Rozdział IV

Rozdział V

Rozdział VI

Rozdział VII

W serii CZYTELNIA POLSKA

Jerzy Pilch

Wiele demonów

Wypędził wiele demonów, ale nie pozwolił

demonom mówić, bo go znały.

Marek I, 34

Rozdział

I

W połowie minionego wieku na siglańskiej poczcie pracował listonosz Fryderyk Moitschek,

który znał sekret ludzkiego życia, wiedział, ku czemu zmierzamy i co będzie po śmierci. Wierzyła w niego tylko garstka, choć wszystko, co głosił, a raczej wszystko, co odczytywał z grubego skoroszytu, zgadzało się co do joty.

Ludzie umierali, chorowali i zdrowieli wedle jego przepowiedni, taka, jak mówił, była

nazajutrz pogoda, trafnie przewidywał duszne jak cmentarze wiatry halne, zrywające mosty

powodzie, wszechogarniające oleiste upały i podchodzące ze wszystkich stron nieprzejrzanie

mroźne i śnieżne zimy.

Piłką nożną interesował się średnio i od święta, więc na typowanie wyników trudno było go

namówić, ale jak już obstawiał, to bez pudła: Real Madryt, Ruch Chorzów, FC Santos, Wisła

Kraków, ba!, nawet nasza A-klasowa jedenastka, w ogóle wszystkie drużyny, ku którym obrócił

oblicze swoje – zawsze strzelały i zawsze traciły dokładnie tyle, ile on chciał, bramek.

Rzadko to bywało, bo unikał sytuacji, w której dar jego mógłby nie tyle nawet jakiemuś

łatwemu zarobkowi służyć, ale w ogóle z jakimikolwiek płaskimi machinacjami się kojarzyć.

Cienia zaskoczenia – czuło się, iż boskość Fryca nie polega na cotygodniowym cudzie wygrywania zakładów piłkarskich, trafiania odpowiednich numerów totolotka czy konsekwentnym omijaniu

ślepych losów na loterii, czuło się to, ewidentnie się to czuło i z całą subtelnością się nie nalegało.

Nie kuś mnie, antychryście! Pójdź ode mnie precz, szatanie! „A gdy dokończył wszelkich pokus, dyjabeł odstąpił od niego do czasu” (Łukasz IV, 13).

Fryc nie był zarabiającym na życie zapierającymi dech trikami sztukmistrzem. Fryc był

prorokiem z krwi i kości. Z Bożej krwi i Chrystusowej kości. Królestwo jego było nie z tej ziemi.

Forsy miał w bród, skąd nie wiadomo, na pewno nie były to honoraria za świadczenie wieszczych usług dla ludzkości.

Zuzie Bujok przepowiedział letarg i ocknięcie się z letargu, Józkowi Lumentigerowi

abstynencję i porzucenie abstynencji, Polsce komunizm i wyjście z komunizmu. Wszystko, ma się rozumieć, gratis; w ostatnim przypadku nie tylko gratis, ale i ze sporym patriotycznym zacięciem.

Było tak ze wszystkim i zawsze: gratis, gratis i jeszcze raz gratis. Nigdy za nic grosza, choć sam nieraz wchodził w koszta, choć czasu bądź ile poświęcał, choć narażał zdrowie, a przez to i życie. Chyba tylko Pan Bóg, duch fikcji literackiej albo nieliczne inne transcendencje wiedzą, jakim nadwyrężeniom swe ciało i jakim uszczerbkom swą nieziemską i przez to też szczególnie kruchą jaźń poddawał.

Swoich – nie można powiedzieć – poważnie traktował, z wielkim oddaniem im pomagał

i wielce pieczołowicie się o nich troszczył, i nie tylko w chorobie wspierał. Niestety nie tylko dla nas wszystkie siły, umiejętności i całą żarliwą pasję utalentowanego uzdrowiciela przeznaczał.

Innym, i to nieraz całkiem obcym, nie z Sigły, a ze świata pochodzącym, z takim samym,

a niekiedy – niepodobna było nie spostrzec – może i z większym zapałem służył, problemy ich rozwiązywał, z rozmaitych fobii leczył, bezpowrotnie utracone zguby znajdował, przed

konkretnymi niebezpieczeństwami ostrzegał, szczegółowe domowe terapie zalecał i – nie ma co owijać w bawełnę – nadgorliwie – zwłaszcza jak z płcią piękną miał do czynienia – wysoce

nadgorliwie wszelkie ważne i nieważne detale leczenia punkt po punkcie omawiał; korzystną,

wreszcie korzystną odmianę losu im przepowiadał, owszem, drobne utrudnienia nadal przewidywał, ale też od ręki, jak je rozwiać, radził, sytuację przenikliwie wyjaśniał – wszystko tip-top, ale za jaką cenę? Powiedzieć, że rabunkowo swoim jestestwem, swoją formą i swoją kondycją gospodarzył, to nic nie powiedzieć; rabunkową i jakże lekkomyślną, jakże w swym poświęceniu nieodpowiedzialną

– nikt na przykład nigdy nie widział Fryca jedzącego... Nikt nigdy... Rozumiecie? Nikt nigdy, a przecież coś jeść musiał... Nie musiał? Nie jadał? Powietrzem się żywił? Przypadki i wypadki szły tak lawinowo, że nie było czasu choćby na kanapkę? Jedynie nieduże jabłko w biegu? Ale i tego jabłka nigdy nikt nie widział! Opowiadano jedynie o nim. Opowieści i legendy o Frycowym jabłku?

Anegdoty? I to, i to, i jeszcze owo. Setki pytań, choć w istocie jedno pytanie. A nasz zbawca, uzdrowiciel zjadł coś od rana? Jabłko na obiad. Jedno jabłko. Raczej małe niż duże. Fryc jednym jabłkiem na dobę przy życiu się utrzymuje? Na to wychodzi. Padnie któregoś dnia i wszystko się skończy. Koniec cudów, koniec proroctw, koniec recept na myśli samobójcze. Fryc nie padnie

nigdy, w każdym razie na słabującego nie wygląda. I to jest najgorsze, tysiąc razy lepiej by było, jakby jego słabości, trudy, głody i co tam jeszcze na wierzch wyłaziły. Na obliczu wyglądają upiornie, ale nie są groźne. Niewidzialne, skryte w głębi serca i mózgu grożą eksplozją. Fryc owszem eksplodował – czynami swymi.

Z domu państwa Kubatschke wygnał ducha za życia chorobliwie, a po śmierci opętańczo

zazdrosnego męża. Doktorowi Nieobadanemu przepowiedział wpierw cztery, a potem, widząc, co

się święci, siedem córek. Pana Ujmę, dyrektora Pijalni Wód, wyleczył ze skłonności do mężczyzn.

Emilce Morżolikównie wybił z głowy samobójcze myśli. Wszystko na wielkim głodzie? Nie czuł

głodu, bo nie miał łaknienia? Ciało mdłe tak było siłą jego ducha przytłoczone, że nawet

podstawowych racji się nie domagało? Ujmując rzecz szerzej: procesy trawienne (o wydalaniu nie wspominając) nie przystoją prawdziwym prorokom? Nie przystoją. Prawdę powiedziawszy, im nie przystoją nawet najsubtelniejsze aspekty somatyczne czy biologiczne. Fryc był duchem? Ręki nigdy nikomu nie podawał; samorzutnie rodzi się pytanie, czy ktoś kiedykolwiek go dotknął?

Z pewnością liczne kobiety, co go odwiedzały? Zdziwilibyście się, jeszcze jak byście się zdziwili.

I zdziwicie się niechybnie, tyle że trochę później.

Podobno ładnych parę lat przed wojną i dobrych kilkadziesiąt lat przed upadkiem muru

berlińskiego miał w swym skoroszycie nakreślone kopiowym ołówkiem nowe mapy Europy i Azji

– ci, co widzieli, twierdzili, że z wyjątkiem Prus Wschodnich i Turkmenistanu zgadzało się

wszystko co do milimetra.

Czy wskrzeszał zmarłych – pewne nie jest. Z całą pewnością przywrócił do życia

praktycznie martwego ulubieńca pani Pastorowej – najinteligentniejszego z trzech parafialnych kotów – Judę Tadeusza.

Grecie i Marynie – krowom Józefa z Ubocza, zdjął z wymion bolesną opuchlinę. Niby nic

wielkiego, ale Fryc uczynił to z odległości.

Na sparaliżowanego wilczura, przewodnika sfory Frau Scherschennick, ryknął strasznym

głosem: – Odrzuć laskę! Zaprawdę powiadam tobie: Odrzuć laskę! – i oszalałe ze strachu zwierzę laski wprawdzie nie odrzuciło, bo, jako żywo, jej nie używało, ale na równe łapy wstało. I nie tylko wstało! Parę ładnych lat jeszcze po świecie całkiem sprawnie się błąkało! A jak Fryca widziało albo tylko z daleka wyczuwało, snadź kolejne ozdrowieńcze moce w nie wstępowały, bo ze zdrowym

skowytem gdzie pieprz rośnie umykało.

Tak jest, Fryc Moitschek nawet jak nie był stuprocentowym cudotwórcą – miał dar.

Wchodził do domu i bezbłędnie wyczuwał jałowy ruch w przewodach elektrycznych.

– Gdzieś się świeci, panie gospodarzu! – mówił i rozglądał się niespiesznie. – Gdzieś się

świeci! Na okrągło! Biały dzień, do wieczora daleko, a u was najmniej jedna żarówka od wczoraj, a może od nie wiadomo kiedy niezgaszona, panie gospodarzu!

I wszyscy domownicy podrywali się na równe nogi, i sprawdzali pomieszczenia, do których

dociągnięta była elektryka, i zawsze, a to w piwnicy, a to na strychu, a to w od niepamiętnych czasów zamkniętej na wszystkie spusty komorze, znajdowali daremnie tlącą się żółtawą

czterdziestkę.

Fryc zawczasu wiedział, do kogo przyjdzie paczka z Ameryki, które dziecko straci się

w lesie przy zbieraniu borówek, kto komu ukradnie kubik desek i w jakiej szopie je skryje.

Bezbłędnie wskazywał przygraniczne schroniska, w których zaszywali się pochopni kochankowie, i austro-węgierskie bunkry, w których skłonni do występku gimnazjaliści palili papierosy.

Byli wprawdzie tacy, co twierdzili, że Fryc tajemnicę prądu rozgryzał, zerkając dyskretnie

na obroty licznika w sieni, że o paczkach wiedział, bo był listonoszem i niekiedy nawet umyślnie –

celem dania pola profetycznym popisom – przesyłki przetrzymywał; że nie on jeden czuł, które dziecko gapowate, kto ma do złodziejki skłonność, kto z kim na boku szyje i w jakim schronisku się kryje, nie mówiąc o tym, gdzie kawalerka cygarety kurzy. Sceptyków i niedowiarków nie było

mało; szczerze mówiąc, była ich zdecydowana większość. Większość większością, a tajemnica

tajemnicą.

Daru Fryca nie dało się sprowadzić do znajomości natury ludzkiej, orientacji w topografii

okolicy, biegłości w czytaniu liczników elektrycznych czy nie wiadomo jakich przewag

wynikających z roznoszenia poczty po chałupach. Zdarzały mu się czyny, których ani darem

intuicji, ani techniczną fachowością, ani psychologiczną przenikliwością, ani w ogóle ludzkim rozumem wyjaśnić niepodobna.

W końcu kto, jak nie on, wskazał miejsce, w którym zarośnięta nigdy nietopniejącymi

brunatnozielonymi krami leżała ciemnowiśniowa – tak ciemnowiśniowa, że prawie czarna – piżama młodszej Mrakówny? Po ładnych paru latach namysłu, ale wskazał. W końcu kogo, jak nie jego, wezwał do łoża śmierci starzyk Schkryfani i podał mu nazwisko wędrownego malarza, który

wprawdzie w ziemskim wymiarze okazał się Bogu ducha winny, ale od którego wszystko się

zaczęło?

W końcu kto, jak nie Fryc, od początku wiedział – choć dla dobra sprawy długo nie zdradzał

– kim jest przeraźliwie chudy gość w czarnym owerolu i komu przypadnie zapierająca dech,

smagła, długoszyja i nonszalancka piękność z sań? W końcu kto, jak nie on, znalazł w Białym Lesie koliste lądowisko, z którego starsza Mrakówna i jej katolicki ukochany odlecieli nie wiadomo dokąd, nie wiadomo jaką i nie wiadomo przez kogo pilotowaną machiną? W końcu kto, jak nie on, pomniejszył trumnę pana Wzmożka? W końcu czyją, jak nie jego, ręką zapisane kartki do dziś po domach krążą, do dziś są przez jednych pieczołowicie przepisywane, przez innych przeklinane; przez jednych z wypiekami i drżeniem odczytywane i w najtajniejszych schowkach skrywane,

przez drugich wyszydzane, na strzępy targane i w piecach spalane?

Pewnie, że niektóre rzeczy się nie zgadzały i to nie zgadzały się – delikatnie mówiąc – nie tylko w szczegółach, ale na Boga! nie jesteśmy na terenie lustrzanej symetrii i ścisłych wyliczeń!

Z matematyki jest tu wyłącznie jedna wielka niewiadoma!

Jeśli nawet z przepowiedniami, uzdrowieniami i cudami nie wszystko było w porządku, jeśli

nawet przepowiednie, uzdrowienia i cuda nie były jego najmocniejszą stroną – tajemnica Fryca ani nie malała, ani nie pierzchała. Dziś widać, że raczej się wzmagała, że była głębsza, niż się zdawało najbardziej oddanym wyznawcom. Szło nie tylko o do cna zgrany repertuar fałszywych proroków: życie wieczne, koniec świata, dusza w piekle, ciało w raju, księga ksiąg! Szło nie tylko o proroctwa, nie tylko o uzdrowienia i nie tylko o cuda.

– Fryc wie, o co w tym wszystkim chodzi – mawiał pan Naczelnik, gdy kolejny zachwycony

naszymi stronami przybysz pytał o podobno mieszkającego w pobliżu i niewiarygodnych rzeczy

dokonującego proroka. – Wiara, nie wiara, prorok, nie prorok, ale to jest człowiek, który wie, o co w tym wszystkim chodzi.

– W tym wszystkim, czyli w czym? – syczała znad rozpalonego do białości pieca starka

Zuzanna. – Co wie? I o czym? O czym wszystkim?

Głos starki był jak rozżarzone węgle pod blachą, zachwycony naszymi stronami przybysz

zastygał z niepokoju, pan Naczelnik niefrasobliwie uśmiechał się pod wąsem.

– O wszystkim. O niebie i ziemi. O końcu i początku. Fryc wie. Fryc wie, po co się rodzimy

w bólu, czemu żyjemy bez sensu i dlaczego umieramy w męczarniach. Fryc ma zapisaną w swoim

skoroszycie odpowiedź na pytanie, skąd tyle zła na świecie.

– Tylko Pan Bóg takie rzeczy wie! – starka nie podnosiła głosu, mówiła prawie szeptem

i było to tym przeraźliwsze; zachwyceni pięknem naszych stron przybysze bledli śmiertelnie. –

Tylko on! I Pan Jezus! Tylko oni wiedzą! I tylko oni cuda sprawiają! Tylko oni przyszłość znają i tylko oni uzdrawiają!

– Uzdrawiają, ale – jak by powiedzieć, aby nie urazić – nie wszystkich. Zdecydowanie nie

wszystkich. Plan Boży względem uzdrowień najwyraźniej zakłada, że zdecydowana większość

uzdrowiona nie zostanie. Jakieś dziewięćdziesiąt dziewięć, koma, dziewięćdziesiąt dziewięć

procent uzdrowieniami boskimi nie jest objęte. Mało komu to pasuje, chorym najmniej, a mimo wszystko uzdrowienia szukają. Wszędzie i za wszelką cenę. Grzech i gusło? Otóż taki grzech i takie gusło ja nie tylko rozumiem, ale i z całych sił popieram... Jakby kto bliski bezpowrotnie słabnąć zaczął, jakbyś ty, Zuzko – nie daj Boże – chora była i nic by nie pomagało, ja bym nie tylko do Fryca poszedł, ale i do samego piekła, i samego Belzebuba bym przyprowadził, jakby obiecał, że pomoże!

Starka opuszczała głowę, pąsowiała, przez dobrą chwilę – jak by powiedział dawny

opowiadacz – gra zmiennych uczuć widoczna była na jej obliczu, potem zaś równie niewyraźnie, co dobitnie mamrotała:

– Do tego domu Belzebuba nie trzeba sprowadzać – mieszka tu od dawna.

Zachwyceni pięknem naszych stron przybysze pojawiali się często. Wszyscy byli odziani

w popielate garnitury, wszyscy byli średniego wzrostu, wszyscy mieli niewielkie łysiny i nieco rozmyte rysy twarzy, wszyscy przyjeżdżali czarnymi prowadzonymi przez milczących kierowców

wołgami; wszyscy z niezwykłą uprzejmością upewniali się, czy aby dobrze trafili, czy aby na pewno mieszka tu pan Naczelnik, jeśli tak, to doskonale, przybywają z polecenia towarzysza Gońca i tylko z tej racji pozwalają sobie zakłócić spokój; towarzysz Goniec, o ile im wiadomo, jest wielkim przyjacielem pana Naczelnika, wiele dobrych słów o panu Naczelniku od towarzysza

Gońca słyszeli, w tym także jak najgorętsze zapewnienie, że tylko pan Naczelnik jest im w stanie pomóc. Podobno nikt tak jak pan nie zna okolicy?

– Przesada! Przesada! – pan Naczelnik pęczniał z dumy – jeszcze by się niejeden z lepszą

ode mnie orientacją znalazł. Młody nie. Młody faktycznie nie. Ale paru żwawych starzyków

orientację ma.

– Zdaje się jednak nie we wszystkich aspektach?

– Czy ja wiem? Czy ja wiem? – Pan Naczelnik wkładał kurtkę pocztowego munduru,

w moim kierunku spoglądał euforycznie, w kierunku starki pytająco, potakiwałem głową, starka nie zaprzeczała, wzrok bezbarwnego przybysza prześlizgiwał się po mnie obojętnie, choć nie bez

czujności.

Szliśmy przez wyłożone rzecznymi kamieniami podwórze, pod bramą stała czarna wołga;

Tomek Holeksa, Bolek Branny, Rudek Odstertschil, Felek Podpalartschyk, nawet Emilka

Morżolikówna i Wzmożek Matkobójca obmacywali karoserię i zaglądali do środka, jakby pod

przebieralnią na basenie stali – won, smarkaterio!

Jeszcze przedwczoraj na łąkach przy Starym Młynie gromiliśmy Anglików, gromiliśmy ich

nie jakieś marne 6:3, a 14:2, co zresztą nie dziwota, mieliśmy w składzie trzech Hidegkutich i dwóch Puskasów, jeszcze wczoraj zakradaliśmy się pod ciemne okna Ochorowiczówki, jeszcze

przed południem zgodnie drętwieliśmy na widok nowych pończoch na wiadomo czyich nogach –

teraz należałem do innego świata.

Byłem mieszkańcem lśniącego jak dopiero co wysmołowany dach zamczyska – oni byli

pospólstwem stłoczonym u wrót. Wyniosłość okazywała się sztuką straszliwie łatwo dostępną.

Nagle wyłaził ze mnie urodzony, rasowy, wręcz błękitnokrwisty możnowładca. Nie zwracałem

uwagi na tłum, milczałem, nie reagowałem ani na przyjazne, ani na wrogie nagabywania, nie

przyznawałem się do dawnych znajomości, a wszystko, czego nie czyniłem po staremu, i zwłaszcza wszystko, co czyniłem po nowemu – czyniłem z absolutnie perfekcyjnym arystokratyzmem. Byłem z innej planety. Otwierały się wrota, rozdziawione gęby motłochu wypełniała buchająca z wnętrza dworska aura, wyciągnięte dłonie pragnęły choć musnąć skraj królewskiej tapicerki, wybałuszone oczy pożerały opalizujące bagienną zielenią lampki tablicy rozdzielczej; przy wtórze

uruchamianego motoru wstępowałem do komnat.

Wnętrze samochodu pachniało tytoniem, benzyną, korkiem, pastą do butów, flanelową

koszulą praną w szarym mydle – mieszanka wybuchowa w sensie ścisłym. Zapadałem się w – tak

symetrycznie pofałdowane, że sprawiały wrażenie brązowego odlewu – ruskie siedziska, gapiłem przez okna na spadziste łąki i słuchałem monotonnych głosów sławiących nasze okolice. Wszyscy zachwyceni pięknem naszych stron przybysze mówili identycznie – nie trzeba nawet zaznaczać, że ich głosy zlewały się w jeden głos, była to jednogłośność absolutna; ten sam ton – asekuracyjny, ten sam sens – obłudny, i ta sama stylistyka – zawiła.

– Czas płynie, panie Naczelniku, czas płynie nieubłaganie, do emerytury zostało wprawdzie

jeszcze trochę, ale i to jak z bicza przeleci, trzeba zwolnić tempo, ma się rozumieć: zwolnić w znaczeniu osobistym, zwolnić w znaczeniu: sił do biegu nabrać, nawet jakby to końcówka biegu być miała; końcówka, ma się rozumieć, w znaczeniu przyrodniczym, młodzi towarzysze naszą

pracę będą kontynuować, duch towarzysza Stalina żyje w nich i coraz wyraźniej jest w ich działaniu widoczny...

– Podobno nie tylko duch towarzysza Stalina żyje? – rzeczowość w głosie pana Naczelnika

była tak skrajna, że wyraźnie zahaczała o brak należytej nazwisku Generalissimusa odświętności.

– Gadanie ludzkie. Niestety. W tym wypadku tylko gadanie ludzkie. Co pan słyszał, panie

Naczelniku? I jeśli można – od kogo? Co i od kogo?

– Tabor cygański przejeżdżał przez Sigłę, Cyganie grali i śpiewali. Rzewnie, bardzo

rzewnie. Słowa najrzewniejszej pieśni opowiadały o złym Berii-Brewerii i jeszcze gorszym

Chruszczyku-Łotrzyku; uwięzili oni, a potem otruli towarzysza Stalina, ale ani jedno, ani drugie się nie powiodło, trucizna nie zmogła żelaznego organizmu, kraty w oknach okazały się za słabe dla palców Josifa Gieroja, wymknął się on zdradzieckim oprawcom, zbiegł do Gori, tam się kuruje, tam gromadzi swych najwierniejszych pretorianów i niebawem na ich czele na Moskwę ruszy.

– Tak Cyganie śpiewali? Panie Naczelniku?

– Tyle usłyszałem i tyle zrozumiałem. Coś jeszcze śpiewali, ale strofy w niebiosa umknęły,

tabor jechał żwawo...

– Zostawmy to. O czym to ja...

– Że duch Stalina żyje...

– Bezlitosny człowiek z pana, panie Naczelniku... Tak, duch jego żyje i żył będzie...

Specjalnie w młodzieży... Trzeba młodym powoli robić miejsce, trzeba zwolnić tempo, trochę

spasować choć w sobotę, choć w niedzielę. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił – tyle jeszcze z religii człowiekowi zostało. Wyjechałoby się gdzieś, na trawie poleżało, jak ptaki śpiewają posłuchało, ognisko rozpaliło, kielicha z przyjaciółmi wypiło. Gdzie, jak nie tu? Gdzie, jak nie tu, panie Naczelniku?

– Nigdzie – burzenie retoryki szło tak nieustępliwie, że nie było siły: aparatczycy zaczynali się całkowicie gubić; jeszcze poprawiali się na siedzeniu, jeszcze na resztkach pochwalnego transu narracyjnego próbowali choć kawałek ujechać.

– Gdzie, jak nie tu? Okolica piękna, powietrze zdrowe, widoki niezwykłe, nieraz jak się w te strony zawitało, myślało się: szczęśliwi ludzie muszą tu mieszkać...

– Jak sto diabłów – pointował z maksymalną stanowczością pan Naczelnik.

Tym razem zachwyceni naszymi okolicami przybysze milkli jeśli nie na dobre, to na dobrą

chwilę. Potem spoglądali pytająco.

– Panie Naczelniku? Pan naigrawa się? Nie pierwszy raz dzisiaj?

– Skąd!

– Co pan w takim razie chce powiedzieć?

– Nic. W całej rozciągłości pragnę jedynie potwierdzić wyjątkową szczęśliwość naszych

stron.

– I ich piękno?

– I ich piękno. Macie, towarzyszu, absolutną rację. Gdzie, jak nie tu?

I wszyscy obracaliśmy głowy, i patrzyliśmy z ukontentowaniem na sunące za oknami wołgi

doliny Kościejowa, Wiecznej Osady, Czerchli, Kopytnej, Głębin. Jechaliśmy w głąb liściastych lasów Bukowej, Dziechciejowa, Lutrzenki – auto przystawało na końcu drogi, szliśmy po łagodnie wznoszącym się stoku Skałecznego, dym płynął nad dachami pojedynczych domostw; potem

wstępowaliśmy na wąskie ścieżki, białe strumienie wzdłuż nich biegły, leśne węże grzały się na brzegach. Docieraliśmy na niebagatelne wysokości, pod nami były wszystkie góry i wszystkie

doliny, szliśmy jeszcze wyżej, z dusznych od bliskości niebios polan widać było masywne cienie Tatr i kruche wieże cieszyńskich kościołów, pan Naczelnik unosił rękę i obracał twarz ku kolejnym stronom świata, i wskazywał dogodne parcele.

– Stok południowy – najlepszy. Stok wschodni – bardzo dobry. Stok zachodni – wbrew

pozorom niezły. Stok wprawdzie północny, ale bardzo ciekawy. Droga – widać jasne pasmo – do samego celu dochodzi. Niewielką daczę można postawić w parę tygodni. Choć jak już, to doradzam coś obszerniejszego i masywniejszego. Dolina widna, ale jednak – że powiem coś od siebie –

jesteśmy w górach. Zimne wieczory i ranki nie tylko od świętej Hanki. Nieraz wcześniej, choćby na świętojańskie deszcze, dobrze w kominku przepalić, a jak będzie kominek, to piec czy nawet dwa piece przy sposobności – żaden przecież problem, a i koszta nie tak wielkie.

Przybysze doznawali uniesienia, zachwyconym spojrzeniem omiatali miejsca swych

przyszłych siedzib, brali w posiadanie dolinę po dolinie, podobało im się wszystko i podobało się im wszędzie, byli gotowi kupować stoki południowy, wschodni, zachodni i północny, byli gotowi osiąść w centrum, w Jaworzniku, w Białym, byli zachwyceni Bawolą Górą, Obchodzitą,

Łoszowem, Czantorią, Kalinową Skałą, nie mogli się zdecydować, czy piękniejszy widok jest

z Kamienistego, z Jarzębinowej czy z Żółtego Krzyża – wszędzie było jednako pięknie i wszędzie było jeszcze piękniej, i jechaliśmy dalej, i wspinaliśmy się jeszcze wyżej, i wreszcie docieraliśmy za wszystkie potoki, za wszystkie góry i za wszystkie doliny, i byliśmy w miejscu, z którego widać było całą ziemię, byliśmy w miejscu, z którego widać było i Bieszczady, i dachy Krakowa; niebo nad naszymi głowami było granatowe, złote ciała niebieskie płynęły po nim niczym fantastycznie opalone wczasowiczki, zapach pierwszego siana był niepojęty i obezwładniający, słychać było szum Olzy i Wełtawy; i cień Dunaju odbijał się w wysokim powietrzu, a jak się wytężyło wzrok, całkiem wyraźnie widać było mury Pragi i zaułki Wiednia; dolina pod naszymi stopami była

zarazem i stroma, i łagodna, stojący na jej dnie biały dom z drewnianą, pociemniałą od deszczów werandą był zarazem daleki i bliski, krystaliczny tlen zdawał się działać jak obie strony wojskowej lornetki, to oddalał, to przybliżał widok.

Z bliska widać było trzy dziewczyny w żółtych sukniach, zbierające w ogrodzie maliny,

hamak rozwieszony pomiędzy sosnami i kogoś głęboko w nim śpiącego, pusty leżak przed

wejściem, na werandzie dwie sylwetki pochylone nad szachownicą, szeroko otwarte okna, dzbany soku porzeczkowego na parapetach. Gdy soczewki powietrza się odwracały, widać było tylko biały dom stojący pośrodku dymiącej trawy, z otwartych okien płynęła muzyka, ktoś grał na pianinie, ktoś śpiewał Gigi L’amoroso.

Przybysze rozglądali się tryumfalnie, wreszcie trafiliśmy, wreszcie jest miejsce miejsc,

wreszcie mamy to, czego szukamy! Tu! Tylko tu! Tylko i wyłącznie tu!

– Nie bardzo. Nie bardzo, a nawet zupełnie nie. – Pan Naczelnik przecząco kręcił głową. –

Podeszliśmy tu bardziej dla ciekawości, dla nieziemskiego widoku i dla dopełnienia eskapady niż dla interesu. Tak jest: wiadomy dom i wiadoma ojcowizna. Nie do sprzedania i nie do kupienia.

Prorok, nie prorok, listonosz, nie listonosz – nie odstąpi ani metra. Nie ma co prorokować – rzecz pewna. Ani metra za żadne pieniądze. Szkoda gadać. Moja zwierzchność tu nie sięga. Wasza

zwierzchność, towarzyszu – proszę darować – także nie. Obywatel prorok ma wysoko

postawionych znajomych? Zaginioną małżonkę kogoś ze ścisłego kierownictwa partii i rządu

odnalazł i ocalił? Czy wiem o tym? Nie tyle wiem, bo czarno na białym nikt nie poświadczył... Ale coś ludzie gadali... A jak gadali, to słyszeli... Owszem na chłopski rozum: bez takich znajomości Fryc nie dałby rady. Od ludzi grosza nie bierze, a wypłata listonosza na niektóre jego wydatki nawet w połowie, co tam w połowie! nawet w jednej dziesiątej, a niekiedy, moim zdaniem, i w jednej setnej nie starczy! Ale chłopski rozum nie tylko dla mnie nie jest najwyższą instancją. Są instancje wyższe, subtelniejsze i nade wszystko niedostępniejsze... Nie, w takim razie nie zajdziemy choć na szklankę wody. Ani w takim razie, ani w innym. W tym domu nie akceptuje się żadnych odwiedzin, niezapowiedzianych zwłaszcza. Moich też nie. Powtarzam: Naczelnikiem jestem na

poczcie. Dobra znajomość, nawet zażyłość owszem istnieje, być może nawet głęboka, ale daleka od poufałości, a wpadanie bez zapowiedzi jest poufałością. Obie strony tego rygorystycznie pilnują.

Tym rygorystyczniej, że nie tylko w Sigle łażenie po chałupach to jest codzienność i nie dziwota: na razie w prawie wszystkich naszych małych, a nawet średnich miasteczkach – o wioskach nie ma co wspominać – dwa telefony na krzyż... Jak ludzie mają zapowiadać, że wpadną z wizytą?

Heroldów słać? W tym wypadku sytuacja inna i szczególna. Gdy się wchodzi na przedsionki Bóg wie czego – trzeba ze specjalną pieczołowitością, a nawet ostrożnością pilnować reguł. Umówić się również niepodobna. Nie ma co kombinować. Nie przyjmą nas. Psami nie poszczują, ale

niepokojące rzeczy mogą się zdarzyć. Zbierajmy się, pora późna. Widzieliśmy wszystko, a nawet więcej. Więcej, niż powinniśmy. Miejsce niezwykłe, ale tylko na jeden rzut oka, zapuszczać się głębiej, a nawet przystawać dłużej nikt nie śmie.

I zachwyceni pięknem naszych stron przybysze bez szemrania odpuszczali, bez żalu

rezygnowali, na nic nie naciskali, przelotna chęć wywarcia presji służbowej odlatywała z furkotem, zachwyt płynnie znikał z ich rozmytych rysów; nie było wiatru, niebo dalej bezchmurne, ten sam upał na wysokościach, a nas nagle zimny dreszcz przechodził; szybkim krokiem, nadmiernie

szybkim, jakby dla koniecznej rozgrzewki, ruszaliśmy w kierunku czekającej u stóp zbocza wołgi.

W ostatniej chwili oglądałem się za siebie: na progu domu stał odziany na czarno mężczyzna, unosił dłoń ku oczom i spoglądał w naszym kierunku – zaczynałem się trząść i biegłem, i ledwo zauważałem, że i pan Naczelnik, i towarzyszący nam przybysze też się trzęsą i też biegną; kierowca czekał na nas z zapalonym silnikiem i otwartymi drzwiami, wpadaliśmy do środka, auto ruszało z piskiem opon, zaciśnięte na kierownicy dłonie szofera były białe jak śnieg, tłuste krople potu spływały mu z czoła.

Rozdział

II

Prorok przychodził w porze dojenia krów. Starka Zuzanna szła do obory; reszta

domowników nie wiadomo, a raczej dobrze wiadomo, gdzie się podziewała: pan Naczelnik

wyskakiwał do Rotha na kieliszek, góra trzy; stryj Ableger w Papierni Habsburgów grał w ping-ponga, Jano, przyszły szofer, a w dodatku muzyk, woził gości na kwatery, o Kornelu szkoda gadać

– studiował teologię w Warszawie i choć wciąż pisał, że przyjedzie – nie przyjeżdżał; starzyk Schkryfani spał jak zabity w komorze, Hermina w Domu Zborowym miała próbę chóru – na całą

wieczność zostawałeś sam i miałeś surowy nakaz nieotwierania nikomu.

– Choćby nie wiadomo kto i nie wiadomo jak się dobijał. Nie puszczasz nikogo! Nikogo!

Zrozumiano? – Tak. Zostawałeś sam i skurczony ze strachu czekałeś, aż nie wiadomo kto i nie wiadomo jak zacznie się dobijać. Kuchnia była olbrzymia i od lat niejedno się w niej działo, ale w porównaniu z czekaniem na nie wiadomo jaki i nie wiadomo przez kogo wszczynany łoskot

wszystkie stare strachy: piszczel wysuwająca się z kąta, kartka sfruwająca z kredensu, widmo wylegujące się na otomanie, strzelanina w stygnącym piecu, mysz szeleszcząca za kredensem,

nawet stukania żegnających się ze światem zmarłych – były niczym. Panowała głucha cisza. Im dłuższa, tym głuchsza i na odwrót.

Składałeś już wtedy roztrzęsione ręce i zaczynałeś się modlić. Modliłeś się, by gdzieś,

gdziekolwiek, nawet najdalej, nawet na Bawolej Górze albo na Żółtym Krzyżu zaszczekał pies, modliłeś się o gwizd pociągu jadącego do Głębin, o śpiew chórzystów w Domu Zborowym,

o ględzące głosy pijaków w gospodzie. Z całych sił prosiłeś Boga, by cokolwiek przerwało

przerażającą ciszę, i jak to w tamtych czasach – gdy komunikacja pomiędzy ziemią a niebem

działała po ludzku – prośba zostawała wysłuchana. Bez specjalnych fajerwerków, ale skutecznie.

Nie od razu, ale rychło. Nie raptownie, ale z przyjazną stopniowością.

Najprzód rozlegały się jakby pojedyncze komarze wizgi. Jakby jakiś jeden, nie wiadomo

jakim cudem na dwudziestostopniowym mrozie żyjący, komar raz po raz zrywał się do lotu. Potem, po nieskończonej ilości prób, kiedy zdawało się: nie tylko z lotu, ale i z życia nic nie będzie, udawało mu się jednak wystartować. Leciał nad metrowymi śniegami, leciał nierówno, męczeńsko i sinusoidalnie, ale leciał. Raz ciszej, raz głośniej, raz niżej, raz wyżej – w sumie coraz wyraźniej.

Chwili, w której komarzy wizg przeobrażał się w skrzypienie śniegu, nigdy nie udało się

uchwycić. Nagle w bliskim obłędu pomieszaniu lęku i ulgi uświadamiałeś sobie, że słyszysz kroki.

Ktoś obuty w masywne narciary jest jeszcze daleko, ale zmierza w twoim kierunku. Schodzi

z Kamienistego, idzie spory kawał po zamarzniętej na amen rzece, wspina się na stromy brzeg przy basenie, potem mija szkołę, instytut bakteriologiczny, siedzibę Stowarzyszenia Jedną Nogą

w Grobie, Pijalnię Wód, kościół i studnię Hoffa; już słychać nie tylko jego kroki, ale i Czas, byśmy ze snu powstali śpiewany przez chórzystów; deliryczny gwar u Rotha nabiera mocy, pociąg wspina się po nasypie, nie wiadomo kto otrzepuje buty na schodach i nie wiadomo jak zaczyna się dobijać.

Sień jest mroczną i lodowatą maligną. Umrą, umrą, umrą. Pod powleczoną brunatnym

szronem powałą świeci słaba żarówka, ktoś skrada się przez ogród. Otwierałeś drzwi, ciemność pytała, czy zdajesz sobie sprawę, jak bezmierny jest kosmos? i siadała na ławce w kuchni,

i rozpinała guziki poczciarskiego płaszcza, i wyjmowała zza pazuchy ogromny skoroszyt,

i ostrożnie kładła go przed sobą, i powoli obracała bezlik wypełniających go stron. Wszystkie kamienie są dziełem przedwiecznych rzeźbiarzy. Wszystkie drzewa wymknęły się Bogu.

Uciekałeś, uciekałeś z całych sił. Udało się przedrzeć przez chaszcze, potem wokół osady

i w dół kamiennymi schodami. Pomagał ci przygodny towarzysz podróży, zatrzymywaliście się, by opatrzyć rany. Potem biegliście dalej w głąb obcych przedmieść, w głąb krainy wrogów. Ktoś

wdziewał ciasną rękawiczkę. Nagle wszystko wracało na swoje miejsce. Za ogromnym kuchennym

stołem siedział zmęczony i przemarznięty listonosz i z niesmakiem kartkował skoroszyt, i raz po raz spoglądał na wiszący na ścianie majolikowy zegar. – Ile można doić krowy? – mruczał

z irytacją. – Jak długo można doić dwie krowy? Ja rozumiem, że dwie krowy można doić dwa

tygodnie, ale dwie krowy doić dwie godziny? Nie rozumiem. Z coraz większym niesmakiem

kartkował skoroszyt i wyjmował z kieszeni kopiowy ołówek, i z rosnącą furią zaczynał skreślać pojedyncze słowa, zdania, akapity, nawet całe strony. – Duch światłości – cedził z wściekłością. –

Jaki znowu duch światłości? I jeszcze: Duch światłości unosił się nad... Nad czym do króćset unosił

się duch światłości? Chyba nad moją czapką! – Fryc Moitschek podnosił głos, jeszcze raz sięgał do kieszeni, tym razem wydobywał zapałki i paczkę cameli, zapalał ze smakiem i wracał do

kwestionowania skoroszytu. I natychmiast znajdował kolejny dyskusyjny fragment, i kabotyńsko pozorował oburzenie. – Posłuchajcie, ludzie! – rozglądał się po pustej kuchni. – Posłuchajcie, ludzie, jakimi zabobonami się was karmi! W epoce świętego spokoju – jak wół jest tu napisane –

w epoce świętego spokoju szatan i jego wysłannicy swobodnie chodzili po ziemi. Wszyscy ich widywali. I nie: że wszyscy widywali, a ja tylko słyszałem, tylko znałem z opowiadań. Skąd! Sam widziałem! Sam widziałem trzy razy! Powtarzam: po trzykroć było mi dane ujrzeć Księcia

Ciemności! Jego skowyt wypełniał izbę, podłożony przez niego ogień płonął pod piecem,

owładnięty przez niego świat był zasypany śniegiem i skuty mrozem. Słowa do rozważenia na dzień dzisiejszy są następujące: Biegli w nauce twierdzą, i nie ma powodu im nie wierzyć, że za wiele miliardów lat żółwich, a może nawet zwykłych, słońce zgaśnie i świat przestanie istnieć. Ale zanim!

Zanim! Zanim! Zanim za wiele mniej lub bardziej żółwich miliardów lat – nie trzeba chyba dodawać, że jeden żółwi rok to jest czas, jakiego potrzebuje żółw do przebycia jednego roku świetlnego – zanim tedy takie mgnienie minie, zanim słońce zgaśnie i świat przestanie istnieć –

zanim koniec wszystkiego nastąpi, są silne przesłanki, że szatan, a wraz z nim ludzie, raz, dwa, a może wręcz trzy razy doprowadzą do apokalipsy na ziemi; wszystko wpierw zniknie i wszystko następnie zostanie powtórzone. Najprzód wszystko do przedostatniej komórki, do przedostatniego mikroba, do przedostatniego strzępu pleśni sczeźnie; następnie od pojedynczej komórki, od cudem ocalałego mikroba, od milimetrowej nitki pleśni wszystko zostanie powtórzone. Poczną wrzeć pierwiastki, ogień pójdzie z minerałów, eksplodują wodorosty, wybuchną trawy i puszcze; zaroją się oceany, zwierzęta wyjdą na ląd; w odpowiednim momencie pojawi się człowiek śniegu, po nim homo erectus , habilis , sapiens i inne osoby towarzyszące, umysł ludzki zacznie swe popisy, ruszy cywilizacja, narodzi się bałwochwalstwo, chcąc nie chcąc Chrystus będzie musiał powtórzyć Pierwsze Przyjście. Pytanie: Czy powtórzenie Pierwszego Przyjścia będzie Pierwszym czy Drugim Przyjściem – zwłaszcza jakby wszystko miało się powtórzyć trzy razy? W nawiasie: rozważyć odpowiedź: Pierwsze Przyjście Bis.

Fryc Moitschek milkł, przerywał lekturę, ale niczego już nie kwestionował ani z niczego się nie natrząsał. Przeczytane linijki nie były aż tak katastrofalne, jak się zapowiadało? Może na odwrót? Może wydały mu się bezbrzeżnie prostackie i milczał zupełnie osłupiały? Tak czy tak, kopiowy ołówek zawisał nad stroną, ale nie opadał, prorok spoglądał na zegar, zatrzaskiwał

skoroszyt. – Za piętnaście minut muszę być na dworcu. Tak jest. Za piętnaście minut pewna

zrozpaczona osoba przyjeżdża warszawskim pociągiem. Tak jest. Bezradna i do cna zdesperowana osoba. Pisma zostawiam w dobrych rękach. I w bezpiecznym miejscu. I Fryc wstawał zza stołu, i szedł w głąb domu, uchylał wszystkie drzwi i mijał wszystkie pokoje, krok jego był pewny, niczego nie szukał na oślep, przechodził przez pachnące nakrochmalonymi obrusami jadalnie, mijał

komorę, w której od nie wiadomo kiedy zamknięty był starzyk Schkryfani, szedł przez pełne

niejasnych zarysów sypialnie, przez zrujnowane przedwojenne salony, przez czekające, aż na

środku wyszorowanych delin stanie trumna kolejnego domownika, świetlice; szedł przez pokoje kawalerów i pokoje panien i docierał do ostatniej izby, i otwierał stojący pod ścianą czarno-złoty zegar, i kładł na jego dnie płynnie znikający tam skoroszyt, i zapinał płaszcz, i przepadał w pełnej majaków sieni.

Starka wnosiła do kuchni dzban parującego mleka, na stole leżała zapomniana paczka

cameli, ich niebieskawy dym unosił się pod sufitem.

– Przeżyłeś? – po ukończeniu wszystkich dziennych spraw na ogół miała dobry humor. –

Przeżyłeś jakoś? Nikt się nie dobijał? Nikogo nie było?

– Nikogo.

– Dobrze. Bardzo dobrze.

Jeden za drugim, a nawet równocześnie pojawiali się wszyscy domownicy, zarumieniona

chyba nie tylko od śpiewania pobożnych pieśni Hermina, podochocony pan Naczelnik, zgrzany do nieprzytomności stryj Ableger.

Przemarznięty do kości, ale pełen wigoru Jano, przyszły szofer, a w dodatku muzyk,

wjeżdżał na podwórze; z lekkich, pomalowanych na niebiesko i pokrytych staniolowymi pająkami sań wyskakiwał obładowany tobołami Kornel.

– Warszawskim! Tak jest! Warszawskim przyjechałem! – wołał od drzwi. – Od paru dni

mnie nosiło! Nosiło mnie jak diabli! I w końcu mówię sobie: nie ma mowy, wsiadam, jadę!

I wsiadłem, i przyjechałem, i jestem!

I witał się ze wszystkimi, i ze wszystkimi się ściskał, objąwszy zaś brata swego, natychmiast jął mu coś szeptać do ucha. Stryj Ableger słuchał z najwyższym zajęciem, potrząsał głową. – Całą drogę? W taką zimę? Ja pierdolę! Szal? Wielbłądzia wełna? Futro? Szyfon? Nansuk? Dotąd

przecież tylko latem? Tylko latem! Czekał na dworcu?

– Co tam szepczecie? – przerywał im pan Naczelnik. – Nie ma co szeptać! Kolejna panna...

Kolejna usiłująca samobójcze ochoty od siebie odegnać nieszczęśnica do Fryca przybyła – żadna nowina. Dajcie Frycowi spokój! Drugiego takiego listonosza ze świecą szukać...

– I drugiego takiego jasnowidza? – Starka Zuzanna stawiała na ogniu gar pełen

frankfurterek. – I drugiego takiego uzdrowiciela? – Jawna prowokacja brzmiała w jej głosie.

– I drugiego takiego jasnowidza, i drugiego takiego uzdrowiciela – powtarzał wolno

i głucho pan Naczelnik.

– A gdzie – starka podnosiła głos – a gdzie szukać drugiego takiego cudotwórcy? Gdzie go

szukać? W Piśmie Świętym, w domu obłąkanych czy może w...

Pan Naczelnik otwierał usta, aby odpowiedzieć, a bardziej jeszcze zagłuszyć ostatnie,

niechybnie dotkliwe dla wyznawcy proroka słowo, ale pomoc nadchodziła z nieba, a dokładnie: zza ściany; nagle rozlegał się tam zwierzęcy i nad wszystkim górujący i wszystko tłumiący ryk starzyka Schkryfaniego. W milczeniu siadaliśmy do stołu.

Paczka papierosów z narkotycznym wizerunkiem dromadera, jak gdyby nigdy nic, leżała

pomiędzy talerzami, pan Naczelnik ściśle ponad nią sięgał po musztardę. – Do Fryca kolejna

owładnięta śmiertelną depresją nieszczęśnica przybyła – żadna nowina. Ale to, że Jula Mrakówna zamierza na święta przybyć do domu w towarzystwie pewnego zatwardziałego katolika – to jest nowina! Dziewczyna z katolickim fundamentalistą życie dzielić pragnie i wiliować na farę z nim przybywa! To jest nowina! Pacjentki Fryca...

– Pacjentki? Zawsze była mowa o słuchaczkach – mruknęła starka.

– Pacjentki Fryca – powtórzył z naciskiem pan Naczelnik – uzdrawiane przezeń również –

tak jest, Zuzko – głoszeniem wykładów, pacjentki tedy, a też słuchaczki, a nawet można

powiedzieć: studentki! Tak jest: studentki Fryca – będą mu wybaczone. Zwłaszcza jak je wyleczy...

– Na zbyt rozległe wybaczanie ani się nie zanosi, ani nigdy nie zanosiło. Studia studentkom jakoś nie idą... O wyleczonych głucho... Sam nieraz o tym bałamucisz...

– Mnie się zdaje, że ja o bałamuctwach Pana Boga, nie Fryca, wspominam. Może zresztą to

jest jedno i to samo...

– Pan Moitschek opracował i stosuje długi i w specjalną stronę biegnący tor edukacji... –

próbował z nagłym i nieco sztucznym ożywieniem wtrącić stryj Ableger, ale jedno spojrzenie starki

– nie trzeba dodawać: wyraźnie ostrzegające przed pogarszaniem beznadziejnej sytuacji – starczyło.

Starczyło i nie starczyło.

– Oświadczam ci, żono moja – pan Naczelnik nagle nabzdyczył się, napuszył, rozindorzył,

spurpurowiał – oświadczam ci uroczyście: jadowiciejesz na stare lata. Nie jest to wielki problem, prawie każdy jadowicieje; rzecz nie w samej jadowitości, a w sztuce jej skrywania...

– Są sytuacje – starka omiotła męża ciężkim wzrokiem – w których nie mogę się

powstrzymać.

– Rozumiem cię, Zuzko, ale oboje wiemy: ćwiczenia są drogą żywota.

– Ja wiem, co do ciebie pewności nie ma.

– Powściąganie rozmaitych przywar całe życie ćwiczę, choć akurat kąśliwości najmniej...

Jak można powściągać coś, czego się praktycznie nie ma? Ale zostawmy to, na razie zostawmy, bo się pogubimy. Tak czy inaczej, pacjentki czy inne uczennice Fryca będą mu wybaczone. Pastor natomiast – pomimo wzmożenia domowej tragedii – ani myśli o wybaczeniu, ani myśli iść na

ustępstwa. – Po moim trupie! – powiada. – Po moim trupie! A oni: Ojcze czcigodny, nasza miłość wszelkie przeszkody pokona! – Znam sprawę co do joty, bo przecież – jak się domyślacie – poczta aż huczy, aż dym i żar idzie od naszego nowiutkiego dalekopisu! Skąd! Listów nikt nie otwiera!

Fryc owszem, ma dar czytania pisma skrytego w kopercie i złożonego bądź ile razy, ale nie czyni z tego użytku – surowo przykazałem... Z całą służbową surowością przykazałem... Chyba że zło, chyba że wielkie zło wyrządzone by być miało, zbrodnia popełniona... O tym Fryc i tak skądinąd by wiedział...

– Jak tyle wie, niech raz coś powie – w głosie starki, rzadkość sama w sobie, pełnego

przekonania nie było – bestialstwo dawno popełnione, a ten ani dudu... Ile czasu przeszło? Trzy lata z okładem! Najlepszy dowód – jakby żyła, dawno by wróciła...

– Fryc powie, jak godzina wybije. Co to jest trzy lata? Przecież wiesz... Już wiesz... Już

niestety, Zuzko, oboje wiemy, jak to jest mało, jak to nic nie jest.

– Dla tej, co jej nie ma, może to być wieczność. Dla tego, co podobno wie, wystarczająco

długo, by wreszcie parę puścił.

– Może nie mówi, bo wszystkiego jeszcze nie wie i na uzupełnienie danych czeka, a może

wie, ale nie mówi, bo jeszcze nie pora, bo coś go powstrzymuje...

– Coś albo ktoś...

– Diabeł? Ciągle diabeł? Na okrągło diabeł? Kto co diabeł? Kogo czego diabeł? Komu

czemu diabeł? A może nie diabeł? Może ktoś inny? Może ktoś z przeciwnego bieguna? Może nie

Książę Ciemności, a Król Jasności? Może nie diabeł, a Pan Bóg? W sumie czemu nie? Może

zaginięcie Oli to był, to jest jakiś szczególny plan Boży, który w odpowiedniej chwili odsłonięty zostanie? Może Frycowi, może temu i owemu? Ja nie jestem od takich przypuszczeń, ale czemu od ciebie ich nie słyszę?

– Pan Bóg takich rzeczy nie robi.

– Pan Bóg nie takie rzeczy robi.

– Nie bluźnij, błaźnie błazeński!

– Zobaczymy. – Pan Naczelnik kunszt puszczania pewnych rzeczy mimo uszu miał

opanowany do perfekcji. – Na razie żadnych śladów, żadnych przesłanek, a raczej multum śladów i multum przesłanek, tyle że daremnych: żadne tropy, żadne śledztwa i żadne poszukiwania nic nie dały. Ile razy milicja, ile razy sami Pastorostwo, ile razy kto żyw: mężczyźni, kobiety, dziecka, starzykowie całą Sigłę przeczesali? A my sami? Ile razy wszyscy, jak tu siedzimy, szliśmy

w tyralierze? Od stacji do cmentarza i od Kamienistego do Jaworznika? Milimetra kwadratowego nie przepuszczając? I co? Znasz przecież odpowiedź! I nic! I bagna zbadane, i wszystkie studnie, i wszystkie strumienie przepatrzone! Każdy kamień w rzece, każda głębina, każda wierzbina... Ani śladu... A też żadna ze stu, a może dwustu na samą litą prawdę wyglądających opowieści o losach zaginionej się nie potwierdziła.

– Twoim zdaniem to lepiej?

– Lepiej, bo znaczy, że Ola przebiegle uciekła i dobrze się skryła. Może nawet gdzieś

w świecie.

– Gorzej, bo znaczy, że przebiegle porwana i dobrze skryta. Może nawet w pobliżu. Niby

pobliże przeszukane, a może nie dość przeszukane? Poza tym od kiedy ucieczka z domu lepsza od porwania? Skąd to wiadomo?

– A stąd, że w takim wypadku nikt jej nie zagraża, sama o ryzykownym, bo ryzykownym,

ale sama o swym losie decyduje.

– Sama sobie zagraża, a jak człowiek sam sobie zagraża – nie ma gorzej... No, chyba że –

jak przystało osobie szczerej i pozbawionej jakichkolwiek predyspozycji do komedianctw, wszelkie próby tonacji kabotyńskich wychodziły starce licho – chyba że do pewnego sławnego pogromcy

samobójczyń po pomoc się zwróci...

– Wierzysz w zbrodnię?

– Wierzę w Pana Boga i wiem, że zapomniany przez niego zwyrodnialec, pół człowiek, pół

zwierzę, więzi Olę, a może jej trupa; śmieje się w głos i zawodzi na całą dolinę; wszyscy przecież, jak tu siedzimy, słyszeliśmy ten upiorny ni to płacz, ni to rechot; starzykowe przy tym wrzaski –

starka wyciągnęła rękę w kierunku wiadomej izby – to jest kwilenie niemowlęcia! Cała Sigła

słyszała! Ze wszystkimi, najbardziej z Pastorostwem, ale i z nami potwór bawi się w ciuciubabkę, i na dodatek urągliwe, racicą nagryzmolone pisma wystosowuje! Ola listy z Monte Carlo czy znad Bajkału pisze! W Wenezueli wylądowała! Za sławnego latynoskiego piłkarza za mąż wyszła!

Tłumy na stadionach jej imię wykrzykują! Aż tu wiwatowanie dochodzi! Słyszycie? Posłuchajcie!

Ciarki przeszły nam po plecach, cisza nastała i w tej ciszy po chwili jakby daleki gwar

ludzkich głosów, a może szum morza jął się rozlegać; zamarznięty, ogromny jak obłok pszczeli rój budził się do życia, potem znów cicho; diabelski chichot nad groniami byłby teraz wysoce na miejscu, rozległ się jednak, o wiele niż przed chwilą chybotliwszy, głos pana Naczelnika:

– Kilka czy kilkanaście ekstrawaganckich listów jakiegoś popaprańca nic nie znaczy...

– Jakiegoś?

– Jakiegoś! Jakiegoś! Jak wiadomo, o kogo chodzi, to go zamknąć, i już! Jakoś go nie

zamykają.

– Bo to nie on. Kilkadziesiąt czy nawet kilkaset jego listów nic nie znaczy, ale kilka czy

nawet jeden list kogoś królującego nad czeluściami znaczy wiele... Ostatnio znów przychodzą...

Monstrum znów pisze...

– Kilkaset się uzbierało?

– Parędziesiąt nieważnych i parę ważnych, w sumie koło setki, a może nawet więcej.

Pastorowa mówi, że jak wszystkie zebrać, grubą książkę utworzą.

– Książkę? Niemożliwe. W książkach jest co innego... Tak czy tak, teraz mamy do

czynienia z inną okolicznością.

– Teraz są ślady? Dowody? Przesłanki?

– Na Boga, Zuzko! Powtarzam: Teraz jest inna, całkowicie inna sytuacja! Poważna, może

nawet niezmiernie trudna, ale nie tragiczna! Jula, w przeciwieństwie do swej siostry, nie przepadła bez wieści! Na odwrót! Do domu wraca! A że nie sama...

– Jak wiary się wyrzeknie – lepiej, żeby na wieki przepadła.

– Obie córki ksiądz ma stracić? Tego mu życzysz?

– Życzę mu, żeby pierwsza wróciła, a druga nie odeszła... I żeby wiary ani jedna, ani druga się nie wyrzekła, a jak któraś się wyrzekła, by czym prędzej łaskę Pana odzyskała.

– Osobna kwestia.

– Nie osobna. Pierwsza. Kto zabiera wiarę, lepiej, żeby życie zabrał.

– Nie szafujmy życiem. Nie szafujmy cudzym życiem, bo nasze niepewne.

– Wiara pewna.

– Twoja pewna, moja nie... Zuza, ty serio uważasz, że jakby Ola gdzieś w świecie wiarę

utraciła, to lepiej, żeby nie wracała?

– Gdzieś w świecie, a może gdzieś w pobliżu... Niech wraca i niech Boga za to, że zwątpiła, o wybaczenie prosi.

– A z drugą co? Co ksiądz Mrak ma w zaistniałej sytuacji zrobić? Ukamienować katolika?

– Wystarczy przegnać. Wystarczy precz przegnać.

– Zobaczymy, co się będzie działo – pan Naczelnik najwyraźniej nie chciał dalszych sporów

– zobaczymy. W tym sensie lepiej, że to i owo wiadomo... Wracając do rzeczy... Dalekopisy...

Jeszcze raz podkreślam: dalekopisy i depesze z natury rzeczy jawnie przychodzą, toteż rzeczy absolutnie pewne mówię, o niektórych zresztą od dawna cała Sigła huczy...

– Sigła faktycznie huczy – rozległ się niski i bardzo, nie tylko przez dyrygentkę

Kasperlikównę, ale i przez samego pana organistę Somnambulmeistra, chwalony głos Herminy. –

Sigła faktycznie huczy, ale za bardzo. Ludzie więcej, niż powinni, huczą i więcej, niż powinni, wiedzą. Dużo za dużo niż może z najobfitszych nawet przecieków przeciekać. Ktoś paple bez

hamulców? Czy jak? Skąd na przykład wiadomo, że ksiądz własnym trupem straszy? Bo to, że

młodych gromi i przegania, każde dziecko wie, ale ludzie całe zdania przytaczają i nie są to żadne wymysły, ale proboszczowe słowa jakby żywcem z kazań wzięte...

– Znalazła się stylistka! Urodzona badaczka frazy! Daruj, córo! Daruj i słuchaj: Otóż po

pierwsze – pan Naczelnik nie krył zniecierpliwienia – wszystko wiadomo z depesz, które ksiądz osobiście do Warszawy wysyła, po drugie: Jula obficie listy ojca cytuje.

– W telegramach? W telegramach listy cytuje? Obficie?

– A żebyś wiedziała! A żebyście wiedzieli! W telegramach cytuje! W dalekopisach

przytacza! Obficie! Tak jest! Szczodrze! – ryknął pan Naczelnik. – Poza tym są ważniejsze sprawy!

Stokroć ważniejsze! Istnieje wiedza tysiąckroć ważniejsza od swych źródeł! Owszem choćby i taka, że duchowa osoba na własnego trupa musi się powoływać! A może i na własne życie porywać!

Owszem: czysta retoryka! Owszem, pomiędzy moim trupem a moją śmiercią daleka droga! Daleka, ale jest! Choćby i taka! Wiedza nie wiadomo skąd, może tylko z przenośni, tylko z wzniosłych słów pochodząca, ale kluczowa! Ciało stało się słowem! Ciało stało się trupem! Trup stał się słowem! nie ma większej rzeczy! Nie ma dokładniejszego rozwiązania zagadki! Jakem przyszłym trupem!

Jakem przyszłym słowem! Jak pomiędzy wami siedzę – moi przyszli trupowie!

– Wstydziłbyś się – szepnęła starka.

– Nic nie słyszałem! Nic nie widziałem! – Pan Naczelnik w obronnym i uspokajającym

geście unosił dłonie. – Niczego nie czytałem! Mowy nie ma! Wracam do sporu Oli z ojcem!

Wymianę racji dalej przytaczam! Natychmiast dalszą wymianę racji przytaczam! – niemal krzyczał, popadnięcie w żenujący falset wisiało w powietrzu, na domiar żenady za pazuchę sięgnął

i wszystkim się zdawało, że wiadomą, na czworo złożoną kartkę wyjmie i in extenso list czytać zacznie, ale nie, ręka pusta, ton podniesiony, ale utrzymany, bez wstydu się obeszło; wszystko się udało, wręcz wirtuozersko wypadło; bez chwili przerwy choćby na oddech nastąpił powrót do

przytaczania, cytaty same z głowy jechały.

– Ksiądz Mrak ani myśli iść na ustępstwa! Pomimo wzmożenia tragedii domowej ani

myśli... Po moim trupie! – Owszem, tak! – Po moim trupie! – odpisuje! Po moim trupie! – Nasza miłość – odpowiada Jula – wszystko pokona. Wszystko pokona, choć – zrozum nas, księże ojcze –

z czasem. Czasu potrzebujemy. I wyrozumienia. Obecnie albowiem podziać się gdzie nie mamy,

oboje nas za nieobyczajność z domów akademickich i ze studiów usunięto, co jest osobna krzywda, niczego poza tym, że w dzień i w nocy pragniemy być razem, nie chcemy i niczego zabronionego nie czynimy, wręcz przysięgliśmy sobie z Grzegorzem czystość do nocy poślubnej, o to mniejsza...

Chwilowo u mojej przyjaciółki mieszkamy, ona wszakże sama na krawędzi wegetuje, pomocy

znacznie bardziej oczekuje, niż dać może; wiemy, że dla księdza ojca to trudne, usilnie jednak prosimy, by pod dach parafii choć na pewien czas...

– Słuchać tego nie idzie! Paszoł won! Paszoł won, bezbożniku!

– Tak jest! Odmeldowuję się! – pan Naczelnik odpowiedział z równie absurdalną, co

machinalną służbistością, jednakże opowieści w listach czy – niech będzie – telegramach nie tylko nie przerywał, ale dalej snuł ją bez najmniejszych zakłóceń, dopiero po dobrej chwili jakby się ocknął i jakby zarazem zupełny bezwład jął go ogarniać.

– Zuza, weź mnie zabij – wycharczał. – Błagam cię! Zabij mnie! Zabij mnie na miejscu!

Błagam! Poczęstuj mnie ołowiem! A jak nie masz pod ręką, to czymkolwiek! Zabij mnie, miłości moja, ale nie wyganiaj! I sama nie odchodź! Nie przegnasz mnie? I nie zostawisz? Prawda? Pozwól tedy, że od ręki – ni to chrząknięcie, ni to stłumiony chichot zakłócił tok przemowy – pozwól tedy, że – tak jest – od ręki! – wdzięczność okażę!

Pan Naczelnik z niejakim trudem wstał i jął wpierw powoli, potem coraz bezlitośniej zbliżać się ku starce; ona przez kilka sekund milczała i spoglądała nań równie błagalnym, co przerażonym wzrokiem. Przecież nie zrobi tej najstraszniejszej, najplugawszej i wielokroć mu zakazywanej rzeczy w świecie! Znowu? Dawno nic, a teraz coś? Znowu? Nie! Może zrobić wszystko, ale tego nie śmie! Nie! Nie! Nie!

On jednak był już bardzo blisko, minę miał wielce wymowną; powoli odwracaliśmy głowy,

jeszcze trochę udawaliśmy, że nie patrzymy, ale zaraz się zacznie niepatrzenie w sensie ścisłym, zaraz się zacznie nie na ludzkie nerwy widowisko. Pan Naczelnik – konsekwentnie i z okrutną flegmatycznością dusiciela, który wie, że zagnana w ślepy kąt i ze strachu całkowicie

sparaliżowana ptaszyna żadnym sposobem mu nie ujdzie – szykował się do rozstrzygającego skoku.

Nikt już na to, co się dzieje przy kuchennym piecu, nawet kątem oka nie spozierał, głowy

spuszczone, uszy po sobie, swoją drogą ewakuacja władz poznawczych równie instynktowna, co

zbyteczna – znane rzeczy się tam działy. Ona broniła się wściekle, on usiłował jej dłoń pocałować.

Cios był starannie, przebiegle i celnie wymierzony. Chwyt definitywny, rzadko stosowany,

ale jeśli już, to w pewnym sensie śmiertelny. W każdym razie – jakkolwiek to brzmi – kończący sprawę.

Wiadomo było powszechnie, że każda próba pocałowania starki Zuzanny w rękę

doprowadza ją do spazmatycznej histerii połączonej z chorobliwym śmiechem i rozpaczliwą gdzie pieprz rośnie ucieczką. Gdy ktokolwiek, choćby jeden z zachwyconych pięknem naszych stron

przybyszów, usiłował wstępnie, a nawet dalece przed-wstępnie głowę ku dłoni pani Naczelnikowej schylić, gdy ten najprostszy w świecie gest, ledwo zamarkowany zostawał – natychmiast zaczynała się apokalipsa.

– Ale! Ale! Ale! – krzyczała wniebogłosy starka i chowała dłoń i całą rękę za plecy,

najpierw jedną, potem obie i w tej osobliwej – jakby po skuciu kajdankami albo wręcz po amputacji ramion – pozie rzucała się do panicznego biegu dookoła pieca, a niekiedy w głąb domu. – Ale! Ale!

Proszę nie próbować! Nie waż się, człowieku! Co to? Co to? Ani się waż! Nie! Nie! Ale! Ale!

Osłupiali przybysze stali z rozdziawionymi gębami: o co chodzi? Chcieli się po ludzku

przywitać, a wygląda, jakby panią domu ciężko znieważyli? Chcieli dwornie dłoń ustami musnąć, a wygląda, jakby nie wiadomo jak bezceremonialny gest wykonali? Chcieli z galanterią się

zachować, a wygląda, jakby próby gwałtu się dopuścili?

Szok i pomieszanie pogłębiała okoliczność, że nikt z domowników nie kwapił się z jakimiś

wyjaśnieniami, nie wiedzieliśmy zresztą i do dziś – ani żywi, ani martwi – nie wiemy, jakie by to miały być wyjaśnienia. Erotyczne? Niby że na starczynej dłoni był jakiś punkt, który za

dotknięciem, a może za samym zbliżeniem męskich ust nieodpowiedzialne stany ciała i ducha

wywoływał? Klasowe? Niby że starka z całą pierwotną siłą swej chłopskiej duszy odżegnywała się od brzydzących ją arystokratycznych manier? Moralne? Niby że całowanie w ogóle, a całowanie w rękę szczególnie wszelakim zepsuciem zalatywało? Psychiczne? Niby że istniał taki zestaw

gestów – pochylenie głowy, wyciągnięcie dłoni, wysunięcie warg – które synchronicznie w jej pobliżu wykonane – histerię i paranoję w niej uruchomiały? Wszystko naraz? Inne jeszcze jakieś wyjaśnienia w grę wchodziły? Nie mieliśmy pojęcia, a nawet jakbyśmy mieli jakieś wytłumaczenia, i tak siedzielibyśmy po cichu. Nawet pan Naczelnik, który prawdopodobnie coś wiedział, który z pewnością znał jakąś arche-przyczynę, nie poczuwał się do choćby minimalnego

usprawiedliwiania żoninych ekstrawagancji, w najlepszym wypadku śmiech powściągał, a i to nie bardzo, nieraz do łez się zarykiwał.

Starka po pewnym czasie dochodziła do siebie, odzyskiwała równowagę, częstowała herbatą

i kołaczem, niby wszystko wracało do normy, ale przecież raz po raz na napastnika – jakby

sprawdzała, czy atak niepoczytalności minął mu zupełnie – spode łba spoglądała. Fatalny

i sponiewierany – wciąż całkowicie dlań nieczytelnym epizodem – przybysz był z kolei pewien, że nawrót jej szaleństwa może nastąpić w każdej chwili, siedział za stołem jak trusia, skracał wizytę, wrzątek pił duszkiem, parł, by natychmiast ruszać w drogę, a jak przychodziło do pożegnań –

kłaniał się starce z daleka. Z daleka? Z jak najdalsza.

Kiedy? W jakim okresie historycznym? W jakich okolicznościach społecznych i w jakiej

sytuacji rodzinnej pan Naczelnik po raz pierwszy postanowił obsesyjną słabiznę starki

wykorzystać? Przed wojną? Po powrocie z Węgier? Po wojnie? Za Stalina? Niedługo po jego

rzekomej śmierci? Krótko przed prawdziwą? Nie później. Komedia z elementami dławiącej

perwersji, a może nawet czystej pornografii, wystawiana była rzadko, ale trwała od Księgi

Wygnania, a może nawet Genezis. Umrą. Umrą. Umrą. Cmokanie – jeśli można tak powiedzieć –

starki w mankiet było dobre i ostre, a wszystko co wcześniej, czyli doprowadzanie jej do

bezbronności – jeszcze lepsze i jeszcze ostrzejsze.

Wszczynane przez pana Naczelnika pohańbienia żoninej dłoni szły znacznie dalej niż

w przypadku zachwyconych naszymi stronami przybyszów czy innych gości ze świata. Oni tylko

próbowali – on całował w sensu largo, a nawet szczodrzej. Oni – na Boga! – mogli nie wiedzieć!

Dopuszczali się strasznego wybryku, ale w nieświadomości! On działał ze starannie przemyślaną premedytacją i brał, bo musiał brać, pod uwagę dalekosiężne konsekwencje. Zdawał sobie przecież sprawę, że napad ze strony domownika stokroć krwawszy od ataku obcego, że zdrada zaufanego

najgorsza, że gwałt męża na żonie najmakabryczniejszy z możliwych.

Na szczęście – powtórzmy – pan Naczelnik po ostateczny oręż pocałunku na dłoni małżonki

sięgał rzadko i wyjątkowo. To prawda: ze śmiechem, ale też z – nie śmiech, a swoistą grozę

wzmagającą – wprawą oprawcy. Wpierw odcinał drogę ucieczki, potem osaczał w dogodnym

miejscu, najczęściej w kącie pomiędzy piecem a zlewem (pomiędzy – nazwijmy rzeczy po imieniu

– żywiołem ognia a żywiołem wody) i choć od starki – jak prawie wszyscy siglańscy mężowie od swych żon – był słabszy fizycznie, nacierał śmiało, dobrze wiedział, że sama świadomość tego, co nastąpi, działa na nią jak gaz obezwładniający.

Tym razem jednak nie wszystko poszło harmonijnie – zbyt był pewny siebie, wymknęła mu

się przy pierwszym podejściu, ale nie uciekała w głąb domu, inny rytuał czy inną dyscyplinę wybrała, bieg mianowicie dokoła pieca, a raczej wzdłuż pieca, tam i z powrotem wzdłuż trzech boków. Raz, dwa – trzy już nie. Błyskawicznie nadrobił straty, doścignął ją łatwo, objął w pasie, obezwładnił, założył pojedynczego nelsona; z lodowatą konsekwencją dążącego do celu

i forsującego ostatnie przeszkody szturmowca obnażył, a raczej trzeba powiedzieć: żarłocznym spojrzeniem oświetlił najczulsze miejsce i na dobrą, a nawet na bardzo dobrą chwilę przytknął do niego usta. Mieliśmy odwrócone głowy, ale znaliśmy bieg rzeczy: ona niczym ścięta piwonia

wiotczała w jego ramionach, uchodziła z niej dusza i zastygała w niej krew, słyszeliśmy ich oddechy i łomot ich serc; potem długo nieznikający rumieniec, zadyszka i falujący biust starki dowodnie świadczyły o sile i konsekwencjach starcia. Stało się coś więcej? A nawet dużo więcej?

Wystarczająco wiele pieczęci jest w skoroszycie. Pan Naczelnik w poczuciu słusznej chwały, ale i –

z lekka nie na miejscu – sytości wracał do stołu.

– Na czym to ja skończyłem?

– Usilnie prosimy, by pod dach parafii... – Kornel był blady jak papier, ale żadnej zagadki w jego bladości nie było, wszyscy wiedzieli wszystko; szczerze mówiąc, jak na perypetię, która zachodziła – powinien być bledszy, a nawet znacznie bledszy.

– Tak jest. – Pan Naczelnik westchnął głęboko, czuło się jego odzyskaną formę i euforyczny

nastrój; dopiero teraz na długą i barwną, na jeszcze dłuższą i jeszcze barwniejszą historię się zanosiło. – Tak jest. Usilnie prosimy, by pod dach parafii albo Domu Zborowego nas przyjąć. – Na mieszkanie w Domu Zborowym ewentualną zgodę daje Rada Parafialna – odpowiada Pastor –

i wam takiej zgody najwyższe to ciało za nic nie da. Natomiast na parafii zamieszkacie, ale po moim trupie, po trupie twojej matki i, jeśli żyje – po trupie twojej siostry. A jeśli nie żyje – po jej zmartwychwstaniu. Wrócić możesz, ale sama, przegoniwszy precz papistę! I nie tylko papistę, ale i, jak widzę, gołodupca, co snadź elementarnym ziemskim sprawom sprostać nie umie. Rozstań się z nim, wróć do domu, mnie i Boga proś o wybaczenie. Przegoń szatana! – Grzegorz, czcigodny

ojcze, nie jest hołyszem, sama długość – słuchaj córko! – pan Naczelnik wymownie spojrzał na Herminę – słuchaj ludu! – po nas wszystkich powiódł tryumfalnym okiem – sama długość i obfitość moich depesz świadczy, że jakiś grosz mamy, a raczej mieliśmy... Człowiek, którego kocham,

pochodzi z niezwykle zamożnej rodziny fabrykantów bawełny, niestety za miłość do luteranki

wyklęty został przez swą ultrakatolicką rodzinę; namawiam go, żeby na naszą wiarę przeszedł, ale on mówi, że po jego trupie; kocha mnie, jednak ani z powodu uczucia, ani z powodu klątwy tych, co żyją – wiary przodków się nie wyrzeknie. – Grzegorz? – Pastor na to – Grzegorz? Ciekawem który? Nawet imię po papieżu mu dali! Szkoda, że nie Pius! Jak już mam mieć za zięcia

papieskiego syna, to Pius byłby wyrazistszy! I jacy zamożni fabrykanci bawełny? Przecież

wszystkie fabryki władza ludowa upaństwowiła? Kłamstwo na kłamstwie! Jacy zamożni

i ultrakatoliccy fabrykanci bawełny? Gdzie ich tkalnie stoją? – Ach, tatusiu, w Edynburgu!

Większość familii wyemigrowała, ale i ci, co zostali w kraju, radzą sobie dzielnie. Z wojskiem interesy robią, wielu do partii należy – poza tym jednak, poza tym, że mają dryg do pieniędzy, niczym, naprawdę niczym się od nas nie różnią. Wszystko opowiemy, jak się zobaczymy. – Nie

zobaczymy się. Nie na waszych warunkach! – Niestety, kochany tatusiu, nie mamy wyjścia,

najpóźniej w Wigilię przyjeżdżamy z całym naszym obecnie – nie ma co ukrywać – ubożuchnym

dobytkiem; być może i z naszą wegetującą na krawędzi przyjaciółką, miej ojcze nad nami

miłosierdzie takie, jakie my dla niej mamy, jeśli nas nie wpuścisz, będziemy do skutku albo i do śmierci wpierw stać, a potem biwakować pod drzwiami parafii.

– Oblężenie! – klasnął w dłonie pan Naczelnik. – Oblężenie się nam kroi! I to oblężenie

długotrwałe! Przecież ani Pastor nie zmięknie, ani Jula nie ustąpi! Oboje jednej krwi i jednej natury! Swoją drogą – zwrócił się do Kornela – co o tej aferze mówi się w Warszawie?

Zapadła chwila kłopotliwej ciszy, pytanie – mimo iż Kornel nie był należycie blady – nie należało do – delikatnie mówiąc – najzręczniejszych; może pan Naczelnik celowo testował głębię rzekomo odzyskanej równowagi syna?

– Nic się nie mówi. Chyba nikt nic nie wie. Jula studiuje weterynarię, ja teologię... My... My się wcale nie widujemy – głos Kornela był jak jego bladość: niepełny.

Dojadaliśmy wieczerzę, ostatnia kiść frankfurterek, z chlebem, ale by go nie rozdrażniać,

bez musztardy, przeznaczona była dla starzyka Schkryfaniego. Najpierw starka – z lekko jeszcze naburmuszoną miną, ze z wolna znikającymi z jej oblicza śladami urazy – sprawdzała sznury

i łańcuchy pozwalające na nieznaczne uchylenie drzwi komory, potem obracała klucz w zamku,

podobno na jej zapach reagował najłagodniej, chyba była to prawda, wsuwała blaszany talerz

w gęstą ciemność, coś dotykało ręki, coś mamrotało, talerz w okamgnieniu stawał się lekki, cofała dłoń, zamykała drzwi; z nagłą ulgą wszyscy postanawiali posiedzieć jeszcze chwilę.

– A jakby tak jeszcze, na koniec, Zuzko umiłowana, po herbacie z rumem? Albo z sokiem?

Albo z tym i owym? – pan Naczelnik wstawał zza stołu, podchodził do kredensu i wyjmował dwie butelki. – Komu z rumem? Komu z sokiem? – Wszyscy chcieli to i owo, jedna starka sam rum.

Rozchodziliśmy się do spania, stryj Ableger i Kornel zabierali z sobą szklanki, rychło z ich izby zaczynała dobiegać gorączkowa opowieść wagonowa. Najprzód długi epicki szept, potem

szept kontra szept. Osobne opowiadanie o stąpaniu na palcach, osobne o ukradkowych

spojrzeniach, osobne o skradaniu się przez korytarz. Kornel raz po raz zaglądał do jej przedziału, ona spała okryta podróżnym pledem, miał zamiar się dosiąść, ale nie chciał jej budzić, zerkał jednak uparcie i coraz więcej szczegółów odnotowywał, i teraz szły strofy o jasnych prawie białych włosach, o czerwonym, brunatnym futrem podbitym płaszczu, o pończochach błyszczących jak

woda. Umrą, umrą, umrą. Hermina w swoim pokoju grała na akordeonie. Tango za tangiem. Jano, przyszły szofer, a w dodatku muzyk, okrywał konie derkami i gadał sam z sobą. Starka zabierała się do szorowania podłóg.

Jak zwykle zapadałeś w sen. W środku nocy budził cię delikatny brzęk zegara i szelest

powoli obracanych stron. Wysuwałeś się z łóżka, biegłeś po wilgotnych dechach; na biurku pana Naczelnika świeciła się lampa z żółtym kloszem, czytaliście razem. Na pierwszy rzut oka charakter pisma był zakręconym hieroglifem, na drugi samą przejrzystością. Teraz, po latach, gdy straciłeś rękopiśmienność i dławisz się z nostalgii – pismo Fryca zdaje ci się niedościgłym wzorem

dekadenckiej kaligrafii. Przywróć, Boże, władzę dłoniom i daj czynić choć w połowie tak piękne zapiski. Z kart unosił się i wypełniał cały pokój niebywały zapach. Żółty blask padał na sepiowe zapisane czarnym atramentem karty.

