydarzeniach historycznych II połowy XII - Historia z lat 1185-1187

• Do fabuły wprowadził autor wielu książąt ówczesnych , z tytułowym bohaterem na czele.

• Wyposażeni są oni oczywiście w cechy mężnych wojowników

• Tytułowy książę Igor był postacią historyczna. Wyruszył na Połowców z małymi siłami .

• Autor słowa odwołuje się do autentycznych wydarzeń – najazd Połowców i wyprawa księcia Nowogrodu – Igora Swiatosławicza, przeciw Połowcom .

• Jednak nie jest to typowy opis walki jak to miało miejsce w latopisach. Autor tu skupia się na epizodach które tworzą konstrukcję poetycką. Ma on poruszać słuchacza i skłonić do refleksji na temat skłóconej wewnętrznie ziemi ruskiej odpierającej z wielkim trudem niebezpieczeństwo zewnętrzne.

• Klęskę wojsk tłumaczy swarami książąt, ich skłóceniem i bratobójczymi wojnami, które doprowadziły do ich upadku..

• Nawoływanie do jedności i zgodnej współpracy w walce z najeźdźcą stanowi główną ideę utworu. Najpełniej została wyrażona w proroczym „złotym słowie” Świętosława.

• „złote słowo” tchnie smutkiem z powodu istniejącego rozbicia. Ale tez widac tu ze autor wzywa książąt do ofiarnego przeciwstawieni a się nawale , i zgodnego prowadzenia zastępów do boju przeciw wspólnemu wrogowi .

• Postać świętosława stałą się w ten sposób centralna postacią utworu .

• W jego osobie nakreślił autor wzór mądrego i silnego władcy, oraz dalekowzrocznego polityka.

• Zwycięstwo jakie odniósł nie tylko zapewniło mu miano nieustraszonego wojownika ale nabrało sensu symbolicznego wskazując do czego może doprowadzić zaniechanie swarom i złączenie wszystkich się w obronie ziemi ruskiej.

• Motywacja jaką kierował się Igor – zbliża się wróg więc trzeba stawić mu opór, ale Igor rusza dla sławy, nie waży sił – spotyka go zasłużona kara.

• Gdy igor w niewoli , autor przenosi narrację do Putywla, gdzie jest jego żona Jarosławna – płacz, lament / pieśń tesknoty i miłości, oczekiwania. – liryzm pieśni wydaje sie wkraczać poza poziom literacki piśmiennictwa XIIw

• Elementy stylistyki ludowej – ludowe pieśni miłosne

• Budowa świata przedstawionego – spawy ludzkie koegzystują z naturą: książęta przyrównywani do zwierząt

• Natura współbrzmi z tym co dziej się w świecie ludzkim.

OPOWIEŚCI MOSKIEWSKIE KOŃCA XIV w

• Nowy okres w dziejach Rusi zapoczątkowało zwycięstwo nad Tatarami odniesione w 1280 r na Kulikowym polu .

• Dymitr Doński stał się symbolem jedności , która od pewnego czasu realizowało Księstwo Moskiewskie wchłaniając drogą rozmów dyplomatycznych , kupna i podbojów kolejne księstwa ościenne.

• Idea wspólnego „wroga” - za kordonem odmienna kulturowo polska , spojrzenie na zachodniego sąsiada przez pryzmat religii, polska kraj katolicki. Wcześniej te kwestie nie miały znaczenia

• Dzięki najlepszym osiągnięciom literackim piśmiennictwo moskiewskie utraciło właściwości lokalne , nabierając charakteru ogólnoruskiego.

• Pozycję polityczną Moskwy ugruntowało zwycięstwo nad Donem. Ta bitwa jest punktem zwrotnym w długotrwałych walkach pomiędzy Rusią a Tatarami. To decydujące starcie dało początek upadku hegemonii tatarskiej

• Ta bitwa weszła do literatury staroruskiej , a jej główny bohater stał się centralną postacią szeregu opowieści.

• Wojskami dowodził Dymitr Iwanowicz, książę moskiewski i Włodzimierski , zwany „dońskim”

Najbardziej pogłębione ujecie tego epizodu historycznego zaprezentowała:

Zadońszczyna (Zadonścina) /

Opowiada o na o wielkim zwycięstwie na Kulikowym polu nad Donem przez Dymitra Dońskiego nad armią chana Mamaja .

• Jest to poetycka opowieść w której po raz pierwszy z taką siłą sformułowana została idea jedności i niezależności Rusi pod egida księcia moskiewskiego.

• Za podstawę swojej opowieści przyjął Sofoniusz relację kronikarską i Słowo o wyprawie Igora

• Z „Słowa o wyprawie Igora” „Zadońszczyzna” przejęła zasadę kompozycyjną: konstruując utwór właściwie z dwóch epizodów walki – porażki w pierwszym starciu i zwycięstwa w rozstrzygniętej bitwie, wplatają w tok narracji epickiej, dygresje i apostrofy o charakterze lirycznym , wprowadzając wreszcie rozliczne aluzje historyczne i poetyckie.

• Zadońszczyzna wykazuje bardzo duże podobieństwo do Słowa o wyprawie Igora

• Zadońszczyzna nie była zwykłym naśladownictwem . jest to utwór zupełnie oryginalny

Oba utwory przedstawiają decydujące dla Rosji bitwy , które maja ogromne znaczenie dla Rusi . Samo wydarzenie jest tu i tam potraktowane w szerszym wymiarze ogólnej syt politycznej.

-tu i tam centralne miejsce zajmują postacie książąt –wodzów połączonych więzami pokrewieństwa , którzy są przedstawiony w sposób wybite idealizujący.

-zasadnicze momenty struktury fabularnej - dwie bitwy jedna zakończona porażką druga zwycięstwem

-płacz kobiet ruskich w obu dziełach

-a także przypomnienie dawnej tradycji poetyckiej w obu został przywołany mityczny pieśniarz , pieśni ruskich Bojan, liczne aluzje i nawiązania do wypadków z przeszłości, wprowadzenie elementów mitlogii staroruskiej i ludowych wydarzeń.

-czasami wręcz zadońszczyzna wykazuje dokładne zbieżności tekstowe.

-W Zadońszczyżnie mamy do czynienia z wspólną akcją wszystkich książąt pod wodza księcia moskiewskiego, walka w imię zbiorowości, w imie całosci. W „Słowie...” natomiast mamy przedst. działania wąskiej grupy w interesach własnych

-„Słowo...” mówi o bitwie przegranej „Zadonszczyzna” o wygranej

-w Słowie świat przesycony elementami zwierzeń pochodzących z epoki przedchrześcijańskiej. W zadońszczyźnie nie ma pierwiastków pogańskch

-w obu mamy podobne sformułowania

-Słowo ma tonacje minorową, zadońszczyzna tonację pochwalną, radosna

Nawiązuje on świadomie do „Słowa o ...” W samym pomyśle i obrazowaniu literackim pozostał wierny pierwowzorowi , ale niezależnie od swojej radosnej opowieści znacznie pogłębioną o raz wyabstrahowana i spychyologizoawną wizję wydarzeń ale jest odrębny wobec niego.

Ideologia chrześcijańska przenika cały utwór Sofoniusza, Brak w nim charakterystycznej dla „słowa „mitologii pogańskiej. Bohaterowie spędzają czas na pobożnych rozmyślaniach , a swoją walkę prowadza w obronie „ świętej cerkwiii wiary prawosławnej”.

W połowie XV w na podstawie Zadońszczyzny oraz relacji kronikarskich i podań ludowych. powstała:

Opowieść o bitwie z Mamajem (powiest o Mamaewom pobojsie)

• Utwór zbudowany został na zasadzie kontrastu .

• Konfrontacja pozytywnych cech wojsk ruskich (wytrwałość męstwo, pobożność) Z negatywnymi cechami hord tatarskich ( pycha , bezbożność)

• Swoje wielowiekowe powodzenie zawdzięcza obfitości materiału faktycznego i nawiązaniom do różnych źródeł pisanych i ustnych przekazów.

Ostatecznemu umocnieniu autorytetu moralno politycznego Moskwy służyć miała : Teoria Moskwy - 3 Rzymu. Teoria ta zrodziła się w 2 połowie XV wieku na tle doniosłych wydarzeń międzynarodowych .

Upadek Konstantynopola po najeździe tureckim tłumaczono jako karę Bożą za sprzeniewierzenie się zasadom ortodoksji chrześcijańskiej , równocześnie zaś zdecydowano że depozytariuszem prawdziwej wiary stał się Moskwa.

Pierwszym który głosił zasadę Moskwy 3 Rzymu był Filoteusz.

Uważał on ze z woli boga doszło do rozkwitu 3 wybranych narodów i trzech państwowych potęg, Rzymu , Bizancjum i Moskwy. Dwa pierwsze imperia upadły , swoja znaczenie w świecie utrzymała jedynie Moskwa – ostatnie państwo chrześcijańskie , a na czele którego stał niezależny władca prawosławny , car moskiewski.Jemu wiec królestwa tej ziemi winny się podporządkować – dwa bowiem Rzymy upadły , a trzeci stoi.

Teoria Flawiusza stała się oficjalną doktryna polityczną państwa moskiewskiego

Pierwotną postać tej teorii uwidoczniła się w opowieści historycznej

„ Opowieść o zdobyciu Carogrodu” ( Powiest o wzjati Carygrada)

• Mówi o prymacie Moskwy w świecie

• Jej autorem Nestor-Iskander , Rosjanin który dostał się do niewoli tureckiej i przeszedł na mahometanizm , Brał on udział w oblężeniu miasta , ale współczując mieszkańcom , na podst. własnych obserwacji i wypowiedzi innych świadków odtworzył dokładnie przebieg obrony Konstantynopola.

• Nie opisał tylko faktów ale tez starał się odmalować stan ducha oblężonych i zarysować portret psychologiczny cesarza Konstantyna i jego zwycięzcy – Mahmeta.

• Z samych opisów wynika ze autor był dobrze zorientowany w realiach i przebiegu bitwy , a zarazem świetnie obeznany z tradycją literacką dawnej Rusi. Utwór ten cieszył się spora popularnością i licznym naśladownictwem w czach późniejszych.

Ukształtowaniu się teorii „Moskwa- trzeci Rzym” sprzyjał cykl utworów o cesarstwie Babilońskim , których swoista kontynuacją była

Opowieść o książętach Włodzmierskich ( Skazanie o kniazjach Wladimerskich)

• Tu tez jest zawarta myśl o zjednoczeniu Moskwy

• Opowieść ta była śmiałą próbą powiązania historii państwa Moskiewskiego z dziejami świata, rozpoczyna się od czasów Noego, dochodząc do cesarza Augusta , który wysłał swojego brata Prusa na brzeg Wisły gdzie ten założył dynastie Rurykowiczów

• Dzięki takim koneksjom książęta moskiewscy byli wg wyobrażeń autora – dziedzicami cesarzy rzymskich.

• Mowa tam jest także o historii poselstwa cesarza bizantyjskiego Konstantyna Monomacha , który ofiarował wlk księciu kijowskiemu Włodzimierzomi , Wsiewłodowiczowi , bezcenne dary w tym koronę tzw „ czapkę monomacha” . Tę koronę miał włożyć Włodzimierz , nazywany odtąd Monomachem, obwołując się carem wielkiej Rosji .

W okresie o jakim mowa Moskwa zdobywała dopiero hegemonię , wśród księstw płn-ruskich zaś poszczególne regiony dążąc do utrzymania swojej autonomii i niezależności zabiegały o zachowanie tych pierwiastków w kulturze i piśmiennictwie które podkreślały ich odrębność

W pierwszym rzędzie dotyczy to Nowogrodu, na którego terenie pamięć o niedawnej świetności przetrwała w kronikach i literaturze hagiograficznej.

Miasta kupieckie, bardzo bogate , długo opierały się przyłączeniu do p Moskiewskiego .

Powstało wiele tekstów mających potwierdzić niemożność przyłączenia i przynależności do Moskwy , jego bezzasadność.

W licznych kołach kościelnych powstawały teksty których celem było udowodnienie wyższości Nowogrodu w historii Rusi.

Wśród nich na czoło wysuwa się zwłaszcza :

Opowieść o nowogrodzkim białym kłobuku ( powiest o nowogrodskom bielom klobukie)

• Mówi ona o problemie dziedziczenia symbolów władzy kościelnej.

• Była niejako odpowiedzią Nowogrodu na teoria Moskwa „trzeci Rzym”

• Próbowała go odnieść do sytuacja Nowogrodu i dowieść ze prawo przewodzenia cerkwi rosyjskiej ma wyłącznie arcybiskup Nowogrodzki i jemu tylko wolno nosić biały kłobuk. , który z Rzymu trafił do Bizancjum a stamtąd do Nowogrodu. W ten sposób Nowogrod tracąc swoja autonomie polityczną zmierzał do zdobycia pozycji w duchowym życiu Rusi.

Z inicjatywą przypisania sobie podobnej roli występowały tez inne ośrodki. Np. Twer który walczył z Moskwa o prawo do ziemi Włodzmierskiej i długi czas stanowił liczącą się siłę polityczną

Eksponowanie własnej roli i znaczenia wśród innych państw Rusi odbywało się najczęściej na płaszczyźnie życia religijnego , czego o odbiciem były zbytki regionalnego piśmiennitwa , poświęcone miejscowym legendom o świętych obrazach , bądź tez fantastycznych bohaterach mających znamię świętości Np. „Opowieś o Merkurym Smoleńskim”

Regiony Rosji tworzą swoje własne oryginalne formy artystyczne ale co ciekawe najznaczniejsze z nich nie zawierają akcentów regionalnych. Np.:

Wędrówka za trzy morza ( Hożdenie za tri moria)

• jej autorem jest kupiec twerski Anastazy Nikitin

• Jest to pierwsza rosyjska relacja z podróży do Indii .

• Autor – uważany za człowieka otwartego na innosć ,

• Opowiadacz snuje swoją opowieść , w sposób bezprotensnojnalny , o wieloletniej wyprawie pełnej przygód .

• Relacja Nikitina ma charakter szczegółowych notatek z podróży w których niezwykle spostrzegawczy autor opisał życie i obyczaje kraju , obrzędy religijne zasady handlu, sposoby ubierania się mieszkańców

• W utworze jest sporo wiadomości fantastycznych które podróżnik rosyjski przyjmował w dobrej wierze od miejscowych informatorów , ale przeważają w nim fakty prawdziwe, podane w sposób lakoniczny i ścisły.

• Pojawiają się tez tu nuty liryczne - tęsknota za ojczyzną

• przeważa język potoczny , czasem pojawia się słownictwo egzotyczne

Granica XV / XVI jest bardzo formalna w literaturze

• XVI budowanie państwa

• Regulacje związane z kształtowaniem się państwa (XVI ) teksty mają tez oddziaływać na ludzi

• W dalszym ciągu powstają kroniki – zawierające opracowania historii powszechnej., jest to pewien zbiór prowadzony z notatek

• Teksty hagiograficzne (w nich wzorce osobowe na które było zapotrzebowanie)

„Stiepiennaja kniga” – biografie książąt ruskich , miały dowodzić o jedności Rusi.

Stoglow – ( 100 rozdziałów) uregulowania dotyczące spraw cerkiewnych – ujednolicenie liturgii

„Domostroj” usiłował uregulować relacje rodzinne ,bardzo specyficzna wykładnia rodziny patriarchalnej, opisanie relacji maż żoną, całkowite podporządkowane żony mezowi. ( kultura staroruska , kobiety ruskie nie miały żadnych praw, Chłosta dla żony , posadzić kobietę , wytłumaczyć im winę i przytulić,

Opowieść i Piotrze i Fiewronii (Powest o Myromskom kniaze Pietrei jewo syprudze Feiwroni)

• Sfabularyzowane dzieje miłości dwojga bohaterów tytułowych. Piotr – brat władcy , Firwronia – wiejska dziewczyna, miała dar leczenia.

• Osnuta na wątku baśniowym

• Piotr miał się z nią ożenić

• Ich zwłoki 3 razy wracały do grobu – miłość wierna , harmonijna

LITERATURA XVI wieku

• Proces Zespolenia księstw ruskich w jeden organizm państwowy o silnej władzy centralnej zakończył się w zasadzie na przełomie XV i XVI wieku ( za panowania Iwana III i Wasyla III. Ów proces ze szczególną intensyfikacją przebiegał w drugiej połowie XV w kiedy niemal w ciągu 50 lat prężnie rozwijającą się Moskwa skutecznie przeprowadziła akcje jednoczenia ziem ruskich. W efekcie powstało Księstwo moskiewskie które w 1480 r ostatecznie zrzuciło jarzmo tatarskie , a na przełomie wieków stało się niezależnym państwem ruskim.

• Rządy Iwana Groźnego uczyniły z państwa moskiewskiego silne państwo .

• Zasiadł na tron 1533 r – tytuł Wlk Księcia moskiewskiego, 1547 tytuł cara 1584 śmierć

• Iwan walczył o umocnienie państwa, skonsolidowanie .W jego walce wspierały go zbrojnie poczty, ale także propaganda – był wspierany słowem przez Iwana Pierswiedowła - był on głównie publicysta politycznym Iwana Groźnego.

• Wewnątrz tego zjednoczonego państwa trwała jednak ostra walka , zmaganie się dwóch sił politycznych – autokratycznej władzy książęcej ( miała oparcie w szlachcie i duchowieństwie) oraz bojarstwa , potomków dawnych książąt pretendujących do odzyskania dawnych dóbr i przywrócenia starego ładu politycznego.

• Ostatecznie z szlachta bojarską rozprawił się Iwan Groźny i przyjął tytuł cesarza wszechrosji i rozpoczął rządy autokratyczne Rządy te wzmocnił także licznymi wojnami zdobyczami terytorialnymi.

• W parze z podbojami szło zacieśnienia związków z wieloma krajami Europy oraz narastanie zainteresowania dla cywilizacji zachodniej , czego rezultatem było zwiększenie zapotrzebowania na ludzi wykształconych i władających językami obcymi.

• Ruś moskiewska przekształciła się z małego księstwa ruskiego w potężne , ogromne pod względem terytorialnym państwo wielonarodowościowe. Jej nowa sytuacja społeczno polityczna znalazła odbicie w rożnych formach wypowiedzi

• W tym okresie pojawia się piśmiennictwo użytkowe

• Zaczęły się ukazywać przekłady dzieł historycznych , geograficznych i kosmologicznych .

• Podjęta została ponadto kodyfikacja praw , reforma sądownictwa , reorganizacja armii – wszystko to zmierzało do scementowania organizmu państwowego i nadania mu charakteru nowożytnego.

• Rytm tego czasu utrwaliły rozmaite formy publicystyki ( kazania , mowy polityczne traktaty teologiczne , listy i pamflety)

• W 1563 została założona oficyna drukarska - jej działalności sprzyjał car , upatrując w rozpowszechnianiu słowa drukowanego czynnik sprzyjający centralizacji .

Najwybitniejsza osobistością w życiu społ. – kulturalnym tego czasu był Maksym Grek – wybitny humanista , działacz kościelny , pisarz , polemista.

• Był znakomicie wykształcony.

• W swoich rozprawach pisał ze klasztory powinny poniechać gromadzenia dóbr , bogactw , utrzymując się jedynie z kwesty.

• Był przeciw kościołowi a nawet przeciw teorii Moskwa – 3 Rzym.

• Jego aktywna działalność była tolerowana jakiś czas przez hierarchie kościelną ale po objęciu urzędu przez metropolitę Daniela została gwałtownie przecięta.

• Został oskarżony o herezję i zesłany do klasztoru Wołokołamskiego.

• Po paru latach ponownie stanął przed sądem. i ponownie zesłany do klasztoru, tam cieszy się względna swobodą i znowu zaczyna pisać. Podejmuje polemikę z katolicyzmem atakował astrologię, piętnował przesądy i wróżbiarstwo a także ganił zwolenników zachodu.

Na połowę stulecia przypada bujny rozkwit różnych form piśmiennictwa. Podjęta została wówczas przede wszystkim szeroka akcja kodyfikacyjna. Patronował jej sam Iwan Groźny.

Władzom kościelnym i świeckim chodziło o to by zebrać wszystkie księgi ruskie jakie powstały.

W efekcie tych poszukiwań i gromadzeni materiałów powstało tzw:

Wielkie Czetij-Mineje (Wielikie Ćeti-Minei)

• liczące ok. 14 tyś stron , zebrane w 12 tomach.

• W tym monumentalnym dziele zgromadzono niemal cały dorobek piśmienny Rusi wieków minionych .

• Miało on ukazać osiągnięcia przeszłości kulturalnej w perspektywie wzrostu potęgi moskiewskiej oraz eksponować idee jedności i siły tego państwa.

• Całość stanowił swoiste kompendium na które składały się głównie żywoty świętych , a także inne dzieła treści religijnej i dydaktycznej , także akta urzędowe, dokumenty państwowe , oraz popularne utwory laickie.

• Utrzymano w nim styl górnolotny , ozdobny i wyszukany

Podobna funkcję pełniły wielkie zwody kronikarskie np. Zwód Woskriesieński.

Relacjonujący dzieje ziemi ruskiej od czasu powstania Państwa kijowskiego do połowy XVI w Poddano go jednak przeróbce, i jego ulepszoną formą był

Zwód Nikonowski ( Nikonowskij latopiskij swod)

• jego wydawca był Nikon w którego posiadaniu znalazł się odpis zabytku.

• Dzieje Rusi zawarte w 9 woluminach zachowało się 10 tys kart zdobnych w 16 tyś barwnych miniatur .

• Zwód ten porównywany był przez uczonych do encyklopedii historycznej , zawierał całą literaturę historyczną znaną na Rusi i kreślił dzieje od stworzenia świata a do aż po czasy współczesne .

• Był on oficjalną kroniką Państwa Rosyjskiego a także ostatnim osiągnięciem tej miary . bowiem od następnego wieku latopisarstwo chyli się ku końcowi.

Z tego okresu pochodzą również Domosttroj i Stogław

Stogław

• To zbiór postanowień soboru z 1551 w stu rozdziałach ( sto galw)

• Regulował on sprawy administracji kościelnej i obyczajów duchowieństwa , równocześnie ingerowały w sferę życia świeckiego piętnując przesądy i uleganie wpływom zachodnim (nowinkarstwu kulturalnemu i religijnej ofensywie latynizmu)

Życie ludzi świeckich miał natomiast porządkować

„Domostroj”

• powstał w Nowogrodzie ale później przeredagował go Sylwester był to zbiór przepisów ,i wskazań, swoisty kodeks prawno-byczajowy

• Dzieło podzielone na 3 części :

-(O strojenii duhownom) odnośnie przestrzegania zasad wiary i miłowania cara

-(O strojenii mirskom) pouczała jak żyć z żoną dziećmi , i innymi domownikami

-(O strojenii domowom) jak kierować skutecznie i sprawnie gospodarstwem.

• Domostroj dawał wykładnię odnośnie zachowania , obyczajów obejmował zagadnienia społeczne, polityczne, religijne , polityczne, rodzinne ekonomiczne.

• Mówi ze głowa domu jest mężczyzna , który odpowiada za rodzinę przed bogiem i carem . ma o n obowiązek wychowania swoich synów na ludzi prawych , pobożnych i oddanych władcy.

• Za najlepszy środek wychowawczy uważa kij .

• Żonę należy ustawić. ma ona być całkowicie zależna posłuszna i sięgać rady męża.

Niemal równocześnie z fundamentalnymi dziełami o znaczeniu ogólnopaństwowym , które nierzadko powstawały z inicjatywy o pod patronatem cara , ukazywały się utwory o charakterze czysto literackim bądź publicystycznym – gloryfikujące cara opiewające jego osiągnięcia , albo propagujące jego orientację polityczną.

Wśród tych utworów wyróżnia się opowieść o zdobyciu prze Iwana Groźnego chanatu Kazanskiego.

Historia o carstwie kazańskim ( Istoria o kazanskom carstwie)

• Utwór opowiada o dziejach Kazania od jego założenia aż po ostateczny podbój , do którego doszło dzięki kunsztowi wojskowego Iwana Grożnego.

• Jest to Glowryfikacja Cara . Apoteoza jego zwycięstw, i autokratycznych rządów

Propagowaniu osiągnięć panującego i koncepcji jednowładztwa poświecona była działalność publicystyczna

Iwana Pierieswietowa -Był on zażartym wrogiem bojarstwa i zagorzałym zwolennikiem autokratyzmu carskiego.

Jego dorobek literacki był niewielki . Dwa jego utwóry:

Opowieśc o Carze konstantynie ( Skazanie o carie Konstantine) i Opowieć o Mahmed Sułtanie ( Skazanie o Mahmed Sultane)

Opowieść o carze konstatynie (Skazanie o Care Konstantine )

• stanowi zjadliwy pamflet polityczny w którym autor w formie przypowieści atakuje bojarów przyrównywanych do wojowników dworskich odpowiedzialnych za upadek państwa Bizantyjskiego. Jedyne lekarstwo przeciw sile rozkładowej państwa widzi w rządach silnej ręki. Łaskawe rządy nie prowadza do niczego dobrego.

Opowieć o Mahmed Sułtanie ( Skazanie o Mahmed Sultane)

• w tej opowieści odmalował wizerunek idealnego władcy , mądrze i sprawiedliwie rządzącego za pomocą oddanych sobie wojowników

• W ramach tego utw Piereswietow wysunął propozycje szeregu reform w kraju ( armii, scentralizowanie administracji ulepszenie sądownictwa, )

• Przywołanie metafory konia bez uzdy – kon który pędzi bez opamiętania , ku zgubie . Narody muszą mieć uzdę

Warto wspomnieć o Korespondencji Iwana Groźnego z Andrzejem Kurbskim. Który początkowo był jego przyjacielem a później stal się wrogiem.

• Andrzej Kurbski był długo stronnikiem Iwana Grosznego ale kiedy zaczął wypowiadać się krytycznie o nim - musiał uciekać ( do Litwy)

• Korespondencja z carem ( 4 listy kurbskiego i 2 cara) człowiek wielce oczytany, pióro lekkie , używa argumentacji

• Wymianę listów zapoczątkował Andrzej Kurbski . Broni on w tych listach Bojarstwa ,w imieniu poległych niewinnie pomordowanych , wiezionych i wygnanych niesprawiedliwieskarżał cara o nadużycie władzy , represjonowanie elity społecznej , powołanej do współrządzenia krajem .

• Car żywo poruszony treścią zarzutów wysuniętych w listach Kurbskiego odpisuje mu, w tych listach widać oczytanie , nieprzeciętną umysłowość i błyskotliwość myśli władcy. Nie szczędzi także oszczercy obelg , odpowiada czasem brutalnie i porywczo, nie przestrzegając retoryki

• Wymiana listów miedzy iwanem Groźnym a Andrzejem Kurbskim byłą jednym z bardziej jaskrawych przejawów ścierania się dwóch orientacji politycznych i dwóch rożnych programów spłeczno –kulturalnych

• W ciągu XVI wieku ukształtowała się na rusi literatura o charakterze ogólno ruskim .

• Przeważały w niej różne formy publicystyki , w której najpełniej ujawniły się tendencje ideologiczne , związane z procesem centralizacji.

• Pod względem artystycznym znamienne było dla tych form wypowiedzi – współrzędne wysterowanie stylu potocznego i retorycznego.

• W sposób powolny narastał tw nich elementy swieckie

• Właśnie w tym wieku do piśmiennictwa przeniknęły pewne odgłosy renesansu, w kulturze zaś i w życiu intelektualnym uwidoczniły się pierwsze śmielsze kontakty z światem zachodnim.

ŻYWOT PROTOPOPA AWWAKUMA

Dorobek Awwakuma obejmuje 80 utworów ( większość z nich powstała na zesłaniu – z myślą o propagowaniu większego programu)

Temu celowi służyć miał :

„Żywot protopopa Awwakuma” ( Żitie protopopa Awwakuma)

• Żywot napisany został prze niego samego

• Był ot pierwszy pamiętnik Rusi Moskiewskiej utrzymany w formie żywota ale nasycony realiami życia świeckiego i treściami polemicznymi

• To tez pierwszy utwór który skupia uwagę czytelnika na autorze.

• Jest pierwszym z pisarzy który nie kryje się ze swoim autorstwem ( wcześniej pisano anonimowo

• Awwakum przedstawia siebie w najróżniejszych uwikłaniach : rodzinnych, kościelnych , spoełczno- religijnych, państwowych

• W tym, tekście broni swoich racji propaguje swoją postawę.

• Ukazuje przy tym swoje najróżniejsze często skraje stany ducha ( pobożna modlitwa- lub niepohamowany gniew)

• Awwakum jest jedynym z autorów wyróżniających się od innych- pisze o swojej żonie (stosunek do kobiety, szacunek , przywiązanie do kobiety, Z wyraźną czułością wypowiada się o swojej żonie – wytrwałej i dzielnej , szlachetnej i oddanej towarzyszce życia, to kobieta która jest z nim na której może polegać , towarzyszy mu w jego troskach)

• Kwestia nierówności społecznej

• Krytykuje też cara

• Nowatorstwo żywota ujawni się także w jego języku i stylu.

• Jezyk Awwakuma - Pisze on językiem potocznym , kolokwialnym do tego jest to ciekawy dokument dal historii języka. Występuje dużo wulgaryzmów

• Został on napisany zwykłym językiem rosyjskim . Pisarz formę wypowiedzi typu monologicznego, improwizowanej jak gdyby i niespiesznej a skierowanej do określonego adresata i obliczonej na jego bezpośredni odbiór.

• Jego wypowiedź często nabiera charakteru kazania.

• Przemieszanie stylu książkowego z potocznym W tej symbiozie dominuje prostota wypowiedzi , przesycona dowcipnymi powiedzonkami , przysłowiami i kalamburami

• Zróżnicowane chwyty kompozycyjne i stylistyczne pozawalają mu barwnie nakreślić swoja osobowość w chwilach wyjątkowych napięc psychicznych

• Dzięki temu bogactwu form relacji i zróżnicowaniu stylistycznym utwór odbiega od konwencji hagiograficznych

• Mimo ze Awakum sięgnął do gatunku żywota jego utw nie wiele ma wspólnego z tą formą gatunkową.

• Ten styl pociągał wybitnych pisarzy rosyjskich .

• Awaku jest przekonany o tym ze jest wybrrańcem Bożym, powołąnym do obrony prawdziwej wiary. – literatura wcześniejsza nie znała nic podobnego.(pisarza był wychowywany w pogardzie dla własnej indywidualności.

• Najwięksi spośród pisarzy rosyjskich podziwiali Awwakuma jako mistrza słowa.(Tołstoj , Turgieniew, Gorki)

OPOWIEŚCI HISTORYCZNE DYDAKTYCZNE I OBYCZAJOWE XVII w.

• Po śmierci Iwana Groźnego państwo moskiewskie weszło w stadium kryzysu , w czasie którego toczyły się dramatyczne walki o władze i mnożyły się akty protestu społecznego

• Syn Iwana – Fiodor nie był w stanie utrzymać równowagi politycznej w kraju , ani bronić autorytetu władzy.

• Sprawujący wówczas faktyczną władzę Borys Godunow(1598-1605) .Jednakże objąwszy rządy nie potrafił mimo ze rozwijał rozważną politykę wewnętrzna i zagraniczną przeciwstawić się spiskującemu bojarstwu

• Na początku XVII doszło zatem do rozruchów społecznych , których kulminacją było powstanie – prawdziwa wojna chłopska – pod wodza Iwana Bołotnikowa (1606-1607)

• Chaos i anarchię zwiększyły interwencje wojsk obcych – polskich i szwedzkich .

• Nieprzypadkowo wiec ten okres w dziejach Rosji jest nazywany okresem zamętu ( zmutnoe wremjia) w ciągu którego zmieniali się władcy a przez kraj przetaczały się powstania .

• Po Borysie Godunowie przyszło krótkie panowanie Dymitra Samozwańca(1605) narzuconego prze magnaterię polską a po nim Wsyla Szujskiego(1605-1610).

• Przebieg walk i nastroje walczących odcisnęły się na literaturze tamtego okresu .

• Większość utworów I poł XVII które wówczas powstawały miała charakter publicystyczno-agitacyjny.

• Zostały w nich opisane nie tylko dramatyczne sytuacje, ale tez postawy pełne zaangażowani a nawet poświecenia.

• Na ogół utwory stanowiły symbiozę różnych gatunków : relacji kronikarskiej , opowieści wojennej i żywota, dokumentu, legendy.

• Z czasem literatura nabiera charakteru innego. Skłania się ku innym tematom

• Na ruś trafiają różne czytadła , opowieści , powieści obyczajowe

• Pojawia się w tym czasie literatura zwrócona ku tematyce świeckiej , pojawiają się wątki satyryczne ( ich przedmiotem sa np. mnisi i ich pijaństwo)

• opowieści obyczajowe – pojawiają się zwykli bohaterowie , mieszczanie , postacie łotrzykowskie, m postacie które chcę wspinać się po drabinie społecznej.

Zachodzą przemiany w gatunkach literackich, dawne odchodzą w niepamięć. Pojawiają się nowe, stanowiące pomost miedzy literaturą dawna a ta która się zrodzi w niedługim czasie.

Następuje rozkwit świeckiej opowieści w trzech różnych odmianach powieściowych : obycazajowej, moralizatorskiej, i satyrycznej.

Opowieści historyczne

Powstaje wiele utworów związanych z tematyką okresu zamętu jaki panował na tronie rosyjskim w pocz XVII wieku.

Opowieść – opisująca krótkotrwałe panowanie Dymitra Samozwańca i wydarzenia związane z tym.

Inna opowieść- stanowiąca kompilację kilku dzieł izwierających relacje z wydarzeń 1605-1613)

Cykl opowieści dotyczących walk Kozaków z Turkami o Azow – poetyckie opowieści o oblężęniu Azowa.

Opowieści o oblężeniu Azowa

Ukazanie przeżyć wewnętrznych obrońców oblężonej twierdzy

Opowieści dydaktyczne

• Opowieści moralizatorskie tamtego okresu utrzymane były w duchu dawnych norm i nakazów moralnych , ale w odróżnieniu od wielu dawniejszych form wprowadzały zwykłych ludzi do fabuły.

