Polityka ZSRR w Europie w latach 1945-1947:
ZSRR wyszedł z wojny zwycięsko. W Europie Armia Czerwona dotarła do Łaby i do Austrii. W granicach ZSRR znalazły się państwa bałtyckie, wschodnie obszary Polski, Besarbia, Mołdawia. Na Dalekim Wschodzie Armia Czerwona dotarła do Korei. Ponownie przejęła Kraj Przymorski, Północny Sachalin, Wyspy Kurylskie. ZSRft obejmował 22,4 mln km2 obszaru zamieszkanego przez około 190 mln mieszkańców. Składał się z 16 republik związkowych. W końcowej fazie wojny lub bezpośrednio po niej ZSRR uzależnił od siebie: Albanię, Bułgarię, Czechosłowację, Mongolię, Polskę, Rumunię, Węgry. Armia Czerwona okupowała część Niemiec i Północną Koreę. Na wschodzie rozwijała się rewolucja chińska. Przywódcy ZSRR używali pojęcia strefy bezpieczeństwa żądając uznania ich prawa do kontrolowania tych rozległych obszarów. Wielu polityków zachodnich uznawało prawo ZSRR do posiadania takiej strefy. W latach następnych przywódcy ZSRR mówili o sojuszu ideowo-politycznym łączącym ZSRR z krajami tej strefy. ZSRR miał być wzorem do naśladowania dla tych krajów. Był to jednak dziwny wzorzec. W wielu krajach demokracji ludowej stopa życiowa była wyższa niż w ZSRR. Nie było się też na czym wzorować w aspekcie politycznym i ideologicznym. ZSRR był krajem zacofanym gospodarczo i politycznie. Panował w nim system monopartyjny. Ludzie pozbawieni byli możliwości swobodnego poruszania i wypowiadania się. W czasie wojny zginęło około 30 mln obywateli ZSRR. Po wojnie rząd kontynuował akcję represyjną wobec pojedynczych obywateli, jak i całych narodów. Jeńców wracających z niewoli zsyłano do obozów pracy. Ludność republik pogranicznych oskarżano o współpracę z Niemcami, deportowano i represjonowano. Do ZSRR zwożono podstępnie aresztowanych działaczy politycznych z Czechosłowacji, Niemiec, Polski, Rumunii, Węgier. Rząd ZSRR domagał się przyznania mu prawa do ściągania reparacji wojennych z Niemiec. W kraju tym, a częściowo i w Polsce, przeprowadzano demontaż urządzeń fabrycznych, torów kolejowych, wagonów. Zdobycz tę wywożono do ZSRR i najczęściej pozostawiano na hałdach nawet jej nie wykorzystując. W 1946 r. ZSRR przystąpił do wykonywania kolejnego, czwartego już, planu 5-letniego. Sytuacja była trudna. Wielu mężczyzn zginęlo na wojnie lub pozostawało w wojsku, wielu zesłano do obozów. Przez wiele lat podstawową siłę roboczą stanowiły kobiety i dzieci. Wydajność pracy, jak i poziom życia były bardzo niskie. Gospodarka radziecka nie była konkurencyjna wobec gospodarki zachodniej. Niemniej już w 1949 r. ZSRR dokonał próbnej eksplozji własnej bomby atomowej, lamiąc monopol Stanów Zjednoczonych w tym zakresie. Nadal bardzo dużo środków przeznaczano na cele wojskowe. Był to okres propagandy sukcesu. Przywódcy radzieccy dowodzili, że Armia Czerwona jest najdoskonalszą armią świata, że ZSRR odegrał szczególną rolę w pokonaniu Niemiec i Japonu, że może pokonać każdego nieprzyjaciela. Krytykowano udział państw sojuszniczych w wojnie, przemilczano pomoc uzyskaną przez ZSRR z zachodu w czasie wojny, rozwijano kult wszystkiego co rosyjskie, fałszując historię wynalazków technicznych przełomu XIX i XX wieku. Wszystkie ważniejsze wynalazki tego czasu zaczęto przypisywać nauce rosyjskiej (samochód, radio, telefon, samolot). Uszczelniono granice państwa. Obywatele ZSRR nie mieli paszportów, nie mogli swobodnie opuszczać miejsc zamieszkania i poza wyjazdami służbowymi nie mogli wyjeżdżać za granicę. Przyjazdy do ZSRR były również bardzo ograniczone. Korespondenci prasy zagranicznej mieli wyznaczone trasy przejazdu. Panowała doprowadzona do absurdu czujność i podejrzliwość. W 1947 r. wprowadzono zakaz zawierania małżeństw z obcokrajowcymi, w 1948 zabroniono słuchać zagranicznych rozgłośni radiowych. Rząd zastrzegał sobie monopol na wszelką informację i prawo do reprezentowania opinii własnego społeczeństwa na zewnątrz. Bardzo ostro zwalczano tzw. nihilizm narodowy, obce wzorce kulturowe, odwoływanie się do zagranicy. Lansowano zasady tzw. realizmu socjalistycznego, uprawiano megalomanię narodową. Władze partyjne i państwowe ingerowały w procesy twórcze artystów i badania naukowe uczonych. Popierano usilnie genetyczne eksperymenty Troflma Łysenki (1898-1976) i osiągnięcia "badawcze" Olgi Lepieszyńskiej (1871-1963). Ingerowano w twórczość poetycką i w nauki humanistyczne. Stalin osobiście zabierał głos na temat językoznawstwa (1950) i nauk ekonomicznych (1952). Głównym nadzorcą od spraw kultury w ZSRR był Andriej Żdanow (1896-1948). Od jego nazwiska pochodziło określenie "żdanowszczyzna". Po śmierci Żdanowa naczelnym ideologiem był Michaił Susłow (1902-1982). Marksizm przekształcono w zbiór dogmatów, a ideologia nabrała cech prawdy objawionej. Pomysły przywódców radzieckich podejmowały partie komunistyczne w państwach zachodnich. Szczególną rolę spełniały partie komunistyczne Francji i Włoch. Miały one masowy charakter. W szeregach ich znajdowało się wielu pisarzy i ludzi kultury oraz intelektualistów. W okresie tym na zachodzie panowała moda na marksizm, lewicowość i ZSRR.