Demony nasze historie opowiadają. Nie ma siły. Każdy robak swój byt niepojęty łagodzi, jak umie. Część robactwa wyspecjalizowała się w konstruowaniu szybkich pojazdów, by przemieszczać się z miejsca na miejsce; część nauczyła się szyć ciepłe przyodziewki, by zimą nie zamarznąć, część buduje domy; jeszcze inni robakowie, dla ulżenia doli, grają na instrumentach, inni przyrządzają potrawy, inni umieją niezbicie dowodzić istnienia Robaka Wszechmogącego, który całe robactwo zbawi i da mu pokój wieczny na wieki wieków amen. My opowiadamy historie. My, czyli nasze demony. Piszemy błotnymi piórami na wilgotnym papierze. Jedni opisują życie tak, jak ono dzień po dniu biegnie, drudzy opisują przygody, których nikt nigdy nie przeżył. Pierwsi dają świadectwo, drudzy sprawiają uciechę. Czasem jedno łączy się z drugim, drugie z trzecim, a nawet dziesiąte z jedenastym. Niektórzy na przykład powiadają, że ci, co dowodzą istnienia Robaka Zastępów, to dopiero są bajarze nad bajarzami, a znowuż grający na instrumentach twierdzą, że właśnie ich brząkanina wprost od Najwyższego Robaka pochodzi, jego jest tchnieniem i jego figurą – kto nie chce, niech nie wierzy. Kto nie chce, niech nie wierzy, powtarzają ci odklejeńcy i kładą palce na klawiaturach, i dmą w rogi, i faktycznie ciężko się oprzeć. Niektórym mózg albo inna część wysiada i piszą dla poratowania zdrowia. Wychodzi na to, że historii jest nieskończenie mnogo. Złuda.

Złuda jeszcze większa niż aniołowie tańczący na dachu filharmonii. W istocie jest jedna historia.

Spod wszystkich, leżących jedna na drugiej jak w zbiorowej mogile, opowieści prześwieca jedna żywa opowieść. Człowiek rodzi się na dnie straszliwej czeluści, żyje nie wiadomo po co i umiera w męczarniach. Innej opowieści nie ma. Nie ma innego początku, innego środka i innego

zakończenia. Obraz może być różny, ale ramę ma jedną: trumienną. Można wybrać tysięczne opcje ulgi, można uwierzyć w Chrystusa, można samemu ogłosić się Chrystusem, można nieruchomo na własną śmierć czekać, można symfonię ułożyć, można kogoś zabić, można samemu się zabić.

Opowieści o samobójcach i mordercach, choć tajemnicze, istoty tajemnicy nie dotykają. Owszem, niektórym ci robakowie, co najkrwawiej nie wytrzymują życia i godzą ostrzem w siebie lub innych, zdają się ciekawi. Zwłaszcza mordercy i samobójcy żyjący na wielkich przestrzeniach – na stepach i w tundrach. Nasi mordercy i nasi samobójcy obracają się w ciasnocie. Zabijają siebie i innych na bagnach, w niskich porosłych jałowcami górach, nad zimnym morzem. Jaka kraina, takie jej mordy i takie samobójstwa. Takie jej wojny, takie zagłady. Jakie niebiosa, takie na nich znaki. Niskie i deszczowe. Kometa w kształcie pustej fury pokazała się nad Czantorią, lato było deszczowe i ciepłe, powstania wybuchały co parę lat, poprzedzały je serie nieodgadnionych zbrodni, śpiewano pieśni, kopano groby; sianie spustoszenia przechodziło z pokolenia na pokolenie.

Dopiero dziś wiesz, czym pachniał rękopis Fryca – kobiecą skórą i alkoholem, ściślej:

kroplą siglańskiego samogonu sunącą po przedramieniu Oli Mrakówny.

Rozdział

III

Mróz trzymał jak kryształowe imadło, śniegu było półtora metra i dalej sypało. Przy minus

dwudziestu nie ma prawa sypać, a sypało. Chodziliśmy w labiryntach i tunelach, Sigła była

warownym lodowatym grodem. Pan Bóg zamykał drogi przed Julą Mrakówną i jej katolickim

absztyfikantem. Nie mieli prawa dotrzeć. Ale dotarli. Szatan był silniejszy? Nie pierwszy raz. I nie ostatni.

W Wigilię z samego rana gruchnęła wieść, że fatalni kochankowie przybyli i dobijają się do

fary. Wiedzieliśmy o tym, zanim pani Odstertschilowa wpadła jak bomba do kuchni i jęła

opowiadać szczegóły. Słowo daję: wiedzieliśmy. Może nawet w wigilię Wigilii słyszeliśmy skrzyp płóz sunących po zamarzniętej rzece? Niby wszyscy byli spokojni, że nic się nie zdarzy, a w istocie wszyscy przeczuwali, że zdarzy się niejedno. Cisza przed burzą. Zero złowróżbnego rechotu.

Mroźna cisza przed śnieżną burzą.

W Wilię, jak zawsze, od czwartej wszyscy na nogach. Jak zawsze, a nawet jeszcze bardziej,

bo przecież w taką zimę najpewniejsze rzeczy niepewne. Domowy chleb od Wantułów mają

przywieźć – przywiozą, nie przywiozą? Może Jano, przyszły szofer, a w dodatku muzyk, będzie musiał konie zaprzęgać i jechać? Kto wie, może drogę trzeba będzie przekopywać? Jak nie da rady

– chleb z piekarni? A piekarnia czynna? Piekarze piekli w nocy? Światło było? Prąd był? W każdej chwili może nie być! I strucle muszą być dzisiejsze! Ciepłe i kruche! I opłatków jeszcze nie ma!

Skoczysz, Kornelu? Pamiętasz drogę? Złóż życzenia Pastorowi i Pastorowej. Wstąp do kościelnych i nie zapomnij o wikarym, o ile łachudra jeszcze nie śpi. I drzewko trzeba stawiać! I ryb trzeba się chwytać, panie Naczelniku! Przez noc chyba całkiem w cebrach pozamarzały! Lód kuć! Lód kuć, póki cienki! I śnieg odgarniać! Jaką taką ścieżkę do bramy uczynić! I z pieców popiół już można wybierać, węgla tej zimy i tak braknie!

I jedno, i drugie, i dziesiąte, i cienia biegnącej przez podwórze pani Odstertschilowej nie było wcale widać. Jak mroźna błyskawica przemknęła i w kożuchu ledwo na ramiona narzuconym, zziajana, parująca szronem, zarumieniona i do cna zgorszona, i ze zgorszenia – jak to nie tylko w naszych stronach bywa – wniebowzięta stanęła w drzwiach.

– Przyjechali! Stoją pod farą! Nikt im nie otwiera! Drzwi zamknięte, okna ciemne!

W gabinecie księdza świeciła się lampka przy fotelu do czytania, ale zaraz zgasła! Przyjechali! Nie sami na dokład! Z łaski szatana nie sami! Podobno jakaś zakutana po uszy nieszczęśnica im

towarzyszy! Nikt jej jeszcze nie widział, a niejednemu już oczy się świecą! Zakutana po uszy, a rozchełstanie niesie!

– Pani Odstertschilowa! Na farze zamknięte, ale u nas otwarte! Niechże pani wejdzie dalej

i zamknie za sobą, bo na amen uświrkniemy! Ziąb idzie!

Powiedzieć, że starka Zuzanna nie przepadała za panią Odstertschilową, to nic nie

powiedzieć. Sąsiadka prócz wszystkich rytualnych wad uciążliwej sąsiadki, takich jak chorobliwa gadatliwość, wtykanie nosa w nie swoje sprawy, natrętne i zawsze nie w porę wizyty, egzaltowana krzykliwość i skłonność do sensacji – prócz tych wszystkich uciążliwych, ale w końcu do zniesienia cech – pani Odstertschilowa miała dwie wady niewybaczalne: po pierwsze przynosiła nieszczęście, po drugie jej mąż Jan Odstertschil Ewangelista był kaznodzieją śniegoświątkowców i mącił

ludziom w głowach. Do nas się nie zapuszczał, ale po domach łaził i paru parafian zbałamucił.

Przez jego krzywe czytanie Biblii nawet tak porządni ewangelicy, jak krawiec Dolinny, były

kurator Nezdybal i wszyscy Zahradnikowie, wypisali się z parafii i w zdradzieckie wiry zabobonu wpadli. Zawsze wierni augsburskiemu wyznaniu, zawsze przeciwni wszelkiemu sekciarstwu,

zawsze wrodzy, na ten przykład, Frycowi, zawsze z wielką ostentacją zeń szydzący i zawsze

z wyniosłą posępnością nim gardzący, nagle zaczęli wierzyć w opowieści o uzdrowieniach i cudach dokonywanych przez chyba milionkroć mniej wiarygodnych i prawdziwie śmiechu wartych

szarlatanów.

Nagle tym od urodzenia pełnym dostojnej pobożności lutrom spodobały się radosne,

z ekstatycznym pląsem graniczące śpiewy, które ich nowi bracia i siostry inicjowali w każdej sytuacji; również nad otwartymi trumnami braci i sióstr, których dusze Pan w nieskończonej swej dobroci właśnie powoływał do siebie . Zapierało dech w sensie ścisłym, ale w końcu kiedy ma zapierać, jeśli nie przy przechodzeniu do tamtego świata?

Jeden z głównych śniegoświątkowych charyzmatów, czyli wiadomo czyją mowę

przypominające modlitwy w nikomu nieznanych językach, także przypadły im do gustu; najprzód –

owszem – przysłuchiwali się sceptycznie, długo to chwalebne zwątpienie nie trwało; przyszła ciekawość, potem słynne przekonanie, że coś w tym musi być, potem podziw, po podziwie wiara, wreszcie sami z neoficką zajadłością jęli słynne – dla samych siebie też niezrozumiałe, ale jakże pełne żaru – glosolalia uprawiać. Piekło na wieki, nie ma innej pointy.

Odstertschilka nie była mężowi posłuszna, śniegoświątkowej wiary z nim nie dzieliła,

czasem nawet pokazywała się w kościele (dzięki temu starka ją w ogóle tolerowała), ale

nieszczęście przynosiła. Najgorzej – na dodatek – jak można, bo w Wigilię i w Nowy Rok.

Fatalność na okrągło w te dwa dni niewiasta przynosi! Jak mówi stare katolickie porzekadło: urbi et orbi wiadomo, że gdy w Wigilię albo w Nowy Rok pierwsza do domu wlezie obca baba, kupę nieszczęść to zwiastuje. Gość w dom – Bóg w dom, ale w Wilię i Nowy Rok pierwszym gościem

ma być chłop! Chłop, nie baba! Odstertschilowa znała ten święty obyczaj, ale diabelska

popędliwość była silniejsza i zawsze w wigilijne i noworoczne poranki wpadała z jakąś nowiną albo niecierpiącą zwłoki sprawą.

– Niech pani drzwi zamyka! Węgiel ani sam na placu nie rośnie, ani nikomu z zadka nie

leci! – w starce Zuzannie aż się gotowało.

– Pani Naczelnikowa, nie trzeba dziś przeklinać – jaka Wilia, taki cały rok.

Racja: tym razem nowina była tak doniosła i sprawa tak nagląca, że wszelkie inne sprawy,

nawet zawsze spełniające się złe wróżby, siłą rzeczy schodziły na dalszy plan, ale pozwalać sobie na ripostę? Na dawanie nauki? Starce? Rozwścieczonej – na dodatek – do białości? Co się stanie?

Jaka apokalipsa się rozpęta?

– Jaka Wigilia, taki cały rok – powtórzyła martwo starka Zuzanna i z kruchości jej głosu

niezbicie wynikało: nic się nie stanie, nikt nie zostanie zabity; Odstertschilka nie przeszacowała wagi swego posłannictwa i pomimo bezmiaru występku będzie wysłuchana, a nawet o rozmaite

szczegóły indagowana.

– Jak cały rok będziecie hiobowe wieści przynosić i cały rok drzwi za sobą nie będziecie

zamykać, to nas wszystkich na tamten świat wyżeniecie! Jakim cudem przyjechali?

Pani Odstertschilowa z niezwykłą pieczołowitością zamknęła drzwi, metodycznie

sprawdziła, czy dobrze zamknięte, następnie z niezwykłą godnością przeszła parę kroków

i niezwykle uroczyście usiadła za stołem.

– Fryc Moitschek ich przywiózł. Saniami po rzece.

– Na tego czorta diabła nie ma! Saniami po rzece?

– Saniami po rzece. Podobno z samego Krakowa. Do Krakowa pociągi jeszcze dojeżdżają.

Potem już kraina wiecznych śniegów. W każdym razie oni do Krakowa Głównego dojechali, potem do mostu na Dębnikach doszli i tam na Moitschkowe sanie się przesiedli. Umówieni byli. Jak

wiadomo, Jula dobrze zna Moitschka.

– Za dobrze. Jak wiadomo.

– Mnie plotki nie interesują. – Wyniosłość Odstertschilki była niedościgła. – Podobno całą

noc po zamarzniętej Wiśle saniami jechali i godzinę temu dojechali.

Nikt nic przez chwilę nie mówił. Milczeliśmy. Milczałem, choć wczoraj w porze dojenia

krów znów otwierałem drzwi prorokowi; pan Naczelnik milczał, choć w nocy czytał kolejny

fragment zostawionego w zegarze skoroszytu; stryj Ableger nie puszczał pary, a przecież

wczorajszego wieczora widział sanie Fryca przy Wiaduktach Arcyksięcia; Kornel nawet nie pisnął, że niecałe dwadzieścia cztery godziny temu był tam, gdzie nie powinien być, i widział to, czego nie powinien widzieć: masywny cień wiadomo czyich ramion obejmujących bardzo kruchą postać.

Milczeliśmy, bo po pierwsze: być równocześnie w dwu różnych miejscach to nie był jakiś cud

cudów, to była ordynarna, dostępna prawie każdemu katolickiemu świętemu bilokacja – dla Fryca bułka z masłem; po drugie: mogło nam się zdawać, mogło się nam najzwyczajniej w świecie

zdawać. W tak dymiących mrozach, w tak bez przerwy sypiącym śniegu, w takich ciemnościach,

w takiej – w najlepszym razie – szarówce mogliśmy go wcale nie widzieć, mogliśmy widzieć kogoś innego, mogło się nam zwidywać, że widzieliśmy go wczoraj, a to było dwa albo trzy dni temu; teraz w końcu przyszły najkrótsze i nie do odróżnienia dni w roku – nie dni, a błyski światła dziennego, światła na dodatek stłumionego i ledwo żywego. Każdy człowiek w takim świetle

wygląda na proroka i na odwrót.

Milczeliśmy i dobre było nasze milczenie, milczeliśmy słuszną chwilę, a gdy pełna

błogosławionej powściągliwości chwila przeszła, runęliśmy jak wściekli do przedpokoju po palta, po kożuchy, po buty, po czapki i wdziewając wszystko w biegu, lecieliśmy przez plac, przez bramę, koło hotelu Louisendorf, koło gospody i sklepu Rotha, koło Papierni Habsburgów, koło studni Hoffa, koło letniego amfiteatru i Biblioteki Włościańskiej, mijaliśmy kościół i zatrzymywaliśmy się, i ostatnie pięćdziesiąt metrów szliśmy godnie – ludzi pod farą już było sporo, wstyd lecieć.

W Wigilię, jako się rzekło, wszyscy wczas wstają, ale na razie w szerokim półkolu wokół

sań Fryca zgromadzeni byli ci, co zawsze i z szczególną pieczołowitością wczas wstają: Baptyści, Wolni Chrześcijanie, Prawdziwi Synowie Mesjasza, Badacze Pisma, Jehowici, Bezwzględni

Wyznawcy Chrystusa, Posłańcy Czasów Końca, Strażnicy Palenisk Bożych, Ewangeliści Uznający

Wędrówkę Dusz i – ma się rozumieć – pijacy.

Lutrów niewielu: inżynier Folwartschny, radca Buchenwaldeck, dyrygentka Kasperlikówna,

państwo Kajzerowie, pan Teodor Trąba luter marny, ale prezes Stowarzyszenia Jedną Nogą

w Grobie całą gębą; prezbiterzy: pan Stiskala, pan Fierla i pan Procko. Co z resztą? Posnęliście, bracia? Czasy, w których w rygorze porannego wstawania nikt nie potrafił nas prześcignąć, minęły?

Wszyscy na nogach, ale popędowi ludzkiej ciekawości nikt folgi nie daje? Jeśli to ostatnie – pół

biedy. Rozglądaliśmy się pilnie: katolików na razie nie było – pociecha marna i w okamgnieniu pierzchająca: zewsząd nadciągały cienie postaci i po chodzie, po sposobie noszenia płaszcza czy wiązania szala znać było: Rzym nadchodzi. Frau Scherschennick z psami z mroźnych mgieł się

wyłaniała, za nią Franz Latinik, Stradi Skschypek, Tichotschaskaliki, pan Zatloukal – oficjalnie artysta rzeźbiarz, prywatnie papista nad papistami, Piotr Paweł Spychożertka – komunista i katolik, pan Trzcionka – fotograf z watykańskim epizodem w życiorysie, panna Bełcik, jego – jak twierdzili niektórzy – nie tylko kochanica i nie tylko modelka; na końcu pan Eleazar Tlołka, katolik żaden, ale przewodniczący Koła Stąd do Wieczności jak się patrzy – nie było szans, że sprawa we własnym gronie zostanie rozwiązana.

Niektórzy dzierżyli w garściach zapalone pochodnie, paru naszych – najwyraźniej z kościoła

wyniesione – jutrzenne gromnice, ręczne latarki raz po raz błyskały, światło było jednak żadne, śnieg sypał niczym szara sadza, niebo od chmur, a chmury od nieba ciemniejsze.

Jula i jej wybraniec przy samych saniach z Frycem nad czymś debatowali, ona z gołą głową

i nie jak Pan Bóg dał: lekko rudawymi, a na ognisto zafarbowanymi włosami na byle jakie paletko wyrzuconymi, on w jaskrawosrebrnej puchowej kurtce, narciarskich portkach i papuzio barwnej czapie z pomponem – jaka Wigilia, taki cały rok – źle to wyglądało. A już jak Fryc w pewnej chwili podszedł do dymiących kłębami pary koni i z grzbietu jednego z nich zdjął olbrzymią jak dywan i pomarańczową niczym zachód słońca kosmatą derkę i dokładnie, i czule opatulił nią Julę – było to jak gwóźdź do trumny wszelkiego porządku moralnego. Nie biegliśmy na sielankę, ale od początku było gorzej i dwuznaczniej, niż się zanosiło.

Prorok nie byłby prorokiem, gdyby nie wiedział, jakie wątpliwości nas nachodzą – wskoczył

na sanie, cmoknął na konie i wpierw zrobił okrążenie wokół ciemnej i głuchej niczym mauzoleum fary, a potem wio! – przejechał tuż przed nami; staliśmy już nie w półkolu, a w pełnej i gęstej elipsie, i sanie – idealny niczym bieżnia – owal czyniły; wio Trześnia! wio Wiśnia! I na końcu, i na środku: Prr! Prr! koniczki! Prr, koniczki o sławnych imionach! Fryc wstał, wstąpił na kozioł, w zasnute niebo spojrzał i nie za głośno, i z zupełnym spokojem – jakby nie orędzie wigilijne wygłaszał, ale do najbliższych przyjaciół się zwracał – jął przemawiać.

Bracia i siostry! Od miliardów lat pokolenia żyją na powierzchni planety, żyją za krótko, by rozwikłać zagadkę, i wystarczająco długo, by wpaść w rozpacz. Życie ludzkie – od razu wam bracia i siostry powiem – nie może być dłuższe; w żadnej mierze i pod żadnym pozorem życie nasze nie może być dłuższe! Jakby ludzie długo żyli, jakby ludzie na dodatek w zdrowiu i sprawności długo żyli – wszystkiemu by dali rady. Jakby na ten przykład Immanuel Kant, Gottfried Leibniz, Arthur Schopenhauer czy mój imiennik Fryc Nietzsche po dwieście lat żyli i filozofowali – wszystkie zagadnienia, niechybnie wszystkie zagadnienia owi geniusze by rozwiązali; osiągający

matuzalemowy wiek wynalazcy tak samo, astronomowie tak samo, matematycy tak samo – w ciągu jednego pokolenia zagadka bytu zostałaby rozwiązana – co miałyby robić kolejne generacje? Sycić się życiem w rzeczywistości rozwikłanej? Ergo nic nie robić? Krótkowieczna bezradność ciekawsza i silniejsza. Nie pierwszy raz okazuje się, że wszystko na tym świecie zostało wyliczone. Zważone?

Rozproszone?

Pijacy nieoczekiwanie zaczęli bić brawo, wiekuiści siglańscy delirycy: Stary Havatam,

Gabrischa Kocur, profesor Niebroń, były kopidół Podpalartschyk i najmłodszy, a też najbardziej pośród nich na gorzałę zawzięty Józek Lumentiger – wszyscy nagle wpadli w euforię: Kazanie na saniach! Kazanie na saniach! Kazanie na saniach! – rozległy się ich tryumfalne okrzyki, snadź

kolejna z zapasów świątecznych podprowadzona flaszka została zza pazuchy wydobyta, demony

odegnane.

Myśleliśmy, że Fryc ochlaptusów skarci z całą surowością, był biczem na gorzałę, sam od

lat nie pił, przedtem, przed laty, za kołnierz nie wylewał; szczerze mówiąc: tęgo, bardzo tęgo nie wylewał, niektórzy powiadali nawet, że z jednego upojenia w drugie popadł, że z delirycznego transu pijaka w równie nierzeczywisty trans proroka płynnie przeszedł – tym więcej byliśmy pewni, że czyniący zamęt nałogowcy zostaną zgromieni, Fryc jednak nieoczekiwanie wpierw im się z całą powagą skłonił i dopiero potem widząc, że nie milkną, dłoń odwiecznym gestem uspokajania

wzburzonych fal uniósł, oni ucichli, on prawił dalej.

Życie na poznanie definitywnych rozwiązań za krótkie, a świat za długo trwający, by przyjąć wizję tętniącego biologią okruchu krążącego wśród czeluści. Ciężko temu sprostać, bo w chwilach zwątpienia widzimy wszystko jako teatralną farsę albo przyrodniczą fazę rozgrywającą się na powierzchni planety – kto raz tego doznał, kto choć raz doznał poczucia kulistości pod stopami, tego kruchość nigdy nie opuści, na zawsze go sparaliżuje, na zawsze i ze szczętem. Wszystko wyda się, wszystko będzie życiem robaków na orzechu – wszystko, wszystko, wszystko. Bracia i siostry!

Jak nie przestaniemy wszystkiego, wszystkiego, wszystkiego widzieć niczym przez odwrotną stronę teleskopu, jeśli nie wytrzebimy z naszych głów świecącej zielonymi wodami kuli ziemskiej, co podobno przez lodowate otchłanie leci, jeśli paru jeszcze tego rodzaju zabobonów nie odrzucimy, jeśli pradawnej wersji bytowania podniebnego nie przywrócimy – niczego nie zrozumiemy i niczego sobie nie opowiemy, ergo śmiać się też nie będzie z czego – rozumienie i śmiech to domena zbliżeń...

– Nie do zrozumienia! Nie do pojęcia! – rozległ się w tym miejscu krzyk, a tak naprawdę

zwierzęcy ryk byłego kopidoła Podpalartschyka – jeszcze przed chwilą był w euforii, teraz w furii; huśtawka uczuć – nic nowego pod słońcem – jak powiada Kohelet. – O co chodzi? Jeszcze raz jedź

od początku.

Frycowi, ma się rozumieć, nawet powieka nie drgnęła, kunszt ignorowania nie był ostatnim

z jego kunsztów, nie drgnąwszy przeto, ciągnął dalej: – Wielka przestrzeń, w której jesteśmy, jest kosmicznym grobem – udawajmy, że żyjemy. Pobyt na ziemi za krótki, by życie wieczne

kwestionować, o jego definitywnym obalaniu nie wspominając nawet. Jesteśmy na skrawku

powierzchni orzecha, nad nami na północ zamarznięta na kość katolicka Polska, na południu niby lepiej, choć miejscami gorzej. Czy wobec kosmicznej czeluści różnice naszych opowieści są ważne?

Czym się różni opowieść Juli Mrak od opowieści wybrańca jej serca? Czym się różni jego opowieść od opowieści jej ojca księdza pastora? A ruskie straszydła na Zameczku co opowiadają? Co z nimi? Wojna czy opowieść? Słów tak ułożyć, by podstawową zagadkę rozwikłać, nikt nie da rady, chyba że ktoś uwodzicielsko bajerującym szalbierzom wiarę daje i w ich fałszerstwach gustuje!

Fikcja fikcją. Szczerość szczerością! Ale szczerze zdać sprawę z własnej doli może każdy. Jaka Wigilia, taki cały rok! Jaka opowieść, takie całe życie! Tylko w opowieści jest rozwiązanie! Biblia jest opowieścią i opowieść o tych, co ją czytają, jest ocaleniem. Z jednej strony jesteśmy robakami, co o pożywienie, o sen, o napitek, o przeżycie każdego dnia zabiegają, z drugiej nad nami niebo słów i obrazów.

Zaledwie parę kul śnieżnych i parę klątw w stronę Fryca poleciało – wszystkie niecelne.

Precz! Precz, wieszczu spod ciemnej gwiazdy! Sameś szalbierz! Wszystko wiesz, tyle że słuchać nikt cię nie chce! Długie życie dla wybranych! Reszta do piekła! Matuzalem ile żył? My się pytamy głośno i wyraźnie: Ile żył Matuzalem? Tak jest: Osiemset, a może i dziewięćset! I co? I gówno!

Tyle setek lat chłop się po ziemi telepał i guzik zagadnień rozwiązał. I co z tego, że nie był

naukowcem? Przez taki szmat czasu wszystkiego można się nauczyć! Frycu! Frycu! – Picu! Picu!

Do czarta z tobą! Gdzie Ola? Szukaj zaginionej! O niej opowiadaj, Antychryście! Podobno wiesz!

Jak wiesz, to gadaj! Jak nie wiesz, to przepadaj! Jak żyje – idź po nią! Jak nie żyje – wskrzeszaj!

Nie będziesz miał innych bogów przede mną! Do haremu wracaj! Wszetecznic swych strzeż, bo już im niedługo! Teolog w plugastwie zatracony! Astronom krowiego zadka! Posiadłeś sekret czy nie?

Kłamco jeden! Ple, ple, a o tym co najważniejsze ani dudu! Co z twoim życiem wiecznym? Jakoś leci? Tak chrzanić, tak pieprzyć przy Wigilii? A duchowa natura kosmosu to pies? O antymaterii słyszałeś? Kombinuj! Kombinuj, aż ci się mózg rozprasuje! Dlaczego wybitni fizycy z Albertem Einsteinem na czele to ludzie wierzący? Dlaczego, czarna dziuro! Dlaczego, niedouku jeden!

Młodzianek święty, chyba przeklęty! O wybaczenie proś, wysłanniku ciemności! Gadanie czy

wojna? Wojna! Wojna i jeszcze raz wojna! Jaka Wigilia, taki cały rok!

Może by i więcej i jednych, i drugich, i retorycznych, i śnieżnych pocisków się posypało,

ale nagle wszyscy umilkli i znieruchomieli: spiętrzona na Frycowych saniach sterta skór i koców poruszyła się wpierw nieznacznie, potem gwałtownie i spod warstw i zawojów ciemna postać jęła się wyłaniać. Równie ciemna, co nieziemska. Wpierw było widać równie ciemną, co nieziemską

szopę krótko ostrzyżonych, ale jakby na sztorc postawionych włosów. W tamtych czasach krótko obcięte kobiece włosy miały urok wszeteczeństwa zupełnego, te były tak krótkie, tak zarazem bujne i tak zmierzwione, że chyba nie tylko powab rozpusty, ale i grozę zbrodni zwiastowały. Dalej pokazała się twarz równie ciemna, co nieziemska; ciemna, bo kruchy cień snu i niesymetryczny cień zbójeckiej fryzury na nią padał; nieziemska, bo harmonia rysów swoje robiła; dalej szyja równie ciemna, co nieziemska; ciemna, bo czarnym osłonięta golfem, nieziemska, bo tak długa, jakby zachwycony swym dziełem Stwórca w najmniej dwa dodatkowe kręgi ją wyposażył, i cała

reszta też ciemna, i też nieziemska się okazywała; ciemna, bo w czarne arche-elastiki obleczona; nieziemska, bo kształtna jak zburzenia warte posągi bogiń. Umrą, umrą, umrą. Stanęła przed nami piękna przebudzeniem swoim i pociągająca półsennością swoją i gotowiśmy byli wieść ją do

naszych lodowatych gospodarstw, zamarzniętych izb, oszronionych wyr; gotowiśmy byli śpiewać jej zimową pieśń nad pieśniami, ale nieoczekiwanie na naszych śniegach wyrosła Róża Syjonu

ocknęła się nagle. – O kurwa, ale jaja – powiedziała i na powrót w saniach się skryła.

Wielu potem opowiadało, że tuż przed skryciem uśmiechnęła się jadowicie, wilcze kły na

wysoko obnażonych dziąsłach błysnęły i szpiczaste uszy spod włosów wyskoczyły, ale to niepewna rzecz. Choć Tomek Holeksa, który podobno wykazał się charakterystyczną dla niego milkliwą

i niezłomną konsekwencją, po latach potwierdzał: Całowała się jak koń.

Na razie pod kocami i skórami na powrót się zakopała, my zaś, po raz wtóry zamarli, w inną

stronę wzrok obróciliśmy: w farnej sieni światło się zapaliło, słychać było obrót klucza i odsuwanie pamiętającej czasy prześladowań i masywniejszej od najmasywniejszych legarów dębowej sztaby.

Potem wielkie jak wieka czterech trumien wrota się uchyliły i stanął w nich kościelny

Messerschmidtke. Drobna i niska jego sylwetka ostro na tle żółtawej poświaty się rysowała,

odziany był jak zawsze w czarny znoszony garnitur i białą zapiętą pod szyję koszulę, na głowie baskijski beret; w prawej ręce trzymał zapaloną lampę naftową, na moment uniósł ją w górę –

kolejna tego ranka przegrana potyczka z ciemnością – potem szybkim krokiem w kierunku Juli

ruszył i coś zaczął do niej mówić; Fryc nieruchomo i wciąż w kaznodziejskiej pozie, jakby chciał

jeszcze choć „amen” dodać, tkwił na koźle; katolik w puchowej kurtce wpierw się do Juli zbliżył, potem, powstrzymany jej delikatnym gestem, parę kroków do tyłu zrobił.

W zupełnej ciszy rozlegać się począł bardzo daleki terkot – serpentynami spod schroniska

na Halamówce zjeżdżał swoim harleyem pan organista Somnambulmeister, jego asystentka

Larischa Lasotówna na pewno ledwo żyła w przyczepie, ale nie było zimy i nie było śniegów,

których – jak sam pan organista mawiał – z narażeniem życia odbity Wehrmachtowi motor by nie pokonał. Na wysokim stoku pomiędzy drzewami i zakrętami już zaczynało migać światło

reflektora, dudnienie narastało; słuchaliśmy z upodobaniem: łoskot harleya zapowiadał muzykę.

Kościelny Messerschmidtke przez chwilę gadał z Julą, potem podszedł do Fryca, z nim

w żadne debaty się nie wdawał, coś jedynie zakomunikował mu krótko i na pięcie się obrócił, i z powrotem ku farze ruszył. Wielkie jak wieka czterech trumien drzwi zamknął za sobą, klucz

obrócił, ale starożytnej zapory już nie zakładał. W tej samej chwili jedno po drugim, w kolejnych oknach fary jęły się zapalać światła, rozchylały się pluszowe bordowe zasłony, cień pani

Pastorowej za firankami się rysował. W sypialni chyba tylko lampki nocne zapaliła, za to w jadalni ciężki jak korona gruszy żyrandol na full zapłonął, potem biblioteka, gabinet księdza Pastora, ubieralnia, hall. Pokoje gościnne – zapali, nie zapali? Zapaliła. Potem pokój Juli – zapali, nie zapali? Zapaliła. Potem pokój Oli – zapali, nie zapali? Szkoda gadać – na pewno nie zapali. Chryste Panie! Zapaliła! Aż jęk, aż westchnienie najwyższego zdumienia z naszych gardeł się wydobyło!

Co się działo? Co się zapowiadało? Pani Pastorowa Mrakowa przez bez mała cztery lata na głucho zamkniętą izbę otwarła, weszła do środka i światło tam – od wiadomo kiedy niezapalane – zapaliła?

I to zarówno – po jasności sądząc – kinkiet, jak i lampkę przy tapczanie? Niemożliwe, a dokonane!

Szła przez następne pomieszczenia i dalej wszędzie, w kuchni i w spiżarni, i w łazience, i na dole w kancelarii światła włączała, nawet lufcik w służbówce rozbłysł niczym ciemna iskra. Do państwa kościelnych najwyraźniej również wstąpiła; ich okna wychodziły na podwórze i na razie tylko żółtawy idący z kuchni prostokąt odbijał się w śniegu, za nim jednak kolejne feerie: w pralni, na strychu i na poddaszu! Pod ośnieżonym okapem jęły się rozżarzać pokryte tłustym czarnym

prochem żarówki, wikary spał jak zabity, ale i nad jego nieprzytomną głową nastała światłość; cała fara jaśniała jak pałac królewski w dzień balu koronacyjnego, wszyscy jednak w jedno jedyne okno się wgapiali i wzrok wytężali, jakby nie okno, a jaskrawo oświetlony grób widzieli.

Nawet gdy kościelny Messerschmidtke znów w drzwiach się pokazał, mało kogo to

zaciekawiło. Zdecydowana większość – jakby Bóg wie czego się spodziewając, jakby licząc, że lada chwila coś, ktoś, może nawet widmo Oli się pokaże – od nagle rozwidnionych szyb oczu nie odrywała. My tak – kościelny najwyraźniej w naszą stronę zmierzał, po drodze jeszcze raz na chwilę przy Juli się zatrzymał, ona skinęła głową i jęła się rozglądać, i rychło nas ujrzała, i ku nam swe równie boskie, co wychudzone oblicze obróciła, i uśmiechnęła się, i dłoń, jakby nas

pozdrawiała, ku górze uniosła – zamarliśmy jak śniegowe rzeźby; jeden Kornel nadzwyczaj czułym gestem jej odpowiedział, ale nie wiadomo, czy jego niepewnie podniesiona ręka świadomie

machała, czy bezwiednie się trzęsła.

– Panie Naczelniku – Messerschmidtke stanął jakieś dwa kroki przed nami, w samym

środku bieżni wytyczonej przez Frycowe sanie, i przemówił głosem mocnym i dobitnym;

najwyraźniej miał wskazówki, by wszystko, co powie, jak najrozleglej było słyszane: – Panie Naczelniku, ksiądz Pastor prosi pana o pomoc. Ja nie dam rady, co najwyżej posłańcem być mogę, a tu wytrawnego negocjatora potrzeba. Ksiądz Pastor nie kazał powtarzać komunałów, że dziś

Wigilia i nikt nie ma głowy... Wszystkim wiadomo, że kto jak kto, ale pan głowy w żadnych

okolicznościach nie traci i pańska senatorska głowa bardzo dziś potrzebna. Ksiądz Pastor

przeprasza, ale i prosi. Czy pan Naczelnik przyjmie zaproszenie na parafię?

– Tak jest. Jestem do dyspozycji i w najwyższej gotowości – niczym generał i wirtuozersko

z nim skoordynowany adiutant uczyniliśmy dwa równe kroki w przód.

– Panie Naczelniku... – Messerschmidtke zawahał się i spojrzał na mnie ciężko. – Panie

Naczelniku, ja wiem, że kawaler we wszystkim panu Naczelnikowi towarzyszy, we wszystkim, i na poczcie, i w domu, i w kościele, i w podróżach... Nawet na weselach, na których pan bywa

wodzirejem i starostą, młody sekunduje panu nieraz do samego rana, nieraz w ryzykownych bierze wraz z panem udział przedsięwzięciach...

– Nieraz? – pan Naczelnik zdumiał się teatralnie. – Nieraz? Zawsze!

– Ale tym razem, by tak rzec, materia może okazać się delikatna... Za delikatna, jak na tak młody umysł...

– Na wdrażanie się w walkę katolicyzmu z protestantyzmem nigdy nie jest za wcześnie. Ja

oczywiście uważam, że w ogóle i nigdy na nic nie jest za wcześnie, w tym zaś wypadku szczególnie nie jest za wcześnie. My się, kochany panie kościelny, nieco różnimy w koncepcjach i praktykach wychowawczych, pan słynie z ciężkiej ręki i rygoryzmu, ja z lekkomyślności i libertynizmu...

– Moje zgryzoty nie mają tu nic do rzeczy.

– Czy ja się wtrącam? Czy ja się pytam, kiedy pan ostatnio syna swego jedynego widział?

Ani się nie wtrącam, ani się nie pytam! Nie ma się co rumienić! – Na twarzy Messerschmidtkego faktycznie wykwitły płomienie tak gęste, tak ciemne i tak żarliwe, że zdało się: śniegi, przynajmniej pobliskie, topnieć poczną. – Nie ma się co rumienić i tak wszyscy wszystko wiedzą! Jak uraziłem –

ubolewam i przepraszam.

– Nic się nie stało... I ja wiem, że wszyscy wszystko wiedzą... I ja przepraszam za

wątpliwość...

– Doskonale! Za dobrze się znamy, byśmy sobie z wątpliwościami nie poradzili! Tym

więcej, że w tym wypadku ich nie ma! Nie ma wątpliwości! Nie można być za młodym na

uświadamianie sobie absurdu wojny religijnej, to powinno być ćwiczone i wdrażane od

niemowlęctwa, co mówię, od niemowlęctwa! Arkana sporu lutrów z katolikami winny być wpajane prenatalnie, człowiek winien jak najwcześniej wiedzieć, na jak tragikomiczny świat przychodzi!

– Pana wola, pana argumenty, pana racja, panie Naczelniku – odparł kościelny i ruszył

przodem, my za nim. Tu i ówdzie w kolisku zgromadzonych rozległy się oklaski, wśród pijaków –

nie trzeba dodawać – najżywsze. Jula i katolik w srebrnej kurtce pochyleni ku sobie nad czymś debatowali i nawet na nas nie spojrzeli, kościelny, gdy byliśmy tuż u celu, obrócił się i w kierunku Fryca – jakby dając mu znak odjazdu – ręką machnął – prorok ani drgnął, wielkie niczym wieka czterech trumien wierzeje zostały uchylone – przestąpiliśmy próg fary.

Rozdział

IV

Z apach żółtawej wanny, w której kąpała się Ola, niegdysiejsze mydliny, mętna woda, nawet kłęby pary – wszystko trwało niczym mroźna skała. W ciemnej sieni rysowały się sylwetki Messerschmidtki i pani Pastorowej, coś do siebie szeptały, chichotały, najwyraźniej całą sytuacją niezbyt były przejęte; na nasz widok usiłowały spoważnieć, nie bardzo im wyszło, ledwo na schody wstąpiliśmy, zdwojone śmiechy się rozległy – w sumie nie dziwota: co poza śmiechem zostało?

– Panowie drodzy, co poza śmiechem zostało? – Pastor Mrak z śmiertelnie poważną miną

stał oparty o olbrzymi piec w swoim gabinecie. – Co jeszcze gorszego może mi się zdarzyć?

– Księże Pastorze, oby nigdy nic złego się nie stało, ale gorszych rzeczy jest bez liku. – Pan Naczelnik zbliżył się i z najgłębszą serdecznością uścisnął upaprane sadzą i popiołem dłonie księdza. – Nie jestem od tego, aby księdzu Pastorowi skalę dobra czy zła objaśniać, ksiądz przecież lepiej zna te rzeczy, ale z mojego punktu widzenia, wedle mojego widzimisię, w ogóle nic złego się nie dzieje.

– Nic złego się nie dzieje? Jak nic złego się nie dzieje, to co się dzieje?

– Zwyczajna komplikacja zachodzi.

– Katolik pod moim domem! Katolik szturmujący luterską parafię! Rzymski katolik

zabierający mi córkę! Pierwsza nie wiadomo gdzie przepadła! Druga gotowa przepaść w ramionach papisty! W Wigilię Narodzenia Pańskiego! To jest zwyczajna komplikacja? Jak to jest zwyczajna komplikacja, to jak będzie wyglądał koniec świata?

– Jak idzie o Wigilię to, przepraszam najmocniej, można było wcześniej...

– Ale ja działałem wcześniej! Od samego początku! Od samego początku z całą

stanowczością po wielekroć powtarzałem: Nie zawracaj sobie głowy, rozstań się z nim, zajmij się studiami, a jeśli nie radzisz sobie z rozproszeniem, wracaj do domu... Wracaj, złego słowa nie powiem...

Upapranymi dłońmi pastor wykonywał te same gesty, co na kazalnicy, mówił tym samym

głosem i z tą samą intonacją; robocze sztruksowe spodnie i szary sweter z grubej owczej wełny –

zdawało się – lada sekunda zeń opadną i ukażą się skryte pod nimi kapłańskie szaty, na chwilę tak się stało w sensie ścisłym, ale akurat miałem odwróconą głowę, gapiłem się na ciemne, wypełnione jeszcze ciemniejszymi tomami półki, zajmowały całe ściany; okna gabinetu sprawiały wrażenie, jakby w księgozbiorze były wykute, ledwo słyszalna muzyka zaczynała zza nich dobiegać.

Organista Somnambulmeister już dotarł, już postawił harleya pod kościołem, już wspiął się na pawlacz i już grał na organach? Larischa stała przy nim i nuty kantat wszystkich Bachów świata obracała?

– Od samego początku moje stanowisko było widne i niepodważalne.

– Bez cienia wątpliwości czy nadziei?

– Cień wątpliwości? Cień wątpliwości może być wszędzie z wyjątkiem tych właśnie

kwestii...

– Ksiądz Pastor mówi identycznie jak moja małżonka. I ja identycznie jak jej odpowiadam:

te właśnie kwestie są domeną cieni.

– Panie Naczelniku! Andrzeju kochany! – Ksiądz Mrak trącił piętą otwarte drzwiczki pieca.

– Nie od dziś się znamy! Ty jesteś ateusz! Do kościoła chodzisz, ale jesteś ateusz! Ty kiedyś –

uważasz – byłeś prochem kosmicznym, potem byłeś bakterią, potem glonem, rybą, płazem,

wylazłeś z wody na brzeg, trochę połaziłeś na czworakach, potem się wyprostowałeś, wziąłeś do rąk patyk, nauczyłeś się gadać i zdaje ci się śmieszne, że jedne byłe płazy mają się za katolików, a znowuż inne byłe mikroby za ewangelików...

– Kiedyś tak uważałem...

– A nie zdaje ci się, że były płaz uważający się za ateistę to jest dopiero komizm? To jest dopiero wic nad wicami! Co ciekawego w płazie, który mówi: jestem płazem, ale płazem

niewierzącym? Choć z drugiej strony może to właśnie jest ciekawe. Używać boskości do jej

zaprzeczania... Gdyby nie Bóg i Duch Święty, jeden z drugim ani by nie mówił, ani nie rozumiał, ani nie widział, a jeden z drugim mówi, że widzi i rozumie: Boga nie ma! I Ducha Świętego też nie ma! Bóg dał człowiekowi narzędzia do kwestionowania samego siebie, bo taka jest Jego

bezgraniczność i taka jest wszechstronność narzędzi boskich. Bez tych narzędzi nie byłoby niczego.

Ani bakterii, ani płazów, ani ludzi piszących książki o bakteriach i płazach. Jestem płazem czy tam

– niech będzie, to i tak nie ma znaczenia – ssakiem obdarzonym darem łaski... Wielkiej łaski... Ja nie uważam, ja wiem, że wszystko stworzył Pan Bóg – pastor w gruncie rzeczy cały był w pyle i popiele, nawet na policzku smuga – wiem i wierzę, choć do tego stopnia wiem, że nawet wierzyć nie muszę, na tym stoi moja wiara. Tak oto przed wami stoję, inaczej nie mogę... Wiadomo, czyje to są słowa... Tylko wiara. Tylko Biblia. Tylko Bóg... Bóg, który stworzył świat i wszystko, co istnieje... Adama i Ewę...

– Jedyne znane w świecie zdanie Lutra mówi o uporze, świętym, ale uporze. Nie mówię, że

przydałoby się więcej elastyczności, ale sam upór? Wszechogarniający destylat uporu? Czy oni –

ksiądz pastor wybaczy – byli ewangelikami?

– Kto?

– Adam i Ewa.

– Człowieku... – ksiądz Mrak spojrzał pana Naczelnika wzrokiem ciężkim jak pełen

wszelkiego stworzenia ocean. – Człowieku... Jakby Adam i Ewa byli ewangelikami, nie trzeba by ich było z raju wyganiać.

– Dysputy teologiczne z księdzem przegrywam zawsze... Tym bardziej że moje poglądy

cechuje pewna właśnie elastyczność...

– Zbytek optymizmu: nie elastyczność, a płynność zupełna...

– Płynność – mam nadzieję – nie w znaczeniu: lanie wody? Wszystko jedno zresztą...

Kiedyś faktycznie uważałem, że niczego..., że tamtego świata nie ma. W każdym razie takie jego przejawy jak niebo, piekło, aniołowie i inne obietnice miałem wyłącznie za obrazy. Wiele mówiące, bo wiele mówiące, ale tylko obrazy. Dziś myślę mniej radykalnie.

– Jak mi powiesz, że uwierzyłeś, to ci nie uwierzę.

– Aż tak to nie... Ale myślę, że wierzyć, zwłaszcza wierzyć dziecinnie; wierzyć, że na

przykład duszyczka po śmierci hop do nieba, jest dobrze. Kto o tym dogłębnie przekonany, święty ma spokój i wielką nadzieję. Za życia wierzy w obrazy i prawdy objawione, a po śmierci nigdy się nie dowie, że to wszystko nieprawda. I to w najgorszym wypadku. Spokój jeszcze większy, a wiara pozostaje... Nic jej nie obala... Póki żyjemy, wierzymy, a jak przestaniemy żyć, nie zorientujemy się, że przestaliśmy wierzyć. Bóg istnieje i jest wieczny. Jego nieobecności nie da się żadną miarą odnotować. I nie, że obecności też nie! Skąd! Obecność jest jak diabli! I to w jakim od wieków wznoszonym gmachu ducha! W głowach, w modlitwach, w pieśniach, w księgach, w sztukach

pięknych, w obietnicy; dla braci katolików też w cudach i uzdrowieniach...

– Co do gmachu ducha – pozwolę sobie na lekką zgryźliwość – dobrze, żeś mi powiedział.

Co do cudów – nie pohamuję strzelistego entuzjazmu: Faktycznie! Andrzeju! Uświadamiasz mi, że nasz Fryc to pierwszy w dziejach luterski cudotwórca!

– Faktycznie! Faktycznie! – pan Naczelnik faktycznie się zeźlił. – Faktycznie ani

dokumentnie, ani ewangelicznie stwierdzonych okoliczności, że nasz reformator doktor Marcin Luter kogoś uzdrowił czy wskrzesił, nie ma... Podobno wręcz przeciwnie?

– Nie sądźcie, byście nie byli sądzeni.

– Zwłaszcza jak sąd uniewinni... Sąd dziejów ma się rozumieć... Zaraz... O czym to ja?

– O Bogu, życiu i śmierci.

– No właśnie, na końcu – co kluczowe – rozczarowania nie ma. Skoro niczego nie ma – nie

ma też plajty wyobrażeń. Co człowiek po śmierci robi, to robi, ale z pewnością nie błąka się po jakichś przedmieściach niebieskiej stolicy czy innych pustkowiach i niczym zawiedziony turnusem wczasowicz nie kwęka, że ktoś go w konia zrobił, ponieważ obiecany żywot wieczny miał

wyglądać inaczej! Całkowicie, ale to całkowicie inaczej! Miała być Droga Mleczna – nie ma. Miało być stukanie do bram raju – nie ma. Miał być święty Piotr – do dziś się nie pokazał. Miały anielskie chóry śpiewać – guzik. Nikomu takie fiaska nie zostaną objawione, nadzieja się nie spełni, ale jej niespełnienia także nikt nie zazna, trwać ona przeto będzie wiecznie. Myślę, że Bóg mógł rzec do człowieka: „Daję ci życie, ale żeby żyć, musisz mnie wymyślić”.

– Finezyjne, ale śladu takiej frazy nawet w apokryfach nie ma, o Piśmie nie wspominając.

– Człowiek po śmierci – pan Naczelnik zdawał się nie słyszeć kolejnej kąśliwości – nie raju czy piekła zaznaje, a nicości, ale i o tym nie wie; w końcu nicość to nicość. W sumie sukces. Niby nic, a jednak coś. Bóg w głowach i duszach istnieje jedynie fantasmagorycznie, ale jego realnego istnienia nikt nie obali. Po cóż szukać dowodu na istnienie Wszechmogącego, skoro jego

nieistnienie jest niemożliwe do uchwycenia? Czego nieistnienia nie dowiedziesz, to jest. Jakoś jest.

Bóg jakoś jest. Jest. On jest. Nawet jak kiedyś był i później się wycofał. Nawet jak został zabity: póki nie ma zwłok, nie ma zbrodni... Wszystko – pan Naczelnik uśmiechnął się melancholijnie –

wygibasy myśli w czaszce; z zewnątrz nie ma nic.

– Czasem jest. Czasem zewnętrzna duchowość daje znać o sobie. Rzadkie to są chwile, ale

są. Wielkiej Ameryki nie odkrywasz, choć z drugiej strony dobrze, że nie jesteś księdzem...

– Nie jestem, ale też jestem. W naszych stronach co drugi ksiądz...

– Co trzeci apostoł. Teolog na teologu.

– Jeśli ze mnie teolog, to od siedmiu boleści... Nawet studiów nie dałbym rady skończyć. Po swojemu – chłopek roztropek – kombinuję. Księże Pastorze... Moim zdaniem Ola jest w ciąży, to znaczy, przepraszam... Jula...

Zapadła absolutna głucha cisza, nawet koncert za oknami ucichł, pan Naczelnik dwoił się

i troił, by wybrnąć z fatalnego przejęzyczenia, ale cisza była tak jadowita, że każde wypowiedziane słowo natychmiast pożerała.

Pastor Mrak chwilę stał nieruchomo, a potem, nie zwracając na nas najmniejszej uwagi,

schylił się, ujął w dłoń bardzo już kruchą, chyba wszystkie pokolenia siglańskich pastorów

pamiętającą żeliwną szufelkę, resztkę popiołu, co jeszcze był w palenisku, przeniósł do popielnika; naszykowaną „Trybunę Robotniczą” metodycznie podarł na strzępy, starannie wyłożył nimi dno

paleniska, na nich zbudował misterne rusztowanie z drobnych szczapek, na wierzchu delikatnie położył trzy grubsze polana, dołożył dwa całkiem spore kawałki węgla, z kieszeni spodni wydobył

zapałki i rozpalił. Odrobina dymu poszła na pokój, ogień tlił się ledwo, ledwo, ale po kilku dosłownie sekundach buchnął mocno i niepowstrzymanie. Pastor przez chwile wpatrywał się

w skoczne płomienie, zatrzasnął drzwiczki, wyprostował się i rzekł z powagą, ale bez tragizmu:

– Rozpaliłem. Rozpaliłem i ogień zagnieździł się w piecu na dobre. Na dobre – niczym,

panie Naczelniku, katolickie nasienie w brzuchu mojej córki... A może – nagle uśmiechnął się i mrugnął figlarnie – a może w brzuchach moich obu córek? Może znacząco i w znaczącą godzinę pan się przesłowił, panie Naczelniku? Może Ola faktycznie też w ciąży? Też z katolikiem? Może też go na parafię sprowadzi? Może nawet dzisiaj?

– Skomplikowane... Skomplikowane i piękne by to było... Skomplikowane i swoiście piękne

by to było, ale na razie i komplikacji, i piękna dosyć...

– Co mam robić? – całe napięcie z głosu i z ciała Pastora zniknęło, z najwyższym trudem

dwa trzy kroki postąpił, bezwładnie siadł w fotelu i poza tym, że był człowiekiem potrzebującym pomocy, nikim i niczym więcej nie był. – Co mam robić?

– Pomimo rozlicznych perypetii, problem, że tym razem pozwolę sobie na ominięcie słowa

komplikacja, w zasadzie jest jeden...

– Jaki?

– No, jak spędzić Wigilię, w jakim składzie i przy jakim stole...

Dreszcz niedawnej stanowczości przez Mraka przeszedł, ale nic więcej.

– Księże Pastorze... Poprośmy o radę Fryca...

– Wiedziałem, że pan to zaproponuję. Dla mnie to jest trudne. Pamiętnego czasu może

nawet nam pomógł... Nie da się całkiem zaprzeczyć, że w wyzdrowieniu Julki miał jakiś udział, ja jednak w niego – delikatnie mówiąc – wątpię. Generalnie wątpię.

– Ja w niego – proszę mnie źle nie zrozumieć – ja w niego wierzę.

– Nie za daleko idąca jest to wiara?

– O cuda mniejsza...

– Cuda? – Pastor zdawał się na nowo ożywać. – Cuda? Człowieku, jakie cuda?

Przychylność ma dla ludzi, wie, co pragną usłyszeć, to im mówi i tym znękane duszyczki wspiera, ale cuda? Nie kroczę w pierwszym szeregu jego antagonistów, ale jak idzie o cuda, to przecież jest kuty na cztery nogi hochsztapler i kanciarz! Hochsztapler i kanciarz w postaci czystej.

– Trumnę pana Wzmożka pomniejszył...

– Trumny pana Wzmożka miejscowe orły z izby nie potrafiły wynieść, bo takie to i orły...

– Przez trzy dni? Chłop w chłopa nie dali rady? I nie tępi osiłkowie, ale majstrowie, cieśle i inżynierowie za pan brat z bryłami i geometrią? Z organistą Somnambulmeistrem i panem

profesorem Eleazarem Tlołką na czele? Trzy dni bezradni? Był przecież wtedy ksiądz

u Wzmożków, modlił się ksiądz nad nieboszczykiem, co zdawało się domu nigdy nie opuści...

– Modliłem się, żeby ktoś wreszcie po olej do głowy poszedł. Modliłem się, a oni spali...

– Jeśli posnęli znużeni niczym apostołowie w ogrójcu...

– Byłoby pół biedy, niestety było gorzej, powiedziałbym: dużo gorzej.

– Fryc jednak pomógł.

– I od razu przez to cudotwórca? Pan wybaczy, panie Naczelniku, nie jestem stąd, więc nie

powinienem tak mówić, powiem jednak: Kto od siglan trochę bystrzejszy, nie od razu prorok...

– Na tyle bystrzejszy, żeby mu książki pożyczać? Spory wieść? Jego rozważania czytać?

Księże Pastorze! Przecież ludzie wszystko wiedzą!

– Toteż na ludzkiej wiedzy nie należy polegać, przynajmniej nie wyłącznie. Co do książek,

pożyczam wszystkim – Pastor omiótł wzrokiem bibliotekę, na miliardową sekundy wzrok jego

zatrzymał się na jednym z tysięcy ciemnych jak Czarna Wisełka grzbietów, potem spojrzał na mnie

– dziecka przychodzą, co prawda, ostatnio jakby rzadziej...

Stałem przy oknie i widziałem wyraźnie: Fryc Moitschek unosił prawe ramię i ustępowały

śniegi i topniały lody, trawa była bujna jak w sierpniu, sanie zamieniły się w kolasy, kożuchy w koszule z krótkimi rękawami, muzykanci grali kawałek za kawałkiem, zakochani zaczynali

tańczyć, ludzi przybywało, siadali na ławkach, kładli się na kocach, umrą, umrą, umrą. Jula i jej katolicki oblubieniec stracili mi się z oczu, jeszcze przed chwilą tańczyli na środku podium, a teraz ich nie ma, rozglądałem się pilnie, wytężałem wzrok, w końcu dostrzegłem dwie dalekie sylwetki, płaszczyzna brudnożółtego nieba opadała na nich jak olbrzymia szyba, odwróciłem się: parujący mrozem Fryc stał w drzwiach.

– Witam. Witam zarówno duchowieństwo, jak i osoby świeckie. Nie wiem, czy co pomogę,

ale pomagać jestem gotów z całej siły. Co trzy głowy, to nie jedna...

– Trzy głowy jak trzy światła, a każde światło inne...

– Ho, ho, ho! Co ja słyszę! Pan, panie Naczelniku, niczym jakiś, nie przymierzając, prorok

przemawia... Że niby jedna głowa ewangeliczna, druga materialistyczna, a trzecia guślarska? Coś może jest na rzeczy, ale nie pora na ustalanie tożsamości duchowej, pora na praktyczne kroki, bo młodzi uświerkną na amen. Aktualnie jest minus dwadzieścia trzy i dalej spada. Z drugiej strony ci i owi już spieszą z faryzejską pomocą, już biegną z kocami, pledami, z termosami z gorącą herbatą, inne rozgrzewające trunki też – jakem jasnowidzący – przewiduję, nawet rozpalone do białości cegły niektórzy przytaszczą – wszystko nie tyle po to, by młodych ogrzać, ale by księdzu dopiec.

Trzeba to przeciąć, bo do zatraty tożsamości dojdzie. Pojednanie może mieć miejsce...

– Jakie pojednanie? – powiedzieć, że ksiądz Mrak mówił słabym głosem, to nic nie

powiedzieć.

– Jakiekolwiek. Na kogo wypadnie, na tego bęc. Na kogo wypadnie, na tego zgoda. Nasi

dogadają się z tymi lub owymi, Strażnicy Palenisk z Baptystami, Wolni Chrześcijanie ze

Stanowczymi, Badacze Pisma z Bolszewikami. Każdy wariant możliwy; przy wysokim napięciu

iskra w dowolnym kierunku może skoczyć... Od lat jesteśmy w stanie nietolerancji bezobjawowej, im mniej ją czuć, tym ona groźniejsza. Odwieczni antagoniści przy lada tumulcie w ramiona paść sobie mogą... Sąsiad wiarę sąsiada pocznie przyjmować, ten tego, a tamten owego... I nie, że jednym ruchem dźwigni układ świateł symetrycznie się zmieni, że luteranin śniegoświątkowcem, a śniegoświątkowiec lutrem się stanie, że stanowczy chrześcijanin z badaczem Pisma na wiarę się wymienią... Skąd! Żadnego ładu tu nie będzie, a ogólne bezhołowie! W efekcie całkowity zanik duchowej tożsamości, może nawet pogaństwo. Nie tylko Pan Bóg precz, ale i metafizyka won!

– Umiłował Pan ten zakątek ziemi, czy go opuścił? – Rezygnacja w głosie Pastora z wolna

ustępowała miejsca irytacji. – Dlaczego akurat tu? Dlaczego akurat w naszej okolicy każdy na swój strój Pana Boga chwali? Albo Mu bluźni i z Jego rzekomym brakiem się obnosi? Parę hektarów, a wyznań sto, sekt pięćset, kościołów tysiąc, złotych cielców milion?

– Żeby złotych. Raczej śniegowych, wszystko w każdej chwili stopnieć może. W męt

i odmęt się obrócić.

– A może to i dobrze, że przyszło nam żyć w zakątku, w którym ludzie nieustannie

właściwości tamtego świata ustalają, w którym każdy z każdym o Bogu gada, w którym bez

przerwy debata teologiczna się toczy? – Sądząc z głosu, pan Naczelnik nie był całkowicie pewien swej racji.

– Debata teologiczna bez pokory guzik, a może i piekła warta. Oni nie dociekają prawdy

bożej, oni swoje prawdy ustalają i swoje bogi lepią... Dlaczego tu? Dlaczego na tej ziemi?

– Wedle zawartej w pismach świętej pamięci księdza biskupa Wantuły hipotezy ludność

tutejsza ma skłonność do nowinkarstwa. – Jak na poważne wyjaśnienia Fryc miał trochę za

pogodny wyraz twarzy.

– Z biskupa ty sobie, synku, jaj nie rób!

– Służę cytatem – Fryc wzruszył ramionami i jął rozglądać się po bibliotece – ksiądz ma

przecież Dzieje naszego zboru w okrążeniu katolicko-pogańskim, proszę mi wskazać dzieło, ja wskażę miejsce w dziele.

– Sam przed chwilą mówiłeś, że czas nagli – Pastor Mrak machnął ręką – nie będziemy

teraz ksiąg kartkować i cytatów szukać; nawet jak biskup tak napisał, wiele to nie tłumaczy.

– Ja nie mówię, że tłumaczy, ja mówię, że napisał. Czarno na białym wyłożył, jak to

okoliczni władcy nowinie religijnej się nie przeciwstawiali, jak to sąsiedzi jej sprzyjali, jak to mnisi ochoczo habity zrzucali, jak to księża, z cieszyńskim dziekanem Johannem na czele, do żeniaczki chętkę nie tylko mieli, ale jej ostro folgowali, często gęsto ochota stawała się ciałem... Przecież ksiądz zna te sprawy.

– Każdy konfirmant je zna, ale Bóg zapłać za zaufanie.

– Tak czy tak, jesteśmy na ziemi, na której nastąpiło wielkie zachwianie Ducha, popieramy

je rzecz jasna, nasze ono, ale nie dziwujmy się – jeśli można tak rzec – skutkom ubocznym. Duch jest niewzruszony, jednak gdy raz ustąpi, nieprędko na swym miejscu ponownie stanie; gdy raz się go uda rozruszać – do niewzruszoności nieprędko wróci. A jego grząskość, a jego otwartość, a jego ruchomość, a nawet – tak jest – jego ruchliwość wabi niepewnych i poszukujących.

– Na prędkości ruchu ducha znam się marnie, nie wiem, jak to rachować, ale czas do

wyliczenia łatwy: bez mała pięć wieków przeszło.

– Widocznie na duchową stabilizację za mało – okoliczność, że Fryc się w tym miejscu nie

zaśmiał, była kolejnym dowodem jego nadprzyrodzoności, żadna siła nie dałaby rady w tym

miejscu rechotu powściągnąć – tylko transcendentna.

– A może rozważymy – ksiądz zdawał się diabelski pierwiastek wyczuwać; jego irytacja

przeistaczała się teraz w wyraźną i dokładnie adresowaną furię – a może rozważymy problem, czy wszechwiedza – ryzykując bluźnierstwo, dodajmy: prorocza! Tak jest! Czy prorocza wszechwiedza może się obejść bez arogancji?

– Może – bez cienia bufonady, wysoce za to pojednawczo, odparł Fryc. – Może, ale to nie

jest mój przypadek... Księże Pastorze, wracając do kwestii głównej: Czego się nie da zamknąć, to trzeba otworzyć.

– Czyli?

– Ksiądz córki z jej fatalnym wybrankiem pod dach parafii nie przyjmie, bo choćby ksiądz

chciał, to nie da rady. Szlag by mógł – przepraszam za wyrażenie, ale trafniejszego nie ma –

księdza przy wieczerzy trafić i ksiądz to wie. Ja oczywiście mogę ich w każdej chwili zabrać do siebie i to dopiero byłoby fatalne rozwiązanie. Ojciec córki do stołu wigilijnego nie dopuścił, tedy ona do maga spod ciemnej gwiazdy z gachem poszła i Bogu tam, kiełbasę jedząc, bluźnić będą!

Ojciec i ksiądz na dodatek córkę rodzoną szatanowi powierzył! Wiadomo, co siglańskie języki potrafią. Moja pomoc w takim wymiarze odpada. Podobnie trzeba jak najrychlej przeciąć zapędy licznych, pożal się Boże, przyjaciół, co już Julę z kawalerem na Wilię zapraszają...

– Gotóweś ich do siebie na Wigilię zabrać? Frycu Samosłańcu! Co też ty mówisz? Przecież

ty do swej twierdzy nikogo nawet na kilometr nie dopuszczasz! Nikt nie ma wstępu do zamku

wróżbity! Nikt poza – ma się rozumieć – niedoszłymi samobójczyniami, co po łaskawą poradę: jak nie zabiwszy się, żyć dalej? – zewsząd przyjeżdżają! A bierz ich! Zapraszaj! Czym chata bogata ugaszczaj! Niech ktoś wreszcie z bliska ujrzy straszliwe sabaty, co się ponoć u ciebie odbywają!

Jest okazja, by dom zwodziciela zwiedzić! W bluźnierczych mszach, spirytystycznych seansach, cielesnych orgiach i czym tam jeszcze wziąć udział! Bierz ich! Przygarniaj, jakeś tak gościnny i tak otwarty. – Odrobiny piany pokazały się w kącikach ust pastora.

– Księże Pastorze, raczy ksiądz żartować? Popędliwie, bo popędliwie, ale żartować?

– Chyba ty – mówiąc, że gotóweś moją córkę wraz z papistą na Wigilię zaprosić –

żartujesz? Chyba ty sobie żarty stroisz?

– Proszę darować, ale w gniewie ksiądz Pastor niedokładnie zważa na moje słowa. Owszem

mówię, że mógłbym, mógłbym młodych przyjąć, ale jeszcze dobitniej mówię: nie uczynię tego.

I niechaj nikt tego nie czyni. Nikt z wyjątkiem księdza.

– Nie luterską, a polską mi waść fundujesz debatę. Gadamy, gadamy, a sytuacja w miejscu

stoi. Ja tego nie uczynię. Sam rzekłeś.

– Powtarzam: czego się nie da zamknąć, to trzeba otworzyć. Niech ksiądz otworzy drzwi,

ramiona i serce dla wszystkich. Niech ksiądz ogłosi, że zaprasza do stołu wigilijnego całą Sigłę. Nie tylko parafian, nie tylko naszych. Kto żyw, niech przybywa. Sekciarz, nie sekciarz, poganin, nie poganin, papista, nie papista, bolszewik, nie bolszewik. Miejsce dla każdego się znajdzie.

– Dla Juli i katastrofalnego ojca jej dziecka też? Niby że będą, a jako by ich nie było i na odwrót, bo w tłumie znikną? Na końcu długiego na kilometr stołu wigilijnego siądą?

– Ściśle tak... Przy rozległym, ale jednak rodzinnym stole młodzi pretekstów do fałszywych

pojednań, czy zwłaszcza do rzekomych sojuszy – niby w ich obronie, a w istocie w księdza

wymierzonych, nie stworzą; życzenia tak, ale z powszechnego czy tylko częściowego: kochajmy się

– nici... Jula dziecko pod sercem nosi? Powinienem się domyślić...

– Nie będziemy na temat twego prorockiego daru ironizowali. Nie będziemy, bo już ci,

Frycu, niedługo... Pójdź, Frycu, pójdź tedy i powiedz Lukrecji, to znaczy pani Pastorowej, by stół

wigilijny na parę tysięcy osób szykowała. Pójdź i ogłoś jej radosną nowinę. Przedtem wszakże pożegnaj się z nami i przyjmij błogosławieństwo – żywego cię już nie ujrzymy. – Mrak z absolutną powagą znak krzyża nad głową Moitschka uczynił.

– Ani na parafii, ani w Domu Zborowym, ani w Ognisku Muzycznym, ani w Papierni, ani

w Spółdzielni, ani w Gminie, ani nawet na Zameczku tak wielkiego stołu wigilijnego nie da rady postawić – pan Naczelnik odezwał się z głębi ogromnego fotela, w którym zdawał się od ładnych paru minut drzemać.

– Zupełna racja, ani tu, ani tam, ani w ogóle nigdzie w okolicy sali na tak globalną Wilię nie ma. – Fryc zawiesił głos, echo pod ciemną powałą zdawało się powtarzać: nie ma, nie ma, nie ma. –

Nie ma, a jak nie ma, to trzeba stworzyć...

– Drogą diabelstwa?

– Drogą wynalazczości, którą ludzki rozum jest obdarzony. Księże Pastorze, ja potrafię

w ciągu paru godzin postawić w centrum ogromny biblijny namiot, i uczynię to tak, jak uczynię, ale proszę mi dać wsparcie...

– Na czym polegające?

– Zapraszając siglan na Wilię, którą pod tym namiotem odprawimy, proszę podkreślić, że

namiot jest niewdrożonym jeszcze do masowej produkcji prototypem lombardzkiej firmy

Gemmazione. I tak będzie gadanie, że Fryc do spółki z Belzebubem kopułę nadmuchał, ale niech przynajmniej pod względem formalności w porządku będę.

– Jak wynalazek niewdrożony, to niechybnie tajemnica patentowa obowiązuje. – Pan

Naczelnik powoli podnosił się z fotela.

– Nie wszystko muszę wiedzieć. – Po raz pierwszy cień niepewności zabrzmiał w głosie

proroka.

– Skąd masz taką rzecz? – Pastor wyglądał, jakby powoli odzyskiwał przytomność.

– Cyganie... Tabor cygański niedaleko moich włości popas miał; prosili, by wziąć na

przechowanie, bo faktycznie płachta razem z dmuchawą cały wóz zajmowała; nacjonaliści

bałkańscy, którzy namiot zamówili celem odprawiania pod nim swych partijskich sletow

wykruszyli się i Cyganie nie bardzo wiedzieli, co z powietrzną halą zrobić... Nie było

reflektantów... W stodole kazałem cudo umieścić; jak odjeżdżali – zapytałem, czy mogę

wypróbować... Zgodzili się, ze śmiechem, ale serio... Jest okazja przeprowadzenia próby

generalnej...

– To był tabor...

– Tak jest, to był tabor Franza Józefa Siekaniny.

– Jesteśmy w domu – powiedział głucho ksiądz Mrak i machnął ręką. – Może faktycznie jak

koszmaru nie da się zamknąć, trzeba się na niego otworzyć. W końcu Jezus Chrystus tej nocy na świat przybędzie i z czeluści wyjść pomoże. Jedźcie po namiot. Po drodze rozgłaszajcie nowinę.

Niech Messerschmidtke wyjdzie na wieżę i tak długo dzwoni, aż wiadomość o wspólnej Wilii do każdego dotrze... Lećcie jak na skrzydłach! Lećcie niczym aniołowie nad głowami pasterzy!

Lecieliśmy jak na skrzydłach, a nawet chyżej, lecieliśmy jak aniołowie, a nawet ostrzej –

pasterze przed nami gdzie pieprz rośnie się kryli. Z sześciu sań uczyniona platforma brudnożółtą niczym skóra lewiatana powłokę z gór zwiozła; na placu przed pocztą płonęły ogniska, dmuchawa zamarznięta na amen, ciepłe powietrze robiło swoje – po niecałej godzinie zwoje i pętle jęły się podnosić. Potem przyszło błyskawiczne, jak we śnie, przyspieszenie – czasza nagle rozdęła się niczym księżyc, z całych sił trzymaliśmy liny, ale gdzie tam, porwało nas i zrobiliśmy dwa

okrążenia na skamieniałą od mrozu doliną. Dachy pod nami, dymy pod nami, śniegi pod nami. Nad ciepłymi bagnami Fryc jęknął, jakby zakrwawiony szalik w monochromatycznym krajobrazie

ujrzał. Byliśmy blisko wlotów do granatowych kanałów – każdy do osobnej gwiazdy prowadził, na końcu tuneli działo się coś niewidocznego. Za daleko nas poniosło, za góry, za Ustroń, za Cieszyn; Saturn był blisko jak przez lornetkę. Trzeba było jedną ręką liny się trzymać, drugą lotem kierować.

Nawet jakbym spojrzał tam, gdzie on patrzył – nic bym nie ujrzał. Błoto na piżamie, krew na warkoczu. Nie krzycz. Ale lądowaliśmy idealnie – cieśle ustawiali deski na stojakach, gospodynie prowizoryczne choć niezmiernie masywne stoły obrusami, a raz po raz i prześcieradłami

nakrywały; ze wszystkich dolin nadciągali ludzie, każdy niósł, co mu pasowało: miód, czosnek, rybę na płaskim talerzu, bigos w garncu, chleb, sól, masło, ile się da opłatków, nikt nawet nie spojrzał na nasze szaleństwa pod ciemnymi chmurami, ściany namiotu były jak mur za Habsburgów postawiony.

Potem się okazało, że miejsca więcej niż stołowników, i Jula, i jej katolik, choć daleko, i tak za blisko siedzą. Życzenia jednak jak gdyby nigdy nic, opłatki maczane w miodzie jak gdyby nigdy nic, chleb z masłem i solą jak gdyby nigdy nic. Pan Trąba, pan Tlołka, organista

Somnambulmeister, chórzyści, prezbiterzy, wszystkie wyznania, co o świcie były pod farą,

wszyscy, nawet pijacy w kącie jak gdyby nigdy nic, a raczej jak Pan Bóg przykazał wiliują. My w komplecie: Kornel, Hermina, stryj Ableger, Jano, przyszły szofer, a w dodatku muzyk, starka Zuzanna, nawet starzyk Schkryfani wyszykowany, choć nie wygląda, by wiedział, gdzie jest. Nie on jeden. Pastor Mrak niby je, niby kolędy śpiewa, niby stosowne przy stole wigilijnym przykłady tych, co nie mogą tak szczęśliwie jak my wieczerzać, daje, a jakoby go nie było. Rozgląda się, ale szukającej jego wzroku Julii unika, katolika u jej boku zdaje się nie widzieć wcale, na wejście do namiotu praktycznie bez przerwy się gapi, raz po raz ktoś tam się pojawia, przezorni, co

postanowili w domu Wilię jak zawsze odprawić, a potem ewentualnie przejść się i zobaczyć, co prorok z księdzem w centrum wyprawiają; swoi i przyjezdni, znane i obce twarze, pobożne

i szukające ukojenia dusze – ruch był wielki, Bóg się rodził, moc truchlała, ale wiadomo, kogo nie było. Jula unosiła białą kopertę w górę, Fryc nieruchomiał, dopóki nie znaleziono ciała – dusza może do niego wrócić.

Rozdział

V

W pustym, lodowatym i wieloizbowym domu wszechświata ziemia jest pokojem duchów;

córki pastora Mraka, Jula i Ola, ubierały się jak wariatki i w ogóle były niezłe. Nie jadały mięsa, nawet szynki, paliły papierosy, kupowały wino u Rotha, a gdy na skutek zasługującej na osobną opowieść interwencji pani Pastorowej przestano je im sprzedawać, potrafiły po wiadome specjały pójść tam i z powrotem do Ustronia. Ma się rozumieć w butach na obcasie i w balowych sukniach z granatowo--różowej tafty.

Czasem suknie leżały na brzegu rzeki, właścicielek ani śladu – w samych halkach płynęły

pod czarnozieloną tonią aż do lodowatych wirów pod mostem przy cmentarzu; tam musiały znać

wejścia do głębinowych kanałów albo innych do centrum prowadzących labiryntów, bo nagle

hokus-pokus: suszyły się na leżakach w parafialnym ogrodzie.

W każdy piątek obute w czarne wizytowe trampki ze złotymi sznurowadłami przychodziły

na boisko i grały z nami w piłkę. Od łąk przy Starym Młynie trzymały się z daleka; ale gdy w piątki pan konserwator Kukutschka miewał ataki swej słynnej i równie wszechogarniającej jak codzienna surowość przychylności i nie tylko – z faktycznie na ligowym poziomie utrzymanej murawy – nie przeganiał, ale wręcz – to prawda: z niepozbawionym elementu senności entuzjazmem otwierał

przed nami bramy siglańskiej Maracany – siostry stawiały się niezawodnie, punktualnie i w pełnej –

by tak rzec – gotowości do bitki.

Ola w obronie była nie do przejścia, Jula w ataku nie do zatrzymania. Sam zapach ich potu,

sam widok ich nóg w granatowych szarawarach, ich ramion w czerwonych bluzkach był

wystarczającą bronią, z którą chyba nawet reprezentacja miałaby kłopoty – nie starczało im to, jakby rozwścieczone niezasłużonymi przewagami płci i piękna grały na połamanie kości. Obie –

średniego wzrostu, ale mocno, a jak na odżywianie się samą sałatą czy innym byle czym, wręcz atletycznie zbudowane – wchodziły ostro, odpadaliśmy od ich bodiczków jak znokautowani;

oczywiście gdy im pasowało, z kamiennymi twarzami stosowały babskie triki – młody Wzmożek,

gdy Ola podczas zamieszania podbramkowego z całym bezwładem oparła się o jego plecy,

rozpłakał się jak dziecko i długo nie mógł dojść do siebie; wielu z nas jeszcze dotkliwszych rozkoszy i jeszcze głębszych rozpaczy doznawało.

Pod koniec piątkowych meczów na bieżnię wjeżdżał szary parafialny garbus, Pastor zawsze

pytał, jaki wynik, i z najwyższą uwagą grę śledził, zdawało się, że ma masę uwag, że lada chwila zacznie nas sztorcować, każe zatrzymywać i powtarzać zagrania, córkom pocznie zasady fair play wpajać, nigdy jednak nic nie mówił.

Mrakówny na widok ojca reagowały skrajnie, raz demon w nie wstępował i w ostatnich

minutach przeprowadzały szereg brawurowych akcji, innym razem odpuszczały i stroiły miny –

czasem schodziły bez słowa, czasem urządzały jakieś druzgocąco czułe i zwalające z nóg

pożegnania; zawsze przy tym działały wielopiętrowo – jak schodziły bez słowa, natychmiast po wlezieniu do auta zaczynały piszczeć, krzyczeć, machać rękami i słać namiętne całusy, i na odwrót.

Jak nas na koniec z rozpaczliwą czułością – jakbyśmy się już nigdy mieli nie zobaczyć –

wyściskały i wycałowały, nagle odwracały się i odchodziły bez jednego gestu czy spojrzenia.

Zawsze były w trakcie jakiejś gry ze światem; uczyły się świetnie, ale równocześnie dawały

do zrozumienia naszym osłupiałym i od dziesięcioleci wyzwolonym nawet z cienia myśli o „tych rzeczach” profesorom, że są gotowe na wszystko. Potrafiły puszczać niekończące się wiązanki straszliwych przekleństw i były w stanie paroma w ich precyzji nieodpartymi zdaniami istnienie Boga udowodnić. Powagę wszelką były w stanie podważyć, niezbitość rozbić, najbanalniejszą

oczywistość woalem nieprzeniknionej tajemnicy spowić. Najfantastyczniejsze dyrdymały tak

przekonująco i z tak poważnymi minami przedstawiały, że człowiek nie był w stanie się oprzeć i wiedząc, że daje wiarę bredni, dawał wiarę bredni. Hipnotyzerskie talenty małych czarodziejek?

Byłoby pół biedy. Jakby tylko o takie zabawy szło – byłoby pół biedy.

Jedni – zdecydowana większość – mieli je za zupełne bezbożnice, inni – garstka jeszcze

mniejsza od wyznawców Fryca – za wzorowe luteranki. Dojdź tu, człowieku, prawdy po latach! Po latach w zaświatach! Niektórzy uważali, że są perwersyjnie piękne, drudzy powiadali, że kruche rysy, lekko perkate nosy, piegowata cera i rudawe włosy dają im pozór przebiegłych lisic. Były pomiędzy nimi, pomimo dwu lat różnicy, liczne bliźniaczości – zwłaszcza spojrzenia, nawet jak zmienne, zawsze identyczne: raz fantasmagoryczna zieleń ich oczu była krystaliczną zielenią sierpniowego nieba nad Czantorią, raz czarnym i dymiącym oparem bagien za Świętym

Kamieniem. Niby zawsze chętne do intymnych szeptów czy czułych przekomarzań, w każdej

chwili w sopel lodu albo płomień szyderstwa mogły się obrócić. Nade wszystko zaś zawsze i w każdej chwili mogły zacząć czytać.

Praktycznie nie rozstawały się z ogromnymi chlebakami, w których całe biblioteki dźwigały

– do czytania zawsze były gotowe. Zawsze i wszędzie. Nagle – na chodniku, nad rzeką, na boisku, w szkole, przy stole, w czasie każdej rozmowy, w trakcie każdego gestu i każdego spojrzenia –

wydobywały z czeluści swych (w sensie ścisłym) podręcznych bibliotek książkę i z dziwaczną

gwałtownością pogrążały się w lekturze. W kościele też im się zdarzało, bez groteskowych

nagminności, ale się zdarzało – wszyscy, jak to przy hymnie, na baczność stoją i Warownym Grodem mocnymi głosami lecą, a jedna albo druga, a przeważnie obie – skulone w ławce i zaczytane, nie wiedzą, gdzie są, o bożym świecie zapomniały, z kościoła duch ich uleciał, jedynie opadające na otwarte stronice włosy bezwiednymi ruchami odgarniają.