• Dominuje w nich jeszcze ideał religijny , wyraźnie dają o sobie znać zjawiska rzeczywistości społecznej w szczególności przejawy życia codziennego środowisk kupieckich.

Wśród utworów tego typu najwybitniejsza była :

„ Opowieść o Niedoli i Złym Losie”

• Powstaje u schyłku w XVII anonimowy , pisany wierszem , tekst wskazuje ze autor był człowiekiem oczytanym

• Jest to synteza koncepcji człowieka starej Rusi. Koncepcja ta – Człowiek - eweryman. Bohater nie ma imienia

• Opisany w nim został los bezimiennego kupieckiego chłopca który miał dostanie życie i kochających rodziców a którego próba zerwania z tradycją życia patriarchalnego i moralności Domostroju zakończyła się kleską.

• Ten młodzieniec wg tradycji powinien kierować się dekalogiem , słuchać ojca i matki , ale on woli żyć własnym życiem.Wyrusza z domu .Prowadzi hulaszcze życie – kończy się to źle – nagle powija się towarzysz – Niedola, zły los. Na dłuższą metę staje się on uciążliwy.

• Postać niedoli – złego losu personifikuje ciemną stronę człowieka , to co jest złe w człowieku

• Młodzieniec ma poczucie swoim życiem zasłużył na to .Ale próbuje naprawić swoje życie , zamierza się nawet ożenić . Jednak nic z tego nie wychodzi.

• Młodzieniec uwalnia się od niedoli , złego losu przekraczając mury klasztoru.

• Utwór ten traktuje się jako przetworzenie konfliktu pokoleń – walki miedzy ojcami a dziećmi.

• Autor miał zderzyć 2 postawy wobec życia: światopogląd rodziców ( którzy są tu przedstawicielami starego porządku , gwarantowanego prze kodeks moralno – obyczajowy ) oraz młodzieńca który uosabia porywy nowego pokolenia- nieposłusznego , tęskniącego za zabawa , życiem lepszym , wolnym

• Ejst to pierwszy utwór w litraturze rosyjskiej gdzie pojawia się zwykły swiecki człowiek

• Bohater ukarany za nieposłuszeństwo przykazaniom rodzicielskim – i jedyna droga dla niego do zbawienia znajduje się w klasztorze.

Opowieść o Niedoli-złym losie

Zaczyna się od opowieści biblijnej ( o Adamei i Ewie i ich wypędzeniu z raju, dekalog) Przychodzi na świat młodzieniec który powinien się kierować w życiu dekalogiem i prawami boskimi.

Opowiada o losach bezimiennego „molodenca” z kupieckiego jak się wydaje środowiska. Był kochany przez rodziców, oni mu pokazali dobrą drogę, wpajali zasady którymi powinien się kierować w życiu. Jednak on zapomniawszy o nauce ojców idzie w ślady ewangelicznego syna marnotrawnego i żyje , jak mu się podoba. Spotyka kolegę który go upija do nieprzytomności , gdy się budzi okazuje się ze został obrabowany przez swego przyjaciela, został goły i bosy, zaczyna się wałęsać się po świecie. Dotarł w końcu do jakiegoś dworu , tam go ugoszczono, Dzięki pomocy i rozsądnej radzie dobrych ludzi wraca jednak na pewien czas do normalnego życia, dostatku i bogactwa, nawet zamierza się ożenić .Zaczyna się chwalić swoim szczęściem. Lecz kiedy zaczyna się chwalić bogactwem zjawia się we śnie Niedola-zły los . Namowiony przez nią , porzuca narzeczoną , przepija majątek i znów błąka się po drogach wyzuty ze wszystkiego . Uciec przed niedola złym losem nie potrafi. Próbuje jej uciec.ale niedola zawsze go dogania. Dopiero za murem klasztornym młodzieniec znajdzie spokój .

Opowieści obyczajowe

„Opowieści o Frole Skobiejewie”

• Przypomina on popularna na zachodzie powieść łotrzykowska

• Tytułowy bohater utworu łamie dawne normy moralne w imię osobistego sukcesu

• Jego życiowa dewiza jest maksyma „albo będę pułkownikiem – albo umrzykiem”

• Jego bronią jest oszustwo , cynizm , bezczelność i szantaż

• Dla zrobienia kariery nie cofa cię przed użyciem środków sprzecznych nie tylko z ówczesnymi wyobrażeniami molarnymi .

• Jest osobą obrotną , przedsiębiorcza i sprytną, , ma swój „szelmowski wdzięk”

• Autor nie napiętnuje tej postaci , przeciwnie mówi o nim z sympatią

• W owej epoce t cechy zaczęto cenić , pomagał drobnej szlachcie , której przedstawicielem był zapewne bohater , realizować polityczne aspiracje

WIERSZOPISARSTWO XVII w.

Równocześnie z intensywna działalnością przekładowa i bujnym rozkwitem oryginalnych form epickich próbowano przeszczepić na grunt rosyjski wiersze i literatura dramatyczną

Te próby wiązały się z aktywnością środowisk południowo – ruskich a w szczególności z działalnością Symeona Połockiego.

Wiersz sylabiczny, na którym oparła się nowoczesna poezja rosyjska w pierwszym etapie rozwoju.

Pierwociny mowy wiązanej pojawiły się wcześniej w literaturze rosyjskiej. W dawnych wiekach sprowadzały się one do rytmizacji niektórych fragmentów utworu, w czasach nowszych , począwszy od tzw epoki zamętu. wstawki wierszowane włączano do różnych form epickich ( bardzo rzadko nadając wypowiedzi wierszowanej formę zamkniętej całości)

Były to przeważnie wiersze presylabiczne, które polegały na łączeniu szeregów wierszowych o niejednakowej ilości zgłosek i dowolności w doborze rymów.

Tę popularna formę wiersza presylabiscznego odmienił dopiero Symeon Połocki

• Dorobek Połockiego był ogromny

• Idąc za tradycją polską narzucił poezji surowe rygory – ujednolicenie ilości zgłosek w wersie, obowiązujący rym żeński - stworzył on na gruncie rosyjskim zatem klasyczny wiersz sylabiczny.

• Zgrupowane ona zostały wokół określonych tematów i ułożone w porządku alfabetycznym

• Symeon Połocki przeniósł na grunt rosyjski bogactwo barokowej poezji polskiej wraz z gatunkami literackimi, formą wiersza sylabicznego ( ukształtowanego i nas w już w renesansie przez Kochanowskiego)

• Utwory są pisane starocerkiewnosłowiańskim językiem

• Charakterystyczne są: wzniosłość, hiperbolizm, barokowa ozdobność

• Tuz przed śmiercią zebrał swoje wiersze w dwa zbiory

Ogród wielu kwiatów – wiersze o charakterze dydaktycznym, wiersze o cnotach obywatelskich , satyry. problemy moralne obyczajowe , opisywał zjawiska życia rodzinnego , społecznego ,państwowego.

Rymologin - panegiryczne związane z wydarzeniami dworskimi i poświęcone ważnym faktom z życia domu panującego

.

OPOWIEŚCI CZASÓW PIOTRA WIELKIEGO

• Za Piotra I Ruś staje się Rosją

• Zapoczątkowane w II połowie XVII w przemiany modelu Rosji ogarnęły za panowania Piotra I wszystkie dziedziny życia narodowego.

• Od wielu dziesiątków lat Rosja usiłowała wyjść na szeroką arenę kultury ogólnoeuropejskiej

• Reformatorska działalność cara rozszerzyła nie tylko ich zakres, ale też wzmogła się ich intensywność

• Piotr I energicznie podjął to dzieło wyrąbywania dróg nowej kulturze.

• Sam osobiście bardzo się zaangażował w tą mozolna prace. Chciał by państwo rosyjskie odrodziło się na nowych zasadach państwa , które w XVII wieku nie nadążało za rozwojem krajów europejskich pod względem politycznym , ekonomicznym i kulturalnym.

• Na drodze reform wewnętrznych i w skutecznej walce z niebezpieczeństwami zewnętrznymi udało mu się stworzyć prawdziwie europejskie świeckie państwo.

• Jego reformy objęły : administrację państwową , wojsko, ekonomikę, szkolnictwo , organizację kościelną życie kulturalne.

• Chciał przenieś na grunt rosyjski doświadczenia europejskich a nie ślepo naśladować zachód.

• Budowa ta postępowała z oporami, Inicjatywy cara napotykały na silny opór , i sprzeciw wśród zwolenników dawnego ładu.

• Piotr rozprawiał się brutalnie z opozycją .

• Otwarcie się Rosji ku Europie . Piotr wyjeżdżał osobiście za granicę , odbył długi wojaż 1697-1698 . roku dając tym samym początek wyjazdom zagranicznym młodzieży szlacheckiej.

• Za jego inicjatywa powstało wiele szkół

• Podobnie było w życiu społ- polit. Człowika oceniano nie na podstawie jego pochodzenia , ale wyłącznie na podstawie jego zasług osobistych. Sam Piotr nierzadko sięgał do przedstawicieli różnych warstw społecznych. W kręgu jego bliskich byli ludzie pochodzenia nieszlacheckiego i reprezentanci różnych ras i narodowości.

• Jego reformy spowodowały zmianę koncepcji człowieka,

• Przedtem pokorny , posłuszny rodzicom, bogobojny, a teraz – człowiek – pan swojego losu , który nie musi trzymać się swojego miejsca

• Rozwój czasopiśmiennictwa . Piotr postawił sam wydawać gazetę.. Na gruncie rosyjskiem była to pierwsza gazeta

• Wcześniej literatura była bardziej piśmiennictwem użytkowym , i nagle powstała grupa tekstów które wskazują jak na tym gołym polu budowało się nowożytna literatura.

• W XVII wieku opracowano w Rosji nowe pismo- grażdankę , reforma alfabetu miała ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju piśmiennictwa i kultury.

• Dzięki za wszystko i temu myśl świecka zyskiwała autonomię , uwalniając się od symbolicznego podporządkowania autorytetom kościelnym i religijnym.

• Przeprowadzona także reforma kalendarza .

• W epoce Piotra dominowały gatunki literatury duchowej – kazania , utwory religijne o charakterze polemicznym itd... Najbardziej rozpowszechnionym zjawiskiem literackim epoki była opowieść

• W niej pojawia się nowy bohater , którego cechowała przedsiębiorczość, inicjatywa , energia żywotność, spryt, siła woli, żądza działania.

• Stanowił on niejako ideał nowego człowieka, był idealnym przedstawicielem pokolenia.

• Zazwyczaj ukazywano go na tle nowego układu społecznego i wikłano w intrygę miłosną.

Obok popularnych i dziedziczonych poprzednich stuleciach cieszących się dużą popularnością opowieści oraz przekładów zachodnioeuropejskich romansów awanturniczo-miłosnych powstają nowe , odzwierciedlające przemiany jakie zachodziły w Rosji w ówczesnym czasie.

Do najbardziej znanych i typowych wśród oryginalnych opowieści tego czasu zaliczają się

„Opowieść o Wasylu Koriotskim”

• Utwór jest reprezentatywny dal swojego okresu (służba we flocie, kształcenie za granicą)

• Składa się z 2 części : pierwsza pokazuje przebieg nauki młodego bohatera – to powieść obyczajowa. Druga natomiast jest typowo awanturniczo- miłosna

• Na uwagę zasługuje pewien demokratyzm w traktowaniu postaci gł bohatera - Wasyla Koriotskiego: ubogi szlachcic dzięki swoim zdolnościom i talentom , przedsiębiorczości odnosi sukcesy życiowe , uwieńczone osiągnięciem tronu i ręki pięknej królewny. – przypomina on nowych ludzi z otoczenia Piotra I którzy wyniesieni zostali na najwyższe stanowiska nie ze względu na swoje pochodzenia, lecz dziki zasługom.

• prezentacja pochodzenia bohatera , jego pochodzenia społecznego – język kancelaryjny , urzędowy

• baśniowa schematyczność , warstwa ustnej twórczości ludowej

• Wasyl jest pobożny, posłuszny rodzicom, jest pozytywną postacia

• Język jest bardzo obfity, są wyrazy cerkiewnosowiańskie, ale sąsiadują one także z licznymi zapożyczeniami z języków obcych które w tym czasie masowo przenikają do języka rosyjskiego. – jest tu wręcz rażące sąsiedztwo barbaryzmów i wyrazów archaicznych - co było typowe dal tego okresu przejściowego w literaturze.

• Treść wiernie odzwierciedla obyczajowość epoki

Inne teksty tej epoki to

Historia o Aleksandrze , kawalerze rosyjskim

I historia o synu szlacheckim

Wszystkie te opowieści były zbliżone do siebie pod względem ideowym i artystycznym .

We wszystkich znalazł odbicie wzrost poziomu kulturalnego i moralnego człowiek nowej Rosji . Wszystkie propagowały nowy model humanistyczny.

.

KLASYCYZM

• Klasycyzm to kierunek literacki, metoda i styl artystyczny ukształtował się w XVII we Francji w opozycji do stylu wykwintnego.

• Klasycyzm głosił chwałę rozumu ludzkiego.

• Należy zdusić uczucia jako zjawisko przypadkowe i nietrwałe, a rozwijanie postępowania racjonalnego , zgodnego z prawami rozumu i zasadą w myśl której to co jednostkowe powinno podporządkować się temu co ogólne , zaś to co przemijające i nietrwałe ulec temu co wieczne i niezmienne

• Rygorystyczne rozgraniczanie gatunków literackich oraz przestrzeganie „czystości” w ich obrębie. Herarchia i podział na gatunki „wzniosłe” i „niskie”

• Wypróbowanym wzorcem estetycznym winien być dla pisarza świat antyczny – jego historia , literatura i mitologia. Do nich należało sięgać po motywy tematyczne.

• Od języka: wymaga isę czystość, jasności i logiczności.

• Od kompozycji: przejrzystego porządku

• Od treści: zgodności z prawdą i rozsądkiem

• Początek klasycyzmu - schyłek lat 40 XVIII wieku. .

• Klasycyzm rosyjski czerpie z klasycyzmu europejskiego wykorzystuje jego najlepsze osiągnięcia.

• Odmienność czasu i warunków historycznych sprawiła ,że na gruncie rosyjskim prąd ten zyskał pewne cechy szczególne.

• W literaturze przedmiotu wymienia się tu zazwyczaj jego patetykę obywatelską , połączoną z silnymi tendencjami oświeceniowymi, moralizatorskimi oraz jego zainteresowanie dla przeszłości narodowej.

• Na gruncie rosyjskim ma on silny nurt dydaktyczno-wychowawczy (SATYRA) poczynając od Antiocha Kantemira , kończąc na Nowikowie i Kryłowie. Satyryczne spojrzenie na literaturę będzie sprzyjało jej zbliżeniu się do życia realnego.

• Jedna z charakterystycznych cech klasycyzmu rosyjskiego jest odnoszenie się w tematyce narodowej nie do antyku jednak do rodzimej historii , dziejów ojczystych.

• Pierwszym rosyjskim klasykiem jest Antioch Kantemir. Popularność przyniosła my satyra Do rozumu swojego. Mierzył w ciemnotę i zacofanie duchownych ale tez i świeckich ludzi.

• Wasyl Triediakowski – pisze wiersze, to on wprowadził do literatury rosyjskiej ody uroczyste . jego twórczość jest bardzo różnorodna, ody elegie, listy sonety, bajki pieśni. Był to historyk, filolog, tłumacz, poeta, rozwiną on wiersz rosyjski w zakresie teorii i praktyki poetyckiej.

• Głównym przedstawicielem klasycyzmu rosyjskiego był Aleksander Sumarokow

Epoka klasycyzmu:

• W latach 60 XVIII wieku rozpoczął się nowy okres rozwoju społeczno kulturalnego Rosji, za panowania Katarzyny II (1762-1796)

• Widoczne zmiany zaszły wewnątrz kraju – w jego życiu politycznym i kulturalnym.

• Katarzyna za przykładem innych władców europejskich starała się uchodzić za monarchę oświeconego , który dba o prawidłowy rozwój i wielkość państwa, a zarazem troszczy się o pomyślność poddanych.

• Niestety jej postawa szybko się zmieniła.

• Narastający ucisk doprowadził do licznych zamieszek i buntów , przekształcając się wreszcie w prawdziwą wojnę chłopską pod wodza Jemieliana Pugaczowa.

• Najbardziej postępowi przedstawiciele Oświecenia zaczęli powątpiewać w sensowność istnienia monarchii absolutnej i coraz śmielej poczęli głosić hasła odnowy życia społecznego.

• Proces krystalizowania się i polaryzacji postaw światopoglądowych znalazł odbicie w literaturze , która w drugiej połowie XVIII w przezywała bujny rozkwit.

• Na te lata padł ostateczny triumf klasycyzmu, choć równocześnie wśród pisarzy jak też wśród odbiorców , już wówczas powoli dochodzą do głosu inne tendencje- sentymentalizm.

• Rośnie zapotrzebowanie na nową literaturę . Coraz częściej publikują pisarze pochodzenia nieszlacheckiego, których twórczość wyłamuje się nierzadko spod władztwa panującego kierunku

• Ożywienie nastąpiło nie tylko w literaturze ale także w całej kulturze i sztuce.

PERIODYZACJA LITERATURY XVII w

• W XVII w dokonują się duże zmiany za sprawa wpływu polskiego ( w II poł XVII)

• Okres Polaków na Kremlu – okres „smuty”

• Jest to bardzo krwawe wydarzenie które było popularnym tematem literatury tamtego czasu.

• Wpływ polski. Obejmował on obyczaje, strój w domach boajarskich , synów uczy się polskiego.

• W dziedzinie obyczajów przejawiały się silne wpływy polskie ( korzystano z przykładów polskich przy tłumaczeniu romansów średniowiecznych na język rosyjski. Niektórzy bojarzy urządzali swoje otoczenie na modłę polską, gromadzili obrazy pol malarzy

• , ubierali się po polsku,

• W owych czasach w Moskwie był rozpowszechniona moda na język polski (uwzględniano go w programie nauczania akademickiego i uprawiano w piśmiennictwie artystycznym

• Pojawiają się różne książki. Na Ruś trafiają różne czytadła , opowieści , powieści obyczajowe- Jest to ważny czynnik budowania się nowożytnej literatury rosyjskiej.

• Pojawia się w tym czasie literatura zwrócona ku tematyce świeckiej , pojawiają się wątki satyryczne ( ich przedmiotem są np. mnisi i ich pijaństwo)

• szerokie zainteresowania czytelnictwem i potrzeba tworzenia szkół stanowiły jedną z najbardziej istotnych cech życia umysłowego ok. połowy VII w.

• Opowieści obyczajowe – pojawiają się zwykli bohaterowie , mieszczanie , postacie łotrzykowskie, postacie które chcę wspinać się po drabinie społecznej np. Pojawiają się opowieści o przekupnych sędziach

• Dochodzi do reformy cerkwi – podejmuje się tego nikon pod patronatem cara.

• Dokonuje się rozłam w cerkwi – Raskolnikami – nazywano staroobrzędowców – Protopop Awwakum zywot Protopopa Awwakuma...

• I połowa XVII w

• Po czasach zamętu Rosja wychodziła z kryzysu . dramatyczne wydarzenia poprzedniego okresu ujawniły słabe strony państwowości rosyjskiej , niemal rozpadającej się pod naporem wojsk nieprzyjacielskich. Z doświadczeń tych Rosja wyszła terytorialnie okrojona , a przy tym gospodarczo zacofana i społecznie nie skonsolidowana.

• OPIS PRZY PYTANIU 13 (odnośnie tła historycznego)

• II połowa XVII w

• W połowie XVII wieku Rosja próbuje przezwyciężyć swoje zacofanie gospodarcze i odbudować swój autorytet międzynarodowy

• Stara się odebrać utraconą ziemia , i zaprowadzić ład wewnętrzny w kraju.

• W pierwszym rzędzie zabrano się za stworzenie jakiegoś systemu kształcenia kadr. Dawna Rosja nie znała bowiem szkół w typie nowożytnym. Wykształcenie było traktowane jako sprawa prywatna.

• Wprawdzie w połowie XVI w próbowano zorganizować szkolnictwo , ale bez rezultatu.

• Pierwsze szkoły powstawać zaczęły na południu i płd- zach , w orbicie oddziaływań kulturalnych Polski i Litwy,

• Wśród ówczesnej elity uwidoczniło się żywe zainteresowanie kulturą zachodu – jego sztuką, piśmiennictwem , i obyczajowością .

• Coraz szerzej zaczęto przyjmować dorobek kulturalny krajów europejskich .

• W tym procesie dużą rolę odegrała kultura polska – jej język i piśmiennictwo.

• Tematyka utworów jest coraz szersza.

• słowo drukowane zyskiwało więcej zwolenników . Zakładano szkoły o char zawodowym

• W literaturze przekładowej która zajmował wciąż silną pozycję dominowały treści świeckie , choć nierzadko przemieszane z ideologią kościelną.

• Największą popularnością cieszyły się utwory w stylu romansowym bądź awanturniczo – miłosnym

Michał Łomonosow (1711-1765)

• Klasycyzm rosyjski ze wszystkimi jego cechami odrębnymi , głębokim nurtem dydaktycznym, uznaniem wiedzy, walką z przesądami, z bezpośrednim zaangażowaniem z spr państwowe znalazł najjaskrawszy wyraz w twórczości Łomonosowa.

• Łomonosow był rzadkim połączeniem cech poety o niecodziennym talencie i wielkiego uczonego o b szerokiej wiedzy.

• Jego imię nosi uniwersytet Moskiewski.

• Jeszcze za życia poeta obrósł legendą. Jest on także ofiara mitotwórstwa

• Poeta ten był wybitna indywidualnością był człowiekiem wszechstronnie wykształconym

• Był świetnym znawca w zakresie nauk przyrodniczych.Już wówczas zdawał sobie sprawę z ogromnego potencjału jaki daje nauka.

• Był To człowiek wielce zasłużony dla kultury, literatury i nauki Rosyjskiej.

• Dokonał wielu odkryć w najróżniejszych dziedzinach wiedzy

• Był gorącym patriotą, namiętnie walczył z zacofaniem ciemnotą, zabobonami często narażając się klerowi.

• Łomonosow wywodzi się z prostej rodziny wolnego chłopa ,syn rybaka.

• Wyrusza do Moskwy żeby zdobyć wykształcenie . W 1731 r zaczyna naukę w Akademii Słowiańsko-Grcko-Łacińskiej. Później przebywa w Akademii Nauk w Petersburgu. Wyrusza za granicę, do Niemiec

Łomonosow wprowadził reformę wiersza rosyjskiego (systemu wersyfikacyjnego)

„List o regułach rymotwórstwa Rosyjskiego” ( Pismo o prawilach posijskowo stihotworstwa)

Twierdził że wiersz rosyjski powinna cechować większa swoboda w doborze i układzie rymu.

Z prac teoretyczno literackich na czoło wysuwa się;

„Retoryka” (Ritorika)

• estetyczna postawa autora oraz jego postulaty w zakresie stylistyki.

• Poruszał problem okazałości stylu. Poezja wg niego czymś podniosłym . Nie szukał w niej tego , co zwykłe , naturalne i proste , dopatrywał się bowiem istotnych walorów oślepiającym blasku , w niezwykłym napięciu emocji, malarskości obrazów i obfitości el ornamentacyjnych.

• Poeta miał wprowadzać w stan zdumienia, oszołomienia. Najlepsza realizacja zamierzeń artystycznych mogła być jego zdaniem – wypowiedz nasycona metaforą.

W dorobku teoretycznym Łomonosowa szczególne znaczenie ma rozprawa w której dokonuje normalizacji j. rosyjskiego:

„O użyteczności ksiąg cerkiewnych w języku rosyjskim „ (Predslowie o polze knig cerkownych w rosijskom jazyke)

• Był a to praca naukowa dotycząca języka starego, ustalił w niej reguły dyrektywne dla systemu językowego j. rosyjskiego w którym w pierwszej połowie XVIII wieku chaos wynikający z pomieszania wyrazów , form i konstrukcji składniowych żywego języka rosyjskiego z archaiczna cerkiewnosłowiańszczyzną, wielką liczba barbaryzmów.

• Sformułował tu głośna „teorie trzech stylów”

Podzielił zasady leksykalne języka rosyjskiego na 3 grupy:

• słowa cerkiewno słowiańskie występujące w starych księgach , jak i we współczesnym j rosyjskim.

• słowa cerkiewno-słowiańskie słowa rzadko / wcale nie używane w współczesnym dla Łomonosowa języku rosyjskim ale zrozumiałe dla Rosjan (wykluczał absolutnie archaizmy)

• słowa żywego współczesnego języka rosyjskiego, których nie zna cerkiewnosłowiańszczyzna.

• Łomonosow sformułował opierając się na swoich klasyfikacjach - „Teorię 3 stylów literackich” ( wysoki, średni i niski) podjął także próbę powiązania wyodrębnionych przez siebie stylów z gatunkami literackimi:

• Ustalił iż można za styl wysoki słowo 2 i 3 poziomu leksykalnego ( staroicerkiewnosłow i słownictwo współczesne) hiperbolizm, obfitość śmiałych i malowniczych metafor

poematy: epickie, bohaterskie, uroczyste mowy, oraz ody, ( gatunki liryczne w tym czasie znajdujące się na szczycie)

• Styl średni ( 1 i 3 styl , SCS i słowa współczesne) sztuki teatralne, listy poetyckie , satyry, eklogi, elegie, oraz proza, prace naukowe...

• Styl niski z 3 klasyfikacji

komedie, listy do przyjaciół, epigramaty, utw które mówił o sprawach powszednich

• Odegrało to pozytywną rolę , powodując ograniczenie cerkiewno-słowianizmów do określonych gatunków i stwarzając tym samym szersze możliwości rozwoju rodzimego j. rosyjskiego.

• Łomonosow był klasycysta rygorystycznym

• Był on kodyfikatorem literatury rosyjskiej. Próbował wcielać swoje zasady także w swoje dzieła:

• Opiewał w swoich utworach walory nauki , władze edukacji, nauki, by efektowniej służyć sprawie ogólnej

• W jego twórczości pojawia się ton poety-mędrca który wie o biegu spraw publicznych, który drogą perswazji próbuje wskazać właściwą drogę , podejmowanie decyzji.

• Jest to sprawa postawy poety – obywatela.Nie ma tu miejsca na osobiste przeżycia , najważniejsza jest Rosja, jej dobro

• Ten ton poety –obywatela będzie ważny dla Rosji XVIII w

Znamiennym wyrazem jego poglądów na rolę poety był programowy wiersz pt :

„Rozmowa z Anakreontem” (Razgawor z Anakreonom)

• Jest to przykład liryki programowej. Wiersz ten jest niejako wykładem poglądów samego Łomonosowa

• Snowi on rodzaj sporu literackiego

• Utwór składa się z 4 anakreontyków i następujących po każdym z nich odpowiedzi poety rosyjskiego, stanowi pewnego rodzaju spór literacki w którym zderzyły się dwie racje , dwa odmienne poglądy na poezję i powołanie poety.

• Anakreont głosi pochwałę poezji miłosnej i beztroskiej zabawy, Anakreont był poetą urody, przyjemności .Jego teksty pełne są zachwytu nad urodą świata Świat Anakreonta – drobnych przyjemności, snucia pieśni...

• Łomonosow charakteryzuje ten świat bez uprzedzenia jednak on sam preferuje poezję obywatelską .Jako wnikliwy czytelnik poezji Anakreonta charakteryzuje jego świat, z szacunkiem odnosi się do jego przekonań ale nie zgadza się z nimi uważa ze zadania poezji są inne .

• Polegają na opiewaniu ojczyzny , pisaniu z troską o jej losy. twierdzi ze powinno się opiewać ojczyznę, troski ojczyzny, ale nie krytykuje Anakreonta tylko polemizuje z nim Łomonosow prezentuje postawę poety obywatela, świat spraw ogólnych , nie intymnych

• Jednak ten pogląd nie wykrystalizował się od razu, W czasach studenckich poeta pisał wiersze miłosne w stylu Anakreonta. Dopiero po powrocie do kraju zaczął uważać poezję za jedyną formę działalności politycznej i naukowej., poświęcając niemal całą twórczość tematyce obywatelskiej

Nie mąćcie więcej rozum

Myśli miłosne.;

Choć serdecznej czułości

Nie jestem pozbawiony w miłości;

Odwieczną chwałą bohaterów

Bardziej zachwycony jestem.

Porównanie z katonem(rzymski trybun narodowy)

Ty korzystał z życia jak z czasowej słodkości,

On życia nie żałował dla sukcesu republiki:

Anekreon mówi o malarzu który pięknie maluje kobietę, Łomonosow mów i o malarzu który namaluje kobietę-Rosję:

O mistrzu pierwszy w malarstwie!

Jesteś pierwszy w naszych stronach

Jesteś wart być urodzonym Minerwą,

Namaluj mi Rosje.

Pokaż dojrzały wiek

I wygląd wesoły w dostatku,

Ulgi jasność na czole

I dumnie podniesioną głowę.

• Świat Łomonosowa jest zdominowany przez postulat pracy , wpływa ona na pewne modyfikacje w gatunki tak skonstruowanym jak oda panegiryczna

„Oda na dzień wstąpienia na tron cesarzowej Elżbiety Pietrowny”

• Adresatką jest Elżbiet Pietrowna

• Ale nie jest to bezpośrednio oda o Carycy ale Łomonosow tu wykorzystuje na początku motyw ciszy - Cisza – synonim pokoju. Inwokacja przesunięta w sferę wartości

• W pierwszej strofie opiewanie pokoju , który sprzyja pracy kreatywności i rozwojowi Rosji

• To Elżbieta Pietrowna podpisała traktat pokojowy

• Pochwała osoby nie jest tu wprost ale przez pochwalenie jej zasług, tego co zrobiła decyzje ważne dla Rosji

• wygłasza poglądy na temat zasadniczych spraw funkcjonowania zbiorowości: urok edukacji, waga nauki

• Dopiero później przechodzi do adresatki

• nuta państwowotwórcza - postawa poety obywatela

Oprócz tych ód obywatelskich zostawił szereg wierszy, które określić można jako religijne

Bardzo swoista jest owa religijność w wierszach Łomonosowa

Nie jest to wyraz prawosławia , Łomonosow prezentuje swoją postawę wobec stwórcy, świata.

Za najważniejsze utwory z tych :

„Wieczorne rozmyślania o wszechmocy Bożej na czas wielkiej zorzy polarnej”

(Wieciernieje razmyszlenie o bożiem wieliciestwie pri sluciaje wielikowo sewiernowo sujania)

• Zostało opisane zjawisko zorzy polarnej.

• Z tych obserwacji wysuwa refleksję na temat wielkości bożej, Staje w zdziwieniu wobec wielkości świata , czy to wieczorem czy rano, poeta jest zadziwiony pięknem świata.

• Łomonosow prezentuje ten typ religijności - deizm ( zakłada oni ze bóg istnieje ale pozostawia świat swojemu biegowi)

• Podmiot liryczny staje w zdziwieni wobec wspaniałości , piękna świata , myśl przenosi się ku kreatorowi owego świata

• Podziwianie piękna tego świata.

• Rozmyśla przy gwiazdach.

Patrzy na gwiazdy :

„Tam mnóstwo światów , ziem dalekich

Nie zliczysz słońc , co świecą tam.

Tam narody, dzieje wieki

Tak niepojęty Boży cud,

Tak różny jego stworzeń lud!”

(...)

„Naturo jakież są twe prawa?”

• Zastanawia się nad światem skąd pochodzi ogień itp wg jakich praw działa natura, co sprawia ze nadchodzi dzień i wstaje słońce, skąd się bierze wiatr.

„Co jasność zsyła w ciemną noc?”

(...)

„Jak mogą kłęby zmarzłych par

śród zimy zrodzić w niebie żar?”

(...)

„Odpowiedz wasz skąpa jest

gdy rzecz tyczy się spraw zawiłych.

Powiedzcie wszechświat ma swój kres?

Czy znacie koniec bożych sług?

Powiedzcie jak wszechmocny bóg?”

• Pojawia się idea boskiego pochodzenia władzy

• Idolem ludzi XVIII w jest car Piotr Wieki

• Łomonosow prezentuje bardzo typowe ujecie dziejów swojej ojczyzny

• Jest zaangażowany pisarsko w sprawy swojego kraju, spr ogólnopaństwowe.

• U Łomonosowa przeświadczenie o wielkości Rosji.

• Łomonosow żywił prawdziwy kult dla wielkiego cara reformator Piotra Wielkiego.

• Dął temu wyraz w utw :

„Słowo pochwalne na cześć Piotra Wielkiego” (Slowo pohwalnoje Pietru Wielikomy)

• Wyrażał w utw mu poświeconych entuzjazm dla dzieła tego cara , który pchną Rosję na drogę rozkwitu i wielkości -Ta postać jest bardzo ważna dla niego

• Łomonosow pisał tez wiersze dydaktyczne

„List o pożytku ze szkła” (Pismo o polze stekla)

• Łomonosow sięga tu po język żywy, całkowicie wolny od cerkiewnosłoianizmów ( ale w tym utw odznaczający się równocześnie prawie naukową ścisłością ) chce dotrzeć do jak największej liczby czytelników

• Jest on pierwszym poeta którego sława przekroczyła granicę Rosji ( gł naukowa) ale za tym też szła poezja

• Łomonosow uprawiał różne gatunki i rodzaje literackie – ody, satyry, bajki, epigramaty,

• Na zlecenie Elzbiety Pietrownej napisał Dwie tragedie„Domofon”i „Tamira i Selim”(Przedmiotem tragedii są wydarzenia historyczne - bitwa na polu Kulikowym)

Aleksander Sumarokow (1717-1777)

• Jego twórczość uważa się za szczytowy punkt klasycyzmu rosyjskiego. A on sam jest głównym przedstawicielem tego nurtu – czołowa postać tego czasu, przywódca duchowy całego pokolenia.