W ideologii, kulturze i środkach masowego przekazu ZSRR działało wielu komunistów pochodzenia żydowskiego. W pewnym okresie Żydzi cieszyli się w ZSRR dużym uznaniem; mieli oni znaczne wpływy w partii i w administracji państwa. W latach trzydziestych utworzono żydowską republikę autonomiczną "Birobidżan". W 1942 r. w ZSRR powstał Antyfaszystowski Komitet Żydów Radzieckich z wybitnym działaczem partyjnym i zawodowym, Salomonem Łozowskim (1878-1952) na czele. Komitet ten odegrał znaczną rolę w czasie wojny i bezpośrednio po jej zakończeniu. W latach 1947/1948 rząd ZSRR poparł też działania związane z tworzeniem państwa Izrael w Palestynie. Jednak w latach 1949/1950 osoby posiadające kontakty z Izraelem oskarżono o wysługiwanie się imperializmowi i poddano szykanom. Komitet rozwiązano, wielu jego działaczy aresztowano i stracono. Wśród aresztowanych zna-

lazła się żona Mołotowa - Polina Żemczużina. W 1949 r. skazano ją na kilka lat więzienia i uwolniono dopiero po śmierci Stalina w marcu 1953 r. Aresztowano wielu pisarzy, muzyków i aktorów. ftepresje te nabrały szczególnego rozgłosu 13 I 1953 r. z chwilą aresztowania 11 lekarzy oskarżonych o rzekome mordowanie działaczy partyjnych i próbę otrucia Stalina. Powracająca fala terroru stalinowskiego w latach 1949-1953 objęła nie tylko ZSRR, ale również kraje satelickie, w których agenci Stalina montowali sfingowane spiski i realne procesy, jak np. Laszlo Rajka

na Węgrzech (1949), Trajczo Kostowa w Bułgarii (1949), Rudolfa Slanskiego w Czechosłowacji (1952), Anny Pauker w Rumunii (1952). Większość osób oskarżona w KDL o spiski i odchylenia była pochodzenia żydowskiego.

W dniach 5-14 X 1952 r. w ZSRR przeprowadzono obrady XIX Zjazdu partii komunistycznej. Zmieniono jej nazwę z Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików) na Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego (KPZR). Poprzedni, XVIII Zjazd obradował w 1939 r. W okresie 13 lat nie zorganizowano żadnego zjazdu. O wszystkim decydowało kierownictwo, ze Stalinem osobiście. XIX Zjazd nie miał roboczego charakteru. Była to wielka demonstracja zwycięstwa. Partia liczyła 6 mln członków i 80 tys. kandydatów. W zjeździe wzięły udział 44 delegacje zagraniczne z przywódcą komunistów chińskich Mao Tse-tungiem na czele. Zjazd aprobował wewnętrzną i zagraniczną politykę Stalina. W kilka miesięcy później Stalin zmarł (5 III 1953). Niewątpliwie Stalin prowadził awanturniczą politykę zagraniczną i spowodował poważne zaostrzenie stosunków międzynarodowych. Był on rzecznikiem polityki konfrontacyjnej z imperializmem. Polityka ta stałasię jedną z głównych przyczyn przejścia państw kapitalistycznych do wy-pierania komunizmu tj. do zimnej wojny.