W jakiejś mierze nigdy niedostępne, w czasie czytania przepadały z kretesem. Bez przerwy,

całymi dniami i tygodniami coś czytały – i zarazem najoczywistsze w tej sytuacji pytanie: Co mianowicie czytają? okazywało się zbrodnią. Zwrócić się do Mrakównych: Najmocniej

przepraszamy, nie chcemy przeszkadzać, ale co panie czytają? znaczyło coś znacznie gorszego od studziennego nietaktu, coś znacznie haniebniejszego od doszczętnego zbłaźnienia, coś znacznie boleśniejszego od wyjścia na zupełnego głupka. Nawet jak się tysiąc razy bardziej szarmanckich formuł używało – Bóg wie, jak krwawy występek się popełniało.

Wciąż miały jakieś książki przed nosami, a gdy się o te książki zagadywało – szydercze

szały i napastliwe demony w nie wstępowały. Wpierw z kabotyńskim zdumieniem, drapieżnie się jeżąc i jadowicie cedząc sylaby, powtarzały i na wszelkie modły przetwarzały pytanie: Co czytamy?

Co ja czytam? Co Jula czyta? Co Ola czyta? Czy jedna czyta jedno, a druga czyta drugie? Czy na odwrót? Czy obie czytamy to samo...?

Na chwilę, na sporą chwilę milkły i gdy już się zdawało, że odpuściły, że choć tytuł albo

najogólniej zarysowany temat ujawnią – zaczynały na nowo: Co panie czytają? Ach, proszę

wybaczyć! W jakim dziele panie tak bezbrzeżnie się zagłębiły? Proszę darować, ale

najzwyczajniejsza w świecie ludzka ciekawość trawi! Cóż za lektura tak panie pochłonęła? Co czytamy? No... No... No... Po serii z maksymalną ironią powtórzonych i do szczętu

wykoślawionych pytań następowała sekwencja równie, a przeważnie bardziej jeszcze ironicznych odpowiedzi: Niezbyt wiemy, co czytamy... Tak bardzo nas lektura pochłonęła, że nie tylko o bożym świecie, ale i o tym, co czytamy, zapomniałyśmy... Zaraz... Zaraz... Co ja czytam? Olu, co ja czytam? Ach, Julu, skąd mam wiedzieć, co ty czytasz, skoro sama nie wiem, co czytam? Tak się zaczytałam... Koledzy pytają, co czytam, a ja nie umiem odpowiedzieć. Pomóż mi, Julu... Koledzy pytają? Zwłaszcza jeden? Skąd! Zwłaszcza trzech.

Powiedzieć, że w takich miejscach siostry wybuchały śmiechem, to nic nie powiedzieć.

Najpierw owszem śmiały się, ale krótko, śmiech prawie natychmiast w spazmatyczny kwik

przechodził, kwik w rzężenie, rzężenie w wycie. Powywszy parę dobrych minut, powywszy

w sensie ścisłym wilczo: z zadzieraniem głów niby do księżyca, z modulowaniem chrapliwych

rozpaczy w gardle, powywszy co nieco, siostry uspokajały się, chustkami wycierały łzy,

wysmarkiwały się i jeszcze od czasu do czasu doznając, w postaci pojedynczego szczeknięcia czy nagłego skurczu ramion, recydywy histerycznego śmiechu, próbowały mówić coś niby na serio –

nie było to proste. Wychodziło im wszystko, powaga najsłabiej.

– Po pierwsze czytamy książki bardzo grube, bardzo, bardzo grube.

– Sześćset, siedemset, osiemset, dziewięćset stron.

– Nic dziwnego, że po pewnym czasie zapomina człowiek, co czyta, jaki był tytuł, o autorze

szkoda gadać.

– Po drugie czytamy książki zakazane.

– Bardzo zakazane. Bardzo, bardzo zakazane. Och, jak zakazane!

– Dzieła na indeksie.

– Indeksy dzieł zakazanych też czytamy. Ojciec ma osobny regał, na którym stoją wyłącznie

indeksy dzieł zakazanych. Całe szeregi opasłych indeksów.

– Nie widzieliście tego regału, choć jest na całą ścianę, co zresztą żadna nowina, wszystkie nasze ściany są regałami i na odwrót.

– Ale wy często nie wiecie, że pod ścianą stoicie.

– Ściana tuż przed nosem, a wy nic.

– Całe życie tak wam minie.

– Potem znajdziecie się po drugiej stronie regału.

– Najpewniej i tego nie zauważycie.

– Widzieliście ściany Biblii, ściany powieści, ściany teologii, poezji, ściany dokumentów,

atlasów, ściany rękopisów; mury ksiąg dowodzących istnienia Boga w jaszczurczej źrenicy,

w skrzydle ważki, w szczurzym ogonie etc., etc.; widzieliście regały medycyny, rysunku, skrzypiec, dzienników pokładowych i sprawozdań rządców dozorujących wycinanie trawy na mongolskich

stepach w dziewiątym stuleciu, widzieliście nawet regały, na których stoją księgi zakazane, ale półek, na których stoją indeksy dzieł zakazanych, nie widzieliście...

– Nie mogliście widzieć, ponieważ regał wypełniony indeksami ksiąg zakazanych znajduje

się w specjalnym, surowo zakazanym pokoju, pokój jest w zakazanej głębi.

– Drzwi do pokoju wiecznie zamknięte, a ojciec nigdy nie rozstaje się z kluczem. Nawet we

śnie.

– Ale my niekiedy w zbrodniczym transie stąpamy na palcach, zakradamy się i klucz

bezszelestnie od pęku innych sekretnych kluczy odpinamy i tak dalej...

– Nieraz do białego rana przeglądamy indeksy ksiąg zakazanych. Zapisujemy co bardziej

zakazane tytuły i potem je czytamy.

– Ależ są one zakazane!

– Strasznie, strasznie zakazane! Pod każdym względem.

– Oczywiście zakazane przede wszystkim z powodów politycznych. Ale nie tylko.

– Także z powodów historycznych, wojskowych, i – drogi chłopczyku – wiemy, że to

właśnie chcesz usłyszeć – moralnych. To właśnie chcesz usłyszeć, niemoralny chłopczyku?

Prawda?

– Niektóre książki są zakazane z wszystkich tych powodów naraz.

– Nie możemy ci powiedzieć, co czytamy, bo tytuł zakazany, autor zakazany, treść

zakazana...

– I forma zakazana. Jakby ktoś się dowiedział, że my ci mówimy, co czytamy, to milicjanci

ciebie by mogli na wieczne osiedliny na Syberię zesłać.

– Ma się rozumieć, pojechałybyśmy z tobą. Mieszkalibyśmy sobie we trójkę w domku

dawno zmarłego zesłańca...

– Drewniany dom w stylu gubernialnym...

– Długie syberyjskie zimy...

– Gwałtowne syberyjskie wiosny.

– Krótkie i upalne syberyjskie lata...

– Wąskie syberyjskie prycze... (śmiech).

– Jak się pomieścić we trójkę? (kwik).

– Jakoś byśmy się pomieścili. W końcu zesłanie na Syberię to nie wczasy na Riwierze

(rzężenie).

– Francuskiej (wycie).

– Właśnie taką książkę czytamy. O życiu zesłańców na Syberii. O tym, jak uprawiali ziemię,

piekli chleb, obierali kartofle, kroili cebulę, gotowali kapustę, parzyli herbatę w samowarach. I o tym, jak wieczorami snuli opowieści i śpiewali pieśni. Dotknąć nie śmiesz, ale zobaczyć możesz.

(Ma się rozumieć po zdaniach tego typu: kwadra – śmiech, kwik, rzężenie, wycie – miewała siłę długotrwałego ostrzału artyleryjskiego). Dotknąć nie śmiesz, ale zobaczyć możesz. I siostry wyjmowały ze swych ogromnych torebek, i unosiły w górę, i z „bezpiecznej odległości”

pokazywały zawsze oprawione w „Trybunę Robotniczą” opasłe, grubsze nie tylko od Biblii, ale nawet od Postylli Marcina Lutra tomy, i nam – którym sama myśl, że w ogóle istnieją książki o obieraniu kartofli, gotowaniu kapusty i parzeniu herbaty, nie mówiąc o ich czytaniu, zdała się całkowicie niedorzeczna – nagle nam te cegły zdały się najciekawsze w świecie, nagle niczego tak nie pragnęliśmy, jak szczegółowych opisów obierania kartofli, gotowania kapusty i parzenia

herbaty w samowarze.

Nawet nie szło o domysł, że w książce jest coś jeszcze, że siostry wszystkiego nie mówią, że pomiędzy wierszami, za garami kapusty, za koszami kartofli, a zwłaszcza za samowarami są ukryte jakieś szczególnie zakazane sekrety, to także było możliwe, ale nierozstrzygające; nawet jakby nie było ekstratajemnic i dodatków, byliśmy gotowi – jeśli można tak powiedzieć – na samą kapustę z kartoflami – siostry tak nęcąco streszczały codzienne życie zesłańców, że niepodobna było pragnąć innej – w każdym tego słowa sensie – strawy.

A cóż dopiero gdy kolejną równie opasłą księgę wydobywały i mówiły: Zupełnie, ale to

zupełnie zakazana kabała. Pamiętniki inżyniera Stefana Ossowieckiego. Wiecie, kto to był inżynier Ossowiecki? Bardzo sławny jasnowidz – przyjaźnił się z nim ksiądz biskup Wantuła i wiele o nim –

jak bywał u nas na parafii – opowiadał. Lepiej natychmiast zapomnijcie, że w ogóle widzieliście tę książkę – nawet Fryc mówi, że takie opowieści niebezpiecznie brać do ręki. A to – kolejny oprawny w wiadomą gazetę wolumin ukazywał się naszym spragnionym pożerania liter oczom – a to

Autobiografia człowieka śniegu. Posłuchajcie pierwszego zdania: „Jestem synem człowieka śniegu, moje siostry są siostrami śniegu, moi bracia wyginęli w krainie błot”. Dalszy ciąg jest nie tyle zakazany, co na razie za trudny. A to: Szczegóły rzezi żeńskiego klasztoru w Saragossie, pozbądźcie się nadziei, że ujrzycie choć literę, oczywiście w porównaniu na przykład z Dziennikami wszetecznicy babilońskiej, które są zupełnie, ale to zupełnie zakazane, Szczegóły rzezi to jest czytanka dla dzieci, ale tylko w porównaniu, czyli relatywnie; czym jest relatywizm, dowiecie się w swoim czasie (eksplozja kwadry; kwadra eksplozji). Tak jest: Osobiste dzienniki wszetecznicy babilońskiej przez nią samą podyktowane i wiernie przez jej damę kąpielową spisane, nie ma co udawać wyniosłości, chcielibyście bardzo, a tu babilońska figa z makiem, nawet tytułu nie

próbujcie powtórzyć ani zapamiętać, nawet spojrzenie zabronione, widzicie sterczący z torebki rożek okładki? – tyleście widzieli i tyleście czytali.

Tyleśmy widzieli i tyleśmy czytali. Z czytaniem faktycznie szło kiepsko, choć ten i ów

zaczął na parafię zachodzić i księdza o jakieś książki do czytania nagabywać. Jeśli nieśmiałe pukanie, niezrozumiałe dukanie, łapczywe rozglądanie się po parafialnej sieni, opętańcze

nasłuchiwanie są formą lektury – proszę bardzo. Jeśli nerwowe kartkowanie – a nuż znajdzie się w środku jakiś znak, list, rysunek, użyta w charakterze zakładki reprodukcja przedstawiająca pochyloną nad tonią wychudzoną zmorę z długimi włosami, jeśli neurotyczne obwąchiwanie

przyniesionych do domu woluminów, a nawet dotykanie językiem – sprawiających pozór okruchu

naskórka – drobin pomiędzy wierszami było lekturą – czytaliśmy jak jasny gwint. Jeden Wzmożek czytał w sensie ścisłym i nie tylko powieści przygodowe. Rasowy epik z wirtuozerią wyprzedzający akcję powiedziałby: Wiadomo, jak to się skończyło. Na razie nie wiadomo. Tak czy tak,

z czytaniem szło kiepsko, z widzeniem lepiej, choć też licho. Ale w końcu kto widział wszystko?

Fryc? Bóg? Szatan?

Skoro o szatanie mowa – siostry bały się szatana, ale bały się w dziwny sposób. Można było

odnieść wrażenie, że boją się nie tyle szatana, co tego akurat jego imienia: szatan. Z diabłem, Belzebubem, Lucyferem, czartem, nawet Antychrystem były, jako i my wszyscy, na bazie pewnego

– bardziej zresztą retorycznego niż rzeczywistego – lęku spoufalone.

Szczerze mówiąc, często miały wszystkie te piekielne wcielenia wraz z ich imionami za nic

– gdy słowo szatan padało, drętwiały z nieudawanego strachu. I nie szło tylko o to, że w tamtych czasach majestatyczny i cały w złotozielonych promieniach Bóg siedział na nieprzejrzanych

wysokościach, a cuchnący gównem i ociekający czarnym śluzem szatan – niczym łażący na tylnych łapach zmutowany wilczur – czaił się w pobliskich zaroślach. Przez wieki tak było. Przez stulecia słychać było trzask łamanych smolistą racicą gałązek. Wszystkie pokolenia – jak Pan Bóg

przykazał – bały się tego trzasku. Mrakówny bały się bardziej. Mrakówny bały się dużo bardziej, niż Pan Bóg przykazał, i wszystko wskazywało, że nie jest to strach typowy i w co drugiej chałupie spotykany, wszystko wskazywało, iż nie jest to na przykład klasyczny strach wpojony ciężką

rodzicielską ręką; nota bene Mrakowie córek w surowych rygorach nie wychowywali, jeśli na farze ktoś kogoś bał się czasem, to raczej rodzice córek niż na odwrót. Rodzice córek, córki szatana. Niby nic wielkiego, opowiadamy o czasach, w których nieskończenie niż dziś liczniejsi bali się szatana.

Ale i wtedy strach sióstr był przeraźliwszy. Niepodobna było nie pomyśleć, że jednej albo drugiej, a najpewniej obu zdarzyło się kiedyś stanąć oko w oko.

Pod nieobecność Pastorostwa urządziły na farze parę pamiętnych imprez, na których picie

wina i palenie papierosów miało być wstępem do nie wiadomo czego. Z duszą na ramieniu

liczyliśmy jeśli nie na tańce wokół złotego cielca, to przynajmniej na debiut w seksie zbiorowym. –

Chyba zborowym – mruknął Tomek Holeksa i marnym dowcipem w sedno diabelskiej nijakości

trafił. Pogańska msza czy wyuzdana orgia? Wybór o tyle bez znaczenia, że w obu wypadkach

gotowi byliśmy do natychmiastowej ucieczki – mniejsza o to, w którym wypadku bardziej.

Gotowość też zresztą bez znaczenia – ucieczka przychodziła sama i oględnie mówiąc: nieco

wcześniej.

Gdy bowiem w końcu następowało nie wiadomo co, gdy po kilkunastu zawrotnie

straceńczych kolejkach, których objętość i prędkość miały skrócić oczekiwanie na nie wiadomo co, gdy wreszcie początek nie wiadomo czego zaczynał się dokonywać – to znaczy, gdy rzekomo

kompletnie pijane siostry znikały w gabinecie ojca i stamtąd przez uchylone drzwi wrzucały do zamienionej w salę balową jadalni kolejno zdejmowane spódnice, bluzki, sukienki, halki,

pończochy, buty i – ma się rozumieć – majtki; i gdy potem zapadała tam dławiąca i śmiertelna, i słodka jak morowe powietrze cisza, i gdy po dobrej chwili drzwi uchylały się ze skrzypieniem, i obie z szatańskimi uśmiechami na ustach stawały w progu odziane jedynie w czarne pastorskie togi, i gdy lada chwila miała się zacząć nie tylko diabelska msza, i nie tylko wyuzdana orgia, ale Bóg wie co jeszcze: czarna godzina biblijna, bawarska parodia konfirmacji, mord rytualny, a może tylko kankan na stole – zawsze wówczas, zawsze wtedy, gdy zastygaliśmy z nieziemskiego

zachwytu – siostry bowiem wyglądały dławiąco: z jednej strony niczym rozpalone zabawą

balowiczki w wyuzdanie prostych kreacjach, z drugiej niczym niby luterskie, niby purytańskie, a w istocie pogańskie i pełne wszelakiej rozwiązłości kapłanki – więc zawsze wtedy, gdy było o krok, o sekundę od sedna występku, zawsze wtedy mistrzynie ceremonii jako i my nieruchomiały, ale ich znieruchomienie nie było zamarciem z zachwytu, ani nie było zastygnięciem poprzedzającym

ostateczne zrzucenie duchowych sukienek, o skamienieniu stanowiącym próg szatańskiego czy

nawet najzwyklejszego w świecie orgazmu nie wspominając.

– Cicho! Cicho! Słyszycie? – Zastygnięci – jako się rzekło – już byliśmy, ale teraz

zastygaliśmy do imentu. Zapadała straszliwa, bo rujnująca wszystko, wszystko co już się zdarzyło, i zwłaszcza wszystko, co jeszcze się nie zdarzyło – cisza. Każdy odgłos w tej prawdziwie

akermańskiej głuszy był jak eksplozja, młody Wzmożek pawiował w ustępie, ktoś się zaśmiał

niewcześnie, ktoś czknął żałośnie. – Cicho! Cicho! Słyszycie? – Nic nie było słychać, nie zbliżały się niczyje kroki, nie nadchodził prorok, nie nadciągała żadna ani żywa, ani martwa istota, pod niczyją stopą nie trzaskała gałązka, nie dobiegał daleki krzyk ani płacz, nie nadjeżdżał żaden, ani konny, ani mechaniczny pojazd. W kunszcie wyławiania najmniejszego dźwięku ze śmiertelnej

ciszy byłem biegły. Nic nie było słychać. Absolutnie nic. Ale siostry były sugestywne. Mało powiedziane. W sensie ścisłym rządziły naszymi zmysłami. Teraz cali w słuch zamienieni byliśmy w ich władzy. – Jadą! Wracają! Poznaję motor naszego garbusa! Nigdy się nie mylę! Gaz! Gaz!

Sprzątamy! Likwidujemy! Znikamy! Zaraz będą! Zapowiadali, że będą późno w nocy, może nawet

rano, a już są! Zwijamy się!

Niby rozumiałem grę, a jak nie rozumiałem jej celu, to rozróżniałem poszczególne ruchy,

ale i mnie udzielała się panika – cóż dopiero reszcie. Zgarniając butelki, szklanki, popielniczki, pierzchaliśmy byle dalej; siostry tak jak stały zrzucały, wręcz zrywały z siebie duszpasterskie szaty

– na szczęście kompletnie ubrane okazały się pod spodem. Na szczęście, nie na szczęście.

W każdym razie ze znacznie większą ulgą niż rozczarowaniem przyjmowaliśmy kolejny numer.

Nie pierwszy raz robiły nas w konia, ale też nie pierwszy raz chroniły przed zupełną katastrofą.

Jeszcze by tego brakowało, żeby teraz gołe po farze latały! W sednie apokalipsy nie pora na striptiz.

Co byśmy robili? Gapilibyśmy się na nie konesersko? Skrylibyśmy im ciuchy dla wzmożenia jaj?

Pomagalibyśmy się im ubierać, dżentelmeńsko odwracając głowy? Skąd! Uciekalibyśmy

w popłochu stokroć większym!

Znikaliśmy jedno po drugim, skręcaliśmy, gdzie się dało, do parku, nad rzekę, na nasyp

kolejowy, byle dalej od drogi, którą zaraz ksiądz nadjedzie; gnaliśmy do domów, popłoch był, ale był do ogarnięcia.

Siostry pamiętne imprezy, na których picie wina i palenie papierosów miało być wstępem

do nie wiadomo czego, organizowały zawsze latem, w panicznym biegu mieliśmy poczucie, że

północ dawno wybiła, że wracamy z całonocnej i dramatycznie przerwanej orgii, a było grubo

przed zachodem słońca, wczasowicze leżeli nad rzeką, gwar dochodził z basenu; w amfiteatrze trwał koncert muzyki barokowej, a my wpadaliśmy do domów, zaszywaliśmy się w pokojach,

kładliśmy się do łóżek, zakopywaliśmy się w kołdrach i pierzynach, znikaliśmy ze świata na wiele godzin i następnego dnia dalej niesporo nam było do wyłażenia, nawet na boisko nikt się nie kwapił, wszyscy byliśmy pewni, że o ułamek sekundy minęliśmy się z Pastorem i Pastorową,

wszyscy słyszeli motor, niektórzy widzieli samochód, wszyscy mieliśmy wyrzuty sumienia, bo

jednak nie pomogliśmy siostrom, uciekliśmy w jednej sekundzie, kto wie, jakie ślady libacji zostały; niby poza szklankami, butelkami, popielniczkami i tacą po kanapkach nic nie było do usuwania, ale czy dały rady w minutę? Ksiądz nie w ciemię bity, a pani Pastorowa – szkoda gadać –

pani Pastorowa była tak przeczulona na najdrobniejsze objawy wyuzdania, jakby miała jakąś,

wszelki występek wychwytującą, antenę w głowie – z pewnością wyczuła wszystko, co się działo i wszystko, co się dziać miało. Zawsze tak było.

Nieustannie wodziła za nami surowym spojrzeniem – inna sprawa: nie obywało się bez

wzajemności. Gapiliśmy się na nią jak wół na malowane wrota, musiało to mieć wpływ na jej

intuicję. Tak jest! Siostry Mrakówny były niezłe, ale ich matka, pani Pastorowa Mrakowa, to dopiero była kobieta! Kobieta kometa! Z córkami sytuacja była zawiła, niejasna, bez klucza, nie wiadomo, co począć – z matką wszystko było jasne. Całe dnie trawiliśmy na – to prawda, nie do końca uświadomionym – kombinowaniu, jak do niej wystartować, jak dać jej znać, by się nie

lękała: nie chcemy jej komplikować życia, chodzi nam tylko o seks. Ogólnych ciemności to nie rozjaśniało, ale przynajmniej istniało jedno czytelne pasmo. Była alabastrowa, wysoka, rudowłosa –

skóra niczym światło lampki nocnej – dopóki nie zaznasz płynącego pod dłonią sepiowego blasku, nie masz prawa do samobójstwa. Z drugiej strony: piastowsko-cieszyńskie furie i tak cię zabiją.

Prababka pani pastorowej Lukrecja Raschke po mężu – tak jest: pradziadku Fryca – Moitschkowa była w prostej linii praprapra-und so weiter prawnuczką – córki księcia cieszyńskiego Adama Wacława – księżniczki Elżbiety Lukrecji, ostatniej po mieczu przedstawicielki Piastów

cieszyńskich – dokończymy tę genealogię w innym miejscu – na razie nie ma do niej wstępu.

Na razie nigdzie nie ma wstępu: nie ma powrotu na imprezę, nie ma powrotu do życia

sprzed upadku, spać, spać, leżeć pod wilgotną i czarną od potu pierzyną, spać, choć trwa jasny upalny, bardzo wczesny wieczór. Lęki przeraźliwe, choć w sensie widzialnym nigdy nic się nie działo. Udało się? Kolejny raz się udało? Zawsze się udawało? Przed śmiercią zawsze.

Niesporo było z chałupy wychodzić, niesporo było na dziedziniec się pokazywać, zupełnie

niesporo koło fary się kręcić, a zwłaszcza po kolejne książki zachodzić, ale po pewnym czasie ruszaliśmy. Śmielej i dalej. Ksiądz z męką na twarzy wygrzebywał dla nas jakieś dalsze ciągi Robin Hooda, kolejne wersje Robinsona, marne imitacje Tajemniczej wyspy – nic pilnego, mówił, można trzymać tydzień, a nawet dwa tygodnie. Pytałem o Autobiografię człowieka śniegu, przecząco kręcił

głową. – Pierwszy raz o czymś takim słyszę. Mam wszystkie książki, ale tej chyba nie – wiódł

zrozpaczonym okiem po tworzących księżycowe powierzchnie grzbietach – chyba że w drugim

albo trzecim szeregu, ale nie pamiętam, żebym miał taki tytuł w ręce... Naprawdę nic takiego nie pamiętam... Parę relacji z wypraw w poszukiwaniu yeti owszem, ale i to nie wiem gdzie...

Autobiografia człowieka śniegu? W jakim języku? Swoją drogą trzeba będzie kiedyś wszystko przejrzeć, uzupełnić katalog, zweryfikować układ tematyczny, w ogóle porządek zrobić... Może wtedy i Dziennik człowieka lodu na wierzch wypłynie, na razie macie, co jest, nie musicie rychło oddawać.

Oddawaliśmy. Z czasem oddawaliśmy więcej, niźli brali. W końcu oddaliśmy wszystko.

Jeden Wzmożek niezmiennie pozostał na placu boju. Wiecznie przeziębiony – wiecznie czytał. Na sam widok książki zaczynało go drapać w gardle, łapał lekką grypę albo jeszcze przyjemniejszą anginę i do wyra. Wszystkiego nie przeczytał, ale przeczytał wystarczająco wiele, by rozchorować się na dobre. Po dwóch, a może nawet trzech latach poprosił o wypożyczenie na jedną noc

parafialnej maszyny do pisania. – Po cóż ci Wzmożku maszyna do pisania? – „Życie Literackie”

ogłosiło konkurs poetycki. Bez wielkich nadziei, ale zamierzam wziąć udział. Od pewnego czasu próbuję pisać.

Akurat tej nocy kiedy nad Sigłą unosił się stukot klawiszy, ktoś się włamał do sklepu

Maurycego Rotha. Łupem rabusia padło wiele par butów. Wiele demonów. Pan Naczelnik wczas

rano, jeszcze przed pójściem do kościoła, postanowił zapalić nie tylko w kuchni, ale i w zawsze po lecie dymiącym piecu w ostatniej izbie. Niezwieziony jeszcze do drewutni węgiel od przedwczoraj leżał na placu i aż się prosił, by go wypróbować. Był szklisty wrześniowy poranek. Na podwórzu pojawił się Komendant Rakoczy w cywilnym – nawet w niedzielę niesłychana rzadkość –

granatowym garniturze i zapytał: – Niczego w nocy nie było słychać? Roth dwa kroki. – Nic nie słyszałem – odparł pan Naczelnik. – Spał pan? – Nie spałem, mało kto spał, stukanie maszyny po całej dolinie się rozchodziło; chyba prędzej bym przez sen coś usłyszał niż w tym łomocie. – Poeta się rodzi, nie ma co jednej nieprzespanej nocy żałować – powiedział Komendant, uważnie spojrzał

na prawie nienaruszoną stertę węgla, po czym wyjął z zanadrza ostro zastrugany kopiowy ołówek i notatnik, i dosyć długo coś pisał. Co? nie wiadomo do dziś. Nie jest to jedyna niewiadoma rzecz.

Ogromna wiodąca na podwórze brama uchyliła się, stanęła w niej jakaś stara Cyganka

w łachmanach z rozpuszczonymi siwymi włosami i zaczęła coś bełkotać i dopiero jak podeszło się bliżej, szło poznać, że jest to zmieniona nie do poznania pani Pastorowa, która zdrewniałymi ustami powtarza w koło: – Czy nikt nie widział Oli? Czy nikt nie widział Oli?

Rozdział

VI

Nie było jej nigdzie. W żadnym pokoju, w żadnym domu, w żadnej piwnicy, na żadnym

strychu. Nie wspięła się na niedostępny wierch, nie zabłądziła w ciemnej dolinie, nie utknęła pod wiszącą skałą. Nie płynęła pod czarnozieloną taflą, nie szła podziemnymi labiryntami, nie kryła się w żadnym z zakamarów, które każdego lata mościły z Julą w nieprzebytych jałowcach przy nasypie kolejowym, za Papiernią czy pod Akweduktami. Szkoda gadać, szkoda słów na litanię. Cała Sigła zamieniła się w jedną wielką nieobecność Oli Mrakówny. Wszystkie miejsca straciły swą

pierwotność, stały się domeną jej braku. Boisko przestało być boiskiem – stało się trawnikiem, na którym jej cień kiedyś strzelał bramki. Kino przestało być kinem – pozornie ta sama ciemna sala z rzędami bukowych krzeseł – jedno zbyt przeraźliwie puste. Nawet filmy się zmieniły. Pan

operator Klatschko nadal wyświetlał nasze ulubione superprodukcje o zdobywaniu niemieckich

twierdz w Alpach, ale akcjom brytyjskich komandosów najwyraźniej brakowało jej dopingu: niby udawały się po staremu, a wypadały blado. Park Gustawa Adolfa, w którym siostry odbywały,

a raczej należałoby powiedzieć: odprawiały swe spacery (Spacer! Olu! Gdzież nasze parasolki!

Spacer! Julu! Gdzież nasze wachlarze!) stał się blaknącą fatamorganą dawnych przechadzek.

Z czasem, gdy wyczekiwanie na jej powrót z jednej strony trochę zobojętniało, z drugiej

nabrało znamion delirycznego obłędu; miejsca, w których jej nie było, stały się – i to dopiero było udręczające – miejscami, w których w każdej chwili mogła się pojawić. Głębszy stopień rozziewu pomiędzy materią a duchem. Nagle majaczy w perspektywie drogi do Kamienistego, wychodzi zza muszli koncertowej, ni stąd, ni zowąd wybiega zza studni Hoffa.

Po kolejnym dniu, w którym jej nie było, i przed kolejną nocą, podczas której może wróci;

po kolejnej kolacji, na której nie padło ani jedno słowo i niczego, poza łykiem gorzkiej herbaty, nie dało się przełknąć, Pastorowa odsunęła szklankę i powiedziała: – Nadzieja, że kiedyś ją zobaczę, stała się koszmarem. W każdej sekundzie zdaje mi się, że zaraz ją usłyszę, że zaraz otworzy drzwi, wbiegnie po schodach, zastuka w szybę. Widzę ją wszędzie, zaczyna mi się roić, że lada chwila wyskoczy z szafy albo nawet z torebki, wszystko ją obiecuje i wszystko jej zagradza drogę.

Każdego dnia budzę się ze skamieniałym sercem, że jej nie ma i po niecałej minucie zrywam się z coraz mocniejszą i coraz gwałtowniejszą nadzieją, że dziś się znajdzie. Uskrzydla mnie to do granic upojenia. Słowo daję: miewam chwile absolutnej i nieznanej dotąd radości, a nawet euforii; praktycznie każdego ranka czy przedpołudnia jestem najzupełniej pewna, że za chwilę koniec

koszmaru, że koszmar w zasadzie już się skończył, kwestia godziny, dwu, i ona wróci. Potem gasnę razem z dniem, pod wieczór znów jest lepiej, bo przecież jutro się znajdzie. Nie że ktoś ją albo jej ciało znajdzie – sama wróci. Trochę bledsza, trochę chudsza, ale cała i zdrowa. Wszystkie pogłoski, wersje, ślady nie tylko mi nic, żadnej nadziei, żadnego tropu nie dają, ale zwodzą, przeszkadzają, są zbyteczne; ktoś ją śledził, ktoś za nią szedł, facet w czarnym owerolu, inny z białym ręcznikiem przerzuconym przez ramię, ktoś ją widział w pociągu do Katowic, w Sopocie szła dróżką wzdłuż plaży, ktoś jej czółenko znalazł, ktoś porywaczy list piszących zauważył, inne fantazje... Wiem, niezbicie wiem, że każdy z tych przypadków z osobna i wszystkie razem jej nie dotyczą. Kłamstwa i wymysły, nie ma ani śladu, ani atomu śladu. Nie chcę słuchać takich sensacji i wy też ich nie słuchajcie. Wiem, że ona wróci. Wiem, że wróci sama, ubrana w nie swoje, sporo za duże rzeczy, wiem, że będzie miała króciutko obcięte włosy, stanie w drzwiach okropnie zmęczona, ale

niespecjalnie głodna, przyjdzie dokładnie tą ścieżką, którą mam wypaloną w głowie. Wiem, że wróci jutro. Nie dam rady.

Ksiądz siedział nieruchomo, Jula nie podnosiła głowy. Pastorowa wstała i poszła do siebie,

po drodze słychać było, jak otwiera i potem zamyka na klucz – oboje wiedzieli: na bardzo długo, może na zawsze – drzwi do pokoju Oli. – Na razie daje rady – mruknął Pastor.

Niby odprawiał nabożeństwa po staremu; nie można nawet powiedzieć, że z większą niż

dawniej starannością i z większym zapamiętaniem w modlitwie. Religijnej solidności, kościelnej wręcz atletyczności nigdy jego obrządkom nie brakowało – nic się pod tym względem nie zmieniło.

W gruncie rzeczy zmieniło się wszystko: istota skupienia została rozproszona. Patrzył nieruchomo w jeden – o ile są takie w kościele – neutralny punkt, a wszystkim się zdawało, że nieustannie wodzi po nich wzrokiem. Nie zdradzał się ani gestem, ani słowem, ani cieniem intonacji, a wszyscy byli pewni: wiadomo, jakiej twarzy wypatruje, jak gorączkowo czeka, aż na razie niewidoczna, bo tak zaczytana, że praktycznie cała pod ławką schowana postać wreszcie się wyprostuje; aż brama kościoła się otworzy i wejdzie, i dostrzegalnym tylko dla ojca skinieniem da znać: jestem; i usiądzie obok siostry, i obie z miejsca poczną odgrywać pantomimiczne zgrozy, nieme zdumienia i wszelkie możliwe ucieleśnienia podszytej niesłychaną ulgą, ale ciężkiej, a nawet najcięższej obrazy: – Kogóż to oczy moje widzą? Bawiłaś się przynajmniej jako tako? Zechcesz – mam nadzieję – uchylić rąbka twoich burzliwych przygód? – Zaspokoję twą ciekawość, ale później, jesteśmy teraz – zważ Julu –

w świątyni. Nie byłyby sobą, jakby tak nie było – aż tak będzie, czekali wszyscy. Byle Ola wróciła.

Byle wróciła. Byle jak – byle tak. Jak wróci w pojedynkę – dobrze; jak wróci zmieniona – trudno; jak wróci nie sama – zależy z kim.

W końcu nie tylko ksiądz Mrak, ale wszyscy siglańscy ewangelicy od wieków wierzą, iż

kiedyś rozstąpi się kopuła kościoła Apostołów, iż otworzą się niebiosa i zjedzie śnieżna gondola pełna naszych zmarłych i naszych zaginionych, i wielkie płacze, i wielkie powitania, i wielkie poczęstunki zaczną. Ma się rozumieć: tylko do wieczora, bo od rana – zmartwychwstali, nie

zmartwychwstali, odnalezieni, nie odnalezieni – coś koło chałupy trzeba będzie zacząć robić.

Choćby plac pozamiatać.

Swoją drogą jakby wróciła podczas nabożeństwa, byłby to chyba najpiękniejszy

z powrotów. Ale byśmy wtedy kazania słuchali! Ale się modlili! Ale śpiewali! Pod niebiosa! Nawet jakby na okres pasyjny wypadło, nawet jakby w trakcie śpiewania O głowo poraniona do kościoła weszła, to i ten hymn męki i śmierci Pańskiej uskocznilibyśmy, rozpłomienili, w pieśń tryumfalną zamienili! „O głowo poraniona, Krwią, hańbą okryta. O głowo najsławniejsza, Lecz teraz

najnędzniejsza: bądź mi pozdrowiona!”.

Wypatrywaliśmy Olinej głowy, szukali z początku gorączkowo, potem z mniejszym

napięciem, ale nieustannie. Być tym, który bez śladu zaginioną znajdzie – nie było ważniejszego celu i gorętszego marzenia. Nie w opowieści, a na jawie staliśmy się bohaterami poszukującymi księżniczki – kto całą i zdrową do domu przywiedzie – dostanie ją za żonę.

Nie spełniało się, cud powrotu z monotonnym uporem wszystkich niezdarzonych cudów

odmawiał objawienia – w końcu zaczęliśmy wymyślać cuda. Zapala się światło w kinie – Ola siedzi w ostatnim rzędzie. Trwa próba misyjnej orkiestry – córka Pastora wbiega zarumieniona i zziajana; włos rozwichrzony, suknia w nieładzie, nie zważa na to, wyjmuje skrzypce z futerału i płynnie wchodzi w środek koncertu Franza Antona Somnambulmeistra ojca. O zimowym świcie odziana

jedynie w brudny krasnoarmiejski szynel stoi na środku rynku. Onieśmielona, ale i rozbawiona wysiada z autokaru kadry polskich siatkarek, które przyjechały do Sigły na zgrupowanie. Kołysze się na świerkowej gałęzi – piętom brakuje centymetr, może dwa. Wolno opuszcza zaciemnioną

szybę w stojącym pod farą bmw ze szwajcarskimi numerami rejestracyjnymi. W okularach, z dwa razy niż zwykle dłuższymi włosami i tak ubrana, że świat nie widział, idzie przez most przy cmentarzu.

Nie za daleko biegły nasze, sparaliżowane lękiem, wyobraźnie. Baliśmy się. Szczerze

mówiąc: trzęśliśmy się ze strachu. Im dłużej, tym bardziej. Im więcej szczegółów wyłaziło na wierzch, tym mniej było znaków, na końcu żadnego. Nicość, czyli zło i diabelstwo. Święty

Augustyn, choć katolik, mógł mieć w tym wypadku rację. Tak czy tak: Nic. Ani jednego ściętego wrześniowym przymrozkiem hieroglifu, do którego można by przyłożyć głowę.

Wieczorem była – rano ani śladu. Wszystkie rzeczy zostały. Wszystkie bluzki, wszystkie

spódnice, wszystkie sukienki. Wszystkie buty, wszystkie pantofle i wszystkie sandały. Cała bielizna i wszystkie pończochy. Wyglądało, że bez niczego, w samej piżamie uciekła. W słynnej

ciemnowiśniowej, tak ciemnowiśniowej, że prawie czarnej piżamie. Słynnej – ma się rozumieć – od chwili, gdy podczas przesłuchania pani Pastorowej wypłynęła na wierzch. Przedtem

o ciemnowiśniowej piżamie, a w zasadzie o ciemnowiśniowych, tak ciemnowiśniowych, że prawie czarnych piżamach nie mieliśmy zielonego pojęcia. W halkach, w kostiumach kąpielowych,

w sportowych koszulkach, w rozmaitych dezabilach, w tak nieobliczalnie niekompletnych

zestawach, że prawie gołe widywaliśmy je i to nieraz – w piżamach nigdy. Nigdy też takie szaty nie suszyły się w parafialnym ogrodzie. Dopiero gdy protokołującej zeznania pannie Pinkas pióro po raz pierwszy znieruchomiało nad arkuszem – ciemnowiśniowy, tak ciemnowiśniowy, że prawie

diabelski rąbek jął się – z otchłani, z otchłani – wychylać.

– Kiedy pani Pastorowa ostatni raz widziała córkę?

– Wieczorem, w przeddzień... W sumie nie wiem w przeddzień czego... Wieczorem,

w sobotę, trzynastego września. Zjedliśmy kolację i dziewczyny jak zwykle poszły do siebie na górę. Ale po jakiejś godzinie Ola zeszła jeszcze raz na dół.

– W jakim celu?

– Po „Głos Ziemi Cieszyńskiej”, przypomniała sobie, że chce tam przeczytać pewien

artykuł, wzięła gazetę ze stołu i...

– Mówiła coś?

– Nic. Machnęła gazetą i poszła. Tak... właśnie tak... – Spazm ni to płaczu, ni śmiechu

wstrząsnął ramionami Pastorowej i tak samo: ni to ze śmiechem, ni to z płaczem, wykrztusiła: –

Dziewczyna machnęła „Głosem Ziemi Cieszyńskiej” i pochłonęła ją nicość. Niezłe... Prawda, panie Komendancie? – Komendant Rakoczy, olbrzym o posturze niewystępujących jeszcze wówczas na

polskich ziemiach strongmenów odchylił się w krześle i powiedział:

– Nieźle... Ale zawsze może być lepiej... A czy pani Pastorowa pamięta, o jaki artykuł

chodziło? Jaki artykuł córka zamierzała przeczytać?

– Czy to ma jakieś znaczenie?

– Pani Pastorowo, może ma, może nie ma. Jak pani doskonale wie, w tej sprawie jest tak

zupełny brak jakichkolwiek śladów, faktów, przesłanek, że łapię się wiatru, fusów po kawie

i „Głosu Ziemi Cieszyńskiej”. Pamięta pani?

– Tak. Ola chciała przeczytać tekst o wyborach Miss Podbeskidzia. – Zapadła cisza,

Rakoczy westchnął, pióro panny Pinkas kamieniało na wysokościach... – Ich koleżanka... to znaczy koleżanka Oli – Pastorowa wpadła w panikę i czując, że musi coś tuszować, a w gruncie rzeczy nie bardzo, a może za bardzo wiedząc co, brnęła w nieszczęście. – Chodziło o to, że koleżanka Oli, w ogóle koleżanka moich córek, choć Juli w mniejszym stopniu, ale też... Jednym słowem ich

przyjaciółka Marysia Wantulok z Kostkowic w wyborach Miss Podbeskidzia nie weszła do finału i córki, zwłaszcza Ola, twierdziły, że Pan Bóg jest niesprawiedliwy, bo Marysia ma ładniejszy biust od wszystkich finalistek... – głos Pastorowej zjechał w zupełnie męczeński, w zasadzie wyłącznie samogłoskowy bezwyraz – choć one oczywiście, moje córki, nie startowały...

– Młodym jak to młodym, dziecinny radykalizm w głowie. – Rakoczy ponowił i pogłębił

westchnienie; tym je bardziej – dodajmy – pogłębił i ponowił, że był znanym koneserem dekoltów i biustów. Świat może się skończyć, byle się bluzki na ramiączkach nie skończyły: sławny ten aforyzm jego jest autorstwa. Szczęśliwy w małżeństwie, ekstatycznie kochał i nawet myślą,

o słowie czy uczynku nie wspominając, nie zdradzał swojej sporo młodszej żony, sławnej z urody i figury Ewki Gołoschówny; zapatrzony w nią był w sensie ścisłym – gdy wszakże nastawało lato, nie dawał rady nie zapuszczać żurawia w co śmielsze sukienki pochopnych wczasowiczek. Nie

można nawet powiedzieć, że zbytnio się zapędzał, gapił się jak każdy, góra: ciut bardziej; tak czy inaczej, niewinny ten odchył Gołoschanka miała za krwawe zwyrodnienie i zupełną zdradę, i z tym samym temperamentem, i z tą samą melodyjnością, z którą przez cały rok, dzień w dzień oddawała się mężowi, w lipcu i sierpniu dodatkowo prała go po ryju. Całe lato Rakoczy chodził

z pokancerowaną mordą i w ciemnych okularach, teraz już prawie nic nie było znać.

– Młodym bądź co w głowie, ale jak mówię: w tym wypadku bądź co może być ważne. Na

razie to zostawmy. Potem już pani córki nie widziała?

– Nie widziałam, nie słyszałam. Rano długo nie schodziły na śniadanie, to znaczy Jula, bo

przecież tamtej już nie było... Zawsze się ociągały, w niedzielę specjalnie, w niedzielę zawsze się targowały, że pośpią dłużej i pójdą na główne...

– Na nabożeństwo główne?

– No tak, na pół do jedenastej. Ale mąż zawsze je nakłaniał, żeby szły na ranne...

– Na dziewiątą?

– Tak jest, wie pan, panie komendancie, jak to u nas jest: im wcześniej, tym lepiej...

– Jutrznia i tak dalej...

– No właśnie, młodzież, młodzi ewangelicy, młode ewangeliczki, córki Pastora zwłaszcza

powinny zrywać się wczas i maszerować na ranne. Główne raczej dla seniorów, dla tych, co mają daleko; niech to nie zabrzmi niestosownie, ale na rannym lepiej się pokazać, zawsze więcej ludzi...

Ranne wbrew pozorom główniejsze od głównego... Tak... Co tydzień upierały się, walczyły,

zwlekały i tym razem też na to wyglądało... Nie schodziły... Dopiero gdy Jula... Dopiero gdy Jula tak niewiarygodnie blada i z tak dziwną miną, jakby lada chwila miała umrzeć – stanęła u góry schodów... Od razu było wiadomo... Od razu wiedziałam...

– Właściwie co pani Pastorowa wiedziała? I skąd? Jak to się mówi: serce matki? Ale może

coś jeszcze?

– Nie mam pojęcia. Nagle niczego nie czułam poza absolutną pewnością, że jej nie ma

w domu, że jej nigdzie nie ma, że zdarzyło się coś strasznego, że nie wyszła do ogrodu, nie zaczytała się w łazience...

– Tej nocy było włamanie do sklepu Maurycego Rotha...

– No tak, ale to już chyba zupełnie nie ma... – Mrakowa zamilkła na chwilę, a potem jęła

mówić z wielką gwałtownością: – Panie Komendancie, wie pan, co ja bym dała za wiadomość, że moja córka nocą w samej piżamie wyszła z domu, włamała się do Rotha, ukradła stamtąd kilka par męskich butów i na przykład jutro albo nawet za tydzień zostanie pod Skoczowem albo pod samym Bielskiem przez patrole ujęta? Wie pan, panie Komendancie, ile ja bym za taki przebieg wydarzeń dała? Wszystko bym dała!

– W piżamie, powiada pani... Wszystko wskazuje, że córka tylko piżamę zabrała?

– Już jak po „Głos Ziemi Cieszyńskiej” zeszła, miała ją na sobie i tylko tej piżamy w jej

rzeczach brakuje, poza tym wszystko, wszyściutko zostało.

– A może coś przybyło?

– Nie rozumiem?

– Może w trakcie – przepraszam za nadmiar służbowych wyrażeń – może w trakcie

przeszukania pani Pastorowa albo ktokolwiek z domowników trafił na jakąś rzecz, której dotąd nie było? Na coś nowego, a przez to – kto wie – też istotnego?

– Panie Komendancie, wbrew krążącym pogłoskom ja nie mam pełni władzy ani nad

niebem i ziemią, ani nad doczesnym światem, ani nawet nad światem moich córek. Co do strojów owszem wiem sporo, ale reszta? Obie – jak powszechnie w Sigle wiadomo – są zupełnymi

dziwadłami i mają całe sterty zdumiewających przedmiotów, że nie wspomnę o książkach... Całe kolekcje, a raczej początki kolekcji wszystkiego, od miniaturowych ościeni do śrub

lewoskrętnych...

– Państwa córki zbierają śruby lewoskrętne?

– Prawda? Samo to wystarczy, żeby oszaleć. Kolekcjonerka śrub lewoskrętnych – to już jest

nieszczęście, dwie kolekcjonerki śrub lewoskrętnych to jest tragedia, a zaginiona bez wieści jedna z dwu kolekcjonerek ślub lewoskrętnych to jest co?

– Próbujemy ustalić. Faktycznie dość osobliwy, powiedziałbym: gęsty ład w pokojach

panien panuje, ale śrub lewoskrętnych nie zauważyłem. Trzeba będzie...

– Śrub pan nie zauważył? A porcelanowe gepardy, fragmenty bambusowych stelaży do

moskitier; poniemieckie, granatowe żarówki zaciemniające, mosiężne profitki, szklane grzybki do gładzenia rękawów, zapinki do żywotków, srebrne orpanty; odlewy, ryciny i wszelkie możliwe, i w setki idące wizerunki męskich kolan pan widział?

– Wizerunki męskich kolan? Dobrze zrozumiałem?

– Jak najbardziej. I nie tylko wizerunki, ale i wycinki artykułów, w których są opisywane

albo tylko wspominane męskie kolana...

– No tak...

– No tak? Coś się panu zgadza?

– Wręcz przeciwnie... Nic się nie zgadza...

– I tak będzie do samego końca... Nic się nigdy nie będzie zgadzać... Nic się nigdy nie

będzie zgadzać ani w życiu, ani w książkach, ani w filozofii, ani w teologii, ani w pokojach moich córek... Inna rzecz, pan tam jedynie rzucił okiem, do szaf nie zaglądał...

– Jak pani pastorowa pamięta, pierwszego dnia panował chaos, byliśmy pewni, że

dziewczyna lada chwila wróci. Z każdą godziną to samo... Zaraz wróci, zaraz wróci. Niektórzy nawet ją widzieli... Niektórzy widzieli, jak wraca...

– Dla mnie to jest najgorsze, o ile tu w ogóle jest coś mniej gorszego. Fatamorgany i ploty...

Zupełnie nie do zniesienia, mówiłam o tym mężowi, on jak nie wszystkich, to prawie wszystkich fałszów się łapie. Może trudno mu się dziwić, ale ja w tym widzę naiwność, księżowską naiwność.

Ziarno prawdy w każdej bzdurze? Guzik prawda.

– Tak jest. Wyznam jednak, że i ja miałem pewność: nie o żadne przepadnięcie bez wieści,

a o młodzieńczy wybryk chodzi. Do dziś przecież wszyscy mamy oczy dookoła głowy i wszyscy

bez przerwy oczekujemy... A wtedy? Dziś nie ma jej od bez mała dwu tygodni, wtedy nie było jej od paru godzin! Pokręciliśmy się po parafii bez przekonania, głównie ku drzwiom spozierając, czy aby się zguba nie znalazła. W zasadzie nawet nie wchodziło się do pomieszczeń. Pobieżny rzut oka na to i owo... Trzeba będzie jeszcze raz nie tylko jej pokój, ale chyba całą parafię przepatrzyć... Jeśli oczywiście pani Pastorowa i ksiądz Pastor pozwolą...

– Doprawdy nie musi się pan, panie Komendancie, starać o nakaz rewizji! Z całego serca

zapraszam, kiedy pan zechce, proszę wpadać nawet bez uprzedzenia i swoje robić. Moim jednak zdaniem nic to nie da. Jeśli Ola planowała... Jeśli planowała coś w rodzaju ucieczki z domu, to była przygotowana perfekcyjnie i na pewno żadnych śladów nie zostawiła. Chyba że jakąś zaszyfrowaną wiadomość... Tak zaszyfrowaną, że teraz czytelna jest tylko dla Juli, dla nas nie; dla nas

przynajmniej na razie zupełnie nie...

– Panna Julia nie powie?

– Mówi, że niczego takiego nie ma, wierzyć jej można jak obu: bez przesady, a i to

w najlepszym wypadku. Jeśli jedna z drugą umówiły się na sekret, nie ma ludzkiej czy nieludzkiej siły, która by je zmusiła do zdradzenia choćby przecinka. W sumie to czy Jula wie, czy nie wie, jest bez znaczenia, od niej się i tak niczego nie dowiemy.

– Rozumiem, choć wszystko to, co do tej pory – w tym rozmaite dziewczyńskie zabawy

i zwyczaje – nie powinno teraz obowiązywać.

– Albo obowiązuje ze specjalną mocą.

– Nawet ze specjalną mocą stosowana perswazja nie pomoże?

– Nie ma takich tortur, które by podziałały, o perswazjach szkoda gadać. Wiedza,

niewiedza, zmowa, spisek, jedna tak, druga nie, tysiąc innych możliwości – w domu wszystko

zostało jak było... Jedynie piżamy brakuje...

– Jakiego rodzaju to była piżama?

– Byłam pewna, że wspominałam... Od razu wtedy... Pierwszego dnia...

– Miała pani chyba taki zamiar, ale nagle pani Messerschmidtkowa wszczęła na dole jakiś

rejwach...

– Pamiętam, pobiegłam tam... W sumie nie wiadomo po co... Dziwne... – Pastorowa

zamyśliła się na chwilę. – Dziwne, dziwne, ale co tu nie jest dziwne – powtórzyła i szybko, można nawet powiedzieć: skwapliwie dodała: – Ciemnowiśniowa piżama z satyny, spodnie i bluza.

– Ciemnowiśniowa?

– Tak jest – wycedziła pani Pastorowa – satynowa, ciemnowiśniowa. Mam nadzieję, panie

Komendancie, że nie drętwieje pan ze zgorszenia. Wielu przecież będzie wygadywać, że tak

wyuzdany strój nocny w ogóle nikomu nie przystoi, a cóż dopiero córce Pastora, że kara boska przyszła. Wiem, że tak będą gadać, może już tak gadają.

– Nie da się ukryć: są między nami rozmaici święci, co doskonałość za życia osiągnęli,

Boga w arendzie mają i dobre słowo od nich usłyszeć ciężko, raczej wręcz przeciwnie.

– Jestem w takiej rozpaczy, że właściwie przyjmuję zarzut: może faktycznie w jakichś

diabłem podszytych szmatach moje córki sypiały? Ale jeśli to była zapłata, to czemu połowiczna?

Dlaczego tylko jedna została ukarana? Więcej grzechów miała na sumieniu? Wykluczone!

Wszystkiego, jak mówię, o moich córkach nie wiem; wiem mało, ale to, że identyczne cnoty

i bliźniacze bezeceństwa w sobie noszą, wiem dobrze. Jeśli więc za piżamę zguba, to czemu

pojedyncza? Przecież Jula ma identyczną, same sobie te piżamy uszyły... Może jest w tym

nadzieja? Za pomocą jednej piżamy drugą siostrę Najwyższy ostrzega? Jak pierwsza się poprawi, jak pierwsza zmieni piżamę, to druga wróci...? Mąż by powiedział: zabobonna i prostacka

teologia... Być może... Tyle że nie tylko ja, nie tylko siglanie, nie tylko luteranie, ale miliony chrześcijan na całym świecie innej teologii nie znają i innej nie chcą. Co mam myśleć? Co mam z pokorą myśleć? Że Byt niewysłowiony, że Ten, którego imienia nie należy wymawiać, że Ten, który jest, bo jest, że Ten, który jest poza wszelkimi ludzkimi kategoriami, sprawił, że Aleksandra Mrak, córka Witolda i Lukrecji z domu Łowczany, rozpuściła się w powietrzu? Z pokorą,

z opuszczoną głową, może nawet z dziękczynieniem mam takie rzeczy przyjmować? Za nic! Nie

straciłam wiary, przeciwnie, dalej wierzę! Dalej wierzę, że On nie spuszcza ze mnie oka. Ale On!

On, a nie jakiś nie na ludzką głowę absolut czy inna czarna nieważkość... Czarna nieważkość stworzyła człowieka na swój obraz i podobieństwo? Antymateria? Niby w porządku, jak coś nie jest materią, to jest antymaterią, czyli duchem... Tak, kurwa, czy nie? A jak duch, to mamy, co chcemy, mamy to, o co się Polska biła... Tak czy nie? Niby tak... Niby okej, ja jednak – dziękuję bardzo!

Zapędziłam się... Najmocniej przepraszam... Ale tylko panu, panie Komendancie, mogę pewne

rzeczy powiedzieć, Witold na takie kwestie – delikatnie mówiąc – kiepsko reaguje... Gdy pan się u nas zjawi, na własne oczy pan ujrzy, w jak plugawej kreacji moja córka przepadła, raz jeszcze z całego serca zapraszam, pokażę panu egzemplarz co do guzika identyczny.

– Wpadnę niezawodnie, chciałbym też z Julą... Z pozostałą córką porozmawiać...

– Mam nadzieję, że nie chciał pan powiedzieć: z pozostałą przy życiu... Proszę nie

zaprzeczać, zażartowałam sobie niefortunnie. – Nawet cień uśmiechu nie przemknął przez

udręczone oblicze Pastorowej. – Chce pan jednak spróbować! Proszę bardzo, powie panu to, co i nam. Obudziła się i Oli już nie było. Więcej nie piśnie ani słowa, ani głoski. Coś oczywiście jeszcze wie, nawet jak o samym zniknięciu, porwaniu, ucieczce czy czort w końcu wie czym, nie ma pojęcia; czegoś się może domyślać, pamiętać jakieś rozmowy, szczegóły, jakaś układanka – jak nie w całość, to w zarys całości – może się jej układać. Moje córki łączyła, łączy, więź tak osobliwa, że jedna drugą na wylot widzi, obie o tym wiedzą i obie sekrety i różne zagadki – jeśli można tak powiedzieć – w sobie mnożą, w rozwikływaniu samych siebie rywalizują, w grę,

w niekończącą się grę: przejrzałaś mnie, ale teraz mnie nie przejrzysz – grają, tysiąc innych szarad... Jula – powtarzam – pewnie wie niejedno, ale na razie jest to skryte tak głęboko, że może nawet sama nie do końca wie, co wie... Męczy ją to i dręczy. Pan profesor Eleazar Tlołka twierdzi wprawdzie, że udręka to jest dobry sposób na życie, bo nie ma czasu ani sił na myślenie o śmierci, ale czy to jest akurat ich przypadek? O czym one myślały, o czym gadały, co zamierzały? Tym bardziej proszę nas odwiedzić. I wszystko, wszyściutko przepatrzyć.

Komendant wstał i podając Mrakowej ciemnoszare lodenowe palto, powiedział – zdaniem

niektórych z nadmierną poufałością: – Pani zdaje sobie sprawę, pani Pastorowo... Pani ma

świadomość, że artykuły o Miss Podbeskidzia zaczną się ukazywać w „Głosie Ziemi Cieszyńskiej”

najprędzej za pół stulecia?

– Ach, panie Komendancie, ja jestem nie z tej epoki... Pan chyba to także wie? – Pastorowa

pierwszy raz uśmiechnęła się i to uśmiechnęła szczerze, w każdym razie w tym właśnie momencie, w zupełnym okamgnieniu, wręcz jak za tchnieniem Ducha Świętego w całej pełni odzyskała urodę i urok. Magię urody i czar uroku.

Ma się rozumieć, jak wieść o ciemnowiśniowej, o tak ciemnowiśniowej, że prawie czarnej

piżamie się rozeszła, jak zobowiązana do dochowania tajemnicy służbowej panna Pinkas

w największym sekrecie streściła przebieg przesłuchania swej najbliższej przyjaciółce Wandzi Zatloukalniance, jak ta z kolei, nieznacznie tylko wzmagając grozę niektórych szczegółów,

powtórzyła wszystko swojej matce, matka ciotce z Granatowej Góry, ciotka z Granatowej Góry

niezawodnej pani Odstertschilowej – słowem jak opatrzony klauzulą absolutnej tajności przebieg przesłuchania stał się powszechnie znany, jak nawet jego – już przez pannę Pinkas

nieprotokołowane – zakończenie stało się wszystkim wiadome – zaczęło się gadanie. Zaczęło się sławne siglańskie gadanie. Ludzie gadają na całym świecie, nie da się jednak w tym miejscu nie wyrazić naznaczonego lokalnym patriotyzmem przypuszczenia: siglańskie gadanie miewa w sobie grozę plutonu egzekucyjnego. Kara boska? Oczywiście! Za ciemnowiśniową, tak ciemnowiśniową, że prawie czarną piżamę? Jak najbardziej! Za czarne trampki i złote sznurowadła? Szkoda gadać!

Za suknie z granatoworóżowej tafty? Nie ma o czym mówić! Również za wszelkie inne kreacje, za wyprawy do Ustronia po wiadome zakupy, za raczenie się tymi zakupami, za pływanie w rzece, za imprezy na farze, za opalanie się w ogrodzie, za wygadywanie takich rzeczy, że zwykły człowiek nie wie, o co chodzi, praktycznie za wszystko. Za jedzenie samej sałaty? Rzecz jasna i szczególnie niepodważalna. Wiadomo, że od jedzenia samej sałaty człowiek słabnie i stopniowo traci się

w oczach – tu dzień w dzień sałata, świątek piątek: sałata rano, wieczór: sałata; nie ma siły: na niebyt musiało się uzbierać i szast-prast dziewucha nie stopniowo, a nagle zniknęła. Mało było takich przypadków? Tak nagłych może nie, ale zawsze było jasne: Kto za mięsem nie bardzo, tego już niedługo, kto porządnie nie poje – po nim. Za wszystko kara boska przyszła, za wszystko diabeł

Olę tak jak stała albo leżała do piekła porwał.

Najbardziej – ma się rozumieć – za czytanie. Pradawny ten grzech ludzkości i maniakalna

pasja sióstr miały w tym wypadku dodatkowe uzasadnienia. Dziwne teksty i osobliwe papiery z jej ogromnej jak podręczna biblioteka torebki Komendant Rakoczy wyjął. Manuskrypty? Notatniki?

Zeszyty? Listy? Wszystkie? Niektóre? Specjalnie ważne i szczególnie znaczące? Zupełnie

przypadkowe? – nie wiadomo. Zniknęła odziana w samą piżamę – to było pewne. Ale czy

z pustymi rękami, czy z jakąś książką albo innymi szpargałami pod pachą? Jakimi? Tymi, z którymi się nie rozstawała, tymi, które brutalnie przez kogoś uprowadzana w ostatniej chwili zabrać zdołała, czy tymi, które starannie na swą niewiadomą wędrówkę wybrała? Została część czy całość? Raczej część. Jakiej – w takim razie – całości? Nie do ustalenia. Pastor od dawna nad księgozbiorem ledwo panował, teraz układ woluminów całkowicie z rąk mu się wymknął, ale do porządkowania, do

rekonstruowania, do szczegółowego przepatrywania, do ekstra poszukiwań najwyraźniej było mu niesporo. Być może nie wierzył, że na regałach znajdzie jakieś rozwiązanie, być może bał się tego, co znajdzie.

W pierwszych godzinach, dniach i tygodniach po przepadnięciu Oline papiery nie dawały

żadnego śladu ani nie wyznaczały żadnego kierunku – było tak jak we wszystkich dziedzinach jej zniknięcia: nic nie było wiadomo. Nic nie było wiadomo, ponieważ strach czytać to, za czytanie czego szatan do piekła porywa. Dziewucha czytała i jej nie ma. Tylko patrzeć, jak druga się straci!

Przecież zawsze czytały to samo. Czy my, Olu, czytamy to samo? Ach, Julu, jakżeby inaczej!

Zawsze przezawsze czytamy to samo! Na ogół! Z tym, że nie zawsze!

Wnioski nietrudne. Nikomu niespieszno do poznawania tego, co wiedzie do nieistnienia.

Nawet zawodowcom. Komendant też się bał, podobno po przejrzeniu paru stron, a może tylko

akapitów, z przesadną gorliwością okładki zatrzasnął. O ile były jakieś okładki. Podobno były.

Z początku nie, potem tak. Nawet w takiej sprawie siglanie gotowi wojnę wszcząć, w tej akurat batalii stronnictwo okładek – widmowo, bo widmowo – ale zwyciężyło.

Po pewnym czasie pojawiła się wersja w niczym od innych nie wiarygodniejsza, raczej

wręcz przeciwnie: dosyć fantastyczna, ale nieskończenie uporczywsza. Nagle w koło zaczęto

powtarzać, że okładki jednak były i że zawierały ręcznie przepisane i specjalnie drastyczne fragmenty Autobiografii człowieka śniegu. „Specjalnie drastyczne” rzecz jasna nie pod tym względem, co myślicie, ale pod względem filozoficznym, a bardziej jeszcze teologicznym.

Wyjaśnienie wszystkiego i to w sposób nieodparty miało tam być podane. Wyjaśnienie zwłaszcza istoty człowieczeństwa? Wersja – powtórzmy – sporo od innych ryzykowniejsza, ale – a może

dzięki temu – uporczywa. Do dziś niektórzy się jej trzymają; choć do dziś nikt – poza

Komendantem – nawet jednej kartki w garści nie trzymał, nawet jednej linijki okiem nie omiótł.

Nikt nic nie wiedział, nikt nic nie słyszał, nikt nic nie zauważył. Monotonia nicości daje

z wolna popalić. Ani cienia drżącej sylwetki, ani zarysu pochylonej głowy, ani widma białej jak śnieg twarzy, o zgubionej na trawniku chustce nie wspominając.

W domu się nie skryła, na farze jej z całą pewnością nie było. Cały pradawny na romańskiej

skale postawiony budynek kolejno: kościelny Messerschmidtke, pastor, pastorowa, komendant

Rakoczy przetrząsnęli od piwnic do strychu, wszystkie, nawet najtajniejsze zakąty zostały zbadane, nawet rzadko otwierana kamienna izba, w której wieki temu – jak głosi legenda – nocował

umykający przed papistami doktor Marcin Luter – została sprawdzona i nic: ani żywej, ani zmarłej, ani duszy, ani ciała, ani śladu po dłoni, ani zapachu po włosach. Czyli musiała wyjść z parafii, albo ci, co ją porwali, nawet jak to sami diabli byli, musieli ją wywlec albo wywabić z budynku? Jak?

Jaką drogą? Wszystko było – jak zawsze na noc – od środka zamknięte. Olbrzymie niczym wieka czterech trumien drzwi frontowe mało że na zamek zakluczone, to jeszcze wiadomą, wyciosaną za kontrreformacji sztabą zastawione; drzwi na podwórze równie pradawnym i równie

niepodważalnym skoblem zabezpieczone, wszystkie okna zamknięte, wejście na dach nie tylko

zablokowane, ale od zeszłej zimy rdzą i mchem zarośnięte. Messerschmidtke ciągle się wybierał

dachówki przed zimą sprawdzić i ciągle mu schodziło; w każdym razie pociągnięta smołą klapa mało że zamknięta, to można powiedzieć: w dach wrośnięta i na amen zapieczętowana. Którędy?

Jakim cudem i jakim sposobem? Wersji, że ktoś – wiadomo kto – jej pomagał, nie brano pod

uwagę. Nie brano pod uwagę? Nie rozważano nawet cienia takiej ewentualności! Nie mieściła się w głowach! I do dziś – jak najsłuszniej – się nie mieści! Wspólniczka porywaczy? Dajcie pokój! Co innego panieńskie wybryki, co innego dziewczęce wykręty, co innego zbrodnia! Podejrzenia? Jakie podejrzenia! Niby że słynący z lekkiego snu – jak przystało ewangelikom w każdej chwili na

przyjście Pana gotowym – domownicy nie ocknęli się i nic a nic nie słyszeli? Widocznie kroki uciekinierki były jeszcze lżejsze! Którędy zatem wyszła? Przez jaką szczelinę się prześlizgnęła, przez jaki rozstęp wyparowała?

Jednym jedynym uchylonym piwnicznym okienkiem? Tak małym, że z ledwością trzy

parafialne kocury się przez nie przeciskały? Dla nich było przeznaczone, a i dla nich – choć wiadomo, że kot przez najmniejszą przestrzelinę przelezie – za ciasne. Zawsze gdy się widziało czarnego Gabryela, rudą Ruth i pręgowanego Judę Tadeusza, jak na podwórze z piwnicy

z najwyższym trudem wypełzają, miało się wrażenie, że rozciągnięte i spłaszczone kocie pyski furia trawi; jakżeby takim przesmykiem mocne ciało Oli dało rady się przecisnąć? Nie było szans, nawet najmniejszych, ale mimo wszystko przy tym jedynym przestworze najwięcej czasu spędzano, pani Pastorowa bezsilnie załamując palce, jakby w lęku, że ktoś dodatkową torturę Oli sprawił i do przedzierania się przez mysią, a raczej kocią dziurę zmusił, Pastor z dziwną podejrzliwością, jakby chciał szachrajstwo zdemaskować, kościelny Messerschmidtke z gospodarską troską, czy aby

szybka niepęknięta, kit niewykruszony, Komendant Rakoczy z olbrzymim szkłem powiększającym

w garści.

Do zupełnie wykluczonej, a jednak jedynie możliwej drogi wyjścia kazał się nawet

zaprowadzić towarzysz Goniec wraz z asystującymi mu trzema stalinowskimi oprawcami

w skórzanych płaszczach. Pojawili się jakiś miesiąc po zniknięciu Oli. Ciemnooliwkowy willys zajechał pod parafię, stanął i przez dobre pół godziny nikt z niego nie wysiadał.

Był niewiarygodnie piękny poranek, cała dolina zanurzona w krysztale tak przejrzystego, że

prawie niebieskiego, i tak chłodnego, że prawie iskrzącego, powietrza. Drżącą od upału aurę widzieli wszyscy na całym świecie, ale tylko w Sigle ujrzeć można – jak mówią miejscowi – luft wibrujący nad październikową trawą.

Oliwkowa karoseria pokryła się rosą, w środku widać było cztery nieruchome sylwetki,

nawet jak gadali, to się nie ruszali. Była środa, sporo ludzi szło na targ i z targu, niektórzy zwalniali, nikt się nie zatrzymywał. Po półgodzinie drzwi auta się otworzyły, ale dalej, najmniej przez kolejny kwadrans, nikt nie wysiadał. Teraz już jednak prawie każdy, kto przechodził, kłaniał

się, a nawet przystawał, ludzie poznawali towarzysza Gońca; niewysoki ten, korpulentny, łysiejący i zawsze odziany w ciemnostalowy garnitur przedstawiciel komitetu wojewódzkiego, a może także, jak sugerowali niektórzy, innej jeszcze wszechmocniejszej władzy dosyć był w Sigle lubiany; raz do roku bywał na dożynkach, parę razy w roku gościł na – co prawda sekretnych, ale i tak wszyscy o nich wiedzieli – wywczasach na Zameczku Habsburgów, nade wszystko zaś przyjaźnił się

z panem Naczelnikiem. Przed wojną do jednej klasy cieszyńskiego gimnazjum uczęszczali i choć potem ich drogi całkowicie się rozeszły – jeden – najkrócej mówiąc – poparł Rosję i komunizm, drugi nie wyrzekł się Polski i wolności; jeden jął w luterskiego Boga wątpić i się do tego

przyznawał, drugi swej katolickiej wierze zaprzeczał, a nawet publicznie z niej szydził, ale w skrytości modlitwy i podstawowe obrządki odprawiał; mimo tych i kopy innych jeszcze z czasem narosłych różnic – młodzieńcza przyjaźń przetrwała.

Towarzysz Goniec wygrzewał się w krótkotrwale intensywniejącym jesiennym słoneczku,

uprzejmie odpowiadał na pozdrowienia, gdy zaś uznał, że godzina wybiła, wylazł z auta

i machnąwszy ręką na – służalczo mu podawany przez jednego z oprawców – ciemnozielony, tak

ciemnozielony, że prawie czarny prochowiec, przestąpił próg fary. Jak potem opowiadali ci, co wydarzenia z lornetkami przy oczach i ze stoperami w ręku śledzili, równo dwadzieścia trzy minuty później dwaj dotąd czekający na zewnątrz kaci ruszyli jego śladem – trzeci został w aucie, cały czas zresztą siedział za kierownicą, najwyraźniej był katem z licencją na prowadzenie pojazdów

mechanicznych, z jednej przeto strony był groźniejszy, bo prócz strzelania w tył czaszki miał

jeszcze inne – wówczas nie tak jak dziś pospolite – techniczne umiejętności – z drugiej strony czas, jaki spędzał za kółkiem, naturalną koleją rzeczy musiał katostwo jego ograniczać, słowem,

niechybnie mniej od swych kompanów miał nieszczęsny szoferak krwi na rękach.

Jakby zwabiony jego łagodnością Józek Lumentiger pojawił się w okolicy. Wolnym

krokiem nadchodził od strony amfiteatru, raz po raz przystawał, rozglądał się wokół, spozierał na zegar na kościelnej wieży, pozorował czekanie na nie wiadomo kogo i nie wiadomo na co. (W

istocie czekał – wykwit życia niepojętego i jednorazowego – na to, na co my wszyscy – twory wylęgłe na powierzchni planety – czekamy: na chwilę ulgi w koszmarze). W końcu, gdy znalazł się całkiem blisko, uśmiechnął się szeroko i najwyraźniej zamierzał zagadać. Nim jednak słowo

wypowiedział, uchyliły się wieka czterech trumien i dwaj oprawcy, co dosłownie przed chwilą na farę weszli, na powrót z niej wyszli. Nie tylko nieoczekiwanie rychło, ale i z pustymi rękami wracali. Ani Pastora, ani Pastorowej, ani Juli nie wyprowadzali. Nawet Messerschmitdkego, choć było wiadomo, że komuny z całej duszy nienawidzi i nieostrożne rzeczy wygaduje, w kierunku auta nie wlekli i – jakby tego było mało – miast wściekłość z powodu fiaska akcji okazywać,

w doskonałych humorach, wyraźnie odprężeni, wręcz w euforii, a nawet jeszcze lepiej: na początku euforii byli. Rozglądali się z wyraźnym ożywieniem i ciekawością – rzekłbyś: nawet tym marnym, sprzedajnym i wyzbytym z ludzkich uczuć bolszewickim kreaturom udzielało się piękno

siglańskiego poranka.

– Panowie oficerowie – Józek Lumentiger stał prawie na baczność – ja wiem, co się mogło

zdarzyć.

– My wiemy, co się zdarzy. – Para rozbawionych oprawców przyjrzała mu się przez chwilę

ze służbową przenikliwością.

– Byłem świadkiem wydarzenia być może analogicznego.

– Jak się sprężysz, to nie tylko będziesz świadkiem, ale i weźmiesz udział. Gdzieś już jest otwarte?

– Pod Laubami i przy dworcu.

– Ile to zajmie czasu?

– Dziesięć minut.

– Czekamy siedem – parszywe, pełne zatłuszczonych banknotów i jakby wysmarowanych

oliwą monet pugilaresy pokazały się w sękatych dłoniach oprychów – oto kwota, która powinna starczyć na litr spirytusu i trzy lemoniady. Za resztę skombinujcie, towarzyszu, jakąś wytworną zastawę, najlepiej musztardówkę albo nawet dwie. Co do dalszego ciągu – zobaczymy. Zobaczymy koło południa. Dzień się zapowiada długi. Na razie siedem minut ma upłynąć. Siedem, nie więcej.

Za minutę spóźnienia kula w łeb.

– Tak jest: za minutę spóźnienia konwój strzela bez ostrzeżenia. – Józek trzasnął obcasami.

– Nie tylko szybko się uczysz, ale zręcznie rymujesz; będzie z ciebie pociecha – oprawcy

wymienili znaczące spojrzenia – o ile już nie jest.

Dzień zapowiadał się długi i był nieskończony. Józek Lumentiger nie tylko z powodzeniem

unikał kolejnych egzekucji, nie tylko był za swą punktualność nagradzany, parę też razy

dopuszczony został do kierownicy. Ruszyć ani przejechać mu się oczywiście nie pozwolili, ale jego pełnych wiedzy i dygresji wykładów na temat piękna deski rozdzielczej, siły motoru i zwrotności auta wysłuchiwali z rozbawieniem, choć do rytualnych żartów nie mieli zapału, co najwyżej raz padło: – Nieźle, całkiem nieźle cię, jebańcu jeden, Amerykanie przeszkolili.

On zaś, choć stopniowo coraz bardziej własnym błogostanem przytłoczony, konsekwentnie

trzymał się punktu wyjścia i parę razy poranne zagajenie „iż był świadkiem wydarzenia

analogicznego” powtórzył. Nie zwracano na to uwagi. Dopiero wieczorem miał zostać wysłuchany.

Pomimo licznych odwiecznych i doraźnych nierównowag czekał cierpliwie. W końcu od

początku, od pierwszej – uściślijmy – musztardówki było jasne, że przybysze tego dnia w powrotną drogę nie ruszą, a i to, że będą nocować u nas – towarzysz Goniec na otomanie w świetlicy,

adiutanci na sianie na strychu – nie było niespodzianką ani złą wiadomością. Przeciwnie: dzień długi, wieczór jeszcze dłuższy.

Gdy o zmierzchu uchyliła się brama i weszli na podwórze, zdawało się, iż fragmenty

zimnego październikowego błękitu przetrwały w fałdach i załamaniach ich skórzanych płaszczy –

tak byli piękni. Towarzysz Goniec miał już narzucony na ramiona prochowiec i wyraźnie zmęczony całodzienną debatą z pastorem Mrakiem, nie tylko z powodu barwy płaszcza, był w grupie

najciemniejszą postacią. Poza wszystkim w jego pomocnikach żagwiła się moc spirytusu, on miał

dopiero zaznać wzmocnienia. Kot Głupielok wyszedł im naprzeciw i kontrolnie otarł się o –

również nasycone kosmicznym promieniowaniem jesiennej pogody – cztery pary oficerek.

– Piękne zwierzę – powiedział towarzysz Goniec – prawie tak piękne jak tamte trzy

parafialne bestie o biblijnych imionach. Ten jak ochrzczony?

– Głupielok. Na pamiątkę dzieciństwa i dla paradoksalnego podkreślenia jego mądrości. Tak

jest: równie piękny, nawet piękniejszy od tamtych, ale w niezgodzie z nimi żyje. Nie wiadomo, o co mu chodzi. Furt na parafię się wyprawia i w pojedynkę całą tamtejszą trójkę straszliwie gromi...

– Katolik w głębi duszy? – towarzysz Goniec uśmiechnął się figlarnie, schylił i z

nieoczekiwaną czułością jął głaskać – w okamgnieniu z ohydnym serwilizmem ulegającego

narzuconej przez Moskwę dłoni – Głupieloka. – Piękny okaz: pręgowana sierść i sprzedajne serce.

Kocham koty, ale nie mogę żyć z nimi pod jednym dachem. Za Niemców trzy razy ukrywałem się

w mieszkaniach, w których były koty, i oka nie zmrużyłem nie z obawy przed gestapo, a z lęku przed kocurami.

– Na jakieś agresywne i przez okupację psychicznie rozklekotane osobniki towarzysz trafił?

– A skąd! Leniwe, spasione i rozwielmożnione niczym niektórzy naznaczeni sybarytyzmem

kupcy, co podczas tragedii wojennej majątki zbijali. Zwyczajne dachowce. Ale nocami straszliwie –

jak nota bene wszyscy ich współbracia – tajemniczejące. Kot w ogóle jest tajemniczy, ale nocą to jest tajemniczość nie do zniesienia. Największy koci matoł w nocy staje się monstrum. Niby śpi jak wszyscy, a czort jego wie. Widzi w ciemnościach, ale w sumie nie wiadomo po co? Po co ma

widzieć, jak ma spać? Niby śpi, niby nie śpi. Pan sobie, panie Naczelniku, wyobraża sen kogoś, kto widzi w nocy? Co taka istota ma pod powiekami? Jakie ognie? Jak taka rozżarzona zieleń czy, jeszcze gorzej, żółć oddziaływać musi na umysł?

– Nie ma co przesadzać z kocim umysłem. Zwyczajną fobię macie, towarzyszu Goniec.

– Nie żartuj ze mnie, przyjacielu, jakbym miał fobię, tobym się nie garnął, a garnę się jak dziecko; tym bardziej się garnę, że własnego kota mieć nie mogę.

– Na dzisiejszy wieczór towarzystwo Głupieloka masz zapewnione. Nasyć się kocim

pierwiastkiem na długo.

– Na pewnego, bardzo określonego kota bym się zdecydował, dla jednego kota uczyniłbym

wyjątek, często go sobie wyobrażam, często o nim rozmyślam, ale obawiam się, że jest nieco za późno...

– Bardzośmy ciekawi, o jaką rasę czy też o jaki egzemplarz idzie. Wielceśmy ciekawi.

Chyba że tajemnica służbowa? Albo osobista? Albo jedno i drugie? Kot po rozstrzelanej przez kolegów – pan Naczelnik nieznacznym ruchem dłoni wskazał stojących opodal siepaczy –

konspiratorce został? Ulotki lżące Wodza własnoręcznie drukowała i rozprowadzała, ale niestety tak piękna była, że serce enkawudzisty stopniało i choć na wyrok oddziałać i egzekucji

powstrzymać nie mógł, teraz przynajmniej osieroconego kotka dokarmia...?