• Pochodził ze starej zubożałej rodziny bojarskiej

• Był wydawcą książek oraz jak się uważa – pierwszego czasopisma prywatnego – „Pracowita pszczółka” (Trudolibiwaba pczeła)

• Zapatrzony we wzniosłe ideały i przekonany o swoim posłannictwie zmierzał do wychowania klasy społecznej z której pochodził.

• Podstawowy postulat dla estetyki poety rosyjskiego był postulat prostoty, naturalności i jasności języka poetyckiego.( Był on przeciwnikiem Łomonosowa)

• W swojej praktyce pisarskiej konsekwentnie stosował zasadę kompozycji racjonalistycznej : Obce mu były wzloty fantazji i wyszukana metaforyka , zmierzał do zbliżenia języka literackiego do mowy potocznej swego czasu.

• Zamiast sztuczności i napuszoności właściwej poezji Łomonosowa, propagował naturalność i przejrzystość wypowiedzi literackiej. Zamiast tonu uroczystego i podniosłego- ten pełen umiaru i prostoty.

• Sumarokow z Łomonosowem toczył boje do końca życia , poprzez parodie jego tekstów, ośmieszani w epitafiach bajkach i epigramatach..

• Dorobek literacki Sumarokowa jest znaczny . Uprawiał najrozmaitsze gatunki literackie

• Prawdziwy rozgłos przyniosły Sumarokowowi tragedie , którymi zapoczątkował dzieje nowożytnej dramaturgii rosyjskiej

Główny Trzon jego dziedzictwa – Dramaturgia

• Pisze tematy z historii ojczystej. podejmuje aktualną dla swego czasu problematykę obywatelska.

• Traktował te tragedie jako oręż walki politycznej , wyrażając w nich nastroje opozycyjne

• Zwrócił się do przeszłości narodowej. Sumarokow był jednym z pierwszych poetów który nawiązywał do problematyki „Smuty” , kiedy rozpoczęły się walki o tron moskiewski.

• Jego tragedie charakteryzowało maksymalne uproszczenie intrygi

• Zasadniczy watek tematyczny sprowadza się do walki o władze.

• Fabuła była skomponowana wg zasady: Tyran kocha kobietą , lecz ta oddana jest innemu , szlachetnemu kochankowi, który po rożnych perypetiach obala tyrana poślubia wybrankę , wraz z jej ręką przejmując rządy nad krajem.

• Akcja dzieje się jak by w zwolnionym tępię i w podniosłym tonie nie dopuszcza on epizodów komicznych, ani wypowiedzi o char. potocznym.

• Postaci. Mała liczba postaci, ukazanie ich na zasadzie przeciwieństwa , kontrastowo jako uosobienie cnót ( boh pozytywni) i występku ( boh negatywni)

• Mowa bohaterów utrzymana w stylu patetycznym,

• Postacie są statyczne – nie zmieniają one swoich przekonań i postawy w trakcie trawnia akcji

• Rozwiązanie tez było łatwe do przewidzenia

• Dramaturg tak prowadzi intrygą swoich tragedii by przekonując o wypadło zwycięstwo dobra nad złem .

• Jako dramaturg dochowuje wierności zasadzie 3 jedności

• Przyswoił on literaturę rosyjską Hamleta, lecz był to po prostu przekład, dramat szekspirowski Sumarokow poprawił go.

• Sumarokow w 1771 pisze Dramat :

„Dymitr Samozwaniec” (Dimitr Samozwaniec)

• przedstawia tu aktualny problem dla swego czasu - motyw obalenia tyranii autokratycznej.

• Występują tam postaci z kart historii : Borys Godunow, Dymitr Samozwaniec

• W Jest to kostium historyczny , nie ma tu odtworzonego kolorytu epoki. Mówi o ludzkich uczuciach

• Sumarokowa nazywano często Molierem Północy, ponieważ na polu komedii przejawiał on tez nie mała aktywność.

• Pozostawił po sobie 12 komedii

• W toku akcji nie było miejsca na epizody komiczne, ani nawet na wypowiedzi o charakterze potocznym.

• Fabuła jego komedii składa się na szereg luźnych scenek.

• Oparta na niewymyślnej intrydze miłosnej , która sprowadza się na ogół do historii dwojga kochanków . na ich szczęściu stoi przeszkoda (opiekun , zła matka ) którzy rozdzielają młodych, jedynie pomoc zręcznego sługi albo interwencji światłego obywatela doprowadza do połączenia kochanków .

• Są to komedie bardzo tradycyjne, zakończone szczęśliwie, schematyczne

• Komedie te nie są to zbyt głębokie historie

• Bohaterowie są pewnymi typami – swoista personifikacja. Są to imiona znaczące ( np. Prostakow)

• Sumarokow kopiował pewien schemat komedii zachodnioeuropejskich, głównie Moliera

• Komedie pisał Suamrokow prozą i co różni go od klasycznych wzorów – w formach jednoaktowych lub 3 aktowych.

• Nie odstępował od wymogów teorii estetycznej klasycyzmu. Zachowywał pełną czystość gatunku, i osławione 3 jedności. .Dążył do klarowności w rysowaniu bohaterów.

• Kreślił postacie charakterystyczne

• Swoje komedie wykorzystywał do celów polemistycznych , bezpośrednio reagując w nich na zjawiska społeczno obyczajowe swej epoki.

• Najsłynniejsze komedie Sumarokowa „ Opiekun” i „Rogacz z urojenia”

• Sumarokow zajmował się także innymi gatunkami poza działalnością dramaturgiczną

• Dużą popularnością cieszyła się jego liryka :pieśni , elegie, sonety, ody.

• W dziedzinie liryki tez oczywiście został poeta klasycyzmu.

• Z przywarami ludzkimi walczył w poezji satyrycznej ( satyrach , bajkach , epigramatach)

Dymitr samozwaniec

Poeta przedstawia tu motyw obalenia tyranii aktokratycznej . Utw ten napisany 6 stopowym wierszem Dmitrij Samozwaniec. Szujskoj Georgij, księć Galickij Ksenia, córka Szujskiego Parmien, naparstnik Dmitryja Kierownik warty Bojarzy i inni. Wiele barbarzyństwa i złoczyństw uczyniłeś Męczysz poddanych, Rosję zubożyłeś Jako tyran pływasz w działaniach bezprawnych, Wysyłasz i oddajesz na stracenie niewinnych. Przeciwko ojczyźnie twój żar jest nie napawany. Szykujesz sobie ty nieszczęśliwy koniec; Już waha się twój tron, z głowy spadnie wieniec Rosyjskim narodem ja z tronu brzydzę się I władzę tyrana, niewolą rozpowszechniam Czy mogę być ojcem w tym kraju Który, gani mnie, i jest dla mnie najbrzydszy? Ale męką mi jest i to, że kocham Ksenię. Parmien U Ksenii jest narzeczony, a u ciebie żona... To ja i nie ukrywam: mogę zerwać slub ja, I potajemna otruta ześle moją żonę do ciemności Parmien O takim działaniu pomyśleć straszno. Dmitrij Ja przyzwyczaiłem się do koszmarów, rozjuszony jestem złodziejstwem, Wypełniony barbarzyństwem i zaczerwieniony krwią. Że jesteś heretykiem i nosicielem chamstwa, Moskwy, Rosji i poddanych jesteś męczarnią. Gdybyś nie panowałeś w Rosji źle, To Dmitrij ty czy nie, ludowi obojętnie I gdy księżna nie przejmie się tym strachem Kwitnącą różę obrócę w proch. Gdy się sprzeciwia czułemu pragnieniu monarszemu, Sprzeciwia się i prawnej carskiej władzy. Dymitr rzada aby jego żoną została Ksenia mimo ze już jest żonaty. Ona mowi ze kocha innego.. Dymitr grozi ze może kazac ich zabic za sprzeciwienie się woli carskiej lecz ona mowi ze woli dochować wiernosci do konca, do śmierci niż zdrdzic ukochanego

Dmitrij Czyżby zapomniałaś, komu odpowiadasz. Czy boisz się śmierci, męczarni, stracenia? Ksenia. Nie ... Kierownik Cały Kreml pełen jest ludu, carski dom jest otoczony, I we wszystkich sercach przeciwko tobie pała gniew, ...Dymitr zost opuszczony przez swoich służących Nie będziesz i godziny na tym świecie dalej. Uderzenie, które mnie zdradą razi, Moją ręką i w ciebie sztylet wsadzi. Ty niewolnicą umrzesz, nie małżonką cara. Ksenia Jak zasłużyłam na tą śmierć? Dmirtrij Kochanka i córka moich zdrajców! Gdy oni uratowani są, to umrzyj chociaż ty za nich, Ksenia Nie boje się nieszczęsnego mojego końca, Gdy uratowani mój ojciec i kochanek. I tylko takiej rozłąki bałam się. Szujskoj Nie on, nie moja córa Winni przed tobą, kierownik buntów ja. Dmitrij Gdy chcecie, żebym zmiłował się nad nią, Idźcie stąd i ogłoście miastu, Że obdarzam je miłością i przyjąźnią, Gieorgij Zostaw niewinną; przelej moją krew Dmitrij /rzucając się ku Ksenii zadźgać/ Zwiędnijcie róży!. Parmien /z ogolonym mieczem, wyrywając Ksenię z jego rąk/ Minęli już twoje groźby i złoczyństwa Pozbawiony jest nasz naród śmierci, prześladowań, ran: Nie straszny jest dla nikogo bezwładny tyran. Dmitrij Idź dusza do piekła i bądź wiecznie w niewoli! /Uderza siebie w pierś sztyletem, i zdychając pada na ręce ochrony/

CZASOPIŚMIENNICTWO SATYRYCZNE POŁ XVIII wieku

• W poł XIII przypada w Rosji okres intensywnego rozwoju czasopiśmiennictwa satyrycznego

• Dzieje czasopiśmiennictwa to lata 1769-1793, Dwa okresy : 1769-1774, 1789-1793

• Czasopiśmiennictwo w Rosji wiąże się z okresem ożywienia myśli społeczno politycznej, które zapoczątkowała Katarzyna Wielka.

• Początki są związane z wydawaniem czasopisma „Wsiakaja wsiaczina” w którym Katarzyna wystosowała apel do pisarzy , aby zakładali czasopisma satyryczne. Ten typ wydawnictw nie był dotąd znany Rosji.

• W rosyjskiej lit. istniały (i to od niedawna) pisma popularnonaukowe i literackie wydawane z inicjatywy wybitnych indywidualności pisarskich np. „Trudoljiubiwaja pszczeła”(Suamrokow), bądź reprezentują określone grupy środowiskowe, czy szkoły literackie. drukują utwory oryginalne i przekłady, mówią o sprawach dot. literatury, formułują programy lit.

• Rosjanie nie stworzyli sami profilu satyrycznego, pierwsze próby odwoływały się do doświadczeń czasopiśmienniczych angielskich.

• Czasopisma „Tatler” , „Spectator”, „Guardian” dawały wzorce różnorakich form wypowiedzi literackiej i publicystycznej. Pozwalały przekazać różne treści społ-obyczajowe, satyryczno-moralizatorskie, i rozrywkowo wychowawcze, układające się w przemyślny program w atrakcyjnej dla czytelnika formie. Ta inicjatywa wydawca publicystów angielskich szybko znalazła naśladowców w wielu krajach europejskich. Dość wcześnie stała się znana odbiorcy rosyjskiemu.

• Warunki sprzyjające powst nowych wydawnictw zaistniały po roku 1769, Katarzyna II powołuje komisję do Opracowywani nowego kodeksu – powoduje to ożywienie ideowe społ.

• Katarzyn chcąc pchnąć aktywność (młodych ożywionych umysłowo ludzi) w odpowiednim kierunku , pokierować nią w sposób dla siebie dogodny postanawia wydać czasopismo i wysuwa propozycję by w ślady za nią poszli inni.

• Powstaje czasopismo „Wsiakaja wsiaczyna” (jego wydawca był osobisty sekretarz Katarzyny - Grigorij Kozicki)

• Katarzyna chciała podporządkować sobie krystalizującą się opinie publiczną , aby tym łatwiej wpływać na kierunek rozwoju świadomości politycznej społeczeństwa. Chciał wyrażać oficjalny punkt widzenia na konkretne zjawiska , inspirować i kierować działalność pozostałych wydawnictw.

• Jeszcze tego samego roku ukazało się wiele czasopism satyrycznych „ I to i sio” , „ Ni to ni sio” , „Smies”

• Roztaczając opiekuńcze skrzydła Katarzyna dzięki temu rościła sobie prawo do udzielania rad satyrykom i występowała wobec nich z kazaniami na temat istoty i zadań satyry.

• Zalecała żeby satyrycy ośmieszali przywary ogólno ludzkie. Nie wszyscy chcieli przystać na tę propozycje , za która kryla się tendencja do zamazywania i nie poruszania problemów współczesności.

• Pierwsza wystąpiła „Smies” ale prawdziwą walkę dopiero rozpoczęło dopiero czasopismo Nowikowa „Truteń „ ( 1769-1770_

Mikołaj Iwanowicz Nowikow(1744-1818)

• Z jego działalnością wiąże się cały okres dziejów piśmiennictwa rosyjskiego

• Był on wybitnym oświeceniowcem , działaczem na polu kultury, i oświaty, właściwym twórcą postępowej publicystyki rosyjskiej.

• W środowisku literackim Nowikow zdobył rozgłos jako wydawca czasopism satyrycznych . Już w kwietniu 1769 r ukazał się pierwszy numer czasopisma „Truteń”

• Orientację ideową czasopisma sygnalizowało motto zaczerpnięte z bajki Sumarokowa – „Oni pracują , a wy ich trud zjadacie” ( Oni rabotajut a wy ih trud jadite)

• Nowikow tu ośmieszał wady społeczeństwa szlacheckiego i opisywał niedole chłopską.

• Nie chcąc się pogodzić z kierunkiem ideowym i tematyką narzucona przez Katarzynę podjął polemikę z czasopismem „Wsiakaja wsiaczina” która to doprowadziła do likwidacji pisma w 1770 roku.

• Nowikow zamieszcza w swoim piśmie szereg śmiałych satyr krytykujących skorumpowane urzędy (sądownictwo) różne negatywne przejawy przejmowania kultury zachodniej, Krytykuje szlachtę (stosunki pańszczyźniane pogarda dla ludzi niskiego pochodz, okrucieństwo wobec poddanych)

• Jednak Nowikow nie zrezygnował z tej formy działania . W kwietniu 1772 wystąpił z próba wydawania nowego pisma „Zywopisiec” tym razem był bardziej ostrożny, zamieścił na wstępie dedykację , poświęcając pismo Katarzynie i sugerując ze idzie jej śladem i zgodnie z jej zaleceniami naprawy społecznej „gryzącą satyrą”

• Publikuje głównie własne utwory , podejmując tematykę społeczną. Zmiana tematyki nie na długo ocaliła pismo prze represjami . W połowie1773 pismo przestało się ukazywać. Stanowi to zakończenie pierwszego okresu czasopiśmiennictwa.

• Nowikow na krotko przedsięwziął wydawanie czasopisma „Koszelok” ale w ówczesnej sytuacji zorientował się że jego edycja nie utrzyma się długo. Wydano 8 numerów

• Obok czasopisma Wsiakaja wsiaczina ważną role odegrały tez czasopisma.

• „Adskaja Poczta”Emina, zajmująca się gł satyrą obyczajową i moralną. (Forma epistolarna – korespondencja pomiędzy Kulawym i Jednookim)

• Tygodnik „Smies” zbliżony pod względem ideowym do „Trutnia”, lecz pojawia się tu sporo przekładów francuskich czasopism satyryczno-moralizatorskich)

• „I to i sio” Czułkowa jednak unika ona poważnej krytyki i ogranicza się do nieśmiałej , ogólnikowej satyry.

• Mimo tak krótkiego okresu aktywności czasopisma miały duże znaczenie gdyż na ich łamach wystąpili po raz pierwszy rzecznicy kształtującej się dopiero postępowej myśli społęczno-politycznej polemizującej z oficjalną ideologią.

• Drugi okres wiąże się z działalnością Iwana Kryłowa.

• Zakłada on w 1789 r „Pocztę duchów”, jest ono jednak nie tyle czasopismem co zbiorem różnorodnych materiałów satyrycznych ujętych w całość gatunkowo-kompozycyjną .Stanowi ja spełniająca rolę ramy opowieść o czarnoksiężniku Malikulmulku, który udostępnia czytelnikom własną korespondencję z duchami powietrza, podziemi i świata wodnego. Dzięki temu Kryłow może mówić o sprawach bieżących ze stawiska istot z innego wymiaru, całość jest potraktowana w sposób oryginalny i ciekawy dla czytelnika..

• Odnosi się Tu Kryłow do tradycyjnych tematów jak galomania społeczeństwa, porusza zagadnienia literackie dot nowych gatunków i poglądów artystycznych., przejawy zepsucia moralnego, rozkład warstwy szlacheckiej itd...

• W 1792 Kryłow wydaje czasopismo „Zritel” – ma ono już bardziej kształt i charakter do wydawnictw satyrycznych

• Ostatnim czasopismem w którym Kryłow uczestniczy jest ”Sankt etersbusskij Merkurij_” , W nim brak prawi całkowicie el satyrycznych

• Zasługą czasopism satyrycznych było to ze „ oświeceniową problematykę nie tylko poruszały ale że torowały drogę dla nowych gatunków literackich

• Twórcom czaspiśmiennicwa udawało się przezywcięzyc tak charakterystyczna dla literatury klasycystycznej skłonność do schematycznego teoretyzowania , tworzyć nowe sposoby wypowiedzi artystycznej.

• W ten sposób zamyka się ostatecznie rozwój czasopiśmiennictwa satyrycznego które odrodzi się dopiero po latach dzięki aktywnej działalności Iwana Kryłowa

DRAMATURGIA II POŁOWY XVIII W.

• Początki nowożytnej dramaturgii rosyjskiej sięgają połowy XVIII w. i wiążą się z działalnością literacka i teatralną Aleksandra Sumarokowa.

• Kolejni, którzy przejęli właściwości strukturalne jego komedii to Michał Chieraskow i Wasyl Majkow, Wzbogacił ją natomiast Kniażin.

Jakub Kniazin

• Sławę przyniosła mu tragedia „Dydona” ( didona) tragedia nie odbiegała od modelu ukształtowanego przez Sumarokowa , choć pisarz dokonał kilku modyfikacji : ograniczył element moralizatorski, wprowadził liczny zastęp powierników , i wykorzystał na scenie efekt pożaru i śmierci w płomieniach.

• W mirę doskonalenia własnej techniki dramatopisarskiej Kniazin coraz śmielej wzbogacał zasady Sumarokowa (nie odstępując oczywiście od generalnych założeń estetycznych klasycyzmu)

• Wprowadził bardzie powikłaną intrygę i więcej efektów scenicznych .

• Najśmielszym utworem Kniażina był tragedia „Wadim Nowogrodzki” wydana w 1793 – po śmierci Kniażina

• Została ona zrozumiana jako atak na monarchię, skonfiskowana a następnie skazana na spalenie publiczne..

• Pisarz wdał się tu w polemikę z Katarzyną II

• Kniazin w swojej tragedii głosił pochwałę wolnego Nowogrodu , kreśląc portret bojownika o wolność ludu, nadał tragedii wydźwięk rewolucyjny w portrecie bohaterskiego wojownika o wolność ludu.

• W większości utworów Kniażin wyrażał uznanie dla władzy monarszej , jego ostatni utwór natomiast miał wymowę republikańską., przetrwał też długo w tradycji literackiej.

• W duchu antymonarchocznym utrzymana także była tragedia Mikołaja Nikolewa pt „Sorena i Zamir”

W dziejach dramatu rosyjskiego tragedia Nikolewa zajmuje pozycję miedzy „Dymitrem Samozwańcem” Sumarokowa i „Wadimem Nowogrodzkim” Kniazina.

• Pod względem artystycznym typ dawnej tragedii uległ pewnej zmianie w latach 80uych . Stopniowo porzucano prostotę , umiar Sumarokowa, nadając tragedii charakter bardziej złożony, nadając jej charakter widowisk w stylu Wolterowskim.

• Znacznie szybciej i bardziej wyraziście zarysowały się zmiany w rosyjskiej komedii - tu także podwaliny dał Sumarokow., który w ciągu kilkunastu lat działalności na tym polu przeszedł od luźnych scenek w stylu farsowym do rozleglejszego i bardziej zwartego obrazu obyczajów szlacheckich.

• W latach 70 komedia oddaliła się w sposób widoczny od umowności wczesnej komedii klasycyzmu. W tym dziesięcioleciu zdecydowania zostały przekroczone bariery rozgraniczeń gatunkowych.

• Obok tragedii i komedii coraz częściej gościła na scenie komedia łzawa i opera komiczna.

• Dramat mieszczański i komedia łzawa – od jakiegoś czasu już istniały w literaturze europejskiej. Pewien ich model stworzyła Anglia , ostatecznie zaś uformowała i spopularyzowała je literatura francuska. Literatura rosyjska miała już własne wzory tego gatunku. W jego propagowaniu zasłużył się zwłaszcza Włodzimierz Łukin.( wrpwadzał do swoich dramatów elementy obyczajów, mieszał styl „podniosły” z „podłym”, bohaterów ze środowisk miejskich przedstawiał w sytuacja łzawych i patetycznych.. Wszystkie dramaty miały charakter dydaktyczny.

• Opera komiczna natomiast cieszyła się w Rosji dużą popularnością . W Repertuarze operowym rzadko pojawiały się opery poważne. Opera komiczna był gat. niezwykle produktywnym i chętnie eksploatowanym. Cieszyła się ona szczególną popularnością w latach 80tych

Najbardziej popularna opera komiczną był „Młynarz” Aleksandra Ablesimowa

W komediopisarstwie rosyjskim największym talentem objawił się Denis Fonwizin

Denis Iwanowicz Fonwizin ( 1745-1792)

• urodził się w średnio zamożnej rodzinie szlacheckiej. Otrzyma staranne wykształcenie , ukończył studia na uniwersytecie Moskiewskim na wydziale filozoficznym. Po studiach służył gwardii, później był urzędnikiem

• W historii literatury rosyjskiej zapisał głównie na polu komedii.

• Pierwsza komedia – „Brygadier” (Brygadir) (poruszeny problem wadliw

• eja edukacji w Rosji)

• Głównym dziełem życia Fonwizina była komedia :

„Synalek szlachecki” ( Nedorosl’)

• Dał on tutaj obraz ówczesnej szlachty , ośmiesza styl życia prowincjonalnej szlachty.

• Przeciwstawność dwóch światów i dwóch światopoglądów:

• Zacofane środowisko ziemiańskie pieciwstawione zostało kulturalnym kręgom zeuropeizowanej szlachty.

• Ukazuje tu nie tyle stosunki społeczne , co charakterystyczne typy ludzkie.

• Ośmiesza styl życia prowincjonalnej szlachty.

• Wydobył sprzeczności ustroju pańszczyźnianego, demaskowanie nadużyć i samowoli szlachty

• Fonwizin jak wielu pisarzy oświecenia tego okresu żywił przekonanie ze istniejące stosunki można zmienić prze rozumne wychowanie i mobilizowani opinii publicznej.

• Postacie negatywne i pozytywne

• Jedna z centralnych postaci uczynił Mitrofana –rozpieszczonego synalka z którego próżniacze życie uczyniło nieuka i egoistę, który ze wstrętem odrzuca naukę i pracę.

• Pozytywne : Starodum, Milon, Zofia. - Ich funkcja ideowa polegała na obnażaniu zła i głoszeniu ideałów pisarza.

• Głównym nosicielem programu pozytywnego jest – Starodum – gorący zwolennik i propagator oświaty i humanitaryzmu, piętnuje nadużycia i bezprawie.

• Komedia Fonwizina była najdojrzalszym przejawem dramaturgii klasycystycznej

• Napisana w konwencji klasycyzmu : ze znanymi trzema jednościami , podziałem bohaterów na dodatnich i ujemnych i imionami- charakterystykami

• Pod koniec XVIII wieku teatr rosyjski wkroczył w stadium kryzysu.

• W repertuarze przeważały przekłady.

• Prawie u schyłku XVIII pojawiło się jedno z najwybitniejszych osiągnięć dramaturgii klasycyzmu. – Matactwa ( Jabeda) Kapnista, , w którym dramaturg dął ostrą satyrą na urzędników i sadownictwo rosyjskie.. Sztuka po kilku przedstawieniach niestety zdjęta ze sceny. Jej oryginalność polegała na niezwykle śmiałym i ostrym ujęciu problematyki. Matactwa były pierwsza i ostatnią komedia Kapnista. W twórczości poety stanowiła ostatni przejaw liberalizmu , była jednocześnie efektownym zamknięciem dziejów dramaturgii rosyjskiej XVIII

• W ciągu kilkudziesięciu lat rozwoju dramaturgia ta przeszła od niewielkich komedii sytuacyjnych do ambitnych i zaangażowanych komedii społęczno-obyczajwych , stanowiących zwierciadło i ocenę tych czasów.

LIRYKA GAWRIŁA DZIERŻAWINA

Gawriłow Dzierżawin 1743 - 1816

• zakwestionował zasadę czystości gatunków i stylu

• Największy poeta przed Puszkinem - Jest to najwybitniejszy poeta klasycyzmu

• Zapoczątkował sentymentalizm i preromantyzm

• Poeta pochodził ze zubożałej acz znamienitej rodziny ziemiańskiej. Początkowo nie miał swiatnego wykształcenia . Uczył się w gimnazjum Kazaskim.

• Powołany do wojska był przez 10 lat zwykłym żołnierzem(brał udziałw tłumieniu powst Pugaczowa) Później przechodzi do służby cywilnej, szybko awansuje, Jest dwukrotnie gubernatorem po szczeblach służby państwowej dochodzi do stanowiska senatora i członka rady państwa.

• Zaczyna pisać jeszcze w latach szkolnych. Początkowo pozostawał pod wpływem Sumarokowa , jednak szybko porzuciła jego tematykę , osobistą i jego manierę poetycka, przyswajając sobie doświadczenia Łomonosowa.

• Dzierzawinie pojmowano jako poetę obywatela . Uważano go za poetę i jednocześnie za dygnitarza państwowego, człowieka pełniącego ważne funkcje państwowe

• Pisał ody filozoficzne panegiryczne, religijne i satyryczne; subtelne erotyki

• Łomonosow – kodyfikator, Dzierżawin nie wdawał siew teorię

• „poeta Katarzyny II”

• W 1791 został mianowany sekretarzem cesarzowej Katarzyny II , w której widział niegdyś wzór oświeconej monqarchini, jednak przyniosło mu to gorzkie rozczarowanie władczynią, został szybko oddalony

• Po wstąpieniu Aleksandra I na tron ( przed nim krótko Paweł I) należał do konserwatywnej

W pierwszych próbach poetyckich widzimy wahanie się miedzy naśladowanie patetycznego stylu Łomonosowa a dążeniem do prostoty i naturalności szkoły Sumarokowa.

Szerszym kołom czytelników przedstawił się jako wybitny poeta w 1779 r publikując anonimowo dwie ody . Jedna z nich to:

„Wiersze na urodzenie na Północy monarszego dziecka”. ( Stih na rożdeniew Cewere porfirorodnawa atroka)

• Utwór ten powstał w związku z narodzinami wnuka Katarzyny II późniejszego Aleksandra I Poeta w subtelny sposób łączy elementy doniosłości i formę lekkiej piosenki, a wiec już na początku twórczości poeta dał się poznać jako poeta podejmujący oryginalną tematykę i skłonny do eksperymentów formalnych.

• Dzierżawin napisał ją w szczególnych okolicznościach. W tym utworze ze cesarzowa zamierza odsunąć swego jedynego potomka i przekazać tron najstarszemu wnukowi – Aleksandrowi i wtedy Dzierzawin pisze tę odę

• Poeta jest tym który ma prawo mówić władcom prawdę. I oto witając narodziny mornarszego dziecięcia mówi głównie o jego przyszłości, ze kiedyś zasiądzie na tronie ,

• Adresuje do cesarza słowa „Bądź na tronie człowiekiem „ –apeluje o humanitaryzm przyszłego władcy.

• Dzierżawin wychwala Aleksandra w bardzo licznych odach panegirycznych ( przypomina przy tym ze to on pierwszy go opiewał)

Początkiem sławy stała się oda :

Dzierzawina cieni się głównie za to z on buduje swój bardzo spójny przemyślany świat poetycki , daje się ten zrekonstruować ten świat precyzyjnie

„Felicia"

• Oda ta przyniosła mu prawdziwy rozgłos. oda,

• Katarzyna II jest tu przedstawiona jako wzór oświeconej monarchini

• czytelnicy uznali ten utwór za rewelację literacką .

• Poeta przełamywał tu bowiem ( zachowując przy tym niektóre wyznaczniki gatunku) typ uroczystej ody Łomonosowa. Zamiast abstrakcyjnych rozważań , tradycyjnych postaci mitologicznych i hiperbolizacji cech osobowości ukazał to w stylizacji orientalnej.

• Głosząc ( z szczerością) chwałę wyidealizowanej przez siebie Katarzyny ukazuje ja już nie w aureoli boskich cech, ale jako bliską powszednim sprawom ludzkim , pełna prostoty i mądra i oddana swym obowiązkom władczynię – co było przyjęte wówczas jako b śmiałe nowatorstwo

• Katarzyna miała pasję literacką – pisała bajki dla swoich wnuków .

• Felica bohaterka napisanej przez Katarzynę II dla wnuka Aleksandra I („Bajka o carewiczu Chlorze”) .Królewna z Azji , jej ukochanym Chlor. Znał tę bajkę również Dzierżawin

• W celu większego uwypuklenia swojego pomysłu . Dzierżawin przeciwstawił postaci dobrej , mądrej, pełnej prostoty Felicy – jej piewcę , uosabiającego dworską gnuśność posiadający ujemne cechy konkretnych , dobrze znanych ówczesnemu czytelnikowi znanych najwyższych dygnitarzy.

• Adresowana jest ona do cesarzowej , ukazuje postać władczyni nie jako monarchini w blasku , ale w sposób umiarkowany korzysta z zabaw , z uciech stołu , jest pracowita, zainteresowana tym co dzieje się w kraju.

• Pozwoliło mu to śmielej wprowadzić do utworu elementy obyczajowe i słownictwo języka potocznego .

• Stapiając w obrębie jednego utworu właściwości ody pochwalnej i satyry – odstąpił tym samym od głównej zasady klasycyzmu – czystości gatunku.

(...)„Ty zdrowo o zasługach myślisz,

Godnym oddajesz honor,

Słuch idzie o twoich postępkach,

Co ty nic nie jesteś dumna;

Uprzejma i w sprawach i w kpinach,

Przyjemna w przyjaźni i twarda;”

Jego następne ody panegiryczne , jak choćby

„Widzenie Murzy” ( Bidienie mirzy) świadcz o tym z ę poeta nie porzucił ani tematyki ani maniery pisania ,zademonstrowanej w tym głośnym utworze.

Był on odpowiedzią na ataki ze strony dotkniętych satyrycznymi aluzjami ody Felica dygnitarzy.

Dzierżawin dość wcześnie uzyskał opinię poety „ epoki Katarzyny II” Sam potwierdził to przekonanie , dokonując w 1796 r (roku śmierci Katarzyny) swoistego podsumowania dokonań poetyckich w wierszu „Pomnik”. ( Pamiatnik)

• Autor mówi tu o tym że postawił sobie pomnik cudowny i wieczny, wysoki , mocny i nic go nie zniszczy nie złamie, Upływ czasu go tez nie skruszy,.

• Nie wszystek umrze lecz część jego znaczna po śmierci będzie żyć i sława jego wzrośnie , nie zwiędnie. Słuch o nim nie zaginie dzięki jego zasługom:

• Odważył sie zabawiać rosyjską sylabą

• „W serdecznej prostocie rozmawiać o Bogu i prawdę i carze z uśmiechem mówić”.

Cechą utworów Dzierżawina adresowanych do Katarzyny II jako jego protektorki było to ze nie zatracał w nich poczucia własnej godności człowieka i pisarza

W wielu odach dał nie tylko portrety panującej , ale tez wybitnych postaci tego czasu ( dowódców, wizerunki faworytów) Na ich tle odmalowywał barwny obraz życia dworskiego.

Nie opuszczało go przy tym przeświadczenie że udało mu się z uśmiechem prawdę mówić, służąc „sprawie a nie osobom” I rzeczywiście poeta nie bacząc na pozycje i znaczenie swoich adresatów , nie szczędził im pouczeń i upomnień.

Dzierżawin był zafascynowany potęgą Rosji. Zafascynowany potęgą wojen stanowiących zwycięstwa Rosji.

Jego ulubiony generał – Suworow.( dowodził on oddziałami w insurekcji kościuszkowskiej)

Z Suworowem łączyła go przyjaźń, poświęcił mu nawet szereg rozmaitych utworów, a po jego śmierci elegijny liryk „Gil”(„Cnigir’ – wychwalający zmarłego.)

W swoich lirycznych odach odnosi się do wojen toczonych przez Rosję. Te walki są dowodem wielkości jego ojczyzny – jest on poeta obywatelem.

W swoich lirykach widać jego postawę patriotyczno-obywatelską: „Pieśń na zdobycie Izmiła” Pieśń na bzjatie Izmiła) „Pieśń na zdobycie Warszawy” (Pieśń na wzjatie Warszawy)

Sławił w nich triumf oręża rosyjskiego, geniusz wojskowy wielkich wodzów - Rumiancewa i Suworowa.

Szczególne miejsce w dorobku Dzierżawina zajmuje nieznany w Rosji wcześniej gatunek ody satyrycznej. Jego wyjątkowa prawość, która cechowała go przez całe życie , czyniła go niezmiernie wrażliwym na niesprawiedliwości i krzywdę ludzką , czy tłumaczy się jego krytyczny stosunek do ludzi stojących u steru rządów ( nie wyłączając też po pewnym czasie i samej Katarzyny II , oraz ostry i demaskatorski ton jaki przybierają niekiedy jego satyry.

Za przykład takiej postawy uznać można utwór

„Włodarzom i sędziom” ( Blastitieliam i sydjam)

• wymierzona przeciwko złym monarchom

• został przez Katarzynę źle odebrana , ściągając na poetę gniew i grożąc niełaską, gdyby ten nie wyjaśnił ze pisał rzecz „ bez wszelkiego złego zamiaru”.

• Wezwanie do sprawiedliwości , pomocy ubogim, poszkodowanym, krytyka przekupstwa , wymierzona przeciw zły monarchom

Najwyższy powstał bog by sądzić

„W gormadzie wielkiej ziemskie bogi.

Jak długo rzekł jak długo szczędzić

Będziecie podłych złych i srogich?”

Autor każe:

„Dac nieszcześliwym dach nad głową

I przed silnemi strzec bezsilnych,

I wyrwac biednych wszem okowom.”

Jednak :

„Ogłuchli.. widza nie wiedzą!

Zaślepły oczy dukatami. Podlec wciąż na ziemi siedzą”

Prosi boga o pomoc:

„Zmarwychwstań Boże sprawiedliwych

Niech będą modły wysłuchane

Znijdż sędz, ukaraj zdradnych , chciwych

Na ziemi bądż jedynym panem”.

Znaczne miejsce zajmują utwóry religijne . Najznakomitszym jest oda –

„Bóg „ (bog)

Dzirzawin występuje przeciwko ateizmowi francuskiemu. Głosząc chwałę bóstwa , czyni to w zgodzie z wskazaniami kościoła , wysuwa jednak na pierwszy plan argumenty typowe dla deizmu.

• Dzierzawin nie ograniczał się tyko do ody. Pisał tez wiersze na różne tematy, wiele miejsca poświęcając opisom swojego prywatnego życia rodzinnego, domowego upływem czasu wachlarz jego poezji się rozszerzał.

• Poeta zwraca się ku poezji lekkiej – powstają wówczas liryki osobiste o wątkach anakreontycznych i horacjańskih..

• Pisze w duchu horacjańskim - Dzięki niemu odkryto antyk.

• Świat poetycki Dzierżawin buduje się na prostych elementarnych prawdach związanych z rygorem przemijania ( Horacy – zasada złotego środka – czyli ważne jest jak człowiek przeżyje swoje życie , człowiek powinien się bawić , ale tez zostawić po sobie stały ślad) Dzirzawin przyjmuje ten horacjański pogląd na świat.

• Horacjańskie motywy używania radości życia wobec nieuniknionej śmierci , nadajace swoistą tonację wierszom lirycznym , które odzwierciedlają życie osobiste poety. Poeta ukazuje w swych zarówno blask i przepych dworu Katarzyny II i jej dygnitarzy , jak wydające mu się skromnym życie zamożnego ziemianina , z umiarem poprzestającego na małym.

• W idyllicznym świetle przedstawiając stosunek dziedzica do występujących na drugim planie poddanych , poeta jest jak najdalszy od uświadomienia sobie pasożytniczego charakteru swej egzystencji i wyciagnięcia z tego faktu wniosków moralnej czy społecznej natury. Jedynym celem jest epikurejskie rozkoszowanie się u schyłku jego zycia darami

• W poczuciu przemijania on wierzy ze ostanie się poezja

• Dzierzawin projektuje pewien model życia w oparciu o horacjański model etyczny . Najbardziej deklaratywną postać podejmuje w wierszu

„Do Eugeniusza. Życie w Zwance”

• Jest to opis jednego dnia w swoim majątku

• W tym utworze z niezwykła plastyka i kolorystycznym bogactwem odmalowane zostały rozkosze życia na wsi , z całą atmosferą codzienności

• Dzierzawin postrzega świat wszelkimi zmysłami , piesze z ogromną a pasją. Zaczyna od zapachów po domu roznosi się zapach kawy.

• Jedzenie i delektowanie się tym widokiem:

• Dla Dzierzawina stół jest obrazem , martwa natura , widzi kolory, czerwień szynki, czerń kawioru

• Podziwianie uroków życia na wsi , jej idylliczność

• Ja lirycznemu towarzyszy „ona” u Dzirzawina nie ma erotyzmu

• „oan” to nie kochanka ale „podruga” – towarzyszka zycia

• Nadchodzi wieczór , dom się wycisza , wieczorem czyta.

• Tekst napisany pod koniec życia

• Jest to utwór w którym kwestionuje wszystko to w co wierzył cale życie.

Jakkolwiek Dzierżawin uprawiał różne formy wypowiedzi ( pisał też m in dramaty) zasłyną przede w

Wszystkim jako poeta liryczny

Dla poety tego jest charakterystyczne jest zmysłowe postrzeganie świata. W jego wypowiedzi poetyckiej uderza niezwykła barwność i soczystość .

Poeta jest nie tylko myślicielem ale i malarzem. W jego palecie dominują barwy złote i purpurowe, nie tylko w obrazie przepychu dworskiego ale też w opisie przyrody rosyjskiej.

Był prawdziwym mistrzem eufonii, stosując w swoich wierszach z upodobaniem onomatopeję metafory dźwiękowe.

Twórczości Dzierzawina nie można jednoznacznie zaklasyfikować do klasycyzmu..

Jego twórczość w późniejszym okresie skłaniała się ku barokowi, nie gardził on tez motywami sentymentalizmu czy preromantyzmu.

Dlatego twórczość Dzierzawina można uznać za pomost miedzy kultura literacką XVIII i XIX wieku stanowi ona bowiem rodzaj syntezy – podsumowuje tradycje klasycystyczną i zapowiada romantyzm.

SENTYMENTALIZM ROSYJSKI

• Sentymentalizm rosyjski którego krótkotrwały rozkwit przypada na ostatnie dziesięciolecie XVIII i początek XIX w przybrał pewne cechy odrębne od sentymentalizmu zachodnioeuropejskiego.

• Na zachodzie były to duże powieści, czytelnikami były zwykle damy, powieść często epistolarna. W rosji natomiast było to kilka powieści ( często preróbki zachodnich powieści

• Wyróżni się 3 odmiany sentymentalizmu rosyjskiego: Sentymentalizm uczuciowy, dydaktyczny, i społeczny

• Początków sentymentalizmu dopatrują się uczeni w literaturze angielskiej . W tradycji badawczej łączy się go na ogół z nazwiskiem Laurenca Sterna i jego podróżą sentymentalną (1768) Najistotniejsza jednak role w rozwoju sentymentalizmu rosyjskiego odegrały przekłady klasycznych wzorów prozy europejskiej – Clarissy - Richardsona , Nowej Heloizy – Rouuse i Cierpień młodego Wertera – Goethego. Dzięki nim odbiorca rosyjski zetną się z nowym światem przeżyć i nowa

• Sentymentalizm na gruncie rosyjskim był zjawiskiem krótkotrwałym , ale na przełomie dwóch stuleci zajmował dość silną pozycję.

• Podkreśla się równocześnie ze kierunek ten – różnorodny w swoim wyrazie artystycznym , a w swojej istocie względnie postępowy – był dalszą oznaką kryzysu ideologii feudalnej i świadectwem umacniania się światopoglądu o tendencjach burżuazyjnych.

• Podstawową zasadą sentymentalizmu była uczuciowość , czułość, czułostkowość, przeciwstawia racjonalizmowi klasyków , a jego zasadniczym założeniem – ukazanie osobowości ludzkiej i wewnętrznego życia człowieka.

• W ten sposób od preferowania tego co ogólne , literatura zaczęła przechodzić do eksponowania tego co jednostkowe, a kult uczucia wypierać w niej zaczął stopniowo kult rozumu.

• Zza podstawę poznania uznano subiektywne odczucia i jednostkową ocenę zjawisk życiowych.

• Jeśli klasycyzm na pierwszym planie stawiał problem państwa idealnego , domagając się od obywateli całkowitego podporządkowania się jego racjom, w sentymentalizmie właśnie osobowość obywatela stała się ośrodkiem zainteresowań artystycznych.

• Działalności państwowej przeciwstawiano prywatność- spokojne życie w kręgu rodzinnym , przeważnie na wsi.

• W formach poetyckich eksponowane miejsce zajęła osobowość twórcy – liryczne „ja” poety albo postać narratora ukazującego ostentacyjnie własne odczucia zjawisk otaczającego świata, osobisty stosunek do ludzi , indywidualna oceną ich postawy moralnej( Karamzin) czy moralno-społecznej (Radiszczew)

• ile klasycyzm był produktem życia społecznego , a nawet miejskiego, sentymentalizm wiązał się z e szlachtą prowincjonalną i ziemiaństwem, opisując przeważnie życie społeczne , rodzinne , prywatne.Właśnie na tle układu społecznego i rodzinnego przedstawiciele sentymentalizmu ukazywali indywiduum ludzkie

• Całe piękno i siał ludzkiej indywidualności tkwiło zdaniem sentymentalistów nie w sferze intelektu czy woli ale w sferze uczuć , którymi gardził klasycyzm

• Oczywistą konsekwencja tej tezy była antyteza: miasto-wieś, szlachta –włościanie.

• Miasto jako symbol organizacji państwowej i cywilizacji przeciwstawione było wsi jako sile organicznej , sprzyjającej zachowaniu prostoty obyczajów i czystości moralnej.

• Sentymentalizm który wyszedł z Oświecenia nie był wobec niego buntowniczy, Dla sentymentalizmu człowiek jest przede wszystkim istota czującą

• Natura – ważna w sentymentalizmie , natura- to co istnieje bez udziału ludzkiej ręki,również człowiek jest dziecięciem natury na drugim biegunie twór ludzkiego intelektu – cywilizacja

• Natura wydaje na swiat nie tylko dobre dzieci. Co znaczy być dobrym ? kto realizuje załorzeni anatury – ten kto czuje , kto kocha.

• Nie tylko pojawiają się relacje kobieta-meszczyzna ale też rodzice dzieci

• Według sentymentalizmu dobry jest ten kto czuje

• Bohaterowie powieści miłosnych są to ludzi bardzo młodzi. Bohaterowie nie mają rodzeństwa , ich rodzice są sędziwego wieku ( jako postaci o dużym doświadczeniu życiowym , pewne skarbnice moralne)

• Miłość pojawia się zwykle wiosną . Apogeum uczuciowe latem ,Historie zwykle mają tragiczny finał jesienią

• Nie ma sentymentalizmu bez dramatu . Z reguły dochodzi do katastrofy , na końcu do jakiejś tragedii.

• Kobiety rzucają się w wir miłości sa absolutnie bezrefleksyjne , bezinteresowne, nie licza na majątek na małżeństwo . Po prostu kochają

• Miłość jest ważna , nie dary, jedwabie. Kobieta kocha bezinteresownie.

• Schemat miłości sentymentalnej jest bardzo wykorzystywany przez literaturę rosyjską – początek – u Puszkina ( Eugeniusz Oniegin XIX wiek)

• W sentymentalnym świecie Często to są historie ludzi z cywilizacji którzy podejmują próbę powrotu do natury , często zakochują się w wiejskich dziewczynach , Panicz który spotyka piękną wieśniaczkę .

• Motyw panicza i dziewczyny jest bardzo popularny. Panicz – niecny uwodziciel, dziewczyna- jego ofiara, łączy ich gorące uczucie. Jest to miłość wzajemna , i zarazem nieszczęśliwa owo nieszczęście wypływa ze świata zewnętrznego ( kochankowie z różnych grup społecznych)

• W często są w tym świecie samobójstwa ( kiedy kochankowie nie widzą dla siebie wyjścia – popełniają samobójstwo – Biedna Liza ( popełnia samobójstwo) Bohaterowie są dość pomysłowi w zadawaniu sobie śmierci ( para potrafi skoczyć do wody)

• Śmierć wspólna kochanków ( ich wspólne połączenie po śmierci) – takie finały są rzadkie, częściej odchodzą jedno od drugiego. Jeśli jedno umiera drugie żyje dalej, ale samo , nie wiążę się już z nową osobą.Odwiedza codziennie mogiłę ukochanej osoby, opiekuje się nią , podlewa kwiaty na jej grobie własnymi łzami.

• Kiedy mowa o mogiłach – pojawia się narrator , np. natrafia na mogiłę i trafia tam na kochankę/a którzy opowiadają im historię swojej miłości.

• Autorzy sentymentalni miłość kładą na szczycie swoich wartości , jest ona dla nich najważniejsza  adoracja miłości.

• Sentymentalizm sprawił że pojawiły się rzesze czytelniczek , kobiety liczne zaczęły czytać książki.także panie chwyciły za pióra

• Literatura zawdzięcza sentymentalizmowi pewne typy bohaterów.

• W XIX domena mężczyzny, jest refleksja hamletyzowanie, - ten typ zaistniał w sentymentalizmie

Mikołaj Karamzin

• Karamzin zasłużył się w dziejach literatury rosyjskiej jako prekursor powieści psychologicznej.

• W 1789 r wyruszył w długą podróż za granicę , w czasie której w ciągu 18 miesięcy zwiedził Niemcy , Szwajcarię , Francję i Anglię.

• Wrażenia z tej podróży opisał w „Listach podróżnika rosyjskiego”

• Za panowania Aleksandra I Karamzin przez pewien czas wydawał czasopismo „Wiestnik Ewropy (1802) ,ale już po roku całkowicie odszedł od prac literackich podejmując studia nad historią Rosji

• owocem owych studiów było wspaniałe dzieło historiozoficzne pt „Historia Państwa Rosyjskiego”.(praca nad tym dziełem zajęła Karamzinowi 21 lat, do śmierci napisał 11 tomów 12 nie ukończył

• Pisarz dokonał przekształceń języka literackiego i przyczynił się do proc. jego doskonalenia. Zmiany te wprowadzone przez niego polegały w pierwszym rzędzie na rezygnacji z rozbudowanych i zawiłych okresów i sztucznego układu słów w zdaniu , oraz wyeliminowaniu słownictwa cerkiewnoslowiańskiego,

• Celem pisarza było zbliżenie języka literackiego do mowy potocznej, kół wykształconych i stworzenie jednego języka dla rozmowy i literatury

Właściwie doceniony został dopiero po opublikowaniu „Listów podróżnika rosyjskiego”.

„Listy podróżnika rosyjskiego” (Pisma rysskowo puteszestwiennika)

• Listy te były typowym reprezentantem gatunku sentymentalnego.

• Jest to utwór bardzo ważny. Niektórzy uważają za początek sentymentalizmu

• Należy on do popularnego w sentymentalizmie gatunku podróży sentymentalnych w których przyroda i ludzie obcych krajów ukazywane są prze subiektywne przeżycia narratora

• Nawiązywał do słynnej Podróży sentymentalnej Sterna

• Karamzin tu wykorzystał notatki z podróży, listy po powrocie do kraju ukształtował to w pewną całość poddaną pewnej koncepcji. 1791

• Tworzy to pewną całość kompozycyjną :Początek – jadę do europy , będę podróżował , oczywiście także łzy(typowe dla sentymentalizmu) spowodowane rozstaniem z przyjaciółmi .

• Łzy też pojawiają się w nadmiarze na końcu utworu – jest to pewna rama kompozycyjna

• Listy dostarczają bogatego materiału faktograficznego. Pisarz w nich szczegółowo informował czytelnika o tym co oglądał, w czym uczestniczył i o czym rozmawiał.  W efekcie dawał czytelnikowi możność zetknięcia się z kultura zachodnią.

• W „Listach podróżnika rosyjskiego” wplecione są liczne nowele i opowiastki.

• Obok wartości poznawczych książka dostarczała oczywiście również emocji o charakterze sentymentalnym

• Narrator bardzo się rozczula . Porusza go literatura a nie np. żywa kobieta. dnak w relacjach z kobieta miłość go nie interesuje -> kod rosyjskiego erosa !! Miłość wydumana , wyidealizowana

• Bohater- człowiek młody , wędrując przez Europę składa wizyty pisarzom , władcom. Bohater widać ze jest oczytany , wykształcony.

• Wszystko co opisuje ma dla niego wartość nie samo w sobie, lecz jako indywidualne przeżycie

• Podczas podróży – na początku styka się z Polakami – pokazania stereotypów , pogardliwie traktują innych , wywyższają się

• Jego podróż długa – bardzo bogaty materiał faktograficzny.

• Jean Jaques Bartelemi - napisał on „ Podróż Anachariusa do Grecji” – okres klasycystyczny. Bohater ten jest scytą, dzikus pełen podziwu dla kultury greckiej - chodziło o konfrontację dzikiego człowieka z wielką cywilizacją

• Ta historia u Karamzina mówi że te dwa doświadczenia Anarchasusa i bohatera – podróżnika rosyjskiego ,

• Ten typ bohatera oznajmi zmierzch kultury europejskiej Ten Rosjanin styka się z kultura europejską tuz po rewolucji , po nowym ładzie w Europie. Podczas podróży stwierdza ze kultura europ już się skończyła . Jeśli kult europ powiedziała już ostatnie słowo – to następcą jest Rosja -Historiozoficzne przesłanie Karamzina po upadku europy – przyszła misja Rosji , przyjdzie nowa, energiczna Rosja.

• Sentymentalizm to nie tylko łzawe historyjki ale także dotyczące istoty dziejów.

Największy rozgłos przyniosła Karamzinowi

„Biedna Liza” (Biednaja Liza)

• Jej sukces był wręcz niebywały

• Karamzin oparł tą opowieść na tradycyjnym wątku europ. powieści sentyment. –miłość między dwojgiem ludzi różnych stanów. Swoja smutną historię pisarz osnuł na popularnym schemacie uwiedzenia wieśniaczki przez młodego arystokratę.

• Po raz pierwszy w lit ros zostały przedstawione z taką sił a wyrazu perypetie miłosne i smutny los biednej dziewczyny z ludu

• Autor ze współczuciem potraktował obie strony w konflikcie , wyrażając przekonanie ze rozłączeni przez prawa tego świata kochankowie połączą się na tamtym świecie.

• Erast – reprezentuje tu konflikt miedzy sentyment ideałem wymarzonym przez jednostkę , a kodeksem obyczajowym grupy społecznej, której prawie bez oporu ulega.

• Rewelacją dla ówczesnych czytelników było wprowadzenie postaci pięknej dziewczyny z ludu, łączącej urok z czystością serca. ( była to wyidealizowana i nieprawdziwa postać nie przypominającą w żadnym stopniu postaci realnych chłopek)

• Karamzin przesuną środek ciężkości w utworze. Usuwając z pola widzenia czytelnika problem krzywdy społecznej i przeniósł go na płaszczyznę etyczną  Ogrania nas uczucie smutku i współczucia zarówno dla ofiary iaj i jej „kata”

• Nowością na gruncie rosyjskim były występujące w utworze liryczne zabarwione opisy przyrody , często odzwierciedlające stany ducha bohaterów.

Aleksandr Radiszczew

• Wykształcony , erudyta, poeta, pisarz folklorystyczny,

• zaczynał od klasycystycznych dzieł – oda „Wolność” (nawiązująca do Russowskiej umowy społecznej - ludzie są z natury równi). W odzie tej pisze o ludzie który został poddany tyrani ma prawo do wystąpienia , apoteoza buntu amerykańskiego przeciw Anglii.

• Reprezentuj eon rewolucyjny odłamu sentymentalizmu rosyjskiego

• W 1790 wydał we własnej drukarni „Podróż z Petersburga do Moskwy”

• Za tą książkę spotkały go represje- Miesiąc po wydaniu został aresztowany i postawiony w stan oskarżenia . Sąd skazał go na karę śmierci . Katarzyna jednak zamieniał wyrok na 10 lat zesłania na Sybir. Na zesłaniu był 5 lat po śmierci Katarzyny uzyskał zezwolenia na powrót do Rosji Europejskiej.

• Do historii literatury Radiszczew przeszedł głownie jako twórca „Podróży z Petersburga do Moskwy” Za Uwolniony w 1801 roku kiedy na tronie zasiadł Aleksander I ( car liberalny , zwolennik reform)

• Radiszczew popełnił samobójstwo – wypił kwas azotowy

„Podróż z Petersburga do Moskwy” (Puteszestwije iz Peterburga w Moskwu)

• Nawiązanie do klasycznego gatunku sentymentalizmu – podróży

• Ale nie jest to podróż i rozczulanie się nad pięknem krajobrazu, ale sytuacja chłopów , obraz życia wiejskiego – tytuły rozdziałów są tu nazwami stacji na których się zatrzymuje

• Pod względem gatunkowym utwór tkwił w tradycjach literatury sentymentalnej - Jego wzorem wg zapewnień pisarza miała być „Podróż sentymentalna” Sterna

• W istocie oba utwory zbliża do siebie zasada konstrukcji i niektóre chwyty artysty, natomiast różni stosunek do rzeczywistości.

• Stern eksponuje osobowość narratora , który który skrupulatnie odtwarza własne przeżycia wewnętrzne, do jakich okazję stwarzają fakty wzięte w rzeczywistości . U radiszczewa natomiast tez są własne doznania ale zarazem stara się nie zgubić obrazu rzeczywistości , chce wiernie przekazać jej autentyczne rysy.

• Koncentruje się na sytuacji społecznej na tym co dzieje się z prostym ludem - problem położenia chłopstwa , jako problem polityczne autor współczuje im

• Pokazuje tez ze niewolniczy system degeneruje szlachtę

• W śnie w którym dochodzi do wniosku że tylko rewolucja rozwiąże problemy społeczne .

• Osią kompozycyjna utworu są przeżycia podróżnika-narratora, który w trakcie pokonywania przestrzeni – w procesie poznawania nowych obszarów rzeczywistości rosyjskiej dochodzi do wniosku ze tylko obalenie ustroju może przynieść poprawę sytuacji w kraju

• W społeczno politycznej problematyce dzieła dwie sprawy wysuwają się na czoła – zagadnienie pańszczyzny i problem rządów autokratycznych . w toku swojej relacji autor dowodzi ze zniesienie pańszczyzny jest nieuchronna koniecznością przedstawia w kolejnych epizodach swojej opowieści wyzysk i zepsucie .

• W tym posępnym obrazie Rosji pańszczyźnianej jedynie wśród chłopstwa znajduje pisarz postacie dodatnie.

• Zagadnienie rządów absolutnych : bezlitośnie demaskuje rozkład społeczeństwa pańszczyźnianego , Radiszczew wskazuje tu na absolutyzm jako źródło zła przewidując jego obaleni choćby na drodze przewrotu chłopskiego.

• Jednym z takich rozważań miał być „projekt na przyszłość” zawarty w rozdziale Chotiłow (Hotilow) postulujący stopniowe przeprowadzeni reform.

U Radiszczea osoba bohatera mimo silnego uczuciowego zabarwienia poddawanych treści, jest też podporządkowana obiektywnej rzeczywistości, u Karamzina przeciwnie jednostka podporządkowuje sobie świat zjawisk – Dlatego ukazany jest w pryzmacie emocji , traktowanej jako cel główny – stąd pojawia się ton sentymentalnego liryzmu

U Radiszczewa na pierwszy plan wysuwa się tematyka społeczna wlaka o przekształcenie rzeczywistości , a u Karamzina dążenie do czerpania z rzeczywistości rozkoszy intelektualnych i estetycznych.

WALKA O NOWĄ LITERATURĘ W OKRESIE 1800-1825

• W XIX wieku literatura Rosyjski osiąga swoją wielkość

• Literatura rosyjska wykonała wielki skok po naśladowaniu z wieku XVIII w ciągu 20 Lat (1801-1825) literatura ta czyni wielki wysiłek Się ona literatura oryginalną

• okres 1801-1825 –Aleksander I (Aleksander wstąpił na tron po Pawle – ojcu (Katarzyna zmarła 1786 – wstąpił na tron Paweł) Paweł zaczął od uwolnienia więźniów którzy przez Katarzynę zamknięci zostali.( miedzy innymi – uwodnienie Polaków , w tym Kościuszki)Po uwolnieniu więźniów Katarzyny, zapełnił więzienia swoimi więźniami :) Paweł panował krótko

• Po przewrocie pałacowym w marcu 1801 r na tron wstąpił Aleksander I którego panowanie (1801-25) zdawało się zapowiadać nadejście epoki wielkich reform ustrojowych.

• Aleksander wchodzi na tron na pocz. XIX –a więc wiązano z nim duże nadzieje , reformy , liberalizację, kwestie społeczne.

• Prace nad ich przygotowaniem faktycznie prowadzono, nierzadko pod okiem cesarza, ale jego liberalizm okazał się iluzoryczny. żadne reformy nie zostały wcielone w życie.

• Aleksander I również zmieniła swą politykę wewnętrzna , otoczył się skrajnie zachowawczymi współpracownikami. Faktyczną władze w kraju powierzył Aleksemu Arakczejewowi, który zaprowadził system bezwzględnego terroru policyjnego.

• Nawiązując do dziedzictwa ideowego i artystycznego o poprzedniego stulecia , literatura przejęła te funkcję , jakich w specyficznie ukształtowanych warunkach rosyjskich nie mogły pełnić ani katedry uniwersyteckie, ani czasopiśmiennictwo, ani zrzeszenia społeczno-polityczne

• Szkoły wyższe i prasa poddane były surową kuratelę rządu , życie polityczne zaś zepchnięto do podziemia.

• I dlatego literatura rosyjska odegrała tak wielką role w życiu społecznym i umysłowym Rosji . Właśnie ona przeciwstawiała się, odważnie poruszała problemy współczesności , walczyła o zachowanie osobistej godności człowieka i jego moralną niezawisłość.

• Źródłem niezwykle dynamiczności rozwojowej literatury rosyjskiej były także ścisłe związki Rosji z Europą zachodnią, jej życiem kulturalnym. Prądy literackie które w literaturach zachodnich kształtowały się powoli i stopniowo , w ciągu wielu dziesięcioleci w Rosji powstawały nieporównanie szybciej. Nie tyle współistniały ze sobą one w czasie co nakąłdały się wzajemnie na siebie , tworząc swoistą niekiedy bardzo kapryśna mozaikę

• W początkach XIX w Rosji w przeciwieństwie do Europy zachodniej , nie było jeszcze przesłanek do zaprzeczenia i odrzucenia oświeceniowego poglądu na świat. Nie załamało się racjonalistyczne przekonanie ze historie można kształtować zgodnie z rozumną wolą ludzi, Dopiero upadek powstania dekabrystowskiego odegra analogiczną role do rewolucji Francuskiej , spowodował ostateczny krach światopoglądu oswiecieniowego.

• Toteż najbardziej znamienną cechę całego okresu dziejów literatury rosyjskiej zamknięto datami 1801-1825

• Pierwsze ćwierćwiecze stulecia , jeśli patrzeć na nie w perspektywie historycznej stanowi epokę przejściowa miedzy oświeceniem a romantyzmem,

• Walka o nową literaturą miedzy – archaistami a nowatorami jak ich określił w swojej książce Jurij Tynianow

• Wśród nowatorów byli tacy którzy próbowali odwołać się do tradycji antycznej ( wcześniej literatura ruska nie przezywała fascynacji antykiem, fazy renesansu. Teraz pojawiają się nowi , wykształceni ludzi , znający antyk , odwołujący się do tej kultury.Zaczęto uczyć łaciny i greki. Ci młodzi chcieli budować literaturę nową w odniesieniu do antyku

• Ale byli także tacy którzy chcieli budować literaturę rosyjską na tradycji rosyjskiej

• Trzecia orientacja związana z powiewami zagranicznego romantyzmu – niemieckiego , francuskiego

• Aktywność społeczna i gwałtownie rozwijająca się literatura sprzyjały rozwojowi czasopism W pierwszym piętnastoleciu u do czołowych pism należał bezsprzecznie „Wiestnik Jewropy” założony i wydawany początkowo przez Karamzina, następnie przez Zukowskiego ( Tu właśnie wierszem „Do przyjaciel rymotwórcy” zadebiutował Puszkin)

• Tradycyjną formę życia literackiego stanowiły salony, które w sposób istotny choć nie zawsze dostatecznie wyraźnie uchwytny wpływały na atmosferę epoki. W początkach XIX pozostawały one oczywiście salonami szlacheckimi i arystokratycznymi . grupując uczestników na zasadzie osobistych sympatii i kontaktów towarzyskich , stanowiły najzupełniej prywatne i luźne stosunki. Nie miały wiec ściśle określonych programów estetyczno-literackich, społecznych.

• W owym czasie upowszechniły się także cotygodniowe wieczory literackie w domach wielu poetów (np piątki u Żukowskiego)

• Obok salonów i wieczorów w latach 1801 /25 zjawiskiem powszechnym było powstawianie stowarzyszeń lietracko-naukowych ,a wiec zrzeszeń połączonych już ściślejsza formalną więzią np biesiada Miłośników Słowa Rosyjskiego ( beseda Ljubitelej ruskowo slowa) i Arzamas ( Arzamaskoje osiestwo bezwiestnych ljudiej) antagonistyczne wobec siebie, związane z kwestiami języka literackiego.

• Rozpoczął się długotrwały spór miedzy nowatorami a tradycjonalistami , trwał on niemal do końca pierwszego ćwierćwiecza.

• Był to problem specyficzny i wyłącznie rosyjski , który nie występował na innym gruncie narodowym.

Poezja młodych

Nurt obywatelski – o wojnach niedawnych , kwestie społeczne ( poeci ci czytają Radiszczewa, niektórzy maja go za patrona)

Poezja lekka – przeciwieństwo obywatelskiej poezji, ten typ poezji traktował o intymnym świecie człowieka o przyjemnościach , radościach życia

Mikołaj Gniewicz – ( do niego nawiązują później dekabryści)

To on przełożył jako pierwszy na rosyjski Iliadę Homera

• Biesiada Miłośników Słowa rosyjskiego (działała 1811-1816) – byli rzecznikami tych tendencji które wypracował wiek XVIII. Na ich czele stał Władimir Szyszkow. W tych posiedzeniach brali udział klasycystyczni pisarze : A także Kryłow ( Bajkopisarz)i Dzierżawin (był klasycystą , ale był poeta otwartym na nowe tendencje i pomysły) – był postacią sztandarową

• Na początku wieku poezja była klasycystyczna, poezja zaangażowana politycznie - poezja lekka wedle tradycjonalistów była poezją zbędna , niepotrzebną

• zaatakowali oni ostro karamzinowską reformę językową jako obrońcy tradycyjnej stylistyki , wspierającej się na teorii łomonosowa

• Szyszkow odrzucał stojąc na gruncie łomonoswoskiej teorii 3 stylów odrzucał manieryczność frazy karamzinowskiej, opierającej się na wyszukanych i rozbudowanych peryfrazach, przeciwstawiał jej konstrukcje proste i naturalne.

• Nacjonalizm szyszkowa - zwalczanie wpływów zachodnich , podporządkowane obronie tradycyjnych instytucji społecznych i politycznych pociągało za sobą

• Odwołując się do wzorów Biblii, latopisów i poetyckich gatunków folkloru jako podstawowych źródeł styslistyzno językowych pragnął by zarówno język jak i literatura zyskały wybitnej narodowa indywidualność.

• Podkreślał szczególną role pierwiastków rodzimych w kulturze , piśmiennictwie, obyczajowości , języku, żądał narodowego usamodzielnienia się literatury, protestował przeciwko uległości wobec wzorów obcych.

• Wokół Szyszkowa szybko skupiła sie grupa zwolenników jego programu, Jednak nie wszyscy podzielali jego wsteczne przekonania polityczne i teorie lingwistyczna. Jednoczyła ich przede wszystkim niechęć do karamzinizmu wrogami Szyszkowa zaś pocigało wiele pierwiastków konstruktywnych

• Podstawowym celem Biesiady była walka z karamzinizmem. Ta polemika obejmowała przede wszystkim kwestie języka literackiego i pochodne zagadnienia stylu gatunków tradycji i nowatorstwa.

• Podstawową formą wypowiedzi polemicznej stały się rozliczne gatunki literackie , w których parodiowano i wyszydzano działalność przeciwników.

• Biesiada rozpadła się w 1816

ARZAMAS

• W 1815 zostało utworzone kameralne niewielkie liczebnie ugrupowanie pod nazwa Arzamas, zespolone wrogością wobec teorii Szyszkowa

• Nazwa od małego miasteczka w Rosji , hodowano tam gatunek gęsi , które był bardzo smaczne.

• Też można znaleźć ich określenia – Karamziniści, bardzo świadomie odwoływali się do Karamzina (reformator języka rosyjskiego , też zajmował się hist. Rosji) Stworzony przez Karamzina system stylistyczno – literacki miałby bez porównania mniejsze znaczenie dla poezji rosyjskiej, gdyby nie poeci młodszego pokolenia , utalentowani nowatorzy, którzy zapoczątkowali właściwie dzieje XIX wiecznej liryki rosyjskiej. Jednoczyło ich nowe pojmowanie języka .

• Członkowie tej organizacji : Rytuał związany z przyjmowaniem nowych członków – każdy musiał mieć rekomendację ,

• przyjmowali oni pseudonimy ( przyjmowali imiona z ballad W Żukowskiego)

• Żukowski występował pod pseudonimem Swietlana, pseudonim Puszkina – Cwierciok – śwerszczyk)

• Arzamas – poszukiwacze nowej literatury, młodzi ludzie, chodzi im też o zabawę ( początki biesiadne) lubili się bawić, daniem koronny oczywiście był na tych zabawach oczywiście owa gęś

• Ci młodzi chcieli stworzyć literaturę nową , to było główne założenie , ale nie byli, do końca zdecydowani odnośnie określonego kierunku działań artystycznych ,

• Młodzi kpili sobie ze staruszków , np. tworzyli rożne zdania, sztuczne konstrukcje , tak jak by je napisali starsi.

• Ci młodzi ludzi stanowili grupę bardzo specyficzna , wyśmiewali się ze starych , ale nie mieli sprecyzowanych pomysłów na przyszłość, przyszłe kształty literatury.