– Ja nie jestem oficerem NKWD.

– Czy ja mówię, że jesteś? Czy ja o tobie mówię? Ja opowiadam czytankę z codziennego

życia w Związku Radzieckim. Opowiadam historię kagiebisty, który waha się, czy kota pozostałego po pięknym jak sen wrogu ludu można przygarnąć, czy warto, czy za taką rzecz – w razie jakby kto doniósł – grozi łagier, czy tylko degradacja...

– Nie szarżuj, Andrzeju, błagam, nie szarżuj. Tym bardziej że mnie o całkiem innego kota

idzie...

– O jakiego? Mów, nim padnę!

– O pierwszego... O pierwszego kota, którego oswoił człowiek. O pierwszego kota

ludzkości. O pierwszego kota, który postanowił zmienić swoje życie i wyszedł z puszczy i zbliżył

się do wytypowanej przez siebie drogą długich obserwacji sadyby ludzkiej. Kręcił się w pobliżu, podchodził, odskakiwał, bał się, ale gen kolaboracji i instynkt wygody życiowej był silniejszy.

Jakim niewiarygodnym skurwysynem musiał być ten pierwszy kot, który dał dupy człowiekowi!

Cały był dzikością, a zarazem pasował mu ochłap rzucony przez człowieka i ciepło jego izby...

– Faktycznie, na taki egzemplarz jest nieco – delikatnie mówiąc – za późno, nie da się nawet powiedzieć, że okazja przeszła koło nosa, bo przeszła dawno i daleko.

– Cztery tysiące lat spóźnienia, lekko licząc.

– Poza tym nie wiadomo, czy nawet wtedy dałoby się akurat jednego lidera wychwycić.

Cztery tysiące lat temu koty udomawiały się masowo. Wielka wędrówka kotów w kierunku

ludzkości miała wtedy miejsce.

– Któryś musiał być pierwszy.

Zachwycające było to, że towarzysz Goniec i pan Naczelnik wiedli wpierw na podwórzu,

potem za stołem w kuchni rozmowę, w której sprawa podstawowa bardzo długo była omijana. Na

wylot znali smaki i finezje unikania rzeczy elementarnych, gustowali w perwersji niekończącego się poruszania tematów absolutnie neutralnych, nawet najcieńszą nicią niezwiązanych z tym, o co naprawdę idzie. Domeną prawdziwych znawców rzeczy jest gra wstępna, propedeutyczne

milczenie, rozmowa o pogodzie i flegmatycznie, i w nieskończoność odwlekany finał. Pan

Naczelnik i towarzysz Goniec byli wybitnymi znawcami rzeczy.

Dopiero bardzo późno, gdy zjedli usmażone i podane im przez starkę placki ze skwarkami,

gdy napoczęli trzeci dzbanuszek spirytusu zmieszanego z gorącym karmelem, po naszemu mówiąc: warzonki, gdy długo świecące na ciemniejącym niebie, odbite w nim i dające pozór łuny nad Sigłą czerwone liście Bukowej pogasły, dopiero wtedy towarzysz Goniec rzekł:

– Cztery tysiące lat temu człowiek dogadał się z kotem i sprawa od tego czasu jakoś się

toczy, ja z wielebnym Pastorem przez cały dzień dogadać się nie mogę i sprawa stoi w miejscu.

– Dziwisz mu się? Ja się nie dziwię. Cóż dziwnego w przypuszczeniu, że dziewucha jest

w waszych łapach? Wiadomo, gdzie w tych czasach ludzie przepadają bez śladu...

– W Polsce wiadomo, w Sigle niekoniecznie.

– Faktycznie u nas kto jest kim dobrze wiadomo. Jeden delator na całą dolinę, wszystkim –

na dodatek – na wylot znany. Fryzjer pan Procko proponował mu niedawno wystrzyżenie

fantazyjnej tonsury w kształcie liter SB. „Ulży to pańskiej straszliwej doli” – przekonywał nie bez powagi, gość niestety odmówił.

– Wiem... Musimy go zdjąć, kompromituje urząd...

– Urząd kompromituje samo istnienie urzędu.

– Jeszcze jedno słowo i będę musiał osobiście cię zastrzelić. Albo przepadniesz bez śladu.

– Ola Mrakówna przepadła bez śladu.

– Ale my, do kurwy nędzy, nie mamy z tym nic wspólnego! Jeszcze raz powtarzam: urząd

nie ma z tym nic wspólnego!

– Osobiście pierwszy raz to słyszę.

– Przepraszam. Cały dzień powtarzałem i wbijałem tę niepodważalną prawdę Pastorowi do

głowy.

– Nie uwierzył?

– Nie. Mało tego, w panice zupełnie bredził. Twierdził, że jeśli jej nie mamy, jeśli naprawdę jej nie ujęliśmy, to znaczy, że nam zbiegła. „Mądrzejsze, przebieglejsze i zręczniejsze od was, katy moskiewskie, moje dziecko jest – szydził – całą waszą agencką siatkę w pole wywiodła!

Amerykanie dawno ją na Zachód przerzucili! Lada chwila jej głos w Wolnej Europie usłyszycie i dopiero będziecie się mieć z pyszna!”. Takie samobójcze uwagi ksiądz proboszcz głosił i co ja miałem robić? Użytek z ich fikcyjności czynić? Niewypowiedzianą, a raczej kwieciście i przez wiele godzin głoszoną rozpacz protokołować? Co miałem robić? Siedziałem jak, nie przymierzając, na wyniszczającym obie strony przesłuchaniu i w koło powtarzałem: Nie nasza sprawa, nie nasza akcja, nie maczaliśmy palców, nie mamy z zaginięciem córki księdza Pastora nic wspólnego.

– Coś musicie wiedzieć.

– Właśnie w tym rzecz: nic nie wiemy, nie mamy zielonego pojęcia. Dlatego tu jestem,

dlatego przyjechałem. Nie może być spraw, które wydarzyły się bez naszego udziału i na domiar są niezrozumiałe. Nade wszystko zaś nie może być spraw, które są niezrozumiałe, wydarzyły się bez naszego udziału, a idą na nasze konto. Co się właściwie stało? Przeszła przez koci przestwór, przez który przejść niepodobna? Przejść niepodobna? My byśmy przeszli... Ale rzecz w tym, żeśmy nie przechodzili... Tajemnica... Swoją drogą, co na to wszystko wasz sławny prorok i jasnowidz?

– Fryc? Milczy jak zaklęty. Wielu ma mu za złe, że nie tylko Oli od ręki nie znalazł, nie

tylko nie wskazał miejsca pobytu, nie tylko nie wyjaśnił, co się stało, ale w ogóle nie chce o tej sprawie mówić. Tym, co weń nie wierzą i daru jego nie uznają, dał do ręki ciężki oręż.

– On podobno cuda w sensie ścisłym sprawia? Ponoć wskrzesił kogoś? Trumnę czyjąś

pomniejszył? Wielkie też zamieszanie wśród płci pięknej szerzy? Siglański Rasputin?

– Taki sam on siglański Rasputin, jakeś ty szopienicki Beria. Wiesz, o czym mówię?

– Wiem doskonale. Gadanie ludzkie.

– Wielkie gadanie na powierzchni planety. Wracając do Fryca. Co do kobiet i zwłaszcza co

do wskrzeszania zdania są podzielone. Natomiast co do trumny nie ma cienia wątpliwości. Fryc trumnę z panem Wzmożkiem w środku pomniejszył niezbicie. Ładnych parę osób przy tym było

i to nie byle jakich. Najznaczniejsi siglańscy spece trumnę próbowali wynieść i potem na własne oczy cud widzieli...

Podobno ściśle po tych słowach rozległo się dyskretne pukanie, drzwi się uchyliły i stanął

w nich Józek Lumentiger i kolejny raz powtórzył:

– Wiem, co się wydarzyło, być może byłem świadkiem wydarzenia analogicznego.

– Analogicznego do pomniejszenia trumny?

– Nie, analogicznego do zniknięcia Oli.

– Powtórz raz jeszcze.

I Józek kolejny raz tego dnia powtórzył, pierwszy jednak raz został wysłuchany.

Rozdział

VII

Ładnych parę tygodni wcześniej, w samym środku wrześniowych upałów wylegiwał się na

starej kanapie stojącej w dzikiej i nieogrodzonej części ogrodu państwa Wzmożków. Odsypiał tam liczne nieprzespane i pełne najdzikszych upojeń noce, całymi godzinami gapił się w niebo, gdy jaśniało, kręciło mu się we łbie, gdy ciemniało, szukał na nim Wielkiego Wozu i Gwiazdy Polarnej.

Pił lodowatą wodę z cembrowanej i omszałej studni, skrzypiał łańcuch, dzwoniło opuszczane

wiadro, pod olbrzymią soczewką toni widać było miotające się w poszukiwaniu powrotnego

przesmyku pstrągi. Prawie we wszystkich siglańskich studniach – jak przystało podziemnym

początkom prasłowiańskiej rzeki – pokazywały się ryby. Józek rozumiał ich obecność, ale za

bardzo się nie gapił, bał się, że desperacko krążące nad jasnym, piaszczystym dnem wodne

stworzenie na dobre utkwi mu w mózgu. Żywił się opadłymi z drzew węgierkami, wsłuchiwał

w szum krwi i dygot serca, czekał, aż choć na chwilę wróci dawno utracony spokój ducha. Leżał

nieruchomo i smakował swoją nieruchomość. – Gdyby udało mi się nigdy więcej nie poruszyć –

kombinował całkiem nieźle – gdybym całkiem tu zastygł i nawet palcem – nie mówiąc o wstawaniu na równe nogi – nigdy już nie kiwnął – żyłbym jeszcze nie wiadomo jak długo; każdy dzień,

a nawet każda godzina byłyby nieskończonością. Jakby ludzie nie ruszali się z miejsca, żyliby –

w gruncie rzeczy – wiecznie. Ciekawe, co by na taką nieśmiertelność Fryc powiedział? Że

połowiczna i niecałkowita? Całkowicie nie da rady, ale i trzy doby nieskończoności dobre.

Leżał przeto maksymalnie nieruchomo i całymi dniami nawet z boku na bok rzadko się

obracał. Niedaleko jego wycelowanych ku zachodowi i obutych w nie do zdarcia trzewiki stóp

strzelały w dół stare kamieniołomy, nad którymi – wiedziony, jak się miało pokazać, zgubnym kaprysem – pan Wzmożek postawił dom. Skała, choć przez pewien czas przez ludzi naruszana,

w istocie swej niewzruszona, bo na początku czasu przez Boga postawiona, buty nie do zdarcia, bo jeszcze przed wojną przez pana Tlołkę seniora na miarę uszyte.

Nad głową miał jeszcze bardziej zdziczały, jeszcze wyżej i jeszcze piękniej na stoku

Martecznika rozłożony ogród sławnego swego czasu siglańskiego weterynarza, doktora

Nieobadanego. W przerwach między jednym a drugim snem gapił się w tamtą stronę z uwagą. Niby z nostalgią wspominał dawne czasy, gdy – teraz obrócona w zupełną ruinę – willa doktora tętniła życiem, niby myślał o kiedyś tu mieszkających, a dziś po całym świecie rozproszonych sześciu pannach Nieobadanych, niby ciało jego opuszczał dygot, ale były to pozory. Kontemplacja

w gruncie rzeczy szła jak po grudzie; miast spokoju ducha rosło w nim napięcie. Wpierw było nieznaczne, potem coraz wyraźniejsze, w końcu prawie nie do zniesienia. I nie było to doskonale mu znane napięcie, które każe wstać, zejść z gór ku dolinie, wstąpić do sklepu i kupić flaszkę. Było to całkiem inne napięcie.

– Czułem, że coś się zdarzy – zapewniał gorączkowo – wiedziałem, że za chwilę zdarzy się

coś niezwykłego...

– I co? Zdarzyło się coś? – powiedzieć, że w głosie towarzysza Gońca słychać było

powątpiewanie, to nic nie powiedzieć. – Zdarzyło się coś niezwykłego?

– Zdarzyło. Tyle że nie za chwilę, a za godzinę, dwie, może nawet trzy. Przed zmierzchem,

ale nie przed samym zmierzchem, jakąś godzinę przed. Albo dwie. Ale zdarzyło się, zdarzyło się coś niesamowitego...

– Na jakiej bani byłeś? Rytualnej czy świątecznej?

– Panie Naczelniku! Trzeźwy byłem jak zwierzę! Od trzech, a może czterech dni nie więcej

niż łyk ajerkoniaku przed snem! Jeden łyk, góra dwa. Odpoczywałem, oczyszczałem organizm

z jadów, krew z humorów, odżywiałem się zdrowo, na jawie i we śnie świeżego powietrza

zażywałem, suwerennie nad doznaniami panowałem...

– I co ci przyniosły suwerennie opanowane doznania? Co ci się przywidziało?

– Panie Naczelniku! Bo poczuję się dotknięty! A jak poczuję się dotknięty, to zamilknę! Nic mi się nie przywidziało! Widziałem ściśle tak jak teraz pana Naczelnika i pana majora widzę...

– Od czterech miesięcy jestem podpułkownikiem... jak już...

– Najmocniej przepraszam...

– Nie ma za co, towarzysz w ogóle nie powinien znać mojego stopnia... Ale jak już zna, to

nie ma co niżej, jak jest wyżej.

– Tak jest, panie pod... Tak jest, panie pułkowniku... Jeszcze raz przepraszam.

– Jeszcze raz: nie ma za co. Towarzysz jest świadom, że deliryczne omamy przychodzą

trzeciego lub czwartego dnia po odstawieniu alkoholu? Towarzysz ma taką wiedzę?

– Nie jestem towarzyszem.

– Wolno panu. Powiedzmy, że używam tego słowa w pradawnym znaczeniu. Oczekuje pan

przeprosin? Przyjacielu?

– Skąd! Zadowala mnie pradawne znaczenie.

– W takim razie niech towarzysz wreszcie opowie, co się zdarzyło w ogrodzie świętej

pamięci doktora Nieobadanego...

– Skąd pan pułkownik wie, że tam właśnie?

– Józek! Do pioruna jasnego! I towarzysz pułkownik wie, i ja wiem, ponieważ sam przed

chwilą malowniczo o gapieniu się w tamtą stronę rozprawiałeś.

– Ale on mógł przyjść z innej strony...

– Kto?

– Chłop w czarnym owerolu. Bo to właśnie się zdarzyło: na ścieżce wiodącej do ogrodu

doktora Nieobadanego pokazał się chłop w czarnym owerolu...

– Coś takiego! Nie do wiary! Ewenement! Jak na delirium nieco za słaby, za mało

deliryczny, ale ewenement!

– Na ścieżce wiodącej do ogrodu – Józek jakby dla zagłuszenia docinków wzmógł głos –

pokazał się mężczyzna w czarnym owerolu. Obcy, całkowicie nieznany, nigdy przedtem ani przeze mnie, ani przez nikogo innego w Sigle niewidziany. Wysoki, chudy, siwiejący czterdziestolatek o ptasim profilu. Mimo że najprawdopodobniej był tu pierwszy raz, nie rozglądał się, nie szukał

drogi, pewnym krokiem wszedł do ogrodu doktora i zniknął.

– Co znaczy: „zniknął”?

– Wszedł, ale nigdy nie wyszedł. Stracił się tam. Przepadł na wieki.

– Józek, nie ma co ukrywać: na skutek chronicznego alkoholizmu masz ubytki w mózgu.

– Panowie nie musicie mi wierzyć. Nie dziwi mnie to, jestem w pewnym sensie

przygotowany na sceptyczne przyjęcie mojej nowiny. Nie obnosiłem się z nią dotąd. Jeden

przypadek nic nie znaczy? Zgoda. Gotów byłem uznać, że mi się przywidziało. Ale jak Ola

zniknęła, nabrałem pewności, że mi się nie przywidziało. Trudno nie kojarzyć faktów. Ona bez śladu, on bez śladu. Jej zniknięcie potwierdziło jego istnienie, a jego zniknięcie być może dawało jakąś wskazówkę co do jej istnienia... Po zniknięciu... Wiem, że mówię trochę chaotycznie, ale bez przesady... Układanka może nie w logiczną całość, ale jednak zaczęła się układać. Oczywiście dalej, a nawet tym bardziej, na powątpiewania, naigrawania i szyderstwa jestem przygotowany.

Jestem gotów, bo swoje wiem. Wiem niezłomnie. Nigdy niewidziany w tej okolicy facet z dwoma butelkami oranżady w garści wszedł do ogrodu świętej pamięci doktora Nieobadanego i przepadł

tam na wieki.

– Z dwiema butelkami oranżady?

– Albo lemoniady. Widziałem wszystko arcydokładnie, ale na rozstrzygnięcie czy

lemoniada, czy oranżada, było jednak za daleko. Potem gdy przeszukałem ogród i domostwo, po butelkach również nie znalazłem śladu. Zniknęły wraz z ich tajemniczym posiadaczem.

– Przeszukałeś ogród i domostwo? Szczerze mówiąc, po co?

– Powtarzam: gość wszedł, ale nie wyszedł. Obserwowałem furtkę z najwyższą uwagą.

Wpierw przypuszczenia miałem pospolite. Może kupiec? Nie wyglądał na kupca, ale kto dziś ma wygląd zbieżny z zajęciem? Nikt. Może więc był to ktoś, kto zamierzał dawną posiadłość

Nieobadanych nabyć i przybył celem dokonania rekonesansu? Ale ile można rekonesansu

dokonywać? Z tych samych powodów odpadały pośledniejsze przypuszczenia. Kogoś przycisnęło

i szukał zacisznego miejsca w ogrodowych chaszczach czy nawet w ruinie dawnego klozetu? Ale ile można własną potrzebę spełniać? Zwłaszcza jak się nie ma nic do czytania? Nic poza

etykietkami na butelkach? Może butelki były puste i chciał je naszą słynącą z ozdrowieńczych mocy wodą napełnić? Szukał źródła albo studni, ktoś mu drogę wskazał, ale on w ostatniej chwili nie do tego co trzeba dzikiego ogrodu skręcił? Byłem gotów służyć pomocą, własnoręcznie bym czerpak do studni spuścił i wodę podał, ale nie miałem komu, gościa ani śladu. Zmierzch był długi, wieczór jasny, ani bieg myszy, ani trucht pająka, ani lot motyla nie uszedł mojej uwadze, a gdy się całkiem, choć z wolna, ściemniło, dalej wszystko widziałem wyraźnie i dalej wszystko

obserwowałem z najwyższą uwagą, mam wzrok przywykły do piwnicznych oświetleń, akomodacja

– mucha nie siada, widzę po ciemku jak kot, a słyszę jeszcze lepiej, zmysły i nerwy trybem życia wyostrzone wszystko, niczym najczulsze anteny, wychwytują, całą noc czuwałem...

– Całą noc?

– Całą noc plus kęs zaranka dnia następnego...

– Towarzyszu, niechże się towarzysz opamięta...

– Całą noc plus kawał zaranka dnia następnego. Istniała w końcu i taka możliwość, że był to szukający jakiego takiego noclegu włóczęga. Jakiś niedobitek żebraczej armii, co jeszcze nie tak dawno, wabiona szczodrobliwością księdza Pastora, wte i wewte przemierzała miasto. Zaopatrzony w napoje, a może nawet trunki, z bezbłędnym instynktem człowieka bezdomnego znalazł jedyne

w centrum dogodne przytulisko i kimał w tym, co z łoża doktora zostało. Ale i to nie. Na żadnym z barłogów nie było śladu ludzkiego bytowania, nienaruszone gniazda węży, łasic i szerszeni, nietknięte niczyim oddechem kotary pajęczyn. Tak jest: człowiek w czarnym owerolu wszedł od ogrodu i przepadł bez śladu.

– Nie przychodzi ci, Józefie, do głowy, że zdarzyła się rzecz, a być może dwie rzeczy milion razy prostsze?

– Aktualny właściciel? Jakiś jego wysłannik? (Mroczna i nigdy tu niewidziana postać

aktualnego właściciela nagle się objawiła?) Wykluczone. Aktualny właściciel, o ile w ogóle jest jeszcze właścicielem, o ile komornik mu wszystkiego nie sfantował, nie tylko wygląda całkiem inaczej, ale na dodatek siedzi w kryminale. Wygląd od biedy można zmienić, wyjść z turmy nie bardzo. Zwłaszcza w tych czasach... Tam jest zresztą dosyć tęgi wyrok, nie mylę się, panie

pułkowniku?

– Nie potwierdzam, nie zaprzeczam, jaki wyrok jest, taki jest... Nie potwierdzam, nie

zaprzeczam, ale z aluzjami możecie sobie, towarzyszu, dać spokój... Nasze czasy nic tu do rzeczy nie mają, złodziejstwo czy inne szalbierstwo w każdej epoce każdy system karze. – Towarzysz Goniec machnął ręką w sposób tak nieokreślony, że faktycznie, ani nawet zbyt wyraźnej pogróżki z tego gestu nie dało się wysnuć.

– Józku, opoju kochany, idzie o rozwiązanie – pan Naczelnik ściągał spór z ryzykownego

toru i uśmiechał się z męczeńskim politowaniem – Józku, skłonna do wszczynania zawiłości

moczygębo, idzie o rozwiązanie jeszcze prostsze.

– Ciekaw jestem.

– Po pierwsze szanując twoją czujność i wierząc, że nie byłeś na bani, myślę, że mogłeś się jednak zdrzemnąć i mogło ci się to i owo przyśnić. Zdawało ci się, że czuwasz, a spałeś. Śniło ci się, że nie śpisz. Noce stuprocentowo bezsenne rzadko się zdarzają nawet dotkniętym chroniczną bezsennością... Nawet największym męczennikom obracania się z boku na bok może się trafić

choćby minuta półjawy. Nie protestuj, bo dowodu nie przeprowadzisz. W najszczersze czuwanie zawsze wkraść się może choćby trzydziestosekundowa przerwa w jawie i momentalnie cała

wielogodzinna czujność na pysk pada. We śnie trwającym mgnienie oka wiele może się zdarzyć. Po drugie, raz jeszcze powtórzmy: dlaczego nie bierzesz pod uwagę ewentualności jeszcze prostszej?

Dlaczego z dziecinnym uporem omijasz ewentualność zupełnie elementarną?

– Jaką?

– Ano taką, że gość, o ile w ogóle istniał, szedł na skróty?

– Jakie skróty?

– Znane każdemu dziecku w Sigle. Tobie nie? Tobie – który z każdym tutejszym źdźbłem

i każdym kamykiem za pan brat jesteś – nieznane? Durnowatego udajesz? W daremną debatę dla

jakiejś swojej nikczemnej uciechy nas wpędzasz? Nie wiadomo ci, że za ogrodem Nieobadanych, praktycznie tuż za ogrodzeniem biegnie droga wiodąca wprost do domów wczasowych na

Granatowej Górze?

– Wiadomo.

– Nie bardzo widać, żeby ci było wiadomo.

– Rzeczy niemożliwych nie widać. Jeśli się nie mylę, pan, panie pułkowniku, a także ku

mojemu najwyższemu zdumieniu pan, panie Naczelniku, uważacie, że gość wszedł do ogrodu od

frontu po to, by przeleźć przez jakąś dziurę na tyłach i w ten sposób skrócić sobie drogę do domu wczasowego albo do innego równie racjonalnego celu?

– Rzecz jasna. Albo przelazł przez dziurę w płocie, albo płot przeskoczył.

– Nie wiadomo panom, że to akurat jest niemożliwe? Panom, którym każdy detal siglańskiej

natury i każdy szczegół siglańskiego ducha jest doskonale znany, tak elementarna okoliczność jak kondycja płotu okalającego zrujnowane domostwo doktora Nieobadanego jest nieznana? Dziwne.

– Wiadomo nam doskonale. Kondycja tego ogrodzenia jest rozpaczliwa.

– Co nie znaczy, że da się je sforsować. Siatka, a raczej szczątki siatki, i wszystkie w niej przestwory są tak leszczynami, łozami i Bóg wie jaką jeszcze roślinnością poprzerastane, że tworzą całkowicie nie do przejścia zasieki i tysiąc razy szczelniejszy niż w czasach świetności parkan. Tam jest gąszcz nieprzebyty. Tam jest chruśniak, przez który pszczoła nie przeleci. Ani górą, ani dołem.

Można sprawdzić przecież.

– Okej. Moi ludzie rano sprawdzą. Pro forma, rzecz jasna. Teza, że zburzone ogrodzenia

same się w jeszcze szczelniejszej postaci niż za nowości rekonstruują, jest – delikatnie mówiąc –

utopijna. Ale sprawdzimy. Chyba że sił nie starczy.

– Józek, ty wierzysz w to, co mówisz? Choć w jednej setnej? W ogrodzie Nieobadanych

ludzie przepadają bez wieści? Najprzód chłop w czarnym owerolu, a potem Ola Mrakówna

rozpłynęła się tam w powietrzu? A jak tam dotarła? Samo wyjście z parafii... Samo dojście z parafii do Martecznika to już jest zagadka i nieprawdopodobieństwo. Choć nikt jej nie widział, dotarła tam jakimś cudem?

– Kto miał ją widzieć? Ludzie w nocy śpią.

– Dawniej spali, teraz śpiących coraz mniej. Dawniej noc to była noc – teraz w co drugiej

chałupie się świeci, ludzie i o trzeciej nad ranem łażą, pod chałupami stoją, cygarety kurzą, nie wiadomo, czego wypatrują; ciemności niby są, ale co rusz rozproszone, niebo o połowę niż przed wojną jaśniejsze. Nikt, absolutnie nikt nic nie zauważył? Nikt nie podniósł głowy? Nie spojrzał

w okno? Już po drodze była z lekka niewidzialna, a na miejscu całkiem? A może nie nocą,

a spokojnie, za dnia, na oczach wszystkich, spacerkiem do celu? I tam hyc w ruiny i cierpliwie na czarną godzinę znikania czekamy? Tego rodzaju analogiczność nam fundujesz? Kto następny?

I gdzie? W obejściu Fryca, wedle ludzkich języków, nie wiadomo, co się dzieje, a tu proszę: kolejny zaczarowany ogród! Ile ich jeszcze przed nami? Całe serie? Sigła słynąć zacznie

z niezliczonych magicznych parcel? Tajemnych i na wieki zakluczonych izb też tu nie brakuje.

Gdzie jesteśmy? W Sigle czy w jakimś białym punkcie na mapie Śląska Cieszyńskiego? Ubi

Leones? Kraina czarów-zakamarów? Jaki sekret kryją chwastowiska Nieobadanych? Jakie zło tam króluje? Aura, która powoduje, że ludzie stają się przezroczyści? Źródło wiecznej wody? Po

wypiciu paru kropel bezboleśnie przechodzi się na drugą stronę? Człowiek znika po wypiciu łyka?

Zniku, zniku – łyku, łyku? W taką grę teraz gramy? Widmo w czarnym owerolu przybyło napełnić źródlanką niewidką dwie butelki po lemoniadzie?

– Albo oranżadzie.

– Albo oranżadzie. A może butelki były pełne? Może tajemniczy pan w równie sportowym,

co pogrzebowym przyodziewku przybył zaopatrzony w specjalny płyn do znikania? I każdego, kto się tam pojawi, częstuje? Ola nie odmówiła i pa, pa, widzialny świecie? Co tam jest? Kosmiczna dziura? Otwór wiodący do bram piekielnych? Diabli w tym fatalnym miejscu porywają ludzi?

– Nie jest to odosobniona opinia. – Jeszcze parę minut temu pełen ironicznej euforii głos

towarzysza Gońca zjechał w śmiertelne zmęczenie. – Sigła jako domena diabła... Nie cała, ma się rozumieć, ale niektóre domy czy nawet doliny... Wielu tak uważa... Ksiądz Pastor, którego słowa wciąż mi huczą we łbie, co nie dziwota, w końcu dziewięciogodzinnego i nadzwyczaj płomiennego kazania wysłuchałem, otóż ksiądz Pastor, gdy mu się niższe argumenty wyczerpały, sięgnął do głębszych. Gdy poczuł i uświadomił sobie, że straszenie Wolną Europą i inną agenturą nie działa, diabłem straszyć zaczął. On ewentualność piekła, i to piekła z krwi i smoły, uwzględnia całkiem serio. Uwzględnia, choć w wiadomym przypadku odgania i przez to siłą rzeczy na nas stawia.

– Urząd Bezpieczeństwa lepszy od czeluści piekielnych?

– Wielu uważa, że gorszy, ale dla księdza groza inferna ma tak realny i tak nieodwracalny

wymiar, że pokłada on – jeśli można tak powiedzieć – równie zaszczytną, co kłopotliwą nadzieję w naszych kazamatach. Jakby wierzył, że z nich prędzej córę wyciągnie niż z piekła. Kurczowo wręcz trzyma się takiej możliwości. Faktycznie woli nas od diabła, bliższa mu nasza logika niż szatańskie kaprysy. Diabeł – powiada – wiadomo: jest. Dusze po śmierci jak i za życia porywa.

Ciała opętuje. W sensie ścisłym porywa i opętuje. Diabeł wiadomo: jest, i niewykluczone, że po Sigle z specjalnym upodobaniem grasuje, że miejscowy religijny miszmasz dobrze mu smakuje, że tutejsze pogubione duszyczki specjalnie dlań powabne, że chętnie się na nie zasadza, ale dlaczego miałby akurat córkę luterskiego pastora porywać? Mało tu innych, odszczepieńców i sekciarzy, co opaczną wiarą Bogu bluźnią? Mało tu innych milszych diaskowi grzeszników? Akurat

chrześcijanka, akurat luteranka mu pasowała? Dlaczego? Sam się pogubił? Katolikom chciał się przypodobać? Jak teraz z nim negocjować? W sumie lepiej, a nawet dużo lepiej by było – powiada nieszczęśnik – jakby ją wasze ubeckie łapy dzierżyły. W pewnym sensie na jedno wychodzi, bo przecież wy również sługusami szatana jesteście, więc kto w waszych łapach, trochę i w jego, ale wasze choć diabelskie, to i ludzkie, z waszych pazurów człowieka wyrwać łatwiej. Ufam – powiada

– że były powody zatrzymania mojej córki, i liczę, że została zatrzymana, wierzę w to z całego serca i całym sercem po waszej stronie stoję, w państwie musi być porządek – powiada i patrzy na mnie z nadzieją. Ja setny raz: – U nas jej nie ma. On sto pierwszy raz: – Czyli wam zbiegła. Albo nie daliście rady jej ująć, albo ujęta uciekła. W koło i gorączkowo księżulo sytuację zaklina, do polityki wraca i zarazem widać: sam w to, co mówi, w żadną ucieczkę, w żadną wrażą rozgłośnię nie wierzy, moje zapewnienia, że ani jej nie mamy, ani, co się z nią stało, nie wiemy, sto trzeci, sto trzydziesty trzeci raz odrzuca; z szaleńczym, z chwili na chwilę monstrualniejącym uporem liczy, że panna w powiatowej celi siedzi. W koło to samo. – Macie ją? – Nie. – Mnie pan może

powiedzieć. – Nie mogę, bo nieprawda.

Twardy jestem, ale osłabłem. Pierwszy raz zetknąłem się z przypadkiem, by ktoś żywił

nadzieję, iż bliska mu osoba w naszych lochach zapuszkowana. Nadzieję na dodatek gorączkową i entuzjastyczną. I pierwszy raz nieskoro mi było podawać zawsze dobrą, a w tym wypadku

tragiczną wiadomość: u nas jej nie ma. Do tego stopnia bać się diabła, by na bezpiekę stawiać? To się w głowie nie mieści.

– Prawdziwa wiara w głowie się nie mieści, toteż człowiek prawdziwie i głęboko – jak

ksiądz Mrak – religijny woli ziemskie rozwiązania...

– Ziemskie, nieziemskie – u nas jej nie ma.

– Nie ma jej, bo w ogrodzie Nieobadanych przepadła – mruknął Józek Lumentiger.

– Konsekwencji nie można panu odmówić. Szkoda, że jest to konsekwencja urojeń. Ale

rano sprawdzimy. Wybierze się pan z nami? Poranny spacer do Martecznika? Przed śniadaniem dla wzmożenia apetytu? Jutro pogoda ma być, jak dziś, piękna.

– Wybiorę się, ale do środka nie wejdę. Więcej moja noga tam nie postanie. W życiu! Na

mnie zresztą pora. Wypiję strzemiennego i lecę. Panowie jeszcze pogawędzą i mimo sporu moje zdrowie – mam nadzieję – wypiją.

– Wypijemy nawet zdrowie ducha w czarnym owerolu.

– Wypijemy zdrowie wszystkich niewidzialnych istot kłębiących się w ogrodzie

Nieobadanych.

– Wypijemy zdrowie wszystkich niewidzialnych istot kłębiących się we wszystkich

ogrodach świata

Ale chyba nie wypili, a jeśli wznieśli, to nie wszystkie toasty; nagle nie tylko na towarzysza Gońca, ale na wszystkich potworne paraliżujące zmęczenie przyszło, nagle nie tylko dom, ale i cała okolica zaczęły słaniać się na nogach, nagle wszystkim leciały głowy, nagle było tak jakby na dziedzinę spłynął obłok gazu bojowego, gasły światła, ludzie na wyra jak muchy padali, stryj Ableger i Kornel leżeli na kanapie jak dwa trupy przywalone akordeonem, starzyk Schkryfani

chyba w ogóle przestał oddychać, Hermina przykimała w kiblu, Jano, przyszły szofer, a w dodatku muzyk, drzemał – jakżeby inaczej – wtulony w końską grzywę, trzej oprawcy stalinowscy ledwo po wąskich drabiniastych schodach wspięli się na strych, natychmiast tak jak stali, na siano runęli.

Starka Zuza, pan Naczelnik i towarzysz Goniec z wytrwałością i hartem urodzonej jeszcze

w dziewiętnastym wieku generacji najdłużej stawiali czoło nagłemu przypływowi stanu

wegetatywnego, ale i oni z minuty na minutę ruszali się jak muchy w smole, jak coraz słabsze muchy w coraz gęstszej smole, rozmowa się nie kleiła, warzonka – choć już czwarty dzbanuszek opróżniali – ani nie smakowała, ani nie oddziaływała, samogłoski się rozciągały, spółgłoski traciły, czoła pochylały – sen, sen, sen.

Nazajutrz z dość głupimi minami przekraczali furtę zdziczałego ogrodu. Niby było na sto

procent wiadomo, że nic się nie zdarzy, ale nieskrywane sprawdzanie, czy ktoś się w powietrzu nie rozpływa, szło pełną parą. Wszyscy cali, ręce i nogi na miejscu. Głowy nie rzedną, ciała nie przezroczyścieją. Duszny zapach puszczonej samopas natury jest z lekka narkotyczny, ale bez jakichś ekstradodatków. Szli ostrożnie jak po lodowisku, miejscami po kolana, miejscami po pas w łopianach. Nic się nie działo. Ruina przedwojennej w zakopiańskim stylu willi wyłaniała się z białych azjatyckich traw niczym Latający Holender z martwego morza. Nic się nie działo. Ani nikt nie znikał, ani nikt się nie objawiał. Duch doktora Nieobadanego nie witał w progu, nie ściskał

dłoni z charakterystyczną serdeczną nieobecnością, nie zagadywał ze słynnym rozproszeniem,

myląc – absolutnie, doszczętnie i na swój sposób bezbłędnie – wszystkich ze wszystkimi i każdego z każdym. Nie ciągnął do środka i antycypując odmowy, których nie zdążyli wygłosić, nie

przechodził od razu do ostatniej linijki niewygłoszonej litanii najszczerszych zachęt, nie huczał

nieposkromionym basem: – No, ale chociaż herbaty! Jak już nic innego, to chociaż herbaty! Jak już niczego innego nie chcecie, to chociaż herbaty się napijecie! Nie obracał się w koło, nie rozkładał

ramion i nagle nie tężał w najprawdziwszej konsternacji; nie walił się z potwornym – w gruncie rzeczy dziwne, że nienokautującym – rozmachem w czoło, i z całym nieokiełzaniem nie zaczynał

się gorączkowo usprawiedliwiać, i raz jeszcze wszystkim ściskając dłonie, i raz jeszcze wszystkich do imentu – nawet towarzysza Gońca z Józkiem, nawet Komendanta Rakoczego z panem

Naczelnikiem myląc – histerycznie, a nawet rzec można: z histeryczną wściekłością nie

przepraszał:

– Stokrotnie, tysiąckrotnie, milionkrotnie przepraszam, ale na chwilę, dosłownie na jedną

jedyną chwilę muszę zostawić was samych, miałem właśnie telefon, muszę spieszyć

z natychmiastową pomocą! Nie odwracał się i już teraz bez jednego słowa, nie ruszał do garażu, nie wyprowadzał stamtąd swego sprawiającego wrażenie niewielkiego złomowiska wartburga. Pani

doktorowa w najwyższej panice i spazmatycznie nie krzycząc: Nie pojedziesz! Nigdzie, Wilhelmie, nie pojedziesz! – nie zbiegała z nieistniejących schodów. Nie słychać było wściekłej odpowiedzi doktora: – Muszę jechać! Saba państwa Nezdybalów ma najprawdopodobniej ropne zapalenie

macicy! Wszystko na to wskazuje! Muszę natychmiast jechać! – W każdym razie nie samochodem!

– nie darła się w odpowiedzi doktorowa. – Co obiecywałeś w zeszłym tygodniu? – Gówno! – nie szeptał, a raczej nie rzęził pobielałymi ustami doktor. – Przypomnę ci, co obiecywałeś!

Obiecywałeś, że nigdy więcej! że do końca życia nie siądziesz za kierownicą! Obiecywałeś! I co! –

I gówno! – nie warczał w odpowiedzi doktor i nie zbliżał się do garażu. – Pojedziesz, ale nie będziesz prowadził, Maria poprowadzi! – W życiu, w życiu, w życiu nie pozwolę się tak

upokorzyć. – Nie było słychać odpowiedzi, co w tym wypadku najmniej dziwne, nawet w czasach gdy padała, wygłaszana była cicho, niezwykle cicho. – Maria! Dziewczyny! – straszliwy, na całą Sigłę słyszalny okrzyk doktorowej nie wznosił się pod niebiosa. Sześć panien Nieobadanych –

owoc upartych starań doktora o jednego choć syna – nagle nie pojawiało się w sześciu różnych punktach ogrodu i z całą wściekłością sześciu dziewczynek, które miały być choć jednym

chłopcem, z determinacją sześciu z wariacką dokładnością skoordynowanych i na wylot

rozumiejących się neurotyczek nie biegło, nie rzucało się na ojca, nie obalało go na ziemię, on zaś nie walczył z nimi, nie strącał ich z siebie i nie krzyczał jeszcze głośniej od doktorowej: –

Niedaleko pada jabłoń od jabłek! Niedaleko pada jabłoń od jabłek! I na koniec nie wiadomo, czy zwycięski, czy pokonany nie wpadał jak bomba do garażu i nie wyjeżdżał stamtąd z piskiem opon, i blada jak śnieg doktorowa nie stawała przed nimi i nie charczała wisielczo: – Panowie,

zatrzymujcie go! Gońcie! Zawróćcie! Zróbcie coś! Przecież on na śmierć, na pewną śmierć

pojechał!

Nic się nie działo. W bezruchu i ciszy przystanęli zanurzeni po pas, a może nawet po

ramiona w azjatyckich kłączach – nic się nie działo, ale przecież trwało tu jakieś nieludzkie życie.

Nawet jak duch doktora nie stąpał po trawie – trawa rosła gnana kosmiczną siłą. Nawet jak

doktorowa z córkami nie opalała się na przypominających szczątki szkieletu lewiatana

przedwojennych leżakach, słońce uderzało w to miejsce z równie życiodajną, co niszczycielską siłą.

Nawet jak nie było początku prowadzącej w zaświaty ścieżki, była zaświatowa nieruchomość

powierzchni planety. Nawet jak nie było przejścia, były przestwory. Towarzysz Goniec i trzej stalinowscy oprawcy wolno szli wzdłuż faktycznie zarośniętego jak dorzecze Amazonki płotu,

komendant Rakoczy schylił się z nadzwyczajną jak na jego tuszę łatwością, podniósł coś i odrobinę zbyt prędkim ruchem schował do kieszeni, słońce wschodziło, kosmosu nie było widać. – Nie ma o czym mówić, nie ma o czym mówić – powtarzał mechanicznie towarzysz Goniec, ale nie było

wiadomo, czy szło mu o szczelność, czy o nieszczelność zapory, dzień wstawał piękny, choć nie tak jak wczoraj, życie kolejny krok ku nicości postąpiło. Niżej w ogrodzie państwa Wzmożków –

niczym wichura puszczona w zwolnionym tempie – zapach perfum Madame się unosił, ona sama

stała na balkonie, nie uśmiechała się, ale, o dziwo! podniesioną dłonią słała pozdrowienie, za nią ciemność i zatrzaśnięte na amen okiennice, dom największego cudu Fryca i – jak się miało pokazać

– dom mordu.

Rozdział

VIII

M usieli usnąć oparci o wieko, trzecia noc się kończyła, przebudzenia straszne nie tylko z racji, że na wieku trumny. Przebudzenia coraz straszniejsze, wszystkie i wszędzie przebudzenia coraz straszniejsze, nie ma już słodkich przebudzeń, to znaczy są, ale i one, bez względu na kształtność adriatyckich ramion, straszne. Wszystkie przebudzenia straszne. Straszne, bo do śmierci, do rzeczywistości, w której śmierć istnieje. Przebudzenia coraz potworniejsze, bo do życia, które się kończy, koniec coraz bliższy; tak bliski, że reszta pobytu nie ma znaczenia, w najlepszym razie jest obserwowaniem własnego spadania. Jesteś człowiecze kamykiem ciśniętym w czeluść, gap się na siebie, nic więcej. Jedno, co możesz zrobić, to w jako tako ułożonych słowach zdawać sprawę z lotu. Z końcówki lotu, bo długo uważałeś, że nie lecisz, nieświadomość była słodka – cóż z tego – minęła.

Sen jest lepszy – nie ma w nim śmierci. We śnie, nawet najkoszmarniejszym, nie ma śmierci.

Strach, owszem, jest. Ale śmierci nie ma. Strach jest – kiedyś wydawał się ołowiany, dziś w porównaniu z ciężarem przebudzenia ma wagę piany, w najsprawiedliwszym razie czarnej.

Ktoś nas goni, ktoś nam głowę utnie, nogi w bagnie, oczy wyjedzone, skrzydlate szczury

i błotne łasice nas osaczają – jaka trwoga! Serce po przebudzeniu jeszcze długo szaleje.

W porównaniu z doznawanym na jawie pędem do grobu – jakieś dziecinne strachy na lachy. Od pewnego momentu najstraszliwsza mara nocna wobec porannej jawy – to jest zabawka. Pełne ulgi przebudzenia po pełnofabularnych koszmarach należą do przeszłości tak niewiarygodnej, że człowiek się dziwi, jak mógł sobie pozwalać na tak daleko idącą niefrasobliwość. Cieszyć się, że sen mara pierzchła i nastał rześki poranek? Rześki? Jeśli słowo to ma coś wspólnego z rzezią albo rzeźnią – a ma sporo – proszę bardzo. Śmiech? Niekoniecznie.

Rozmaite strachy w snach występują – choć z obfitością też nie ma co przesadzać – ale

wypadającym z rąk przedmiotom, stygnącej powierzchni planety, gasnącym krajobrazom żaden strach nie dorówna. W gruncie rzeczy nie jest to strach – w strachu jest przemijalność: boisz się i bać się przestaniesz. Tu masz strach stężony, nie przemijający, ale rosnący, przybywa go jak powodzi – wiesz, że umierasz i wiesz, że umierać nie przestaniesz – oto korona żywota: nad-strach, bezsilność, glob smoły.

Wreszcie rozumiesz starych pisarzy, którzy pisali o niepojętej rozpaczy zostawienia

wszystkiego. Pożegnaj sosnę na piaszczystym wzgórzu, pożegnaj smagłe ciało, pożegnaj hokej, pożegnaj sztruksową marynarkę – teraz rozumiesz; tysiąc razy lepiej było, jak się nie rozumiało.

Żyjesz? Tak jest! Umieranie zaczęło się na dobre. Trumna pana Wzmożka wypływała z jawy jak drewniana łódź podwodna z zeszłowiecznej rzeki.

– Trzeba będzie otworzyć – wszyscy byli pijani ze zmęczenia, jeden stryj Ableger niczym Bóg: był pijany, bo był pijany; głos w związku z tym miał najtrzeźwiejszy – trzeba będzie wieko dźwignąć.

– Człowiecze – doktor Branny leżał w nogach nieboszczyka – człowiecze, trzeci dzień

przeminął, a my nieporadni wciąż nie pozwoliliśmy odejść duszy, jak otworzymy – nie odejdzie nigdy.

– Pan Wzmożek zmartwychwstanie? – Nie tyle ciekawość, co dziecinna nadzieja na nie

wiadomo jaki figiel zabrzmiała w głosie stryja.

– Nie zmartwychwstanie, ale i nie umrze jak trzeba.

– O duszę mniejsza. – Pan organista Somnambulmeister siedział pod ścianą, nogi niczym

amerykański milioner wygodnie położył na trumnie, nikogo to nie raziło, wręcz przeciwnie. Gdy pod wieczór dnia pierwszego okazało się, że trupa żadną miarą nie da się wynieść z izby, że skrzynia nie przejdzie ani na wprost, ani na sztorc, ani na skos, ani pod żadnym kątem – widnym się stało, że wszystkie siły trzeba oddać znalezieniu sposobu. Świętości poświęcić, moce wzmóc.

Z czasem trumna na podłodze i nie tylko nogi, ale i papier, i ołówek, i szklanki, i chleb, i kiełbasa na trumnie; gromnice pod ścianą, płomienie po kątach.

– O duszę mniejsza, ciało może się nam rozlecieć w rękach. Po trzech dniach ścięgna

zaczynają minimalnie mięknąć, ale w zasadzie dalej są jak wióry: tak samo twarde i tak samo kruche. Nieboszczyk był cherlawej postury, już za życia wyglądał, jakby się miał w każdej chwili rozlecieć na kawałki, co dopiero teraz...

– Cherlawej postury, ale jaka mocarność w nim była...

– Mocarności w nim nie było żadnej, tężyznę jak większość osobników nikczemnej postaci

pozorował, możnowładczym krokiem kroczył, atletyczne pozy przybierał, a ledwo żył – prezes

Koła Stąd do Wieczności, emerytowany nauczyciel matematyki, fizyki i robót ręcznych, domorosły geniusz w niezliczonych dziedzinach pan Eleazar Tlołka siedział przy trumnie w takiej samej pozie, w jakiej siadał w klasie za katedrą, i z tą samą surowością mówił:

– Spotkałem go ze dwa, a może trzy miesiące temu, ledwo zipał, ledwo lazł o lasce. Jak

szanowne zdrowie, panie Wzmożek? – pytam, coś odpowiedział, ale cicho, dopiero jak

przysunąłem ucho do fioletowych warg, usłyszałem, że charczy: – Jestem w olimpijskiej formie, jestem w olimpijskiej formie... – Roześmiałem się z podziwu dla jego starczej autoironii i dopiero śmierć, dopiero egzekucję dostrzegłem w jego oczach: on mówił, a raczej rzęził serio...

– Tak jest! – stryj Ableger był w euforii absolutnej. – Tak jest! Ludzie go tak nazywali:

Olimpijska Forma! Obywatel Olimpijska Forma idzie! Panie Wzmożek! – wołaliśmy z daleka. –

Panie Wzmożek! Pan stąpa niczym medalista! Pan ma chód mistrza olimpijskiego! Tak jest! Tak jest! Wystarczyło jemu cokolwiek o olimpiadzie bałaknąć, a na flaszkę dawał! Nieraz na dwie!

Złoty był człowiek! Złoty medalista!

– Nie poddawał się do końca – pan prezes Tlołka mówił cichym, pełnym podziwu głosem.

– Pan jak zwykle w podziwie, jak zwykle w adoracji, jak zwykle w pokorze...

– Taka moja natura, panie organisto...

– Taka pańska faryzejska natura... Masz pan zdrowie do faryzejstwa i tyle! Co do

nieboszczyka – Niemcy go złamali.

– Parę lat od wojny przeszło.

– Niby że był czas na odrodzenie?

– Niektórzy się podnieśli.

– Inni wręcz przeciwnie. Pan Wzmożek – organista z największą delikatnością musnął

trumnę czubkiem buta – zanim do Wehrmachtu został wcielony, piekła w domu zaznał. Z jednego inferna człowiek się podniesie – dwa i więcej, strach do końca życia. Ględzenie o olimpijskiej formie stąd przecież: ze strachu. Zmarły był człowiekiem, który bał się całe życie.

– Co takiego – panie organisto – w domu starych Wzmożków się działo, że na miano piekła

zasługuje?

– Nie wie pan?

– Wiem, wiem doskonale, ale lubię, jak pan opowiada.

– Szyderstwem podszyta pochwała?

– Skąd! Wszyscy lubimy i umiemy snuć narracje, ale jak pan opowiada, to jest prawdziwe

święto opowieści! – Pan organista chyba skłonił głowę, nie wszyscy byli pewni, nie wszyscy

zauważyli, oklaski rozległy się tym rzęsistsze.

– Co się w domu starych Wzmożków działo? To co wszędzie plus broń palna. Ojciec pana

Wzmożka zwykł w delirycznym widzie polowania na domowników urządzać. Gdy wybijała

godzina, zdejmował ze ściany dubeltówkę i z okrzykiem: Precz z wami, bestie babilońskie! ruszał

tropem pierzchających gdzie popadnie domowników. Pan Wzmożek jako pierworodny był objęty

ochroną, a nawet więcej: snajper powierzał mu odpowiedzialną funkcję adiutanta-zwiadowcy. Miał

naprowadzać na kryjówki sióstr, braci, a zwłaszcza matki. Reszta mieszkańców, a było tam jeszcze sporo rozmaitych ciotek, starek, wujków, starzyków i innego krewniactwa, strzelca mniej

interesowała. Nieboszczyk miał szesnaście, siedemnaście, osiemnaście lat i bał się tak potwornie, że w zasadzie nie czuł strachu, w otumanieniu zupełnym kroczył ramię w ramię i niczego w jego

rozdygotanej duszy poza ciekawością, czy pierwsza trafiona zostanie matka, czy któraś z sióstr –

nie było. Wybuch wojny domowych obyczajów nie zmienił. Któregoś popołudnia przyjechał

wprawdzie na wehrmachtowskim harleyu hitlerowski funkcjonariusz i zabrał zmarłego na front

wschodni, ale ubytku jednej gęby do futrowania prawie nie zauważono. Co do polowań, nastąpiła tak oczywista, że praktycznie też niezauważalna roszada personalna: adiutantem został młodszy o rok brat, a gdy za rok i on poszedł na wojnę – z której, nawiasem mówiąc, nie wrócił – przyszła pora na kolejnego, i tak szło aż do śmierci.

– Czyjej?

– Wszystkich.

– Ktoś w końcu został zastrzelony?

– W domu?

– W domu.

– Chyba nie... Pomarli na wrzody żołądkowe, zawały i z przepicia. Strzelania, samego

strzelania nie było aż tak wiele, tropienie ofiar bardziej pana Wzmożka – ojca bawiło, a jak w końcu kogoś zdybał, łaskawość okazywał i strzelał dla parady, na postrach i w powietrze.

– Lepiej ten epizod oświetla ideę budowania domu na skale nad urwiskiem. Pierwszy dom:

polowania na domowników, drugi dom: okopy pod Kurskiem... Nawiasem: pan jest pewien, panie

organisto, że Niemcy po rekrutów specjalnych posłańców na motorach wysyłali? Mnie się to nie zdaje możliwe. Nie daliby przecież rady. Administracja była rozwinięta, ale nie aż tak. Pół narodu po przymusowo wcielonych musiałoby jeździć, albo żołnierz po żołnierza. To się kupy nie trzyma.

Punkt zborny był bodaj w Dziedzińcach wyznaczony i tam nasi biedacy pod rygorem rozstrzelania mieli się stawiać, a i stamtąd nie od razu na front wschodni...

– Nie w Dziedzińcach, a w Gotschalkowicach trzeba było się meldować...

– No właśnie... A pan harleyem wyjeżdża...

– Ja harleyem nie wyjeżdżam, ja harleyem jeżdżę. Od tamtego – nie muszę przypominać –

czasu... Co do formalnych szczegółów... Lepiej je zacierać i zmieniać. Jaka do Wehrmachtu biegła ścieżka, taka biegła. Do lasu było prościej i bliżej, mało niestety kto uczęszczał.

– Do bohaterstwa nie wszystkim się paliło, trudno dziś mieć pretensje.

– Niewątpliwie żądza przygód nie jest pierwszą żądzą naszych wojowników. Tak czy tak,

ciekawsze, co pan o kolejnych domach obywatela Forma Olimpijska mówił: pierwszy: święty dom ojcowski, drugi: pełna zapierających dech przygód wojna... Same atrakcje...

– Trzeci dom: małżeństwo. Jakie? Widać po wdowie. Czwarty dom: syn znienawidzony.

Piąty dom prawdziwy, ale na bardzo krótko i nie do opuszczenia. Historia życia nieboszczyka to jest historia fałszywych domów. Szukał prawdziwego? Może dlatego nie chce wyśnionych murów

opuścić?

– Panie Tlołka! Nie sadź pan kolejnych zabobonów, bo wysoko wyrosną! Nie wywyższaj

się pan, panie Tlołka!

– Ja się wywyższam? Czym bym miał się wywyższać?

– Czym? Wszyscy wiedzą czym! Złotymi rękami i łbem na karku! Wszystko pan potrafisz

i wszystko pan wymyślisz! Życie zmarłego zsyntetyzujesz, zegarek zreperujesz, wykład

filozoficzny wygłosisz, a i jak zechcesz, fortepian własnymi rękami zbudujesz... Co tam fortepian!

Co tam zegarek! Co tam filozofia! Pan przecież jesteś w mocy życie wieczne zmajstrować...

– Jeden instrument z w prawie w połowie gotowych elementów poskładałem, wielka rzecz...

Zegarek – trywialna mechanika... A co do programu „Wieczność na wyciągnięcie ręki” – bo

przecież do tego pan pije, panie organisto – co do naszego programu, co do programu naszych pogadanek, nad którymi – owszem – w naszym kole pracujemy, chodzi jedynie o lepsze życie

ziemskie, jak ono będzie lepsze, to będzie też dłuższe... Do wieczności daleka droga...

– Do wieczności Fryc Moitschek lud swój poprowadzi...

– Być może, ale z nim nam nawet do wieczności nie po drodze. Wszystkiego dobrego, ale

pan Fryderyk nie w pełni respektuje prawa nauki...

– Nie rozogniaj mnie pan, panie Tlołka, bo nieboszczyków w tej izbie przybędzie! Pan

przecież Fryca masz za szalbierza zupełnego, pan nim gardzisz! Wzgardzicieli ma on wielu, pan do pierwszych się zaliczasz!

– Owszem, jestem antagonistą pana Moitschka, ale wbrew pańskim insynuacjom

antagonistą umiarkowanym, pełnym wyrozumienia i dżentelmenerii. W porównaniu z innymi jego

przeciwnikami – doskonale pan zdaje sobie z tego sprawę – w porównaniu choćby z obecnym tu

panem doktorem Brannym, czy też w porównaniu z księdzem Pastorem – jestem prawie

sojusznikiem tego nieszczęśnika. Szanuję wszelkie – jak by to powiedzieć – próby wyjaśniania rzeczy, a że niektóre uważam za daremne – moje prawo i mój być może błąd.

– Pański błąd? A skąd! Pan nie tylko jesteś lepszy od innych, nie tylko zręczniejszy

i zdolniejszy, pan nie tylko masz piękniejszy dom, więcej pieniędzy i lepsze życie niż inni, ale i doskonale wiesz o tym! Masz świadomość wyższości!

– Panie organisto, co panu?

– Pan doskonale wiesz, żeś lepszy, a zwłaszcza wiesz, że inni gorsi – zdawało się, że

faktycznie nieboszczyków przybędzie: pan organista ledwo dech łapał, sinoczarny na twarzy, ledwo słowa wyduszał – i postanowiłeś pan na dodatek skromnym być!

– Co w tym złego, panie organisto? – metaliczne jakieś brzmienia zaczynały się rozlegać

w aksamitnym głosie Eleazara.

– Pycha! Pan z pychy zasromanego skromnisia rżniesz! Pan skromny nie dla skromności,

ale dla wzmożenia własnej doskonałości jesteś! Kogo popadnie, będziesz pan podziwiał, każdym jego pierdnięciem pan będziesz się niby to zachwycał, a w głębi duszy masz wszystkich za w sednie ułomne i w istocie pierdzące robactwo! Lubię, jak pan opowiada! – Powiedzieć, że krwawe

przedrzeźnianie z ust pana organisty buchało, to nic nie powiedzieć. – Jak pan opowiada, to jest istne święto! Fryc działa nie naukowo, ale ma prawo! Nieboszczyk nie poddawał się do końca!

Dobre sobie! Do końca w szaleństwie i w pysze niepojętej tkwił...

– Wszyscy w pysze tkwią? Panie organisto?

– Czcigodny mistrzu, Eleazarze Tlołko – spojrzenie organisty Somnambulmeistra miało

wagę ołowianej trumny – nie wszyscy. W pysze tkwił nieboszczyk i w pysze tkwi pan. Poza tym, że pan żyje, a nieboszczyk nie, różnica pomiędzy wami jest taka, że nieboszczyk miał życie

rozpaczliwe i nadrabiał miną – w sumie banalny przypadek, pan zaś jest człowiekiem prawie

doskonałym, nie gniewa się pan za to: „prawie”? – przez co wszystko w panu łącznie z pańską pychą jest wprawdzie odpychające, ale ciekawe.

– Jeśli komuś zdaję się ciekawy – dumny i rad jestem. Jakbym wszelako był, jak pan mówi,

doskonały, jakbym wszystko potrafił – wymyśliłbym i to wymyśliłbym z łatwością, jak wynieść trumnę, a nie wymyśliłem. Trzeci dzień z wami przy nieboszczyku się trudzę – gdzie moja

doskonałość? Żaden z moich projektów nie przeszedł! I słusznie! Wszystkie chybione! A że dobre słowo o zmarłym powiedziałem? Co to za sensacyjne wykroczenie? Nowe jakieś obyczaje nastały?

Nie tylko trumnę będziemy wynosić, ale i psy na niej wieszać? O zmarłych albo dobrze, albo

wcale...

– Chyba że zmarły – głos stryja Ablegera był sadystycznie cichy – chyba że zmarły maczał

palce w zbrodni...

Wszyscy zamilkli, zdawało się, że dusze z wszystkich wystąpiły i razem z duszą pana

Wzmożka krążą niczym lodowate cienie pod sufitem.

– Panowie, jak wam idzie? Wymyśliliście coś? Dacie w końcu rady? – W otwartych

drzwiach po raz setny stanęła Madame Wzmożek: włosy w coraz większym nieładzie, suknia coraz niestosowniejsza. Na początku – gdy trwało pożegnanie zmarłego, gdy modliliśmy się i śpiewali, i jeszcze dobrą chwilę potem, gdy opadło wieko, i gdy kłopoty z wynoszeniem trumny wyglądały na przejściowe – paradowała w żałobnym żakiecie i narzuconym na ramiona srebrnym szalu, teraz jakby z każdą daremną próbą wyniesienia trumny opadała z niej jakaś część garderoby; żadną miarą nie szło mieć nic przeciw temu: tragedia tragedią, trumna trumną, a ciało ciałem. Pełne ramiona i z gęstej tkanki uczyniony biust pięćdziesięcioparolatki coraz bardziej się ku nam wychylały, w końcu nie było jasne, czy Wzmożkowa ma wciąż na sobie czarną suknię na ramiączkach, czy już tylko jedwabną halkę, skóra jakby złotobrunatnym potem powleczona. – Panowie, na rany Chrystusa...

– Robimy, co w naszej mocy...

– Ale moce nasze ograniczone...

– Nawet mistrz Eleazar kapituluje...

– Bez kucia ściany nie da rady...

– Jakiego kucia? – Madame Wzmożek po raz setny w skrajnej rozpaczy ramiona unosiła. –

Jakiego kucia? Żadnego kucia! Wszystko majątek kosztowało! Całe życie harowaliśmy, żeby żyć jak ludzie! Dom mam zburzyć, żeby trumnę wynieść? Ściany? Futryny? Parkiety? Meble?

Wszystko w proch? Sama trumna jak już wygląda? – I Madame Wzmożek całym ciałem padała na

faktycznie fest już sfatygowaną skrzynię, i obejmowała ją ramionami i udami, i obsypywała

pocałunkami, i krzyczała spazmatycznie: – Emilu! Emilu! Jak ty wyglądasz! Zobacz, do jakiego stanu się doprowadziłeś! Zobacz, co oni z tobą zrobili! Jak ty się, biedaku, ludziom na oczy pokażesz! – I z całą wirtuozerią, i rutyną wieloletniej pani domu strzepywała z wieka okruchy i popiół i próbowała zacierać uczynione na powierzchni rysy, i usuwać plamy, i jej wizytowy dezabil podjeżdżał do bioder, i jej epicki zadek kolebał się tak, jakby nie tylko nie brał udziału w żałobie, ale wręcz drwił z śmierci. – Stryj Ableger dyszał jak zwierzę, prawdę powiedziawszy, wszyscy mieli przyspieszony oddech, życie zwyciężało.

– Ziemia cię wyrzuciła na powierzchnię – Madame Wzmożek uspokajała się powoli –

brzuch matki cię wypluł i teraz nie ma cię kto przyjąć, nie bój się, ja ci nie dam zginąć. – Podnosiła się, ocierała łzy, poprawiała ramiączka, dłonie miała całe w wapnie i kurzu. – Nie dam ci zginąć, choć mnie krzywdziłeś! – z powrotem rzucała się na trumnę i z całej siły waliła w nią pięściami –

krzywdziłeś i zdradzałeś mnie, zbóju! Nie dam ci zginąć, ale ci nie wybaczę nigdy! Wiecie, co ten bandzior mi powiedział pewnego razu? – Wzmożkowa wolno obracała twarz w naszym kierunku,

ciarki przechodziły po plecach: powolny ruch głowy eksponował osobliwość oblicza.

Piękna ta i dorodna kobieta miała jakby dla wzmożenia uroku niewinną twarz dziecka. O ile

jednak bujne ciało łącznie z wiecznie gładką – fenomen sam w sobie – szyją prawie się nie starzało, nie gasło, nie traciło ponętności, o tyle twarz starzała się zdumiewająco. Starzała się, choć nigdy –

jeśli można tak powiedzieć – nie dorosła. Rysy ślicznej małej laleczki nigdy nie przeistoczyły się w rysy pięknej dziewczyny, a potem jeszcze piękniejszej dojrzałej kobiety, te etapy zostały ominięte, twarz Wzmożkowej zaczęła się starzeć, nie tracąc dziecinności, w efekcie jej fizjonomia miała groteskowy pozór ucharakteryzowanej na staruszkę dziesięciolatki. Zasuszona makówka

wieńcząca posągowe kształty – jeśli perwersja, to na bazie lęku.

– Chorowałam, niedomagałam, pięć lat temu ciężko na zdrowiu zapadłam i wiecie, co ten

morderca mi powiedział? Wiecie, co powiedział? Kuruj się, kuruj – powiedział – kuruj się, kuruj, bo jak umrzesz, natychmiast się ożenię! Następnego dnia po pogrzebie! Tak powiedział! Ożenię się następnego dnia po twoim pogrzebie! Jeszcze ciepła w trumnie będziesz, a ja fru, fru do ołtarza!

Tak powiedział i tak mawiał! Ile razy słabowałam, tyle razy: kuruj się, kuruj! Kuruj się, kuruj, bo jak nie, to wiesz co! Nieraz ledwo się na nogach trzymałam, a udawałam, że nic mi nie jest, bo jego żeniaczka po moim pogrzebie wisiała w powietrzu! Umierałam, a zdrową udawałam, bo bałam się, że jak jeszcze raz usłyszę – zabiję dziada na miejscu. I co? Opóźnia się pogrzeb? Żenić się można?

Czy nie można? – Wzmożkowa zaczynała krążyć wokół trumny krokiem skupionej drapieżnicy

i raz po raz, jakby znajdowała w dechach najczulsze miejsca, wymierzała starannie odmierzone kopniaki. – I co? Żenisz się? – syczała najjadowitszym szeptem świata. – Sporo czasu na wesele!

Sporo czasu na wesele nagle się zrobiło?! Żenisz się? A może ja? Może moje to będzie wesele?

Zobacz, ilu pięknych panów czeka! Zobacz, ilu pięknych panów od trzech dni nic innego nie robi, tylko drogę na cmentarz ci toruje! Grzechu wartą wdową pomagają mi zostać! Jam se mlada wdowa! – zaśpiewała przeraźliwie wysoko. – A jak nie fest mlada, to fest krasna! – zaczęła podrygiwać i klaskać. – Jam se krasna wdowa, rada bym se poszla za mladego holka! Nie rozumiesz? Niemożliwe! Zawsze wszystko rozumiałeś! Proszę bardzo – jęła podrygiwać ze

zdwojoną energią – proszę bardzo, może być po polsku! Głośno i wyraźnie! Jestem młoda wdowa za mąż pójść gotowa! Słyszysz, Emilu! Zjeżdżaj, jak umarłeś! Do wesela mi spieszno! I tak długo czekam! Trzeci dzień w trumnie gnijesz! Masz! Masz w lędźwie! Masz w lędźwie wreszcie

poskromione! I masz w ryj! Masz w ryj wreszcie oniemiały! I masz! Masz prosto w serce! Prosto w serce, bo a nuż znów ci bić zacznie! Masz! Masz i marsz do grobu! – zatrzymywała się i patrzyła wyczekująco, i była gotowa do kolejnego ciosu, i zdawała się sprawdzać, jak trumna reaguje, czy jeszcze podskoczy, czy wreszcie ma dość. – Jak będzie, Emilu? Wyniesiesz się po dobroci? Czy cię trzeba będzie razem z twoim nowym domkiem w drobny mak posiekać? Miło ci? Jak będzie?

Widzisz, jak to jest? Niemiło, bardzo niemiło... No, Emilu! No, nie gniewaj się! Nie gniewaj!

Żartowałam! Pochowam cię pod parkietem... W gabinecie będziesz miał grobowiec... Zostaniesz w domu na zawsze! I ja z tobą na zawsze! Zawsze, zawsze... Wszystko przeszło... Co zostało? Parę oddechów? Nie mam siły... Boże, nie mam siły... Juliuszu! Juliuszu! – nagle darła się na całe gardło

– Juliuszu! Juliuszu! Napisałeś pismo? – krzyczała wniebogłosy i choć energia, którą w swoje histerie wkładała, powinna nie tylko trumnę z salonu w dowolne miejsce drogą telekinezy

przenieść, ale wręcz nieboszczyka wskrzesić – nic się nie zmieniało, przepadły gdzieś w głębi domostwa młody Wzmożek nie odzywał się nawet szeptem; w przerwach jej występów cisza

zapadała tak upiorna, że nie tylko szept byłoby słychać.

– Juliuszu! Napisałeś skargę do zakładu pogrzebowego? Zaraz dzwonię do trumniarzy! Ich

wina, jak wnieśli, niech wyniosą!

I wybiegała z pokoju, i słychać było, jak fruwa po całym domu, do wszystkich izb wpada,

szafy otwiera, szpera, wszędzie zagląda, jakby jakiegoś sprzętu powiększającego drzwi albo

pomniejszającego trumnę szukała.

– Trumniarzy wina swoją drogą, a jej wina swoją drogą – czyjś nierozpoznawalny głos

wydawał salomonowy werdykt.

– Za którymś razem nie wytrzymam – stryj Ableger ocierał pot z czoła – za którymś razem

nie wytrzymam i trumna, nie trumna – przygniotę. Przygniotę babę na wieku.

– Sama sobie winna, było wyprowadzenie zwłok w salonie, a nie w gabinecie urządzić.

– Z pychy tak postąpiła, panie organisto?

– Figlarz z pana, panie Tlołka... Trumna w izbie, a pana figle się trzymają. Nie z pychy, a z nieroztropności... Zaprzeczysz pan, że rozwiązanie było na dodatek banalnie proste?

– Nie zaprzeczę.

– Nie zaprzeczysz pan. Nikt nie zaprzeczy. Wystarczyło nieboszczyka, tak jak Pan Bóg

przykazał, w salonie położyć, miejsca skolko ugodno, pokój z natury do wszelkich domowych

uroczystości przeznaczony, wejście na końcu korytarza, można z trumną przeskoczyć jak po

sznurku! Jak po sznurku, bez jednego zakrętu, wprost do ogrodu! Niby chciała baba dobrze, ale wiadomo, co dobrymi chęciami wybrukowane. Plus gwóźdź do wszelkich trumien, czyli damska

uczuciowość! Niech się Emil jeszcze trochę swoim ulubionym pokojem, w którym tyle czasu

spędzał i w którym tak się dobrze czuł, nacieszy! Niech ostatni raz napasie martwe oczy

przepastnym widokiem, który tak go – nomen, omen – ożywiał! Niech się ze swym biurkiem, ze

słownikami, z fotografiami, mapami, pamiątkami, encyklopediami, podręcznikami, szkicami

własnych wynalazków i dopiero co za ciężki grosz sprowadzonymi płytami do nauki języków

pożegna! Niech się choć pożegna, bo ani nacieszyć, ani nawet przywitać się z tym najnowszym krzykiem techniki nie zdążył! Niech! Niech! Niech szlag trafi pełne uczuć słowa. Chciała Madame dobrze, ale do sentymentalizmu popęd miała za duży. Z dwojga złego lepiej, jakby na początku miała fazę nie sentymentu, a furii, wtenczas może i bez wielkich ceregieli, bez licznych mów, bez płomiennych modłów i bez śpiewania wszystkich zwrotek, za to z trumną raz-dwa z salonu

wyniesioną wszystko by się odbyło.

– Trumniarze wszelako też pewną winę ponoszą...

– Zhardziałeś pan, panie Tlołka! Co się stało? Zamiast potakiwać w pokorze i zachwycać się

tym, co mówię, pan na spór się porywasz! Zamiast trumniarzy bronić i pod niebiosa wychwalać, pan grymasisz?! O ludzkości! Twój kres nadchodzi! Przewodniczący Eleazar sprzeciw, a nawet

krytykę ogłasza!

– No gdzież... Faktów się trzymam... Jak szukamy winnego, to jasno trzeba powiedzieć:

sporą winę ponoszą trumniarze z Cieszyna, którzy spód i wieko wnieśli osobno i od razu powinni alarmować, że owszem, trumna w dwu kawałkach do gabinetu wejdzie, ale w całości i z

nieboszczykiem w środku nie wyjdzie. Do gabinetu drzwi z boku korytarza i niby jest na manewr –

jak to przy winklu – pełne dwieście siedemdziesiąt stopni, ale niestety trumna nie wyrabia. Kto ma mieć oko do takich rzeczy jak nie trumniarz? Przecież nie domownicy i nie czekający na

wyprowadzenie zwłok żałobnicy. Oni bólem swym zajęci...

– Albo ulgą.

– Albo ulgą... jak... ma się rozumieć... śmierć kres męczarni oznacza. – Pan Tlołka

nadaremnie szukał wzrokiem tego, co o uldze palnął. – Wszystko jedno... Trumniarz ma widzieć parametry skrzyni, izby, korytarza, trumniarz codziennie ma z trumnami i rozmaitymi wnętrzami: mniej lub bardziej ciasnymi sieniami, pokojami, salonami, do czynienia, na jeden rzut oka powinien widzieć, czy pierwszy odcinek ostatniej drogi przejezdny, czy zmarłemu w wędrówce na tamten świat falstart nie grozi.

– Pięknie pan mówi, panie Tlołko wiekuisty, a ja panu jeszcze piękniej i jeszcze wyżej

odpowiem: Madame winna...

– Nieboszczyk winien, bo umarł... – mruknął stryj Ableger.

– Nikt nie przeczy. Nieboszczyk winien, Madame winna, trumniarze winni, a ci, co dom

budowali, niewinni? – pan organista Somnambulmeister powiódł po widmach i ścianach

zwycięskim spojrzeniem – owszem winni! I budowniczowie winni! I projektanci winni! Wiek

dwudziesty winien! Przy budowie chałupy mało kto uwzględnia swobodny ruch trumny z izby do

sieni, z sieni na plac. Mało kto? Nikt! Ci, co taką przestrzeń uwzględniają, nie budują domów.

Budują ci, co wierzą w żywot wieczny, amen. Ma się rozumieć: ziemski żywot wieczny, amen. Kto buduje dom, przewidując wewnątrz swobodny przepływ własnej trumny? Nikt. To znaczy teraz

nikt. Dawniej ruch trumny był uwzględniany. Dawni budowniczowie wiedzieli!

– Dawniej ludzie w domach umierali.

– I dlatego stulecie nasze winne! Śmierć z domu wyprowadziło! Śmierć zabiło, a jak nie

zabiło, to sprzed oczu zabrało i nie wiadomo, gdzie ją skryło! Wiek dwudziesty winien!

– Nieboszczyk winien – głos doktora Brannego albo był na artykulację tępego uporu

wystylizowany, albo był taki w sensie ścisłym; oba warianty nie pasowały.

– Panie doktorze, a z panem co? Jest pan, czy jedynie pański na dodatek duchowo

nieobecny duch pomiędzy nami siedzi? Pan przecież nie bywa w stuporze ani w żadnych

zapaściach świadomości... Skoro pan postanowiłeś wyniośle milczeć – milcz pan!

– Milczę bez wyniosłości, ale cierpliwość tracę... A sensacji nie mówię żadnych.

Nieboszczyk winien, bo dom niczym zamek na skale wymarzył – czy to sensacja jest jakaś?

Ekstrawagancka teza? Cmentarny dowcip?

Rzecz jasna nie było to ani jedno, ani drugie, ani trzecie. Był to twardy i nie do obalenia powód, dla którego trumny przez okno ani, ani. O oknie nikt nawet nie pomyślał. Przez okno?

Okno, owszem, jak się patrzy! Jakże pan Wzmożek był dumny z widoku na zaczynające się zaraz pod parapetem urwisko, na rzekę płynącą w dole, na porankami czarno-zielone, zmierzchami

granatowe góry po przeciwnej stronie. Zawrotów głowy szło dostać. Dla tego widoku tylko

i wyłącznie dla tego widoku dom na skale postawił. Całe życie – mówił – całe życie będę w swoim pokoju przy oknie siedział, całe życie będę się gapił. Parę miesięcy całe życie trwało. I teraz co?

Kamienistymi, prawie – jak na dawnych rycinach – pionowymi krawędziami trumna ma – jak

powietrzne, aerodynamiczne sanie – zjechać? Co począć? Na linach – omotane nimi pudło – powoli spuszczać? Specjalne machiny do transportu trumien i trupów sprowadzić? Jakie? Nie ma takich lin, nie ma takich machin. Helikopter nie da rady. Dźwigi i żurawie? Nawet jakby istniały nie wiadomo jakie dźwigi i nie wiadomo jakie żurawie, nie byłoby ich o co oprzeć. Ani tak, ani tak.

Zamek na skale nie do zdobycia – skała pod zamkiem nie do zejścia.

– Złe sny miałam, kościół mi się śnił, kościół pełen ludzi – Madame Wzmożek po raz

tysięczny pojawiała się w drzwiach, tym razem młodego Wzmożka za sobą za rękę wlokła – zawsze jak mi się kościół pełen ludzi śni, złe rzeczy się dzieją. Uradziliście coś, panowie? Znalazł się sposób? Myśmy tymczasem pismo do władz ułożyli... Juliusz ułożył, Juliusz pięknie pisze, po mnie ma ten dar... Profesor pamięta moje wypracowania?

– Nie pamiętam – nieoczekiwanie wilczy warkot rozległ się w głosie prezesa Tlołki – ja

uczyłem... ja wykładam przedmioty ścisłe...

– Cieszę się bardzo. Prawda, jakie były porywające? Zwłaszcza to o burzy zwiastującej

powódź. – Szczelność świadomości Madame nikogo nie zaskakiwała, teraz zresztą była dodatkowo i ze wszech miar usprawiedliwiona, w końcu kiedy człowiek miałby prawo do umysłowej

szczelności, jeśliby jej nie miał przy niedającej się z domu wynieść trumnie współmałżonka?

– Prawda, jakie były porywające? W całej klasie cisza jak makiem zasiał... No, Juliuszu,

czytaj... Pamiętaj: głośno i wyraźnie... Popraw sobie włoski i czytaj. – Wypychała o dwie głowy wyższego od siebie drągala na środek gabinetu. – Poczekaj, nie czytaj, masz złe światło, przecież nic nie widzisz – opierała stopę na wieku i bezceremonialnie – niczym olbrzymi odkurzacz –

odsuwała trumnę w kąt – potem, jakby ocknąwszy się z bezceremonialności, znów się roztkliwiała:

– Słuchaj, Emilu, co nasz syn napisał w twojej obronie, zmiażdżył twoich oprawców, chłopak ma wielki, większy niż nam się zdawało, dar pisania, zwłaszcza pisania polemicznego, słuchaj, żebyś nie myślał, że zostałeś sam... Juliusz wytknął trumniarzom elementarne braki nie tylko zawodowe, ale i ogólnohumanistyczne... „Jakby wszyscy pracownicy wszystkich zakładów pogrzebowych

świata działali tak jak cieszyńscy trumniarze, cmentarze przestałyby istnieć, nie znaczy to niestety, że ludzkość stałaby się wreszcie nieśmiertelna”. Myślałam, że pęknę, jak to usłyszałam, i ty, Emilu, posłuchaj.

Madame z powrotem przesuwała trumnę na środek, i ustawiała przy niej bezwładnego jak

kukła jedynaka, i przybierając pozę osoby skrajnie zasłuchanej, przysiadała na trumnie, i młody Wzmożek wydobywał zza pazuchy plik kartek, i zaczynał nieoczekiwanie mocnym i męskim

głosem czytać: „Do dyrektora zakładu pogrzebowego w Cieszynie. Szanowny Panie dyrektorze,

proszę nie traktować niniejszego pisma jako skargi – jest to prośba o pomoc. Ośmielamy się, moja matka Marianna Wzmożek i ja, zwrócić akurat do Pana...”.

– Mistrzostwo świata! – Madame zaczęła klaskać i spozierała na trumnę, jakby przez wieko

twarz męża widziała, i uśmiechała się, jakby porozumiewawcze uśmiechy z nim wymieniała,

i klaszczące ręce nad trumną unosiła, jakby zmarłego do klaskania zachęcała, a może na nowo klaskać uczyła, jak żywi klaszczą przypominała. – Mistrzostwo świata! Pozornie układny początek!

Morderczy środek! Miażdżące zakończenie! Słuchaj, Emilu! Nasz syn jest geniuszem!

– „Ośmielamy się zwrócić akurat do Pana, albowiem z powodu zapewne nieumyślnej

nierozważności Pańskich pracowników znaleźliśmy się w wysoce niefortunnej sytuacji...”.

– Prawie niezauważalna aluzja do samobójczego... Prawie niezauważalna aluzja do...

Zapomniałam do czego... Tyle spraw na głowie, taka po tobie, Emilu, rozpacz, daruj... Juliuszu, przypomnij, do czego tu jest prawie niezauważalna aluzja?