• Dużo młodzieńczej przyjaźni, kręgi przyjaciół

• Arzamasisci pisali wiersz i dawali sobie je nawzajem do czytania

• Arzamisiści wyszydzali tradycjonalistów. Napisano mnóstwo satyr pod ich adresem

„Wizja na brzegach Lety” – satyra Konstatntego Batiuszkowa.(wszyscy poeci starej epoki wpadają do Elty – rzeka Lete- )starożytnej rzeki) z jej nurtów uratował się tylko Kryłow –pisarz biesiady , zwolennik tradycjonalistów , ale rokujący dobrze dla młodych , dający nadzieję.

• Byli towarzystwem wzajemnej adoracji , ale potrafili krytykować tez swoich przyjaciół , i ich twórczość.

• Żukowski protokołował wszystko ( te sprawozdania ze spotkań młodych)

• Rychło jednak zdano sobie sprawę , ze żart i parodia uprawiane w wąskim gronie przyjaciół stanowią zbyt wątłą podstawę działania. Postulowano więc połączenie sporu o zasady stylistyczno literackie z walką o ideały społeczne.

• Arzamas zbiera się do momentu przekształcenia się tych beztroskich spotkań w kółko spiskowe , kwestii politycznych, kwestie dekabrystowskie, odsuniecie na dalszy plan literatury i poezji.

• Brak wspólnej płaszczyzny politycznej i estetycznej ujawniony zwłaszcza przy próbie powiązania Arzamasu z ruchem rewolucyjnym doprowadził do likwidacji ugrupowania. Na przełomie 1817/18 Przestał istnieć cel dla którego powołano Arzamas a wczesnej rozpadła się Biesiada.

• Ta grupa się rozpada po śmierci jej czołowych poetów.

Walkę miedzy Biesiada a Aramasaem interpretuje się często jako pierwszy etap walki klasyków z romantykami.

W rzeczywistości był to spór czysto rosyjski , w którym starły się dwie odmienne koncepcje języka literackiego. Jedni chcieli nawiązywać do tradycji staroruskiej (Szyszokow) nowatorzy akceptując nowy styl Karamzina przenosili na grunt ros doświadczenia lit zachodnich.

Natomiast granice miedzy zwolennikami i przeciwnikami określonych prądów literackich bardzo płynne i trudne do uchwycenia, nie pokryły się z podziałem organizacyjnym.

Nie trzymano się zresztą rygorystycznie obu antagonistycznych programów, lecz niezauważalnie wykraczano poza ich ramy

Toteż Dzierżawin, Kryłow, Batiuszkow, Żukowski w stopniu nieporównanie większym niż Biesiada Czy Arzamas zaważyli na dziejach literatury rosyjskiej.

KONSTANTY BATIUSZKOW

• Najwybitniejsze literackie osiągnięcia neoklasycyzmu wiążą się z jego twórczością.

• Jest poetą nowej formacji , ale w tradycji antycznej , głęboko w tradycji antycznej doskonale zna literaturę renesansową Europy

• Przeżycia 1812 r nieodwzajemnione głębokie uczucie , nieumiejętność przystosowania się do warunków życia w społeczeństwie nadąo jego osobowości piętno tragizmu.

• Batiuszkow wyst w literaturze jako zwolennik zasad stylistycznych Karamzina.

„Wizja na brzegach Lety” – satyra ( tradycjonalistów skazuje tu na zapomnienie)

• Batiuszkow wśród swoich przyjaciół jako „piewiec radosti i ljubwi” opiewający radości życia , był jednym z pierwszych w lit rosyjskiej poetą wierszy erotycznych

• Batiuszkow wydał tylko jeden tomik poezji za życia :

„Próby wierszem i prozą”

• Zachowując klasyczną jasność i harmonijność , Batiuszkow wniósł do poezji obcy klasycyzmowi ton marzycielski.

• Batiuszkow programowo nie uprawiał monumentalnych form literackich, nie podejmował podniosłych tematów.

• Poeta opiewał radości życia , które mają swoje źródło w miłości , winie i przyjaźnie, trzeba cieszyć się życiem

• Upowszechnił o n formę listu poetyckiego ( adresowanego do przyjaciół )

1811/12 napisał wielki poemat ”Moje tenaty” ( moi tenaty)

• tenaty- w hist starożytnej duchy ogniska domowego

• opisuje tu swój obraz zacisza domowego , opis domu , przypomina konstrukcję sentymentalna, oddalony od cywilizacji , Jest to dom przytulny

• Wyrażały one mysli i nastroje cżłowieka , który porzucił świat , by w swojej poetyckiej samotni dzieląć czas między ukochaną, wino, ulubiona lektórę, wyzbyty trosk , po epikurejsku przezyc zycie.

• spokojny , zawsze otwarty dla przyjaciół.

• Tu podmiot liryczny spędza dni

• Poeta uznaje jedną tylko rzeczywistość – ziemską doczesną , uważa ze należy korzystać darów chwili.

• Batiuszkow pisze elegie. Pisze w nich o miłości, jako namiętności, która pochłania bez reszty człowieka, sławi jej „grzeszne uroki” , opiewa cielesne wdzięki kobiety. Erotyzm u baituuszkowa – taktowny

• Wraz z przyjściem 1812 i Napoleona Batiuszkow przezywa szok, pojawiają się nuty zwątpienia , sceptycyzmu. Batiuszkow – brał udział w wojnie której później etapy opisywał w swoich wierszach

• Zmienia się jego postawa wobec życia , Batiuszkow w nosi do elegii nowy temat – opisy batalistyczne – motywy patriotyczne, historyczne,

• Stworzył odmianę tzw, elegię historyczną. (rozmyślania o dawnych dziejach połączone z żalem ze wszystko podlega prawom przemijaniu)

• Runęła jego koncepcja harmonijnego swiata.

• Poeta zwraca się ku religii chrześcijańskiej, w której poszukuje odp na pyt o sens życia.

• W 1815 cykl liryczny kreślący wyrazisty obraz człowieka doświadczonego przez los , zawiedzionego w przyjaźni i miłości , nie znajdującego spokoju ducha.

• Batiuszkow próbował swoich sił tez w prozie, ale bez większych rezultatów.

• Batiuszkow zastanawia się nad trudem poetyckim. Zapoczątkowuje on rozwinięty później przez Puszkina i Lermontowa temat poety wyobcowanego , niezrozumiałego geniusza.

• Ostatni tomik „Naśladowania starożytnych „ (1821)

Później zapada na jakąś chorobę.. umiera 1855

Aleksander Gribojedow (1795-1828-chyba, bo Jokóbiec nie podaje dokładnej daty)

• pozostaje w bliskim związku z twórczością dekabrystów

• ur. w Moskwie 1795, w rodzinie szlacheckiej

• ukończył wydział filologiczny

• w 1812 zgłosił się do wojska, ale nie brał udziału w walkach

• interesował się lit. polską, dużo czytał po polsku

• 1818-sekretarz misji dyplomatycznej w Teheranie

• przydzielony na namiestnika na Kaukazie, tam też zaczął pisać jedyną swoją komedię Mądremu biada

• książkę przyjęto w Rosji w entuzjazmem, Gribojedow zaczął uczestniczyć w życiu literackim i teatralnym

• utrzymywał stosunki ze środowiskiem dekabrystowskim, stykał się z wybitniejszymi jego uczestnikami

• zabity w Teheranie w czasie zamieszek z muzułmanami

Mądremu biada (Gorie ot uma)

• pierwsza w Rosji komedia polityczna

• wywołała zachwyt w kołach konspiracyjnych, które przygotowywały się do zamachu stanu (rządzi Aleksander I)

• powstała na bazie nastrojów panujących w ówczesnej Rosji, ścierania się 2 obozów: obrońców starego ładu i walczących o wolność, rewolucjonistów

• konflikt tych 2 obozów to główna przesłanka dekabryzmu, jest to też trzon kompozycji

• konflikt ten ukazany jako konflikt dwóch pokoleń, przeciwstawienie Czackiego: rzecznika nowych idei, pozostałym osobom (jego protest uwypuklony)

• Czacki to przedstawiciel dekabrystowskiego środowiska, yznawca idei dekabryzmu

• Wierzy w postęp, triumf wolności, rozumu, sprawiedliwości

• Wierzy w możliwość wychowania społeczeństwa drogą perswazji

• Nie umie ukrywać swoich wrażeń, zawsze się wypowiada, nawet gdy nie jest to stosowne, marzyciel, entuzjasta

• Rzeczywistość stara się kształtować wg zasad, które wyznaje

• Walczy ze środowiskiem konserwatywnym-przedstawiciel: Famusow

• Środowisko to ukazane jako zgraja pasożytów, boją się nowych idei, dlatego zaczynają nienawidzić oświaty

• Famusow-typ wielkopańskiego biurokraty na wysokim urzędzie, symbol wstecznictwa obyczajowego, spolecznego i politycznego

• Skołozub- kolejna postać, odzwierciedla reżim w wojsku, jest tępym, zarozumiałym żolnierzem, wychowany na wzorach pruskich, wsteczne poglądy

• Mołczalin, następna postać, wytwór systemu panującego w rosji, cechuje go podlość, karierowiczostwo, umiejętność przypodobania się każdemu, komu trzeba: dzięki temu może szybko awansować

• Zofia- darzy Mołczalina prawdziwą miłością, nie widzi jego postępowania. Przez to nie może znieść drwin Czackiego pod adresem ukochanego, rzuca więc plotkę o jego obłędzie

• Ważne: dwupłaszczyznowość komedii: walka bohatera o ukochaną i walka ideologiczna bohatera ze środowiskiem do którego owa ukochana należy

• Powiązanie wątku milosnego i ideologicznego

Sztuki nie udało mu się wystawić za życia z po

Wasilij Żukowski

• Bardzo ważna postać w literaturze rosyjskiej

• Bieliński nazwał go Kolumbem który odkrył dla nas epokę romantyzmu.

• Ur 1783 – należał do najstarszej grupy pokolenia puszkinowsko-dekabrystowskiego

• Syn z nieprawego łoża Bunina

• Żukowski był człowiekiem głęboko wierzącym – co później znajdzie odbicie w jego twórczośc

• Był wychowawca Aleksandra II ( przyszłego cara)

• W jego utworach znajdziemy także nuty antyklasycystyczne

• W późniejszej twórczości też sięga do twórczości klasycystycznej

• Największa role twórczość Żukowskiego odegrała w drugim dziesięcioleciu XIX w . Żukowski był przede wszystkim poetą okresu przedpuszkinowskiego i wespół z Batiuszkowem przygotowywał „Złoty wiek „ w dziejach liryki rosyjskiej

• Bardzo ważny moment w twórczości Żukowskiego – 1802 – ( PRZECZYTAC)

„Cmentarz wiejski”

• Nie jest to utwór oryginalny , nawet na tamte czasy, adaptacja utw angielskiego sentymentalisty Thomasa Breya

• Jest tu opis cechy charakteryzujący twórczość Żukowskiego – motywy angielskie, częste bierze tematy z innych literatur , obcych- ale są to adaptacje niż przekłady, są to przełożenia

• W tym czasie ten wiersz zabrzmiał bardzo nowatorsko. Jest to jedno z pierwszych przejawów romantyzmu w Rosji

• „Ja” liryczne przechadza się wieczorem ( wieczór – pora dnia typowa dla sentymentalizmu)

• Przechadzka na wiejski cmentarz , nie wyróżnia się niczym szczególnym. Pozwala ona mu sformułować konkluzje – wobec śmierci są wszyscy równi

• Pisze ze na cmentarzu znajdziemy ludzi zwykłych i, lezących obok osobistości, tu są wszyscy równi, nie ma podziały na lepszych czy gorszych, śmierć jest dla wszystkich tak samo sprawiedliwa,

• Mamy tu tez apologie uczucia , kult uczucia

• „Ja” liryczne ( bezimienne) to osoba o intensywnym życiu wewnętrznym

• Żukowski odsłania swój charakter poezji – mówi on o życiu wewnętrznym człowieka

• Przed nim nikt tak subtelnie i szczegółowo nie pisał o poezji ,

• językowe różne niuanse, język uczuć język świata wewnętrznego.

• Cecha wyróżniająca liryki Żukowskiego – subiektywna nastrojowość

• Właściwe Żukowskiemu żywe odczucie przyrody , jej braw zapachów najwyraziściej we wczesnej twórczości zaznaczyło się w elegii

„Wieczór” (wiecier)

• Poeta bardzo uwrażliwiony na przyrodę , i w niej zapach, barwy, dziwek

• U Żukowskiego także wspomnienia melancholijne

• Żukowski był świetnie oczytany, znał dobrze literaturę zachodnią , niewiele było w jego twórczości pomysłów autorskich, w poezji

• Tłumaczenie elegii Graya zapoczątkowało całą serię przekładów poetyckich Żukowskiego.

• Poeta bowiem tylko nieliczne utwory budował na własnym , oryginalnym pomyśle. Był jednak tłumaczem szczególnym : do przekładu wybierał tylko takie utwory których odnajdywał bliski sobie nastrój poetycki i ideowy. Ponadto każdemu utworowi nadawał piętno własnej osobowości i indywidualności poetyckiej. swojej melancholijności

• Wybierał pisarzy niemieckich i angielskich , okresu burzy i naporu , romantyzmu, preromantyzmu

• Żukowski poświęcał wiele twórczości literaturze przekładowej

• Przełożył na wpółczesny jezyk rosyjski „Słowo o Wyprawie Igora”, w całości przełożył także „Odyseję” Homera, przekładał utwory Byrona, Shillera

Ballady Żukowskiego

Dorobek Żukowskiego jeśli chodzi o ballady jest znaczny.

1808r przetłumaczył Ballade Burgera pt „Lenora”

napisał tekst „Ludmiła” – będąca przekładem swobodnym „ Lenory”

Z tendencji wyrazistej rysycyzacji wyrosła Swietłana ( Swietlana)

Z biegiem czasu Żukowski coraz wyraźniej stawał się piewca smutku i melancholii.

Przez całą młodość przewijają się u niego 2 tematy :

-śmierć ( związane z strata bliskiego przyjaciela we wczesnej młodości)

-niespełniona miłość, związana z zawodem miłosnym jakiego doświadczył w młodości, Maria Protasowa – była jego siostrzenicą , dlatego nie pozwolono im na ich związek, , Maria wychodzi za kogo innego , później szybko umiera na gruźlicę)

Te tematy powracają ciągłe w tw Żukowskiego

Widać w nich ból osobisty człowieka który nie może osiągnąć szczęścia osobistego

1808-1815 okres bardzo płodny w twórczości Żukowskiego

W tym to okresie Żukowski redaguje przez krótki czas „ Wiestnik Jewropy”

Żukowski tworzy swój własny świat poetycki – bardzo hermetyczny, dotyczący wąskiego kręgu spraw intymnych

Był czas kiedy poświęcał się też innym tematom – politycznym ,społecznym, historyczny,

Żukowski był autorem XIX wiecznego hymnu Rosji

Momentem w którym poeta przezywa swój intymny świat –wspomniana już wcześniej

„Śpiewak w obozie rosyjskim” ( wiersz jest to zbiorek toastów : za zdrowie władcy itd.)

Ważny wiersz „ Do cesarza Aleksandra” – mówi tu o sprawach społecznych , Cesarz powinien zając się losem ludzi.

Żukowski rzecznik monarchii ( monarchista, konserwatysta) Ale nie był pochlebca wobec cara, potrafił tez wytykać mu błędy

Wśród karamzinistów Żukowski szybko zdobył ogromny autorytet. Jako autor elegii i pierwszych ballad stał się też głównym celem ataków ze strony tradycjonalistów.

Była zaangażowany czynnie w walkach literackich – był jednym z inicjatorów utworzenia Arzamasu ( którego został sekretarzem)

Żukowski to człowiek bardzo religijny, często skłonny do nastrojów w mistycznych.

Był atakowany jako poeta przez dekabrystów( za jego związki z dworem i carem, a także za produkowanie nieużytecznej poezji, nieobywatelskiej)

Dojrzałość twórczą osiąga przed rokiem 1820.

Wypracował sobie szczególną koncepcje świata – świat jest niedoskonały

Kontemplował ten świat , opisywał .Widać u niego w wierszach nutę wspomnień o latach szczęścia

Jeśli myśli o przyszłości – „prekrasnyje Tam” ( Tam zawsze pisane z dużej litery- wtedy ma jednoznaczne znaczenie) To tam to dla Żukowskiego to co może być po śmierci , to co jest po zakończeniu życia ziemskiego, zaświaty, życie po śmierci.

Bardzo charakterystyczny moment - śmierć Puszkina

W tym czasie powstaje wiele wierszy na ten temat

Żukowski jako bliski przyjaciel Puszkina – niejako przygląda się martwemu, jego postać wywołuje refleksje i pytania, jak jest po tamtej stronie, prosi Puszkin by mu powiedziała . Nie wyraża swojego cierpienia, lecz pyta Puszkina Co widzi

Żukowskiego fascynowała owa kraina „Tam” jako osobę głęboko wierzącą

Miłość jest jednym z najczęstszych tematów poezji Żukowskiego, w jego ujęciu zyskuje postać idealną , wyzbytą cielsności Żukowskiego liryka miłosna często ma związek z jego przeżyciem miłosnym

Liryka u niego jest czysta, to tylko sfera duchowa , bez cielesności, fizyczności.

W związku z niespełnieniem własnej miłości poeta wierzy ze uda mu się spełnić ta miłość „Tam” ( tak jak typowa dla sentymentalistów- połączenie się kochanków po śmierci)

W jego poezji widać owy „welt schmertz”, niepewne nastroje romantyczne, często szuka ukojenia w przyrodzie.

Klasyfikacja historyczno – literacka: Żukowskiego uważa się różnie to za romantyka to za sentymentalistę to za preromantyka. Jednak najbliższy mu zdaje się preromantyzm

Poeta boleśnie odczuwał swą dwuznaczna sytuację , z domu rodzinnego wyniósł poczucie niezasłużonej krzywdy i niezaspokojonych uczuć

LITERATURA DEKABRYSTOWSKA 1815-1825

• Jest też pojęcie romantyzm dekabrystowski – takie zjawisko się pojawia. Jednak dzisiaj nie mówi się o romantyzmie dekabrystowskim. To określenie pochodzi z czasów radzieckich . Termin brał się z tego ze to literatura negowała obecny porządek świata, buntowała się.

• Tworzą ta grupę młodzi ludzie , na początku były to spotkania przy winie , później przekształciły się w poważniejsze debaty aż w końcu ewaluowały do formacji spiskowych.

• Podstawą ich światopoglądu była filozofia oświecenia

• Literatura wygenerowana przez nich to literatura która miała kształtować opinię publiczną.

Wyznaczono jej doniosłą i odpowiedzialną funkcję : miała się stać trybuną propagandowo-agitacyjną , narzędziem budzenia świadomości politycznej oraz moralnego oddziaływania na współobywateli w duchu patriotyzmu i heroizmu.

• Słowo poetyckie miało kształtować nowego obywatela Nie było literatury romantycznej, ale narodowa , patetyczna.

• Ta agitacyjna forma literatury musiała być na odpowiednim poziomie Propagowanie podniosłych ideałów wymagało zastosowania wysokich form poetyckich i podniosłego , uroczystego stylu

• Dekabryści wiec jednoznacznie opowiedzieli się przeciwko lekkiej poezji .

Odrzucili poezję anakreontyczną (Batiuszkow) i elegijną (Zukowski) zwrócili się zas ku monumentalnym gatunkom klasycyzmu. Dekabryści świadomie wybrali formę klasycystyczna, czerpali z antyku.

• Ze społecznych żądań literatury wyrastało także specyficzne rozumienie roli i znaczenia poety . Poeta, miał być trybunem ludowym , wodzem i nauczycielem

• W licznych utworach podnoszących te kwestię poeta wpisuje się jako głosiciel cnot obywatelskich, niosący podniosłe i natchnione prawdy , jako pieśniarz zagrzewający do czynu, jako bard opiewający pełną chwały przeszłość narodową

Dlatego też środowiska dekabrystowskie odnosiły się sceptycznie do pierwszych rozdziałów E. Oniegina gdzi epokazany jest człowiek nie godny czasów.

W duchu dekabrystowskim interpretowano postać bojana ze „Słowa o wyprawie Igora” jako narodowego barda rosyjskiego, z nowszych poetów natomiast takim był dla nich Dzierżawin – symbol niezłomnego i prawego obywatela.

• W teorii estetycznej dekabrystów ogromna role kwestia narodowego charakteru sztuki.

Ich postulaty sprowadzały się do żądania narodowej samodzielności literatury, wyzwolenia jej spod wpływów obcych , od zależności wobec wzorów cudzoziemskich , (gł ang i niemieckiech).

• Sądzona ze literatura zyska samodzielność i wybitne piętno narodowe , jeśli wprowadzi się do niej tematy zaczerpnięte z dziejów narodowych , a język oczyści się z obcych naleciałości.

• Traktując historię jako :”Nauczycielkę moralności” dekabryści ustawicznie odwoływali się do przykładów dziejowych , poszukując w nich uzasadnienia własnego programu rewolucyjnego . Uważali bowiem że pierwotną formą rządów na Rusi była republika. Samowładztwo traktowali natomiast jako twór późniejszy.

• Odwoływali się nie tylko do rodzimych tradycji wolnościowych, ale także tradycji starożytnego Rzymu , nadając często swym utworom kostium antyczny. Antydespotyczną treść swych utworów czerpali także z współczesnych ruchów narodowo – rewolucyjnych w Europie.

• Ale nie przemawiali do szerokich mas , a do ludzi im podobnych , inteligentnych , u nich szukali wspólnoty myśli , idei

• Owa atmosfera ideowa lat poprzedzających powstanie zaważyła na twórczości Puszkina, , Wjaziemskiego, Gribojedowa

• Wielu zostawi ciekawe pamiętniki, relacje z podróży po Europie,

• Najwybitniejszym wśród dekabrystów był

Konrad Rylejew 1795 – 1826

• Był jednym z tych 5 przywódców powstania dekabrystowskiego którzy zostali skazania na śmierć przez powieszenie.

• Był republikaninem, Stał na czele Stowarzyszenia Północnego.

• Jego pamięci poświęcił gorące słowa Mickiewicz w apostrofie „ Do przyjaciół Moskali”

• Zaczynał twórczość od ód patriotycznych (po swoim udziale w wojnie napoleońskiej) , pisał też wiersze w stylu „lekkiej poezji”– ale o wszystko jest mało oryginalne

• Do środowisk literackich Rylejew wszedł satyrą „Do faworyta” („K wremiensziku”, 1820)

• Posługując się kostiumem rzymskim zaatakował Arakczejewa – uchodzącego za faworyta cesarza Aleksandra. Uważano go za złego ducha cesarza , to jemu przypisywano stworzenie osiedli wojskowych ( gdzie mieszkały całe rodziny wojskowe ) było o bardzo surowym , okrutnym panem pańszczyźnianym , został zamordowany przez swoich chłopów .

• W momencie gdy Rylejew wystąpił ze swoja satyrą cała Rosja właśnie Arakczejewa uważała za winowajcę złych decyzji cara.

Rylejew w tej satyrze daje się poznać jako poeta-obywatel . Jak sam mówi ”Ja nie poet – ja grażdanin”

Rylejew początkowo pisze utwory zaangażowane, korzystając z klasycystycznych wzorców – ody

„Do Aleksandra I”

Dekabryści dbają żeby oddziaływać na czytelników swoim pisarstwem , próbują kształtować jej postawy obywatelskie, poprzez prezentowanie wzorców osobowych.Sięgają do historii , szukali postaci które można uznać za wzór.

Rylejew napisał cykl poetycki

”Dumy” z historii ojczystej Rosji ,wyrażając typowe dla dekabrystów rozumienie historii

• Rylejew wędrował z wojskami poprzez Europę , był na terenach Polskich czytał nasza literaturę. Zainteresował się on Janem Ursynem Niemcewiczem i jego utworem „ Śpiewy historyczne” w których buduje patriotyczne portrety Polaków (pokazanie galerii wybitnych Polaków). Niemcewicz jednak idealizował postaci , wzorce bez skazy.

• W Dumach Rylejew próbuje stworzyć galerię wzorców osobowych . Jego ton pełen patetyzm, monumentalizm , wszystkie wizerunki są podporządkowane celom dydaktycznym. Wszyscy oni trudzili się dla dobra ojczyzny

• Jedna duma została poświęcona osobie księcia kijowskiego – Olega (ten który nie usłuchał przepowiedni) Później ważni dowódcy. Doprowadza Rylejew do postaci Dzierżawna

• Chciał on pokazać postawy obywatelskie - ci którzy kształtują historię Rosji.

• Pojawia się też postać Dymitra Samozwańca – tego który chciał przejąć tron moskiewski po bezpotomnej śmierci Iwana Groźnego ( przy pomocy polski) Rylejew przedst. Samozwańca- postać tajemnicza , niewiadomego pochodzenia, awanturnik prze którego Ruś spłynęła krwią. Dlaczego wiec daje go do galerii tych wielkich ludzi? Rylejew pojmował historię jako zmaganie się tyranii i wolności. A przykład Dymitra samozwańca został pokazany jako przykład którego nie należ naśladować.

• Dumy Rylejewa są mocno napuszone, nie bronią się przed krytyką , ale one miały dawać wzorce osobowe. Poeta starał się nie różnicować tych postaci. Wszyscy mówią tym samym językiem.

• Puszkin bardzo skrytykował Rylejewa za jego utwory w których nie było krzty prawdy. Pisze że „narodowego, rosyjskiego nie ma w nich nic, prócz imion”

„Wojnarowski”

• Poemat „Wojnarowski „ zapisano w 1825 r i opublikowano niemalże w przededniu wybuchu powstania

• Wojanrowski - postać historyczna , krewny Mazepy wspierający go w jego działaniach politycznych

• Tematyczną osnowę stanowią dzieje walki hetmana Mazepy z Piotrem Wielkim , zmagania miedzy Rosją a Ukrainą - zostały one ujęte jako starcie dwóch systemów władzy państwowej :despotycznej i republikańskiej.

• Ukraina jest przedstawiana w sentymentalizmie jako kraina gościnności , raj, ziemia bardzo przyjazna ludziom. Do dziejów Ukrainy nawiązuje Rylejew lecz czyni to w sposób odmienny niż w sentymentalizmie.Nawiązuje do czasów Piotra wielkiego jego zmagań z Janem Mazepą, i walka o zajęcie terenów Ukrainy

• Opowiada o postaci rzeczywistej , Zima. Dociera na mały cmentarz , dostrzega ze codziennie przychodzi tu człowiek który odwiedza grób żony. Ów tajemniczy nieznajomy opowiada swoją historię , kiedy to ze swym krewnym – Mazepą walczył o wolność Ukrainy. Mamy tu do czynienia z apoteozą czynu – przeciwstawienie się Piotrowi I.

• Mazepa to człowiek stary, mający tragiczne doświadczenia.

• Po co autorowi taka postać, która ponosi klęskę? – bo to ten wiekowy człowiek nie wyrzeka się swoich ideałów, dla tego dla poety jest on wzorcem osobowym.

• Snując opowieść o losach zesłańca politycznego , krewnego Mazepy Rylejew mówił o nieuniknionej klęsce w walce o wolność , ale zarazem opowiadał się jednoznacznie za koniecznością czynu.

• Rylejew chce zbudować pomnik , bohatera mimo klęski jest niezłomnym wiecznym ideałom przeszłości. – to ma wartość agitacyjną dla dekabrystów.

• Rozwiązał antynomię moralne które dręczyły szlacheckich rewolucjonistów , ich czynowi , mającemu przynieść triumf wolności , sprawiedliwości i praworządności musiały towarzyszyć troski wyjątkowe ,z gruntu nieetyczne- zdrada , złamanie przysięgi, wynikając z konspiracji dwulicowość. Poeta każe złorzyc w ofierze nie tylko szczęście osobiste , życie jednostki ale tez honor. Mówi o rewolucyjnym ofiarnictwie.

• W tym czasie kobieta dekabrystowska – jest podporą dla swojego mężczyzny , tu nie ma miejsca na czułostki, najważniejszy jest patriotyzm. Model kobiety – towarzyszki , rzeczniczki sprawy . zycie osobiste jest absolutnie wtórne wobec sprawy.

Pojawia się u Rylejewa też szereg tekstów kierowanych do prostego człowieka, adresatem zwykli żołnierze.

Rylejew i Bastiuzew ( jego przyjaciel) napisał również cykl piosenek satyryczno – agitacyjnych , które odzwierciedlały dyskusje polityczne w gronie spiskowców

Czy odniosły sukces? – nie. Żołnierze nie czytali, o tym ze agitacja nie odniosła skutku świadczy bierność żołnierzy podczas powstania .

Rylejew i jego kontakty z Polską . Tu nawiązywał wiele kontaktów , nawiązywał do Niemcewicza , znał polski , tłumaczył teksty polskie, teksty Mickiewicza (przyjaźnił się z nim)

Mickiewicz nawiązuje do niego w utworze „Do przyjaciół moskali” Biestużew też się pojawia u mickiewicza

Najbliższym współpracownikiem literackim R. był Aleksander Biestużew.

Aleksander Biestuzew – 1813, wysłany do armii czynnej .

to on pisał z Rylejewem przed powstanie „pieśni agitacyjne”

Wydawali tez razem almanachy

Biestuzew był jedynym w kręgu dekabrystów prozaikiem, Pisał krótkie utwory fabularne nawiązujące do dziejów ojczystych.

Biestuzew był też krytykiem

Potępił pocztakowe fragmenty E. Onigina (Puszkin)

Biestuzew i dekabryści idealizowali tą republikańską przeszłość (nowogrodzką)

Język jakim się posługiwali – Rylejew i Biestuzew pragnęli języka zrozumiałego , widzieli związek z historią , idealizowali ustrój Nowogrodu. Uważali tyranię za obcą i szkodliwą

Puszki nie był dekabrystą – sporo zbieżności z pogl dekabrystów , ale nim nie był.

ALEKSANDER PUSZKIN 1799-1837

Starotypowe obrazy Puszkina – NR 1 , to co stworzył Puszkin jest doskonałe, dobre, najlepsze w kulturze rosyjskiej. W czasach radzieckich traktowany jako sacrum ( kiedy religia odrzucona, chciano stworzyć cywilne sacrum )

Dziedzictwo Puszkina jest bardzo różnorodne,, wiele tekstów otwartych, niedokończonych, szkice- Puszkin to wielki inicjator – to jego główna i pierwsza cecha

Puszkin bardzo chciał wyjechac z rozji ,a ale mu się nigdy nei udało, przedstawiał różne zaswiadczenia, zwolnienia symulował. Ale to niee pomogło.

W Rosji nie było tego co u nas, przełomu romantycznego, p. zwrotnego od którego literatura była by nazywana romantyczna

1. Okres młodzieńczy do 1820 r.

Dzieciństwo i pobyt w Liceum Carskosielskim.

-ojciec pochodził ze zubożałego rodu bojarskiego

-matka była wnuczką murzyna z Abisynii, który za Piotra I służył w armii. Puszkin narzekał na swoją urode. Jego temperament, pewną porywczość – pewne dziedzictwo krwi arykańskiej – o te cechy Puszkin oskarżał swoje pochodzenia.

-była to szlachta kulturalna, żyjąca w duchu francuskim, mieli wielką biblioteczkę

-materialna Puszkinów nie była ciekawa ,ale starano się utrzymać dom na odpowiednim poziomie.

-1811 Puszkina wysłano do liceum w Carsko-Sielskiego. – byłą to szkoła elitarna. Wstęp miały tylko dzieci o odpowiednim statusie w liceum pogłębił zainteresowania literaturą i rozwinął talent poetycki

Puszkin nie doznał ciepła domu rodzinnego

Dla Puszkina domem był krąg przyjaciół z liceum . Oprócz przyjaciół to tez atmosfera intelektualna

-formowały się wtedy jego wyobrażenia o syt. Politycznej i historii o obywatelskie- patriotycznym i postępowym charakterze

• 1814- debiut Puszkina- wydany drukiem wiersz „Do przyjaciela-poety”

• Pwstają w tym okresie wiersze naśladujące Dzierżawina, a także wiersze nawiązujące do poezji francuskiej

• 1815 Pierwszy ważny wiersz „Wspomnienia w carskim siole”. Daje tu upust swojemunei zadowoleniu z powodu nie możności przystapienia do wojny ( z napoelonem)

• 1817 – kończy gimnazjum

Poczatkowo jego twórczość bazuje na Żukowskim i Batiuszkowie

Okres petersburski (1817- 1820)

-po opuszczeniu szkoły pracował w Ministerstwie spraw zagranicznych

-rzucił się w wir życia towarzyskiego – to czas wielkich uciech ( to co działo się z puszkinem to działo się z Onieginem)

-był aktywnym uczestnikiem „Arzamasu” i wszelkim jego poczynań przeciw literackim zachowaniom zgrupowanym w „Biesiadzie”, przyjaźnił się z Mikołajem Turgieniewym, dekabrystą, który miał duży wpływ na niego,

Puszkin uważnie śledzi rozwój polityki, oraz zmiany jakie zachodzą w życiu Rosji

-to znajduje wyraz w jego twórczości,

• szereg wierszy politycznych, które przyjmowane były jako programowe wystąpienia tworzącej się dopiero poezji wczesnego dekabryzmu

• został zesłany, ale zapracował sobie na to przez te 3 lata w

• 1817 Oda „Wolność”

  • nawiązanie do utworu Radiszczewa o takim samym tytule

  • pyta gdzie są sprawiedliwe sądy

  • mówi, że władców nic nie uchroni przed sprawiedliwością

  • naczelne zadanie twórczości to walka wolność

  • Do Czadajewa- utwór będący apelem o postawę patriotyczną, poświęcenie wszystkich sił na walkę o dobro ojczzny.

oda „Wieś” 1819

• pisze o sprawach pańszczyzny,

• krytyczna ocena układu społecznego na wsi

• oraz iluzje co do jego naprawy przez reformy

Sztylet – Puszkin daje tu apologie sztyletu, jako narzędzia zbrodni, któ®e „czyścia drogę do wolności”

W 1820 zostaje zamordowany szpieg cara rosji – to był sygnał ze idee wolnościoweniebezpiecznie isę rozszerzają

Zanim jednak wyjechał na zesłanie, tuż przed nim ukończył „Rusłana i Ludmiłę”

- połączenie poematu romansowo- bohaterskiego rosyjską ludową bajka i byliną

- motywy rycerskie i romansowe z ludową fantastyką

- łącznie z powstałym później prologiem mógł uchodzić za pierwszy utwór programowy, manifest romantycznej ludowości i historycyzmu, chociaż sam przełomu romantycznego nie dokonał

2. Okres zesłań (1820-1826)

Tylko wstawiennictwo Żukowskiego i Batiuszkowa pozwoliła złagodzić wymiar kary

Kiszyniów i Odessa (maj 1820 – lipiec 1824)

Zesłanie nie było zbyt surowe, on sobie kpił z tych spraw, a zwierzchnicy traktowali go pobłażliwei

Bardzo ważny okres swojego życia.