– No, kurwa, sto razy ci mówiłem! Do listu Henrietty Vogel!

– Tak jest! Prawie niezauważalna aluzja – Madame przyłożyła dłoń do ust, jakby suflowała

najprzód nieboszczykowi, potem nam – do samobójczego listu Henrietty Vogel! Cudo! Słuchajcie!

Słuchajcie uważnie, dalej aż się skrzy od jeszcze subtelniejszych nawiązań...

– Nie mogę czytać w takich warunkach, kurwa! – młodemu trzęsły się ręce.

– Nie klnij przy trumnie ojca! Czytaj! Dlaczego nie możesz czytać?

– Bo mi przerywasz! Kurwa!

– Nie klnij. Pomagam ci, nie przerywam. Czytaj. Panowie cię proszą. I ojciec cię prosi.

– Ojciec nie żyje!

– Ale jeszcze jest w domu!

– Ale nie żyje. – Młodemu nagle zmienił się głos, jakby struny głosowe wystygły

i skamieniały, jakby nagle odezwał się ktoś w nim do tej pory uśpiony, a teraz ku zgrozie zbudzony.

– Swoją drogą szkoda, że stary umarł...

– Wiem, wiem, jak bardzo to przeżywasz...

– Szkoda, że umarł, nie zdążyłem dać mu w mordę.

– Juliuszu! Co ty mówisz?

– Szkoda, że umarł, nie zdążyłem go zabić. To jest oczywiście także aluzja literacka. –

Młody wypuścił z rąk kartki i wybiegł z izby.

– Też aluzja? Pół biedy, choć za dużo tych aluzji. Aluduje i aluduje... Chyba już starczy...

Sami, panowie, widzicie – Madame pieczołowicie zbierała zapisane kartki, układała je w kolejności

– sami panowie widzicie, jakie ja mam życie! Jak był mały, miał zapalenie ucha, a teraz szaleje! O!

Nawet stron mu się nie chciało porządnie ponumerować! Boże, czy ja się za mało modlę? Emilu, ratuj! Dlaczego cię nie ma? Jakbyś był, nie dochodziłoby do takich rzeczy! Ani młody by się nie narowił, ani trumna by nie stawiała oporu! Brakuje cię, Emilu, tak strasznie brakuje... Gdybyś był, poradziłbyś sobie ze wszystkim, znalazłbyś rozwiązanie, wiecie przecież, panowie, jaką mąż miał

smykałkę do techniki, wiecie, jak nasz dom jest urządzony, ile tu nowoczesności, ale też ile serca!

Emil osobiście zbudował na balkonie opartą na zasadzie naczyń połączonych machinę

samozraszającą kwiaty, własnoręcznie zamontował na furtce alarm, sam zaprojektował wannę na środku łazienki... Pan, panie profesorze, może potwierdzić, Emil był przecież pana najzdolniejszym uczniem? Wielką przyszłość mu pan prorokował?

– Niezupełnie – tym razem głos Eleazara Tlołki był faryzejsko układny – nie całkiem,

jestem od świętej pamięci małżonka dwa lata młodszy, więc sama pani rozumie...

– No tak, no tak, gubię się... Mąż był pupilem ojca pana profesora...

– Nie chciałbym komplikować, ale jak powszechnie, przynajmniej w Sigle, wiadomo, mój

ojciec był szewcem. To oczywiście nie wyklucza, że miał życzliwy stosunek do pani świętej

pamięci małżonka, ale obawiam się...

– Wszystko się wyjaśni... wszystko wyjaśni... Widzisz, Emilu, w jakim jestem stanie?

Ciemna moja głowa, myśli rozproszone, serce ledwo bije. Muszę dojść do siebie... Jakbyś żył, pomógłbyś mi, nie pozwolił robić ze mnie pośmiewiska. Choć lojalnie muszę wyznać: panowie są w porządku! W zasadzie w porządku! Pod tym względem w porządku! Robota idzie im średnio, ale do mnie odnoszą się poprawnie. Sama z siebie robię pośmiewisko! Sama z siebie! Poradziłbyś i na to! Przede mną byś mnie obronił! Moje ciało byś obronił przed moją duszą, mój mózg przed moimi słowami! I moje słowa byś ochronił przed moją rozpaczą! I z własną trumną byś sobie poradził!

Tak, mąż poradziłby sobie doskonale, z pewnością coś by wymyślił! Tak, Emilu! Ty byś wiedział!

– wyglądało, że znów rzuci się na skrzynię, ale tym razem ustała w miejscu i powiodła po nas niepozbawionym cienia władczej zalotności, ale summa summarum fest wzgardliwym spojrzeniem.

– Wiedziałbyś! Nie to, co ci złażący się tu jeden po drugim miejscowi, pożal się, Boże, majster-klepkowie! Bardzo uprzejmi dżentelmeni ze stowarzyszenia obie lewe ręce! Trzeci dzień

kombinują i nie są w stanie nic wymyślić! Jak ja, biedna kobieta, mam sobie radzić? Mąż by dał

radę! Przede wszystkim nie dopuściłby do powstania tak katastrofalnej sytuacji! Zapobiegłby!

W pierwszym rzędzie odpowiednio by porozmawiał z panami z zakładu pogrzebowego,

odpowiednio ostro i odpowiednio rzeczowo: – Gdzie, gdzie z tą trumną? Nie widzą panowie tego, co powinni? Wejść łatwo – wyjść niepodobna? Panowie jesteście w stanie prawa fizyki obalić? Nie fundujcie mi z łaski swojej sytuacji bez wyjścia, bo wypłata, nie mówiąc o premii, pa, pa! Tak...

Emil umiał z ludźmi rozmawiać i miał oko do geometrii sześciennej, w mig by zauważył, że coś nie gra, z punktu by kazał trumnę nie w gabinecie, a w salonie umieścić, ilu strat, ilu zmartwień by się uniknęło! Żadnych pism nie trzeba by pisać ani nigdzie dzwonić! Jacy my biedni! Skąd mamy

wiedzieć, jak trumnę z domu wynieść? Juliuszu? Gdzie jesteś? Nie niepokój się... Mam twój

manuskrypt! Zebrałam wszystkie kartki! Na trzeciej nie ma paginacji! Juliuszu geniuszu! Gdzie jesteś? Mama idzie do ciebie! – Madame w absolutnym transie, a nawet obłędzie, wybiegała z izby.

– Ile młody ma lat?

– Matura na karku.

– Pół biedy. Jak dotąd nic złego nie zrobił, może już nie da rady.

– Chyba że da...

– Co pan, panie organisto, i pan, panie prezesie, co panowie macie na myśli?

– Kto pyta? Kto pyta, bo nie widać w półmroku, a i słychać ledwo, ledwo?

– Kto pyta, ten pyta. Co panowie macie na myśli?

– Młodą i piękną matkę – organista Somnambulmeister odchylił głowę i zdawał się mówić

w przestrzeń, a bardziej jeszcze w przestworza – znam ten przypadek z autopsji. Panowie nie możecie pamiętać mojej najświętszej pamięci matuli Mary Kajzer, po mężu Somnambulmeister.

Świętej pamięci mojego ojca Franza Antona pamiętają wszyscy w naszych stronach, matka była

jego cieniem. Piękna żona naszego kompozytora – tyle o niej mówiono za życia, po śmierci nic nie przybyło. Może jak kto kiedy życie i twórczość Franza Antona Somnambulmeistra dokładniej,

może nawet w osobnej książce, opisze, znajdzie się tam rozdział poświęcony mojej ukochanej i –

tak jest – niezwykle pięknej matuli. Panowie zachwycacie się wdową, macie chętkę na wdowę i ja to rozumiem, i nie mówię: Jakbyście Mary Kajzerównę ujrzeli, dopiero byście zrozumieli, co

zachwyt, co chętka! Tak nie mówię, bo byłaby w takim mówieniu niepokojąca aura kazirodczości, a nawet alfonsizmu, i to alfonsizmu o zabarwieniu nekrofilskim; trochę by wychodziło, że własną od lat nieżyjącą matkę stręczę, że jak na syna nadmiernie, a nawet chorobliwie opiewam jej kobiece uroki, nawet jak opiewam uroki młodziutkiej Mary Kajzer z czasów jej niewinności, z epoki,

w której nie tylko nie wiedziała, że weźmie ją mój fater, ale w ogóle nie widziała, kto i kiedy ją brał

będzie. Tak jest. Z przyrodzonej delikatności nie mówię tego wszystkiego. Nie powiem też, że przy matce mojej gwiazda Madame Wzmożek nieco wątlejszym światłem by świeciła, tak nie powiem,

bo jestem tu w gościnie, niezwykłej, ale gościnie... Wystarczy, że powiem: przy mojej matce wszystkie gwiazdy gasły. Wszystkie i w każdym wieku. Fenomen jej urody i uroku był

nieprzemijający. Matka moja nie tylko była piękna, ona – co może istotniejsze – też się nie starzała, w każdym razie starzała się bardzo, ale to bardzo powoli; w zasadzie czas się jej nie imał, i to nie imał się jej – jeśli można tak powiedzieć – nigdzie, moja matka nie starzała się, że użyję kolejnej ryzykownej frazy: w całości. Nikogo nikomu nie przeciwstawiam, ale panowie wiecie, w czym

rzecz. Pani tego domu nie starzeje się, czy powiedzmy: dobrze się starzeje, ale jednak nie

całościowo. Liczne kobiety zachowują młodość, ale partiami, fragmentami, tu nietknięta upływem czasu twarz, tam dziewczęce ramiona, tam niezmienione jedynie kolana. Natomiast moja matka nie starzała się całościowo, należała do nielicznych kobiet, które całe życie od stóp do głów wyglądają dziewczęco i młodo. Jej wieczne piękno i wieczna dziewczęcość odciskały się na mnie druzgocąco.

Kochałem ją i kocham, była aniołem, ale jej uroda i zwłaszcza jej wieczna młodość były dla mnie przekleństwem! Gdy się urodziłem, matka moja była piękną siedemnastolatką i potem latami

i dziesięcioleciami nic się nie zmieniało. Ja rosłem, ona nie. Mnie przybywało lat – jej w ogóle. Ja się starzałem, ona w żadnym wypadku. Najprzód wszyscy uważali, że jest absolutnie niemożliwe, by góra dwudziestoletnia dziewczyna była matką tak dużego chłopca jak ja; potem wszyscy byli święcie przekonani, że jestem jej młodszym bratem, potem okazywało się zupełnie, ale to zupełnie wykluczone, by tak młoda i tak piękna kobieta była matką takiego krasego byka, co najwyżej jest pani jego siostrą i to młodszą siostrą! Matka moja na okrągło i przy każdej okazji wysłuchiwała tego rodzaju zapewnień i ma się rozumieć, była przeszczęśliwa! We mnie zaś wzbierało

przeświadczenie, że nic nie sprawia mojej matce większej przyjemności niż domysł, że nie jestem jej synem. Tak, panowie... Pierwszy krok na żmudnej drodze do ukończenia akademii seryjnych morderców został uczyniony. Drugiego wszakże nie postawiłem... Muzyka mnie ocaliła... Wielkiej kariery, ma się rozumieć, nie zrobiłem, ani Janem Sebastianem, ani nawet żadnym z pomniejszych Bachów nie zostałem, ojcu mojemu, choć sława jego granice ziemi cieszyńskiej rzadko przekracza, nawet do pięt nie dorosłem, ale konserwatorium prawie, prawie ukończyłem... Wystarczająco długo

– powiedzmy – studiowałem; organistą kościelnym jestem i zarówno Jana Sebastiana, jak

i wszystkich pozostałych Bachów zagram nieźle... No i nikogo nie zabiłem... Zostałem ocalony, ocaliła mnie muzyka... Podobnie jak młodego Meserschmidtkego sztuka. Już zresztą nie tyle

młodego, co sławnego...

– Tego pijanicę? Syna kościelnego?

– Tegoż.

– Młody Messerschmidtke też miał piękną i młodo wyglądającą matkę?

– Kto pyta? Kto udaje, że nie wie?

– Ktoś nie z tych stron.

– Nie ma tu takiego. Bardzo proszę bez szyderstw, bez trywialnych na dodatek szyderstw.

Pani Messerschmidtkowa za młodu była może nie ho ho, ale całkiem całkiem; dziś to mniej widać, choć kto ma oko, to widzi. W tym jednak wypadku matczyny urok zasadniczego, a prawdę

powiedziawszy żadnego znaczenia nie miał. Sytuacja Messerschmidtkego juniora była prostsza: krwiożerczy, permanentnie grożący śmiercią ojciec kruchej na dodatek postury.

– Co prawda, to prawda, o nieboszczyku mawiano, że waży mniej niż kościelny

Messerschmidtke, a kościelny Messerschmidtke, że nic nie waży.

– Nikczemną bo nikczemną postać dał mu Pan, a straszenie śmiercią nie jest złe.

– Tak jest, panowie doktorowie, panowie prezesi i panowie niewidzialni! Tak jest w całej

rozciągłości. Straszenie śmiercią jest dobre i wielce w naszych stronach popularne. Liczne, a może nawet niezliczone rody z pokolenia na pokolenie pod groźbą gardła żyjące można tu wymienić, ja podaję przykład jeden, ale wyrazisty, wydarzenia znacie dobrze, ja dodaję podszewkę wydarzeń.

Otóż znany nam wszystkim – choć nie ze wszystkiego – pan kościelny Messerschmidtke nie tylko synowi swemu sławnemu obecnie i bogatemu Jędrzejowi całe dzieciństwo groził śmiercią, nie tylko sporządził domowy kodeks karny, który za najmniejsze wykroczenie przewidywał szafot w sensie ścisłym, ale i często gęsto odgrażał się, i równie często groźbę wprowadzał w czyn, że mianowicie urządzi w domu mały obóz koncentracyjny. Nierozważne słowa, a jak się – nawiasem mówiąc –

służyło w Wehrmachcie, wyjątkowo nierozważne, a może wręcz samobójcze... Wszystko jedno...

W każdym razie po latach gdy młody Messerschmidtke został artystą i jego obrazy, rzeźby czy inne jakieś eksponaty przedstawiające dom ojcowski jako mały i przez to naznaczony specjalnym

okrucieństwem obóz koncentracyjny przyniosły mu sławę i pieniądze – stary osłupiał. Osłupiał, albowiem nie mógł i do dziś nie może wyjść ze zdumienia, skąd jego syn czerpie tak fantastyczne pomysły? Skąd ten chłopak takie dziwactwa bierze? Kanapa owinięta drutem kolczastym?

Kuchenka gazowa o rozmiarach krematorium? Kawałek tapety w kwiatki z podpisem: ściana

śmierci? Chory czy co? Warszawa go pokiereszowała? Na pewno! Póki siedział w domu, był

normalny...

– Panie organisto, czy krzywda jest warunkiem uprawiania sztuki?

– Bywa. Jak zmasakrowanym i przez to do masakry skłonnym rodzicom trafi się pech

w postaci utalentowanej pociechy. Tak. Mnie ocaliła muzyka, co ocali młodego Wzmożka?

– Jak to co? Literatura, słyszał pan, że ma dryg pisarski... W konkursie poetyckim zdobył

w zeszłym roku wyróżnienie.

– Literatura jak literatura... Prędzej czekanie na wiadomą okazję...

– Wiadomą? Łeb komuś? Serducho? Nóż? Sznur na szyję?

– Najlepiej własną... Panowie, my tu gadu-gadu, a jak czegoś nie przedsięweźmiemy,

trumna lada chwila zacznie przeciekać.

– Nic już nie wymyślimy ani nic nie przedsięweźmiemy. Wszystko wypróbowane –

kapitulacja zupełna zabrzmiała w głosie prezesa Tlołki.

– Nocą, jak wdowa uśnie, trumnę trzeba otworzyć i raz-dwa. Lepiej, żeby duch po chałupie

krążył, niż trumna w nieskończoność w izbie stała.

Noc nastała, poranek nie przychodził, w dalekich ciemnościach bielały zamarznięte na kość

akwedukty, ktoś z mozołem wspinał się na zbocze lodowatej góry, trumna pod stopami, trumna na ramionach, kondukt potępieńców od ściany do ściany. Cieni i nierozpoznawalnych głosów

przybywało, sam ksiądz Mrak najmniej trzy razy się pokazał i najmniej sześć modlitw nie tyle nawet z żarliwością, co z niesłychaną gwałtownością zmówił. Cała Sigła obok zakleszczonej

trumny przeszła, ludzie w kolejce jak do mauzoleum stali, wciąż ktoś wieko trącał, wypadałoby specjalne straże stawiać, też nie wiadomo gdzie; deski od nieustannego tarcia coraz cieńsze i przejrzystsze, raz już prawie było go widać. Pod ramiona? Za nogi? Z powrotem do pudła.

Politura w rysach, fornir popękany, okucia poluzowane, czarna, niby ze środka ozdobnie stercząca, koronka w strzępach, tynk przy drzwiach tu i ówdzie do samych cegieł zdarty. Jeden nieboszczyk cały? Coraz mniej. Daleka pochodnia na Czantorii jak iskra, świece przy głowie jak pochodnie.

Długo nie trzeba było czekać, marynarka na panu organiście zaczęła się tlić porządnie, po chwili płonął jak suche pokrzywy, gasiliśmy śniegiem, Madame Wzmożek ganiała z cebrem, na lewo

i prawo, zmarłemu mężowi też śmigus-dyngus sprawiła, po paru minutach trumna w soplach jak się patrzy, żaden koniakowski wzór dziełu natury nie dorówna. Półnaga wdowa niekiedy zdawała się odzyskiwać przytomność i patrzyła na nas tak, jak zdesperowany właściciel knajpy patrzy na

nieujarzmione, rozbuchane, wszystko w perzynę obracające towarzystwo; lada chwila, zdawało się, ogłosi koniec balu i wszystkich na zbity ryj wywali. Młody blady jak trup. Zaczęli gwoździe wyciągać – jakby siny ogień po powale przebiegł, w ogrodzie grom uderzył przy minus dwudziestu.

Dzięki Bogu za te mrozy. Bo jakby tak trafiło latem – szkoda gadać. Kto niósł przeciekającą trumnę

– ten wie. Trzy doby czuwania, trzy doby wytężania głów, trzy doby bezradności. Czwartego dnia pojawił się Fryc, podwinął rękawy i powiedział: „Spróbujmy jeszcze raz”. I spróbowali, i trumna przeszła. Ciężko bo ciężko, fornir do cna zdarty, kolejny kawał tynku na ziemi, ale jakaż ulga, jakaż niewiarygodna ulga: droga na cmentarz wolna.

Rozdział

IX

Kilka tygodni po zniknięciu siostry Jula wpadła w szaleńczy szał seksualny. Najprzód blisko miesiąc nigdzie się nie pokazywała. Do samiutkich urodzin pana Naczelnika, czyli, jakby nie było, do połowy listopada ani do szkoły, ani do kościoła, ani na lekcje muzyki nie chodziła, podobno ze swojego pokoju nawet do łazienki nie bardzo. Potem z łóżka w ogóle. Gorączka, dreszcze,

prześcieradła czarne od potu. Doktor Branny zachodził prawie codziennie i w koło powtarzał:

– Ciężkie objawy niczego. Nic jej nie jest. Żadna ze znanych mi chorób nie wchodzi w grę.

Nic jej nie jest.

– Nic jej nie jest poza tym, że umiera?

– Księże Pastorze, może ksiądz wygadywać co ślina albo Duch Święty, albo jedno i drugie

na język przyniesie, może ksiądz wygadywać wszystko, byle nie szeptem! Nie znoszę, jak ktoś bez powodu szepce! Nie jesteśmy w domu umierającej ani tym bardziej zmarłej.

– Jesteśmy w domu ciężko chorej. Na to, że jestem u siebie i mogę szeptać albo nie szeptać

ile wlezie, macham ręką... Jesteśmy w domu ciężko chorej... Ustalenie, na co chorej, najwyraźniej przerasta pańskie możliwości, ale jesteśmy przy łóżku ciężko chorej.

– Ludzie! Dlaczego wy słuchać nie umiecie? Ledwo, a prawdę powiedziawszy: w ogóle

niesłyszalny głos Pana słyszycie, a mojej tubalności wcale? Ciemny pomruk z kosmicznych

wysokości tak, a gromkich i jasnych zapewnień z bliska – ani-ani? Jak to możliwe? Szeptem!

Szeptem! Wszystko szeptem? Ile razy powtarzałem księdzu moją ulubioną frazę?

– „Gdyby głos Boga był słyszalny, byłby nieodparty”?

– Tak jest! Nic innego nie wchodzi w grę, ponieważ – prawdę powiedziawszy – niczego

innego nie znam. Niczego tak przekonującego. Być może bierze się to z nieuctwa – co mam za

honor. Doktor z nosem w knigach – niech milczący Bóg ma w opiece jego pacjentów. Czytanie

dobre, ale dla – przepraszam za słowo – znachorów. Wszystko można mi zarzucić z wyjątkiem

rozległej erudycji. Nie mieć głowy obciążonej daremną spekulacją: wielkie szczęście. Dla praktyka nieodzowna konieczność. Wielki fart z każdej strony. Bo jak już raz jakieś wysoko filozoficzne dzieło w bibliotece księdza zacząłem kartkować...

– W mojej bibliotece? Tego szczegółu nie znam. Kiedyż to było?

– Mam wrażenie, że opowiadałem o tym ładnych parę razy... Osiem i pół roku temu.

Młodsza miała szkarlatynę, wypisywałem receptę, księdza na chwilę w sprawie pogrzebu pana

Kubatschkego do kancelarii poproszono. Stan był taki, że nie trzeba się długo zastanawiać,

przyzwoita i powiedziałbym: bujna choroba dziecko trawiła, nie jakieś – państwo wybaczą –

szeptane widzimisię; od ręki trzy miliony penicyliny zaordynowałem i jąłem się książkom

przyglądać, i wiedziony najprzypadkowszym z przypadkowych odruchów tom pewien – na oko

sądząc niczym od pozostałych się nieróżniący – z półki zdjąłem, obróciłem parę kartek i od razu w sedno trafiłem, od razu nieśmiertelny wers odnotowałem. Po niemiecku było, ale dałem rady.

Niemczyzna – wiadomo – język diabła, każdy trochę rozumie... Tak jest! Chodzę i w koło

powtarzam: „Gdyby głos Boga był słyszalny, byłby nieodparty”!

– Panie doktorze, jak ktoś kiedyś mawiał: „Fraza dobra i nagrody godna”! Podziwiam i w

całej rozciągłości popieram! Niepodobna jednak nie dodać: fraza dobra, ale poznawczym szantażem zalatuje, a szantaż, jak to szantaż, bywa obosieczny. Co zresztą nie musi być złe, w końcu równie dobrze można powiedzieć: gdyby Bóg był widzialny, byłby oślepiający, a to są słowa prawie in extenso z Pisma wzięte.

– Bardzo proszę, ale dla mnie jeden aforyzm aż nadto. Powściągliwość w tej mierze wysoce

wskazana. Zwłaszcza w tych stronach. Wszyscy albo prawie wszyscy na naszej cieszyńskiej ziemi świętej samymi aforyzmami, samymi mądrościami, samymi cytatami jadą. Napuszona sentencja

biblijną tonacją nadęty cytat pogania – w portki – ksiądz wybaczy – ze śmiechu narobić można.

Nikt niczego porządnie nie opowie, zamiast na sens stawiać – zdobnictwem się zajmuje...

– Lepsze zdobnictwo niż przekleństwo...

– Może i tak, choć nie jestem pewien. W każdej doli pociecha, każda skrajność groźna. Klnę

szpetnie, ale nie nagminnie, patos uprawiam jeszcze rzadziej, jedna – powtarzam – jedna klasyczna raca mi wystarcza. Głośna i wyraźna, ale jedna, a nawet tym bardziej jedna... Nie szeptem tedy, a pełnym, a nawet wniebogłosem powtarzam raz jeszcze: córa ma ciężkie objawy, ale te objawy nie mają chorobowych źródeł. Są poważne choroby bezobjawowe i są poważne objawy

pseudochorobowe. To jest przypadek Juli. Nie, że coś jej jest, a ja nie wiem, co jej jest. Jej nic nie jest. Symptomy są wielorakie i ciężkie, ale w żadnej chorobie nie są zakorzenione. Nawet nie mówię, że do balu się zagoi, bo nie ma co się goić. Nie ma choroby – jest widmo choroby.

Dokładniej: widmo symptomów nieistniejącej choroby. Co z kolei nie znaczy, że są chorobowe

urojenia. Albo patologiczne omamy. To znaczy, są, ale widmowe do potęgi. Omamy omamów,

urojenia urojeń. Dlatego wszystko raz dwa przejdzie – w kącikach ust doktora Brannego pokazały się drobiny piany – wszystko raz-dwa przejdzie...

– Albo nie przejdzie – Pastorowa mówiła głosem tak bezbrzeżnie zrozpaczonym, że

graniczącym z beztroską. – Po co udawać? Po co udawać, że się nie wie, gdy wiadomo? Cała Sigła wie, na co jest chora, a pan jeden nie?

– Amatorzy zawsze więcej wiedzą od zawodowców... Nieskończenie więcej... Chora na

nieobecność siostry? O tę – wydaną przez włościańskie konsylium – wstrząsająco odkrywczą

diagnozę chodzi?

– A o cóż innego?

– Wiem, wiem – Branny z najwyższą niechęcią kręcił głową – wiem, że nadchodzą, a może

nawet już panują takie mody i takie choroby. Dawniej były epidemie chorób, teraz są mody na choroby. Wiem, ale nie lubię. Nie lubię modnych chorób. Nie lubię, bo w nie nie wierzę. Nie wierzę, że wszystko – jak powiada współczesna piosnka – z głowy się bierze! Dawniej tak, dawniej duch udręczony mógł się na ciele odciskać, ale to bywało rzadko i u wyjątkowych pacjentów. Teraz co drugi duchowo cierpi, a co trzeci twierdzi, że z powodu stresu czyraki mu na zadku wyskakują!

Duch to duch, czyrak to czyrak, zadek to zadek. Koniunkcji, zwłaszcza masowej, tu nie ma. Ja w każdym razie takie przepusty wykluczam. Ma się rozumieć, lekarz nie ma choroby lubić albo nie lubić, lekarz ma z choroby leczyć, ale nie da się leczyć choroby, w którą się nie wierzy.

Przynajmniej ja nie potrafię. Jak nie wierzę w chorobę, ergo uważam, że choroby nie ma, to czym mam leczyć? Co mam przepisać? Witaminę C?

– Witaminę C już jej podaję. – Pastorowa wzruszyła ramionami.

Prócz tego nacierała Julę mokrym ręcznikiem, karmiła miodem i suszonymi borówkami,

poiła mlekiem i sokiem porzeczkowym, co parę godzin zmieniała jej piżamę, troszczyła się

o wszystko, pomagała w każdej potrzebie. Nawet – od dawna niby już na nic – poniemiecki, a może wręcz pohabsburgski nocnik teraz jak znalazł. Było jednak coraz gorzej, coraz większa gorączka, spazmatyczne wymioty, niekończące się majaczenia, skóra i kości pod sześcioma kocami. Jedna przepadła, druga umrze? Jedna nie wiadomo gdzie, druga na tamtym świecie?

Jednak nie. Doktor Branny zasługiwał na to, o co się upominał: na wzmożoną uwagę. Jak

rzekł, tak się stało. Jula pozbierała się w ciągu jednej nocy. Proste? Skąd! Zbyt prosto nie jest nigdy: rano miał przyjść Fryc. Lekarz wieczorem, znachor rano. Bezpieczna, choć musowo, bo

z nagłego pogorszenia wynikła, różnica czasu. Na ogół siglanie pilnowali, by jeden o drugim nie wiedział. Teraz było tak źle, że nikt nie miał głowy do zapewniania komfortu komu właściwie?

Konkurentom? Rywalom? Śmiertelnym wrogom? Faktycznie nie znosili się nawzajem? Prawda, ale

niezupełna i zbyt symetryczna. Fryc – przynajmniej na oko – był otwarty, gotów do spotkań

i rozmów. Na oko, bo co naprawdę w nim siedziało, nie wiedział nikt, za dobrze nad sobą panował, zbyt przekonująco rozmaite, też dżentelmeńskie wcielenia czy pozy przybierał. Doktor natomiast owszem: bez najmniejszych certoleń nie życzył sobie, by w jego obecności wymawiano imię tego krwawego szarlatana. Nie życzę sobie! Czy jest to wystarczająco jasne? Bo jeśli nie jest to wystarczająco jasne, nic tu po mnie! Albo ja leczę, albo on do grobu wpędza! Wybór prosty, choć, jak widzę, nie dla wszystkich!

Tarcia specjalistów tarciami specjalistów, a pacjentka zmarła? Wręcz przeciwnie –

wyzdrowiała. Tak jest. Jula wyzdrowiała – jeśli można tak powiedzieć – między pierwszym

a drugim przyjściem. Dokładniej pomiędzy pierwszym wyjściem a drugim nie-przyjściem. Po

wizycie doktora przez kwadrans było dobrze, po półgodzinie: agonia. Pan Bóg, nie Pan Bóg, szatan, nie szatan – nieistniejąca choroba za długo trwała; ciężkie objawy niczego zbyt łudząco nicość zaczynały przypominać. Branny od dawna zachodził w sensie ścisłym, Fryc od niedawna chodził

po głowach. Po głowie Pastorowej jawnie i natychmiast, po głowie Pastora skrycie i w

ostateczności. Mrakowa uświadomiła sobie, że w chwili, która wygląda na ostatnią, myśli

o listonoszu jak o Zbawicielu: pora, żeby przyszedł.

– Jedź po niego – nie patrzyła, jak mąż narzuca na ramiona kożuch i wychodzi do garażu.

Po paru minutach niewiarygodnej ciszy wyjrzała przez okno: wyglądało, jakby przy w pół

uchylonych drzwiach volkswagena wyrósł podobny do księdza posąg wątpliwości. Nie był w stanie wejść do auta, o siadaniu za kierownicą szkoda gadać. Nie wiadomo, co mu się stało – dygot

nerwów połączony ze stuporem mięśni? Paraliżujące objawy nieistniejącej choroby? Do żywego

dotknięta dusza pokazała organiczny pazur i duchowy opór przybrał somatyczną postać? Ordynarny mikrowylew? Doktora przy tym nie było, więc nie miał kto nazwać dobrze widocznej choć może

nieistniejącej dolegliwości? Wszystko jedno.

Kościelny Messerschmidtke ruszył z maksymalną brawurą, świadkowie opowiadali, że na

ledwo trzymającym się kupy parafialnym garbusie wyciągał – góra, nie góra, dolina, nie dolina –

sto, a nawet sto dziesięć. Wracał wolniej i w pewnym sensie z pustymi rękami. – Pan Moitschek kazał powiedzieć, że modli się za chorą i zajrzy jutro przed służbą. – Modlitwy tego szamana od siedmiu boleści potrzebne jak koszula w tyłku! – ryknął, wciąż trochę zesztywniały, ale

błyskawicznie dochodzący do siebie Pastor. – Jutro zajrzy! – dziwaczną ulgę słychać było w jego głosie. – Ciekawem, po co? Do trumny pomóc ją ubierać? Frycu! Frycu! Picu! Picu! Doktor ma

świętą rację! I nie dziwota, w końcu wykształcony człowiek! Fryderyk Łajdak Wielki! Naciągacz bezlitosny! Oszust zbereźny! Pomiot szatański! Zawsze tak uważałem, zawsze tak będę uważał, a dziś specjalnie tak uważam! Jutro zajrzy! Niech no tylko się pokaże! Niech no tylko się pokaże, psami poszczuję! – Chyba kotami – mówiła miękko i z dziwacznym rozanieleniem pani Pastorowa.

– Proszę? – Chyba kotami, my, Witoldzie, nie mamy – przypominam ci – psów. – Wszystko jedno czym! Nawet kotami! Koty mu pokażą, gdzie raki zimują!

A jednak ci, co utrzymywali, że Fryc pośród wszystkich swych wszechmocy ma też dar

uzdrawiania na odległość – mogli świętować. Po agonii nastąpiło to, co niby wszyscy mają

obiecane, ale – przynajmniej na razie – następuje rzadko, by nie rzec w ogóle: zmartwychwstanie.

Moce zadziałały, modlitwy zostały wysłuchane! W dodatku w najsubtelniejszej, w pełni

symetrycznej i z całą starannością uwzględniającej racje obu stron wersji: Branny się nie pomylił, Moitschek miał rację!

Wieczór nieprzytomna, rano na nogach! Następnego dnia parę centymetrów nad ziemią,

kolejnego w locie! Powiedzieć, że Jula wydobrzała i do doczesności powróciła, to nic nie

powiedzieć. Wróciła do świata żywych! Ale jak! Z jaką muzyką, z jakimi tańcami i z jaką

namiętnością! Z krainy konających duchów do ogrodów rozkoszy ziemskich jak najkrótszą drogą!

Z łoża boleści prosto na bal maskowy! Znad grobu na urodziny pana Naczelnika! Z marowni na

pocztę! Na przełaj i na skróty! Jak z choroby (a może, jak upierał się doktor, z równie ciężkich, co pozornych objawów pseudochoroby) wyszła, tak w najzgubniejsze z możliwych opętanie weszła!

Jak z objęć pani z kosą się wyrwała, tak w męskich ramionach wylądowała! Męskich, nie męskich.

Kornel był o całe trzynaście miesięcy młodszy. Ale został wybrany. Niektórzy od razu mówili: na ofiarę. Boże, ilu mędrców, ilu magów, ilu wszechwiedzących jasnowidzów koczuje u źródeł

królowej rzek polskich! Skądinąd w tym wypadku nawet zwykła spostrzegawczość nie była

konieczna.

Kornelowi siostry podobały się mniej wściekle niż wszystkim. Niekiedy zachodziła obawa,

że ich nie rozróżnia, z czasem obawa ta – zbyt często, zbyt często – przeradzała się w pewność.

Mylił imiona, mylił fryzury, mylił sukienki. O pończochach szkoda gadać – nie jest pewne, czy wiedział, że istnieje coś takiego, z obcasami to samo. W niekończących się debatach o wyższości Juli nad Olą albo Oli nad Julą nie brał udziału, a jak już coś palnął – nie tylko ręce opadały.

Inna rzecz: dziewczyny przy niezliczonych podobieństwach różniły się do tego stopnia, że

która intensywniejsza, nigdy nie dawało się ustalić. Raz od jednej nie szło wzroku oderwać, raz od drugiej, i nie polegało to na tym, że raz jedna piękniała, a druga brzydła, że jedna charakteryzowała się na paskudę, a druga robiła sobie sylwestrowy makijaż i na odwrót! Skąd! Nie była to kwestia makijażu, stroju czy nawet charakteryzacji. Być może był to jeden z ich dotąd niewymienionych czarów. Nie został wymieniony – zostanie na czynniki rozłożony.

Po pierwsze Mrakówny miały naturalną przewagę kobiet interesujących nad skończonymi

pięknościami. Piękne owszem są piękne, ale w swojej piękności zawsze takie same; interesujące w swej zmienności bywają niekiedy niezauważalne, kiedy indziej za to bywają tak piękne, że żadna skończoność im nie dorówna.

Po drugie zawsze ta, która mniej olśniewała – olśniewała wystarczająco. Gapiliśmy się na

jedną, ale jakby druga na nas choć raz spojrzała – pierwszej z punktu by nie było. Nie zdarzyło się tak nigdy, bo albo słały spojrzenia i dawały znaki razem – góra w błyskawicznie zazębiającej się kolejności – albo wcale.

Trzeba też powiedzieć jasno, tym jaśniej i tym dobitniej, że nieco usprawiedliwia to

Kornela: inne kobiety również były na świecie. I to kobiety całkiem, całkiem. Siostry najwyżej, ale reszta nie najniżej! W Emilce Morżolikównie nie tylko niedoszłe samobójstwo było pociągające.

Uta – nomen omen – Stiskalanka tyle już razy i tak gruntownie bywała miętoszona, że nawet ją to nudziło i wprost mówiła: – Pora na coś więcej.

Ma się rozumieć, słowa te przerażały i paraliżowały nas doszczętnie – natychmiast

puszczaliśmy ją wolno, powiedzieć, że oddalała się niespiesznie – to nic nie powiedzieć. Patrzyła na nas wzgardliwie, leniwie i występnie; w taki sposób, jakby ją rozpinała – zapinała bluzkę, i w taki sposób, jakby ją zadzierała – obciągała spódnicę.

Niewiarygodne opowieści o całujących się po kątach poczty telefonistkach były dławiącymi

z braku tlenu Himalajami naszych porywów, o wczasowiczkach czy przyjeżdżających do Domu

Sportu na zgrupowania florecistkach (deflorecistkach – jak mawiał Tomek Holeksa) do dziś można rozprawiać w nieskończoność. W grę wchodziły także niektóre jaworniczanki, jedna malinczanka, prawie wszystkie – prawem katolickiego owocu zakazanego – istebnianki. Krótko mówiąc:

Mrakówny ekscytowały Kornela mniej, niż powinny – Emilka Morżolikówna bardziej, niż trzeba.

Rzecz o tyle bez znaczenia, że w obu wypadkach był ucieleśnieniem bezradności.

Nie wychodziło mu, zdawał sobie z tego sprawę, nadrabiał nadgorliwością: efekty opłakane.

W rytualnie wieńczonych fantasmagorycznymi kopulacjami seansach podziwu dla córek Pastora

ożywiał się pod koniec, a nawet później. Dawno było po wszystkim, a on domagał się powtórek, pozował na erotycznego zabijakę, przeklinał ohydnie, ale bez wyczucia; o Emilce wyrażał się z zupełną wzgardą – ani jedno jego słowo, ani jeden gest nie były wiarygodne. Nikt mu nic nie mówił, tym gorzej: nie ma dotkliwszej przygany niż milcząca, szkoda z nim gadać i tak nie

zrozumie, szkoda mu tłumaczyć, i tak się nie poprawi. Miał poza tym lekkiego zeza, kobiecie dodaje to uroku; świdrowaty facet zawsze będzie sprawiał wrażenie – w najlepszym wypadku

komicznego – dwulicowca.

Gdy jednak został wybrany – byliśmy gotowi bić mu pokłony. Żadna zazdrość ani inne

nikczemne uczucie w grę nie wchodziło. Mistrzom świata się nie zazdrości. Zazdrości się rywalom z A-klasy. Mistrzów świata się podziwia. Kornel został mistrzem świata. Obejmujące jego szyję wiotkie ramię Juli było jak szarfa złotego medalu. Nauka, że najpewniejszym sposobem na kobiety jest niezwracanie na nie uwagi, nie została ani całkiem zrozumiana, ani należycie użyta, ale też nie cała poszła w las. Na urodzinach pana Naczelnika Emilka Morżolikówna stała pod ścianą i choć wzrok jej płonął – wobec pożaru nagle wybuchłej namiętności – wypadał blado. Jula i Kornel

obejmowali się jak w malignie. Nie tylko objęć i nie tylko maligny miało nie być tego wieczoru.

Było wszystko, a nawet więcej. Demony nasze historie opowiadają.

Tańczono, choć miało nie być tańców. Grano, choć miało nie być muzyki. Popijano, choć

miało nie być gorzałki. Przebierano się, choć miało nie być maskarady. W ogóle miało nie być jubileuszu pana Naczelnika. Nikt by się nie dziwił, jakby nie było – dziwne by było, jakby był.

W sumie, ma się rozumieć, jedno wielkie udawanie! Jedno wielkie udawanie wielce świętych

siglan!

Pan Naczelnik nie zajmował wyraźnego stanowiska; wiadomo było, że uwielbia swoje

urodziny, że cały rok czeka na wieczór, podczas którego wszystkie lampy w urzędzie zostaną

owinięte kolorową bibułą, biurka odsunięte pod ściany, nakryte obrusami i zastawione – nie da się tego powiedzieć inaczej – jedzeniem i piciem. Wiadomo było, jak pan Naczelnik uwielbia tego wieczoru opowiadać o domu rodzinnym na czeskiej granicy, o pierwszej wymianie spojrzeń z Zuzą Fierlanką, o ojcu, który w czasach głodu dwukrotnie wyprawił się do Kanady i dwukrotnie wrócił

z niczym. Wiadomo było, jak uwielbia przyjmować w swym gabinecie delegacje winszowników,

wiadomo było, w jaką wpada euforię, gdy zaczynają się mowy, toasty, śpiewy, tańce, a zwłaszcza gra w ślepego „Brieftragera” polegająca – objaśnijmy od ręki – na pisaniu i słaniu do

współbiesiadników niby czułych, niby serdecznych, niby nawet miłosnych, a w istocie

odkrywających rozmaite kłopotliwe sekrety listów i depesz – żelazna zasada zmuszała odbiorcę do głośnego odczytania tego, co doń dotarło, natomiast nadawca mógł się skrywać pod pseudonimem, na ogół wybierano imiona powszechnie znanych postaci z papieżem na czele – śmiech! Śmiech

piramidalny i śmiech nieskończony!

Wszystko to było niezbicie wiadomo. Ale równie, a może bardziej jeszcze niezbicie było

wiadomo, że Naczelnik serce ma kruche, że głodowi euforycznej zabawy dorównuje w jego czułej duszy potrzeba melancholijnych, najlepiej żałobnych wzruszeń, że liczy się z ludźmi i w razie potrzeby podporządkuje się woli ludu, a zwłaszcza opinii księdza Pastora, o Frycu Moitschku nie wspominając.

Dotąd żadne zdarzenia, żadne złe wieści, żadne pogłoski o szykującej się wojnie, o wybuchu

powstania, o nadciągającej zarazie; dotąd żadna egipska, chyba moskiewska plaga, żadna powódź, żaden pogrzeb ani nawet żadna podwyżka cen nie spowodowały odwołania urodzin, ale tym razem?

Tym razem też nie. Zarówno ksiądz, jak i prorok po staremu, a wobec licznych wątpliwości

z większą niż zwykle mocą, poparli czcigodną tradycję. Swoją drogą: coraz częściej się okazywało, że nie jedna, a więcej, a nawet coraz więcej więzi ich łączy.

Fryc pytany o doroczną zabawę odpowiadał: – A dlaczego by miało nie być? Nie

rozumiem?

We wszystkich chałupach, do których zachodził z listami, widokówkami, telegramami,

emeryturami, paczkami z Ameryki i czym tam jeszcze, nagabywano go o to samo i on tak samo

odpowiadał: – A dlaczego by miało nie być? Są wręcz dodatkowe powody i konieczności, by jubel się odbył. – Jakie? – Na razie sekret, na razie nie mogę nic ujawnić, być może kiedyś ujawnię, choć wątpię. W każdym razie miałem w tej sprawie widzenie, widzenie bardzo wyraźne, ale nie dla

wszystkich. – Miałeś, Frycu, widzenie czegoś, co tyczy zaginionej? Widziałeś ją? Żywa jest? Gdzie też się obraca? – Niezupełnie, miałem wizję czegoś, co zdarzy się na poczcie podczas urodzin pana Naczelnika, a ściśle rzecz ujmując, w sortowni paczek. – W sortowni paczek? – Więcej ani słowa.

Może kiedyś zostanie to słowo wypowiedziane, a jeszcze prędzej odczytane. – Odczytane? –

Odczytane. Nic w tym dziwnego. Co jest zapisane, może zostać odczytane. Wiadomo przecież, że od czasu do czasu czynię pewne notatki. – A nie obawiasz się, Frycu – daruj osobisty charakter pytania, ale dawno chcieliśmy, dawno cała Sigła chciała zapytać... – O co? – Czy nie obawiasz się, że kiedyś ktoś pełen złej woli albo tylko ciekawości zakradnie się i czyjeś niepowołane oko twoje notatki przeczyta? Tyle podobno sekretnych rzeczy masz w swoich skoroszytach zapisane, historie życia doszłych i niedoszłych samobójczyń, dokładne plany wysadzenia wiaduktu w Głębinach

i nazwiska, i zeznania tych, co chcieli to uczynić, i tych, co w porę kogo trzeba zawiadomili, też jadowite, a w najlepszym razie kłopotliwe portrety niektórych siglan, ich przodków i Bóg wie co jeszcze... Nie obawiasz się, że ktoś kiedyś... – Nie obawiam się – odpowiadał powoli Fryc i choć nie mrugał, wszystkim się zdawało, że mruga – nie obawiam się, albowiem piszę kursywą...

Ksiądz Mrak nie patyczkował się i dał imprezie poparcie ex cathedra. – Nie ogłaszajmy

żałoby, póki nie mamy pewności, że zaginiona nie żyje. Nie ogłaszajmy żałoby, póki jest nadzieja, że cała i zdrowa wróci. My, w każdym razie, w najbliższą sobotę wraz z żoną i wraz z prawie całkiem ozdrowiałą córką naszą udamy się na pocztę, by jak co roku panu Naczelnikowi urodzin powinszować – obwieścił z ambony i z jednej strony sytuację złagodził, z drugiej zaognił. Niby faktycznie z żałobą nie ma co przesadzać, ale o własnym dziecku mówić: „Zaginiona”? Dobrze, że nie: „Zaginiona obywatelka”! W ogóle takich rzeczy nie powinno się ani z kazalnicy, ani sprzed ołtarza głosić, a jak już, to domowym, a nie gazetowym językiem! Wielu siglan miało księdzu za złe, ale też – raz jeszcze powtórzmy – ani na ziemi, ani na niebie nie ma takiej rzeczy, której siglanie nie poradziliby mieć za złe. W końcu rada w radę ustalono, że urodziny – było, nie było: sześćdziesiąte – owszem trzeba odprawić, ale właśnie: bez muzyki, bez tańców, bez gorzałki i bez masek. Wyszło nieco inaczej, ale nie bądźmy małostkowi. W końcu nie od dziś wiadomo, jak

nieokiełzany, jak groźny i jak nieodparty głód wolności wzbudzają ograniczenia.

Gdy pastorostwo z Julą pojawili się na poczcie – to prawda: dosyć późno – wszyscy już byli

w fazie ekstazy. Warzonka chlana pokątnie – a więc w dawkach szybszych i większych, niż jest to nawet w Słowiańszczyźnie przyjęte – siała spustoszenie; reszta była konsekwencją ruin. Bracia Potulnicy, którzy przyszli bez instrumentów po pięciu, a może już po czterech szybkich jak strzał

skrytobójcy kolejkach, zatęsknili za muzyką; mało powiedziane, odczuli nieprzeparty imperatyw grania. Nikt na tyle pewnie nie trzymał się na nogach, by choć po akordeon skoczyć, muzyka

jednak – jak powszechnie wiadomo – jest starsza od instrumentów. Urodzony muzyk zagra na

wszystkim, a urodzony i natchniony muzyk zagra na niczym. Cała piątka była – szczerze mówiąc –

tak „natchniona”, że choć nie grali, zdawało się im, że grają. Słyszeli jakąś melodię, słyszeli graną przez siebie muzykę, bo słaniali się, podrygiwali i machali rękami do jej rytmu, wszyscy jeden utwór na niewidzialnych i niesłyszalnych dla innych instrumentach wykonywali; gestykulacja ich choć pijana, była co do ułamka nuty zgodna. Gdy skończyli, moc równowagi – przynajmniej

częściowo – odzyskali i jak gdyby nigdy nic – jak przy prawdziwym graniu mieli we zwyczaju – na papierosa wyszli. Wyszli, a gdy po kilkunastu minutach wrócili, nie lada rzeczywiste instrumenty w dłoniach mieli: trzy owinięte w pergamin grzebienie i dwie butelki z ubitymi dnami. I zaczął się koncert, jakiego nikt z was nigdy nigdzie – choćbyście w nie wiadomo jakich, wiedeńskich,

nowojorskich czy florenckich, filharmoniach bywali – nie słyszał. Raz po raz grzebienie i butelki przeistaczały się w prawie materialne widma trąbek i klarnetów, raz po raz do pierwotnej postaci wracały; płynęła muzyka wszystkim znana i zarazem dziwnie przekształcona, było tak, jakby ktoś bliski, ale zmieniony nie do poznania, wracał z dalekich i wieloletnich wojaży i pozwalał się ze śmiechem rozpoznawać: Ty? Nie ty? Cień twój? Nigdy już mnie nie zostawiaj! Nigdy!

Wszyscy – wszyscy z wyjątkiem trawionej złymi przeczuciami Emilki Morżolikówny,

kryjącego się za naszymi plecami Kornela i paru niewyraźnych postaci – tańczyli jak w amoku; nie tylko melodie i nie tylko figury polek i walczyków były przekształcone – tancerze też zmienieni!

Jedna para za drugą dziwaczne figury zaczynała przybierać, osobliwie podskakiwać, szaleńczo pląsać i pomimo szału bystro kombinować: co by tu jeszcze?

Czego człowiek pragnie w euforii? Jeszcze większej euforii! A na czym polega jeszcze

większa euforia? Na zmianie i przeistoczeniu! Po złamaniu pierwszego zakazu nie pozostało nic innego jak obrócenie wszystkich pozostałych w perzynę. Jak już tańczymy, nuże! Przebierajmy się!

Nadawało się wszystko, co było pod ręką, w biedzie każdy drobiazg bogactwem, w ascezie

wszystko rozpasaniem. Marynarki i kożuchy obrócone na nice, mężczyźni w apaszkach, kobiety

w męskich kapeluszach, Dana Tichotschaskalikówna i Truda Trąbianka rozebrane do halek! I jak dławiąco się obejmujące! Wtopione w siebie! Komendantowa w mundurze – prawdę

powiedziawszy, tylko w mundurowej kurtce – męża, on w jej apaszce, okularach

przeciwsłonecznych, z pasem i kolebiącą się pustą kaburą na szyi. Organista Somnambulmeister i Larischa tak samo ciuchami wymienieni – on w kwiecistej bluzce, ona w jego ciemnozielonej marynarce!

Twarze usmarowane sadzą, burakami i kompotem z borówek, mokre włosy na sztorc, maski

z tektury; na łeb nasadzone kartony z otworami na oczy, pocztowe worki w funkcji

ekstrakostiumów, w kącie ktoś podobny do manekina, wszystkie psy Frau Scherschennick

błąkające się pomiędzy stołami, nagie ramiona, rozplecione warkocze, zapach potu, pan Naczelnik w papierowej koronie – piekło, piekło, piekło.

Gdy Pastorostwo i Jula stanęli w drzwiach, zauważono ich od razu, zgiełk studziennej

imprezy jął cichnąć, gdy całkiem ucichł, wyglądająca jak cień samej siebie Jula ruszyła w kierunku Kornela. Wciąż skryty za nami, gdy zorientował się, że na niego bęc – chciał skryć się jeszcze bardziej, skurczyć, zmaleć, zniknąć, może miał nadzieję, że Jula w ostatniej chwili skręci ku komu innemu, szła jednak pewnie i nieomylnie. Nie widzieliśmy jej od paru tygodni, a zdawało się nam, że nie widzieliśmy jej nigdy. Tak wysokich obcasów, na których ze zdumiewająco melodyjną

wprawą sunęła, ani tak długiej czarnej sukienki z odkrytymi ramionami, którą miała na sobie, też nikt dotąd nie widział, nie pierwsze i nie ostatnie przepoczwarzenie; mocne jej ciało teraz zdawało się nakreślone ledwo widocznym tuszem, zaginiona siostra gdziekolwiek była, musiała jej cały wdzięk przekazywać, nigdy nie widzieliśmy istoty tak podwójnie kruchej, tak podwójnie

tajemniczej i tak podwójnie pociągającej. Bracia Potulnicy zdawali się rzecz najpełniej pojmować, z najwyższym skupieniem zagrali Casablankę z co najmniej dwoma, a może nawet trzema innymi utworami połączoną, wychodziło w sumie tango narkotyczne. Tango zatrata. Tango bakelit i tango szkło.

Rozdział

X

Objęci równie nieporadnie, co ściśle, nie tańczyli, słaniali się raczej, sunęli kulawo,

niezdarnie i rozpaczliwie, nie wiedzieli, jak objąć się jeszcze mocniej, wyglądali niczym para zrozpaczonych desperatów, ratujących się przed upadkiem w czeluść, resztkami sił trzymali się krawędzi, szli, a może pełzli przez ciemne korytarze, przez gabinety i schrony, o których nie wiedzieli, że istnieją; nawet w najdalszych miejscach muzyka nie cichła, nawet w najgłębszych ciemnościach Bóg nie zapalał lampy, czasami ktoś się pojawiał, dwa kobiece cienie, facet

w czarnym owerolu, siedem nieczytelnych widm, w górze nad płaskim dachem huczał helikopter; w końcu przystanęli i na sekundę oddalili się od siebie. – Nigdy ci tego nie wybaczę – powiedziała Jula, zdejmując czarną suknię w najmroczniejszym kącie – jak się później zorientowali – sortowni listów. Niektórzy powiadają, że były to pierwsze i jedyne słowa, jakie między nimi padły. Może tak, może nie – nawet jak później gadali, nie gadali wiele. Z pewnością, z całkowitą natomiast pewnością było to ich pierwsze i jedyne jako tako skryte starcie; następnych ani się nie dało, ani nie chcieli, ani nie próbowali ukryć.

Wystarczyło, że spotkali się gdziekolwiek na targu, na moście, pod Domem Sportu, u Rotha,

na rynku, w Pijalni Wód, pod Wodospadami Cesarza – wzroku nie mogli od siebie oderwać, a jak odrywali, to jedynie po to, by natychmiast! natychmiast! wypatrzyć byle jakie schronienie;

i przepadali w najbliższym ogrodzie, w najbliższej wydmie śniegu, na najbliższym strychu – fiasko tych kryjówek było zupełne. Jula po kilku minutach wydzierać się zaczynała jak nieboskie

stworzenie – krzyk jej rozkoszy był jak zaćmienie słońca: ogarniał wszystko. Zatrzaskiwano

okiennice i bramy, zaciągano zasłony, osłupiałym i przerażonym dzieciom zakrywano uszy

i wleczono je do domów, psy wyły, koty szalały, pszczoły w ulach się burzyły, bydło w zagrodach i oborach ryczało – z czasem apokalipsa miłosnego krzyku spadała na miasto parę razy dziennie: nic nie pomagało.

Nie bardzo zresztą było wiadomo, co by miało pomóc. Pastorostwo i Naczelnikostwo – choć

w nierównych proporcjach – sprzyjali związkowi nie tylko z tego powodu, że oboje młodzi byli ewangelikami; i nie tylko dlatego, że jak się ma dziać, co się dzieje, niech się – z dwojga złego –

dzieje w chałupie. W chałupie – nie na dziedzinie. Święta racja. Równie święta, co daremna.

Działała tu taka moc, że nie było siły. Nie było żadnego, ale to żadnego wyjścia, i jedna, i druga familia zdawała sobie z tego doskonale sprawę, i nie trwoniono czasu na stawianie barier, mnożenie zakazów, i a to u nas, a to na farze kochankowie wpierw bez żadnych przyzwoitek przebywali, potem do woli nocowali. Niby w osobnych pokojach, ale nikomu nawet udawać się nie chciało:

„niby” bardzo – „osobnych” w ogóle. Niczego ta wolność nie łagodziła, zmysłów w każdym razie nie koiła.

Może Kornel i Jula szukali jakichś zaciszy, wyglądało jednak, jakby było im doszczętnie

wszystko jedno. Zdawali się nie rozróżniać miejsc, w których się pokładali, każde miejsce było dobre, łóżko było wszędzie, prawdziwe posłania – od, dajmy na to, kamiennych ław za cmentarzem

– ani dogodniejsze, ani wygodniejsze. Żaden stan ducha i żaden stan ciała – nawet graniczące z maligną wyczerpanie – nie dawał wytchnienia. Nieraz oboje o wieczornej godzinie z najwyższym

– zdawało się – trudem próg przekraczają, oboje już w przedpokoju śpią na stojąco; w zupełnej nieprzytomności do sypialni (sypialń!) docierają i tam nie w wielogodzinny, a w wielodobowy sen niechybnie zapadną. W końcu ileż można? Ho! Ho! Ho! Nie mijała chwila – zaczynało się to samo i trwało godzinami. Nikt nie dawał rady usnąć, niektórzy – wiedząc, co się święci – nawet się nie kładli, drudzy zapalali światła, gadali, szeptali, kalendarze czytali, szachy z szuflad wyjmowali; wszyscy udawali, że nic się nie dzieje i niczego nie słychać. Wszyscy z jednym – trzeba przyznać, dosyć paradoksalnym wyjątkiem: starzyk Schkryfani w swej komorze przeróżne i o zaskakujących porach akustyki wszczynający, teraz nawet nie jęknął; skupiony i groźny niczym apostoł Paweł

ucha łapczywie nadstawiał, co też nad sufitem Koryntianie wyprawiają. A tam działo się zatracenie zupełne, niby spali, wychodziło wręcz, że oni jedni w całym domu czy w całej okolicy śpią i to śpią snem nie do obudzenia, ale tak jak miejsc nie rozróżniali, tak też pomiędzy ich jawą a snem nie było w zasadzie żadnej różnicy, spali, a kochali się równie straceńczo, jakby czuwali; nie czuwali, ale żadna ich część nie była przez sen obezwładniona; i trwało do świtu dnia następnego, i świt dnia następnego nie oznaczał końca. Gdy po nocy pełnej zwierzęcych ryków żegnali się o poranku,

a zwłaszcza gdy skończywszy się żegnać, zaczynali się odprowadzać – wiadomo było, jaką kolejną chryją i jakimi kolejnymi wrzaskami się to skończy. Jula z dnia na dzień miała coraz bardziej zdarte gardło – jej chrapliwy głos starej pijaczki doprowadzał Kornela do białości. Nic w niej nie było, co by go nie ekscytowało.

Pastor Mrak czasem miewał taki wyraz twarzy, jakby powątpiewał, jakby zdawał sobie

sprawę, że nie wszystko jest w porządku, jakby lada chwila miał zamiar postawić tamę rozpasaniu.

Gdy jednak był już blisko jakichś definitywnie negatywnych rozstrzygnięć, na arenę – z prawdziwie zabójczą intuicją – wstępowały co pobożniejsze parafianki i było nie tylko po tamie, ale i po zamyśle jej stawiania. Powiedzieć, że miejscowe erynie budziły w nim przekorę, to nic nie

powiedzieć.

– Księże Pastorze, co się dzieje? – pytały z prawie wiarygodnym zatroskaniem. – Co

z młodymi? Chwalą Pana nieustannym barłożeniem?

– Odganiają demony – odpowiadał lodowato. – Odganianie demonów podoba się Panu.

– Musi być przy tym – nacierały pani Kohoutkowa, pani Folvartschna, panna Pinkas czy

inna obłudnica – musi być przy tym zgorszenie i bezwstyd?

– Lepiej żeby nie było, ale Pan zezwolił, Pan dał i póki nie zabroni i nie weźmie – chwała

Jego na wysokościach. Potem zresztą również. Prócz tego – Pastor momentalnie wyszukiwał

w gronie strażniczek ascezy ich nieformalną i z początku zawsze milczącą przywódczynię Heilige Procko – prócz tego – nie spuszczał jej z oka, a nawet rzec trzeba: namiętnie spoglądał jej w oczy; niby zatracał się w spojrzeniu, niby przytomność tracił. Kto go jednak znał, ten wiedział, że tak objawiają się i takie zewnętrzne oznaki miewają jego niektóre, specjalnie żarliwe modlitwy; tak było i w tym przypadku, ksiądz Mrak z całą przytomnością i z wielką intensywnością modlił się w duchu: Panie wybacz, ja wiem, że to bogobojna jest osoba, doceniam jej uduchowienie i nie redukuję jej personalistycznej pełni, w tej chwili jednak, Panie, daruj, pragnę jej i to pragnę jej wbrew Twojemu i wbrew przyrodniczemu porządkowi, chcę ją mieć i chcę ją posiadaniem jej

ukarać. Tak, Panie, chcę ją przymusić i wziąć przemocą! Niby chcę ją odstraszyć erotyczną

ostentacją, a w głębi – widzisz to, Boże! naprawdę jej pragnę! Tak, Panie! Pragnę jej, mimo iż nie jest specjalnie powabna. Niby nie jest... Na oko niby nie jest! Niby, niby! Bardzo niby...

Dostrzegasz, Boże, to, co ja, a nawet lepiej? Tak jest! Nie mylisz się, Panie! Obaj widzimy, jak niewiele i jak powierzchownych ruchów tu potrzeba, by nastąpiła przemiana! Jasne, że nie w Miss Polonię! Oj, Panie Boże, rozmowa z Panem to prawdziwa przyjemność! Swoją drogą: kto by

pomyślał... Jasne, że nie w najpiękniejszą kobietę świata. Apetyczna czterdziestka starczy!

Wzorzysta chusto z głowy, pa, pa! Szarobury żakiecie, pa, pa! Flanelowa koszulo, pa, pa!

Samodziałowa spódnico, pa, pa! Warkocze do pasa, pa, pa! Witaj krótka fryzuro! Witajcie

kosztowne kosmetyki! Witaj półgodzinny prysznicu! Witaj balsamie do ciała! Witajcie markowe ciuchy! Witajcie, choć nie o was chodzi i nie w was rzecz.

Niestety, Panie! Nie tylko moje, ale i Twoje działają tu wybryki! Metamorfozy

metamorfozami. Rzecz w tym, że ona mnie pociąga w wersji obecnej. Pragnę jej pierwotnego

smaku, naturalnego zapachu i dzikiego dotyku. Chcę ją mieć, dokładnie rzecz ujmując:

niefrasobliwa strona mojej natury chce ją mieć w chustce, żakiecie, spódnicy i z warkoczami. Bez kremów, balsamów i zwłaszcza bez powierzchnię ciała mącących depilacji. Wiem, na czym może

polegać, ale w istocie nie chcę jej przeistoczenia. Ewentualna przemiana jest do pomyślenia i wykonania, ale raczej mnie studzi... Jeśli już, to przyparty do muru wyznaję, iż raczej studzi...

Zostawmy to, Panie Boże, bo wyniknie pożałowania godna parodia modlitwy, a to jest łatwizna łatwizn. Parodia modlitwy – pięta achillesowa chrześcijaństwa i przez to domena odpustowych obrazoburców! Znasz mnie, Boże, i wiesz: nie jestem z tego plemienia... Zostawmy to, Panie... Jeśli możesz, zakryj moją nikczemność przed moją żoną, skądinąd daną mi przez Ciebie najpiękniejszą kobietą świata... Boże, odsuń ten kielich żółci, pogłęb moją płyciznę i niebieskim ogniem wypal moją małostkowość. Wiem, że nikczemne i niemal zboczeńcze są moje ochoty, wiem, że nisko

upadłem, ale nie potrafię ani się powstrzymać, ani nawet odwrócić wzroku...

I istotnie gapił się z morderczą nieodwracalnością, i teraz już nie lodowatym, a ciepłym

i ostentacyjnie zmysłowym półgłosem cedził słowo po słowie:

– Prócz tego... Prócz tego obcowanie cielesne... Prócz tego obcowanie cielesne też jest

darem bożym. Tak, obcowanie cielesne też jest darem bożym – tyle że wieloznacznym.

Czyż trzeba dodawać, że po takim dictum boginki pomsty z panną Procko na czele – to

prawda: bez popłochu – ale rejterowały? Nie trzeba.

Pastorowa przeciwnie niż mąż zdawała się nigdy nie mieć cienia wątpliwości; nikt też,

nawet najzażartsza bigotka, nawet najbliższy kumpel Pana Jezusa, nie ośmielał się zadawać jej mniej lub bardziej zakamuflowanych prowokacyjnych pytań czy wyrażać przy niej jakichś

wątpliwości. Niechby spróbowali! Nie tylko w pięty by im poszło!

Swoją drogą w gorączkowym poparciu, które dawała wyczynom Juli i Kornela, było coś

desperacko rozpaczliwego, a jak się pamięta jej wcześniejszy rygoryzm, coś niewiarygodnie

straceńczego; nieraz, a prawdę powiedziawszy: przeważnie sprawiała wrażenie, że trzyma się ich zatracenia jak tonący brzytwy. Niekiedy ostentacyjnych przyzwoleń, gorączkowych oklasków,

bezbrzeżnych zachwytów czy innych peanów ku czci wolnej miłości zwyczajnie nie szło znieść –

w ostatecznym jednak wymiarze było, jak było. Nie ma co o niezliczonych wariantach i jeszcze liczniejszych szczegółach w nieskończoność rozprawiać.

Było, jak było: Cień przepadłej Oli wszędzie słyszaną i wszędzie widzianą parę krył

i chronił szczelnie.

Jeśli nie cała Sigła im kibicowała, to przecież nawet najzajadlejsze faryzeuszyce

i najbardziej zgorszeni święci zdawali sobie sprawę, że jedyne karby, w jakie szał Juli i Kornela można ująć, to karby matrimonium. Grób wszelkiej namiętności: łoże małżeńskie szykowali dla nich wszyscy. Bez względu na wyznanie i bez względu na stosunek do śmierci, miłości i innych katastrof – wszyscy.

Nawet wiecznie skłóceni, nawet z definicji zawsze, wszędzie i w każdej sprawie stojący na

przeciwnych biegunach pan Trąba przewodniczący Stowarzyszenia Jedną Nogą w Grobie i pan

Tlołka prezes Koła Stąd do Wieczności w tym akurat przedmiocie zgadzali się milcząco, ale co do joty. Jednakiej myśli byli wszyscy, wszyściutcy. Młody Wzmożek i jego matka. Towarzysz Goniec i Józek Lumentiger. Organista Somnambulmeister i Komendant Rakoczy. Doktor Branny

i kościelny Messerschmidtke. Pani Odstertschilowa i starka Zuzanna; i niezliczeni inni – nawet najdrobniejsi, nawet raz tylko albo w ogóle niewymienieni siglanie byli w tym wypadku

harmonijnie zgodni. Nikt Juli i Kornela nie chciał przepędzać, nikt ich nie chciał w siną dal wyganiać, nikt ich nie chciał uzdrawiać, nikt ich nie chciał do rozumu przywodzić, nikt ich nie chciał nawracać, nikt ich nie chciał rozdzielać – wszyscy do ołtarza ich gnali.

Rzecz jasna w przypadku tak rozległej zapaści nie było stuprocentowych gwarancji, że po

ślubie im przejdzie, z drugiej strony nie przesadzajmy z naszą wyjątkowością: jeszcze takich nie było, co by im po weselu nie minęło. Jak nie od razu, to z czasem niechybnie.

Na razie jednak ani oni sami, ani nikt z nimi nie był w stanie ani o ślubie, ani o weselu, ani o czymkolwiek innym pogadać – nie było kiedy. Nie tracili czasu na gadanie o byciu mężem i żoną

– żyli z sobą jak mąż z żoną – ma się rozumieć jak opętany mąż z oszalałą żoną, jak nie z tej ziemi mąż z nie z tej planety żoną, jak oczadziała od wielogodzinnych pieszczot żona z nieprzytomnym od seryjnych orgazmów mężem; kochali się stokroć namiętniej niż wszyscy kochankowie świata, kochali się w każdej sytuacji i o każdej porze. Nie byli w stanie ani szczegółów wesela, ani najogólniejszych zarysów bycia z sobą ustalić, nawet gdzie będą mieszkać, nie wiedzieli,

w żadnych innych sprawach też się nie dogadywali; gdy tylko się ujrzeli – z śmiertelną zajadłością i bez jednego słowa na siebie się rzucali. Z śmiertelną zajadłością w sensie ścisłym: ich zwarcia na granicy życia i śmierci się dokonywały. On z najwyższym trudem przytomność odzyskiwał. Ona

wyła jak ciężko ranna.

– Dwie! Jedna nie starczy! Pamiętaj! Dwie! – rzęziła jakimiś resztkami świadomości; jak

nie tylko z odtworzonych świadectw wynika, miała psychotyczny lęk przed wiadomo czym

i zmuszała Kornela do wdziewania dwóch prezerwatyw – nie wiadomo, jakim cudem udawało mu

się to czynić płynnie, niezauważalnie i błyskawicznie. Na tym większy podziw jego sprawność zasługuje, że dalsza droga też nie była usłana różami; Jula mianowicie na wszelki wypadek i mimo dwustuprocentowej (a może nawet większej, w końcu o masywnych stalinowskich kondomach jest

mowa) ochrony nie pozwalała mu kończyć jak Pan Bóg przykazał – i z tym radził sobie gładko.

W połowie mniejsze asekuracje, w niezliczonych parach, a już z pewnością w zdecydowanej

większości mężczyzn cielesną gotowość – bez względu na wyznanie – by zabiły, ich trans –

niepodobna nie pomyśleć – wzmagały. Kornel nie mógł kończyć, jak Pan Bóg przykazał – potrafił

za to – jak mniejsza kto kusił – zaczynać w nieskończoność. Brawo, chłopie! Rzecz jasna chwała nie technicznym umiejętnościom, a chwała miłości, która je wyzwalała!

(Jeśli ktoś domaga się w tym miejscu konkluzywnej facecji, że z pewnością w całej okolicy,

może nawet na całym Śląsku Cieszyńskim musiało z czasem prezerwatyw w kioskach zabraknąć –

odpowiedź otrzymuje chłodną: nie, nie zabrakło. Ziemia ta zaludniona przez skrzętny i pracowity lud luterski zawsze była bogatsza i lepiej zaopatrzona niż reszta Polski. Tak było za cesarza, za Czechów, za Piłsudskiego, za Niemców – tak było zawsze. Nawet za komuny).

Trans rodził sprawność, sprawność wzmagała trans. Poza wszystkim: ich skóry reagowały

na siebie jak bieguny elektryczne. Jeszcze zimą pół biedy, śnieg trochę głuszył i gasił; wiosenne błocka i podmokłe łąki, w których tonęli – tak samo, ale jak przyszło lato?

Pan organista Somnambulmeister, który oboje wypatrzył na szczycie starej skoczni, zaklinał

się, że widział dwa ciała spowite kokonem błękitnawych błyskawic.

– Ogień niebieski? Ognisty anioł? Ognisty krzyż? Ognie świętego Elma? Żadnych u nas –

jak wiadomo – błogosławionych czy beatyfikowanych, ale może katolicki żar tak rozżarzony, że nawet moje odszczepieńcze oczy go widzą? Płonie ognisko w lesie? Grom z jasnego nieba? Ognisty ptak? Przechodzę koło skoczni i widzę, i słyszę: cała konstrukcja chybocze, jakby konkurs duchów się na niej odbywał. Jakby sam mistrz Stryjowiecki z wózka inwalidzkiego, na którym go

pogrzebano, wstał, glinę odgarnął, z mogiły wylazł i raz jeszcze postanowił pokazać, jakich kiedyś cudów w tym miejscu dokonywał! Żywego jednak ducha. Tyle że maszty trzeszczą niezbicie!

Wszystko wte i wewte chodzi jak na żaglowcu podczas nawałnicy! A dzień wrześniowy spokojny, piękny, upalny; niebo błękitne jak, nie przymierzając, w trzydziestym dziewiątym. Wzrok

bezwiednie unoszę, jakbym istotnie cienia złowrogich skrzydeł na przeczystym firmamencie

wypatrywał, jakbym faktycznie sprawdzał, czy czasem motor wrażej maszyny dygotu ziemi nie

powoduje? Wzrok unoszę... i dajcie spokój! W samej rzeczy nurkującego bombowca ujrzałem! Lot koszący w sensie ścisłym! Dopiero przez lornetkę, bo jednak w pierwszej chwili zdało mi się, że podest, z którego skoczkowie ruszają, płonie, że jakaś samoistna iskra w tym skwarze przeskoczyła, a skocznia wiadomo: próchno w sensie ścisłym, cały rozbieg nieraz w nocy świeci. Niby ogień, a jakby nie ogień. Przytknąłem do oczu moją słynną, kiedyś do majora Friedricha Hankego

należącą, lornetkę (jak powszechnie wiadomo, zabieram ją z sobą na każdą przechadzkę) i jak przytknąłem ją, tak odjąłem! Tak, jest ogień! Ponad wszelką wątpliwość: ogień. Zygzaki

niebieskich błyskawic! Sieć neonowych węży! Snop hutniczych iskier! Ogień! Ogień! Ogień

oślepiający. Nie wiadomo, co bardziej płonęło? Ramiona? Uda? Głowy? Kolana? Dłonie? Nie

zdążyłem rozstrzygnąć. Niepewność najgorsza? Skąd! Najgorsze, a raczej – w całym

wieloznacznym słowa tego znaczeniu – najlepsze było co innego. Najlepsze mianowicie było to, że u stóp drabiniastych schodków leżały skrzętnie złożone ubrania. Tak jest: łącznie z bielizną. Dobrze widziałem. Błysk eksplozji na sekundę mnie oślepił, ale zaraz wzrok odzyskałem i dobrze

widziałem jego znoszone trampki, brązowe sztruksowe spodnie, żółtą koszulę i jej wybielone pastą do zębów tenisówki, i zieloną sukienkę. Wszystko jedno na drugim, jakby i ich szaty jako i oni sami nieustannie musiały się stykać. A na wierzchu tej skądinąd wzorowo jak w wojsku złożonej kostki: sprane szarawary, nowiutkie czerwone majtki i takiż biusthalter. Jakież zmory i jakież tryumfy!

Prawie pięćset lat po reformacji doczekaliśmy pary opętanych żądzą kochanków, co potrafią nago wyleźć na pięćdziesięciometrową wieżę i trachać się na wysokościach, ale i oni w szale miłosnym ubrań z siebie nie zedrą! Opętańczy seks opętańczym seksem, ale broń Boże, żeby się sukienka wymięła!

Słyszeli ich wszyscy i nie było człowieka, który by ich nie nakrył na miłosnej szamotaninie, i nie było metra kwadratowego, na którym by tego nie robili. Kochali się na Czergli, na Stracówce, na Lisińcach, na Przygrapiu, na Żółtym Krzyżu i na Kalinowej Skale. Na szczytach gór i w

dolinach. Nie dotarli do schroniska na Żbiczym Stoku, poleźli w krzaki w połowie drogi. Jak wracali – niczym utopiec i utopica – zaplątali się w splotach biało-czarnych źródeł. Woda jest żywiołem siglan – Jula i Kornel płonęli pod wodą. Do schroniska na Granatowej Górze, owszem, dotarli. Prawie. Wzięło ich tuż przed progiem. Na Czantorii – jak Pan Bóg przykazał – wynajęli pokój. I nie wychodzili zeń tyle, ile On świat stwarzał – przy czym dnia siódmego z całą pewnością nie odpoczywali.

Nie wiadomo, jakim cudem dostali się nocą do Zameczku Prezydenta. Przepadali wtedy na

całe dnie i noce. Niby nic się nie zmieniło, ale ciała i dusze dochodziły do kresu. Powoli zapadał

zmierzch – warto żyć dla odwiecznych zdań. Nawet pełne bólu i głupstwa życie bywa dobrze

ułożonym zdaniem. Z zapałem ludojada zeżrą je ciemności. Nieubłaganie idące za zmierzchem

ciemności zetrą z powierzchni wszystko – nawet stustronicowy zeszyt zapisany słowem matka, nawet język rozpaczy, nawet wszystko tłumaczące obrazy. Na polach, na mokradłach,

w przykopach, w zagrodach, w nadrzecznych szuwarach widywano ich tak straszliwie, tak

spazmatycznie wtulonych, jakby chcieli się w sobie zaplątać na zawsze, jakby chcieli uczynić ze swych ciał nieprzenikalny i nierozwiązywalny węzeł. Budzili się, podnosili, szli dalej. Cali w szlamie, w listowiu, w źdźbłach trawy wyglądali jak pierwsi, a bardziej jeszcze jak ostatni ludzie na kuli ziemskiej. Przeraźliwa była ich wędrówka, szli jakby za wcześnie, jakby grubo za wcześnie rozumieli, że życie nie ma sensu ani celu, że jedynym sensem jest męczarnia, a jedynym celem zdychanie w męczarniach. Obrazy? Książki? Piękno świata i jego otwartych na przestrzał ogrodów?

Wszystko przegrane. Miłość? Kochali się przecież. Tylko cieleśnie? A skąd mieli wiedzieć, że tylko? Z jednej strony, owszem, ciała nie pozwalały ani na żadne ustalenia, ani na chwilę namysłu, z drugiej namiętność była taka, że kto wie, jakie duchy za nią stały i jakie nadcielesności z niej się rodziły? Kochali się prawdziwie i głęboko, ale serca mieli przestrzelone, głowy dziurawe, czarna krew z nich wypływała; jeszcze jesteśmy, jeszcze się widzimy, jeszcze przed nami cały przyszły tydzień, obejmij mnie, obejmij. Szli przez las pod Kubalonką, leżeli na igliwiu, w górze korony świerków i buków. Drzewa, drzewa, drzewa. Gdy nagle widzisz, jaką w istocie potwornością jest wyrastające z ziemi drzewo – po tobie. Zdrewniałe wybuchy. Eksplodujące z ziemi i natychmiast kamieniejące świerki i buki, i reszta rzeczy tego świata jeszcze straszniejsza, jeszcze straszniejsza.

Nie ma co owijać w listowie – byli idealnym materiałem na samobójców, na szczęście – niczym para narkomanów – nie umieli przestać. Nie umieli i nie mieli kiedy przestać żyć. Coś się

nieustannie z ziemi podnosiło, coś przykuwało ich uwagę, coś przed nimi wyrastało – teraz Przedni Groń, a na nim połączenie stylu romańskiego z art déco: zameczek pana prezydenta Mościckiego.

Jakimś cudem dostali się do środka.

Szczerze mówiąc, żadnym cudem. W tamtych czasach obiekty władzy nie były specjalnie

strzeżone, to znaczy były, ale w pewnym sensie na darmo – naród doskonale wiedział, że od takich miejsc należy trzymać się z daleka. Zamachowcy? Wariaci opętani ideą uściśnięcia dłoni

przedstawicielowi ścisłego kierownictwa? Bojownicy o niepodległość? Maniacy usiłujący napisane przez siebie memoriały osobiście wręczyć głowie państwa? Fanatyczni miłośnicy cesarza?

Przysięgli wrogowie pierwszego sekretarza? Może gdzieś w Polsce zdarzały się takie przypadki.

Rzadko, bo rzadko, ale się zdarzały. W naszych stronach wcale.

Jedna, jedyna historia grupki lekkomyślnej młodzieży, co planowała (raczej zabawiała się

planowaniem) wysadzenie wiaduktu w Głębinach wiosny nie czyni. Niby wyglądało to groźnie,

niby wybuch miał nastąpić ściśle w godzinie przejazdu pociągu składającego się z pięciu

rządowych salonek, którymi nie tylko nasi, ale i radzieccy dygnitarze podróżowali, niby siostry były w to zamieszane, niby Ola była mózgiem akcji – niektórzy powiadali, że znaleziono

pirotechniczne projekty ewidentnie jej ręką uczynione, i łączyli to z jej zniknięciem – ale w końcu cała sprawa rozeszła się po kościach. Bogiem a prawdą, nie miało co się rozchodzić. U nas takich rzeczy nie bywało. U nas roboty na okrągło zawsze było tyle, że nikt nigdy nie miał głowy ani do wychwalania, ani do szarpania się z władzą. Tory kolejowe wysadzać? Listy do partii układać?

Zamach szykować? A kiedy? Człowieku! Siano trzeba zwozić!

Trzymaliśmy się z daleka. Trzymaliśmy się z daleka nawet od Przedniego Gronia. Jak

trafiały się jakieś rowerowe wypady w tamtą stronę, co najwyżej przystawało się na chwilę, by z drogi zerknąć na wyłaniające się z koron świerków i buków dachy prezydenckiej rezydencji – ani kroku więcej. Jakby się zresztą dalej jechało, w pewnym momencie na drodze pojawiłby się biało-czerwony szlaban, stałby przy nim żołnierz w zielonej pelerynie; nawet do głowy nie przychodziło, by zbliżyć się doń i o cokolwiek zagadnąć. Szlaban oznaczał granicę w sensie ścisłym, granicę o wiele pod każdym względem wyrazistszą niż choćby pobliska z Czechami. Za granicą otaczającą Zameczek mieszkali inni ludzie, prawdziwi – z krwi i kości – cudzoziemcy, a może nawet

Marsjanie. Niewierzący w Boga, paktujący z szatanem i u Ruskich na posyłki. Tajemniczy, groźni, niezrozumiali i nieuchwytni. Tym nieuchwytniejsi, że na ogół ich nie było. Podobno czasem nocą zajeżdżała kawalkada wołg i czajek, następną nocą wyjeżdżała – i tak pół fantasmagorycznej biedy.

Niejednemu się zdawało, niejeden opowiadał, że widział widma aut wznoszące się w powietrze

i niczym ogromne nietoperze krążące nad doliną. Doktor Branny o trzeciej nad ranem dzwonił do pani magister Zahradnik. – Na Zameczku przebywa premier Cyrankiewicz, dostał ataku kolki

brzusznej, zdycha z bólu, natychmiast potrzebna morfina. – Magister narzucała futro i biegła do apteki, cień doktora majaczył pod arkadami. – Zaraz przyjedzie po mnie rządowy samochód. –

Doktor odłupywał kopułę ampułki, napełniał strzykawkę i domięśniowo wprost przez portki walił

w udo, cień jego postaci odzyskiwał ostrość i pewnym, w każdym razie coraz pewniejszym krokiem oddalał się w kierunku mostu przy basenie. Historia byłaby prosta jak nałóg, ale w ciemnościach rozlegał się warkot nie wołgi i nawet nie czajki, a wojskowego śmigłowca. Niebawem nieźle

widoczny, bo czarniejszy od spowijającej go nocy cień zawisał nad mostem, sfruwała linowa

drabina, doktor ze zręcznością komandosa wspinał się po szczeblach i maszyna z wpierw

wzmagającym się, a potem cichnącym rykiem motoru odlatywała we właściwym kierunku. (I co

powiecie? Czy byliśmy przy tym? Ma się rozumieć! Nie raz! Nie dwa!).

Za szlabanem w strażniczych budkach, w przyzamkowych zabudowaniach z pewnością

kryli się jacyś żołnierze, jacyś permanentnie czuwający strażnicy, jacyś funkcjonariusze w pełnym pogotowiu. Może nawet cały batalion albo dywizja. Ileż jednak można czuwać, jak nic się nie dzieje? Rok? Dwa? Pięć? Dziewięć? Obojętnie ile. Kornel i Jula na do tego stopnia pogrążony w zupełnym marazmie któryś z rzędu rok trafili, że najwyraźniej nikomu już nawet udawać się nie chciało; strażnicy spali twardym snem wykładaczy snów; spali, a może wcale ich nie było. Jakieś postaci leżały pokotem, za mała rękojmia – kto leży, nie znaczy, że istnieje.

W środku pustki. Wszędzie. Jak już weszli, wypróbowali – jak przystało zdobywcom –

wszystkie pomieszczenia łącznie z werandą i biblioteką. O ile po staremu nie odróżniali miejsc, o ile wszędzie kładli się tak, jak stali, i wstawali tak, jak się kładli, o ile nigdzie o nic, poza własnymi ubraniami, nie dbali (co skądinąd jasne, co mieli porządkować: krzaki nad rzeką? trawę na boisku?), o tyle na Zameczku odczuli instynktowną potrzebę zatarcia śladów. Jakkolwiek to brzmi: posprzątali po sobie, łoże pod baldachimem posłali, obrus w jadalni – robili to na stole –

wygładzili, żadnego sprzętu nie uszkodzili, niczego nie rozbili, z kuchni – poza tym, że na masywnym dębowym i w sensie ścisłym pamiętającym czasy Mościckiego zydlu sprawili sobie

idealny w jego minimalnej nierównoczesności orgazm – nie korzystali. W łazience po wspólnej kąpieli wszystko tip-top zostawili.

W bibliotece zdarzyła się im dziwaczna przygoda. Jula niby jedynie na parę intensywnych

minut uklękła, niestety na tym się nie skończyło. Prawie od samego początku wykonywała zupełnie dla Kornela nowe i całkiem dech zapierające ruchy – zawdzięczał je literaturze. Starsza Mrakówna

– jak łatwo się domyślić – nie była w stanie się powstrzymać i cały czas zerkała na regały, i próbowała – wiadomo, jaki gest się wtedy wykonuje – odczytać niektóre tytuły, i spoglądała na półki najwyższe, i kierowała wzrok ku najniższym, i usiłowała zerkać nawet na chwilowo

zasłoniętą część księgozbioru, i ledwo skończyła, jak najęta ku regałom poleciała. Kornel

w pierwszej chwili nawet się nie zorientował, co nie dziwota: był półprzytomny. Zawsze, gdy Jula pochylała się nad nim, miał wrażenie, że w jego trzewiach zaczyna rozrastać się jakiś wyjątkowo piękny obiekt architektoniczny, renesansowy zamek, rzymska willa, barokowa świątynia. Istotą doznania było to, że budowla w miarę stawiania kolejnych pięter zmierzała do zagłady, równo z położeniem ostatniego detalu na kopule wszystko wylatywało w powietrze. Tym razem

Kornelowi się zdawało, że wyrosło w nim całe – pełne strzelistych kolumn, wielobasztowych

pałaców, kościelnych wież i łuków tryumfalnych – miasto; eksplozja wszystko zrównywała

z ziemią i całość wynosiła pod niebiosa; odzyskiwał świadomość wśród skłębionych dymów,

w których fruwały kawałki murów, meble, rowery, kapelusze, połamane kolasy, skrzydła

fortepianów. Gdy opadł pył, ujrzał stojące na etażerkach ruskie albumy malarstwa i fotografii, bogato ilustrowane dzieje broni, mody, optyki, medycyny, porcelany, noży; historie szkła, cukru, soli, bielizny damskiej i piór wiecznych; pomiędzy monumentalnymi grzbietami wciśnięte były jakieś zupełnie przypadkowe książczyny, parę starych polskich kryminałów, szkolne wydanie

Odprawy posłów greckich, tomy wierszy Gałczyńskiego, Podhoreckiego i Pawlikowskiej—

Jasnorzewskiej – skromna, nad wyraz skromna była zamkowa biblioteka, a jak wziąć pod uwagę, że najmniej połowa to były nie tyle księgi, co widma ksiąg – zupełne, można powiedzieć, pustki panowały na masywnych kalwaryjskich półkach.

Ledwo poprawili przyodziewek, usłyszeli kroki. Ktoś się zbliżał, ale bardzo powoli, często

przystawał, zaglądał do izb po drodze, do niektórych wchodził, do innych tylko drzwi uchylał, niekiedy się zdawało, że wraca tą samą drogą, którą nadchodzi, niekiedy nastawała cisza i bezruch, wtedy byli pewni urojenia, w końcu jednak drzwi do biblioteki otwarły się i stanął w nich – ach, któż by! – facet w czarnym owerolu. Niektórzy już go widzieli – Kornel i Jula pierwszy raz

w życiu.

– Zwiedzamy! Zwiedzamy Zameczek! – krzyknęli zgodnym – jak przystało szczelnie

dobranym kochankom – duetem.

– Czy ja o coś pytam? – Tajemniczy intruz nawet nie patrzył w ich stronę, choć wszystkim

pozostałym stronom przyglądał się z głęboką uwagą. – Czy ja się pytam, coście za jedni? Guzik mnie obchodzicie. Dość mam swoich spraw... Tak jest – westchnął ciężko – człowiek ma dość

swoich spraw na głowie...

– Możemy panu jakoś pomóc? – Jula tak jak we wszystkich dziedzinach i w dochodzeniu do

siebie szybsza była od – w tym wypadku całkowicie pozbawionego szans, bo nadal bladego

i w słup soli zamienionego – Kornela.

– Raczej nie... Poza tym ja mam złe zamiary... Wy parą niewiniątek nie jesteście, ale ja mam szczerze złe zamiary. Złe i skrytobójcze.

Zapadła pełna grozy cisza, a gdy przeminęła, Kornel, który był tak ledwo żywy, że nawet

bać się, nawet zacząć się bać, nie miał siły, wydukał:

– Co znaczy skrytobójcze?

– To znaczy, co znaczy. Skrytobójcze to skrytobójcze.

– Pan chce kogoś zabić?

– Kogoś! Kogoś! Nie byle kogoś!

– Pan chce zabić głowę państwa?

– Ja ci dam głowę państwa! Ja ci dam głowę! Ręce na głowę! – Tamten wyszarpnął spod

dresu przedmiot, który nie wiadomo czym był, ale nie dało się wykluczyć, że był bronią palną. –

Ruki wwierch! Hände hoch! Odwrócić się! Twarzą do ściany! Twarzą do ściany, spryciarze! Inaczej pogadamy!

Kornel i Jula z automatyzmem nakręcanych kukieł wykonali rozkaz.

– W porządku! Opuścić ręce! Odpowiadać na pytania. Razem! Odpowiadacie jednocześnie!

Zgodnie! Za każdą niezgodność kula w łeb! Raz-dwa!

– Skąd pan jest? – nieoczekiwanie zapytała Jula.

– To ma być zgodnie? To ma być zgodnie? Siadaj! Niedostatecznie! Ja zadaję pytania...

Z Dzięgielowa... Z Dzięgielowa jestem... A bo co?

– Nie widział pan tam czasem mojej siostry? Może przechodziła przez Dzięgielów?

– Nie widziałem. Ręce do góry! Jak wyglądała?

– Podobna do mnie, ale inaczej ubrana.

– Co znaczy „inaczej ubrana”? Jak inaczej ubrana, to niepodobna.

– Z twarzy podobna.

– Odwrócić się! Nie widziałem. Odwrócić się! Chociaż... Bo ja wiem... Widziałem zbliżoną

dziewuchę...

– Gdzie? Kiedy? Na Boga!

– Ręce do góry! To znaczy, w dół! Widziałem, nie widziałem! W kinie widziałem, to na

pewno ona była. Córka Pastora z Sigły? Zgadza się?

– Boże! Zgadza się! W jakim kinie? W Dzięgielowie przecież nie ma kina? W jakim kinie

pan ją widział?

– „Rialto” w Katowicach. Była na Karmazynowym piracie, świetny film...

– Kiedy?

– Jakiś tydzień temu.

– Sama? Sama była?

– Skąd! Grubo starszy gość jej towarzyszył, nie tylko ja ją zauważyłem, wszyscy,

praktycznie wszyscy, zwracała na siebie uwagę, bo miała straszliwie pomalowane usta... I oczy...

Usta na czarno, a oczy na czerwono... Czyli chyba na odwrót, niż jest przyjęte i na dodatek skuci byli...

– Skuci?

– Skuci kajdankami, przegub w przegub. To najbardziej zwracało uwagę. Wszyscy

widzieli... i wszyscy się bali... No! Dosyć gadania! Czasu mało, a zaległości wielkie... Co wiecie?

– O czym?

– O miejscu, w którym się znajdujemy!

– Znajdujemy się na Zameczku – zaczęli klepać jak wkuty na blachę wiersz w podstawówce

– postawionym i ofiarowanym przez lud miejscowy panu prezydentowi Mościckiemu. Dawniej

w tym miejscu stał myśliwski pałacyk Habsburgów, którzy upodobali sobie tutejsze lasy z racji obfitego występowania w nich głuszców... W samej rzeczy ptactwa tego było w okolicy istne

zatrzęsienie. Dość powiedzieć, że na jednym tylko polowaniu żona Albrechta Habsburga, księżna Izabela, ustrzeliła trzydzieści cietrzewi, co ciekawe same samce...

– Cisza! Do diabła! Cisza! Jakie samce! Jakie same samce? O co innego mi chodzi!

– Jest pan pewien, że to była ona?

– Księżna Izabela?

– Nie, moja siostra!

– Jak mam być pewien? Sam nie jestem pewien, że jestem...

– Jak na halucynację dobrze się pan trzyma... Widać pana dobrze i słychać wyraźnie.

– Tak jest! Za dużo widzicie i za dużo słyszycie, dlatego muszę was sprzątnąć... A propos –

kto tu sprząta?

– W sensie: zabija? Kto tu sprząta niepotrzebnych świadków?

– Czy ja nie mówię po polsku? Musicie mnie wkurzać? Tak wam na tamten świat śpieszno?

Pytam, kto tu – w sensie ścisłym – sprząta? Kto tu odpowiada za porządek?!

– Zofia Morżolik z domu Szklorz, córka Władysława i Wandy urodzona czternastego lutego

tysiąc osiemset dziewięćdziesiątego szóstego w Sigle. Wyznanie ewangelicko-augsburskie, wzrost średni, oczy szare, znaków szczególnych brak – dalej mówili z karną jednoczesnością.

– Skąd wiecie?

– Ze strachu. Jeszcze przed chwilą nie wiedzieliśmy, że wiemy.

– W porządku. Strach jest dobry. Stan cywilny?

– Nasz?

– Zofii Morżolik.

– Wdowa. Jedno dziecko – córka Emilia, wzrost średni, oczy szare, znaki szczególne:

symetryczne blizny na obu przegubach, pozostałość po nieudanej próbie samobójczej. Dokładniej: pozostałość po jednej z nieudanych prób samobójczych.

– Dobrze słyszę?

– Tak.

– No to jesteśmy w domu.

– Byłoby pół biedy, ale do domu daleko.

– Dobrze zrozumiałem? Za ład i porządek tego miejsca odpowiedzialna jest matka

niedoszłej samobójczyni? Wielokrotnej na dodatek? Nie mylę się?

– Nie myli się pan, ale co ma sprzątanie matki do samobójstw córki? Nieudanych na

dodatek? – Kornel zamilkł, a Jula wyraźnie straciła cierpliwość. – Co ma skrupulatne sprzątanie matki do byle jakich samobójstw córki? Co ma jedno do drugiego? Był pan w ogóle w tym kinie?

W Katowicach? Był pan w ogóle kiedyś w życiu w Katowicach?

– W Katowicach nie, w Stalinogrodzie tak.

– Mówił pan: „w Katowicach”.

– Przejęzyczyłem się, drobna literówka.

– Za takie, a nawet nie za takie literówki płaci się srogo...

– Przepraszam.

– Nie ma za co. Lepiej niech pan sobie przypomni, kiedy pan był w tym Stalinogrodzie?

Faktycznie tydzień temu?

– Milczcie, cwaniaczki! Ja zadaję pytania. Milczcie i módlcie się, bo nigdy więcej nie

ujrzycie wschodu słońca.

– Pan zabił moją siostrę! Pan zgwałcił i zabił moją siostrę!

– Proszę mnie nie obrażać! Całe życie ciężko pracowałem! Więcej szacunku!

– Sam pan cudzej pracy nie szanuje!

– Czyjej? O kogo wam chodzi, bachory przeklęte?

– O panią Morżolikową, nie szanuje jej pan, a kobiecina całe życie po domach sprząta.

– Kto wychował dziecko na samobójcę, ten wokół siebie porządku nie utrzyma.

– Po co panu porządek? Poza tym tu jest porządek! Tu jest idealnie wysprzątane! Niechże

nas pan pocałuje w dupę!

– Tu jest idealnie wysprzątane? – słuch Czarnego Owerola najwyraźniej działał wybiórczo –

tu jest porządek? Trzymajcie mnie, bo ze śmiechu umrę! Umrę, zanim zdążę za cyngiel pociągnąć!

Marsz za mną!

Ruszyli niczym para przyłapanych na niesubordynacji szeregowców za sierżantem służbistą,

on zaś kroczył zwycięsko przez kolejne pomieszczenia i korytarze i raz po raz niezbite dowody nieładu pod nosy im podsuwał. Niby wszystko było tak, a jednak nie tak: a to obrus w jadalni równo, ale odwrotnie położony, a to papieru toaletowego w kiblu znacząco ubyło, a to szklanka nieobeschła i nie tam gdzie trzeba postawiona – rzeczy drobne, ale nie do pomyślenia. W końcu przyparci do muru stanęli przy drzwiach do łazienki, za którymi z pewnością jakiś, może niejeden, ślad ich miłosnego ekscesu pozostał, spuścili głowę i równocześnie powiedzieli:

– To nie pani Morżolikowa, to my.

– Zdajecie sobie sprawę, że w zasadzie już po was? Chcecie skończyć jak ten wasz

przybłęda?

– Jaki przybłęda?

– Największy w tych stronach. Pijak i włóczykij, Józef... Nazwisko nie do powtórzenia.

– Józek Lumentiger?

– Owszem on.

– Co z nim?

– To, co dawno mu się należało. O świcie aresztowany, do powiatu przewieziony, obecnie

przesłuchiwany. Więcej ani słowa.

– My ani słowa czy pan ani słowa.

– Ma się rozumieć: ja. Ja ani słowa. Ale i wy niepytani mordy w kubeł! Odpowiadacie tylko

na pytania! Zrozumiano? Ale wtedy nie szczędzicie słów! Wtedy dokładnie i z detalami mówicie wszystko, co wiecie...

– Kiedy my nic nie wiemy

– Nic nie wiecie? Z żadnej dziedziny?

– Z żadnej. Nas ostatnio świat nieco mniej ciekawi.

– Na tyle was ciekawi, żeby do siedziby władz najwyższego szczebla się włamywać i licho

wie co wyprawiać?

– Przypadek. Czysty przypadek. Wiemy, gdzie jesteśmy, ale nie bardzo wiemy, jak tu

trafiliśmy. Ślepym trafem, całkowicie ślepym.

– Coś jednak wiecie, psubraty. I po co było kłamać? Tak czy tak, wyrazy współczucia.

Może i ślepy, ale przede wszystkim pechowy traf wam się trafił. Wysoce pechowy. Już po was.

Tamten wasz koleżka może się wybroni i resztę żywota skuty kajdanami w lochu spędzi, wy nie.

Zdajecie sobie sprawę?

– Nie.

– Nie?

– Nie!

– Jak nie, to nie. Nie będę natrętny. Co się odwlecze, to nie uciecze.

– Co pan wie o mojej siostrze?

– Wiem jedno: panuje tu nieład.

– Mało, że kretyn, to doktryner.

– Do mnie mówisz, pajdokratko?

– Skąd! Pytam tylko: po co panu porządek? Mieszka pan tu na stałe? Zimuje? Szajba panu

odbiła? Mamy się do pana zwracać „per panie prezydencie”? Na miłość boską! Po co panu

porządek?

– Człowiek – gnojki – jak chce w jakiej takiej formie przetrwać na powierzchni planety,

powinien utrzymywać wokół siebie porządek. Jak się zrozumie, że śmierć nie jest książką ani filmem – może być za późno. Ja na ten przykład w bałaganie nie jestem w stanie się skupić. A jak nie będę skoncentrowany, moje zamiary, moje skrytobójcze zamiary mogą się nie udać. Z drugiej strony kamień z serca... Jeśli faktycznie monstrualny bajzel jest waszą sprawką, to znaczy, że odpowiedzialna za porządek na Zameczku jest okej. To się w tych czasach rzadko zdarza.

Rewolucja październikowa uderzyła służbie do głowy.

– Właśnie, może by się jaka podwyżka albo przynajmniej jednorazowa premia pani

Morżolikowej należała? Nie przelewa się jej...

– Proszę pytać w kadrach albo w księgowości, albo w dziale socjalnym. Ja nie jestem od

forsy, ja jestem k.o. Kultura i oświata. Pieniędzy nie rozdaję, ale uzasadniam sens życia. Nieraz za pomocą filozofii, a przeważnie na z życia wziętych przykładach. Na przykład ostatnio głoszę, że świat jest zrozumiały, że jest zrozumiały nawet w najdzikszych przejawach. Żeby daleko nie

szukać: samobójstwo czy samobójcze próby młodej Morżoliczki – nie mylę się? – są zrozumiałe.

– Dlaczego są zrozumiałe?

– Dzieci pedantów mają prawo do samobójstwa.

– Nasi rodzice są pedantami, a nam jakoś do zabijania się niespieszno...

– Jesteś pewna, że siostra wróci?

– Gdziekolwiek Ola, żywa czy martwa, jest, na pewno ręki na siebie nie podniosła.

– To się na ogół pokazuje po podniesieniu ręki.

– Zaraz dzwonię na milicję.

– Jakbym powiedział – Czarny Owerol zignorował pogróżkę i w ogóle zdawał się już

niczego nie słyszeć – jakbym powiedział, że znam całą kupę pedantów, którzy nie czym innym, a właśnie pedanterią dziecka swoje do samobójstwa doprowadzili, tobym przesadził, ale znam

takich nieszczęśników sporo. W waszych luterskich stronach pedantyzm, powiedziałbym: wręcz

maniakalny pedantyzm jest dogmatem i szczerze mówiąc: jak na siłę i powszechność tego dogmatu samobójców między wami i tak mało.

– W naszych stronach? W pańskich przecież też! Co to, Dzięgielów gdzieś za górami, za

morzami leży? Wielkie panisko, wielki emigrant z samego Dzięgielowa do ojczyzny wrócił? Gada pan tak samo jak wszyscy tutejsi mądrale! Ciut inaczej, ciut gorzej, ale w zasadzie tak samo. Poza tym co to za kombinacje? Samobójstwo członka rodziny jako gwarant wzorowego porządku

domowego? Niechże się pan stuknie w głowę!

– Można i tak, choć lepiej na odwrót. Jak w domu wzorowy porządek, to trzeba na zamiary

domowników uważać... Niektóre mogą być definitywne. Wasza sytuacja też jest definitywna.

Szykujcie się! Pierwsza zasada: zlikwidować wszystkich świadków. Już po was.

– Już po nas? A gówno!

W tamtych czasach zaprzeczanie własnej egzekucji rzadko rozchodziło się po kościach –

w tym wypadku rozeszło się całkiem. – Nie? – Nie! – Jak nie, to nie! Zamachowiec w czarnym

dresie jak się pojawił, tak zniknął. Podobno przed zniknięciem zapytał jeszcze, czy nie reflektują na parę, a nawet na parę par prawie nowych butów – nie tylko nie reflektowali, ale całkiem go

wyśmiali. Zniknął. Czyż trzeba dodawać: zniknął jak kiedyś w ogrodzie Nieobadanych? Nie.

Zaraz zaczęło się gadanie, że wyrozumienie otaczające Julę i Kornela sięga kto wie jak

wysoko, że nie wiadomo, a może przeciwnie: doskonale wiadomo, kto kogo pilnuje i kto nad kim ochronny parasol trzyma. To, że na przykład Komendant Rakoczy ma bezpośrednie poparcie

Moskwy i mogą mu skoczyć, było widne od dawna, ale że Juli i Kornela w sprawie wtargnięcia

i buszowania po Zameczku nikt nawet nie przesłuchał, to była rzecz zaskakująca, dziwna

i życzliwości młodej parze nieprzysparzająca. Wszędzie wejdą i wszędzie przenikną? Jak zechcą, to do samego Cieszyna – ma się rozumieć: grzmocąc się po drodze – zajadą i do powiatowych siedzib wkroczą, i tam w sekretariacie albo w kantynie również to uczynią? Co za dużo, to niezdrowo! Cały Śląsk Cieszyński zostanie ich obcowaniem naznaczony! Niezłomny i pod względem – jeśli można tak powiedzieć – geograficznym bezlitosny demon jest tu czynny?

Ślepa miłość przy milczącej aprobacie Komitetu Centralnego? Miłość tak niczemu

niepodległa i tak mocnym, i tak tajemniczym poparciem się ciesząca, że nawet najwyżsi

funkcjonariusze systemu nie śmieli z nią zadrzeć? Niepodobna było tak nie pomyśleć. Tym bardziej niepodobna, że niby w zupełnym szaleństwie pogrążeni kochankowie wyraźnie przywarowali i po pierwszym i jedynym sforsowaniu fos i murów trzymali się nie tylko od Zameczku, ale od

wszelkich urzędowych i partyjnych obiektów z daleka. Nawet wiecznie otwarte baraki za basenem, w których mieściły się biura stronnictw sojuszniczych, nie zostały ich spółkowaniem zaszczycone.

Pojawiło się coś, z czym zaczęli się liczyć? Coś oficjalnego? Najpewniej. Co? Coś. Coś jednak za coś. Krok w tył sprawił, że pozostały najperwersyjniejsze obrzeża. Teraz już musiało być

oryginalnie. Co najmniej oryginalnie! Do tej pory było niezwykle, teraz ma być niezwykłość do potęgi ergo dławiąca orgia, tak dławiąca, że w pierwszej chwili nic nie widzisz, w drugiej nic nie czujesz, dopiero w trzeciej zaczyna cię brać, ale na razie z lekka; poważniejsza jazda w czwartej, zachwyt w piątej, zdychanie z zachwytu w szóstej, śmierć w siódmej. Normalność

w nienormalności została wyczerpana – pozostały ekstraordynaryjne fantasmagorie. Dziwaczności, ale jeśli można tak powiedzieć: dziwaczności naturalne, dziwaczności przez realistów

odnotowywane minęły, teraz pora na kreację i inne wymysły. Spadzisty dach nad muzeum podczas wernisażu pana Hetschki. Zaplecze muszli koncertowej podczas występu Zespołu Pieśni i Tańca

„Śląsk” pod dyrekcją Stanisława Hadyny! Wiadukt w Głębinach po przejeździe pospiesznego do

Katowic i tuż przed przejazdem nocnego do Warszawy! Krawędź przepaści za cmentarzem

ewangelickim! Jaworzyńskie kamieniołomy między eksplozjami! Pełen gipsowych posągów ogród

oficjalnie artysty rzeźbiarza, prywatnie papisty nad papistami, pana Zatloukala! Schody do

Burschówki! Za i przed ekranem kina letniego, w obu wypadkach – ma się rozumieć – podczas

seansu. Wszystkie trzy wysokości na wieży na basenie! Mieszkanie pana Trąby – siedziba

Stowarzyszenia Jedną Nogą w Grobie! Dom pana Tlołki, locum Koła Stąd do Wieczności! O takich potocznościach, a raczej o takich resztkach zwyczajności jak magazyny kolejowe, strych

w Zborowym, piwnice w Zdrojowym czy wieża triangulacyjna na Kalinowej Skale, nie

wspominając. Kochali się we wszystkich miejscach, w których mogła przepaść albo kryć się Ola.

I w tysiącu innych. Jeśli były inne.

W dolinie Fryca – ma się rozumieć – byli również. Wybrali się tam jak na wakacje:

z dwoma plecakami i jedną, ale za to monstrualną niczym niewielka szafa walizą. Jano, przyszły szofer, a w dodatku muzyk, zawiózł ich osobiście. Po powrocie milczał jak zaklęty, nie chciał

nawet powiedzieć, czy konie pod sam dom dociągnęły, czy tylko pod bramę symbolicznego

ogrodzenia.

Symbolicznego? Za dużo powiedziane. Brama była, ogrodzenia prawie wcale; pasmami

pojawiał się cień zdziczałego żywopłotu, pasmami rdzawa krecha po – strawionej przez mrozy, upały i co tam jeszcze – siatce, pasmami widma skruszałych sztachet; w sensie ścisłym zupełne zaprzeczenie naszych luterskich ogrodzeń, a też całkiem co innego niż praktycznie nieistniejące, a w istocie nieprzekraczalne ogrodzenie ruin po Nieobadanych. Linie nie wiadomo czego. Pasma niewidoczne, a od najsroższych zapór trwalsze. Siedziba Fryca zdała się prawdziwie elektrycznymi strugami otoczona. Niby równy trawnik do chałupy prowadzi, najprostsze w świecie sto

pięćdziesiąt metrów, niby nic, a nawet połowy nie przejdziesz, najpierw potężna siła osadzi cię w miejscu, potem cofnie. Złudzenie czy wysokie napięcie w sensie ścisłym? Jedno i drugie, a nawet trzecie – siła niewidzialnej bariery z pewnością zależała od stanu nerwów intruza, im kto

w większym lęku tam właził, tym większe przeszkody roił; subiektywizmem jednak mało co na tym świecie wyjaśnisz.

Stan skupienia gospodarza albo, jak to woli, stan natężenia jego mocy nadprzyrodzonych

miał tu niepodważalne, jak w starych legendach, znaczenie. Gdy Fryc pracował, gdy leczył,

uzdrawiał, gdy zagadkę jakąś rozwikływał, ani przystąp, ani spojrzyj. Ale gdy spał albo gdy spały jego moce, a tak bywało dosyć nierzadko; też gdy grał w szachy, biesiadował, gdy pacjentkę jakąś zamiast leczyć bałamucił, albo na odwrót; gdy słuchał muzyki, gdy pisał lub czytał albo gdy najzwyczajniej w świecie bolała go głowa i gdy na dodatek przesadził z aspiryną – w takich i paru innych wypadkach strumień energii nie płynął, nie działał, był zwyczajnie wyłączony lub – co kto woli – nieziemskim sposobem powstrzymany; w takich razach dało się podejść całkiem blisko,

a nawet bliżej. Dobrze wiemy, co mówimy, w końcu nie wszystkie nasze wyprawy do doliny Fryca skończyły się fiaskiem. Zaznaliśmy mocy: złapało nas i nie puszczało, i zaznaliśmy braku mocy: przez ogród Fryca szliśmy jak po maśle. Poza wszystkim: ile się słyszało opowieści! Ile ewangelii, ile pieśni o warownych mocach otaczających posiadłość proroka! Wymysłów było tyle, że niektóre śmiało mogły, a nawet musiały stać się ciałem.

Nikt nie zaznał, ale każdy zna kogoś, kto zna kogoś, kto zaznał. Osobiście nikt nie widział, ale każdy spotkał kogoś, kto zetknął się z kimś, kto widział. Znak zawsze jest dany innym, nawet piętrowo innym – nam nie, naszym znajomym też nie, ale komuś tak. W opowieściach innych

o opowieściach jeszcze innych – ale jest dany. Makabrę żywota można objaśnić tylko opowieścią, szyfrem i lustrami – dlatego na początku jest księga.

Ludzie co z daleka choćby raz spojrzeli w kierunku – jak z czasem w Sigle zaczęto mawiać

– „Frycowiska”, tworzyli z takiego mgnienia epiki. Jano milczał. Nigdy nadmierną elokwencją nie grzeszył, tym razem jednak milczał jak grób, jak zapomniany w najdalszej części cmentarza grób, jak bez śladu zapadła pod trawą mogiła. (Młodych nikt nie pytał, po powrocie kochali się może mniej zajadle, bardziej za to nieprzerwanie).

Dopiero po wiekach z dawanych latami napomknień udało się zrekonstruować wydarzenia;

były tak potoczne, że faktycznie nie było o czym mówić.

Zajechali pod sam dom, Fryc czekał na progu, witał się bez uśmiechu, ale i bez chłodu,

czemodany kazał wnieść na górę i rozmieścić w dwu, a jakże! sąsiadujących z sobą pokoikach, wewnątrz – to Jano zapamiętał najlepiej – było straszliwie, ale to straszliwie ciepło. Rzecz jasna był

już listopad, śnieg wisiał w powietrzu, rankami i nie tylko rankami przymrozki ścinające, ludzie przepalali, a nawet w sensie ścisłym palili w piecach, ale takiego ciepła, jakie panowało

u Moitschka, w Sigle się nie spotykało nawet na farze, nawet u nas, nawet w paru najstarszych drewnianych chałupach, w których – ujmijmy rzecz z dosadną tautologicznością – jak już było ciepło, to było ciepło. U Moitschka dosłownie dech zapierało; na dodatek wszędzie, w izbach, w przedpokojach, nawet na podestach schodów, stały wyścielone skórami i kocami kanapy, leżanki i fotele, przyjazną i zaciszną aurę wzmagało to niebotycznie, nic tylko kłaść się leżeć, wylegiwać, spać, spać spokojnie całą resztę życia i w niejednym takim legowisku ktoś to właśnie czynił, spał, śnił, słychać było równe i głębokie oddechy, czyjeś białe ramię, czyjeś długie włosy, czyjaś goła stopa sterczała spod pledu, do tego zapach najlepszy z możliwych, wieczorny zapach cynamonu, wywaru z gruszek, mielonych migdałów i mydeł Palmolive – prawdziwie oczadziały był Jano po

minucie, potem jak wracał, oddychał z prawie histeryczną spazmatycznością, zimne powietrze było jak odtrutka, ale tęsknota za zatruciem silniejsza i słodsza. Po dziesięciu dniach Jula i Kornel wrócili, Moitschek ich swoimi końmi odwiózł, i zaraz, i dopiero wtedy zaczęło się poważne

gadanie o oświadczynach, zaręczynach i ślubie.

Rozdział

XI

Podobno wszystkie siglańskie śluby, w wigilię których nad Czantorią pokazywał się płonący

wóz drabiniasty, źle się kończyły albo w ogóle do nich nie dochodziło. Pierwszy taki znak

w przeddzień wesela Pawła Wzmożka – tak jest: praprapradziada pana Wzmożka – ujrzał starzyk Schkryfani. Historia jest tak niewyraźna, jakby trzcinowym rysikiem na wilgotnym tynku zapisał ją, wysoce na dodatek dyslektyczny, kronikarz.

Na czas dzisiejszy była dziewiąta wieczór – na ówczesny: środek nocy. Starzyk darł mordę,

że koniec świata nadchodzi, że Antychryst na wozie nadjeżdża, że za nim lada chwila Szatan we własnej osobie się pojawi! Śmierć! Śmierć! Śmierć! Zapłatą za nasze grzechy jest śmierć! Nasze grzechy? Niby jakie?

Wybiegli, tak jak legli: w gaciach i koszulach; niektóre pasterki i bez tego. Na dzisiejsze rachuby: minus trzy stopnie – na ówczesne: ciepła i mglista noc listopadowa. Psy szczekały

apokaliptycznie – poza tym nic nie czyniło starzykowego widzenia prawdopodobnym.

– Pora wam na tamten świat – powiedział Pan Młody – pora wam na tamten świat. Tam się

napatrzycie ognia, tam się z szatanem nagadacie. Brać skurwysyna! Brać ojca syna z kurwy syna!

Brać dziada!

Otoczyli starzyka jak przystaje demonom: ciasnym kręgiem. Wiadomo, co się z nim stanie,

wiadomo, co się czyni z tymi, co wigilię nocy poślubnej psują. Psuje się ich! Kijami okłada, z szat zewleka, po kopnym śniegu do Głębin i z powrotem goni, na resztę nocy z wieprzami zamyka.

Z pijusami i inszymi popędliwcami taki sam protokół postępowania. Jak przeżyją do rana – mogą żyć do śmierci. Jak umrą – pogrzeb bez muzyki.

Starzyk Schkryfani miał dobrze po dziewięćdziesiątce, a może nawet po sto

dziewięćdziesiątce – mniej w żadnym wypadku. Raczej więcej. Jak przez dziedzinę szli na Moskwę Francuzi – nie tylko był już na świecie; był do tego stopnia, że do nich dołączył. Do samej Moskwy nie doszedł – utknął w Milówce. Niewcielonemu małolatowi żaden wyrok za dezercję nie groził.

Żadna kula w łeb. Niemniej jednak w Milówce zamarudził dosyć długo – do chałupy wrócił dopiero na Wiosnę Ludów. Reszta i pół następnego stulecia zeszła mu na żarciu, piciu i przywidzeniach.

Żaden wieczny starzec – raczej niestrudzony pierdoła. Z tych co to codziennie umierają,

a przeżywają wszystkich.

– Zdychasz, zdychasz, a zdechnąć nie możesz! – darł się Pan Młody. – Pomożemy ci!

Daremna pomoc. Starzyk Schkryfani do imentu osaczony, praktycznie pobity i pojmany,

jedną ręką znienacka nóż rzeźnicki zza pazuchy wyszarpnął, drugą spory kamień, złym trafem

u stóp jego leżący, ujął. Zwłaszcza złym trafem dla Kamila Morżolika – tak jest: praprapradziada Emilki. Głaz ciśnięty z chorobliwą starczą siłą trafił go prosto w głowę. Synek zachował się jak Pan Bóg dnia siódmego: padł i odpoczywał. Spojrzeli po sobie i zgodnie: pół kroku do tyłu. Można powiedzieć: nie docenili potęgi dziewiętnastego stulecia. Kamil Morżolik zwłaszcza.

– Który jeszcze z synów z kurwy synów powątpiewać raczy?

Żadne światło nie igrało na ostrzu rzeźnickiego noża, tym straszniejsza była ciemność

klingi. Śmiać się chciało: jeden stary lebiega najtęższych pachołków za mordę dzierży, śmiać się chciało, ale co robić: Kamil Morżolik kwiczy jak zarzynana świnia, krew mu z głowy leci – trzeba synka ratować, bo – nie daj Boże – do konfirmacji, a może nawet do jutra nie dociągnie.

I odstąpili od rozdygotanego omamami i strachem pradziada, i pochylili się nad poległym –

jęczał coraz chrapliwiej, kałuża juchy coraz czarniejsza. Zza pleców dochodził tupot – starzyk wciąż niepewny swego losu biegł ku stodole, za nim dwie pasterki, potem nastała chwila ciszy, potem rozległ się odgłos, jakby ktoś do rozpalonego pieca sosnowych szczap nałożył.

Unieśli głowy – po spokojnym, bezgwiezdnym niebie nad Czantorią jechał płonący wóz

drabiniasty. Widać go było dobrze, nawet rozżarzone szprychy w kołach dało się policzyć. Światło od niego szło wielopunktowe, jedna lampa w dół, jedna w górę – reszta po bokach. Pomiędzy

drabinami sterta sinej, neonowej pustki – woźnica skrzydlaty, a może jak nurek z wielkimi butlami tlenu na plecach? Nie spierali się. Ani zaraz, ani potem. Głowy od niezbitego cudu odwrócić było ciężko, ale od czego człowiek ma siłę? Siła była naszą alfą i omegą. Odwrócili głowy i rozeszli się do wyr.

Bóg daje znaki i szatan daje znaki, i czynią tak obaj, bo nie w ich zwyczaju wywalać kawę

na ławę.

Skąd mieli wiedzieć? Skąd za pierwszym razem mieli wiedzieć? Jak już ogień miał coś

zapowiadać, to myślało się: wojny, zagłady, zarazy, a nie niesnaski czy nawet zbrodnie małżeńskie.

Za naszego życia? Pókiśmy żyli? Pókiśmy żyli, mierzyliśmy znaki miarą naszego życia i to się sprawdzało.

Sprawdzało się jak złoto. Kołująca nad Czantorią kometa w kształcie wozu drabiniastego

zapowiadała rychłą śmierć Pana Młodego i jego zaolziańskiej kochanki – dalej nikt nie sięgał. Nie było najmniejszej potrzeby. Zabili się, a raczej potopili wzajem. On mówił, że koniec, bo żeni się z inną, ona, że raczej śmierć. Było jak w życiu: raczej śmierć.

Do miejsca, w którym spełniło się pierwsze proroctwo, wiodły głębokie koleiny i ślady

ciężkich kopyt. Wóz, którym prapra- – nie wiadomo ilekroć pra- – pradziad pana Wzmożka

martwą, a może jeszcze żywą kochanicę wywiózł na sam środek bagien, nie był żadnym

sferycznym wehikułem. Musiał być ciężki jak sto diabłów. Mogło być nawet tak, że nieszczęśnik trupa dziewczyny wyrzucił niczym morderczy balast. Jakby żyła, nie wpadłby aż w taką panikę.

Człowiek żywy tysiąc razy lżejszy od martwego.

Noszenie trumien przez domowników dziś prawie zanikło, za naszego życia było bułką

z masłem. Raczej z ołowiem. Pusta trumna jest lekka jak latawiec. Ułóż w niej nieboszczyka –

jakbyś ołowiu nalał.

Chciał pannę wywieźć na pustkowie, może precz przegnać, może tylko postraszyć, a zabił.

Jak to bywa w romansach: od słowa do słowa i trup. W tym mitycznym przypadku dwa. Zabił ją

i nagle gęstniejące ciało namiętnej zaolzianki jęło wciągać wóz w głąb nigdy niezamarzających szlamów? Wpadł w panikę? Wrzucił poranioną, uduszoną czy Bóg wie jak zmaltretowaną nie tam

i nie tak, jak planował, ale w nagłym popłochu? Potem już nie dał rady ani nawrócić, ani wrócić?

Widząc, jak tonie, i pojmując, co uczynił, skoczył na ratunek i do dziś dwa trupy na dnie bagien stoją, a może dalej toną, bo o tym, że mokradła za Starym Młynem dna nie mają, i wtedy wiedziało, i dziś wie każde dziecko? Samopalne bagienne gazy zapłonęły i zielonkawymi płomieniami

oświeciły zbrodnię i ucieczkę? Uratował się? Śladów ucieczki gdzie pieprz rośnie nie było. Były koleiny i ślady kopyt idących dalej w głąb błot. Dalej, ale nie daleko: sto kroków, nie więcej. Potem nic. Jakby nie tylko oni, ale jakby i koń z wozem utonął na dobre albo jakby, w sensie ścisłym, diabli go wzięli.

Wdowa, na szczęście, była już przy nadziei. Kolejny – o jedno pra-mniej – prapradziad

pana Wzmożka urodził się zdrowy i silny – można powiedzieć aż za bardzo. Ważył siedem kilo

i był tak mocny, jakby przeczuwał, że zasadą i godłem jego życia będzie moc, siła i demolowanie domów. Gdy skończył cztery lata, wybuchła wielka wojna, która trwała kolejne cztery; w tamtych czasach wojny odbywały się regularnie niczym olimpiady. Dwa lata po nie wiadomo której wrócił

do domu jego ojciec Paweł Wzmożek. Był tak zmieniony, jakby przez całą dekadę wydobywał się z bagien, jakby przez dziesięć lat mieszkał pod bagnami, jakby przez dziesięć lat wiódł

wyobcowany żywot człowieka śniegu. Nie poznawał go nikt, prawie wszyscy twierdzili, że nie on, a jakiś podszywający się przybłęda. Dowodu nie dało się jednak przeprowadzić, dokładniej: każdy dowód dało się obalić. – Tamten był kawał chłopa – ten chuchro zupełne? – Zmarniał gość

w poniewierce. – Ale tamten był przecież ładnych parę centymetrów wyższy! – Nie jego jednego czasy do ziemi przygięły. – Tamten był blondyn, a ten czarny jak diabeł? – Jaśni z wiekiem

ciemnieją, ciemni bieleją. – Tamten piskliwie skrzeczał, ten ma głos jak dzwon? – Mutacja przyszła późno, ale przyszła.

Rozstrzygające – nawet jeśli odosobnione – powinno być stanowisko żony. I niby było, ale

– by tak rzec – było za bardzo; wielu utrzymywało, że Nelce Fierlance (tak jest: z tych Fierlów, co starka Zuzanna) sprzykrzyło się wdowieństwo i idzie w zaparte. Faktycznie jej pewność graniczyła z fanatyzmem. Ze spazmatycznym entuzjazmem utrzymywała, że to on! że trzeba być ślepym, by

tego nie widzieć! że przecież nie zmienił się nic a nic! nawet się niespecjalnie postarzał! Już ona chyba wie i własnego chłopa poznać potrafi, tym bardziej go poznaje, że przecież nie ma żadnych powodów do świętowania, z radości nie skacze, prawdę powiedziawszy, wolałaby, żeby było tak, jak ludzie mówią, owszem osobiście i z całego serca wolałaby, żeby to był kto inny, a nie ten zdrajca i zbrodniarz, co nie dość, że mnie – cóż z tego, że przed ślubem – zdradzał, to jeszcze biedną i zbałamuconą dziewczynę zamordował. Może nie chciał, ale zamordował, a jak

zamordował, to chciał! Jakaś jego część chciała, jakaś jego podświadomość, podkorowość,

podprogowość, jakiś jego pod-rozum, pod-duch, jakaś jego pod-natura bardzo chciała zabić i zabiła; rzadko, a nawet całkiem sporadycznie zabija się kogoś, kogo ani trochę i z żadnego powodu nie chce się zabić. Nawet na wskroś przypadkowe mordy często okazują się – jak w nich pogrzebać –

mordami z motywem, z powodem, z premedytacją. Drań oczywiście idzie w zaparte, że ani mnie

nie zdradzał, ani nikogo nie zabił, ale ja tam swoje wiem. Wiem swoje i nie mam zamiaru mu

wybaczać i nie wybaczę mu nigdy, pod dach go, owszem, przyjęłam, ale tylko z powodu dziecka, chłopak jest butny i krnąbrny i ojcowskiej ręki bardzo, ale to bardzo potrzebuje. Ale jak władza któregoś dnia się o tego zbira upomni, ani się nie zdziwię, ani płakać nie będę. Więcej powiem: jak kiedyś mnie wkurzy, jak kiedyś dość go będę miała, sama co trzeba i gdzie trzeba zgłoszę.

Czy do tak drastycznego zdarzenia doszło? Czy jakaś władza kiedyś się o mniej lub bardziej

rzekomego prapraprapradziada pana Wzmożka upomniała – nie pamięta nikt; ci, co ewentualnie

mogliby pamiętać, dawno pomarli, ale szczerze mówiąc – oni i za życia nie wyglądali, żeby

pamiętali.

Podobno gorejący wóz pokazuje się do dziś i dalej swą złowróżbność potwierdza: nie

widzieliśmy nigdy – widzieli inni. Jeszcze inni, zwłaszcza organista Somnambulmeister, zarykiwali się i zarykują z tego gusła, i twierdzili, i twierdzą, że jakby choć ziarno prawdy w tej opowieści było, ognista fura powinna wyłaniać się zza Czantorii przed każdym ślubem, a już przed ślubem Kornela i Juli powinna po siglańskim niebie jeździć cała ich, trawiona apokaliptycznymi pożarami, kawalkada. Madame, która nie tylko w głębi ducha uważała się za spadkobierczynię i właścicielkę płomiennego wehikułu i dawała do zrozumienia, że wie, że zna rozkład jazdy, że nieboszczyk

przekazał jej w spadku tysiąc technicznych zaklęć – miała tym razem niewyraźną minę. Nie ona jedna.

Do samego jednak końca, a raczej do samego początku nic szczególnego się nie działo.

Kościół jak zwykle lodowaty, Pastor Mrak jak zwykle nieswój. Para Młoda bardziej niż inne pary rozanielona, ale przecież i to było jak zwykle. Gdy tuż przed wejściem do kościoła zaczęli się całować – zdawało się: ślub trzeba będzie przełożyć z powodu, proszę księdza, że państwo młodzi pod zakrystią odbywają stosunek.

Ale jakoś w końcu rozpłomienieni, rozchełstani i pod pozorem poprawiania ubrań dalej

bezwstydnie się obmacujący z biedą, bo z biedą, ale w końcu do ołtarza dopełzli. „Tak” –

powiedział on. „Tak” – wycharczała ona. Naraz dziwnie zastygła, jakby wręcz skamieniała,

w pierwszej chwili mogło się zdawać: w modlitwie się pogrążyła, w wielkim skupieniu wobec

przekraczania progu nowego życia zamarła; pierwszy krok w stronę wielkiej powagi – tym

większej, że wiadomo po jakich niepowagach – uczyniła. Nieruchomość była końcem snu, który

śniła, końcem stuporu, w którym tkwiła, końcem splecionej z jawą komy – po dobrej chwili ruszać się zaczęła, po następnej prawie się ocknęła, po kolejnej ewidentnie wróciła na powierzchnię planety; rozejrzała się po kościele, jakby ustalała miejsce, w którym, nie wiadomo jakim cudem, się znalazła, spojrzała na Kornela tak, jakby widziała go pierwszy raz w życiu, spojrzała na ojca, na bukiet amarylisów trzymany w dłoni, samą siebie omiotła spojrzeniem i nad wyraz zdumiona, ale i jakby rozbawiona sytuacją i zwłaszcza tym, co ma na sobie – długą do kostek suknią z różowego tiulu – powiedziała: – Nie, no skąd. Przepraszam, pomyliłam się. Nie. – I odwróciła się, i biegiem przez kościół. Liczne późniejsze kinowe, książkowe czy rzeczywiste uciekające panny młode były jej powtórką.

Wszyscy – ma się rozumieć – byli pewni, że Jula umknąwszy sprzed ołtarza, umknie

w ogóle i jak siostra przepadnie na wieki – nic z tego, a nawet na opak. Zapanowała normalność wstrząsająco normalna. Nie: normalność tak normalna, że bliska szaleństwu; tym razem zero,

absolutne zero szaleństwa. Wróciła do szkoły, uczyła się pilnie, maturę zdała śpiewająco, po maturze rok siedziała w domu, ale i w tym nie było cienia ekscesu, jak dawniej choć z nieco mniejszą namiętnością czytała książki, pomagała matce, z ojcem chodziła na wieczorne spacery, czasami odwiedzała ją Emilka Morżolikówna, podobno wiele wtedy nie gadały, słuchały radia albo szły do Papierni Habsburgów i ospale grały tam w ping-ponga.

Czasem widywano Julę stojącą nieruchomo w oknie, ale nawet wtedy nie dało się

powiedzieć, że kogoś wypatruje albo na kogoś czeka – nigdy nie stała w oknie nadto długo i nadto nieruchomo, stała dokładnie tyle ile trzeba, by mogło to nic nie znaczyć.

Po roku złożyła papiery na weterynarię. W Warszawie, ma się rozumieć. Jak już, to tylko

w Warszawie! – Zrobię specjalizację z leczenia małych zwierząt, wrócę do domu i zajmę się

tutejszymi burkami i kocurami. Od czasu doktora Nieobadanego Sigła porządnego weterynarza nie miała, a o leczeniu psów czy kotów nikt nawet nie słyszał. Najwyższa pora to zmienić. Mrakowie nie takie rzeczy akceptowali. Czy któreś z nich pomyślało, że a nuż? Może i w wyprawie do stolicy jest pewna szansa? Może zupełnym przypadkiem Jula w wielkim ludnym mieście czegoś się

dowie? Spotka kogoś, kto będzie coś wiedział? Strach żywić tak niedorzeczną nadzieję, ale

z czasem wszelkie nadzieje niedorzecznieją. I im bardziej niedorzecznieją, tym dłużej nie znikają, tym wyraziściej trwają.

Kornel w tym samym czasie łamiącym się głosem oświadczył z lekka osłupiałym

domownikom, iż odczuwa powołanie, by paść baranki boże, i złożył papiery na teologię; że

również znaczyło to przeprowadzkę do Warszawy, nie ma potrzeby dodawać – w Polsce heretyckie wydziały są tylko w stolicy. Myślicie, że jeśli nie w całości, to w jakimś paśmie on umyślnie ruszył

jej śladem? By być blisko i wiadomo, co roić? Jeśli tak, to wyłącznie podświadomie i to wysoce podświadomie. Powiedzieć, że szedł na teologię, by być blisko Boga i wszystkich jego darów, a zwłaszcza ocaleń – trochę za daleko; z pewnością jednak był w takim pomieszaniu, że

z premedytacją nie tylko śladem Juli podążyć, ale w ogóle czegokolwiek uczynić nie był w stanie.

Biedak długo nie mógł zrozumieć, co się wydarzyło, a raczej co się przestało wydarzać.

Nieodparte i niemal naukowe tłumaczenie, że był składnikiem jej choroby, miarą jej gorączki, postacią jej widziadeł – nic nie dawało. Zupełnie do niego nie docierały z głębi męskich serc płynące perswazje, że powinien się cieszyć, bo wystarczająco długo trwało, w końcu w tym, że kobieta po pewnym czasie przestaje do siebie dopuszczać, nie ma nic dziwnego, jak kasuje

człowieka po jednym razie, to jest, owszem, hańba i upokorzenie. A ty! Ile razy było ci dane!

Człowieku, hamuj! Hamuj, bo wybiła godzina hamowania!

Niejeden raz skryci w leszczynach na nasypie kolejowym, paląc papierosy, popijając piwo

albo jakieś nie tyle patykiem pisane, co z patyków w sensie ścisłym wytłaczane wino,

próbowaliśmy mu tłumaczyć, że Jula złapała się go jak tonący brzytwy, że nic a nic do niego nie czuła, że straszliwą tęsknotę za siostrą w tak dla ciebie chłopie! błogosławiony sposób

rozładowywała. Potrzebowała mocnego środka, i on był mocnym środkiem, ale przecież chyba

zauważył, że jej przeraźliwego smutku żadne nawet najbardziej krzykliwe spełnienie nie koiło?

Chyba zauważyłeś? Tak czy nie? Byłeś jedynie sposobem na zapomnienie, na podtrzymanie

oddechu, byłeś czymś – bo przecież nie kimś – w rodzaju maski tlenowej, zastrzyku w serce,

aparatury podtrzymującej życie, to nie była żadna miłość, chroniłeś ją jedynie przed śmiercią z tęsknoty... Miłość! Miłość! Co to jest miłość? Miłość jest wtedy – rozstrzygał Tomek Holeksa –

jak się chce być z kimś nawet po orgazmie. Wbrew pozorom to nie był wasz przypadek! Pozornie tak, a w istocie nie! Ile bowiem razy byliście po – tyle też razy byliście przed, czyli na dobrą sprawę nigdy nie byliście po! Jak przyszło prawdziwe po – to okazało się, że dalej nie, czyli uczucia brak.

Rozumiesz...? Nie kochała cię, ale dzięki tobie się nie udusiła... Rozumiesz...?

Kiedy w dziwnym jakimś ni to transie, ni to olśnieniu, ni to uldze wymyślaliśmy jakieś

rzeczy nie do wymyślenia, kiedy tłumaczyliśmy mu psychologiczne finezje, których nie mieliśmy prawa znać, kiedy nagle w niesłychanym napięciu i prawdziwym natchnieniu okazywało się, że

wiemy rzeczy, o których nie wiedzieliśmy, że je wiemy; kiedy wprost od Boga – no bo skąd? –

spływała na nas zawartość nienapisanych jeszcze podręczników miłosnych i innych instruktaży życia, kiedy setny raz jeden przez drugiego wmawialiśmy mu, że owszem miał szczęście, bo

wielokroć i chyba do syta Julą się nacieszył, ale miał też pecha, bo został potraktowany

przedmiotowo, a to – tak jest – musi boleć; zwykle – to prawda – faceci babki traktują

przedmiotowo, na odwrót rzadko, ale jak już się trafi babka faceta traktująca przedmiotowo, to jest zupełna nieludzkość, człowiek staje się tak nędznym i tak przezroczystym przedmiotem, że nawet jako poślednia rzecz nie istnieje – śmieć ostatni, kurz na ostatnim śmieciu istnieje bardziej. Żadna nawet na wskroś przedmiotowo traktowana babka nigdy, nawet w połowie, nie będzie tak

skończonym przedmiotem, w jaki obróci się przedmiotowo potraktowany facet. Los – owszem –

straszny, zupełna zguba i całkowita czeluść, i trzeba mieć trochę charakteru, żeby dojść do siebie, ale dasz rady! Poradzisz sobie, poradzisz sobie z tym, musisz sobie poradzić!

Podobne i liczne inne snuliśmy zapewnienia, i mądrości, i zapalaliśmy się w argumentacji,

bo powoli, powoli zaczynało się zdawać, że perswazje skutkują, powoli wyglądało, jakby Kornel dochodził do siebie, jakby coś wreszcie zaczynał kumać, jakby jakaś prawda do niego docierała, jakby jakaś iskra w jego z żalu poczerniałej mózgownicy zaczynała przeskakiwać... I kiedy

w końcu milkliśmy, on podnosił dotąd opuszczoną głowę i w zupełnej ciszy i ze łzami w oczach ledwo z siebie wyduszał: – Wszystko rozumiem... Wszystko rozumiem, ale dlaczego ona przestała mnie dymać?

Krótko mówiąc: na studia do Warszawy wyruszyli jednocześnie, ale osobno, bardzo osobno.

Najbliżej siebie bywali w nocnym pociągu, ale i wtedy, a raczej specjalnie wtedy pilnowali

osobności. Unikanie się na małej przestrzeni – odwieczny kunszt cór i synów ludzkich. Nawet jak zdarzało im się podróżować tego samego dnia czy raczej nocy – wtedy siłą rzeczy tym samym,

nawiasem mówiąc, do dziś kursującym, jedynym Sigła–Warszawa–Sigła pociągiem – nigdy nie

wsiadali do tego samego wagonu, o tym samym przedziale szkoda gadać. Dla Kornela jazda była męką pańską, nie wiedział co począć, trząsł się, bał, dusił, pocił, szloch ledwo, ledwo

powstrzymywał; całonocna, długa jazda zdała mu się dożywociem i to dożywociem z torturami.

Jula ani jego, ani innych pasażerów, ani ciemności za oknami, ani w ogóle niczego zdawała się nie zauważać. Albo otulała się pledem i spała, albo przeglądała podręczniki, albo czytała – zawsze w „Trybunę Robotniczą” oprawioną i zawsze przez to wyglądającą na wciąż tę samą – książkę.

Autobiografię człowieka śniegu? Nie jest wykluczone.

Na dworcu w Warszawie Kornel jako tako sobie radził, z trudem, bo z trudem, ale opanował

sztukę wyłażenia na samym końcu; Juli na ogół nie było już w tłumie widać, czasem gdzieś

z przodu mignęły jej plecy; wtedy zatrzymywał się i rozglądał pilnie, niby że wypatruje kogoś, kto powinien nań czekać, i dopiero, najmniej po kwadransie, jak miał zupełną pewność, że Jula nie tylko z dworca już wyszła, ale i może do tramwaju wsiadła, bardzo powolnym krokiem zmierzał do wyjścia.

Wsiadanie było znacznie trudniejsze, bo na przykład zdobyć się na to, żeby wskakiwać

w ostatniej chwili i zajmować pierwsze lepsze – byle jej nie było w pobliżu – miejsce, nie potrafił, marnotrawne kupowanie pierwszej klasy w ogóle nie wchodziło w grę; oboje – jak przystało

oszczędnym i punktualnym ewangelikom – pojawiali się na peronie ładnych kilkanaście minut

przed odjazdem i oboje zawsze jeździli drugą klasą. Kornel szedł wtedy na sam szary koniec, zatrzymywał się przy najdalszych – oznaczających chyba nie tylko koniec Warszawy Głównej, ale w ogóle koniec miasta – zwrotnicach, stawał tyłem do oczekujących, a gdy pojawiał się pociąg, siadał na początku składu, Jula zawsze wybierała środek. W Sigle działali identycznie. On szedł

wzdłuż toru tak długo, jakby nagle na piechotę postanowił całą trasę odbyć, ona z absolutną precyzją czekała w miejscu, w którym tuż przed nosem zatrzymywały się drzwi środkowego

pulmana. Z czasem funkcjonowało to sprawnie, jakby zawarli swoisty, precyzyjny,

wieloparagrafowy i pilnie przez obie strony przestrzegany kontrakt na unikanie.

Gdy Julę po jakichś dwóch latach na stołeczny dworzec zaczął odprowadzać – już nam

znany, choć wciąż raczej z widzenia – Grzegorz Wyznanie Rzymskokatolickie – Kornel poczuł

zdumiewającą dla samego siebie ulgę. Powinienem tego nie przeżyć – szeptał do siebie, widząc jak czule się żegnają, całują i obejmują – powinien to być dla mnie nie do udźwignięcia ciężar, a ja się czuję, jakby mi ktoś zdjął z ramion ołowiany płaszcz. Co mnie tak mordowało? Miłość?

Prawdziwa? Prawdziwa, nie taka jak moi kumple głoszą? Nie ciało, a dusza? Nie orgazm,

a tęsknota? Orgazmom trudno zaprzeczyć, ale one nie były istotą, nie mówiąc o końcu sprawy.

Były początkiem. Miłości? Na początku był orgazm? Czyli jednak miłość mnie mordowała? Miłość pełną gębą nagle bez przyczyny przerwana? Jakby to była miłość, tobym przecież nie zniósł widoku gościa, a ja nie tylko znoszę, nie tylko akceptuję, ale i z jakąś dziwaczną skwapliwością popieram.

Zupełnie jakbym się cieszył, że ktoś się nią zaopiekował... Odpowiedzialność za nią czułem?

Przecież to absurd! Przecież to ona zawsze była doroślejsza, dojrzalsza, pewniejsza, to ona o wszystkim decydowała, ona – jakkolwiek to teraz brzmi – brała czy była gotowa brać na siebie wszystko. Absurd, nie absurd, najważniejsze, że po raz pierwszy od niepamiętnych czasów czuję się dobrze! Myślę normalnie! Mówię normalnie! Odzyskałem mowę i – prawdę powiedziawszy –

mózg! Zmartwychwstałem! Byłem od stóp do głów zatruty jakimś czadem, a teraz oddycham!

Wreszcie oddycham! Normalnie oddycham! Chryste Panie, jak dobrze, jak może być dobrze.

Ma się rozumieć – jak zawsze w tego typu schorzeniach – przypływom gigantycznej euforii

towarzyszyły nawroty koszmarów. Przykład pierwszy z brzegu: niekiedy bywali jedynymi

pasażerami, jacy wysiadali w Sigle. Wtedy było przeraźliwie. Wtedy widok – o poczerniałych

z rozpaczy duszach zapomnijmy – wtedy sam widok tej unikającej się, jakby na ośnieżonym

peronie zabłąkanej, jakby przed sobą uciekającej pary rozdzierał serce. Jeszcze niedawno tak straszliwie bliscy, teraz tak straszliwie dalecy – dlaczego? Czym jest życie? Dlaczego można cierpieć tak bezgranicznie? Czym jest miłość i czym jest rozstanie? Dlaczego natura wytworzyła istoty żyjące w smutku i rozpaczy? Rozpacz, ból i łzy są gwarancją istnienia Boga? Dziękujemy bardzo. Nawet jeśli śmiech i radość są analogicznymi gwarancjami. W najlepszym razie może być śmiesznie? Ach, zbyt, Boże, rzadko, zbyt rzadko odkręcasz kurek z gazem rozweselającym. I po co Ci nasza śmierć? Po co Ci śmierć, skoro zmartwychwstanie jest wymysłem? Jula i Kornel na

zasypanym śniegiem peronie siglańskiego dworca. Idą każde w swoją stronę, idą ciężko, bardzo ciężko, głowy spuszczone, śniegu prawie metr.

Wiosną na farę zaczęły przychodzić pierwsze bardzo dziwne listy. Niby były to, jak się

spodziewano, listy od porywaczy, listy od szantażystów, listy od Oli, choć nie tyle od samej Oli, co od kogoś rzekomo bardzo jej bliskiego i wszystko o niej wiedzącego, i w jej imieniu obszernie się wypowiadającego – coś jednak było w nich niewiarygodnego, coś ordynarnego, coś błazeńskiego, coś nieludzko komedianckiego, jakby nie normalny człowiek je pisał, a ktoś zdrowo kopnięty, a może w ogóle nie człowiek, a jakaś wytresowana w składaniu liter i słów bestia albo inny golem.

Pełne potwornych błędów, wyklepane na nie wiadomo jak starej maszynie albo nagryzmolone

całkowicie dziwacznym jakby dziecinnym pismem kartki nie zawierały żadnych żądań albo żądania zupełnie wariackie.

Komendant Rakoczy ledwo rzucił okiem, od razu wiedział i od razu mówił, że to jest jakaś

gruba nieprzyzwoitość. Jakieś wysoce niestosowne, ale nic, absolutnie nic wspólnego ze

zniknięciem Oli niemające upiorne facecje – w najlepszym razie bełkot kogoś niezrównoważonego albo prędzej jeszcze jadowite gryzmoły kogoś o nie tyle złośliwym, co sadystycznym usposobieniu.

Listy mieszkańca bagien albo innego człekopodobnego! Tak czy tak, facet będzie miał kłopoty, facet albo babka, bo nie da się wykluczyć, wręcz wiele wskazuje, że te androny kobieca, a bardziej jeszcze samicza ręka wypisuje. Samcza bądź samicza, albowiem z jakimś rodzajem zezwierzęcenia ewidentnie mamy tu do czynienia. Nie pierwsze i nie ostatnie przeistoczenie się homo sapiens w bydlę. Człowiek, zwłaszcza płci żeńskiej, potrafi wszystko! Ale i ja, choćem chłop, nie baba, też potrafię wszystko i własnoręcznie tego szantażystę gryzmolistę czy tę szantażycę gryzmolicę złapię i pokażę, co znaczy charakter pisma! Pasem na dupie wykaligrafuję jej albo jemu kilka albo

i więcej czytelnych argumentów, a i parę hieroglifów na hermetyczną okrasę się znajdzie! Ma się rozumieć, żadnej samowoli! Droga służbowa nie została zaniedbana; uczyniłem – jak wiadomo –

kopie; do Katowic osobiście z plikiem oryginałów pojechałem i w komendzie wojewódzkiej, celem przeprowadzenia laboratoryjnych, grafologicznych i wszelakich innych badań, te obleśne gryzmoły złożyłem. Ale daję słowo, zanim oni badania przeprowadzą, zanim odpowiedź nadejdzie, autor lub autorka niewczesnej korespondencji dłoń moją na karku poczuje! Za kragiel i do ciupy!

Nikt nie lekceważył obietnic Komendanta, wręcz przeciwnie, wszyscy niemal dzień w dzień

czekali, aż się spełnią. Niektóre listy przychodziły pocztą; pieczęcie – jakby sam Belzebub przykazał – umyślnie cuchnącym smołą kopytem zamazane. Mniej liczne koperty ktoś nocą pod

ogromne jak wieka czterech trumien drzwi wsuwał. Kościelny o świcie znajdował, z ostrożnym

obrzydzeniem, niczym niewybuch pełen gnojowicy, podnosił z posadzki, zanosił księdzu

i nieodmiennie blady jak ściana, i lękliwie rozglądając się wkoło, za każdym razem powtarzał, że dokładnie o trzeciej nad ranem słyszał jakiś szelest, ale bał się i nie wstawał. Raz czy dwa razy jednak się przemógł i wstał, i na palcach podszedł do okna, i zdawało mu się, że widzi cień oddalający się przez park w stronę mostu, ale to akurat mogło mu się istotnie zdawać, szelest w sieni słyszał na pewno, cień mógł mu się ze strachu przywidzieć.

Tak czy tak, dane były i to niezbite; czas i miejsce znane, wystarczyło się koło trzeciej

w nocy gdzieś w pobliżu fary zaczaić i problem z głowy, zadanie jak na komendanta nadto – można by pomyśleć – proste. Równie proste, co niewykonalne. Bóg wie, jak przebiegle się Rakoczy

zasadzał, jakie czujki wystawiał, jakie zasadzki i pułapki zastawiał, jakie sznurki przeciągał, jakie alarmy konstruował – nikt ani nic się nigdy w żadne wnyki pod farą nie złapało; listy, owszem, czyjaś – w tej sytuacji niewidzialna w sensie ścisłym – ręka do sieni podrzucała. Co gorsza, z Katowic mimo licznych ponagleń żadna odpowiedź nie nadchodziła, a gdy nadeszła, hiobowy

miała charakter. Materiały złożone przez kapitana: Rakoczy Konstanty, Komendant posterunku

w Sigle Uzdrowisko, powiat Cieszyn, numer ewidencyjny taki a taki, dnia tego i tego

zarejestrowane jako tyle a tyle, łamane przez tyle a tyle, nie znajdują się aktualnie w zasobach Komendantury Wojewódzkiej.

Gdzie się zatem znajdują? Nie wiadomo. Zaginęły? Wszystko na to wskazuje, ale może się

znajdą. Może? Może. Kamień w wodę? Raczej tak. Raczej tak, choć wersje różne. Jedni twierdzili, że listy – rzekome listy Oli i rzekome listy jej – z czasem przestawało to być jasne – rzekomych porywaczy, a może towarzyszy życia, istotnie zaginęły i ślad nie pozostał – drudzy przeciwnie, a nawet z mocniejszym przekonaniem utrzymywali, że nie tylko nic nie zaginęło, ale że wszystko dokumentnie zostało zbadane i zanalizowane. Wyniki wszakże badań okazały się takie, że

natychmiast wszystko skryto, spalono, z ziemią zrównano. Po co popiół zrównywać z ziemią?

Celem wzmożenia grozy? Wyniki takie, czyli jakie? Nikt nie wie. Funkcjonariusze, którzy

dokonywali profesjonalnych analiz, objęci są klauzulą, przysięgą i kto wie jakimi jeszcze

zaklęciami absolutnego milczenia. Milczą, ale ponoć i tak w strachu żyją. W strachu? W strachu śmiertelnym. Aż tak straszne rzeczy z badań powynikały? Aż tak śmieszne.

Nigdy byśmy się ze skalami śmieszności czy straszności nie zapoznali, gdyby nie – rzecz

jasna – Fryc Moitschek. A bardziej jeszcze Pastorowa Mrakowa, która, jak się po latach okazało, z każdym listem w najwyższym sekrecie do Fryca osobiście gnała albo jakąś inną drogą tekst mu przekazywała. On po swojemu wąchając, smakując, macając, prześwietlając i Bóg wie co robiąc, każdą stronicę i każdą linijkę na pojedyncze elementy rozkładał, składał, przepisywał i w

skoroszyty wpinał; czy całe, czy literalne, czy poskracane, czy poszerzone, czy zredagowane – tego nie wie nikt, ale tak czy tak, słowa do rozważenia na dzień dzisiejszy są następujące: Szanowni państwo, nie zwracamy się o pomoc, ponieważ jesteśmy w sytuacji – jak przystało morderczej miłości – absolutnie beznadziejnej. Demony naszą historię opowiadają. Wisielcy zawsze zdawali się nam zbyt komiczni, podcinacze żył zbyt patetyczni, topielcy zbyt makabryczni – mimo to, by w wannie pełnej wody do stanu nieczytelności, a nawet niewysychalności nie doszło,

zadzierzgnęliśmy na szyjach pętle i zaostrzonym na osełce nożem ciachnęliśmy przeguby. Leżymy teraz wykrwawieni i przezroczyści, i choć jesteśmy trupami, czujemy ziąb. Skądinąd zgrana płyta.

Słyszeli państwo kiedykolwiek, żeby jakiemuś trupowi było ciepło? Planeta gęstnieje od szkieletów

– wszystkie lodowate. Ten sam konopny sznurek, który zadzierzgnęliśmy na szyjach,

przymocowaliśmy do korka i gdy sytuacja nabrała nieodwracalności, szarpnęliśmy resztkami sił.

Tak w każdym razie zakładaliśmy. Zakładaliśmy, że tuż przed szarpniemy. Ostatnie życiowe posunięcie: otwarcie odpływu. W razie jak byśmy nie zdążyli, liczyliśmy na jakiś śmiertelny skurcz, osunięcie ciał, opadnięcie przedramienia – każdy z tych już nieświadomych gestów powinien spowodować przynajmniej poluzowanie korka – sznurek cały czas jest napięty. Myśl, by po śmierci jak najmniej zawadzać, może nie stała się obsesją, ale kierowała wieloma rzeczami. Zwłaszcza nadmiernymi. Mało uzasadnionymi. Czysto irracjonalnymi. Dlaczego na przykład mieliśmy upór, by w wannie, w której nas znajdą, nie było ani krwi, ani wody, ani krwi zmieszanej z wodą?

Dopiero teraz umysł osiągnął lekkość, a język potoczystość. Baliśmy się mianowicie, że roztwór skamienieje i trzeba będzie nas wyrąbywać ze szkarłatno-czarnego kryształu. Albo obmywać z krwistej mazi. Pozycję przybraliśmy maksymalnie horyzontalną, żeby nie było problemów z prostowaniem ciał. Prawdopodobnie i tak się nie obejdzie bez łamania niektórych stawów.

Znajdziecie nas – licząc od otrzymania listu – najprędzej jutro, najpewniej pojutrze. Będziemy już solidnie skostniali. Przed skostnieniem, a nawet przed całkowitym skostnieniem nikt nie zdąży. Jak ksiądz wie, plemię skrzętnych trupostroicielek wymarło. Marta Sprinterka, stara Pechula, Helenka Pokropilówna – jakież to były specjalistki! Jakie błyskawice! Ani jednemu nieboszczykowi nie udało się zesztywnieć przed włożeniem do trumny. I przyodziewek był zakładany, póki ciepli byli.

Przybywajcie, trzy anioły. Zlatujcie pędem z gór, biegnijcie ścieżkami, zetrzyjcie krew, opatrzcie przeguby, zajrzyjcie do szaf i zdecydujcie, w jakie szaty nas oblec. Nie ma ich. Choć są – w końcu już jesteśmy, za chwilę będziemy po ich stronie. Zawsze coś się dzieje poza nami. Marnotrawić siły, by dojść? Lepiej przerwać sznur.

Do drogi nie zbieraliśmy się długo. Poszło z zaskoczenia. Wasi na zawsze: Nikita Nikitowicz i Nula Obrąpalska. PS: Dzwony nas wzywają.

Rozdział

XII

S igła jest trzustką, Sigła–Jaworznik wątrobą, Sigła–Martecznik – żebrem. Apokalipsa

nadciąga żółwim (żółcim?) krokiem. Bajędy, że gdzieś na świecie istnieje wstęp do rozstrzygnięcia, dawno przeminęły. Kruche były i wtedy, gdy je układano, dziś dziecinada nie do przyjęcia. Nikt już po staremu – ciepło, zimno – nie szuka. Gdzieś na kuli ziemskiej w pełnym majestatu albo zupełnie niepozornym miejscu; na wymarłych przedmieściach, w centrum handlowym, w głębi dziewiczej puszczy, za dworcem kolejowym, na szczycie albo u stóp skalistej góry, jest przestwór, furtka albo drzwi? Któż by w to wierzył? Oczywiście trochę żal, ale jak już żal, to uniwersalniejszy: dlaczego nie przyszło nam żyć na płaskiej Ziemi, wokół której gwiazdy się obracają? Została astronomiczna kulistość nie tyle z wejściem, co z opowieścią o wejściu tak skrytym, że może nie ma go wcale?

Trafić tam niepodobna, bo wszystkie wskazówki błędne i obłędne? A nawet jakby jakiś przypadek tam zawiódł, to wokół takie stężenie niewyraźności, że szkoda gadać? Sama opowieść to kosmiczne wyżyny w sumie nie wiadomo czego? Najwyższych umiejętności, najdzikszych pomysłów,

najgłębszej maligny, całkowitego hermetyzmu, tajnych szyfrów, rozmazanych liter, niedołężnego geniuszu autorów i innych natchnień? Swoją drogą: dlaczego Pan Bóg mówi niewyraźnie?

Dlaczego jego ulubionym środkiem wyrazu jest bełkot lub bohomaz? Zwierzęcy wrzask nad doliną coś znaczy? Pęknięcia tynku na suficie układają się w strzałki? Na Boga! Wymyślcie wreszcie takie bóstwo, żeby działało! Albo przynajmniej mówiło po naszemu.

Każde pokolenie ludzkie, każdy w ogóle człowiek może co najwyżej wyklepać swoją wersję: Bóg jest, Boga nie ma? Subiektywiści powiadają, że jest to w nas. Subiektywiści sentymentaliści poszerzają: w nas i przy nas. W najbliższej okolicy, w miejscu urodzenia, w krainie lat dziecinnych.

Nie w naszym widzimisię tak jest – w sensie ścisłym tak jest. Sigła nie jest jakimś sklerotyczno-sentymentalnym „naszym Jeruzalem” – jest Jeruzalem, bo jest Jeruzalem. Trzeba się z tym pogodzić, na rozwiązanie wszystkiego nikomu życia nie starczy. Powtarzamy to w koło, bo tak zostało wyliczone. Dokumentnie. Trzeba przestać drążyć, trzeba pogodzić się z opowieścią – to zostało dane: możność wysłuchania opowieści do końca ergo przed końcem. W siódmej, dziewiątej albo ostatniej izbie, na nakrytym białym obrusem stole leżą zapisane kaligraficznym pismem stronice. Nic innego nie wchodzi w grę. Magiczne zaklęcia, mityczne labirynty, układy kart i przedmiotów, rzeźby i obrazy, nawet słowa starych modlitw za długo nie działają, by wreszcie zadziałały.

Rozwiązanie nadciągało krokiem równie wolnym, co panicznym. Ale nadchodziło. Przełom

się zaczął od białego mantla. Biel białego prochowca rozjaśniała przynajmniej niektóre ciemności.

Dopiero teraz widać wyraźnie i niezbicie: biały płaszcz młodego Wzmożka lekko, bo lekko, ale przechylił szalę ku jasności.

Jako się rzekło i jak doskonale pamiętamy – rozmaite wieści pani Odstertschilowa

przynosiła, krwawe, tragiczne, komiczne – zawsze jednak, nawet w najmniej wiarygodnych, był

cień prawdopodobieństwa. Z ręką na sercu trzeba przyznać: na ogół nawet najbardziej fantazyjne sensacje Odstertschilki sprawdzały się jak nie dosłownie, to metaforycznie; jak nie w całości, to częściowo.

Kiedy przyszła z wiadomością, że duch zmarłego rok temu pana Kubatschke wrócił do

domu i po staremu urządza sceny, i zwłaszcza nie daje żyć sublokatorowi inżynierowi Sikorze, któremu wdowa trzy tygodnie temu wynajęła pokój – nie wyglądało to zbyt wiarygodnie. Duch

jednak był. Wrócił i wszczynał rabany. Owszem czynił rzeczy nieco, jak na ducha, dziwne, na przykład strzelał szelkami sublokatora, niby czysta breweria, ale jak wziąć pod uwagę, że

nieboszczyk szczególnie zajadle atakował podczas porannego golenia, gdy szelki założone były na goły tors, a ostrze brzytwy sunęło po skórze – robi się mniej wesoło. Pokaleczone oblicze inżyniera Sikory widzieli wszyscy, ale byli też świadkowie, co widzieli jego dosłownie zmasakrowane plecy.

Kiedy Odstertschilka oznajmiała od progu, że wszyscy, jak stoimy, natychmiast mamy się

odziewać i biec, i las na Kamienistym przeczesywać, bo Emilka Morżolikówna wiszący w ogrodzie sznur do suszenia prania obcięła i z gotowym stryczkiem w garści płacząc i krzycząc, że już po życiu, do lasu poleciała – nie bardzo chciało się nam wierzyć.

Zwłaszcza obcięcie sznura wyglądało nierealnie, zupełnie – szczerze mówiąc –

fantastycznie. Samobójstwo samobójstwem, ale obcinanie sznura? Nasi wisielcy używają albo

pasków do spodni, albo postronków do wiązania krów, albo po prostu – tak jak uczynił swego czasu ojciec panny Pinkas, Pius Pinkas XIII – kupują mocny szpagat u Rotha. Marnotrawstwo jest, ale jest minimalne! O żadnej dewastacji mowy nie ma! Postronki, paski i nowiutkie szpagaty owszem tracą pragmatyzm, ale z miejsca zyskują rangę magicznych talizmanów. Wiadomo: kto ma sznur

wisielca, temu bieda nic nie zrobi. I to przez długi, bardzo długi czas. Do końca? Może i tak się zdarzyć.

Nieraz toczy się walka; niby wiadomo, że pętla należy się temu, kto wisielca znalazł,

wszelako postronnym takie wygrane trafiają się rzadko; przeważnie wiszących mężów znajdują

żony, ich reguła wiecznej szczęśliwości wynikającej z posiadania stryczka nie obejmuje; komuś powinny konopne czy skórzane sacrum oddać, niby o tym wiedzą, ale niekiedy rozpacz czy inny zakłócający przytomność stan ducha jest tak wielki, że trzeba zabiegać, a nawet naciskać.