- przez letnie miesiące Puszkin podróżuje po Kaukazie i Krymie- owa „orientalna” podróż dostarcza mu wiele impulsów i różnorakich inspiracji

-nie zrywa jednak ze środowiskiem postępowym, tu tez są centra dekabrystowskie, spotyka się ze spiskowcami

- w tej atmosferze wyrasta twórczość Puszkina- romantyka , przechodzi on dopiero teraz na pozycje romantyzmu

-był to obfity okres w twórczości poety, w zakresie liryki jak i poezji epickiej

-centralne miejsce zajmuje to problem jednostki i jej relacji ze społeczeństwem

Ważne jest jak się tu czuje , wyrwany ze swojego środowiska, kręgu, rzucony w nieznane

To jest widoczne w jego pierwszych tekstach . Świat dzieli się na przedtem i teraz

Przedtem – znane, wrogie i niezbyt przyjazne ale znane

Teraz- wielka niewiadoma.

Zdaje sobie sprawę ze znalazł się w nowej rzeczywistości.

Okazuje się ze to nieznane stało się czymś – To właśnie Puszkin hołduje przywiązanie do Kaukazu

Romantycy rosyjscy uważają Kaukaz za wielkie marzenie o egzotyce( jako odskocznia od rzeczywistości) fascynującym.

W twórczości okresu południowego dominowała liryka, było to spowodowane nowa postawa poety w związku z lektura Byrona

Bohater tych opwieści to bohater bajroniczny, rozczarowany do ludzi do świata , zawiedziny w miłości przyjaźni, obdarzony potężnymi namietnosciami , umiłowanie własnej wolności,

Szuka ucieczki przed swiatem , przed normami etycznymi.

• pierwszy południowy poemat- „ Jeniec kaukaski” 1821, ogłoszony w 1822:

- poczucie samotności, zawodu, postawa negacji, wrogość wobec świata, społeczeństwa

--anonimowy bohater, rozczarowany wszystkim, co załomu społeczeństwo europejskie, niezdolny do żywych uczuć, na Kaukazie poszukuje osobistej wolności, dostaje się do niewoli u Czerkiesów

-podstawowy konflikt utworu- przeciwstawienie 2 układów życia społecznego:cywilizowanego i naturalnego i przejawia się w konfrontacji 2 postaw: Jeńca oraz młodą Czerkieskę, która go pokochała. Miłość więc, traktowana jako uogólniona namiętność, jest tym czynnikiem, który sprawdza moralną wartość jednostki

• 1824- „Cyganie”

- Aleko uosabia losy ludzi swojego pokolenia i pokroju, ich idee i dążenia, mentalność i psychikę)

-przeciwstawienie kultury i natury

-Aleko, podobnie jak Jeniec, odrzucił świat, by odnaleźć wśród natury te wartości jakich nie ma w cywilizacji miejskiej

- nienawiść do kultury miejskiej

-idealna społeczność- cygańska, Aleko jako dziecko cywilizacji wniósł do ich wspólnoty ujemne namiętności, które pchnęły go do zbrodni i został osamotniony

-Aleko to postać tragiczna

• 1821-1822 „Bracia rozbójnicy”

- w tych obu poematach rozgrywają się konflikty i tragedie ludzi współczesnej cywilizacji, indywidualności wznoszących się w swoich aspiracjach ponad przeciętność środowiska

-autor konfrontuje swych bohaterów ze środowiskiem, stosunkami i ludźmi „natury”, nie znającymi zakłamania i zepsucia, i pokazuje ich klęskę

-w rozbójnikach jest temat ludowego byntu wznieconego przez ludzi z marginesu-rozbójników

• 1823- „Fontanna Bachczyseraju”:

- nowy wariant poematu- opowieść historyczna oparta na legendach i podaniach

- dzieje miłości chana krymskiego gireja do pięknej branki Polki- Potockiej, upamiętnione w legendzie związanej z fontanną(potem Mickiewicz nawiązał do tego w sonecie „Grób Potockiej”)

• 1823 w Kiszyniowie rozpoczyna prace nad poematem dygresyjnym-„Eugeniusz Oniegin”

- 1825- wydaje I rozdział, ludzie są zdziwieni, bowiem egzotyczna scenerię zastępuje tu ściśle określone życie wielkiego miasta, dziką przyrodę- urbanistyczny pejzaż i świat wnętrz mieszkalnych, dramatyczne miłosne dzieje- prozaiczna miłostka petersburskiego dandysa

- Puszkin dokonał to deheroizacji swojego bohatera, podchodząc doń w sposób bardziej krytyczny

• pisze też wiersze, w których odbijają się jego poglądy ideowe : „Sztylet” 1821, utwierdza się w postawie negacji i buntu przeciw ograniczeniom osobistym i politycznym- „ Więzień”, „Ptaszek”,

- kontakty ze spiskowcami, zwłaszcza z Rajewskim-„Pieśń o wieszczym Olegu”

- motywy wygnania, rozłąki, obcości- „ Czarny szał”, „Ziemia i morze”

- nierozdzielność motywów obywatelskich i przeżyć osobistych- „ Kto, fale, was zatrzymał”, „Wolność siewca, sam na pole”- nastroje rozczarowania, sceptycyzmu i pesymizmu z powodu opadnięcia fali ruchów rewolucyjnych i utrwalenia się starego porządku

Lata zesłania: Michajłowskoje (sierpień 1824- sierpień 1826)

Był to nędzny majątek Puszkin była tam ok. 2 lata - oj hula sobie tu hula 

Romansuje, odwiedzają go różni ludzie

władza czyta jego korespondencję i za nie zostaje wysłany na głucha prowincję

Okres michajłowski to okres samotnego życia, demonstruje tu on szczególna postawę , ma świadomość ze skończyła się faza w bujnym świecie południa o ma poczucie samotności.

Docierają do niego echa wybuchu powstania dekabrystowskiego . On nie wyraził chęci udziału ,odwiedzają go działacze , ruchu dekabrystowskiego, polityczni działacze

• wiedzie spokojne zycie, dopełnia swej edukacji o Rosji, poznaje twórczośc ludową, czyta „Historię państwa rosyjskiego” Karamzina

• pisze jak sam mówi utwór „prawdziwie romantyczny” tragedia „Borys Godunow” 1825.

  • tragedia, uważana za dramat romantyczny

  • nawiązuje do sposobu pisania Szekspira ( wielkie charaktery, ścieranie się różnych poglądów)

  • Nie ma tu jednak zachowani 3 jedności ( jak w dramacie romantycznym )

  • Nawiązuje tu do okresu najbardziej dramatycznego w historii rosji – okresu smuty

  • Gł postać Borys godunow –człowiek światły, postać wysoce kontrowersyjna

  • problem monarchy- uzurpatora, tyrana i przestępcy

  • gdy on przejmuje władze pojawia się Dymitr samozwaniec.

  • Utwór kończy się przejęciem jego władzy.

  • Mimo swych planów dotyczących rozwoju Rusi musi ustąpić

  • W tragedii nie ma intronizacji nowego cara

  • Reakcja ludu – naród przyjmuje to milczeniem to milczenie ludu wskazuej ze ni pogodził się on z tym .

  • To wielka tragedia o dziejach i istocie dziejów.

  • Pojawia się tu postać kobieca- Maryna Miszkówna – jej związek z Dymitrem – to postać daje początek nowej lini – postać polki – to osoba o wiekiej urodzie , ale pusta wewnętrznie , pusta emocjonalnie, natura jej działania – ambicja. Jest kobieta fatalną.

  • Maryna byłą pierwszą małżonką cara , która została koronowana ( do tego zwyczaju wraca pózniej piotr)

To tragedia pełna różnych wątków ale najważniejszy –głównie problem władzy, mechanizmów rządzących historią.

Interpretuje się ten utwór jako niezgodę Puszkina na rewolucje dekabrystów.

Puszkin próbuje wytknąć że nie da ise zrobić niczego wbrew historii bez poparcia ludu.

- historiotwórcza rola narodu jako całości

- bunt ludowy

- konflikt Godunowa z Dymitrem Samozwańcem, których cele i dążenia choć ściśle się zazębiają, rozwijają się zupełnie niezależnie

- obaj są równorzędnymi bohaterami

- obaj przegrywają z tych samych powodów- przestępstwo na drodze do osiągnięcia tronu, relacja władza- naród

- jest tu stworzona szeroka panorama obyczajowa i jaki i wnikliwe przedstawienie psychiki bohaterów

- są tu naruszone wymogi poetyki normatywnej: jedność czasu akcji i jej miejsca, zburzenie jedności stylu i języka

V. Okres dojrzałości twórczej (1826-1837)

Lata 1826-1830: Moskwa- Petersburg- Kaukaz- Bołdino

przełom 1825/1826: śmierć Aleksandra I, wstąpienie Mikołaja, fiasko powstania spiskowców 14 grudnia, represje na nich, Puszkin wezwany do Moskwy , oczekuje go nowy car Mikołaj I

rozmowa z Mikołajem na Kremlu. To spowodowało, że zakończyło się zesłanie dla Puszkina, przyznał on że przyłączyłby się do dekabrystów, ale obiecał, że zejdzie z drogi opozycjonizmu do cara.

Car obejmuje patronat nad jego twórczością., był jego pierwszym cenzorem.

- carowi nie spodobał się Godunow, kazał go przerobić na romans jak u Waltera Scotta

- dostał nadzór policyjny

- zawiera nowe znajomości, bywa w salonie ks. Wołkońskiej, bierze udział w kołach literackich

- jesień 1826- spotyka się z Mickiewiczem, potem jedzie do Petersburga

-w końcu tego roku poznaje swoja przyszłą żonę- Natalię Gonczarową

Powstają wiersze o charakterze deklaracji programowych

„Stance” 1826- poparcie dla Mikołaja I, manifest skierowany do cara, mający mu zasugerować poprzez analogie z Piotrem I, praktyczne rozwiązania polityczne

„Do przyjaciół”1828- odpowiedź na ataki podlizywania się carowi, wyraz wierności ideom wolnościowym, próbuje się tu tłumaczyć z tej zgody jaką zawarł carem.. Dawni przyjaciel oburzyli się ze może paktować z tym tyranem. Ale Puszkin jest przekonany ze car biedzie tylko sterował jego twórczością.

Ten temat też jest poruszanie we wspomnianym już „ W głębinie syberyjskich rud” oraz w „Arionie”

• potem swoje zainteresowanie koncentruje na epoce przemian, na czasach Piotra I. , wynikiem tych zainteresowań są 2 większe dzieła: powstała w 1827r,(nie doprowadzona do końca) powieść hist- obyczajowa- „Murzyn Piotra Wielkiego”-, oraz poemat historyczny- „Połtawa”1828

• Połtawa:

-przedstawienie epoki Piotra I w płaszczyźnie obyczajowej, ukazanie jej heroicznej strony

-utwór nakierowany polemicznie do ahistorycznego potraktowanie postaci i działań hetmana Mazepy w poemacie Rylejewa „Wojnarowski”

• szerzej rozwinięty wątek romansowy

Jego świat mroczniał , komplikował się.

Skomplikową się bardzie po tym jak w jego zyciu pojawiła się kobieta – póżniej zona Natalia Goncarowa. ( miaal 16 alt agdy poeta ja poślubił szybko się jej osiwadczył - byłod niej 12 lat astarszy)

Puszkin nie ożenił się zmiłości. Związek z tąkoiete ni eodbił sięw ogóle ehce mw jego twórczości . Jeli chodzi o krespondencję to do tyczy ona tylko sparw domowych rodzinnych i zalećeni k™óre wydawał.

Posądzanożone o kokieterię ( wobec innych meszczyzn)

1833 Bołodino

Puszkin udaje się do majątku Bołodinowskiego.

Przebywa tam dłuższy czas bo w Moskwie panuje epidemia cholery. Lata „bołdinowskiej jesieni” stanowiły dla Puszkina etap decydujący:

-od młodzieńczego typu dekabrystowskiego, frondyzmu, przechodzi do dojrzałego poczucia konieczności historycznych, opierających się na obserwacji, doświadczeniu i refleksji nad historią

-od egzotycznej tematyki, niezwykłych postaci i wątków do przedstawienia mocno osadzonych w pealnej i prozaicznej społeczno-obyczajowej rzeczywistości bohaterów i konfliktów „Eugeniusza Oniegina”

-od romantycznego poematu typy bajronicznego bajronicznego jego stylem i osobliwościami kompozycyjnymi do nowożytnej prozy obyczajowej, historycznej i fantastycznej

W ostanim okesie pise bardzo duzo. Poświęca się pracy , Kończy Oniegina , pisze wirsze, pisze małe tragedie ( wątki ich zaczerpniete z kultury i literatury europejskiej)

1833- wydany drukiem „Eugeniusz Oniegin”:

- „romans wierszem”, poemat dygresyjny

-składa się z 9 części-rozdziałów, te łączą się w triady

- 3 głównych bohaterów: Leński, Tatiana, Eugeniusz, każdy reprezentował inną postawę, wszyscy są młodzieżą szlachecką

-Leński mimo że ma ten sam rodowód,jest przeciwieństwem Eugeniusza w podejściu do życia(Leński „ukształtował” się w Niemczech na studiach)jest idealistą, zapaleńcem,staje się ofiarą świata i stosunków, których nie rozumie, jest postacia naznaczoną piętnem tragizmu

-Tatiana i Olga są uogólnieniem spostrzeżeń autora o losach żeńskiej połowy pokolenia. Wyrasta z tego samego podłoża co inni bohaterowie, a posiada cechy których tamtym brak, jako jedyna, mimo życiowych niepowodzeń nie przegrywa swojej szansy życiowej. Na koniec wydaje osąd moralny tytułowego bohatera. Rozwija się, ale zachowuje cechy swojej osobowości, autor czyni ją swoim ideałem pozytywnym. Jest ona mocno zakorzeniona w rodzinnym gruncie, ma duchową więź z naturą, jest zdolna ją odczuć

-Puszkin wyraża tu swoją wizję Rosji w pełnych życiowego prawdopodobieństwa obrazach, torował drogę nastepnemu pokoleniu pisarzy

• „Małe tragedie”:

-„Skąpy rycerz”-studium zgubnej dla głównego bohatera żądzy bogactwa

-„Mozart i Salieri- opracowanie popularnego wówczas przekazu, o tym, jakoby kompozytor Salieri otruł genialnego Mozarta, powodowany niskim uczyciem nie cofającej się przed zbrodnią zazdrości.

-„Gość kamienny”- parafraza legendy o Don Juanie, potraktowana jako studium wielkiego, uszlachetniającego człowieka uczucia- miłości

-„Uczta podczas dżumy”- przekład-przeróbka pierwszego aktu dramatu Johna Wilsona „The City of the Plague”, której i sam pomysł i realizacja wiążą się z osobistymi przeżyciami poety, nie mogącego wówczas wrócić do Moskwy z powodu epidemii cholery.

• Jesień 1830- „Opowieści świętej pamięci Iwana Pietrowicza Biełkina”

- przedstawiały głównie prowincję rosyjską

- kilka typów noweli o różnej budowie, sposobie prowadzenia narracji i organizacji materiału fabularnego

-są to „Wystrzał, Trumniarz, Zamieć, Panna-Włościanka, Poczmistrz”

Puszkin tu kra z konwenansami . Historie teoretycznie nie związane ze sobą. Wiąże je tylko postać narratora - Biełkin który je opowiada

Pod tytułem każdej opowieści jest napisane kto ja opowiada – chce tu zasugerować ze są to prawdziwehistorie opowiedziane prze autentycznych ludzi.

• „Córka kapitana”

• Puszkin otrzymał od cara nieograniczony dostęp do biblioteki carskiej – owocem tego była historii Pugaczowa.

- powieść historyczna z czasów buntu Pugaczowa 1777 r.

-z zwrot ku historii

-nie jest pierwszą z gatunku prozy historycznej(Murzyn..), ale jest pierwszą powieścią dokończoną

- specyficzna, ze względu na: wybór tematu-historia powstania chłopskiego, oraz na sposób widzenia procesu historycznego-prawdziwe odtworzenie konfliktów społecznych, przedstawienie roli mas ludowych, nie stereotypowy sposób ukazania ich przywódcy

-łączenie prawdy z fikcją

Puszkin był przerażony tym buntem chłopskim ale dostrzega w postaci Pugazowa cechy ludzkie.

Puszki pozwala mówić o wydarzeniach człowiekowi z epoki

Przedstawia człowieka tamtych czasów – zaangażowanego – Grigoriow – reprezentanta określoney etos, nie przejdzie na strone pugaczowa.

• „Jeździec miedziany”

-utwór zamykający szereg dzieł o carze-reformatorze

-Piotr I ujęty w aspekcie związków historii ze współczesnością

-Petersburg nie jest tu ukazany od strony paradnej, lecz w chwili klęski i zniszczenia

-obok współczesności występuje tu też przeszłość

-utwór ukształtował się przy wyraźnym nawiązaniu do „Ustępu Dziadów części III” jako polemika między dwoma największymi poetami obu narodów( te „mickiewiczowskie” momenty najbardziej widoczne są we wstępie do poematu)

• „Dźwignąłem pomnik swój” sierpień 1836

- dokonanie ostatniego rozrachunku z własną twórczością

-parafraza horacjańskiej ody „Exegi monumentum”, zmienia tu realia historyczne i poetyckie

-ocenia tu przebyta drogę twórczą oraz wartość swojej poezji, wyraził tu świadomość nieprzemijalności swojej poezji

Jeśli mówimy ostatnim okresie twórczość Puszkina to należy wspomnieć Poemat Petersuski” –polemika z 3 częścią dziadów

Mickiewicz widzi zło w Petersburgu bo tu mieszak okrutny car

Puszkin natomiast zwraca uwagę na Petersburg jako oknoa na swat Rosji

- 27 stycznia- pojedynek pojedynek z Danthesem, w którym zostaje śmiertelnie ranny

-29 stycznia1837 r wśród ciężkich cieprpeń umiera

LERMONTOW MICHAŁ (1814-1841)

• Urodzony 15 X 1814 w Moskwie. Zmarł 27 VIII 1841 w Piatigorsku.

• Dzieciństwo i życie ludzi tego pokolenia – przekonanie że świat przedtem kiedyś wielkich idei – poniósł klęskę

Lermontow wychowywał się w dobrobycie , odebrał gruntowne wykształcenie. Chłopiec wychowywał się u babci jego dom rodzinny nie byl domem szczęśliwym .Matka szybko umarła ( ojciec kłócił się z babką) studiował na uniwersytecie jednak ni ukończył studiów. Wstąpił do szkoły podchorążych i chciało brać karierę wojskową

Swoich wiersz Lermontow nie drukował o jego wczesnej twórczości wiedzieli nieliczni.

Szerszemu gronu czytelników Lermontow objawiał się dopiero po napisaniu wiersza „Smierć poety” za który wysąłno go na armii Kaukaskiej. Dzięki babce jednak udało mu się wrócić już po roku

• Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej, studiował na Uniwersytecie Moskiewskim, a następnie w petersburskiej szkole podchorążych gwardii.

• Za odę na cześć Puszkina. „Na śmierć poety” skazany został na zesłanie na Kaukaz na kilka miesięcy.

• Za pojedynek z synem ambasadora francuskiego powtórnie zesłany na Kaukaz i wcielony do pułku piechoty.

• Zginął w sfingowanym pojedynku.

• U Lermontowa w wczesnej twórczości pisarz składa hołd dla dekabrystów. Później przesterowywuje swoje zainteresowania na pojęcia egzystencjalne – kim jestem? Po co jestem?

• Lermontow nie formułuje ich tak dosłownie jego cała twórczość jest odpowiedzią na pytanie kim jestem , po co czyje – to jest przedmiot jego twórczości , która trwała raptem 12 lat

• Lermontow to twórca bardzo wszechstronny : dramaturg, poeta

• Hierarchia ważności - wielkie tematy zaczynają się u Lermontowa zwykle od wierszy lirycznych , które uchwycają chwilę , rodzenie się jakiejś idei która to później przez pisarza zostaje rozwinięta w większych dziełach.

• Lermontow dąży do odnalezienia własnej drogi poetyckiej , inspiracje zaś płynące z różnych źródeł potrafił ująć w sposób nie powtarzalnie indywidualny.

• Liryka Lermontowa- jest ona bardzo pouczająca, choć nie da się jej sprecyzować, bo jest to za krótki czas.

• Ja liryczne- może ono być bliskie postaci realnego twórcy, ale jednak mimo wszystko trzeba zawsze pamiętać ze jest to kreacja literacka)

• Lermontow jest monotematyczny , ma kilka swoich ulubionych tematów : Samotność, cel egzystencji ludzkiej.

• Lermontow niejako „sieje” w swojej liryce tematy by potem je rozwijać w dziełach większych. Pomysły u niego realizują się w liryce – jest to jakby zapis na gorąco jego nastrojów.

• Świat u Lermontowa to świat wędrówki ( świat ukazany linearnie)

• Lermontowski bohater liryczny - mamy tu szczególne wcielenie dziwnego bohatera, bardzo obecne „bycie z wędrówką”W liryce Lermontowa pokonywanie drogi , przestrzeni, pieszej wędrówki, żegluga Lermontow podróżował na południe , był na Kaukazie ( zesłany za wiersz „Śmierć poety”) , Wędrówki owocowały literaturą , ale też malarstwem. Dużo w dorobku Lermontowa jest Prac graficznych, malarskich ( dużo oczywiście dotyczy podróży i motywów z tym związanych) dużo krajobrazów kaukaskich , ukazuje monumentalizm przyrody –i na tym tle pojawia się zwykle na obrazie jakaś postać - drobinka ludzka, wędrowiec.

• Kim jest Bohater u Lermontowa?

Bezimienny,

osoba wrażliwa,

ktoś to wbrew swej woli został zmuszony do życia,

Często u Lermontowa pojawia się motyw życia – jako czegoś niechcianego, życie jako niezasłużona kara.

Bohater u Lermontowa jest wygnańcem z raju , kimś zmuszonym wbrew własnej woli do egzystencji. – ta postać szuka swej gwiazdy, szuka znaku który mógł by go poprowadzić

• Koncepcja świata- ontominiczna – świat jest wielki - człowiek wobec niego jest drobinką , ale równocześnie jest zbyt ciasny dla potencjału duchowego człowieka

Bohater w tej swojej wędrówce chce znaleźć punkt zaczepienia.

Miejsce gdzie może osiąść.

• Motyw przyjaciela, kogoś z kim mógłby dzielić troski

W liryce Lermontowa pojawia się motyw przyjaźni, lecz takiej która szybko mija, ojawia się przekonanie że nie ma czegoś takiego jak przyjaźń, obok słowa przyjaźń u Lermontowa pojawia się słowo – nieszczera. Jest to wniosek wysnuty na podstawie przekonania że świat jest wadliwy.

Wiersz „Żebrak” – wiersz mówiący o przyjaźni na której poeta się zawiódł

Żebrak który prosi o jałmużnę, lecz w jego rękę został włożony kamień

„Tak o uczucia twe łaskawe błagałem w gorzkich łzach tęsknoty,

Tak oszukałeś , już na zawsze, Najlepszą cześć mojej istoty”

W jego świecie nie sprawdza się przyjaźń ani miłość , wg niego 2 osoby nie są w stanie się porozumieć

• Pojawia śie tez kwestia bezdomności - dom kojarzący się z zakorzenieniem, bezpieczeństwem – u Lermontowa tego nie ma.

Wiersz „Mój dom” – dom ale w ujęciu Lermontowa to całe uniwersum, cały świat , dom bez granic

„Mój dom jest wszędzie gdzie przestrzeń niebieska”

Jeden z ostatnich tekstów lirycznych

„ Wychodze sam jeden” (Wychozu ja sam adin)

Ja liryczne wychodzi wieczorową porą , jest sam, nad nim tylko niebo, uczucie zagubieniaz ogoromem przyrody.

„Jeniec kaukaski” – jeden z pierwszych utworów Lermontowa*( kopia Puszkinowskiego dzeła , prawie plagiat)

„Demon”

• Lermontow pisał go praktycznie przez całą swoją twórczość literacka od 1829-1841

• Często go ulepszał , modyfikował, zmieniał szczegóły.

• Akcja dzieje się na Kaukazie.

• Demon to postać nawiązująca do postaci biblijnej – szatana, diabła, upadłego aniola.

• Demon w kulturze przedstawia się jako buntownik ( bunt przeciw bogu)

• Lermontowi była bliska etyka szelinga – podstawą tej etyki – relatywność dobra i zła. ( dobro i zło potrafią mieć to samo źródło) Lermontow wielokrotnie relanizuje ta etykę w swoich dziełach

• Romantyczna wizja szatana, jest upadły bo nie pobodła mu się świat, jest buntownikiem, romantykiem, indywidualistą, teraz się błąka (duch zwątpienia, duch negacji)

• Zło- zbuntowane dobro, Ten demon jest tu dobry, budzi sympatię, nie należy go potępiać. chce to wyrazić poprzez miłość do Tamary.

• Scena całują się – ten pocałunek zabija ją - pierwiastek tragiczny. Walka o duszę dziewczyny ( jak u Fausta)

• Demon – wygnaniec , nie jest bezwarunkowo zły , demon wygnany w świat po to by zło czynić , jednak nie jest szczęśliwy z tego powodu, bo jest samotny.

• Demona nie satysfakcjonuje czynienie zła , ten duch zła daży ku dobru, tu upatruje szanse dla siebie

• Ta próbę przechodzi – oczywiście jest to próba miłości – Demon próbuje wrócić do sfery dobra poprzez miłość ( Tamara)

• Dziewczyna ma się żenić , jednak ( za sprawą demona) jej ukochany nie dociera na ślub). Dziewczyna załamuje ise , zamyka w zamku , tam nawiedza ja demon, ale po długich prośbach dziewczyna daje się pocałować , i przez to umiera, a demon zostaje zawieszony miedzy nieben a ziemia

• Mamu tu pokazaną walka o dusze miedzy demonem a siłami nieba

„Maskarada”

• uchodzi z najlepszy dramat Lermontowa

• Bohater utworu –Arbienin - człowiek dojrzały, żonaty człowiek światły, ale niezależnie od realiów w jakich funkcjonuje jest wcieleniem demona na ziemi .

• Bohater ten popełnia zbrodnię na własnej żonie. ( z zazdrości)

• Bal maskowy – Jedna z panien znajduje bransoletkę żony Arbieniana (nie widząc kto jest jej właścicielką) i zakochana w pewnym mężczyźnie obdarowuje go tą bransoletką.

• Arbienin dowiedziawszy się o tym ze inny mężczyzna ma bransoletkę jego żony– zabija żonę (za to ze oddała innemu mężczyźnie bransoletkę która on jej podarował)

• Uważa ze stało się cos strasznego, nie przeprowadza śledztwa wcześniej , działa impulsywnie sam wykonuje wyrok.

• Ta zbrodnia nie obciąża bohatera, nie jest winien , winne jest tu otoczenie, jest ofiarą fałszu otoczeni a w którym przebywał.

• To pierwsza ważna kreacja idei demona.

• Sztuka początkowo odebrana jako apologia zła , wobec czego Lermontow dopisał dodatkowe sceny – dopisuje watek w którym gł boh popada w obłęd po dokonaniu zbrodni.

„Bohater naszych czasów” (Geroj wremiennych liet)

pierwsza rosyjska powieść psychologiczna Składa się z cyklu 5 opowiadań (Bela, Maksym Masymowicz, Tamań, Księżna Mary i Fatalista) połączonych osobą głównego bohatera, Pieczorina, które łączy w całość narracyjną osoba głównego bohatera. Pieczorin reprezentuje typ tzw. zbędnego człowieka, symbol dramatu pokolenia podekabrystowskiego, pokolenia niewykorzystanych szans i możliwości. Sprawia on wrazenie cynika, bez zasad, gra z życiem, bawi się.

Lermontow, by jak najszerzej ukazać psychikę swego bohatera, przedstawił różne strony jego osobowości w poszczególnych częściach utworu, wprowadził do tekstu, w formie “znalezionego rękopisu”, dziennik Pieczorina. Stworzony przez Lermontowa “zbędny człowiek” często występował w prozie rosyjskiej XIX w.

Podróżujący po Kaukazie oficer spotyka w drodze prostodusznego Maksyma Maksymowicza, od którego dowiaduje się o zagadkowym Pieczorinie i jego romansie z Belą, po czym dochodzi do spotkania z owym człowiekiem. Podróżujący oficer jest świadkiem sceny, w której Pieczorin, przedstawiony mu jako serdeczny przyjaciel Maksyma, traktuje go wyniośle i ozięble. Rozgoryczony sztabskapitan przekazuje podróżnikowi zapiski Pieczorina, które przechowywał i do których nie przywiązuje już wagi. Odtąd powieść będzie się rozwijać według Dziennika Pieczorina. Znajdujemy tu wstęp autora, będący zapowiedzią powieści psychologicznej:

Punktem kulminacyjnym charakterystyki psychologicznej jest Księżna Mary, najważniejsza część dziennika i całej powieści. Ekscentryczny i demoniczny Pieczorin daje się tu poznać jako człowiek nieszczęśliwy w miłości (sceny z Wierą), zdolny do prawdziwej przyjaźni (sceny z doktorem Wernerem), zafascynowany ideami tyranoburczymi, gdyż przed pojedynkiem z Grusznickim "zapomina" o grożącej mu śmierci przy lekturze powieści Waltera Scotta "Szkoccy purytanie". Dumny i wyzywający, głęboko nieszczęśliwy, dotknięty nieuleczalną chorobą wieku. Tytuł ironiczny w zamierzeniu autorskim, ironia miała dotyczyć słów "naszych czasów". Bohater jest produktem epoki i jej ofiarą. Nie ma możliwości - jak światła część inteligencji szlacheckiej w Rosji - wykorzystać swoich walorów nie tylko umysłowych w warunkach podekabrystowskiej reakcji carskiego państwa; działalność ogranicza do spraw osobistych, prywatnych. Powieść pokazuje tragizm wielkich, nie spełnionych pragnień Jest to też źródło ekstrawaganckiej postawy życiowej bohatera. Podtekst polityczny powieści to zaszyfrowana w nim opozycyjność wobec panującego reżymu i samodzierżawia.

MIKOŁAJ GOGOL (proza, komediopisarstwo)

• Urodził się 20 marca 1809r. w Soroczyńcach, dzieciństwo spędził niedaleko Mirogrodu. Jego ojciec należał do średniozamożnej szlachty ukraińskiej.

• W domu rodzinnym panowała atmosfera pełnego patriarchalizmu. Ukończył Gimnazjum Wyższych Nauk w Nieżynie, była to szkoła podobna do carskosielskiego Liceum, które ukończył Puszkin.

• Gogola charakteryzowało poczucie odrębności od środowiska i czekającego go doniosłego posłannictwa.

• Chciał wyrwać się z prowincji ( by rozpocząć niesienie swojego posłannictwa)

• W 1828r. przyjechał do Petersburga i nastąpiła konfrontacja jego ideałów z rzeczywistością i rozczarował się.

• Jego pierwszą klęską było ogłoszenie pod pseudonimem W. Ałow utworu „Hans Kuchelgarten”. Głosy krytyki sprawiły, że uciekł do Niemiec.

• Gogol przeżywał wszystko skrajnie, miał romantyczne podejście do życia.

• W 1831r. pisze „Wieczory na futorze koło Dikańki” Opowiadania z życia prowincji ukraińskiej. Wieczory wniosły do lit ros niewymuszona wesołość i szczery śmiech. Zostały dobrze przyjete. Stworzenie iluzji mowy potocznej. Śmiech w Wieczorach jest pogodny, rzadko bywa zabarwiony zaduma i troską, dowcip dosadny.

• W twórczości Gogola szczególnie doniosłe były lata 1832-1835.

• Z tych lat pochodzi cała nowelistyka, tu początek bierze dramaturgia (Rewizor) i Martwe dusze.

• W 1835r. ogłosił pod wspólnym tytułem Mirgorod cztery opowiadania. Gogol potraktował na nowo funkcję śmiechu, miał on budzić poważną refleksję nad światem. Jedno z nich : „Opowieść o tym jak się pokłócił Iwan Iwanowicz z Iwanem Nikiforowiczem” W tej opowieści o kłótni ujawniła się podstawowa cecha Gogola humorysty – wydarzenia prowadzą do zburzenia linii komicznej i do głębokiej refleksji nad światem, który tylko pozornie wydaje się śmieszny, w istocie jest straszny.

• W „Mirgorodzie” Gogol udowodnił już, że patrzy na świat głęboko. Za śmiechem krył się smutek i przerażenie, gogolowski śmiech przez łzy.

• „Arabeski” – opowiadania z nich weszły do cyklu nowelistycznego zwanego potocznie petersburskim. Najważniejsze to „Newski Prospekt”, „Portret”, „Pamiętnik szaleńca”, „Powóz”, „Nos”, oraz dwa utwory późniejsze „Szynel”, „Rzym”. Utwory te ujawniły niezwykłą jedność ideową, tematyczną i gatunkową. Wszystkie prawie dotyczą urbanistyki, dlatego nazwano je petersburskimi , bo tam odbywa się ich akcja. Wyjąkami są Powóz – prowincja szlachecka – komizm sytuacyjny.