Do dziś się ludzie śmieją, że młody Somnambulmeister – tak jest: syn organisty – tak długo

zabiegał i tak długo naciskał na wdowę po bracie pana Trąby, Paulu Johanie, że w końcu się z nią ożenił. – Dopiero ma stryczek! – wykrzykują jedni. – Widział kto kiedy, żeby baba była od chłopa trzynaście roków starsza? – A widział kto kiedy parę tak szczęśliwych ludzi? – pytają drudzy i mają świętą rację. Reguła przynoszącego szczęście stryczka została w tym wypadku dowodnie i jak mało kiedy potwierdzona – skryta na dnie komody pętla, na której z do dziś nieznanych powodów

powiesił się nieszczęsny Paul Johan, daje szczęście jej posiadaczowi. A że posiada on prócz stryczka i wdowę po wisielcu – cóż to za komplikacja?

Komplikacja by była, gdyby sznur był obcięty! Ukradziony! Jakby pochodził z jakiegoś

lekkomyślnego demontażu! Wtedy nie wiadomo, czy stryczek jest stryczkiem, czy należy się temu, co wisielca znalazł; czy należy do poszkodowanych właścicieli i im trzeba go zwrócić. Z jednej strony sznur wisielca daje fart, z drugiej kradzione nie tuczy, obcięte nie koi.

W Sigle nigdy nikt żadnych sznurów, żadnych szpagatów, żadnych tasiemek nie obcinał!

Zawsze się wszelkie na amen nawet zapętlone, do imentu skamieniałe i gordyjskie w sensie ścisłym węzły rozplątywało. Nawet katolicy nauczyli się takiej skrzętności! Nawet największe lekkoduchy!

Weźmy choćby Kornela – niby przyszły ksiądz, a przecież żaden pedant. Nieszczęsny,

bezpowrotnie porzucony kochanek ze złamanym sercem i przekreślonym życiem, przez pewien

czas nieistniejący, bo w czystą rozpacz obrócony, praktycznie martwy – jedyna funkcja życiowa, tęsknota, skonać mu nie pozwalała – któż ma większe prawo do roztargnienia , a nawet niedbałości?

Ty tylko jesteś i twój duch półżywy, początek bólu zbliża się do ciebie, cienie spod wieży

ruszają w twoją stronę. Od teraz tysiąc, sto tysięcy razy będziesz sobie wyobrażał jej powrót, ale ona nie wróci. Minuty bez niej, dni bez niej, miesiące bez niej. Wtorek bez niej, środa bez niej, czwartek bez niej, piątek bez niej. Dalej szkoda gadać, w koło rzecz biegnie. Będziesz się uczył żyć bez niej, będziesz się uczył spać bez niej, budzić się bez niej, wstawać bez niej. Bez niej straciłeś władzę w nogach, będziesz się uczył chodzić bez niej. Będziesz się uczył jeść bez niej, czytać bez niej, ubierać się bez niej. Bez niej oślepłeś, będziesz się uczył spoglądać na świat bez niej. Bez niej zaczniesz się dusić, minie sporo – w najlepszym razie – miesięcy, zanim nauczysz się oddychać bez niej. Płytko, bo płytko, ale na wegetację starczy. Będziesz miał na wszystkie nauki bezmiar poranków, zmierzchów, nocy i ciągnących się jak lata dni. Czas wreszcie zwolni i zaznasz grozy tej powolności. Zawsze cię przerażał jego bieg, pęd, lot odrzutowy; ile razy opłakiwałeś pożar czasu teraźniejszego? Ile razy modliłeś się, trwaj, chwilo? Trwaj, godzino! Nie przemijaj, soboto! Masz, czego dusza pragnęła, modlitwy wysłuchane, ale łzy niewyschnięte. On zwalnia tylko wtedy i tylko po to, by się popastwić, smakuj swą udrękę. Bałeś się śmierci? Teraz módl się, oby przyszła jak najprędzej; jej – ma się rozumieć – też nie będzie śpieszno, nie martw się, przed tobą długie, bardzo długie życie.

Ileż mu się jabłek, kiełbas, serów i czego tam jeszcze do Warszawy posyłało! Zawsze

(zawsze!) w rzetelnie zawiązanych pudłach i zawsze z przykazaniem, by wszystkie węzły

rozsupływał, by żadnych sznurków nie przecinał, by starannie je zwijał i do domu przywoził. I co?

I nic. Uduchowiony, zamyślony, roztargniony, obolały, poraniony, zrozpaczony, w zasadzie cały czas nieprzytomny i nieobecny, praktycznie z codzienności wykluczony, w tej akurat sprawie

spisywał się na medal. Nie przecinał, rozplątywał, zwijał i przywoził. Niezmierzona jest moc siglańskich atawizmów!

A przedtem! A potem! Ileż paczek z Unry przychodziło, ile kartonów, ile darów w stanie

wojennym, ile leków nie do zdobycia sam Biskup przywoził, ile par szwajcarskich okularów, ile wszelakiego dobra w ciężkich chwilach niemieccy ewangelicy przysyłali – niektóre opakowania w sieciach szpagatów i pętli nie tylko na amen zadzierzgniętych, ale i lakiem zalakowanych. I co?

I nic. Rozplątywało się. Odłupywało się lak i rozplątywało się węzły. Owszem w niektórych

domach zdarzali się gwałtownicy, co po paru godzinach za nożem zaczynali się rozglądać, ale miarkowało się ich, retoryczne zresztą były ich groźby, nawet najwięksi popędliwcy nie odważyliby się ostrza użyć. Przecinać sznur? Była to rzecz niepojęta. Obcinać sznur wiszący w ogrodzie?

W naszym języku nie było takiego zwrotu.

– Odwiązała sznur? – starka zadała pytanie wyłącznie celem uświadomienia Odstertschilce,

jak zabawnie się przejęzyczyła.

– Skąd odwiązała! Obcięła! Wiem, co mówię, a mówię, że obcięła. I to podobno, aż mi się

samej wierzyć nie chce, nie nożyczkami, a nożem! Flanelową koszulę, co już była prawie sucha, tak jest, zdjęła i złożyła, ale zamiast choćby na jakim kamieniu, na trawie położyła!

Nie trzeba było niczego więcej. W gruncie rzeczy to, co z początku sprawiało wrażenie

czystego wymysłu, było warunkiem czystej prawdy. Tylko śmiertelna desperacja, tylko

podniesienie ręki na własne życie usprawiedliwiało obcięcie sznura w ogrodzie, a i to nie do końca.

Przeczesywaliśmy las, ale jakoś ospale i bez przekonania. Ktoś, kto nożem byle jak ciachnął sznur na bieliznę i wiszącą na nim flanelową koszulę wprawdzie poskładał, ale położył na ziemi – był już nie z naszego świata. Znaleźliśmy Morżolikównę żywą, ale to nie znaczy, że pomiędzy nas wróciła.

Kiedy Odstertschilka nie od samego progu, ale wcześniej, już podczas biegu przez

podwórze wykrzykiwała, że niedługo koniec świata, bo u Rotha wszetecznice babilońskie nago, całkiem nago tańczą na stołach – w pierwsze wierzyliśmy średnio, w drugie w ogóle. Koniec świata był w każdym razie o wiele prawdopodobniejszy od gołych tancerek. O końcu świata ciągle się słyszało. Kolejne daty wciąż się pojawiały; a to zielonoświątkowcy, a to badacze Pisma, a to jehowici nieustannie podawali jakieś absolutnie pewne terminy: szósty kwietnia, dziesiąty sierpnia, drugi, w ostateczności dwudziesty października. Na ogół dni sądu przechodziły bez echa, ale w końcu któryś mógł zaskoczyć, całkiem wykluczyć się tego nie dało. Natomiast babilońskie

wszetecznice u Rotha były wykluczone całkiem, takie rzeczy nie mieściły się ani w permanentnie do blagi gotowych głowach, ani w najbardziej apokaliptycznych proroctwach. Okazało się na

odwrót: końca świata jak zwykle nie było, niezwykła rozpusta, owszem, eksplodowała. Sąsiadka myliła się tylko w drobiazgach: nie w czasie akcji, nie za życia, a dużo później, nie na stołach, a na podium dla orkiestry i nie wszetecznice babilońskie, a czeskie striptizerki tańczyły u Rotha.

Ale kiedy Odstertschilka wpadła jak bomba do kuchni i zesztywniałymi z grozy usty

wycharczała, że starzy Wzmożkowie sprawili młodemu biały płaszcz – byliśmy pewni, że

zwariowała w sensie ścisłym.

– Jaki biały płaszcz?

– Popelinowy.

– Płaszcz z białej popeliny?

– Tak jest.

– Nie ma takich szat. – Starka zdawała się oddychać z ulgą.

– Są.

– Nie ma. Biała może być niedzielna koszula albo ślubna suknia. Białe są księżowska alba

i lekarski fartuch. Niektórzy letnicy mają białe kabaty, a i to tylko artyści czy pisarze. Towarzysz Goniec czasem przyjeżdża w prochowcu, ale zielonym, ciemnozielonym, tak ciemnozielonym, że

prawie czarnym. Doktor Branny ma szarą – i tak grubo za jasną – popelinową kapotę. Parę

siglanek, o nazwiska mniejsza, ma za dużą skłonność do nieskromnie przeświecających

seledynów... Ale biały prochowiec? Jest coś bardziej niepraktycznego? Niemożliwe. Tak

niepraktyczne, że niemożliwe.

– Do tej pory niemożliwe, od dziś możliwe. – Odstertschilka na ogół była przeciw

sensacjom, które przynosiła, ale przyrodzone kabotyństwo plus nabyta pycha wysłanniczki

ważnych wieści sprawiały, że niekiedy się gubiła. – Możliwe nie w sensie, że teraz białe płaszcze nastaną, ale w sensie, że kazus jest, Wzmożkowie młodemu biały płaszcz kupili.

– Gdzie?

– W Bielsku. W nowym domu towarowym.

– Bolszewicy białe płaszcze na rynek rzucają? Uznali, że naród już doszczętnie zbzikował

i wszyscy za pielęgniarzy z domu obłąkanych się przebiorą?

– Wszyscy nie, to są kosztowne palta dla zamożnych elegantów. Wzmożkom na wyglądzie

zawsze zależało.

– Na zewnętrznych pozorach. Specjalnie do Bielska pojechali?

– Tak jest. Specjalnie do Bielska po biały płaszcz pojechali.

– Już ich niedługo?

– Nikt nie zna dnia ani godziny.

– Nikt nie zna, ale jak dzień przyjdzie i godzina wybije, niektórzy będą wiedzieć za co.

– Zależy, czy dany im będzie żywot wieczny, czy co innego.

– Za biały płaszcz żywot wieczny? Pani też niedługo, pani Odstertschilowa?

– Ja nie oceniam – Odstertschilka odrzuciła w tył głowę, jakby gwałtowny krwotok buchnął

jej z nosa – ja nie oceniam, ja tylko powiadamiam.

– Biały popelinowy prochowiec? – Pan Naczelnik zdawał się lekko zbity z tropu. Na ogół

perfekcyjnie pilnował roli człowieka, który niejedno widział i którego nic nie zdziwi; przychodziło mu to bez trudu, w końcu był człowiekiem, który niejedno widział i którego nic nie zdziwi – tym razem jednak zachwiał się, zająknął, był niczym wybitny aktor, który zupełnie nieoczekiwanie, może nawet pierwszy raz w karierze zapomniał tekstu. – Biały popelinowy prochowiec? –

powtórzył powoli i zamilkł, i dopiero po dobrej chwili próbował odzyskać rezon. Nie wyglądało to przekonująco. – Biały popelinowy trencz...? W zasadzie czemu nie...? Na niedzielę...? Do kościoła?

W kościele ławki czyste, kościół nie szkoła...

– Kiedy właśnie do szkoły młody Wzmożek ma w tym płaszczu chodzić.

– Nie!

– W tym rzecz. Z tym przychodzę. O sam biały mantel nóg bym nie zdzierała. Ale biały

mantel na co dzień?

– Chryste Panie! Zstąp i ratuj nas! Skąd to wiecie? W zasadzie skąd to wszystko wiadomo?

– A stąd wiadomo, że Wzmożkowie prosto z Bielska do krawca Dolinnego pojechali.

– Żeby ciemną gabardyną płaszcz pokrył?

– Żeby rękawy skrócił. Obciąć kazali.

– Zagiąć, zagiąć do środka?

– Nie. Zagięte źle wyglądało. Kazali obciąć.

Za dużo dobrego. Więcej niczego nie było trzeba. Starka Zuzanna zastygła w takiej pozie,

w jakiej zastygała, gdy docierały do niej wieści o śmierci pierwszego męża, o wybuchu wojny z Niemcami, o wejściu bolszewików, o śmierci najmłodszego syna, o zaginięciu Oli Mrakówny –

identyczna, a nawet tragiczniejsza była jej poza. Nie miała nawet siły powiedzieć: „rękawów się nie obcina”. Nigdy pod żadnym pozorem żadnych rękawów się nie obcina. Obcięcie sznura na paczce czy nawet w ogrodzie w porównaniu z obcięciem rękawa to jest psińco. Rękawy się ewentualnie zagina, zawija, podwija – tam gdzie są zagięte, tworzy się masywny mankiet, jest cieplej, materiał

mniej się niszczy, można wpuścić do środka i wypuścić na zewnątrz, można zaprasować albo

umocnić fastrygą, w ostateczności w takim zagiętym rękawie jest naturalny zapas tkaniny, jakby –

nie daj Boże – potrzebna była jaka łata. Rękawów się nigdy i pod żadnym pozorem nie obcina...

A już obcinanie rękawów w dziecięcych przyodziewkach to jest łamanie praw człowieka.

To jest zbrodnia przeciw ludzkości. To jest rzeź. Kto obcina sznur w ogrodzie, albowiem pragnie się na nim powiesić, godzien jest potępienia, ale w jego zamiarze jest logika – kto chlasta Bogu ducha winien rękaw, uprawia czystą anarchię, ślepy terror, krystaliczny nihilizm. Z nogawkami tak samo. Przecież za rok to, co teraz fest za długie, będzie tylko trochę za długie, za dwa lata w sam raz, a za trzy za krótkie – z czego wtedy nadstawiać? Młody Wzmożek nawet jak już nie rośnie, lada chwila grubnąć zacznie, przybywać go będzie. Tak czy tak: wciąż dzieckiem jest, a dziecku nigdy nic ani się nie kupuje, ani nie obstalowuje na miarę. Zawsze na wyrost.

Na pamięć znaliśmy takie nauki, we krwi mieliśmy takie zasady. We krwi i na sobie.

Wszyscy chodziliśmy w za obszernych płaszczach, za dużych marynarkach, za długich spodniach.

Buty za wielkie o dwa, a nieraz i trzy numery zawsze się wypychało gazetami, rękawy koszul

podwijało i podpinało gumkami; swetry do kolan, kapoty do kostek.

Państwo Holeksowie sprawili na przykład młodemu kożuch, przy którym płaszcz

ogólnowojskowy był jak ciasna kamizelka. Przez dobre trzy lata Tomek miał prezencję chodzącego namiotu – przez następne trzy ogromne i z każdej strony podwinięte skóry nabierały pozorów

przyodziewku człowieka neandertalskiego, potem uczłowieczenie ruszyło pełną parą: przez pewien czas Tomek wyglądał niczym jego przodkowie sprzed dwu tysiącleci, potem gigantyczny skok

cywilizacyjny: w za dużym kożuchu niczym się nie wyróżniamy – jesteśmy jak wszyscy. Potem

zaczęły się tryumfy króla mody: przez ładnych parę lat kożuch był minimalnie luźny, później miarowy, następnie pasował jak ulał, potem rękawy stały się trochę za krótkie, ale w ramionach nadal był pewien luz, następnie rękawy stały się zdecydowanie za krótkie, ale ponieważ

w ramionach było akurat – Holeksowie zdecydowali się rękawy nadstawić i całość pokryć czarną farbą: kuśnierz pan Mizera z Bładnic wykonał robotę z właściwym mu mistrzostwem; finał był

imponujący. Po piętnastu latach upadków i wzlotów, po piętnastu latach łażenia w tym samym

okryciu Tomek Holeksa osiągnął apogeum – wyglądał jak pilot Dywizjonu 303 w brytyjskiej kurtce lotniczej; wszystkie panny (wszystkie z wyjątkiem – ma się rozumieć – Mrakównych) na jego

widok – jakby dopiero teraz miał coś osobliwego na sobie – chichotały.

Mówcie, co chcecie, a ja zaprawdę powiadam wam: w klasie maturalnej mieć na sobie te

same szaty, co na początku podstawówki – nie jest złą rzeczą. W tym samym czasie i w tym samym odzieżowym aspekcie przebyć cały – od kamienia łupanego do dziś – rozwój ludzkości jest rzeczą jeszcze lepszą.

– Dolinny zgodził się... – starka powoli dochodziła do siebie – Dolinny zgodził się rękawy

obciąć?

– Zgodził się, ale musieli zapłacić podwójnie.

– Za pieniądze wszystko ten zbir zrobi.

Dla młodego Wzmożka i jego białego płaszcza nastały czarne dni. Nikt jeszcze nie wiedział,

że w porównaniu z ciemnościami, które nadejdą, jest bardzo widno.

– Wzmożek! – niebotycznie wysoki i chudy jak szczapa historyk Łatzny jak zwykle

tanecznym krokiem wbiegał do klasy – Wzmożek! Chłopcze drogi! Nie udawaj Greka! Greka

udajesz! Podobno, jak przystało prawdziwemu Grekowi, białą chlamidę przywdziałeś! A czy ty

wiesz? Czy ty w ogóle wiesz, co to takiego chlamida? Nie wiesz? Chłopcze biedny! Naprawdę nie wiesz? Znów pan profesor musi wszystkiego cię uczyć? Pragniesz moich nauk? Uważaj! Patrz! –

Historyk Łatzny ujmował kredę i kilkoma ruchami wyczarowywał na tablicy podobiznę greckiego młodzieńca w wiadomej szacie, Łatzny w ogóle miał skłonność do rysowania młodzieńców

w różnorodnych – w jednakiej mierze historycznych, co kusych – szatach; zawsze mu wychodziły nieco zbyt opięte kaftany, zbyt rozchełstane giezła, nawet średniowieczne zbroje zdawały się zawierać jakieś ryzykowne prześwity. W tamtych jednak czasach nie drążono ani nie rozwijano tego rodzaju tematów, nie nazywano tego rodzaju skłonności – nie snuto nawet domysłów – co

najwyżej uśmiechano się znacząco, a i to z najwyższą delikatnością.

– Wzmożek, dziecko drogie – pytała zatroskanym głosem biologiczka Frau Scherschennick

– co ja słyszę? Wymusiłeś na rodzicach kupno białego palta? Skąd ci się to wzięło? Ja wiem, że chłopcy dojrzewają później, ale to nie powód... – Frau Scherschennick nagle peszyła się i zasępiała.

– Przepraszam, pomyliłam... Dziewczynki dojrzewają później... Nie! Dobrze mówię: chłopcy

dojrzewają wcześniej, to znaczy, później... Nie! Dziewczynki! Chłopcy! Dziewczynki!

Geograf Kschyvonny Wzmożka zostawiał sobie na deser, najprzód z właściwą mu pasją

i niebywałą swadą dowodził, że strefy klimatyczne również są regulowane przez potomków króla Dawida, potem dopiero wzywał nieszczęśnika do tablicy. – Wzmożek, podobno jesteś specem od

bieli... Bardzo dobrze, ale sama biel to mało, trzeba jeszcze wiedzieć, kto za bielą stoi, jakie siły za bielą stoją, kto chce, by wszystko zdawało się nam białe, gdy w istocie nie tylko nie jest białe, ale jest inne, ewidentnie inne, zielone, żółte, szare, czerwone, a zwłaszcza czarne? Dlaczego? Kwestia białych szat i białych mundurów nie jest bez znaczenia. Wiadomo, który z dostojników świata jest od stóp do głów odziany na biało. Biel to jest kolor niewinności czy barwa Antychrysta? Zastanów się, a jeśli wiesz bez zastanowienia, to wymień flagi państw, na których przeważa biel. Podoba mi się twój płaszcz, ale przecież wiesz, że biel jest znakiem kapitulacji? Poddania się? Wiadomo, że nie o ciebie idzie, a o Polskę, czyli też o ciebie, boś Polak. Polak na biało ubrany, ale Polak. Polak osaczony, ale jeszcze Polak. Polak w likwidacji, ale nadal Polak. Polak spisany na straty...

Dlaczego? Bo ktoś tego chce! Kto? Kto chce naszego poddaństwa i kapitulacji? Kto chce, byśmy byli białą plamą na mapie świata, a zwłaszcza Europy? Ktoś. Ktoś tego bardzo chce... Bardzo...

Bardzo...

Wicedyrektorka, pani podpułkownik Branicka, która jako fizylierka przeszła od Lenino do

Berlina, białym płaszczem Wzmożka wzruszała się do łez i snuła opowieści o trzech

kościuszkowskich oficerach, którzy pomimo warunków frontowych mieli na sobie – dzień w dzień

– odprasowane mundury, pachnieli wodą kolońską, a jeden z nich – nie uwierzycie – dzień w dzień wiązał pod szyją oślepiająco biały fular.

Profesor Niebiańczyk, klasyczna chudzina z wiecznie nieumytą głową, która uczyła robót

ręcznych i która domagała się, by mówić do niej Jolu, na paru kolejnych lekcjach polecała

Wzmożkowi, by na jednej nodze przynosił swój legendarny prochowiec z szatni; następnie z wielką przyjemnością go przymierzała i dobry kwadrans w nim paradowała – trzeba przyznać było jej do twarzy; nieświadomi, a może świadomi rzeczy braliśmy lekcję przeistoczenia, jakie może dać

kobiecie trafnie dobrana szmata. We Wzmożkowym płaszczu Niebiańczyk nabierała czaru i seksu, biust jej wyrastał, ruchy stawały się powabne, nawet strąki tłustych włosów zdawały się lśnić oliwkowo.

Rusycysta Niebroń – erudyta niebywały, pijak jeszcze większy – pojawiał się na lekcjach na

niezłym rauszu i ni stąd, ni zowąd, tłumaczył całej klasie, że z bisioru nie szyje się płaszczy, a jedynie cudną bieliznę damską i że powiedzenie: biały bisior to w zasadzie masło maślane, bo w starożytności delikatna ta, z włókien małży tkana, tkanina z natury rzeczy była biała. Bjała i z biisjoru! – zaciągał z lwowska i im bardziej był podniecony, i na im głębszej bani – tym bardziej zaciągał.

Skłonność do gorzały go zgubiła. Niejeden w dziejach przypadek i nie pierwsza dygresja.

Z czasem dystans czterdziestu pięciu minut stawał się dlań nie do przebycia; dwa, trzy, a z czasem nawet cztery razy przerywał lekcję i celem wzmocnienia się łykiem z trzymanej za pazuchą płaskiej manierki (uwagę o nieistniejącym jeszcze wówczas odrażającym słowie „piersiówka” darujemy

sobie) wychodził do kibla – wszyscy o tym wiedzieli i jakoś tolerowali, jakoś przymykali oczy.

Cezary Niebroń prócz rosyjskiego mówił jeszcze po angielsku, francusku, litewsku i włosku, i w ogóle był nie tylko wykształconym, nie tylko światłym, nie tylko bystrym, ale też wielce

charyzmatycznym nauczycielem. Dołóżmy wyjątkowe poczucie humoru i dżentelmeński sposób

bycia – łatwiej będzie zrozumieć, dlaczego raz po raz wybaczano mu gorzałkową słabość. Gdy

jednak któregoś dnia jak zwykle wyszedłszy się pokrzepić, nie tylko nie wrócił na lekcję, ale na wiele godzin w zupełnej nieprzytomności zaległ w ustronnym miejscu, sytuacja stała się gęsta i graniczna. Nastąpiło słynne ostatnie ostrzeżenie, ostatnie w sensie ścisłym! – Jeszcze jeden tego rodzaju, co tam zresztą tego rodzaju! Jeszcze jeden tysiąckrotnie mniejszy wybryk! Jeszcze jeden ślad alkoholu! Jeszcze jeden ślad kropli alkoholu w pracy czy przed przyjściem do pracy, a nastąpi koniec! Absolutny koniec! Rozumiemy się, panie profesorze? – wicedyrektor podpułkownik

Branicka ton rozkazujący miała opanowany perfekcyjnie i nie na darmo. Swego czasu robił on

wrażenie nie tylko na kościuszkowskich ochotnikach, po latach nie tylko na nas. Na Niebroniu także. W każdym razie długo – a jak na jego obyczaje bardzo długo – wszystkim się zdawało, że rygor ostatniego razu działa. Przez ładnych parę miesięcy (pijacka zapaść miała miejsce w styczniu), aż do samych wakacji, profesor prowadził się wzorowo: ani w domu, ani w szkole, ani śladu kropli wiadomo czego, o manierce czy rozleglejszych wybrykach nie wspominając. Mało

tego! Po wakacjach wrócił w jeszcze lepszej formie, niż wyjeżdżał, a wyjeżdżał w świetnej. Ale wrócił olśniewający: szczupły, opalony, z błyskiem w oku, pełen ochoty do życia, wiele czasu i forsy na międzymiastowe rozmowy z kimś tego lata poznanym poświęcający; listy – ponad

wszelką wątpliwość głęboko uczuciowe – piszący i otrzymujący – słowem jesień była piękna tego roku – do czasu niestety.

Fatalna godzina wybiła! Jedni powiadają, że wybiła, bo specjalnie długo oczekiwany list

specjalnie długo nie nadchodził, inni twierdzą, że w feralnej nie godzinie, a wręcz minucie talerzyk z pralinkami nasączonymi likierem znalazł się zbyt blisko, jeszcze inni, że poranny dygot wrócił

bez powodu i przez swą nagłość, i przez swój brak jakichkolwiek uzasadnień był – szczególnie!

szczególnie! – nie do zniesienia.

Doczekawszy, czy nie doczekawszy listu, zjadłszy, czy nie zjadłszy czekoladkę, obudziwszy

się z dygotem, czy bez – biedny profesor wpadł z powrotem w szpony nałogu, a apogeum, czy

raczej najgłębszy – też w sensie literalnym – upadek zdarzył się nie tylko w złym czasie, ale i w złym, a prawdę powiedziawszy: w najgorszym z możliwych miejscu. Podczas mianowicie

niezmiernie uroczystej akademii szkolnej kompletnie pijany rusycysta osunął się z krzesła i zlawszy się w portki, usnął na podłodze. Krzesło stało za stołem prezydialnym, stół na podium, akademią czczono rocznicę rewolucji październikowej. Czyż trzeba coś jeszcze dodawać? Nie. Wyrzucony na pysk Niebroń dołączył do sławnych siglańskich pijusów i był przez nich – nie tylko z racji swej gigantycznej wiedzy, pięknej polszczyzny i osobistego czaru – wielce szanowany. Poza wszystkim w całym tym nieszczęściu, a nawet tragedii miał fart – w tamtych czasach nie takie ekscesy

uważano za zamach na ustrój i nie za takie rzeczy zsyłano na białe niedźwiedzie; na ochlaptusa rusycystę najwyraźniej machnięto ręką; aż dziw, że siglanom nie zdało się to podejrzane.

Dwaj stuprocentowi faceci z naszego grona nauczycielskiego: wuefista Latinik i chemik (tak

jest, syn rzeźbiarza) Zatloukal, niby na płaszcz Wzmożka nie zwracali najmniejszej uwagi, ale gdy od czasu do czasu zamykali się w sali gimnastycznej, by na małe bramki jeden na jednego pograć, to stamtąd dochodziły nieprzypadkowo wiadomy motyw eksponujące okrzyki: – Aleś dał plamę!

Chyba białą! Chyba czarną! Szmateś puścił! Białą! Biel do zera! Biała flaga!

Ciężki, ciężkiej postury polonista pan Sztwiertnia ciężkim krokiem podchodził do katedry,

ciężko za nią siadał, wydobywał zza pazuchy ciężki tom, otwierał na zaznaczonej stronie i bez słowa wyjaśnienia zaczynał czytać i czytał długo: „W wielu zwykłych, naturalnych przedmiotach białość podnosi i uświetnia ich klasę, niejako udzielając im jakowychś szczególnych własnych zalet

– dotyczy to na przykład marmurów, kamelii i pereł; różne ludy uznały, że barwa ta odznacza się pewnym monarszym dostojeństwem; nawet wspaniali barbarzyńscy królowie Peru umieścili tytuł

«Władcy Białych Słoni» przed wszystkimi innymi górnolotnymi atrybutami swej władzy;

współcześni królowie Syjamu rozwinęli tego samego śnieżnobiałego czworonoga na swym

królewskim sztandarze; na fladze hanowerskiej widnieje jedynie sylwetka śnieżnego rumaka;

wielkie imperium Austrii, cezarowy spadkobierca przepotężnej Romy, przyjęło jako kolor

monarszy tę samą cesarską barwę. Prócz tego biel zawsze oznaczała radość, jako że u Rzymian białym kamieniem znaczyło się dzień wesoły; w innych doczesnych czuciach i symbolach kolor ten stał się godłem wielu wzruszających i szlachetnych spraw – niewinności oblubienic czy

dobrotliwości starców etc., etc.” – zdało się chwilami, że pan Sztwiertnia nie tylko jeden rozdział, ale całą księgę, cały traktat o białości odczyta, umordowawszy jednak nas i siebie do granic, dawał

luzy.

Jeden jedyny Eleazar Tlołka w wiadomej sprawie nawet się nie zająknął, nikogo to nie

zdziwiło, ten akurat profesor był nie tylko ponad takie sprawy, był – jak nie tylko organista Somnambulmeister mawiał – ponad wszystko. On milczał – reszta darła się tym bardziej.

Zewsząd jakieś okrzyki dochodziły, było ich tyle i były tak pospolite, że gdyby nie zdarzyło się to, co się zdarzyło, nie chciałoby się nam Wzmożka dodatkowo gnębić. W swej białej i – na tle naszych ogromów i luzów – kusej jesionce wyglądał pomiędzy nami niczym biały baranek

w stadzie czarnych owiec – wystarczająca hańba i wystarczająca nieprzystosowalność. Zaszło

jednak to, co zaszło, i z każdej, także z naszej strony słychać było: biała dama! Moby Dick! Biały Kruk! Biały krzyż! Biała broń! Ojcze święty! Siwy gola! Biały dom! Białe noce! Biały welon!

Biały koń! Biała kawa! Biały dym! Białe wino! Biała toń! Biały karzeł! Jasna krew! Biały wiersz!

Biała karta! Biała magia! Biały Murzyn! Biała izba! Orzeł biały! Biała bułka! Czarny chleb! Czarny dres.

Zbyt szczegółowa analiza jadowitej recepcji Wzmożkowego płaszcza daleko nas nie

zaprowadzi, chyba że na manowce. Podkreślić jedynie trzeba, że była ona podwójnie, a nawet

wielokrotnie jadowita. Rozeszła się wiadomość, że Ola Mrakówna ma z tym niedołęgą jakieś

konszachty. Ludzie jak to ludzie: zaczęli jedno z drugim łączyć. Dziewucha zamiast cudaka

w białej szmacie pogonić, rozpowiada na dodatek, że nie tylko nie ma nic przeciwko białemu

mantlowi, ale wręcz uważa, że jego właściciel wygląda w nim bardzo przystojnie. Od razu

wiadomo: szyją na boku. Nikt ich wprawdzie nigdy razem nie widział, ale podobno listy pisali.

Choć i to niepewne, a nawet wątpliwe. Jakby naprawdę pisali, przynajmniej niektórzy dobrze by wiedzieli, co piszą. Nic więcej? Upierano się, że do jakichś spotkań dochodzi, ale gdzie, kiedy i co robią – nawet najbardziej wtajemniczeni nie próbowali udawać, że wiedzą. Dokładna – jak widać po latach – odwrotność. Kornel i Jula to była nieprzytomna ostentacja – Wzmożek i Ola to była co do milimetra ustalona konspiracja.

Ma się rozumieć: doskonale wiedzieliśmy, że biały płaszcz z przychylnością Oli nie ma nic

wspólnego. I to było najboleśniejsze! Jakże by cudownie było, gdyby miało! Gdyby dało się

powiedzieć, że Wzmożek wpadł Oli w oko z powodu białego paletka! Nie o Wzmożka ani o jego

paletko chodzi! O Olę – rzecz jasna – idzie! O jej, jak nie zdobycie, to przynajmniej do parteru, a może nawet do piwnic sprowadzenie! Na bikiniarską szmatę panienka dała się zwabić! Jakaż ulga by była, gdyby tak prostym ruchem dało się Olę (a tym samym – przynajmniej częściowo – jej

siostrę) rozbroić, odsłonić, upokorzyć, sprowadzić na ziemię! Są panny, co lecą na lotnicze kurtki, i są panny, którym popelinowy trencz wystarczy pod nos podsunąć! Nie takie Mrakówny święte, nie takie wyniosłe, nie takie niezgłębione. Nie szata zdobi człowieka? Jak przychodzi co do czego, nie tylko zdobi, ale i wabi!

Niestety wiedzieliśmy, że sprawa jest głębsza – tym wścieklej atakowaliśmy jej białą

popelinową powierzchnię.

Klasyczne – spowodowane trafnym doborem kreacji – przeistoczenie też nie wchodziło

w grę. W przeciwieństwie do Niebiańczyk Wzmożek w białym płaszczu ani nie piękniał, ani nie szlachetniał, ani nie nabierał seksu. Skąd! Przeraźliwie chudy i niezgrabny, dryblas w okularach dopiero stał się chudy, dopiero wysoki, dopiero gamoniowaty, dopiero krótkowzroczny. Biel gnoja oślepia – mawiał Tomek Holeksa i nie był to jedyny czarny na białym krążący w tamtych czasach po Sigle aforyzm. Wiedzieliśmy, że nie o płaszcz chodzi, i tym zacieklej sprowadzaliśmy wszystko do płaszcza. Nie było też tak, że Ola z Wzmożkiem mieli się ku sobie wcześniej, a dopiero jak Wzmożek płaszcz przywdział i zewsząd było go na kilometr widać, i ich łażenie stało się przez to widoczne. Niby że przedtem przepadali za kamieniołomami, na sigłach, na bagnach nikt ich nigdy nie widział, i dopiero teraz po wszędobylskiej i oślepiająco białej plamie szło ich poznać. Szło ich poznać po Wzmożkowym płaszczu, jak tamtych po Julinym krzyku? Nie. Przedtem nie było ich

widać, bo przedtem się nie widywali. Potem? Potem też nie, bo się kryli, i to jak skutecznie! Tym skuteczniej, że w zasadzie nie tyle się spotykali, co byli, bywali z sobą, długo, bardzo długo, wręcz z sobą pomieszkiwali; tak jest! tak na oko trudne – choć z bliska łatwe – kunszty im się udawały!

Od biedy i to bardzo od biedy można powiedzieć: miłość zaczęła się od białego płaszcza,

wszystko się zaczęło od białego płaszcza, ale dokładniejsza i wcale nie od biedy będzie wersja: wszystko zaczęło się kończyć od białego płaszcza, wszystko zaczęło się rozjaśniać od białego płaszcza. Można tak z całą pewnością twierdzić, ale trzeba pamiętać: niczym poza znakiem w biegu rzeczy biały płaszcz nie był.

Ani nie nasyciliśmy się gnębieniem, ani Wzmożek swym fatalnym okryciem się nie

nacieszył. Pochodził parę tygodni i trzeba było się przebrać. Umarł mu ojciec. Niby wszystko było do przewidzenia. Stary chorował na serce, był po siedemdziesiątce, umarł we śnie. Niby wszystko w porządku, a przecież było wiadomo, co go zabiło. Nikt nigdy nie miał wątpliwości. Biały trencz zniknął z ramion i z oczu. Potem okazało się, że zniknął też z szafy, z domu i w ogóle

z powierzchni ziemi. Przepadł jak kamień w wodę. Jak rozświetlony żaglowiec w czarnej jak grób i gęstej jak piach wodzie. Następnym razem zobaczyliśmy białą połę, gdy Fryc zatrzymał się na łąkach za starym młynem i kazał kopać. – Widzicie? – W pierwszej chwili nie widzieliśmy nic.

Wszędzie zdrewniałe trawy. Dopiero gdy palcem pokazał – ujrzeliśmy. W pół zwarzona, w pół

zamarznięta ziemia była w tym miejscu wyraźnie poruszona.

Rozdział

XIII

W końcu wyszło szydło z worka: Ola na długo przed całkowitym zniknięciem, znikała na

krótko. Na dwie, trzy godziny, ale w środku nocy. Najprzód zapalała lampkę nocną, siadała na łóżku i nasłuchiwała. Oprócz śpiewnego chrapania ojca, neurotycznego obracania się z boku na bok matki, niespokojnego pochrząkiwania siostry, bezładnego mamrotania wikarego Schturtza oprócz dziwacznych, bo jakby wilczych, a może niedźwiedzich pomrukiwań obojga Messerschmidtków

słychać było, ten co zawsze, głęboki i majestatyczny oddech kosmosu nad dachem.

Ludzie wierzący słyszą ten oddech wyraźnie, jeśli z czasem przestają słyszeć, to wyłącznie

z przyzwyczajenia. Jedna z największych zalet wiary: spowszednienie jej cudów i obietnic. Jak gdyby nigdy nic chodzisz do kościoła, jak gdyby nigdy nic się modlisz, jak gdyby nigdy nic

umierasz i jak gdyby nigdy nic przechodzisz do innego świata.

Ola bardzo wyraźnie słyszała sunące nad dachem masy powietrza, rozróżniała boży wdech –

gdy wciągał On w swe niebieskie płuca wszelkie miazmaty globu i boży wydech – kiedy ziemię

spowijała chłodna i dezynfekująca aura pańskich wnętrzności. Ola słyszała wyraziście, choć nie powinna nic a nic słyszeć – niewierząca była; w najlepszym razie wiarę z siostrą udawały.

Wspominaliśmy już i jeszcze raz wspominamy o podziałach siglańskiej opinii w tej sprawie.

Różnie ludzie mówili, ale przeważała opinia, że udają. Sławnej alternatywy: zupełne bezbożnice czy wzorowe luteranki? nie rozwiązywało to w najmniejszej mierze, wręcz ją komplikowało.

Udają? Udają, ale jak! Wirtuozersko i zwodniczo! Doprawdy wybitne z nich i wielce utalentowane odtwórczynie ról pobożnych dziewcząt! Nie podszywają się pod osoby wierzące – stają się ich ucieleśnieniami! Są niczym perfekcyjne kopie: od oryginału nie do odróżnienia! Niejeden przy nich porządny i praktykujący ewangelik na grzesznika, co tam na grzesznika! na wieprza nieczystego wychodzi! Ewangelik! Ewangelik!! Cóż dopiero inni, z natury doktryny zbłąkani! Tak jest!

Nuciliśmy już strofy, a nawet śpiewaliśmy hymny opiewające nierozgryzalność sióstr. Sprawiały wrażenie czystego i nie z tej ziemi wymysłu, i zarazem nie było w nich miejsca, o którym dałoby się powiedzieć, że jest śladem lub początkiem nieautentyczności. Były niezłe. Nic dodać, nic ująć.

Jak człowiek wierzący słyszy albo widzi jakieś znaki – pół biedy, nawet gdy ma urojenia.

Ale jak człowiek niewierzący słyszy oddech Boga i wie, że nie jest to urojenie? Sytuacja się zagęszcza. Nadzieja na życie po śmierci szturmuje ze wszystkich stron. Nawet parafię w centrum Sigły. Cel – zdawać by się mogło – z jakąś zupełnie niefortunną zbytecznością wybrany. Mury od wieków biblijnymi zasadami nasycone, słowem bożym napełnione; w literalnej wierze w ciał

zmartwychwstanie – niczym lodowiec w arktycznym oceanie – pogrążone; od pokoleń przez

pastorów i ich familie zamieszkane; od dachu po piwnice, od stóp do głów, od serc do mózgów –

przez Opatrzność rządzone i przez Aniołów strzeżone. Z jednym jedynym wyjątkiem. Z wyjątkiem sióstr fatalnych. Tak fatalnych, że sam Stworzyciel zareagował?

Mrakówny – tak jest – parę sławnych imprez na farze urządziły. Całkowita nieoznaczoność

połączona z perfekcyjnym udawaniem żelaznej logiki i nieubłaganej konsekwencji była imprezą ich życia. Na odwrót? Cały czas, a zwłaszcza całe pisanie będziemy się jak chorągiewki obracać? Nie.

Już nie. Poza tym: jak na odwrót? Na odwrót nie ma sensu! Zasad się trzymały, a w chaosie żyły?

Rozwiązanie znały, a paniczne szukanie klucza pozorowały? W głębi wierzyły, a grzesznice

udawały? W nic nie wierzyły i Pan umyślnie, by je przestraszyć i ukarać, a może nawrócić,

nieodparte znaki im dawał? Oli swój oddech pozwalał słyszeć?

Nie. We wszystkich dziedzinach – nie. W dziedzinie już nawet nie tyle luterstwa, co

chrześcijaństwa na pewno nie. Formę – jak przystało córkom kapłana – miały opanowaną; teksty psalmów, katechizmów, ksiąg wyznaniowych, konfesji wiary i całe partie Pisma znały na pamięć –

w lodowatym palenisku łaski nie błyskała nawet najzimniejsza iskra. Nie wierzyły w ani jedno słowo kazań ojca, w ani jeden akapit Ewangelii; liczne siglańskie opowieści o cudach

i objawieniach miały za nic, ze stukania w szybę żegnających się z domami zmarłych wręcz się –

stukaj, trupie – naśmiewały; święta gorliwość, z jaką zmawiały modlitwy, nie graniczyła

z mechanicznym klepaniem – była nim w sensie ścisłym.

Nie utraciły – na skutek takich czy innych wydarzeń – wiary, nigdy jej nie miały. Już jako

niemowlęta były niemowlętami niewierzącymi. I wtedy, i całe późniejsze życie zdawały sobie

z tego sprawę i wszystko pamiętały. – Świetnie pamiętam twój chrzest – mówiła Jula. – Wielka mi rzecz – odpowiadała Ola – miałaś w końcu całe dwa lata, dziwne by było, jakbyś nie pamiętała, sama cię z mojego chrztu pamiętam, stałaś i beczałaś. – Stałam i beczałam, bo te dwa lata

przeleciały jak z bicza trzasnął. Poza tym było zimno. Ołtarz, witraż, organy, pawlacze, wszystko jakby szronem powleczone. – Lodowatym oddechem wiadomo kogo zasnute. (Śmiech, kwik,

rzężenie, wycie).

Ola sprawdzała godzinę, gasiła lampkę, wstawała i na palcach, ale bardzo pewnie szła do

drzwi, bezszelestnie je otwierała i jeszcze bezszelestniej przemykała do pokoju siostry.

– Musisz? – Jula siedziała na łóżku i, delikatnie mówiąc, nie sprawiała wrażenia

najszczęśliwszej osoby świata. Bez względu na to, jakie przygody się kroiły, nie była nastawiona zbyt ochoczo.

– Możemy wszystko, nie musimy nic. – Ola zdawała się nie zwracać na siostrę specjalnej

uwagi, otwierała szafę, wyjmowała z jej przepastnych głębi olbrzymi tobół, rozwiązywała nieco tylko odeń mniejszy supeł, wysypywała znajdujące się wewnątrz rzeczy na Juline łóżko, i nie zdejmując – wiemy jakiej – piżamy, wdziewała to, co metodycznie i przebiegle było w tobole

naszykowane, a co nazywały: kreacjami na wyjątkowe okazje. Obie miały taki zestaw. Długo trwało, zanim zebrały pełne dwa komplety, ale były cierpliwe, różnymi sposobami egzemplarz po egzemplarzu zdobywały, ze sławetnych wypraw do Ustronia przynosiły po jednej sztuce, od

Cyganów Franza Józefa Siekaniny to i owo dało się wytargować, ze dwa, a może nawet trzy lata trwało, nim zgromadziły wszystko, ale zgromadziły.

– Musisz? – powtórzyła Jula.

– Masz ciekawszą propozycję?

– Ciekawszą niekoniecznie, ale na pewno spokojniejszą. Kładź się i śpij.

– Z tobą?

– Możesz ze mną. Wytworzymy pod kołdrą aurę perwersji.

– Nie pierwszy raz.

– I nie ostatni.

– Czasami się zastanawiam, czy jesteś moją siostrą. Tylko dziewczyna, która nie ma siostry, może takie rzeczy wygadywać, tylko jedynaczka i to zbłąkana jedynaczka może sobie jakieś

siostrzane aury perwersji wyobrażać. Tylko jedynaczka i to zbłąkana jedynaczka.

– Zbłąkany jedynak?

– Jak najbardziej.

– My nie jesteśmy byle siostrami i nasze wyobraźnie daleko przekraczają możliwości

zbłąkanych jedynaków. My możemy wszystko...

– Owszem, możemy wszystko, ale niektóre rzeczy źle brzmią... Nie możemy fałszować...

Możemy wszystko, ale nie możemy fałszować..

– Zostań.

– No nie wiem. Mój ukochany chyba mi nie pozwoli. – Ola stała przed wiszącym na boku

szafy lustrem i wykonywała czynności, które nawet w pełnym świetle ciężko byłoby uznać za

poprawianie makijażu.

– Widzisz coś?

– Nie, a powinnam. Powinnyśmy. Widzenie w ciemnościach bardzo by do nas pasowało.

Nic, kurwa, nie widzę. I właśnie o to chodzi. Ma być odwrotnie.

– Przecież nie widzisz, czy jest odwrotnie.

– Odwrotność jest naszą drugą naturą. Zapomniałaś?

– Drugą? Ty zapomniałaś.

– Pamiętam. Ale mój mężczyzna przywraca proporcje.

– Miłość nie polega na przywracaniu proporcji. Miłość burzy wszystko, proporcje

zwłaszcza.

– My jesteśmy tak zaburzone, że przywracanie proporcji jest burzeniem naszego zaburzenia.

– Bredzisz.

– Poza tym to nie jest miłość. Miłość jest wtedy, jak chcesz z kimś być nawet bez dotyku...

– Bez dotyku? Co ci? Przykry atak platonizmu? Jak na ciebie, siostro, żenująca,

powiedziałabym nawet: zatrważająco żenująca definicja... I wtórna... Gdzieś to już słyszałam...

– Słyszałaś coś podobnego... Plugawą męską wersję... Plugawą, ale śmieszną. Jedyne, co

ocala facetów: poczucie humoru...

– Ilu ty znasz facetów z poczuciem humoru? Ilu ich jest w ogóle?

– Jeden na miejscowość. Jak na kraj błotnisty i mglisty – wstrząsająco dużo.

– Jeden na miejscowość?

– Jeden na miejscowość taką jak Sigła. Potem wzrost wprost proporcjonalny, nie będziemy

się teraz rachunkami bawić; w najlepszym wypadku wyjdzie parę tysięcy...

– W Polsce aktualnie żyje parę tysięcy mężczyzn z poczuciem humoru?

– Dziwi cię, że tak dużo czy tak mało?

– Paru tysięcy na całym świecie nie ma... A u nas? Chyba szkoda gadać.

– Chyba szkoda. Miłość jest wtedy, jak się boisz jego rozpaczy po twojej śmierci.

– Nie boję się, że umrę, ale boję się, co z nim będzie, jak umrę?

– Mniej więcej. Mniej łóżka, więcej trumny.

– Sama nie wiem. Chyba ani jedno, ani drugie. Nawet jakbym przez nieuwagę się z nim

przespała... A o tym, co z nim będzie, gdy mnie, gdy nas nie będzie, nawet nie pomyślałam... Nie ten przypadek... Czyli nie... Jednak nie... Zdecydowanie nie... Stanowczo, jak się okazuje, nie jest to miłość.

– Co to jest w takim razie?

– Intensywne spędzanie czasu. Intensywność zabija strach.

– Kładź się i śpij, nasze sny są wystarczająco intensywne.

– Snów mam po czubek głowy. Po sufit. Poza tym ślubowałyśmy – znowu zapomniałaś?

Ślubowałyśmy...

– Życie bez miłości. Krótkie, ale intensywne.

– O ile życie bez miłości może być intensywne.

– No właśnie... Widzę zaprzeczenia i perypetie... Sentymentalne, powiedziałabym nawet:

żenująco sentymentalne pułapki. Wypierasz się, zasłaniasz ryzykownym dowcipem, ale kochasz go przecież?

– Oszalałaś? Ile razy mam powtarzać, że nie?

– Sama nie wiesz, że go kochasz.

– Nie ma miłości bez świadomości.

– Utrata świadomości jest warunkiem i dowodem miłości. Co oprócz miłości może zmuszać

człowieka do wyłażenia z domu w środku nocy?

– Ach, siostro! Poezja. – Ola przeciągnęła się w rzekomym zachwycie. – Oczywiście

poezja! On mi czyta wiersze!

– A tak w ogóle wszystko z nim w porządku? Nie zanadto maminsynek?

– Matka jak matka.

– Jedyny kontakt ze światem: udzielanie mu pouczeń?

– Tak jest.

– Synkowi zwłaszcza?

– Bardzo zwłaszcza.

– Zabiłaby cię, jakby mogła?

– Nie tylko mnie... To jest straszliwie nieszczęśliwa osoba...

– Nienawidzi?

– Nie pojmuje. Jak większość na tym, a może i na tamtym świecie. Jako na niebie, tak i na

ziemi: jeden drugiego ani, ani. Chyba że wrogo; żeby pojąć, musi uprościć, sprowadzić do

nienawistnej karykatury, bo tylko taką postać jest w stanie – w sumie nie wiem: zrozumieć?

przyjąć? zaakceptować? Moim zdaniem, u Fryca powinna pomocy szukać, akurat w takich

sprawach jest skuteczny, uświadomiłby jej, co trzeba.

– Uświadomiłby? On jej? I ona przyjęłaby do wiadomości?

– Co?

– Że jest upośledzona?

– W jaki sposób upośledzona?

– W taki jak mówisz: jedynie zdurniałe fujary... Jedynie osoby sprowadzone do postaci

zdurnianych fujar w głowie się jej mieszczą.

– Jak zwykle, siostro, zazdroszczę formuły. Świętej pamięci jej małżonek, a mój niedoszły,

he, he, he, teść wpoił jej takie kunszta. On dopiero był wirtuozem umniejszania, zniekształcania, degradowania i wszelkich umiejętności uzasadniających własną wyższość nad resztą świata. Jak doskonale, nie tylko tobie wiadomo, nie wykluczał, że będzie pierwszym człowiekiem, który nie umrze nigdy. Serio. Doskonałość za życia plus realne szanse na nieśmiertelność. Ona kontynuuje dzieło męża...

– Kontynuuje, ale do Fryca celem uzyskania wsparcia psychologicznego się nie wybierze...

– Może on do niej kiedyś wpadnie? I jak nie frontalnie, to mimochodem uwagę zwróci?

– Oby źle się to dla niego nie skończyło...

– Przeżyje... Fest poturbowany, ale przeżyje.

– Wracając do kontynuowania dzieła męża... Madame oczywiście kontynuuje bez

przekonania, ale ze strachu? Boi się, że jak coś nie tak, nieboszczyk zmartwychwstanie i ją zabije?

– Jasne jak słońce. Przecież już ostrzegał. Od samego początku swojej śmierci ostrzegał,

własnej trumnie nie dawał wyjść z domu...

– Wdowa już wtedy straszliwie się bała...

– Do dziś się boi, tak straszliwie się boi, że deformuje, umniejsza i plugawi z przekonaniem.

– Synka też?

– Zwłaszcza.

– Czyli wariant najklasyczniejszy z możliwych: nieprzecięta pępowina?

– Nie tylko nieprzecięta, ona jakby mogła, rozumiesz, z powrotem go do brzucha...

– A jak mówią w Sigle...

– Wysranego gówna...

– Z powrotem do rzyci...

– Nie wciśniesz...

– Dajmy spokój, to tak częste, że prawie normalne. W końcu chłopak ma ledwo

dwudziestkę, odpowiednio od nas, trzy i pięć lat starszy, dziecko zupełne...

– Nic się nie zmieni, ani ona, ani on nigdy nie dorosną... On będzie miał sześćdziesiąt, ona osiemdziesiąt i będzie to samo...

– Popraw sobie włoski i nie pij zimnego?

– Co do joty.

– Czy my jak na swój wiek nie za dużo wiemy?

– Pozjadałyśmy wszystkie rozumy.

– Oczywiście: jesteśmy zjadaczkami mózgów.

– I pożeraczkami serc.

– Serc? Nie obnażaj swego ubóstwa duchowego!

– Okej, serca zastępuję kolanami. Jesteśmy pożeraczkami mózgów i kolan?

– A widzisz, jak chcesz, to potrafisz. Dobre chociaż te wiersze? Warte nieprzespanej nocy?

– Nie wiem. Nie rozumiem, szczerze mówiąc, ani słowa. To znaczy na odwrót: rozumiem

tylko słowa, tylko pojedyncze słowa. Ale związków pomiędzy nimi wcale. Nic a nic. Słowa tak, zdania nie. O ile w ogóle są to zdania.

– O ile w ogóle jest to poezja.

– Chyba jest. Na sto procent nie wiem. Skąd mam wiedzieć? Obie czytałyśmy sporo, ale

wierszy mało...

– Zasada jest identyczna jak we wszystkich książkach, a może nawet we wszystkich

dziedzinach. Rozróżniasz tajemnicę pozorną od prawdziwej. Obie rozróżniamy. Możesz nie

rozumieć tajemnicy, może nawet nie powinnaś jej rozumieć, ale czujesz, kiedy ktoś mydli oczy, a kiedy z czymś prawdziwym się boryka.

– Generalnie wygląda to ciekawie, ale może okoliczności wzmagają nastrój? Definitywnie

nie rozstrzygam, albowiem wychodzę z założenia, że lepiej być muzą grafomana niż żadną.

– Żartujesz, mam nadzieję. My, muzami? Czyli osobami towarzyszącymi? Albo innymi

asystentkami? Po to zostałyśmy od początku obdarzone wszechwiedzą? Nie pamiętasz?

– Co mam pamiętać? Pana Boga obdarzającego nas wszechwiedzą? W łonie matki, a może

wcześniej? W niebiańskiej fazie niewcielenia? Faktycznie wyleciało mi z głowy. Poza tym: czy to przypadkiem nie jest pełne pychy wywyższanie...

– Wywyższamy się, bo jesteśmy przerażone...

– Muzy mają władzę. Tylko wtedy mają sens, gdy władają, gdy rządzą pamięcią i czułością.

Zresztą biorę to pod uwagę tylko na obecnym etapie życia. Później nastąpią zmiany.

– Zwłaszcza w trumnie. Rzeczywiste zmiany nastąpią w trumnie.

– Ciut, ciut wcześniej. Dzień, dwa wcześniej. Poza tym: my wykluczamy trumny. Czyżbyś

aż tak była rozproszona, siostro? Ustalone zostało: nasze boskie ciała nigdy nie legną

w drewnianych skrzyniach. Wszystkim będziemy – trumiankami nigdy. – Ola zachichotała, ale

nawet, jeśli można tak powiedzieć, nie kiwnęła palcem, by jej chichot nie wypadł zdawkowo.

– Trumiankami? Hermetyczna i pełna neologizmów poezja działa?

– Trumiankami, mieszkankami trumien.

– Jak zwał, tak zwał: z ziemi do ziemi.

– Jak już ma zwać – Ola uniosła szminkę, tak jakby unosiła świecę – jak już ma zwać,

niechaj zwie pięknie. Swoją drogą, ile kula ziemska jest w stanie pomieścić trupów? W końcu zrobi się ciasno. W końcu zrobi się tak ciasno, że planeta kościotrupami eksploduje.

– Miliardy lat... Miliardy lat upłyną.

– Żółwich. W końcu jednak miarka się przebierze. Cmentarze rosną.

– I ich przybywa. Ale zanim wszystkie kontynenty staną się jednym wielkim cmentarzem...

– I zanim wypełnione przemakalnymi, ołowianymi, tekturowymi wodoszczelnymi,

bakelitowymi i jakimi tam jeszcze trumnami oceany wystąpią z brzegów...

– Musi minąć tyle czasu, że nie da się zmierzyć... Praktycznie nieskończoność.

– Poza tym zapanuje kremacja. Powszechna. Dym i proch wiele miejsca nie zajmą.

– Kiedy powiemy ojcu?

– Że chcemy być po śmierci spalone?

– Owszem, Olu. Owszem, mój popiele.

– Nie mam zielonego pojęcia, Julu. Pewnie nigdy. Nasze... Moje zniknięcie przy tym to

będzie pestka. Wszystko, największe zbrodnie, zabicie matki, przejście na katolicyzm, to przy tym pestki... Przypuszczam, że nigdy mu nie powiemy.

– Nie zabiję się, póki nie będę na sto procent pewna, że mnie spalą.

– Oho! Ho ho! Kapryśnica daje znać o sobie. Nigdy nienasycona kolekcjonerka żądań ze

snu wstaje! Od rzemyczka do koniczka. Pozwól się jej powiesić, a zacznie się ekstraszubienicy domagać. Olszynowej, a może nawet platanowej!

– Sykomorowej? Żarty żartami. Nie uwzględniam tej metody z powodu obsesyjnego strachu

przed duszeniem. Śmierć okej, ale brak tchu? Brak tchu to jest dopiero śmierć! Konar wisielca dusi się razem z nim. Może nawet prędzej. Drzewa wisielców to są drzewa uduszone. Zrobię to inaczej, dobrze wiesz jak... W końcu – Ola zaśmiała się cicho – różnimy się tylko w szczegółach... Ale obojętnie jak to zrobię, muszę mieć gwarancję...

– Musisz? Musisz psuć? Musisz psuć zabawę? Nigdy nie będziesz mieć żadnej gwarancji...

– Będę, Julu, muszę mieć absolutną pewność... Absolutną...

– Jakim cudem? Jakich to panna Szczątek domaga się pieczątek? Doktor Branny wyda ci

zawczasu zaświadczenie? Komendant Rakoczy wyrazi zgodę? Pan Naczelnik podpis złoży? Ojciec

solennie przyrzeknie i jak przystało ewangelickiemu księdzu, obietnicy dotrzyma?

– Przecież on...

– To jasne.

– Jak usłyszy, że chcemy być po śmierci spalone...

– Zabije nas. Pod tym względem pewność możemy mieć niezachwianą...

– W pewnym sensie gotowe rozwiązanie. Gdybyśmy były małoduszne...

– Ale nie jesteśmy. Nie chcemy, by resztę życia spędził w kryminale...

– W ogóle nie chcemy przysparzać mu zmartwień!

– Po cóż miałby się latami zadręczać przykrym wspomnieniem mordu na własnych

dzieciach? Albo gryźć przykrą wizją spopielonych córek?

– Po cóż by miał latami nas napominać?

– Po cóż miałby się frasować naszym zmartwychwstaniem?

– Nietypowym.

– Tak nietypowym, że nie wiadomo, czy się uda.

– Nawet jak możliwym, to przez nasze fanaberie utrudnionym.

– Solidnie utrudnionym.

– Dodatkowe komplikacje przed wskrzeszającym nas Panem Jezusem stawiającym. Jakaż

niezręczność! Olu!

– Ojcu by wstyd przed Panem Jezusem było. Wstyd by mu było za nasz wybryk.

– Zwłaszcza za akceptację naszego wybryku.

– Wstydziłby się, że nas nie powstrzymał.

– Przed obróceniem się w popiół.

– Pan Jezus wskrzesza naszego tatę, witają się serdecznie: – Nareszcie, Witoldzie, nareszcie

– powiada – nie mogłem się doczekać, kiedy cię zbudzę... A gdzie, cny Witoldzie, twoje latorośle?

Wskrzesiłem je już i nie poznałem? To możliwe, musiały przecież wyróść przez ten czas? Duże już panny? Całkiem dorosłe? No, no, kto by pomyślał... Daruj, Witoldzie, u mnie huk roboty, a i wzrok nie ten sam co za jerozolimskich czasów – Pan Jezus znaczącym i pełnym bezbrzeżnej bezradności gestem poprawiłby okulary. – Wskaż mi twe córy, Witoldzie, gdzież one?

– I ojciec, chcąc nie chcąc, pokazuje mu dwie kupki popiołu.

– To Ola.

– A to Jula.

– Ale ponieważ zdenerwowany i zawstydzony będzie strasznie...

– Pomyli się...

– Oj, przepraszam, panie Jezu... Na odwrót... to Jula, a to rzecz jasna Ola.

– Panu Jezusowi twarz zastyga w ohydnym grymasie...

– Witoldzie, w najwyższym stopniu zaskoczony jestem... zwraca się do taty, ale chyba żal

mu się go robi, chyba najprawdziwszą rozpacz, a może nawet łzy w jego oczach widzi...

– I daje mu spokój i ku nam, ku naszym popiołom obraca oblicze swoje...

– Dopieroż wzrok mu kamienieje. To ja was dziateczki wskrzeszam – cedzi przez zęby –

a wy mi, dziateczki, tak? Popiół zamiast szkielecików? Pył zamiast do modlitwy złożonych piąstek?

Piach w tryby zmartwychwstania?

– Jakież zmrożenie atmosfery!

– Jakież daleko idące konsekwencje! Z naszego powodu! Z naszego powodu tryb prac Sądu

Ostatecznego zakłócony zostaje!

– Z naszej winy złe czasy dla obróconych w proch nastają!

– Oczywiście dla obróconych w proch drogą kremacji. Bo generalnie w proch obrócą się

wszyscy.

– Swoją drogą skąd takie – że i ja, choć żadna ze mnie muza, pozwolę sobie na drobne

rymotwórstwo – uprzedzenia do palenia? Nie rozumiem. Przecież ci, co chcą być spaleni, pragną jedynie proces obracania się w proch skrócić. Niby wiedzą, że nie będą nic czuli, ale nawet jak się nic nie czuje, gnicie latami to jest – mówcie co chcecie – męczarnia. Ognia – i to wiedzą – też nie poczują, ale ogień, nawet jakby się go czuło, to jest błysk! Parzy, nie parzy, tak czy tak: fik-mik.

Lepiej raz dwa w piecu w popiół się przeistoczyć, niż latami rozpuszczać dwa metry pod błotem?

Co w tym jest niezrozumiałego? Co złego?

– Nie poprawiać po Panu Bogu. Stara zasada. Pan Bóg postanowił: powoli w ziemi ciało

twe gnić będzie.

– Pierwsze słyszę.

– Nic dziwnego, wymyśliłam to w tej chwili.

– Może jakiś inny, nieujęty w Biblii, niepisany, nieformalny zakaz przyspieszania

obowiązuje? W licznych dziedzinach ludzie przyspieszyli i jakoś nic się nie dzieje.

– Tego nie wiemy. Może się dzieje.

– Jest przecież powiedziane: z prochu w proch? Z prochu w proch, ale powoli? Co to daje?

Zmartwychwstanie – faktycznie – utrudnia? Jak zwykle jakaś śmiercionośna prawda jest w naszych dowcipach? Przecież większość, przecież cały ogrom wskrzeszanych z prochu i piachu

wskrzeszany będzie! Proch prochowi nierówny? Czy jak? Pył raz-dwa hutniczą temperaturą

spowodowany mniej się do lepienia nadaje niż samorzutnie przez wieki powstały? Są jakieś istotne różnice właściwości chemiczno-fizycznych? Ten, co się w proch w parę minut obrócił, gorszy od tego, co się latami w glinie rozpuszczał? Wstawanie z grobu to jest coś najzupełniej normalnego, a wstawanie z urny to jest ekstrawagancja jakaś? Tu realność, tam fantazja? Bezbożna na dodatek?

– Nie wiadomo. Nie da się wykluczyć, że Pan Jezus, po raz wtóry pojawiwszy się na ziemi,

oświadczy: Wskrzeszam tylko z trumien.

– A co z urnami? – zakrzyknie lud zgromadzony. – Co z urnami, Panie? Co z prochami

naszych zmarłych, którzy wedle ich woli spaleni zostali?

– Urny na koniec kolejki – odpowie Pan Jezus i oby to była jedyna komplikacja.

– Ojciec daleko gorsze perypetie może sobie wyobrażać.

– Toteż niech lepiej nie wie.

– Poza tym nawet jak nas zabije...

– To nas nie spali. Niepodobna tego od niego żądać (śmiech, kwik, rzężenie, wycie). A jak

nas nie zabije, to gorzej jeszcze: naciskał będzie! Wypominał! Z głów wybijał.

– Bez przerwy.

– Nawet jak nie bez przerwy, to przy każdej okazji.

– Przy każdym święcie, przy każdej Wigilii czy przy każdych urodzinach życzył nam będzie

zmiany wiadomej decyzji. Aluzjami, metaforami i z kaznodziejską nie do zniesienia wykwincją.

– A za każdą odmowę pełna luterskiej jadowitości obraza. Trzy dni pełnego boleści

milczenia. I tak aż do końca dni jego.

– Do ostatniej chwili.

– Ostatnią chwilę, jak go znamy, odpuści. Będzie zdawał sobie sprawę, że wobec majestatu

śmierci przyrzekniemy wszystko. Po cóż miałby na łożu śmierci dodatkowo się zamęczać jałowym błaganiem i jeszcze daremniejszym udawaniem, że wierzy w nasze fałszywe obietnice?

– Zwłaszcza że gdy on będzie wydawał ostatnie tchnienie, jakimiż my, siostro, będziemy

tchnieniami?

– Jakimiż duszami zbłąkanymi! Jakimiż szkieletami zakopanymi pod cmentarnym płotem

(śmiech, kwik, rzężenie, wycie).

– Jakimiż porcjami brunatnego prochu w fajansowych pojemnikach... Bo przecież w końcu

coś wymyślimy... W końcu przyparte do muru same się skremujemy... W końcu opracujemy jakąś

metodę... Może jakiś miejscowy wynalazca nam pomoże... Ma się rozumieć zakochany, śmiertelnie zakochany tutejszy geniusz... Ciekawe, kto by też to mógł być... Nie... Nie... Nie powinnyśmy...

(ocieranie łez ze śmiechu). Nie powinnyśmy. Ludzie mają tyle nieszczęść, a żyją.

– My mamy nieszczęście wiedzieć, że życie nie ma sensu.

– Nieszczęście?

– Pardon. Szczęście. Oczywiście szczęście.

– Może, jak mówi ojciec, trzeba się wziąć do kupy?

– Mówi tak, albowiem nie docenia faktu, że w ogóle jeszcze żyjemy.

– Jaka jest różnica pomiędzy powiedzeniem: jeszcze jestem a powiedzeniem: już mnie nie

ma?

– W pierwszym jest rozpacz. W drugim marna pociecha.

– Za wcześnie stałyśmy się zakładniczkami końca...

– Za wcześnie stałyśmy się zakładniczkami wizji naszej nieobecności na ziemi.

Nieprecyzyjna się robisz.

– Wszystko trzeba zostawić. Książki, widoki z okna, sepiowe miasta, zielone mapy, deszcze

nad łąkami. Nie ma co zaczynać. Ponieważ wszystko trzeba zostawić, nie warto niczego zaczynać.

– Boisz się?

– Czasem jest mi smutno.

– Nie ma do czego startować. Ludzie startują, bo myślą, że maraton jakiś wiekuisty, a tu

nawet zwykłego sprintu nie ma, od razu skok w czarną dziurę. Tak, siostro, tak, moja staruszko...

Trzeba zostawić nieludzko piękną planetę.

– Gdy się samemu świata nie zostawi, on nas zostawi, a zanim zostawi, skatuje, okaleczy,

poniży i do wszelakiego upadku przywiedzie. Czas i jego liczne atrakcje takie jak: wiotczejące mięśnie...

– Dziurawe głowy.

– Wisząca skóra.

– Sucha jak papier, przetarta, z niebieskawymi dziurami.

– Sztywne nogi.

– Roztrzęsione ręce.

– Skamieniały mózg.

– I wszelkie pozostałe wieczne ducha i ciała zatwardzenia, rozmiękczenia i rozproszenia.

Amen.

– Amen! Amen! Amen! Jezus Chrystus Panem! Swoją drogą kim on był? Tak opętać

planetę?

– Jak to kim był? Synem Bożym!

– A jakby tak spróbować uwierzyć?

– Nie damy rady. Za młode i za silne jesteśmy.

– Młoda silna i nieposkromiona wiara...

– Czyli fanatyzm, siostro, pękłybyśmy ze śmiechu.

– A jakby w głowach się nam przestawiło i bezboleśnie i bez komizmu zostałybyśmy

religijnymi fanatyczkami?

– Prędzej się bezboleśnie zabijemy.

– W sposób nie do końca pozbawiony komizmu. Wszystko trzeba zostawić, zwłaszcza samą

siebie... Wiem, że po śmierci nic, ale jak pomyślę o tej istocie, którą jestem... Jak pomyślę, że dziewczynie, którą jestem, zgniją czy tam spłoną ramiona i palce, a ci, co zostali na powierzchni, w tym samym czasie piciem, jedzeniem, tańcem, miłością i innymi upojeniami zachłystywać się będą... Wszystko jedno... Strach zżera, żal zżera, a żyć trzeba...

– No właśnie nie trzeba, ten zabobon obaliłyśmy...

– Raczej próbujemy go obalić. Nie bez trudu. Ustaliłyśmy, że na razie żyjemy paroma

sposobami. Pierwszy sposób...

– Pierwszy sposób... Tyle samo wart, co drugi, trzeci, dziesiąty i wszelkie następne...

– Nie lekceważ tego, co zostało nam dane. Widzenie wszystkiego na przestrzał w młodym,

a nawet w bardzo młodym wieku...

– Nie aż tak młodym, w sumie mamy trzydzieści dwa.

– Trzydzieści dwa? Jakim cudem?

– Cudem dodawania. Piętnaście plus siedemnaście równa się trzydzieści dwa.

– Skoro tak powiadasz...

– Nie doprowadzaj mnie do rozpaczy, bo postawię na długie i bezbarwne życie.

– Szalona noc miłosna z kimkolwiek?

– Nie noc, a matematyka.

– Matematyka jest nocą. Dla mnie.

– Niektórzy mówią, że Bóg jest matematyką. Czyli nocą. Nie tylko według ciebie. Wieki

mijają, a wszystko w punkcie wyjścia... Nie chciałabym być – siostro – złośliwa, ale nieraz się zastanawiam, jakim cudem można się porywać na rozwiązywanie zagadki bytu, jak się nie wie, ile jest dwa dodać dwa?

– Nie dwa dodać dwa, a piętnaście dodać siedemnaście.

– To jest to samo.

– To jest co innego. Dziećmi jesteśmy. Jak Romeo i Julia.

– Ryzykowne porównanie. I kolejny błąd w obliczeniach, szekspirowskie dziateczki były

młodsze.

– Jak się dużo czyta, nie obejdzie się bez ryzyka. I bez potknięć w detalach, choć niby za

młodu mózg świeży. Faktycznie jesteśmy dziećmi: tym dłuższe przed nami życie, tym większe

i tym liczniejsze przed nami możliwości i tym straszniejsza pewność fiaska tego wszystkiego.

– Nie wszystkie fiaska muszą być złe, niektóre wyglądają całkiem, całkiem.

– Fiaska szalonych nocy miłosnych z kimkolwiek?

– Też, ale mniej. Ponieważ jest nam wszystko jedno...

– Możemy wyskoczyć z życia... To ustalone...

– Tak, ale możemy też komuś pomóc wyskoczyć... W rozległym ma się rozumieć sensie.

– Niby pomagać tym, co z tysiąca powodów, z bólu, z rozpaczy, z beznadziei żyć nie chcą,

śmierci wypatrują, o śmierć się modlą?

– Mam nadzieję, że sama w to, co mówisz, nie wierzysz. Słodkawy czad szlachetności by

nas zabił. Lepiej i bardziej stylowo zabijać bezinteresownie.

– Zabójcze rzemiosło? Skrajność? Morderczyniami roi się nam zostać?

– Ale sławnymi, co najmniej jak te, których piekielne biografie czytałyśmy...

– Jak Myra Lindley, sławna zabójczyni z bagien.

– Jak Mary Ann Cotton, wielka dziewiętnastowieczna trucicielka.

– Albo jak, trzymając się klasyki, Bella Gunnes zwana Sinobrodą.

– Janet Ivanec – Panna Cement?

– Mniej znana, ale pod każdym względem warta docenienia: Tamara „Bestia” Nedojadlo?

– Dusicielka z Mogadiszu – Mary Lou Agrestnick?

– Włodzimiera Ślusarz – Rozpruwaczka z Grybowa – jedyna nasza – choć całkiem, całkiem

– przedstawicielka w tym doborowym gronie?

– Jedynaczka rozpruwaczka?

– Jak najbardziej.

– Pokonałybyśmy je wszystkie.

– Zostałyby w polu.

– Krwawym.

– Krwawe pole, krzywe niebo, orzeł biały.

– Choć wykastrowany.

– Wiadomo przez kogo.

– Jakie byśmy wymyśliły metody, jakie sadyzmy, jakie niewykrywalności!

– Siostry Mrak – luterskie oprawczynie z Sigły.

– Kanibalki.

– Nie dałabym rady.

– Stworzyłybyśmy pozory. Kazirodcze kanibalki z Sigły. Ja też bym nikogo z miejscowych

do ust nie wzięła...

– Zostawmy takie szarże.

– Kto na początek?

– Kogo najprzód byśmy zjadły?

– Żywcem.

– I kogo zabiły?

– Tego, co nas... Tego, co jedną z nas zje.

– A drugą zabije.

– Kto to jest?

– Jedna z nas wie.

– Druga nie.

– Teraz już trudno rozróżnić głosy.

– I postacie.

– A także sposoby.

– Nie płacz.

– Nie płaczę. Pora uwierzyć w Boga?

– Pora uwierzyć w sposób.

– Wielki mi sposób! Wielkie rozwiązanie: nocą uciekać przez okno i słuchać napuszonych

dyrdymałów!

– Skąd wiesz, że są napuszone?

– A nie są?

– Są. Niezwykle napuszone.

– No to jesteśmy w domu. Wszyscy poeci, a zwłaszcza wszyscy grafomani są napuszeni.

Dlatego są grafomanami. Czytałaś kiedyś dowcipnego i pełnego dystansu grafomana? Czasem, a i to rzadko, bywają tacy w życiu codziennym, jak jednak tylko pióro do ręki jeden z drugim weźmie, urok się kończy, patos, posępny patos się zaczyna...

– Co do pisaniny masz rację, choć on to nie on. Ten, a nie ten.

– Jak to w kryminale.

– Jak to w parodii kryminału.

– Jak to w powieści luterańsko-kryminalnej...

– Która z natury rzeczy musi być parodią... Co do – powiedzmy – życia, nie kapituluj,

a raczej nie przyspieszaj kapitulacji. Sposoby są i wymyśliłyśmy, a zwłaszcza wyczytałyśmy kilka niezłych... W każdym razie jest ich więcej niż ten jeden, co polega na skróceniu wszystkiego, w tym udręki.

– Także cudzej, moja mała rzeźniczko...

– Masarko.

– Masakro.

– Krew na rękach.

– Krew na nogach. Dużo mocniej.

– Wracając do rzeczy... Moje wyprawy to nie jest sposób na życie, moje wyprawy to mała

radość. Żaden, nawet największy filozof ci nie powie, jaki jest sens życia, każdy z nich natomiast ci powie, żeby cieszyć się małymi przyjemnościami...

– No, zaiste, wyłażenie z domu po nocy to jest mała, a nawet – powiedziałabym – bardzo

mała przyjemność...

– Dla niego ogromna.

– Wspierasz go jakoś? Wynagradzasz? Dajesz nadzieję?

– Nie muszę. On jest cały skupiony na mnie, od a do z. Raz dałam mu w prezencie szalik,

raz kąpielówki.

– Kąpielówki?

– Mówiłam ci. Kąpielówki. Nie ma rzeczy, o której ci nie mówiłam.

– Z wyjątkiem szalika i kąpielówek. Czyli jednak miłość.

– Wybacz, ale na wszystko nie mam odpowiedzi. Prezenty prezentami. Przede wszystkim

odwdzięczam mu się muzyką. – Ola uniosła w górę małe ciemne zawiniątko i podeszła do okna.

– Nigdy więcej – westchnęła Jula i wstała, i wyciągnęła spod łóżka słuszny zwój postronka.

Tak jest – z mało wyszukanej kryjówki wydobyty został zwój postronka – identycznego

siglanie od pokoleń do najrozmaitszych celów używali, od pokoleń cielęta, barany, źrebaki i – jak Bóg na kogo taką nędzę zesłał – kozy nim wiązali, od pokoleń dziecka nim prali i demolujących domy ojców nim krępowali, od pokoleń jego jakość chwalili i od pokoleń na targu od

nierodzimskiego miotlarza pana Hraściny i jego przodków, ile trzeba było metrów, kupowali.

Niebudzące podejrzeń czy tylko zdziwienia wejście w posiadanie – jak we wszystkich

domach zwyczajnego i koniecznego, tak na parafii osobliwego i zbytecznego – przedmiotu

najwięcej trudu siostrom przysporzyło, wyobraźnia nieistniejące podejrzenia i przeszkody im podsuwała – z innymi wyposażeniem, choćby ze spodniami narciarskimi, też nie było łatwo, ale z odpowiednim sznurem było arcykarkołomnie, w końcu jednak się udało.

Jula rozwijała linkę ze skrajną niechęcią, raz po raz – jakby z nadzieją, że słaba jest

i trzaśnie – szarpała, test wypadał niepomyślnie. – Nigdy więcej – powtórzyła – następnym razem cię puszczę. Jak słowo daję, następnym razem cię puszczę, choćbyś miała nogi połamać.

– Następnym razem ty schodzisz, ja trzymam.

– W życiu! Choć kto wie? Może to jest jakiś pomysł? Nie zauważy?

– Zobaczymy. Las, noc, ciemność i zakochany awangardzista.

– Który jest kimś innym, kimś, kto do końca nie odsłoni twarzy.

– Tajemny tajemnik, może nawet tajniak. Duch tajniaka. Plus drzewa. Drzewa w nocy. Musi

być potwornie. Drzewa w dzień to już jest obłęd wystarczający.

– Owszem, jest dosyć emocjonująco. Co do drzew: na razie mi się ich potworność w głowie

nie wyodrębniła. Drzewa to drzewa. Nawet jak niektóre uduszone.

– Młoda jesteś, masz czas... choć go nie masz.

– Toteż go nie trwonię.

– Powinnyśmy poważnie pogadać.

– Już za późno. Już nam na nic gadanie, już nam wyszukane frazy język, podniebienie

i szczęki wyżarły.

– Wszystko się odnowi!

– Nie podnoś głosu. Przepasz się. Mocno.

Jula owinęła postronek wokół bioder, dwa, trzy, cztery razy, dosyć furiacko, aż do bólu –

potem latami czuła fantom tego bólu. Śniły się jej rozmaite duszenia, plątaniny, pułapki – budziła się i miała absolutną pewność, że jest przewiązana postronkiem, po którym jej siostra złazi na ziemię, a częściej jeszcze wraca z równie tajemniczej co nonsensownej wyprawy.