„Rzym” – odnaleziony ideał społeczny, sądził, że to wieczne miasto daje człowiekowi XIX wieku to czego on poszukuje – harmonijna społeczność, podstawowe wartości moralne, brak zgubnych namiętności, ład ducha.

„Newski Prospekt” – kontrastowe zestawienie losów dwóch bohaterów, ukazanie tragedii ginącego piękna i pełny triumf trywialności.

„Portret” – kwestia uprawnień artysty, niewolnicze kopiowanie natury, pod wpływem żądzy bogactw ginie wielki talent.

„Nos” – groteska i świadome uwypuklenie absurdu sytuacji fabularnych, wyszydził paniczny strach przed utrata zajmowanego miejsca w ściśle zhierarchizowanym społeczeństwie.

„Pamiętnik Szaleńca” – Bohater próbuje zburzyć granice jakie dzieliły jedna rangęod drugiej, staję się to przyczyna obłędu bohatera.

„Szynel” – cierpiący człowiek i przebłyski człowieczeństwa w swoistym automacie ludzkim przez system kastowy, apelował o zrozumienie dla niego.

Gogol tworząc groteskę wyrażał swój stosunek do świata – wyolbrzymiał cechy postaci, przekraczał granice prawdopodobieństwa.

Był gawędziarzem, po mistrzowsku organizował narrację, szydził z trywialności i małości głęboko zakorzenionych w ludziach, ukazywał destruktywny wpływ urządzeń i instytucji społecznych na osobowość.

Gogolowska wizja świata

komizm przeplata się z pierwiastkiem poważnym.

Gogol jest bystrym obserwatorem typów ludzkich, stosunków społecznych i krytykiem degradacji człowieka w panujących warunkach.

Jego nowelistyka obnaża specyficzne dla carskiej Rosji pojęcie hierarchii.

Trzy najsłynniejsze opowiadania pisarza: Nos, Pamiętnik wariata i Szynel to fantasmagoryjny obraz rangi jako symbolu czasu.

Fantastyka i śmiech chronią te opowiadania przed tragizmem.

Dramaturgia Gogola:

„Ożenek” – pełne niepowodzenie.

„Rewizor” – dzieło nowatorskie, odrzucił intrygę, miłosną, dał zbiorczy obraz środowiska, postać Horodniczego rozpoczyna całą dramaturgię, podstawę akcji stanowi strach, który jest czynnikiem spajającym całą sztukę. Negacja współczesnej mu Rosji. Historia Chlestakowa mówi nie o zabawnej pomyłce, ale obnażą sam proces powstawania zwyrodnień w organizmie państwowym. Gogol był z gruntu utopistą, nie rozumiał historycznego charakteru władzy państwowej, nie widział związku między systemem rządów a istota absolutyzmu. Znów śmiech zajął naczelne miejsce w satyrze Gogola.

„Martwe Dusze” – podróżował i spędził trochę czasu w Wiedniu gdzie zaczął pisać MD. On ciągle wierzył w swoje wyjątkowe posłannictwo. Watek MD podsunął Gogolowi Puszkin. Są to dzieje sprytnego aferzysty Pawła Cziczikowa, który wpadł na pomysł by kupować chłopów zmarłych po ostatniej rewizji, a wiec uważanych jeszcze formalnie za żywych. Gogol chciał ukazać „całą Ruś”. Przedstawił jednak średnich i drobnych mieszczan, stworzył wstrząsający obraz urzędniczej podpory monarchii Mikołajewskiej. MD mówiły w istocie o specyficznej formie dziewiętnastowiecznego niewolnictwa. Przez cały utwór przewija się temat ludu, mimo że umieścił tam kilka tylko nieznacznych postaci chłopskich. Zgodnie z duchem całej swej twórczości Gogol obnażał trywialne elementy życia duchowego człowieka, jego szpetotę i ślepotę moralną. Chciał wyjawić przyczynę wyzwalającą w człowieku zło.

Krytykował handel ludźmi. Utwór nawiązywał do powieści łotrzykowskiej romansu hiszpańskiego „Don Kichota” Cervantesa.

Potem jeszcze takie:

„Wybrane fragmenty z korespondencji z przyjaciółmi”-prorok i nauczyciel, Gogol mówi o rozwiązaniu wszystkich problemów współczesności.

„Spowiedź autorska” – napisana pod wpływem krytyki Korespondencji , tragiczne wyznania człowieka , który musi tłumaczyc się ze swojej drogi życia.

33. Szkoła naturalna lat 40-tych wieku XIX

Terminem szkoła naturalna określamy swoista odmianę wczesnego realizmu rosyjskiego, który ukształtował się na początku lat 40-tych i działał w formie ugrupowania literackiego do roku 1848.

Realizm ten wywodzi się z trzech głównych źródeł:

1.prozy obyczajowej wprowadzającej elementy etnograficzne, która zaistniała w latach 30-tych

2. wpływu nauk przyrodniczych i tendencji scjentystycznych na literaturę

3.prozy Gogola, zwłaszcza „Martwych Dusz” i „Szynelu”.

W latach 30-tych rozwijają się małe formy prozatorskie o przewadze elem. etnograficzno-obyczajowych oraz empirycznych i regionalnych. W Rosji stają się bardzo popularne w latach 40-tych jako szkice fizjologiczne. Akcentują ścisły związek z naukami przyrodniczymi.

Głównym tematem tej prozy jest życie codzienne wielkiego miasta , jego banalność i zwykłość. Tematem badań czyni poszczególne profesje : rzemieślnika, żołnierza, posła do parlamentu; przedmioty : but i rękawiczka i przymioty: nos, uroda kobieca oraz zwierzęta, np. konie dorożkarskie.

Proza tego typu stała się popularna bowiem stanowiła pewnego rodzaju walkę z romantycznymi formami, a zbliżała literaturę do życia codziennego, była dobra formą przekazu postępowych treści społecznych (tak też stwierdził Bieliński).

Pisarze byli przekonani, że praca artystyczna jest zbliżona do pracy naukowej, pracy badaczy przyrody.

Jednym ze źródeł szkoły naturalnej był wspomniany już Gogol i jego „Martwe Dusze” i „Szynel”. Zawierały one bowiem elementy charakterystyczne dla opisów typu fizjologicznego, podejmowały tematy żywotne w tamtym okresie, np. temat biednego urzędnika.

Bieliński dokonał jednak czegoś więcej – był on ideowym przywódcą szkoły naturalnej – proza Gogola zdradzała wyraźne koneksje z tradycja francuską, chodziło bowiem o oparcie jej na tradycjach rodzimych. Zadaniem prozaików szkoły naturalnej było uczłowieczenie „wykrzywionych pysków” postaci Gogola.

Około 1844r. ukształtowała się wokół Bielińskiego szkoła naturalna. Jej almanach to „Fizjologia Petersburga” – zawierał cztery prace krytyczne Bielińskiego oraz szereg szkiców fizjologicznych penetrujących życie nizin społecznych stolicy: Zakątki petersburskie Niekrasowa, Stróż petersburski Włodzimierza Dala, -Felietonista petersburski Iwana Panajewa, Kataryniarze petersburscy Dymitra Grygorowicza ,inne. Almanach ten miał spełniać funkcje poznawcze i ideowe. Miał pokazać anatomiczny wizerunek biedoty stolicy i zaszczepić w społeczeństwie reakcje niezadowolenia. Praktyka naturalistów nie dorównała koncepcji Bielińskiego.

Włodzimierz Dal – już prawie zapomniany, był uznany za swoje szkice fizjologiczne, znay jedynie dzięki publikacji „ Przysłowia ludu rosyjskiego”.

W 1846r. pojawił się drugi almanach „Zbiór petersburski”, podobnie jak pierwszy pod redakcja Niekrasowa. Zamieszczał on „biednych ludzi” Dostojewskiego, poemat „Dziedzic” i opowiadanie „Trzy portrety” Turgieniewa. Zbiór ten świadczył o tym, że autorzy operują różnymi formami literackim, zespół przeobrażał się z sekty w oryginalnych autorów. Za dat e końcową uważa się rok 1848 kiedy zmarł Bieliński. Szkoła naturalna odegrała ważna rolę w rozwoju prozy rosyjskiej, bo podejmował tematy życia społecznego będące do tej pory poza polem pisarza.

29. Charakterystyka procesu literackiego lat 1843 – 1855.

- wczesna faza realizmu –

Realizm:

1.nazwa jako METODA – wierne odtworzenie rzeczywistości i jej ocena z punktu widzenia praktyki życiowej człowieka jako jednostki społecznej

2.nazwa jako KIERUNEK – kierunek rozwoju literatury, następujący chronologicznie po okresie romantyzmu.

W literaturze rosyjskiej metoda realistyczna stała się metoda panującą poczynając od lat 40-tych, swój najdojrzalszy wyraz uzyskała w twórczości Turgieniewa, Dostojewskiego i Tołstoja.

Lata 1842 – 1855 w dziejach literatury rosyjskiej stanowią pewien zamknięty okres zwany umownie „lata 40-te”. Okres ten rozpoczyna się od przewartościowania dziedzictwa romantycznej poezji i filozofii oraz sformułowania postulatów społecznej funkcji literatury.

„Lata 40-te” można podzielić na dwa podokresy:

1.1842 – 1848 tzw. „pauza twórcza” – po zgonie Puszkina, Lermontowa i Kolcowa oraz po zamilknięciu Gogola, okres ten kształtuje wokół Wissariona Bielińskiego szkołę naturalną. Dopiero Dostojewski po ogłoszeniu „Biednych ludzi” w 1846 oddziaływuje na szereg prozaików. Na początku lat 40-tych formułuje się opozycja antyromantyczna, jej przywódca jest Bieliński. Ogłaszają swoje rozczarowania do niemieckiej filozofii idealistycznej, która zawiodła. Potrzebą wobec tych rozczarowań staje się kontakt z życiem realnym, pragnienie aktywnego uczestnictwa w rozwoju społecznym i narodowym. W 1841 – 1842 w wyższych i średnich sferach administracji panuje przekonanie o nadchodzących reformach, o zniesieniu poddaństwa, złudzenia te pryskają gwałtownie w 1848r. Ale zanim czar prysnął widać wyraźnie, że złudzenia te są ważnym elementem życia społecznego, bo cenzura nie ingeruje tak drastycznie w ruch wydawniczy. W społeczeństwie powszechną popularność zdobywa franc. socjalizm utopijny Saint-Simona i Fouriera, a w literaturze temat „PAUPERYZMU” – czyli temat człowieka niezamożnego.

Cecha charakterystyczną okresu lat 40-tych jest zwrot do realnego życia. W pracy „Dyletantyzm w nauce” A. Hercen mówi, że postawa romantyczna jest oderwaniem się od problematyki życia codziennego. Na krytykę romantyzmu wpływ wywarły także tendencje naukowe panujące w myśli rosyjskiej. Widać to wyraźnie u Gonczarowa w „Zwykłej historii”. Zmienia się radykalnie ujęcie tematu kobiety, następuje miażdżąca krytyka erotyki. Postaciom romantycznych kochanek przeciwstawia się realne kobiety: matki, żony, córki. Krytykę taką przeprowadza np. Wasyl Botkin w artykule „ Literatura niemiecka”.

Lata 1845-1847 upływają pod znakiem sukcesów szkoły naturalnej (patrzcie punkt 33) Zarazem w tych latach wypełnia się „pauza twórcza”.

Władze carskie jednak przerażone Wiosna Ludów wprowadzają wszędzie gdzie tylko można (uniw., prasa) cenzurę. Następuje tzw. ponure siedmiolecie (1848-1855), okres ostatnich lat rządów cara Mikołaja I.

2. 1849- 1855 to drugi podokres „Lat 40-tych” . Od Bielińskiego odwracają się Drużynie, Botkin, Annienkow. Dyskredytują szkołę naturalną.

Drużynie preferuje gatunki pamiętnikarskie, autobiograficzne, głosi hasła autentyzmu. Annienkow przystępuje do pracy nad ponowna edycją prac Puszkina. Niekrasow i Turgieniew przeżywają okres rozterek. Epokę zwaną umownie „lata 40-te” zamyka rok 1855 czyli śmierć Mikołaja I i klęska Rosji w wojnie krymskiej. Klęska ta ujawniła głębokie schorzenia społeczne i polityczne kraju. Na arenę polityczną i publicystyczną wkraczają raznoczyńcy, niekwestionowanym przywódca tego pokolenia będzie Mikołaj Czernyszewski.

Jeszcze chciałam dodać kilka słów do tematu nr 34

Sergiusz Aksakow – także dobrze rozumie hasło zbliżenia literatury do życia, pisze „Notatki o rybołówstwie” i „Zapiski myśliwego z guberni orienburskiej” , trylogia autobiograficzna „Kronika rodzinna” i „Lata dziecinne Bagarowa wnuka”.

Poezja w tym okresie

Ze sceny w tym okresie lat 40-tych schodzą Lermontow, Kolcow i Boratyński, najwybitniejsi reprezentanci poezji romantycznej. Debiutują tomikami poezji Mikołaj Niekrasow i Afanasij Fet, zaczynają drukować Apollon Majkow, Jakub Połoński Lew Mej, Mikołaj Szczerbina, Karolina Pawłowa. Potem ok. 1841-43 Apollon Grigoriew i Aleksy Pleszczejew. Następuje zmiana pokoleń, ale poeci Ci chcą być kontynuatorami tradycji romantycznych Lermontowa i Puszkina.

Można wyróżnić wśród poetów tamtego okresu dwa typy:

- antologicy – poeci czerpiący inspirację z poezji antycznej, np. Majkow, Fet

- zwolennicy szkoły Lermontowa, czyli tradycji romantycznych, np. Grigoriew, Iwan Turgieniew, Mikołaj Ogariow.

To takie kilka nazwisk, żebyśmy mieli pojęcie, ja się bardziej nad nimi nie będę zatrzymywać.

36. Dramaturgia drugiej połowy XIX wieku.

W latach 1856 – 1881 procesom w życiu umysłowym i literackim towarzyszy rozwój form dramatycznych. Jest to zasługa jednego głównie autora, Aleksandra Ostrowskiego.

1. Aleksander Ostrowski – twórca szkoły realistycznej w Rosji, nazywany ze względu na poruszany problem kupiectwa „Kolumbem kupiectwa”.

Urodził się w rodzinie urzędniczej, podjął studia prawnicze na UM, podjął się pracy w sądzie, zaczął obserwować życie urzędnicze i szybko zrozumiał systemy tej władzy.

Napisał wtedy pierwszą sztukę komedię „Do wójta nie pójdziemy” – opisał zjawisko popularne wówczas w środowisku kupieckim, fałszywe bankructwo i przekazanie majątku innej osobie, został za to oficjalnie oskarżony za podważanie zasad systemu sprawiedliwości, zniechęciło go to ostatecznie do pracy w sądzie, oddał się całkowicie dramatopisarstwu.

„Biedna narzeczona” to kolejna komedia, przestaje już tak krytykować społeczeństwo, skupia się na patriarchalizmie i obyczajowości mieszczańskiej. Biedna narzeczona otwierała drugi okres w twórczości Ostrowskiego, słowianofilski, którego owocami są trzy komedie przesiąknięte słowianofilskim moralizatorstwem i idealizacja patriarchalnych wzorców moralnych kupiectwa: „Do cudzych sań nie siadaj”, „Bieda nie hańbi”, „Nie żyj tak, jak by ci się chciało”, szuka w nich pozytywnych cech kupiectwa..

„Intratna posada” – kolejny okres – komedia o biurokracji rosyjskiej, wygłasza tyrady przeciwko zdobywaniu bezwzględnym intratnych posad. Początkuje to cykl utworów krytykujących urzędników.

„Wychowanica” – życie i obyczajowość osiadłego mieszczaństwa ukazana przez pryzmat miłości,

„Burza” – najlepszy dramat, powrót do tematu kupieckiego, akcja toczy się w miejscowości Kalinowka, miejscu zacofanego kupiectwa, problem – starcie dwóch sił, rzeczników patriarchalizmu i tradycjonalizmu obyczajowego rodem z „Domostroju” (pamiętacie? Ze staroruskiej….)

„Dymitr Samozwaniec” to nawiązanie to „Borysa Godunowa” Puszkina,

ALEKSANDER SUCHOWO – KOBYLIN

Dramaturgia lat 60-tych, 70-tych, autor trzech sztuk o wyjątkowej sile demaskatorskiej, ich treść jest efektem doświadczeń pisarza, który został oskarżony o otrucie swojej franc. Przyjaciółki, wytoczono mu proces, który trwał latami, stracił na tym swój majątek

Napisał książkę Obrazy przeszłości, na którą składają się trzy utwory: „Małżeństwo Kreczyńskiego” – komedia obyczajowa, „Sprawa” – dramat i „Śmierć Tarełkina” – tragifarsa.

To jest powiązana historia, w pierwszym utworze chłopak biedny chce się oświadczyć dziewczynie

,Lidce, ale nie ma pieniędzy, wiec jej ojciec Muromski się nie zgadza, chłopak postanawia zdobyć kase, dajac w zastaw fałszywe klejnoty, ale zostaje zdemaskowany, to jednak nie jest koniec problemu, bo ratuje go Lidka dając mu prawdziwe klejnoty, problemy zaczynają się gdy na scenę wchodzi władza, tak jak było w życiu Kobylina, druga historia „Sprawa” to kontynuacja, w sadzie sprawę przegrywają zarówno Kreczyński jak i Żuromscy, a ostatnia „Śmierć… „ prowadzi do tego, że pokazuje te systemy sądownicze od środka, pokazuje urzędników, którzy sami siebie demaskują nawzajem, oskarżają się.

Aleksy Konstantynowicz Tołstoj

Pisze tez trzy sztuki o charakterze historycznym, które dają obrazy psychologiczne trzech władców,

„Śmierć Iwana Groźnego”,

„Car Fiodor”,

„Car Borys” – wszyscy trzej carowie ponoszą klęskę, upada ich linia polityczna, państwo jest w niebezpieczeństwie, metody władzy sprawczej zawodzą, niemoralna władza nie możę przynieść pożytku państwu.

37. Poezja rosyjska drugiej połowy XIX wieku. (lata 1856-1881)

Dwa nurty:

1)poezja obywatelska

2)poezja sztuki czystej

Poezja obywatelska inspirowana była przez rewolucyjną demokrację , głosiła program służebnych funkcji sztuki wobec życia społecznego (Niekrasow: Poetą można nie być wcale, Obywatelem być – należy).

Poezja sztuki czystej, wyrosła z tradycji romantycznych ponad potrzeby chwili i przyziemną rzeczywistość, do której zaliczała sferę zjawisk społecznych, przedkładała „wieczne i absolutne” wartości ogólnoludzkie.

Nurt obywatelski:

Poezja obywatelska rozwijała się intensywnie w latach 70-tych, w których wyparła nawet i przesłoniła poezję sztuki czystej. Zabrakło jej talentu na miarę Niekrasowa, nowych tematów i środków artystycznych, wyczerpała możliwości nurtu i przeobraziła się w wierszowaną felietonistykę i publicystykę.

Niekrasow:

„Poeta i obywatel” (1856)

„Rozmyślania przed podjazdem pałacu” (1858):wysoki dygnitarz i gromadka zahukanych mizerot chłopskich dopraszających się łaski- oto kanwa fabularna wzbudzająca gorzką refleksję :”gdzie nasz lud, tam i jęk”

„Ojczyzna”: pozycja demaskatorska, pasożytnictwo i okrucieństwo dworu szlacheckiego

Do nieposłuszeństwa i „nienawiści wobec ciemiężców” wzywa lud w agitacyjnej „Piosence dla Jeremuszki”.

„Na śmierć Szewczenki”: pieśń żałobna odtwarzająca żałobną tragedię życia wieszcza ukraińskiego.

Temat ludu: „Mróz-Czerwony Nos”: siła moralna i tężyzna fizyczna prostej kobiety z ludu

„Kolej żelazna”: pomnik pracy ludu, niewolnicza praca chłopstwa

„Wczoraj gdym szedł przez Sienny sam”: przyrównuje młodą chłostaną chłopkę do muzy, deklaruje się po stronie ludu.

Najważniejszym osiągnięciem artystycznym Niekrasowa jest wielki poemat w stylu ludowym ”Komu się na Rusi dobrze dzieje”, poświęcony życiu wsi rosyjskiej po reformie agrarnej :wędrówka 7 chłopów w poszukiwaniu człowieka, któremu się w Rosji „dobrze dzieje”, wyruszają z guberni,powiatów i wsi o znaczących nazwach: Głodomorskie, Biedackie, Ledwozipy, Dziurawe, Niedojadłe. Wydaje im się, że szczęśliwymi są ludzie zamożni- dziedzic, urzędnik, pop i kupiec. Wędrowcy interesują się pomyślnością chłopską i drogami wiodącymi do niej, poszukują źródeł dostatku i swobód. Pierwsze fragmenty: dramatyczne kontrasty społeczne, dalsze części: życie ludu wiejskiego, ujmuje również negatywne zjawiska, np. skłonności do pijaństwa i bójek, władza przesądu i zabobonu. Także tam: mocarna siła ludu, wytrzymałość fizyczna, tkwiące w ludzie nastroje buntownicze.

Do nurtu poezji obywatelskiej należeli również:

Mikołaj Ogariow: za tym nurtem opowiedział się na emigracji

Iwan Nikitin: życie wsi, praca na roli, targowiska

Wasyl Kuroczkin: nurt satyryczny w poezji obywatelskiej

Nurt poezji czystej:

Zmiany społeczno-polityczne są niegodnymi wysokiego lotu poezji, powołanej do ukazywania wartości stałych i niezmien-nych, przeżyć jednostki, jej związków z przyrodą, oraz związków rzeczywistości ziemskiej z tym, co irracjonalne i niewytłumaczalne. Artysta nie jest trybunem, ani wychowawcą, lecz wieszczem i natchnionym prorokiem, który wprowadza czytelnika w wieczną krainę piękna i doskonałości.Program estetyczny tego obozu kształtował się pod przemożnym wpływem tradycji literatury romantycznej.

Afanasij Fet:

-mistrz w przekazywaniu zmiennych nastrojów ludzkiej duszy, rejestrowanie uczucia w ulotnym momencie jego istnienia

-przyroda i miłość

-istniała dla niego jedynie sztuka intuicyjna dająca bezpo- średni zapis emocji nieskontrolowanych przez świadomość

-sądził, że słowa i język pojęć logicznych nie są w stanie oddać istoty zwiewnych i ulotnych emocji, dlatego przekazywał je za pomocą sygnałów, „nieokreślonych” tonów muzyki: „Nocturno”, „Melodie”. Jak w utworze muzycznym przeplatały się w jego wierszach stałe motywy, powtarzał się refren i całe frazy.

Do nurtu poezji czystej należeli także:

Apollon Majakow

Aleksy Konstantynowicz Tołstoj

Jakub Połoński

Głoszenie sztuki czystej przyjmowano jako zamach na twórczość zaangażowaną. W latach 70-tych narodnicy odnosili się do nurtu poezji czystej jedynie z pogardą. Była ona jednak ogniwem pośrednim między poezją romantyczną a symbolizmem.

32.Iwan Gonczarow (1812- 1891)

- pochodził z rodziny kupieckiej

- wychowany w atmosferze kultury ziemiańskiej

-urodził się w Sybirsku- głęboka prowincja

- studiował w Moskwie

- otoczony był tam ludźmi światłymi, rzecznikami liberalnych doktryn, przeciwnikami poddaństwa chłopów

- przebywał w dom Majkowów, gdzie uczył literatury Apollona- przyszłego poetę

-był to swoisty salon literacki

- znał się z Turgieniewem, Zabłockim-Diesiatkowskim, oraz z Wisarionem Bielińskim,

• Debiutował przekładem opowiadania Eugeniusza Sue „ „Atar- Gull”

• Potem pisał opowiadania i nowele w duchu sentymantalno-romantycznym, co potem uczyni obiektem krytyki i drwiny w „Zwykłej historii”, gdzie rozlicza się z własna młodościa literacką

• 1842- utwór „Iwan Sawwicz Podżabrin”

= rzecz programowo afabularna

= jest to opis obyczajów obyczajów wielkim domu w Petersburgu i opis samego budynku: schodów, wejść, podwórza

• za właściwy początek twórczości Gonczarow uważał powieść „Zwykła historia”1847

= są to losy prowincjusza w stolicy

= ma ona zamiar zrobienia kariery według wzorów romantycznych

= w zetknięciu z twardymi realiami metropolii ponosi klęskę: najpierw najpierw drwiną spotykaja się jego liryki, zawierające emocje, a potem przegrywa w miłości, którą pojmuje na sposób romantyczny

= na koniec wraca na wieś

= człowiekiem który bezlitośnie wybija Aleksandrowi Adujewowi jego prowincjonalny romantyzm jest jego wuj, Piotr Adujew, petersburski biurokrata i fabrykant, znawca sztuk i Puszkina.

= jego nauki nie idą w las- po jakims czasie Aleksander wraca do stolicy jako zdeklarowany realista życiowy

= ta „Balzakowska” metamorfoza charakteru Aleksandra jesy właśnie zwykłą historią, a więc prawidłowością psycho-społeczną, w szerszym aspekcie- zwycięstwem miasta nad wsią.

= jednak Piotr nie jest taki super, bo sukcesom finansowym towarzyszom u niego porażki osobiste

= jest to powieść społeczna, ukazująca zwycięstwo Petersburga nad prowincją

- potem pisarz udaje się w podróż do Japonii, nazwana podróżą dookoła świata, bowiem bardzo dużo wtedy zwiedził i pod jej wpływem napisał „Fregata Pallada” – literatura marynistyczna

• „Obłomow”1857

= jest tu wiele elementów autobiograficznych- koncepcja Obłomówki jes t wynikiem obserwacji obyczajowości sybirskiej

= „Sen Obłomowa” – mała monografia dworku szlacheckiego, daje opis panujących w nim zwyczajów, pośrednoi wyjaśnie źródła obłomowszczyzny. Autor eksponuje to cechy krytykowane w salonie Majkowa: marazm, gospodarska nieudolność, brak inicjatywy.Do dworku nie dotarła cywilizacja, nie utrzymuje on kontaktów z miastem.

= to środowisko wywiera zgubny wpływ na Obłokowa i jego sługe Zachara.

= Ilja Obłomow jest przeżarty marazmem, apatyczny

= powieśc ukazuje klęskę prowincjusza w wielkim mieście

Andrzej Sztolc, próbuje go wyrwać z apatii ale i on ponosi klęskę, autor jednak troche zbytnio wyidealizował swojego fabrykanta

= powieść rozwija się jak wykres temperatury człowieka nieuleczalnie chorego

= chctakter uniwersalny powieści- każda formacja społeczna i etap historyczny maja swoją Obłomówkę

• „Urwisko”1869

= kolejna powieść, która miała krytykować dworek ziemiański

= Marek Wołochow jest wulgarnym nihilistą, który cynicznie traktuje miłość, nie oddaje cudzych rzeczy, oszukuje, jego żona zwraca się ku religii szukając tam pocieszenia

= Wiera stoi nad przepaścią w jaką chcą ją zepchnąć cyniczni nihiliści, groźbą nie jest obłomowszczyzna a nihilizm

= Wiera jest jedną z najwspanialszych postaci kobiecych kobiecych lit. Ros. Przerasta ona siła charakteru artystę-dyletanta oraz szlachcica-fabrykanta

- po ogłoszeniu tej powieści Gonczarow usunął się z życia literackiego

- oskarżał Turgieniewa o kradzież pomysłu na pierwotną wersję „Urwiska”

33. Twórczość Iwana Turgieniewa (1818-1883)

1. Debiut-poemat dramatyczny Steno, który był naśladownictwem Manfreda Bayrona, miejscami nawet wolny przekład. Ukazywał romantyczny konflikt ducha ,intelektu i natury, pierwotności. Gatunek: tragedia filozoficzna.

2.Początki jego twórczości to wpływy romantyków : Puszkina, Lermontowa, a także Gogola. Długo pozostawał pod tym wpływem.

a) Następnie tłumaczy: Bayrona, Szekspira (Król Lear, Otello).

b)Zaczyna tworzyć sam. Skupia się na liryce i dramacie, pomija formy prozatorskie.

c)Sięga do poetyki Gogola i formującej się szkoły naturalnej, ogłasza poemat satyryczny Dziedzic i wodewil (forma typowa dla szkoły nat.) Bez pieniędzy.

3.Związki ze szkołą naturalną-widoczne w pierwszych utworach do cyklu Zapiski myśliwego, otwierało je opowiadanie Chor i Kalinycz.: porównawcza charakterystyka dwóch chłopów rosyjskich + realia regionalne i etnograficzne.

W okresie tym (1846-1850) stworzył 20 opowiadań do cyklu. Najważniejsze ich cechy:

• określał Zapiski jako atak na prawo pańszczyźniane

• bezwzględnie krytykuje szlachtę za niezrozumienie postępu społ., zacofanie

ekonomiczne, okrucieństwo, brak zainteresowań umysłowych

• interesuje go typ człowieka skrzywdzonego przez życie (przez samowolę dziedzica lub własną niezaradność), na tym się w dużej mierze skupia

• ujawnia się w tych opowiadaniach humanizm autora, jego wrażliwość na krzywdę

• większość postaci chłopskich to nie chłopi pańszczyźniani, lecz służba dworska (swoista grupa społ. wtedy)

Cykl myśliwski przyniósł mu dużą popularność, T. Kojarzony był wówczas głównie jako autor Zapisków

4.Następnie T. Zaczął uprawiać formy dramatyczne, sięgnął po formę komedii-przysłowia (forma pochodząca z Francji, autor prezentuje zwarty, dowcipny dialog oparty na towarzysko-milosnych perypetiach) oraz komedii psychologicznej

- sztuka Gdzie cienko, tam się rwie=kom.-przysłowie

- Miesiąc na wsi=komedia psychologiczna (doswiadczona kobieta rywalizuje z młodą dziewczyną o młodego mężczyznę , który mieszka w ich domu. Kobieta źle się czuje w atmosferze nudy prowincjonalnego dworku, młody mężczyzna to dla niej szansa zmiany życia)

5.Komedie psychologiczne (nowość w dramaturgii rosyjskiej) T. Poświęca tematowi skrzywdzonego człowieka, niezamożnego, ubogiego; bierze go w obronę.

-Opowiadanie Mumu stanowi kontynuację tematu z komedii- pauperyzmu (problem krzywdy ludzkiej). Krzywda ujęta jest tu jako przedstawienie odrażających stosunków pańszczyźnianych. Widoczna sympatia autora dla skrzywdzonego sługi.

6 Następnie zaczął się okres niepomyślny dla T. –areszt i nadzór policyjny (za społeczne tendencje Zapisków myśliwego), zarzucił formę dramatyczną, próbował stworzyć powieść, po kilku niepowodzeniach udalo mu się napisac pierwszą powieść- Rudina

• odszedł w niej od formy zapisków

• zarwał z gogolowską koncepcja „śmiechu przez łzy” (czyli poetyka satyry wykorzystywana w celach humanitarnych)

• chciał ująć stan i perspektywy współczesnej kultury szlacheckiej i sił dominujących w rozwoju społ. kraju; a także rolę szlachty w życiu lat 50-tych

• bohater to przedstawicie liberalizmu szlacheckiego i światłej części ówczesnej

szlachty, zawodzi pokładane w nim nadzieje

- utwór: pożegnanie ze szlachtą, jako grupą społ. niezdolną do jakiegokolwiek działania dla rozwoju Rosji

7. Po Rudinie powstały kolejne powieści: Szlacheckie gniazdo, W przededniu, Ojcowie i dzieci .

• reprezentują typ powieści heroicznej –forma w której kompozycja opiera się na jednej, centralnej postaci

• w Szlacheckim gnieździe T. Rozstaje się z drogimi mu prawdami i całą epoką historyczną

• W przededniu i Ojcowie i dzieci poświęca już innej grupie społ, o innej ideologii (bazarowszczyzna, nihilizm)

8.Następnie tworzy nowele : Przejażdżka do Polesia, Zacisze, Faust-

-podejmuje w nich temat tragicznej istoty miłości,

-utrzymuje, ze miłośc dopada czlowieka w momencie, gdy jest on kompletnie nieprzygotowany

-twierdzi, ze w milości nie ma równości, rządzą tam prawa despotycznej władzy

To przekonanie ilustruje w noweli Asia.

Z kolei następne opowiadanie Pierwsza milość to zmiana nastawienia, T. Twierdzi, że milość to nie tylko źródło tragizmu, ale też piękna.

9.Po ogłoszeniu Ojców i dzieci T. Stworzył nową powieść –Dym

• chciał nią dac wyraz zaniepokojeniu wew. Sytuacją Rosji, którą uważał za bardzo niestabilną

• nie podobala mu się realizacja reformy uwłaszczeniowej, niepokoiło umacnianie się wpływów obozu konserwatywnego

• Dym to pamflet na reakcyjne ziemiaństwo i biurokrację

• Kompromitację polityczną tej grupy zwiększa jej kompromitacja moralna

• widoczny tu też pesymizm filozoficzny, pisarz ulega w tym okresie wpływom Schopenhauera

10. Następny etap u T. To zainteresowanie motywami okultystycznymi. Tworzy cykl „Opowieści tajemniczych”. Stanowią ważny etap jego twórczości.

• przykłady: Miraże, Pies, Sen, Opowiadanie ojca Aleksego

• pośrednio (bo są mniej zagadkowe) należą tu też Pieśń zwycięskiej miłości i Klara Milicz

• ukazując tajemnicze zjawisko T. otacza je realiami z innej płaszczyzny, najczęściej komizmem obyczajowym

• W Klarze osłabia zdarzenia tajemnicze przez zetknięcie ich z naturalnymi, daje 2 płaszczyzny interpretacji: zagadkową i racjonalną

• Daje pogląd, że siły nadprzyrodzone determinujące życie czlowieka są na ogół bezwzględne i agresywne np. w Klarze dziewczyna zza grobu podporządkowuje sobie kochanego czlowieka.

11. Następnie-nowele, w których związek ze współczesnością jest pośredni, ledwo dostrzegalny. Do grupy tej należą Wiosenne wody i Pieśń zwycięskiej miłości.

• Wiosenne wody-refleksja nad mlodością jako czasem pomyłek

• W Pieśni...pojawia się nowy element, twórcze wykorzystanie stylizacji historycznej, sięga do czasów włoskiego odrodzenia, by stworzyć złudę historyzmu

12Kolejny etap to ostatnia powieść Nowizna =tragizm ruchu narodnickiego

• T. związał się w tym okresie z ruchem narodnickim, w ruchu tym widzial możliwość wymuszenia na rządzie reform i ustępstw

• Powieść wyrasta z kontaktów z tym ruchem

• Akcja dotyczy zbiorowej wedrówki młodych narodników w lud, by go oświecić

• Była ona niedojrzała i niezorganizowana

• Przedstawicieli ruchu ukazał jako postaci tragiczne :mieli niejasne cele , a i ch metody walki są niedojrzałe

13 Podsumowanie twórczości T. stanowi jego spowiedź liryczna w cyklu Poematy prozą, który napisał u schyłku życia

• cykl ten nazwał Senilia (utwory starcze), podkreślając ich miejsce w swej twórczości

• pisal je nie myśląc o druku, chciał jedynie utrwalić refleksje nad człowiekiem, przyrodą, wspomnienia, nastroje ducha, wrażenia

• jego opisy nabierają wręcz charakteru alegorii czy symbolu

• zdradzają wpływy liryki Tiutczewa, Feta, filozofii Schopenhauera

• są formą między liryką a prozą

• są ogniwem pośrednim między prozą realizmu krytycznego, a poezją symboliczną

34. Fiodor Michajłowicz Dostojewski

- Urodził się 30 października 1821 roku w Moskwie

• W 1837 roku umiera matka, a chłopcy zostają oddani do Szkoły Inżynierskiej w Petersburgu

• Wiosną 1845 roku kończy pierwszą powieść pt. Biedni ludzie.

• 1846 Sobowtór, Pan Procharczyn

• W 1847 roku Dostojewski nawiązuje kontakt z kółkiem Michała Batuszewicza - Pietraszewskiego.Wypowiadał się za wolnością prasy, uwłaszczeniem chłopów i reformą sądownictwa. Na dwóch spotkaniach u Pietraszewskiego D. odczytał list Bielińskiego, w którym padły zarzuty o wiernopoddaństwo wobec carskiego systemu politycznego. Stało się to dowodem obciążającym Dostojewskiego podczas rozprawy pietraszowców. Na dalszą twórczość wywarło silny wpływ aresztowanie go za działalność polityczną oraz wyrok śmierci w 1849. Wykonanie wyroku zostało zawieszone w ostatniej chwili, kiedy Dostojewski stał już przed plutonem egzekucyjnym ( w 1847 powstają Powieść w dziewięciu listach, Gospodyni, a w 1848 Cudza żona, Słabe serce, Białe noce)

• W 1850 roku został zesłany na 4 lata katorgi w Omsku nad Irtyszem. Potem czekała go służba wojskowa.

• W 1859 roku wrócił do Petersburga z poślubioną w Kuźniecku wdową Marią Isajew. Publikuje Wspomnienia z domu umarlych.Najpierw w gazecie Russkij mir, a później w gazecie brata Wriemia

• W 1864 roku powstaje jedno z kluczowych dzieł Dostojewskiego Notatki z podziemia.

• W 1864 roku umiera żona i brat pisarza Michał.

• W 1866 roku żeni się z Anną Grigorjewną Snitkin, młodszą od niego o 25 lat stenografistką. Związek ten okazał się niezwykle szczęśliwy. Dzięki niej mogły powstać jego największe arcydzieła i dzięki jej uporowi, konsekwencji i zapobiegliwości mógł względnie spokojnie pracować.

• W latach 1865-66 powstała Zbrodnia i kara

• W roku 1868 ukazała się powieść Idiota, a w 1872 Biesy. Ostatnią wielką powieścią Dostojewskicgo, drukowaną na łamach czasopisma "Russkij Wiestnik" w latach 1879-80, było dzieło uważane za syntezę jego twórczości - Bracia Karamazow.

- Zmarł 28 stycznia 1881 roku w Petersburgu.

• Dostojewski stał się mistrzem analizy psychologicznej (psychologizmu). Jego powieści są trudne do jednoznacznego zaklasyfikowania. Wykraczające poza realizm, ale też nie dokładnie naturalistyczne. Atakował ówczesny indywidualizm filozoficzny, dopatrując się w nim destrukcyjnego wpływu na człowieka i jego moralność potępiał zarówno kapitalistyczną cywilizację, jak ruchy socjalistyczne i rewolucyjne, zarzucając im zagubienie wartości chrześcijańskich i opowiadając się stanowczo przeciwko ateizmowi. Źródła prozy D. kryja sie w romantyzmie.

Biedni ludzie

Jest to powieść pisana w formie listów. Opowiada o miłości biednego urzędnika Makarego Diewuszkina i tak samo ubogiej jak on Warwary Dobrosiełowej. Uczucie to jest zazdrośnie ukrywane przed ludźmi, pielęgnowane w największej tajemnicy. Diewuszkin stara się na wszystkie sposoby, aby tylko móc wysłać kilka rubli albo chociaż kilkadziesiąt kopiejek swojej ukochanej. To poświęcenie okupuje nierzadko głodem i poniżeniem. Zaczyna popadać w coraz większe ubóstwo, wybiera pensję za dłuższy okres z góry, próbuje nawet wziąść pożyczkę, ale ponieważ nie ma co zastawić nie dostaje jej. Kiedy jednak dostaje zapomogę od swojego pracodawcy, wszystko zdaje się wracać do normy. I w takiej chwili pojawia się nieoczekiwane nieszczęście: ukochana kobieta decyduje się na ślub z innym mężczyzną i wyjeżdża. Biedni ludzie to dramat uczuć które nie mają racji bytu w nędznej wegetacji urzędnika n-tej kategori. Bohaterem powieści jest biedny urzędnik o gołębim sercu, niemłody, śmieszny i lekceważony przez wszystkich. Ów biedaczyna pozwala sobie na luksus kochania - bezinteresownie - i ochraniania przedmiotu swych uczuć przed zasadzkami i trudami życia, luksus opłacany głodowaniem i upokorzeniami. Dramat ten przypomina atmosferę Szynelu Gogola.ale – wazne – bohater Dost. to człowiek godny(!)

Sobowtór

Bohaterem tej powieści jest Jakub Pietrowicz Goladkin, prosty urzędnik. Pewnego dnia zostaje zaproszony na uroczysty obiad do Ołsufuja Iwanowicza, niegdyś swojego dobroczyńcy. Jednak kiedy zajechał wynajętą karetą pod dom Ołsufija, okazało się że nie jest osobą "oczekiwaną" na tym przyjęciu. Upór Goladkina wział górę i dostał się na przyjęcie kuchennymi drzwiami, co spowodowało ogólną konsternację w towarzystwie. Jakub Pietrowicz w drodze do domu poznaje człowieka całkowicie do niego podobnego, o identycznym nazwisku i podobnym pochodzeniu. Zaprasza go do swojego domu nie przeczuwając, że ów jegomość stanie się dla niego początkiem kłopotów. Goladkin jest opanowany obłędnym strachem, aby sobowtór nie skompromitował go, albo, posiadając większa umiejętnosc podlizywania sie, nie wyrzucił go z miejsca w urzędzie. Ten system społeczny Dostojewski uznał za źródło zbrodni dokonywanej na naturze człowieka, bo Goladkin jest jednocześnie przedmiotem i ofiarą „machiny biurokratycznej” carskiej Rosji.

Białe noce

Bohater – schillerowski pięknoduch, który estetyczny eskapizm przekształcił w światopogląd moralnego protestu. W latach 40tych trudno było znaleźć sensowną działalność społeczną, dlatego wybrano kraine marzen. Odchodzące romantyczne ideały są niszczone przez społeczeństwo przemysłowe.

Wspomnienia z domu umarłych

Pojawia sie kwestia skłonności do występowania przeciw prawu, D. doszedł do wniosku, ze pozytywistyczna teoria o winie społeczeństwa, nie jest wyczerpujaca. jest w człowieku cos mrocznego, co go skłania do zbrodni.

Notatki z podziemia

Człowiek z podziemia to paradoksalista, chce cierpieć. Jest nihilistą. Dostojewski chce powiedzieć, cze człowiek jest istotą, która kieruje się kaprysem. Próby udoskonalania człowieka nie mają sensu, bo on wymyka się wszelkim schematom, jest z natury samowolny i kaprysny.

Chrystologia Dostojewskiego

Była odpowiedzią na ateistyczna antropologię niemieckiej lewicy heglowskiej, pod której wpływem ukształtował się ros. socjalizm XIX w.(hegliści Dawid Strauss i Feuerbach). Strauss nie przyznawał rel. chrześc. wiecznej i absolutnej wartości, Chrystus - tylko przejściowym znakiem objawienia bożego. Feuerbach bronił tezy, ze rel. jest dziełem człowieka, który stworzył Boga na własne podobieństwo i wcielił w niego własne ideały i pragnienia. To zmniejszało role Chrystusa i wywołało sprzeciw Dostojewskiego. Chryst. D. jest zwiazana ze swietymi m.in. Maksymem Wyznawca, Tichonem Zadońskim. Ogólnie chodzi o konflikt pomiedzy „prawda wiary” i „prawda rozumu” i, ze kiedy wybiera się jedną z nich trzeba zrezygnować z drugiej.

Zbrodnia i kara

Raskolnikow wierzy w prymat rozumu i dlatego zabija. D. krytykuje taką postawe. Raskolnikow swoje poglądy zawiera w artykule. Sonia przedstawia prosta madrosc chrystianizmu. Zbrodnia – akt kryminalny, kara – ostatecznie nierozstrzygnieta kwestia.

Idiota

Chęć przedstawienia pozytywnie pięknego człowieka, nosiciela cnót chrzescijanskich. książe Lew Myszkin to rosyjski chrystus, którego prawdziwy obraz miał przechowywac lud rosyjski. myszkin to „jurodiwyj”.

Posiada tez cechy Don Kichota, wiara w prawde, szlachetnosc i smiesznosc. Powiesc skierowana przeciw Europie i katolicyzmowi.

Biesy

Proces Nieczajewa (rewolucja to święta sprawa). D. chciał zaatakowac nihilizm, rewolucje, ateizm i socjalizm. Zarzuca liberałom oderwanie od „gleby”(„poczwienczestwo” – gleba ma być kościół wschodni, bo zachodni jest zbytnio zaangazowany w świeckość), hamletyzm, tchórzliwy oportunizm wobec władzy. Realne prototypy bohaterów: Piotr Wierchowieński – Siergiej Nieczajew, Stawrogin – Mikołaj Spieszniow (radykalny pietraszewiec, rosyjska wizja Don Juana, goni od systemu do systemu, nudząc sie bez przerwy, mroczna, tajemnicza postać,wyznaje „filozofię negacji”, popełnia samobojstwo, ); Stiepan Wierchowieński – historyk Tymoteusz Granowski, Karmazynow – Turgieniew. Biesy to krytyka makiawelizmu rewolucjonistów.

Bracia Karamazow

Ostatnie dzielo D. temat wiary i racjonalizmu, religii i ateizmu, chrześcijaństwa i socjalizmu, prawosławia i katolicyzmu, itp.

Motyw „ojcobójcy ze szlachty”. Dymitr – lekkomyslny utracjusz i awanturnik. Bierze na siebie wine za przestepstwo. Smierdiakow, lokaj, prawdziwy morderca, Iwan karamazow, racjonalista, nihilista, anarchista, troche podobny do Raskolnikowa, popada w szaleństwo, uzna sie za moralnego zabójce ojca. Alosza – dobry, czysty, „prawda wiary”, w opowiedzianej przez Iwana Legendzie o Wielkim Inkwizytorze jest zawarta „prawda rozumu”.

35. Lew Tolstoj

-urodzony w Lesnej Polanie ( tam spedzil swoje dziecinstwo i wieksza czesc zycia)

-wczesnie osierocony - opieuja sie nim krewni ,ktorzy zadbali o jego edukacje

-w wieku 15 lat - wstepuje na uniwersytet kazanski ( poczatkowo studiuje fiflologie orientalna turecko-arabska 2lata nastepnie prawo tez 2 lata zadnego z kierunku nie ukomnczyl

-w tym czasie przezywa okres buntu ,jest niepokorny szuka samego siebie

-zaczyna pisac dzienniki (swoja analize zycia) pisze je przez cale swoj zyci jest to doskonaly portret osobowosciowy

- w 1847 wraca do Jsnej POlany (odziedziczyl majatek po ojcu)-->snuje marzenia czy mozliwe jest wspolzycie pana i chlopa (odzwierciedlenie w utworze Poranek ziemianina)

-szybko przekonal sie ze pobyt w jasnej polanie nie swplywa dobrze na jego rozwoj duchowy

- podejmuje kolejna probe ukonczenia studiow tym razem w petersburgu ale znowu bez powodzenia - rozpoczyna zycie arystokraty i oddaje sie hulankom

1851 - historia dnia wczorajszego - stany duchowe czlowieka uchwycone w ciagu jednego dnia.Utwor ten znamionuje jego dojrzala tworczosc >Naplanie pierwszym - narrator-bohater , refleksyjnosc analizza osobowosciowa

1851 za namowa brata Mikolaja Lew udaje sie jako wolontariusz na Kaukaz .Pragnie wstapic do wojska - zostaje przyjety do armii czynnej artylerii; uczestniczy w walkach z plemionami goralskimi ( w notatkach z cwiczenod bartunii mam z czeczenami...nieiwem czy to to samowiec pisze tak jak w ksiazce)

- rownoczesnie rozpoczal dzialalnosc literacka ,debiutujac na lamach 'sawriemiennika" dojrzalym utworem artystycznym - DZIECINSTWO (pierwsza czesc trylogii ,kilka dni z zycia chlopca nikolenki - retrospektywne doznania dziecka .ksztaltowanie sie jego osobowosci)jest todzielo w pelni skonczone dojrzale artystycznie.zbudowane na zasadzie konfrontacji dwoch rownoleglych postaw ,ktorych nosicielami sa ludzie ze srodowiska arystokratycznego kontrastujacy z Iritniewem/

LATA CHLOPIECE

-druga czesc trylogii

-chlopiec jest dojrzalszy idzie do szkoly

-jest wyobcowany (spowodowane jest to konfliktem ze spoleczenstwem)

-ukazywanie szeregu uczuc mysli i wrazen

-mistrzostwo w w analizowaniu psychiki --rejestruje proces powstawania i rozwoju uczuc,myski oraz ich walke

dialektyka duszy - termin uzyty przez czernyszewskiego (a co ma oznaczac to niestety neiiwem:)

Krytyczna auto analiza idzie w parze z z poszukiwaniem prawdy ,ale za kazdym razem bohater bladzi ,przyjmujac falszywe normy moralne za wzorzec idealny

MLODOSC

3 czesc trylogii

-najslabsza

-napisana ze wzgledu na kontrakt

-mocno zarysowana fabula

- bohater mocno wyobcowany

Tolstoj tworzy utwory o tematyce kaukaskiej

'wypad' (nabieg)

opowiadanie oparte na epizodzie walk wojsk rosyjskich na kaukazie

autor nobilitowal zwyklych zolnierzy - chlopow ,przeciwstawiajac im mestwo pozerskiej postawy oficera RAzekranca

- szereg charakterystyk zolnierzy - to ludzie realnie oceniajacy zycie i ich miejsce w nim

' wyrab lasu' ( rubka lesa)

- powszedni dzien zolnierzy

pisarz z rywa z mitem romantycznej egzotyki kakukaskiej ,wprowadzajac realistyczna jej interpretacje

- tolstoj ukazuje ze bohaterstwo jest wzgledne

- prostota stylu ,opisowosc

- bada w w.w. utworach malosc i wielkosc / autentyzm i poze

1853 wybucha wojna krymska

tolstoj przebywa w najgoretszy punkcie w SEWASTOPOLU (oblezonym rzez anglikow i francuzow) ,bierze udzial w dramatycznej obronie miasta

po upadku miasta Tolstoj zostaje wyslany jako kurier do petersburga i tam juz zostaje

powstaje cykl opowiadan OPOWIADANIA SEWASTOPOLSKIE

1) SEWASTOPOL W GRUDNIU

2)SEWASTOPOL W MAJU

3)SEWASTOPOL W SIERPNIU 1855

1- zycie w oblezonym miescie ,rzeczy niezwykle jako zwykle ,zderzenie wojny z dniem powszednim,temat wojny sprowadzony do codziennosci,nobilitacja obroncow miasta poprzez ukazanie ich zwyklosci

2- panorama miasta i zindywidualizowane postaci - analiza ich osobowosci.Scena konania oficera trafionego odlamkiem ,ktory widzi banalne sceny swojego zycia. ukazanie szalenstwa i bezsensu wojny

3- watek batalistyczny polaczony z watkiemrodzinnym.opowiadanie konczy sie odejsciem wojsk z miasta - plonacy sewastopol

wojna krymska obnazyla anchronizm rosji

pod koniec 1855 Tlstoj przyjechal do petersburga ,gdzie zoatal goraco przyjety w srodowisku literackim,zwlaszcza przez zespol redakcji sawriemiennka.Pisarz spotkal sie w stolicy z nastrojami optymizmu,nadziei na rychla odnowe spoleczno - polityczna.Byly zolnierz przegranej wojny zdawal sienie podzielac tych uczuc .W noweli ' dwaj husarzy ' ( dwa gusara) (utwor nie udany) pokoleniu wspolczesnemu przeciwstawil ' stare dobre czasy' co czytelnicy odebrali jako wyraz dezaprobaty autora wobec reformatorskich zamierzen rzaduw dobie odwilzy posewastopolskiej

tolstoj przyjazni sie z Turgieniewm >porusza siemiedzy stolica ,petersburgiem i jasna polana.jest to czas hulanek,gry w karty i marnotrawstwa pieniedzy/T.jest bardzo nieszczesliwy poszukuje ensu zycia

' poranek ziemianina ' - pan ma wielkie plany humanitarne a chlopi sa nieufni, niewierza ze pan moze z nimi harmonijeni zyc.wierny opis zycia chlopskiego oraz duza sympatia autora do wiesnikow

LATA PUSTE

polowa lat 50

kryzys tworczy ( trwal 3 lata) powstaja opowiadania nieudane

opowiadanie albert - geniusz zagubiony wsrod ludzi

dwaj husarzy (bylo juz wyzej) cos na wzor ojcowie i dzieci

zTolstoj oddaje sie pracy pedagogicznej , w jasnej polanie otwiera szkole dla dzieci chlopskich .Jej program oparl na aktualnym stanei szkolnictwa zachodnioeuropejskiego ( w tym celu odbyl podroz doniemiec francji anglii wloch)

- postuleje rozwoj osobowosci ucznia zgodnie z jego wrodzonymi zdolnosciami , dzieci maja sie rozwijac samodzielnie

1861 zostaje zniesona panszczyzna Tolstoj zostal sedzia pokoju __> rostrzygo konflikty na rzecz chlopow przez co popada w konflikt ze szlachta

1862 - rewizja w szkole w jasnej polanie.zostaje ona zamknieta.T. jest urazony pisze listy do cara

OKRES SZCZESLIWEGO 15LECIA

slun z corka moskiewskiego lekarza - Zofia Bres

- intensywna praca literacka

'kozacy ' (kozaki)- czerpie z puszkinowskich Cyganow

- konflikt cywilizacja - natura

'bystronogi'

kon - narrator i glowny bohater przedstawia swoja autobiografie

- kon wyscigowy przechodzi degradacje do bydlecia pociagowego

wojna i pokoj

pierwotny plan dziola roznil sie od ostatecznego ksztaltu.Poczatkowo mialo to byc opowiadanie o dekabrystach. w procesie tworzenia szkic coraz bardziej sie rozszerzal pod wzgledem tematycznym i chronologicznym.wyjasneinie genezy ruchu dekabrystowskiego skierowalo uwage tolstoja na epoke wojen napoleonskich, w ktorych uczestniczyla wiekszosc rrewolucjonistow szlacheckich.Ich wlasnie zamierzal opisac i przeciwstawic wspolczesnej generacji.Chodzilo mu nie tylko o ludzi lecz rowniez o porownanie roznych okresow historycznych.

- dzieje ludzkosci to ns przepian wystepujace okresy

- beletrystyka polaczona z filozofia , historiozofia

- zaleznosc miedzy losem jednostki a narodu

- historia jest pojmowana w duchu fatalistycznym i zalezy od mas

- panorama zycia politycznego i obyczajowego rosji

anna karenina

w poczatkowej wersji utwor mial opisywac historie kobiety upadlej , ktora dla kochanka decyduje sie na opuszczenie meza i syna.pozniej jednak pierwotna koncepcja ewoluowala na korzysc tytulowej bohaterki.ukazujac dramat osobisty ,autor stawia problem prawa jednostki do szczescia

po zakonczeniu pracy nad anna karenia autor przezywal gleboki kryzys duchowy, ktorego nastepstwem byl zwrot do religii,przewartosciowanie dotychczasowych pogladaow o raz sformulowanie wlasnej doktryny moralnej. okreslanej mianem tolstoizmu

- to konsewatywny odlam ideologii narodnickiej

- idealizacja ludu

- negacja rewolucyjnych metod walki spoleczno - politycznej

- ulepszenie swiata jest mozliwe tylko poprzez wewnetrzna reedukacje jednostki

wysnuta stad idee moralnego samodoskonalenia sie mozna przesledzic na przykladznie noweli 'smierc iwana ilicza'

-zawiera ostra krytyke posazytniczego i zaklamanego zycia sfer szlacheckich

- boh.jest przekonany ze reprezentuje same cnoty moralne dopiero choroba zmusila go do przewartosciowanai dotychczasowych pogladow.Krytyczna obserwacja unaocznila falsz ,oblude i zaklamanie wlasnej rodziny oraz srodowiska urzedniczego.Cierpieniom fizycznym Golowina towarzysza meki psychiczne,wynikajace z bezsensu jego zycia

w odroznieniu od postaci z powiesci dostojewskiego bohaterowie tolstoja dochodza do procesu zmartwychwstania duchowego nagle pod wplywem dramatycznych okolicznosci.Tak bylo w sonata kreutzerowska

-duch surowego moralizmu

- analiza ludzkich namietnosci (studium zazdrosci)

- pietnuje cywilizacje urbanistyczna ,nauke technike,i przemysl oraz kulture obyczjaowa szlachty zwlaszcza system wychowania dzieci i instytucje malzenstw oparta na falszywych zasadach

z kronik sadowych zaczerpnal pisaez material do 3 i ostatniej powiesci

ZMARTWYCHWSTANIE

- oparta na autentycznym wydarzeniu

- autor atakuje biurokratyczna administracje carska ,funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwosci oraz oficjalna cerkiew prawoslawna

podjeta w zmartwychwstaniu problemtyka spoleczna i polityczna dominowala w tworczosci pisarza .

w ostatnich ltach zycia tolstoj podejmuje problematyke polityczna ,zwlaszcza krytyke caractu

- protestuje przeciwko przemocy i krwawym reprejom stosowanym przez rzad wobec rewolucjonistow

humanitarna wymowa dziel zyskala sedziwemu pisarzowi ogromny szacunek i autorytet nie tylko w rosji

jeszcze za zycia tolstoj stal sie postacia legendarna

tolstoj byl czyms w rodzaju zywego sumienia owczesnej europy ,wielkim nauczycielem i wychowawca ,pisarzem- prorokiem

36. Naturalizm rosyjski

• Próba przeszczepienia na grunt rosyjski kodeksu estetycznego naturalizmu francuskiego jako reakcja przeciw literaturze tendencyjnej

• Popularności tego kodeksu sprzyja działalność Emila Zoli na łamach „Wiestnika Jewropy” gdzie ogłasza swoje „listy paryskie’ na temat powieści eksperymentalnej

• Naturalizm nie był reakcja przeciw realizmowi, był jego skrajnym odgałęzieniem, naturalizm krytykował fantazje twórczą i fikcje literacką, twórczość opierał na dokumencie, na bezpośredniej obserwacji i badaniu rzeczywistości, realizacją wymienionych założeń miała być powieść eksperymentalna

• Powieść ta nie koncentrowała się na losach osobistych bohatera, lecz na badaniu środowiska zajmującego centralne miejsce w utworze, warstwa opisowa przeważa nad warstwą wydarzeniową, stąd mnóstwo opisów w tych powieściach

• Przedstawiciele: Piotr BOBORYKIN, próbował wprowadzić powieśc ekip. Do literatury ros., za najlepsze jego utwory uznano powieści z życia burżuazji rosyjskiej „Kitaj – Gorod” i „Wasilij Tiorkin”, nie odniósł on jednak sukcesu tymi utworami

• Dymitr MAMIN- SIBIRIAKA otrzymał miano „ros. Zoli” napisał utwory tematycznie związane z zyciem na Uralu, ze stosunkami społecznymi , z fabrykami i kopalniami. Utwory to: „Miliony Priwałowa”, „Złoto”, „Chleb”. Drobiazgowa analiza środowiska, stosunków kapitalistycznych

• Naturalizm nie wykształcił się jako zwarty kierunek w lit. ros. Ponieważ pewne jego założenia były już ujęte w realizmie ros. Naturalizm wzbogacał socjologiczną prozę rosyjską o badania nad wpływem cech dziedzicznych na osobowość ludzką

• W podobnym kierunku rozwijała się mieszczańska beletrystyka masowo kultywowana przez m.in. W. Tichonowa, M. Albowa.

37. Twórczość Antoniego Czechowa

-ur. w 1860 w Taganrogu

-studiował medycynę w Moskwie

• jednocześnie drukował drobne utwory w pismach humorystycznych (dla zarobku)

• następnie został kuratorem szkoły wiejskiej pod Moskwą (Mielichowo), był też lekarzem sanitarnym podczas epidemii cholery

• ożenił się z aktorką Moskiewskiego Teatru Artystycznego- Olgą Knipper

• zmarł na gruźlicę w 1904

Debiut literacki Czechowa nie został do dziś ustalony, jego pierwsze utwory powstawały w gimnazjum, ale nie wiadomo, czy coś z nich wydrukowano

Czechow za swój debiut uważa List do uczonego sąsiada (wydrukowany w piśmie Striekoza)-utwór ukazujący kontrast między półanalfabetyzmem korespondujących ze sobą ziemian oraz ich szacunkiem dla wiedzy i wykształconych ludzi.

Pierwsze próby jego twórczości to właśnie krótkie utwory do druku w pismach humorystycznych; ważny fakt: Czechow zaczyna od parodii, a nie jak wszyscy od naśladownictwa.

Kolejny ważny etap, to sztuka Płatonow (1881) (też niezbyt wybitna, bo Czechow dopiero zaczyna tworzyć)-rosyjska wersja Don Juana; reprezentanta ówczesnej epoki. Płatonow to nauczyciel prowincjonalny, protestuje przeciw życiu, w którym nie widzi sensu, a tylko nudę. Odrzuca go nicość otoczenia, puste rozmowy itp., ale sam też pogrąża się w rozpuście i nieróbstwie. Od pustki życia ucieka w liczne przygody miłosne, ale staja się one dla niego kolejnymi udrękami. Hamletyzuje, pije, nie umie znaleźć wyjścia z marazmu swojego otoczenia. Bohaterowie sztuki= antybohaterowie, ukazują epokę filisterstwa i cynizmu.To krytyka epoki, groteska tragedii pokolenia, które zmrnowało życie.

Ważne: w sztukach Czechowa postaci są samotne w swoim otoczeniu, żyją samotnie wśród podobnych do siebie ludzi, są wyobcowane, ich emocje są niepojmowane przez innych.

Wątki, postaci, motywy z Płatonowa występują potem w dojrzałych sztukach Czechowa, także cech konstrukcyjnych z tego utworu używa w późniejszej twórczośći (wszystko jakby wyrasta z tej sztuki).

Następnie współpracował kilka lat w czasopiśmie humorystycznym „Oskołki”- okres ten charakteryzuje się kpiną i negacją w utworach. Cz. Pisze tu humoreski, anegdoty, felietony. Okres ten wpłynął na rozwój sztuki słowa CZ.

Następnie jego humor ewoluuje w kierunku satyry. Powstają Kameleon i Kapral Priszybiejew (tego chyba nie muszę opisywać, było u Bartunia). Kapral P. to synteza spostrzeżeń i refleksji Cz. Na tematy społeczne. Utwór ten stał się symbolem reżimu policyjnego, ślepej tyranii, bezwzględności, despotyzmu, pychy.

Czechow w tych opowiadaniach zwraca uwagę na syntezę społeczno-psychicznego typu epoki, nie skupia się na samych bohaterach

Czechowa interesuje sfera psychologii, mentalności współczesnego Rosjanina, nie zjawiska polityczne (jeśli mówił o tych ostatnich, to przez pryzmat psychiczny, ogolnoludzki)-dlatego jego satyra bez problemu dociera do czytelników różnych epok.

W jego utworach zaczyna pojawiać się tonacja liryczna np. Spóźnione kwiaty, Jesienią , Słowa, słowa, słowa, widoczna potem w Nieciekawej historii, tonacja ta była blokowana, bo Cz. musiał pisać do „Oskołek” utwory wyłącznie humorystyczne.

Liryzm bierze górę (Agafia, Złodzieje, Strzelec)-bohaterowie nihilizujący, skłóceni ze światem, odszczepieńcy, romantycy.

Cz. miał zasadę w twórczośći- OBJEKTYWIZM LITERACKI, nie upodabniał bohaterów do siebie samego (wpływ Emila Zoli), dlatego często zarzucano mu chłód wiejący z nowel.

Od 1886 Cz. odchodzi od humoru, „wprowadza nutę rzewna i smętną”., pisze zbiory opowiadań (za jeden nagroda im. Puszkina). Jest to rok przełomowy dla jego twórczości

Powstaje Step- pierwszy większy utwór prozą, a następnie Nieciekawa historia-opowieśc o człowieku glebokiej kultury i wiedzy, który pod koniec zycia boleśnie odczuwa brak harmonii w stosunkach między ludźmi i w nich samych. Dramat ludzi utalentowanych, którzy pragna działać, ale są pozbawiani woli, wpływa na to atmosfera ówczesnej Rosji.

W 1889 pojechal na wyspę Sachalin-słynne miejsce katorgi i zesłania. Opracowal o niej książkę :Sachalin, pisze o niewinnie skazanych, naduzyciach, głodzie i degeneracji osiedleńców, prostytucji wsród kobiet i dziewczyn. Ukazał się jako lekarz-naukowiec i pisarz-spolecznik. Ksiązka wywołała oddźwięk-poprawiono warunki bytu na wyspie.

Sachalin to etap końca młodości Cz., wyciska piętno na jego dojrzalych utworach

Kolejne opowiadania to krytyka tołstoizmu –Atak, Sala nr 6. Silnie występuje przeciw doktrynie niesprzeciwiania się złu.

Tonacja kolejnych opowiadań jest ponura np. Agrest, O miłości-ukazanie monotonnego życia, niezdecydowanie, brak woli.

Kolejne opowiadania-o ówczesnej inteligencji np. Czlowiek w futerale, Śmierć urzędnika. Przedstawia tu określony typ społeczno-psychologiczny.(patrz Bartunio)

Następnie powstaje cykl poświęcony wsi :Chłopi, W parowie- nędza na wsi rosyjskiej, odrażająca sytuacja moralna chłopstwa, widzi cechy sprzyjajace utrzymaniu takiego stanu (do tej pory przeważnie idealizowano wieś).

Do tego okresu należy też komedia Mewa- Cz. dorzuca swoje zdanie do polemiki jaka toczy się w Rosji wokół problemów dramaturgii. Teatr MchAT, do którego zbliżyl się Cz. lekceważył jego sztuki, bo zbyt wiele miały wspólnego z epiką, utworem prozatorskim, by nadawały się na scenę. Wynikł konflikt Cz. z teatrem.

Następnie powstają najsłynniejsze dramaty Cz. –Trzy siostry, Wiśniowy sad, Wujaszek Wania. Zarzucano mu w nich przeładowanie szczegołami życia codziennego, co wg krytykow nie nadawało się na scenę. Cz. celowo nie sięga w nich do zdarzeń niezwykłych, ale do zjawisk banalnych, pokazując dramatyzm codziennej egzystencji, życia ludzi przeciętnych. Każdy z bohaterów to nosiciel konfliktu. Morał często występujący w dramatach Cz. zastąpił obiektywizmem, wszechstronnie ukazuje psychologie postaci, a jego bohaterowie sami powodują własna tragedię.

Trzy siostry- pewna doza sceptycyzmu, Cz. z ironią przygląda się krzątaninie rodziny Prozorowów, nie wierzy by ich wyjazd do Moskwy kiedyś mógł nastąpić.

Wiśniowy sad-to symbol nadchodzących czasów, uosobienie bankructwa społ., ale i wzrostu nowej potęgi społ.-kupców, wzbogaconych chłopów. Główny bohater, kupiec Łopachin odkupuje od właścicielki wiśnowego sadu i jej brata piękny majątek. Jest on w ruinie z powodu lekkomyślności i nieporadności byłych właścicieli, muszą z niego zrezygnować. Są godni politowania, ale też żałośni i śmieszni. Cz. przygląda się im z ledwo widoczną kpiną.

Twórczość Czechowa cechuje pewien uniwersalizm, mimo że tematycznie związana jest z problemami społeczeństwa rosyjskiego (głównie inteligencji) i dotyczy konkretnej epoki- przełomu XIX i XXw. Dociera jednak do świadomości czytelników wszelkiej narodowości (głownie przez aspekt psychologiczno-społ. utworów)

91