Leżała nieruchomo, ledwo oddychała, nie było postronka, nie było Oli – było jak w życiu,

był ból. Ciemność się zacieśniała, ciemność wiadoma. Najprzód wyglądało to na przestrzeń

nieskończoną, ktoś jednak pracował na obrzeżach, mierzył, przycinał, składał, poprawiał, a nawet polerował. Najprzód nic, potem zbliżające się odgłosy, potem wyciągnięta z łóżka dłoń długo, a nawet bardzo długo na nic nie trafiała, w końcu zaczynała trafiać. Coś jedwabistego, a zarazem nieustępliwego? Lodowatego, a tak nieubłaganego, że przyjaznego? Długa zgaduj-zgadula? Jak się od początku wie – udawać można długo. Sześć dokładnych desek Julę obrastało; panikowała na

granicy torsji – ból widmowego postronka był mocniejszy.

Raz, dwa, trzy razy sama go użyła. Za pierwszym ledwo na matkę ziemię zlazłszy – pędem

wspinała się z powrotem, była pewna, że sznur przytroczony do nóg szafy i wyra właśnie się

rozwiązuje – ściślej, że rozwiązują go czyjeś przezroczyste, ale mimo powietrzności ropiejące palce

– oczywiście nic z tego. Za drugim razem obeszła farę dookoła, w oknie wikarego świeciło się jeszcze, pozostałe ciemne, ogólna jednak ciemność nie za długa: nagle zaczęły błyskać śmiechu warte kły maszkar, śmiechu warte w sensie ścisłym, ale opis powrotu, a zwłaszcza jego zrywność, możemy odpuścić – tym bardziej, że prawdziwa sensacja: przekroczenie mianowicie prędkości

światła nie nastąpiło. Za trzecim razem, gdy tylko ujęła sznur, a nawet grubo wcześniej, już podczas Olinych przygotowań, poczuła się dziwacznie – jak po paru aspirynach, jakby gaz, a może nawet ciecz na wskroś chemiczna ją oblepiała i w niej musowała; wiedziała, że jeśli zdecyduje się w takim stanie, prędko nie wróci i faktycznie w pełnym splendorze widziadeł ruszyła śladem Oli. Najprzód przez park, to było pół biedy, zaledwie jedno uduszone drzewo straszyło, kto kiedy się na nim powiesił, nikt nie pamiętał, a nawet nikt nie wiedział – szwedzki grenadier? Napoleoński żołnierz?

Uciekinier z Rybnika? Bajka zupełna. Potem most: czarna woda szła pod przęsłami, nie dziwota, że czarna, pół godziny wcześniej podziemiami płynęła – czarnej, jakby wręcz z czarnego celofanu uczynionej powłoki jeszcze nie zrzuciła. Może być gorzej? Pod mostem suną zwały czegoś

w kilometry celofanu owinięte. Ryby olbrzymie, delfiny, a nawet wielkie jak topielce raki. Tupot, ale ostrożny, w końcu sylwetka śledzonej majaczy w oddali. Teraz zmarli. Teraz zmarli wychodzą na brzeg drogi, cofają się paszcze oceanów, nie ma się co martwić nadmiarem trumien. Trup pana Wojnara i pani Wojnarowej, trup starej Chmielki, zmarli Chlebkowie i ledwo żywa pani Czyżowa, Janek Oglądacz i Magnuskula z Magnuskiem. Sztuczne kwiaty z ramion się sypią. Wszyscy gotowi marny pobyt na ziemi rozpamiętywać? Niekoniecznie. Jula się śpieszy, Oli już prawie nie widać.

Skręciła do Alamiry? Skąd! Do Martecznika. Alamira, owszem, pasowałaby tu idealnie, tajemniczy poeta wynajmuje dwupokojowy apartament, olbrzymia łazienka, z okien widok na całą dolinę,

poeta często staje na balkonie i waha się, czy nie przejść na prozę, nocami odwiedza go

czternastoletnia córka Pastora, z zachwytem dotyka złotych kurków nad wanną, czternastoletnia, a z czasem nawet piętnastoletnia, cały rok zabawy trwały. Pasuje idealnie, czyli wcale, co innego my, co innego europejskie stereotypy czy jak kto woli prawdy. Wiadomo, mniej więcej wiadomo, gdzie młody Wzmożek czeka. Jeszcze kilkaset metrów. Zakręt w prawo. Potem kilka zwierząt

ruszających się tak wolno, jakby zdychały. Jeden pies przytomny, węszy, drapie, coś się dzieje pod ziemią. Szumi potok szumi i szumi osika. Stoki wisielców. Pinkaska w oknie? O tej porze? Chyba jednak sen. Obudź mnie, Boże, obudź. Fragment opowieści pełnej niepokoju i zbytecznych pytań.

Jednak jawa. Są, widać ich jak na dłoni. Punktowy reflektor na nich pada, światło neonowe

i przeraźliwie wyraźne, stoją na starym mostku, scena jak w baletowym przedstawieniu, beton pod stopami biały, a nawet błyszczący jak śnieg, jak rozświetlona muszla, jak na kość zamarznięta dłoń Boga; dwie na niej postaci, on się jej kłania, ona ramię ponad jego pochyloną głową wyciąga, on w fioletowym garniturze, ona w czarnych narciarskich spodniach i różowym golfie, po zrobieniu jeszcze paru kroków słychać muzykę, wydobyta z zawiniątka katarynka obraca się i obraca, nie ma cię, nie ma cię i nigdy nie będzie – po stawie, po stawie pływają łabędzie. Nie ma cię? Na to wychodzi. I nigdy nie będzie? Nigdy nie mów nigdy. Na razie jednak, kim facet w połyskliwie fioletowym garniturze jest, to jest; młodym Wzmożkiem nie jest w żadnym wypadku. Nie ten wiek, nie ten wzrost, nie te włosy, nie ta twarz. Wszystko nie to. Nigdy cię nie będzie? Może kiedyś. Na razie podnosi się poziom wód. Sięga bród. Sięga ust.

Rozdział

XIV

Pan Wzmożek umarł we śnie. Wiele tego snu nie było, ale trochę było. Położył się koło

jedenastej, usnął rychło, dwadzieścia po dwunastej zakaszlał i koniec. Madame Wzmożek nieco go potarmosiła, poklepała po policzku niby na przebudzenie, w istocie na pożegnanie. Przez sekundę zdawało się, że może jednak śmierć mu przejdzie, jakby próbował otworzyć jedno oko, powieka chciała się podnieść, chyba nawet błysnęła nitka stygnącego białka i tyle. Cześć pieśni.

Niby było wiadomo: niedomagał, chorował, słabł. Serce – od wariackiego głodu

nieśmiertelności, maniakalnej obsesji na punkcie sprawności fizycznej, nieustannej furii i słynnego upodobania do nadludzkiej roboty w nieludzkich warunkach – rozdęte do rozmiarów niewielkiego zeppelina. – Panie Wzmożek, pan ma serce sportowca wyczynowca! – nawykiem starego pyszałka

brał to za komplement; każdy muskuł im obszerniejszy, tym mocniejszy. Nie każdy. Niektóre,

a zwłaszcza jeden: wręcz przeciwnie. Od paru lat raz po raz szpital, badania, wizyty, diagnozy, a raczej jedna nieubłagana diagnoza.

Niczym dygnitarz najwyższego szczebla albo prawdziwy złoty medalista w asyście

pielęgniarek i doktorów kroczył przez szpitalny korytarz, gadał jak opętany, snuł dalekosiężne plany, wszystkich jak leci zapraszał do Sigły. Był fantastyczny czerwcowy dzień, przez ogromne okna oddziału kardiologii wjeżdżały jeśli nie rydwany, to furmanki i inne kolasy blasku, kurz tworzył złociste rusztowania, pan Wzmożek był przeszczęśliwy, badania i wyniki stanowiły, jego zdaniem, jedno wielkie pasmo sukcesów; Madame obraz tryumfującego męża, na którego jego

własne ciało wydało wyrok śmierci, miała zapamiętać do końca życia.

– Nie wiem, czy do tego stopnia nie zdawał sobie z niczego, ale to zupełnie z niczego

sprawy, czy przeciwnie: dobrze wiedział i jak to on: stawiał się, nie poddawał, gorączkową

gadaniną prawdę zagłuszał. Chyba jednak to drugie, bo gdy wreszcie do drzwi gabinetu tryumfalny orszak dotarł, jemu kazali poczekać, a mnie do środka poproszono. Wtedy jakby na chwilę zamarł, jakby się zdziwił, rozejrzał się wokół ze szczerym rozbawieniem... Nieporozumienie? Chyba jakieś nieporozumienie zaszło, przecież to on jest głównym bohaterem? Wprawdzie nic mu nie dolega, wprawdzie serce samo stanęło na nogi, wprawdzie jest w olimpijskiej formie – tym chyba jednak bardziej z nim powinno się rozmawiać? Tak czy nie? Któż tu jest złotym – w sensie ścisłym –

medalistą? Po licznych wahaniach i z niedowierzaniem usiadł na biało polakierowanej ławce,

i nagle skulił się jakby ból jakiś go przeszył, skulił się, jakby uciekającemu zeń życiu chciał

utrudnić drogę, zwinął się prawie w kłębek, i już wiedziałam, że po wszystkim. Zobaczyć Emila skulonego? Tylko w obliczu śmierci.

Wchodzę, siadam, ordynator nawet specjalnie się nie wita, ledwo głową kiwa i od razu

mówi, że jest źle. Od początku było źle, a teraz zrobiło się bardzo źle. Nie ma co ukrywać. Serce całkowicie zużyte, a wymienić nie tylko w Cieszynie, ale i w całym świecie nikt na razie nie umie i nieprędko do wynalazku dwukomorowej protezy ludzkość dojdzie. Nie za naszego życia, a choćby i prędzej, choćby nawet jutro takie cuda przyszły – w tym wypadku na nic. W sumie lepiej, że nie ma fantastycznonaukowej możliwości, bo jakby była, na nic by się zdała, stan ogólny

najdrobniejszy zabieg wyklucza, więc niechaj pani męża pilnuje, spokojny tryb życia, kanapa, fotel, nawet z chodzeniem po domu nie przesadzać, schodów unikać, oszczędzać się, oszczędzać, a i tak w każdej chwili wszystko możliwe. Przez chwilę zastanawiałam się, czy nie zapytać: jak długo?

Ale przecież wiedziałam, a on tym bardziej, że nie chodzi o lata. Wyszłam na miękkich nogach i fest rozdygotana, natychmiast jednak musiałam się pozbierać, bo mój nieoceniony mąż już nie skulony, a jak strzała wyprostowany na mnie czeka, o nic nie pyta, tylko z entuzjazmem powtarza, że musimy pana ordynatora na niedzielny obiad zaprosić, a w przyszłym tygodniu trzeba będzie –

kolejny entuzjastyczny projekt dorzuca – o nowym garażu zacząć myśleć. Nagle ni stąd, ni zowąd nowy garaż do łba mu strzelił! Auta od lat nie ma i się nie zanosi, ja nie prowadzę i nigdy nie prowadziłam, on sam od dwudziestu lat za kierownicą nie siedział, a nowy garaż – okazuje się –

niezbędny! Pomijając wszystko: stary garaż, czy też raczej pomieszczenie, które miało być

garażem, a nigdy nie było – owszem, zagracone, ale w razie czego za pół dnia uporządkować

można! Rozumiem, że w obliczu końca każda brednia usprawiedliwiona, ale aż taka? Nowy garaż?

Plus proszony obiad na deser? Proszę bardzo – na śmierć wszystko dobre i nowy garaż, i goście liczni, a nawet jak najliczniejsi. Na wszystko się zgadzam, tylko nie zapomnij umrzeć, bo nic się nie zgodzi. Kogoś jeszcze pan sobie życzy? Jednego doktora czy wszystkich doktorów? Samych czy

z żonami? Co z pielęgniarkami? Wszystkie czy tylko siostrę przełożoną? Nowy garaż? Jakbyś mi pozwolił jeździć – czemu nie? Instruktor jasno mówił: Pani może już prowadzić, mąż nie i jeszcze długo nie! Od świętej pamięci doktora Nieobadanego jeździ pan lepiej, to żaden sukces, jeździć gorzej od doktora po prostu się nie da, w każdym razie nikt taki od czasu wynalazku automobilu jeszcze się nie narodził... Tak czy tak: pani tak, pan nie, na razie nie, sporo jeszcze pracy przed panem...

Pamiętasz? O mało mnie wtedy nie zabiłeś... Byłeś tak wzburzony, że nawet nie wydusiłeś

z siebie swojej ulubionej i w takich sytuacjach nieodzownej frazy: „Ćwiczenia są drogą żywota!”.

Powinieneś z właściwym sobie kabotyństwem powtórzyć to ze cztery razy, a ty siedziałeś jak

skamieniały... Może dlatego nie pamiętasz... Potem w domu o mało mnie nie zabiłeś, w tym

wypadku masz pełne prawo nie pamiętać. W końcu niewiele było rzeczy na tym świecie, z powodu których o mało mnie nie zabiłeś... Garaż... Coś jeszcze? Akwarium – rekinarium wielkości stodoły?

Prehistoryczna wyrzutnia kamiennych pocisków? Barwnie – wielobarwnie podświetlana fontanna?

– jechałam – to jest dobre w tym miejscu słowo – jechałam na całego, może zbyt gorączkowo, ale nagle uświadomiłam sobie, że jak tak dalej pójdzie – umrę pierwsza. On – jakby nie było – ma parę miesięcy, a mnie natychmiast szlag trafi! Spojrzał mi w oczy – myślicie, że ze smutkiem, bo w nagłym błysku intuicji wszystko pojął? A skąd! Patrzył jak zwykle, patrzył, jakby chciał mnie w mordę strzelić. Wytrzymałam, choć wiedziałam, że długo nie wytrzymam.

Madame milczała jednak dosyć długo. Obiektywnie może niezbyt długo, ale kto ją znał,

wiedział, że powstrzymanie się od mówienia to jest w jej wypadku niemożliwość czysta;

powstrzymanie się od referowania jakiejś strasznej i tylko jej znanej tajemnicy jest wykluczone zupełnie, a już powstrzymanie się od opowiadania jakiegoś przerażającego domowego dramatu,

w którym przypada jej główna rola kanonizowanej, na domiar, męczennicy jest abstrakcją

całkowitą. Być może Madame Wzmożek nie była ze szczętem pozbawiona życia wewnętrznego,

być może nie wszystko, co na myśli, natychmiast, natychmiast! na języku, być może nawet nosiła w sobie jakieś straszliwe obrazy i prawdy, z których nigdy nikomu się nie zwierzała; być może najgłębsze głębie jej duszy zalegała substancja czarna i paląca, oddzielona od języka, zamurowana i ścieśniona do gęstości tak wybuchowej, że nie daj Panie iskry – nic jednak, szczerze mówiąc, na to nie wskazywało. Gadała nieustannie i spazmatycznie, i doprawdy nie wyglądało, by coś w niej było, poza tym, co gada. Rychło, bardzo rychło o niechybnej śmierci pana Wzmożka wiedziała cała Sigła – ach, spotkania na targu! ach, prowadzone prawie szeptem rozmowy telefoniczne! ach, spiż zroszonej łzami frazy: Emilowi zostało parę miesięcy! ach, nadciągający powab wdowieństwa!

Rozkosze rozkoszami – udręki udrękami. Nie wszystko szło jak z płatka.

Pan Wzmożek irytował ją coraz bardziej. Nawet nie dlatego, że nie umierał. Pod tym

względem sprawa była równie skomplikowana jak w słynnym, choć do cna zgranym, aforyzmie

o posiadaniu i jedzeniu ciastka: Madame chciała umierającego pochować i zarazem jak najdłużej mieć w domu. Splendor pogrzebu winien nadchodzić niespiesznie, bardzo, bardzo niespiesznie, niezwykle niespiesznie, ale jednak, ale mimo wszystko powinien nadchodzić! Nie powinien stać w miejscu, nie mówiąc o odwrocie! Nie życzyła mężowi śmierci, nie mogła jednak znieść, że nie zachowuje się on jak przystało człowiekowi stojącemu nad grobem. Umieraniem swoim,

a zwłaszcza świadomością swego umierania powinien przyczyniać jej charyzmy, a nie udawać, że jest w olimpijskiej formie! Bo w końcu na co wychodziło? W końcu wychodziło na to, że jako

jedyny mieszkaniec Sigły nie podziwia jej roli, nie docenia jej heroizmu, a właściwie anielstwa; w ogóle sprawia wrażenie człowieka, który zupełnie, ale to zupełnie nie zdaje sobie sprawy, że jego żona żyje u boku kogoś, kto lada chwila umrze.

Nie wspierał jej, przeciwnie, funkcjonując – z właściwą mu lekkomyślnością, a przede

wszystkim z właściwą mu butą – jak gdyby nigdy nic; nie przestrzegając zaleceń, raz po raz

wszczynając albo tylko zapowiadając rozmaite prace i wysiłki, nade wszystko zaś łażąc po centrum i na prawo, i lewo głosząc, jak znakomicie się czuje: serce całkowicie ustabilizowane – psuł

wszystko. Codziennie i parę razy dziennie miała mu ochotę nie tyle nawet uświadomić sytuację, co sprawdzić, na ile on ją sobie uświadamia; zbadać, jak głęboko zatarł i ukrył w sobie tamten moment na szpitalnym korytarzu, gdy przeszyło go czarne ostrze, gdy skulił się z bólu i strachu – kusiło ją, by go wysondować, by zadać mu cios, pokazać, gdzie jest jego – jeśli nie na cmentarzu, to

z pewnością w drodze na cmentarz! – miejsce. Kusiło ją, by zdobyć nad nim definitywną przewagę

– miarkowała się jednak. Powstrzymywało ją zresztą to samo, co nęciło: podziw dla własnej – oby trwała wiecznie – świętości. – Boże, ile ja znoszę, nie dość że jestem przy kimś, kto umiera, to muszę znosić jego komedię, że nie umiera! Boże, ty widzisz, ile ja wytrzymuję? Widzisz czy nie?

Wszechmogący wirtuoz gry na zwłokę jak zwykle milczał, ale Madame miała pewność, że

otrzymanie odpowiedzi jest kwestią czasu. Kto wierzy, to wierzy. Kto umiera, to umiera. Kto umiera w asyście kogoś pokroju Madame Wzmożek ani w godzinie śmierci, ani na własnym

pogrzebie nie będzie najważniejszy.

Wytrwała kilka tygodni. Po jakimś miesiącu jak przyszły trzydziestostopniowe sierpniowe

upały i pan Wzmożek nie tylko nie słabł, nie tylko nie bladł, nie tylko nie zlewał się śmiertelnym potem, nie tylko nie tracił przytomności, ale po domu i po ogrodzie – bez czapki! – ganiał jak wściekły – nie wytrzymała. Siedzieli przy kolacji, jemu jak zwykle apetyt i inwencja dopisywały, było kwestią sekund, kiedy zacznie podkreślać, że jest żywy i zdrowy, i to jak żywy! i to jak zdrowy! Było kwestią chwili, kiedy zacznie się odgrażać, że dobrze by, na ten przykład, było jutro w piwnicy nieco rupiecie uporządkować – nie dała rady. Wyszła z pokoju, zajrzała do łazienki, potem po schodach na strych, zabawiła tam ładnych parę minut, potem zeszła, jeszcze raz wstąpiła do łazienki, odkręciła i błyskawicznie zakręciła wodę; i wróciła do salonu, i zbliżyła się do stołu, i stanęła tuż-tuż. On akurat zabierał się do sporego kawałka kołacza z serem, ale po chwili podniósł

wzrok i zapytał: – Byłaś w piwnicy? – Nie, w piwnicy nie byłam, byłam na strychu i w łazience, czy ty sobie zdajesz sprawę, że masz przed sobą kilka miesięcy życia? – odparła na jednym

oddechu. On wzruszył ramionami, niezwykle wolno i dokładnie, jakby określoną ilość milimetrów odliczał, odsunął talerzyk z kołaczem i szklankę z herbatą, wstał i poszedł do kuchni, i próbował

czynić to, co tysiące razy w trakcie małżeńskich niesnasek czynił; czynił i próbował czynić to, co w podobnych sytuacjach wszyscy jego przodkowie czynili, próbował mianowicie demolować dom.

Czasy świetności, czasy obracania wszystkiego w perzynę, wyrywania futryn i burzenia ścian

należały jednak do przeszłości – minął wiek złoty. Ledwo – w sensie ścisłym – żywy nieszczęśnik usiłował tłuc, co było na widoku, zmiatał ze stołu jakieś salaterki, filiżanki czy inną pożal się Boże porcelanę, nie miał jednak siły ani nawet przekonania. Próbował choćby gestem dochować

wierności tradycji – rezultaty żałosne: niby kruche naczynia – na skutek postępu wulgarnych powojennych technologii od prawdziwie kruchych, od prawdziwie przedwojennych trochę – ale

w końcu tylko trochę – mocniejsze – nie rozbijały się nawet zrzucane na podłogę, nieco hałasu i nic. W sumie nie wiadomo, czy akurat w tym wypadku sławne upodobanie pana Wzmożka do

nowoczesności święciło tryumf, czy ponosiło klęskę.

Madame z furkotem godnym krwiożerczej sokolicy poleciała jego śladem i z ulgą

drapieżnika, który wreszcie zdybał ofiarę, rzuciła się nań i z łatwością przyparła go do ściany, on jednak, zebrawszy wszystkie siły, wyrwał się jej i skoczył do okna; zawsze jak w szale uciekał

z domu, nawet jak drzwi były bliżej, wybierał okno, teraz też próbował, ale nawet klamką nie był

w stanie ruszyć; schwytała go, wykręciła mu rękę i prowadziła przez hall, i mówiła, i powtarzała z nieludzką wyrozumiałością: – Jesteś chory, jesteś bardzo chory, uspokój się i połóż, i poleż do rana, wycisz się, bo trzeba będzie cię związać... Juliuszu! Juliuszu! Pozwól na sekundę, dziecko drogie, ojcu trzeba pęta założyć, bo znów ma atak i nas pozabija! I doprowadzała pana Wzmożka do małżeńskiego łoża, i przebierała w piżamę, i kładła, i okrywała kołdrą, i mówiła, jak czegoś będziesz potrzebował – wołaj, i wychodziła, i zamykała drzwi na klucz. Nie było obaw, sposób działania wytrenowany do perfekcji, żadne ekstrawięzy nie były potrzebne, pan Wzmożek zapadał

z wyczerpania w ciężki sen, a nawet jakby nie spał albo jakby obudziwszy się, próbował dalej szaleć, nie miał szans – okna sypialni na samo urwisko nie wychodziły, ale grapa pod nimi też już nie była dla niego.

Rano wstali tak, jak zawsze wstawali po sławnych na całą okolicę burdach i mordobiciach –

wstali mianowicie jak gdyby nigdy nic, a nawet z pewnym zadowoleniem. – Aleśmy wczoraj

pobalowali! – spoglądali na siebie nie bez figlarności. W jej spojrzeniu był czytelny podziw: Jak na umierającego nieźle dajesz popalić! On znów pełen wigoru i w zdumiewająco dobrej formie dawał

do zrozumienia, że w razie czego gotów jest do kontynuacji.

O porządkach w piwnicy czy o jakichkolwiek innych pracach na razie nie było mowy. Na

razie, czyli mniej więcej miesiąc. Genetyczny głód konfliktu walczył o lepsze z luterską

systematycznością. Przez dziesiątki lat wszczynali burdy najrzadziej raz na miesiąc – nawyki – nie lękajmy się prostoty – zwłaszcza zgubne nawyki są istotą naszej natury, nawet jak nie mamy na nie siły. Pan Wzmożek mniej więcej raz na miesiąc wpadał na pomysł jakiejś nadludzkiej

w nieludzkich warunkach roboty; wiedział, że nic z tego nie będzie, wiedział, że wszelkie swoje pomysły: pomysł malowania kuchni, pomysł odnowienia kredensu czy pomysł wykarczowania

chaszczy przy furtce może sobie wiadomo gdzie wsadzić, ale podrażnić, sprowokować, a może

nawet do szału babę doprowadzić warto. Ściśle mówiąc: było warto. Kiedyś było warto. Kiedyś szlag ją trafiał, płakała, histeryzowała, mordę darła. Kiedyś nie z takich powodów z pazurami się rzucała. Liczył na powrót strasznych, ale w ich intensywności upajających czasów – nie wracały.

Madame nie dawała się już nabierać, nie podejmowała gry, nie wchodziła w wymianę ciosów;

uderzała raz, ale nokautująco, argument miała jedyny, ale nieodparty: Przypominała mu

z przyjaznym (starannie jednak wyważonym, tak by przyjazność nie naruszała rzeczowości)

uśmiechem, że ma przed sobą kilka, góra! kilka miesięcy życia. – Rozumiesz? – cedziła z pogodną definitywnością – Rozumiesz? Kilka miesięcy? Rozumiesz co to znaczy: kilka miesięcy?

Nie ma co ukrywać, rozumiał. Zwalało go to z nóg, widzialnie się nie przewracał, ale za

każdym razem widać było, że zwala go to z nóg. Oczywiście usiłował walczyć, nie poddawał się, liczył na cud albo na jakie mniejsze od cudu, ale wystarczająco uzdrawiające wydarzenie, co wieczór zasypiał z nadzieją, że rano obudzi się w niesamowitej – jak przed laty – formie, co rano zdychał, ledwo wstawał, a próbował udawać wygimnastykowanego młodzieniaszka, daremne – nie

tylko na oko Madame – sztuczki; w desperacji brał pod uwagę wizytę u Fryca, był bliski decyzji przełamującej i tym samym kompromitującej jego, jak sam mawiał: na wskroś naukowo –

materialistyczny światopogląd – nie jest to trudne – dodawał po chwili z kabotyńskim uśmiechem –

nie jest to trudne, inne rozwiązania są imaginacyjną brednią; jakby żył choć miesiąc dłużej, może i do tego by doszło – z daleko posuniętym sceptycyzmem i rysami sugerującymi, iż nie chodzi o grę o życie, a o całkowicie bezinteresowną, ekscentryczną i z pustoty wynikającą zabawę – sprawdziłby

– w końcu zaszkodzić mi to nie powinno – jakieś wedle imaginacyjnych bredni sporządzone

medykamenty, diety czy porady; niekiedy w skrajnej, graniczącej z pomieszaniem zmysłów

rozpaczy zapewniał, że zna datę swojej śmierci i jest to odległa, wielce odległa pora. – Ciekawe skąd, bardzo jestem ciekawa, skąd wiesz, kiedy zdechniesz? – pytała z tą samą uprzejmą

życzliwością; tą samą nie tą samą, pojawiało się ziarno niepokoju: a nuż cała akcja wydłuży się w nieskończoność i straci dynamikę; w końcu wszystko, co trwa długo – nawet jej zasługi –

powszednieje. On natychmiast wykorzystywał tę chwilę słabości i mówił o mrocznych

okolicznościach, w których było mu dane poznać rok, miesiąc, dzień, a nawet godzinę swego kresu, ona wzgardliwie machała ręką i z rzekomą powagą indagowała, czy mroczne okoliczności

oznaczają cygański tabor Franza Józefa Siekaniny, czy też kogoś mrocznego, ach jak mrocznego, ale mieszkającego tu na stałe? Czując, że traci chwilową przewagę, nie odzywał się, jedynie straszliwym spojrzeniem i morderczym wyrazem twarzy dawał do zrozumienia, że zaraz ją zabije.

– Nienawidzę cię, zawsze cię nienawidziłem!

– Przede wszystkim mnie nie rozumiałeś! Nigdy mnie nie rozumiałeś, całe życie mnie nie

rozumiałeś, a teraz na koniec tym bardziej mnie nie rozumiesz!

– Jaki koniec! Jaki koniec! Chyba twój! Nie mój! Umieraj, jak ci pilno! Zapewniam cię, że

następnego dnia, tak jest, następnego dnia po twojej śmierci się ożenię! Tak jest! Następnego dnia, jeszcze przed pogrzebem! Zapewniam cię!

– Jeszcze przed pogrzebem? Proszę, jaka nowość i jaki postęp! Dotąd miało być po

pogrzebie! Zaraz, ale po! A żeń się nawet dzisiaj! I tak lada dzień się ożenisz! Podwójnie na dodatek! Za chwileczkę się ożenisz z trumną i z mogiłą. Obie będą cię doglądać! Obie

równocześnie!

– Od ciebie trumna sto razy lepsza! Mogiła jeszcze więcej!

– Najlepszego na nowej drodze!

Dogadywali sobie uszczypliwie, a nawet ciepło, bo też faktycznie w porównaniu z tym, co

wyczyniali dawniej, spokój w domu panował zupełny, do żadnych rękoczynów już nie dochodziło, niekiedy było wręcz wzruszająco, a nawet rozdzierająco: ona mówiła, że już niedługo, on wzruszał

ramionami: – Kto to może wiedzieć?

Z czasem do rychłej śmierci pana Wzmożka tak wszyscy przywykli, że życie znów zaczęło

wyglądać na wieczne. Aż do ostatniego dnia. Niby banał, bo wiadomo, że do ostatniego dnia życie jest wieczne, w tym wypadku jednak odbyło się coś w rodzaju próby generalnej. W dniu, a w

zasadzie w wigilię dnia, w którym miał umrzeć, pan Wzmożek koło południa legł na kanapie

w salonie. Niby nic, ale po pierwsze: nigdy nie kładł się w samo południe, po drugie: nigdy nie czynił tego w salonie, po trzecie: nie tyle się położył, co z ledwo, ledwo miarkowaną bezwładnością runął na kanapę. Runął i znieruchomiał. Krzątająca się w kuchni Madame usłyszała głuchy łoskot padającego ciała, skrzyp sprężyn, głębokie graniczące z jękiem westchnienie i nagłą ciszę.

Przeraźliwą i bez oddechu. Była pewna, że już. Przez dobre dwie, trzy minuty nasłuchiwała, ale nic, ani szmeru. Najwyraźniej w salonie nikogo żywego. Weszła tam na palcach; nie obyło się bez –

jakkolwiek to brzmi – cienia rozczarowania: leżący na brzuchu mąż oddychał równo, po

półgodzinnej drzemce obudził się w doskonałym humorze i do samej śmierci, która nastąpiła

dwanaście godzin później, czuł się świetnie.

Wstała z małżeńskiego łoża, poszła na górę obudzić młodego Wzmożka, który, jak się

zresztą okazało, nie spał, ale coś pisał i przez chwilę sprawiał wrażenie o wiele bardziej

przerażonego tym, że nakryto go na pisaniu, niż śmiercią ojca. Madame zdawała się jednak obu występków: zarówno niespania, jak i pisania nie zauważać. – Ojciec nie żyje – powiedziała bez specjalnego patosu – chodź się pożegnać. Ubierz się i zejdź na dół, ja dzwonię na pogotowie i po Helenkę Pokropilównę. Młody dopiero teraz uwierzył – skoro matka nie zauważyła, że jest ubrany, musiało stać się coś niezwykłego. Ojciec nie żyje? Jakaś niesłychana rzadkość i nowość była w tych słowach. Miał dziwaczne wrażenie, że matka przemówiła w jakimś niby do polskiego podobnym,

a w istocie zupełnie obcym języku. Całe życie słyszał: ojciec to, ojciec tamto, ojciec owo, ojciec wyjechał, ojciec wrócił, ojciec zdemolował jadalnię, ojciec wymyślił to albo tamto, ale ojciec umarł? Możliwe jest w ogóle takie zdanie? I nie tylko takie, bo teraz inne dotąd nieobecne w języku zwroty za tamtym pójdą? Teraz będzie mówił: póki ojciec żył albo za życia ojca, albo po śmierci ojca, albo mój świętej pamięci ojciec? Ojciec umarł? Ojciec umarł, a matka, która nie o takie rzeczy miała do całego świata pretensje i która nie z takich powodów puszyła się jak paw narodów –

przynajmniej na razie – ani się nie puszyła, ani do nikogo – nawet do niego – nie ma żadnych pretensji? Ile jest ścieżek, którymi śmierć do nas dociera? Kto musi umrzeć i ilu musi umrzeć, by pośród jeszcze żywych jaka taka normalność zapanowała?

Powoli schodził po schodach, Madame spokojnie kręciła tarczą ogromnego z czarnego

bakelitu uczynionego telefonu, rzeczowo rozmawiała z doktorem Brannym, rzeczowo, ale

króciutko, w końcu adresu podawać nie musiała, potem nie odkładając słuchawki, wybrała kolejny numer i gdy z drugiej strony ktoś, kto, wyglądało, nigdy się nie zgłosi, zgłosił się wreszcie, powiedziała: – Helenko, nawet nie przepraszam, że cię budzę, Emil umarł, przyjdź, musimy go ubrać... Musimy Emila ubrać do trumny... Próbowała jeszcze trochę wytrzymać, usiłowała

wykrzesać jakąś już nie uroczystą, już nie kabotyńską, ale zwyczajną tonację – nie dała rady.

Rozpłakała się, machinalnie odłożyła słuchawkę i płakała tak strasznie, tak straszliwie strasznie, że młody poczuł chybot ziemi pod stopami, płacz, płacz, płacz, wszystko pierzchało, nic nie istniało.

Madame złożyła ręce do modlitwy, rozległ się dzwonek, pogotowie stało pod furtką. – Chyba już się nie da nic zrobić, chyba już panowie, chyba już pan, panie doktorze, nie pomoże mężowi. –

Madame z zadziwiającą skutecznością powstrzymała łzy, spojrzała w lustro, wybiegła przed dom i teraz wracała na czele dwuosobowego – jeszcze nie całkiem, ale już prawie – konduktu; pierwszy doktor Branny z nisko pochyloną głową, za nim Felek Podpalartschyk, kierowca i sanitariusz

w jednej osobie. Kiwnęli stojącemu jak słup soli na środku hallu młodemu Wzmożkowi i weszli do sypialni. Doktor spojrzał na twarz zmarłego, potem na Madame, pokręcił przecząco głową,

cokolwiek ten gest znaczył, nie był zaprzeczeniem śmierci; potem zbadał puls, wyjął z prastarej lekarskiej torby słuchawki, przytknął do nieruchomej klatki piersiowej, ale na sekundę. Cisza panująca wewnątrz ciała pana Wzmożka była nie do zniesienia? Gorzej. Nie było tam ciszy.

W ciałach zmarłych nigdy nie było ciszy.

Oczywiście nie było tam takiego gwaru jak w ciałach żywych, nie szumiała krew, nie

pulsowało serce, nie bulgotały wnętrzności, a bywał to nieraz bulgot jak na bagnach za Starym Młynem. Im kto bardziej chory, tym hałaśliwiej pod jego skórą, trzustka zawodziła, śpiewała wątroba, nerwy grały, mięśnie napinały się jak struny, płuca pogwizdywały, krtań charczała, kości chrzęściły, stawy zgrzytały – całe koncerty. Chore miejsca wcale nie fałszowały, przeciwnie: szło je poznać po najczystszych tonach. Branny nigdy nie słyszał piękniejszego duetu niż ten, który potrafiły wydobyć z siebie niedrożne nerki. A smętne kantyczki opuchniętej otrzewnej?

A pożegnalne dumki ślepej kiszki? A kwintety albo sekstety sunących ku światłu kamieni

żółciowych? A arie odmawiającej posłuszeństwa prostaty? Hymny nowotworów? Marsze stanów

zapalnych? Hymny grypy, anginy, szkarlatyny, żółtaczki, czerwonki i wszystkich innych durów?

Jak kto zdrowiał, milkła część pieśni, cichły niektóre instrumenty, nastawał spokój pogodnego dnia: szumiała rzeka, szeleściło listowie, tętniło życie, nawet bagna za starym młynem sprawiały

romantyczne wrażenie. Ale jak kto umierał, nie nastawała w nim cisza. Coś się działo w ciałach zmarłych. Coś całkiem innego.

Ilu nieboszczykom wydawał Branny świadectwo, że są nieboszczykami? Najmniej kilku

setkom, może nawet było ich więcej niż tysiąc. Niektórzy mówią, że blisko dwa tysiące, ale to jest za dużo nawet jak na najkrwawsze w dziejach stulecie. Tak czy tak: często bywało jak w przypadku pana Wzmożka: człowiek już martwy, ale jeszcze ciepły. Doktor przytyka słuchawkę i jak zawsze drętwieje: słyszy coś strasznego – żeby to były zwyczajne i biologicznie – zwłaszcza po koncertach chorób – uzasadnione odgłosy umierania, zastygania krwi, drewnienia płuc, flaczenia serca,

kamienienia mięśni – byłoby pół biedy, ale słychać co innego.

Żadnej muzyki. Żadnych też – nazwijmy rzecz od razu i po męsku – omamów słuchowych

spowodowanych morfiną. Nie tylko dlatego, że morfina praktycznie nie daje takich objawów i nie tylko dlatego, że jak z rzadka jednak je daje, to akurat doktor i tak ich nie miewa.

Słychać co innego, słychać czyjeś kroki. Ktoś idzie przez opustoszały dom ciała i wszędzie

zagląda, czymś rusza, coś przekłada, coś – jakby wręcz meble jakieś – przesuwa; coś mruczy, niekiedy nawet szepcze. I nie ma cała akcja groteskowego pozoru, że niby w zmarłym człapie

i buszuje jakiś lilipuci szabrownik czy inny tyci, tyci – krasnoludek. Skąd! Odgłosy krzątaniny są –

jeśli można tak powiedzieć – pełnowymiarowe. I wiecznotrwałe. I obiektywne. Branny pytał

kolegów medyków – wszyscy kładli palec na ustach; do dwu przyjaciół ze studiów nawet listy w tej sprawie wysłał. Odpowiedzi nadeszły dosyć prędko; obszerne i choćby z geograficznych powodów

– jeden mieszkał w Lesku, drugi w Gryfinie – zupełnie rożne epistoły zawierały identyczne zdanie:

„Niektórych rzeczy lepiej nie słyszeć, a jak się słyszy, lepiej o nich nie mówić”. Niby pasowało do ósmego punktu przysięgi Hipokratesa, niby nie całkiem. Co gorsza, z czasem nie następowało

żadne spowszednienie, Branny nie przyzwyczajał się, nie przestawał krzątaniny wewnątrz

kolejnych trupów słyszeć, przeciwnie słyszał coraz wyraźniej, reagował coraz dotkliwiej, bał się coraz bardziej, we śnie miewał koszmary, niekiedy śniły mu się wyczerpujące wyjaśnienia,

odczuwał bezbrzeżną ulgę, jak łatwo zgadnąć, po przebudzeniu niczego nie pamiętał, wszystko wracało do punktu wyjścia. Najbardziej przerażało go to, że jak umrze, w nim samym zaczną się odbywać takie same procesy. Kto je usłyszy? Jaki doktor mój zgon stwierdzi? Z Cieszyna ktoś przyjedzie? Sam sobie stwierdzę? Byłoby najlepiej – w końcu nie ma co ukrywać: Wierzę tylko własnym diagnozom. Do księdza po wyjaśnienia nie pójdę, wiadomo, co mi powie. Powie mi, że

Bóg. Bóg to, Bóg tamto, Bóg owo. Bóg jest nieosiągalny. Boga można spotkać wszędzie. Jest też –

ma się rozumieć – w nas. Różne sceny z jego pierwszoplanowym, drugoplanowym czy przeważnie

zakulisowym udziałem w nas się przedstawiają. Przykładam słuchawkę do sztywnej piersi zmarłego i słyszę wędrówkę do nieba, kroki wspinające się po świetlistych schodach, skrzypienie bram raju, głos Pana – jest wysoko, więc do mojej słuchawki dociera tylko szept – wszystko się zgadza.

Wszystko się zgadza z wyjątkiem śmierci. Jak można żyć, wiedząc, że się umrze? Ludzie niby

wiedzą, ale w istocie nie przyjmują do wiadomości, kto naprawdę wie, że umrze, ale naprawdę!

naprawdę! naprawdę! ten może mieć spory kłopot z utrzymaniem się na powierzchni planety.

Nieboszczyk raczej był z tych, co nie bardzo – delikatnie mówiąc – wierzą, że umrą.

Powiedzieć, że doktor stał przy łóżku – to nic nie powiedzieć. Sztukę stania przy łożach

śmierci miał opanowaną do perfekcji: sprawiał wrażenie czuwającego u grobu i wypatrującego

pierwszych objawów zmartwychwstania anioła, sprawiał wrażenie kogoś, kto dokonawszy

wszelkich badań i udzieliwszy wszelakiej pomocy, czeka na rezultat i zarazem wyglądał tak, jakby dopiero szykował się do przeprowadzania badań i udzielania pomocy; błyskawiczne przytknięcie i jeszcze prędsze odjęcie słuchawki było niczym zapalenie lontu, za chwilę płomień dopełznie do celu i w wielkich wybuchach, dymach i błyskawicach pan Wzmożek ożyje niczym Pan Jezus albo

przynajmniej Frankenstein. Nie ma potrzeby dodawać, że nic takiego się nie działo. Branny stał

w wypracowanej pozie, zbierał siły po usłyszeniu głosu – buszującego pod twardniejącą skórą trupa

– Boga. Tymczasem we wnętrznościach odbywało się wielkie zdejmowanie firan, składanie

prześcieradeł, narzut i innych tkanin; zostawały gołe, zupełnie gołe ściany.

Nagle przypomniała mu się pewna nie tyle nawet rozmowa, co krótka wymiana zdań

z leżącym w pościeli zmarłym. Spotkali się na moście i pan Wzmożek już wtedy słaby – kiedyż to było? góra pół roku temu – już wtedy z wyrokiem, nie bardzo nawet dzień dobry, nie bardzo nawet rękę podał – z miejsca o fenomen długowiecznych gruzińskich starców jął się dopytywać – Jak oni żyją, że nie umierają? Co jedzą? Co piją? – Jedzą i piją to, co my, ale baby mają zupełnie inne od naszych – odpowiedział doktor i teraz nagle zawstydził się tamtej – pożal się Boże – błyskotliwości, przez ułamek sekundy zdało mu się, że trup uśmiechnął się szyderczo, jakby – istotnie zyskawszy, od pełznącej przez jego martwe flaki boskiej istoty, dar wszechwiedzy – odgadywał myśli. Jakież brednie... Do teraz się śmieje, może nawet za chwilę trupim śmiechem ryknie? Wstyd? – wstyd nie był mocną stroną doktora Brannego. Wyciągnął rękę w kierunku Madame – skróciła mu życie

najmniej o dychę – zdążył jeszcze pomyśleć. – Bardzo mi przykro – powiedział – bardzo. Położył

dłoń na jej ramieniu, zdawało się, że ją obejmie, ale nie. Coś mi dzisiaj nie idzie. Na Boga! Przecież go chyba nie zabili! Wypiszę akt zgonu. Zaczął grzebać w torbie. – Poradzi sobie pani? – Tak, chyba tak, Hela już w drodze. Hela trupostroicielka? – omal nie zapytał na głos. Wypisał co trzeba i już bez słów, mocno jedynie uścisnąwszy dłonie, skierował się ku drzwiom, za nim tak milczący i tak oszczędny w gestach, że nie było wiadomo, czy jest w ogóle, Felek Podpalartschyk. W samej furtce minęli się z Helenką, doktor kolejny raz otarł się o niestosowność – niedobrze ze mną, w sensie ścisłym: niedobrze, kolejny raz omal! omal! nie strzeliłem byka! I faktycznie o mało co nie palnął: „Czołem laleczko!” – a może gorzej jeszcze. Ale nie palnął, wyszedł przed dom,

westchnął, wciągnął mroźne powietrze, wokół była pełnia nocy tak granatowej, że nawet śnieg był

ciemnoniebieski, niebo wygwieżdżone, góry zamarznięte, haust powietrza działający jak szklanka spirytusu – rzadkie momenty, gdy człowiek wie, dlaczego mieszka w górach, a nawet po co

w ogóle żyje – po to, by przejść parę kroków po skrzypiącym śniegu, by zadrzeć głowę i poszukać Gwiazdy Polarnej i by na sekundę nie myśleć, że za sekundę koniec.

Skrzętnych, zręcznych, oszczędnych i zapobiegliwych gospodyń nigdy w naszych stronach

nie brakowało – Hela Pokropilówna była najskrzętniejsza, radziła sobie nie tylko z tym, ale i tamtym światem, pomagała w trudzie przekraczania progu; znała kunszt szykowania człowieka na ostatnią drogę. Najprzód bardzo powoli podeszła do łóżka i zmówiła Ojcze nasz. Potem rozejrzała się i nastąpiło wielkie przyspieszenie, tym większe i tym sprawniejsze, że Madame była – czyż może to zaskakiwać – do obrządku przygotowana perfekcyjnie, miednica z ciepłą wodą, szare

mydło, szorstki lniany ręcznik pojawiły się w okamgnieniu. Za nimi garnitur, koszula, krawat, bielizna, buty – wszystko odprasowane, wyczyszczone, prawie nowe. Koszuli chyba ani razu nie miał na sobie, stalowy garnitur może dwa, trzy razy – raz, jak mu przyznawali order, drugi raz, jak jechał na jubileusz, trzeci raz... Nie mogła sobie przypomnieć, a i te wcześniejsze okazje – wtedy tak doniosłe, tak o wszystkim rozstrzygające – mgliście rysowały się w pamięci, Boże! Jaki order?

Jaki jubileusz? Jakie inne jeszcze zaszczyty, honory i powinności dźwigało to blade i skurczone ciało? Pojawiamy się na ziemi, zapala się latarnia świadomości i ledwo rozświetliwszy okolicę, gaśnie. Otrzymujemy na kilkadziesiąt lat wgląd w dzieje globu, na powierzchni którego

wypełzliśmy z brzuchów naszych matek, wygląda to na wieczność, a tu raz-dwa – pa, pa. Zdjęły z pana Wzmożka piżamę i na chwilę zastygły w obliczu marności, w jaką się obrócił. Niewiele brakowało, a można by go wziąć za ulepionego z surowego ciasta człekopodobnego stwora, za

leżącego na grzbiecie substancjalnie i kolorystycznie mącznego żuka, wszystko skurczone: nóżki, łapki, szyjka, twarzyczka, jedynie wywalony z pachwiny wór przepukliny sprawiał olimpijskie wrażenie. Młody Wzmożek wszedł do pokoju i z zupełnym niedowierzaniem gapił się na pokraczną martwotę, która jeszcze parę godzin temu była jego ojcem. Widok przepukliny budził w nim

mieszane uczucia; z jednej strony była to zupełna potworność anatomiczna, z drugiej było mu żal, że za życia starego nie wiedział o jego słabiźnie, żal mu było, że nigdy nie nakrył ojca na przepuklinie – wiele by mu to nie dało, ale w odwiecznym przeciwniku każda słabość dobra, jeśli nic innego, to zawsze po całej Sigle można rozgłosić, że Olimpijska Forma ma wywalone na

wierzch i niemal do samych kolan wiszące flaki, teraz oczywiście tu i ówdzie też szepnie, ale to już będzie co innego, trup, każdy trup, szlachetnieje. Nawet przepuklina trupa i trupa, i samą siebie uwzniośla. Co innego wór flaków na ziemi, co innego wór flaków na tamtym świecie. Jeszcze i to mu dolegało! Matka i Hela myły pokryte starą tu i ówdzie niemal prześwitującą tu i ówdzie, niemal gnijącą ludzką skórą, dzieło Boże, smugi piany wyglądały jak smugi pleśni, Pokropilówna wyjęła z ogromnego czarnego neseseru butelkę spirytusu. – Zostaw! Zostaw! – Madame Wzmożek

krzyknęła takim tonem, jakby odmawiała jakiegoś ekstraprezentu albo poczęstunku. – Helu,

zostaw, naprawdę nie trzeba, zostaw sobie! Przyda ci się! My mamy swój! Zostaw! Przyda ci się do pieczenia! Święta niedługo! Zostaw! Już przynoszę. – Madame z entuzjazmem perfekcyjnej

gospodyni, która ma wszystko i która na każdą okazję jest przygotowana, pofrunęła do spiżarni i rychło wróciła z zalakowaną ćwiartką.

Młody nagle poczuł nieludzki głód, w życiu nie był tak głodny, zjeść cokolwiek, ale zjeść,

bo inaczej chyba śmierć. W spiżarni na półce leżał pokrojony jeszcze na śniadanie chleb, niżej na półce placki ziemniaczane od obiadu, młody trzęsącymi się z łaknienia rękami położył placek na kromce chleba, po namyśle posmarował wierzch ekstrawaganckiej kanapki musztardą. – Chryste

Panie, nigdy w życiu nic tak nie smakowało! Ani nie będzie smakować! – Juliuszu! – rozległ się głos matki. – Ojciec już ubrany, chodź zaśpiewamy mu pieśń. – Zaraz! Zaraz – odpowiedział

pełnymi ustami, rozległ się znany mu tupototurkot, po sekundzie matka wpadła do kuchni: – Sto razy ci mówiłam, żebyś nie jadł jak barbarzyńca! Siadaj, zaraz ci podam! – i nie przerywając gadania ani krzątaniny, w okamgnieniu sprawiła stoliczku, nakryj się! Na blacie pojawiła się lniana serweta, na niej półmiski z pieczywem i rozmaitymi wędlinami – wszystko jak trzeba na krajalnicy pokrojone; obok sos tatarski – jak przystało w sosjerce. Siadaj i jedz! Helu, może i ty coś przekąsisz? Albo chociaż herbaty się napijesz? Spróbuj, musimy mieć siłę, trzeba drzwi z dołu zdjąć z zawiasów, chyba najlepiej się nadają te z małej kuchni? Trzeba je po schodach wynieść, na czterech taboretach równo ustawić... Na nich Emila położymy, żeby wyprostowany leżał i do

trumny swobodnie się zmieścił. Jak sos, Juliuszu? Nie za mdły? Jedz, jak ci smakuje! A jak się wzmocnisz, jak wszystko co trzeba z pomocą pani Heli zrobimy, staniemy przy spoczywającym na swej przedostatniej desce ojcu, i zaśpiewamy mu: „Zmartwychwstaniesz, prochu mój!

Zmartwychwstaniesz uwielbiony. Duch skończywszy ziemski bój. Wszedł już w lepsze bytu

strony!”. Madame od drugiej linijki zaczęła podrygiwać i wpierw delikatnie, a potem w miarę kolejnych wersów coraz mocniej, i coraz rytmiczniej klaskać w dłonie. Młody łapczywie dojadał

kopiastą porcję, szykował się do drugiej, ale – na jego uwolnione głody, na wyzwolone demony głodu – to może być mało. „Tam ucichnie boju gwar; tam nie będzie utrudzenia; Tam obietnic

bożych dar ziści moje utęsknienia; Tam jasności jasny świt i dla dusz szczęśliwy byt”. Madame z zamkniętymi oczami i zupełnym już nie tyle tanecznym, co konwulsyjno-spazmatycznym

zatraceniu kończyła czwartą (ostatnią) zwrotkę.

Młody jadł i prawie nie słuchał, dopiero parę bezsennych godzin później, nad ranem, tuż

przed krótką drzemką, gdy odtworzył, a może w półśnie raz jeszcze usłyszał wers po wersie,

dopiero wtedy uświadomił sobie, ile w tej pozornie prostej, wziętej z Kancjonału Wileńskiego pieśni jest tajemnic. Umyty i odziany trup ojca leżał już na zdjętych z zawiasów i równo na czterech taboretach położonych drzwiach – Juliusz, który taką scenę tysiąc razy wyobrażał sobie i bał się własnego strachu, teraz nie bał się prawie wcale; niezręcznie mu z tym było, czuł, że przyzwoiciej by było bać się choć trochę bardziej.

ROZDZIAŁ

XV

D opiero teraz, gdy wciąż nieodnaleziony szkielet wisi na wysokiej jedli w lasach pod

Czantorią, dopiero teraz gdy białe kości przeświecają przez igliwie niczym zakopane żywcem światło, dopiero teraz, widać, ile było znaków, ile odniesień, ile ciemnych punktów. Wtedy rzeczywistość była gęsta, ale jak tykający zegar bez wskazówek – półżywa, obezwładniająca, do paraliżu wiodąca; jak lawina śnieżna nierozważnego nieszczęśnika w trzewiach swych betonująca.

Poruszaliśmy się na oślep, a jak już do czegoś się doszło – myliliśmy się wierutnie.

Emilka Morżolikówna próbowała się zabić z rozpaczy, bo nie tyle porzucona, co w ogóle

pod uwagę brana nie była? A skąd! Próbowała, bo podobało się jej Juline gadanie o śmierci?

A skąd! To znaczy też, ale nie wyłącznie. Owszem, obie siostry się jej podobały. I to jak!

Uwielbiała je od fryzur do pięt, od ciała do słowa, we wszystkich przejawach i we wszystkich wcieleniach. Ileż się wtedy tyrad słyszało, jak to Emilka nie tylko z fascynacji wpierw obiema siostrami, a potem narkotyczną bliskością jednej i dławiącą nieobecnością drugiej próbowała głupstwo zrobić!

Dla oddania prawdy starczy raz powtórzyć, dla oddania aury i sto będzie mało, przeto my

majstrowie aury – bez ryzyka powtarzamy po raz nie wiadomo który: cała Sigła była wpierw

obiema, potem – w dwój-, w trój-, a może i w czwórnasób – jedną Mrakówną zafascynowana,

oburzona, zdumiona; ci pragnęli powrotu Oli, owi powrót przeklinali, jeszcze inni nie spuszczali Juli z oka, pilnowali jej, adorowali, kwiaty posyłali, towarzystwo swe – choćby tylko na niewielkiej przechadzce – oferowali, wszyscy, a to do jednej, a to do drugiej coś prawdziwie złego lub niby dobrego mieli – jedna Morżolikówna szczerze je kochała.

Nie za radykalnie powiedziane? A inni żywiciele najwyższych uczuć? Kornel? Kościelny

Messerschmidtke? Tomek Holeksa? Młody Wzmożek? Pierwszy padł ofiarą, drugi: poszlaki bez

dowodów, trzeci: nikt by nie pomyślał; czwarty chciał pożreć. Do dziś ludzie gadają, że ten, kto listy znajdował – znajdował je łatwo, bo sam je – he, he, he – pisał; że szukać ciała daremnie, bo wiadomo, kto je połknął i strawił. Z kosteczkami. W głębi bagien dziewucha utonęła? Jeśli ten człowiek jest bagno – zgadza się. Do dziś słychać wszechstronne perrory, do dziś trwa nienasycone gadanie. Inna rzecz: Tylko gadanie jest przekonujące. Nawet wierzyć w Boga da się tylko pośrednio, tylko przez gadanie, tylko przez czytanie, w ostateczności tylko przez pisanie. Wiara w Boga – nie. Wiara w gadanie o Bogu – tak. Bóg mieszka w Piśmie. Istnieje w Opowieści.

Mieszkaniem Boga nie jest niebo – jest nim Księga. Nie wierzysz w Boga – wierzysz w to, co jest napisane w Biblii. Jeśli w Biblii jest napisane, że Bóg mieszka w niebie – od biedy i z tuzinem cudzysłowów – uwierz. Ale wzroku ku górze, ku niebiańskim czeluściom nie unoś.

Morżolikówna chciała się zabić, ale w końcu od czasu do czasu każdy chce się zabić.

Jednego ochota wyraźniejsza, drugiego mniej wyraźna? Ochota Emilki bardzo, ale to bardzo

wyraźna? Do tego stopnia jaskrawa, że nastał poranek, podczas którego zrozumiała: zaraz musi to zrobić. Zrozumiała? Złe słowo. Nie było miejsca na żadne „rozumienie”, była konieczność.

Sekwencja nieubłaganych działań wzięła ją w swe posiadanie. I pośpiech. I nieustanność.

I nieodwracalność. By w straszliwym pośpiechu niczego nie przeoczyć, nie ustać ani na chwilę, nie zatrzymać się i zdążyć, wreszcie zdążyć ze śmiercią przed życiem!

Ile razy już tak było: szło się czy biegło w kierunku końca, życie daleko z tyłu zostawało, tak daleko, że nawet oglądać za czym się nie było, a tuż przed finiszem, tuż przed samą metą nagle, jakby po błyskawicznym pościgu, znów się pojawiało, zdyszaną śmierć z łatwością wyprzedzało i człowiek – zamiast lecieć w czeluść – na rozległej łące siedział, wody i drzewa szumiały, trwało czerwcowe popołudnie, serce było całe, oddech wyrównany.

Niedługo sielankowe ocalenia trwały, ale zdarzały się często, tak często, jak intensywniejsze myśli o samobójstwie; mniej intensywne, najprostsze pod słońcem, zwykłe, szare samobójcze myśli przychodziły parę razy w tygodniu – intensywniejsze raz na parę tygodni, taki poranek pierwszy raz w życiu. Pierwszy i jak wszystko się uda: ostatni, definitywnie ostatni, po to przecież Emilka chce się zabić, by więcej nie było ani takich poranków, ani takich dni. Owszem, po południu może pójść do Juli, pogadać z nią, a raczej posłuchać jej dziwacznych choć bardzo wciągających opowiadań, ale ile to będzie? Dwie, trzy godziny? A potem powrót do lodowatego domu? Wiecznie milcząca matka? Wyraźny – ale nikomu, nawet Juli nie do opowiedzenia – duch wiecznie pijanego ojca to tu, to tam pomykający, to tu, to tam polegujący? Niby nie żył od ładnych paru lat, ale póki żył, był

zawsze tak pijany, że prawie martwy, więc może teraz trochę żyje? Emilka nie boi się żadnego ducha, przeciwnie, boi się pustki, w której żywego ducha. W sumie fajnie by było, jakby tata choć na chwilę się pokazał, ale nie ma cudów. Żadnych cudów, zawsze będzie tak samo, czyli nie do zniesienia. Na to, by zrozumieć, że jest dokładnie odwrotnie, to znaczy, że jest do zniesienia tylko wtedy, gdy zawsze jest tak samo, Emilka za młoda. Toteż obcina sznur i biegnie.

Ale wpływ Juli? Karkołomna kombinacja, że Morżolikówna w jakiejś mierze usiłowała jej

zastąpić siostrę? A skąd! Raczej uświadamiała nieobecność Oli z całą nieludzką bolesnością i z całą diabelską pokracznością.

Następna okoliczność: pastor Mrak obchodził wszystkie domy w poszukiwaniu córki?

Może? W poszukiwaniu porywacza? Prędzej. Zabobon nieco mniej zabobonny, ale dalej

zabobonny. W istocie jeszcze co innego kazało mu ruszyć.

Szykowaliśmy siódmą wyprawę do doliny Fryca. Sześć poprzednich skończyło się

powodzeniem, za każdym razem trafialiśmy na to, na co w najśmielszych oczekiwaniach

spodziewaliśmy się trafić: na wyuzdaną orgię, na rozciętą zasłonę, na narkotyczne wizje; i we śnie, i na jawie byliśmy w sednie rzeczy, poznawaliśmy zaklęcia, widzieliśmy rękopis apostoła,

nieziemskie piękności były nam przyjazne; za każdym razem, czyli po sześciokroć doznawaliśmy wtajemniczenia i za każdym razem z domu i doliny Fryca wracaliśmy w poczuciu klęski, oniemiali i ogłupiali; niby było nam dane poznać wszystko, a pojmowaliśmy tysiąc razy mniej niż przed poznaniem. Z przygód, które trafiały się po drodze, warto wymienić najstraszliwszą: wyrastającego mianowicie tuż przed nami wopistę z ogromnymi, woskowymi skrzydłami. Straszliwość

najstraszliwsza? Zdania, jak zwykle, podzielone i nie bez powodu. A to, a tamto, a owo nie

straszliwsze? A wędrowny artysta? A zbłąkani nieszczęśnicy? A starka Zuzanna na śmierć i przez całe życie w księdzu Mraku zakochana? Nie żeby Kornel był dziełem Pastora! Skąd! Prędzej

Hermina, a najprędzej stryj Ableger. W każdym razie przepadała bez wieści. Tak jest – co pewien czas starka Zuzanna przepadała bez wieści. Nawet jak fakty nie łączą się konsekwentnie – tworzą odpowiedniki. Skoro badasz zaginięcie bez wieści, naturalną rzeczą jest zadanie pytania, czy w tej okolicy były już takie przypadki? Czy ktoś tu kiedyś znikał? Zapadał się pod ziemię? Przepadał bez wieści? Czy w ogóle przepadał? I to niech wystarczy. Dobrze wyważone i dokładnie ułożone

sekwencje cieni odpowiedników dają nieoczekiwanie mocne światło.

Nagle okazywało się, że starki nie ma. Ktoś uświadamiał sobie, że od ładnych paru godzin

jej nie widział, ktoś chciał o coś zapytać; dowiedzieć się, gdzie jest tarta bułka, gdzie dziadek do orzechów, gdzie maszynka spirytusowa albo coś jeszcze innego, a na swoim miejscu, jak Pan Bóg przykazał, nieumieszczonego. Chochli nie ma w kredensie, kancjonału w szafie, zapałek na piecu –

gdzie jest to czy owo, starki trzeba się zapytać, a starki nie ma. Nie ma jej w kuchni? – to jest na razie najzwyklejsza w świecie rzecz; nie ma jej w kuchni, ale jest, ale może być w dziesiątkach innych miejsc, może być na placu, w oborze, w drewutni – lada chwila przyjdzie. Lada chwila, lada moment. Coś ją zatrzymało, zaraz będzie. Ale nie przychodzi. Czas płynie, a jej nie ma. Zaczynają się szukania, wołania, zaglądania. W oborze nie ma, w drewutni nie ma, w szlachtowni nie ma, w wędzarni nie ma, w pralni nie ma, w magazynie nie ma – wszędzie ciemno. Po ciemku siedzi?

Zapalanie świateł. Zapalanie świateł jak w wigilijny poranek na farze. Pstryk, pstryk – jak w życiu.

Pstryk: jasność i pstryk: pustka. Kolejna jasność i kolejna pustka. Salon, mały pokój, sypialnia, bawialnia, świetlica, pokoje panien, pokoje kawalerów, ostatnia izba – nic. Mamo! Starko!

Gdzieście są? Gdzieście się skryli? Gdzieście się podziali? Wyszła do Rotha albo do

Odstertschilów? O tej porze? Wieczór? Po ósmej wieczór? Wykluczone! Musi być w chałupie.

Może na szopie albo w lodowni? Może do komory, do starzyka Schkryfaniego zajrzała? Co by tam robiła? Pościel mu zmieniała? Materace by musiały być rano na plac wyniesione, a ani nie były, ani nie są. Zabił ją albo ogłuszył stary opętaniec? Skąd! Na każdego rękę podniesie, starce z ręki je. Ale sprawdzić trzeba. Też nie? Cóż się w takim razie stało?

Zwyczajność z wolna ustępowała nadzwyczajności, równowaga – nierównowadze, zdrowie

– chorobie, a może nawet życie – śmierci? Zemdlała gdzieś, nie wiadomo gdzie? Zwariowała

i sama nie wie, w jakim się obraca miejscu? Atak serca ją powalił? Wylew krwi sparaliżował?

Ulubione jej porzekadło: „Raz usnąć i więcej się nie obudzić” stało się ciałem? Jej martwym ciałem? Ale gdzie? Łóżko puste! Obudziła się ledwo jeszcze żywa? Ledwo, ledwo, ale na tyle, by gdzieś pokuśtykać i – jak się u nas żartuje – znaleźć miejsce do zdechnienia? Każdego ranka źle się czuła, ale w końcu nigdy jeszcze nie umierała! Tym razem tak? Ludzie, co wy gadacie? Przecież dziś jak zwykle wczas wstała i do teraz po chałupie się krzątała! Zawracanie głowy.

Jano Szofer, a w dodatku przyszły muzyk, widział jej cień biegnący przez podwórze?

Wczoraj ktoś słyszał, jak szepce: – Najlepiej do rzeki, jak ma dalej tak być, jak jest, to tylko z mostu do wody.

Czyli na most i wzdłuż brzegów? Chyba tak... Jeszcze tylko parę zakamarów, jeszcze tylko

strych i piwnica... jeszcze minuta, jeszcze do klitki na półpiętrze trzeba zajrzeć, jeszcze tu i tu, i zaraz z latarkami do parku, i nad wodę... I zawsze w przedostatniej chwili, w doliczonym czasie, w dogrywce, w samej końcówce dogrywki, zawsze tuż przed wyruszeniem z domu ergo tuż przed

definitywnym przyjęciem myśli, że stało się coś nieodwracalnego, zawsze tuż przed początkiem, tuż przed ogłoszeniem wyprawy, a w zasadzie zawsze tuż przed ogłoszeniem początku wyprawy

w poszukiwaniu już nie starki, a jej utopionego trupa; zawsze tuż przed końcem życia, a bardziej jeszcze tuż przed początkiem śmierci – ktoś ją znajdował. Skrytą w jakiejś zapomnianej albo niedokładnie zbadanej komórce, zakopaną w trocinach w piwnicy albo leżącą pod starymi

pierzynami na poddaszu, ledwo przytomną, ze zmienionymi rysami, milczącą, ale żywą.

Przybiegała zapłakana Hermina, brała ją pod rękę, pomagała wstać na równe nogi, mamo chodź do kuchni, chodź zrobię ci herbaty, nie możesz tu zostać, nie możesz tu spać, chodź ze mną, wracaj do nas, wszyscy się martwią, wszyscy na ciebie czekają. Cień krzywego uśmiechu pojawiał na

zaciśniętych ustach. – Czekają, żeby mnie mordować, wszyscy czekają, żeby mnie dalej mordować; sama zejdę wam z oczu, już mnie nie ma; w spojrzeniu starki było przekonanie, że miejsce do wyzionięcia skołatanej i obolałej duszy znalazła dogodne i nie do zaniechania; nawet jak tym razem nie, to następnym już jej stąd nikt nie ruszy. I podnosiła się z najwyższym trudem, i wsparta na Herminie ledwo lazła, i doprowadzona do kuchni siadała na kanapie za stołem, i małymi łykami popijała herbatę, i blada, roztrzęsiona, przygarbiona wyglądała, jakby jej pół ubyło, jakby przez te parę godzin przez nie wiadomo jak straszną chorobę przeszła.

Nigdy nie udało się ustalić powodów jej znikań, choćby jednego powodu jednego zniknięcia

– można by wtedy nie tylko cienie odpowiedników układać, ale i ich wewnętrzne mechanizmy

ustalać – nigdy nic. Nikt się ani nie przyznawał, ani nie poczuwał do jakiejś wyrządzonej jej krzywdy czy przykrości; starka zresztą mało czym się przejmowała, owszem, nieraz reagowała

malowniczo i przesadnie, niektóre nowiny pani Odstertschilowej do wiadomych reakcji i póz ją doprowadzały, ale do znikania żadna! Ani wybuchy wojen, ani zabawy pana Naczelnika

w cmokanie w mankiet, ani podwyżki cen wołowego z kością, ani nadto rozwichrzone włosy

i rumieńce Herminy, ani cudotwórstwa Fryca nie zmiatały jej z powierzchni ziemi! Gdy Kornel wplątał się, w co się wplątał, nie zniknęła nawet na minutę – cierpliwie czekała, aż się wyplącze; gdy się wyplątał – też nigdzie z uciechy nie przepadła. Żyła uświęconym rytmem, wstawała

o świcie, kładła się z początkiem nocy, na całodzienną krzątaninę wpływały tylko pory roku, ściany nie musiały być przezroczyste, by było widać jej nigdy nieopuszczającą domu sylwetkę; nagle, raz a może dwa razy do roku nigdzie jej nie było. Starko! Gdzieście się skryli?

Pan Naczelnik uważał, że co pewien czas biorą ją diabli. Tak jest! Biorą ją diabli w sensie ścisłym i z im tylko znanych powodów, i przez to nie da się tu niczego ustalić; diabelski wszystkim rządzi chaos i piekielna nieprzewidywalność, ani powód nigdy nie jest określony, ani czas – nigdy nie wiadomo, co ją rozpali. Na ogół dobra, spokojna, wyrozumiała, jak się rozeźli, wiecie dobrze, co się dzieje: wszystko ma za złe i to nie tylko mnie, tobie, ale wszystko wszystkim, od samej góry zaczynając: Panu Bogu ma za złe, że świat stworzył, a światu, że istnieje; siglanom ma za złe, że żyją, a księdzu Pastorowi, że obiecuje im życie wieczne! Co tam zresztą księdzu! W takich

chwilach, choć głęboko wierząca i nawet w najwyższej furii wiary nietracąca, samemu Jezusowi Chrystusowi, jakby się jej nawinął, parę ładnych słów by do słuchu powiedziała, aniołowie choćby w sprawie nie wiadomo jakiego zwiastowania przybyli, gdzie pieprz rośnie przegnani by zostali, cóż dopiero reszta Ziemian! cóż dopiero my! Baba wszystko w każdej chwili może mieć za złe, skrywa na dodatek tę złość w sobie i jako jestestwo pełne czarnych nastrojów i myśli dla wszelkich demonów dogodnym wabikiem i dogodną ofiarą się staje. Szatani w każdej chwili mogą przybyć, raz ją biorą w niedzielę, raz w dzień powszedni, raz w czwartek, raz w poniedziałek, niekiedy przez cały miesiąc jest spokój, kiedy indziej co drugi dzień szturmują, nic się na to nie poradzi, czarni, wściekle czarni diabli przychodzą i przybrawszy robaczą postać, osiadają duszę jak masarskie muchy żarówkę; gdy jest ich wyjątkowo moc, sama przed nimi ucieka, zaszywa się w swych

kryjówkach, próbuje czartostwo z siebie zrzucić, drgawki ma wtedy ściśle egzorcystyczne, nie chce być widziana, plagę piekielną w samotności przetrzymuje i trzeba to uszanować, bo poza

przetrwaniem i cierpliwością nic się nie poradzi. Pan Naczelnik był kontent z diagnozy – reszta domowników mniej.

Wyjaśnienie, że to a to się dzieje, bo diabli kogoś biorą, zbyt jest wszechogarniające, by

mówiło cokolwiek. Nawet jeśli są to diabli z krwi i kości, z krwi smolistej i kości na kość zamarzniętej. Siła argumentu tym mniejsza, że podstawowego wśród siglańskich lutrów daru, daru mianowicie wirtuozerskiego obracania życia codziennego w koszmar starka nie miała. To znaczy, miała, musiała mieć; nie można, jak się jest siglańskim lutrem czy luterką, nie być obdarzonym darem zamieniania codzienności w piekło, i starka również ten dar miała – tyle że nie

w wirtuozerskiej, a w marnej postaci; tyle że korzystała z niego słabo, a może wcale nie umiała z niego korzystać.

Luterstwo zresztą nie ma tu aż tak wielkiego znaczenia, inne religie życie na ziemi umieją

czynić równie nieznośnym, ale ponieważ naszą ambicją jest właśnie to: zdanie sprawy

z dziwaczności życia na powierzchni planety – pewnego wycinka tego życia, a zwłaszcza spraw w tym życiu nieuzasadnionych i przez to być może boskich; mamy na myśli śmiech, płacz, sztukę opowiadania i kilka pierwotnych obrzędów; ponieważ mamy też zamiar odwrotny, chcemy

mianowicie uchwycić to, co w być może niezbitej boskości jest zbyteczne; w końcu nawet jeśli Bóg istnieje, w każdej religii jest wokół niego cała masa czystych złud, niezliczona ilość rzeczy przez ludzi wymyślonych; nawet Bóg niezawodnie, na sto procent, istniejący jest ludzkimi mamidłami obrośnięty tęgo i szczelnie; i tę kłączowość też chcemy oświetlić; ponieważ tak fundamentalny jest nasz zamiar, dajemy też w tym miejscu fundamentalny aforyzm: wszelkie wady ludzkie w wydaniu luterskim potwornieją, na przykład zwykłe upierdlistwo w naszym wydaniu w potworne

upierdlistwo się obraca.

Starka Zuza nie poddawała się, owszem, usiłowała dawać w dupę. Ponieważ była za

inteligentna, ponieważ generalnie była przychylna światu, ponieważ jej wiara była czysta i głęboka; ponieważ zasób jej ekscentrycznych sił wyczerpywał się na z jednej strony chorobliwie wrogich, z drugiej pełnych fascynacji relacjach z panem Naczelnikiem – zaledwie usiłowała dawać w dupę.

Z natury rzeczy jej nauki i represje były mało krwawe, nikt sobie nic z nich nie robił, a nawet jeszcze gorzej.

U nas było inaczej niż gdzie indziej, u nas – na razie powiemy to metaforycznie – było

ciepło. Metaforę poprzemy dosłownością: w Sigle tylko dwa były domy, w których od września do maja nie tylko się paliło w piecach, ale i węgla nie żałowało; w Sigle ciepło z prawdziwego zdarzenia panowało tylko na farze i tylko u nas. Może wcześniej było inaczej, ale od kiedy po tragicznej śmierci rodziców w katastrofie kolejowej pan Naczelnik i starka Zuza wzięli mnie na wychowanie, w starym domu było ciepło. Pamięć nie zawodzi, nawet jeśli zawodzi wszystko prócz pamięci.

Reszta chałup lodowata, życie w nich upiorne, życie – jak Pan Bóg siglanom przykazał –

jest morderczą robotą w morderczej atmosferze, życie jest ponurym mozołem, nigdy zresztą tak jak trzeba niewykonanym, bo z natury rzeczy niewykonywalnym. Próbować trzeba, ale łudzić się nie ma co! Dlaczego trzeba próbować? Z jakiego powodu? Jak to z jakiego powodu? Wiadomo

z jakiego! Ze strachu!

Siglanie sprawujących nad życiem nadzór starek, a też matek bali się zwierzęco, trzęsły się im ręce, tracili w ich obecności podstawowe umiejętności, nie umieli pod ich bacznym spojrzeniem ani stać, ani siedzieć; nie byli w stanie zaparzyć herbaty, ukroić chleba, zamieść izby, o takich kunsztach jak koszenie trawy, rąbanie drewna czy palenie w piecu nie wspominając. Biedna starka Zuza – próbowała być klasyczną korektorką wieczną, czasem z surowym wyrazem zwracała uwagę

na jakiś drobiazg, ale zaraz wycofywała się, wykonywała jakieś bagatelizujące surowość gesty i na jakąś absurdalną pociechę, jakby pointując jakąś niewygłoszoną, a pełną straszliwych gróźb tyradę, mówiła: Nie bój się.

Nie bój się? Dobre. Dobre, a nawet bardzo dobre. Siglańskie starki, a też matki poprawiały

świat wokół siebie z zajadłością chrześcijanek nie tyle do doskonałości dążących, co doskonałość od dawna – od urodzenia, a może i wcześniej – posiadających, i tej, w sensie ścisłym, biblijnej doskonałości swych niewydarzonych synów nauczających. Nie ten gwóźdź, nie tak go dzierż, nie tyle metrów, nie tyle esencji, nie tyle ognia, nie taki rozmach, nie takie buty, nie taka pasta, nie taka koszula. Upokarzały i raniły, i rzecz jasna udawały, że zupełnie nie mają świadomości, jak ranią i jak upokarzają. Gdy ktokolwiek ze zranionych bronić się odważał – dopiero je ranił! dopiero upokarzał! Samą wrażliwością, samymi mimozami, samym ekstraktem mimozowatości okazywały

się te gruboskórne gaździny! One w końcu nic złego nie robią, one tylko na pewne drobiazgi

zwracają uwagę, one dla dobra na pewne niezręczności wyczulają, one tylko się pytają, one o nic do nikogo nie mają najmniejszej pretensji, one przecież wszystkim dobrze życzą i mówią spokojnie, i bez podnoszenia głosu! I jaka – na taką przyjazność, na tak drobne uwagi – reakcja? Jaka

wdzięczność je spotyka? Wszyscy przeciw! Wszyscy przeciwko nim jednym! Wszyscy naraz

i każdy z osobna. Wszyscy na nie – nieszczęśnice ofiarnice – wszyscy na nie z otwartymi gębami, wszyscy na nie z podniesionymi rękami i specjalnie na złość! Umyślnie. Umyślnie na złość!

Wszyscy – nie. My tak. My umyślnie i na złość sięgaliśmy nie po ten gwoźdź, nie tak, jak

trzeba go dzierżyliśmy; nie tyle, ile trzeba odmierzaliśmy metrów; nie taką jak trzeba parzyliśmy herbatę; nie tak jak trzeba odziewaliśmy się do kościoła; nie tak jak trzeba odkręcaliśmy kran z wodą; nie tak jak trzeba stawialiśmy czajnik na piecu; nie tak jak trzeba zamiataliśmy plac; nie tak jak trzeba kosiliśmy trawę.

Jak wychodziła nam koordynacja całej serii – jedna po drugiej – nieumiejętności – starka

kapitulowała i zapadała się w sobie? Jak koordynacja nieposłuszeństw i niegramotności wychodziła nam z radosną płynnością, wirtuozersko, a nawet na granicy ekstatycznego śmiechu, słowem gdy w prawdziwie straceńczej desperacji zaczynaliśmy robić sobie z niej jaja – ziemia usuwała się jej spod stóp i przepadała bez wieści? Skąd! Śmiała się i bawiła, i nie była to żadna dobra mina do złej gry, a szczera uciecha.

Przepadała bez wieści w do dziś niedocieczonych okolicznościach. Zawsze wtedy – tyle

udało się ustalić – gdy, przynajmniej na oko, nic złego wokół się nie działo. Zawsze pod wieczór.

Zawsze pod wieczór dnia – zdawać by się mogło – dobrze przeżytego. Przebudzenie, zapalenie

ognia pod blachą kuchennego pieca, karmienie zwierząt, śniadanie, ten i ów wpada i gada:

Odstertschilka, Fryc z listami albo i bez, zachwyceni naszymi stronami przybysze, swoi – Józek Lumentiger i pan Teodor Trąba, doktor Branny, pan Tlołka, ten czy ów... Obiad, czasem ktoś

zostaje na obiedzie, trzecia, czwarta, piąta po południu i nagle starki nie ma. Przepadła.

Na parę godzin, ale zawsze. Na parę godzin diabli ją brali w sensie ścisłym? Panie

Naczelniku? Olę Mrakówną wzięli na wieki? Starka Zuzanna gdy się traciła, najprawdopodobniej –

przynajmniej na początku, w pierwszej fazie znikania – ewidentnie i sądząc po tym, jak wyglądała, gdy się znajdowała – zamierzała się zabić. Ola tak samo? A może na odwrót? Nie da się nie stawiać takich pytań, zwłaszcza teraz po latach, gdy niektóre rzeczy widać lepiej, choć inne gorzej. Na przykład na śmierć zapomnieliśmy o pierwszym podejrzanym. Na śmierć.

Pierwsze mianowicie, arcypierwsze, a nawet arche-pierwsze podejrzenie padło na

wędrownego malarza, który przed laty przechodził przez Sigłę. Wszyscy szarlatani świata

i wszyscy bajeranci naszego życia przechodzili przez Sigłę, a padło na Bogu ducha winnego

wędrownego artystę. Dlaczego? Z dwóch powodów. Z powodu maniakalnej i z dnia na dzień

pogłębiającej się obsesji księdza Mraka oraz z powodu bezwyjściowych meandrów, w które

wplątała się sztuka współczesna. – Epoka winna! – ryknąłby organista Somnambulmeister. – Nic to nie znaczy! – odparowałby pan Tlołka.

Historię o wędrownym malarzu znali wszyscy, ksiądz Mrak obszedł wszystkie domy

i wszystkich przed tym oszustem, szarlatanem, naciągaczem, a może kimś jeszcze gorszym

ostrzegał. Dopytywał, czy taki, a taki młody człowiek, góra dwudziestoparolatek z kręconymi włosami, w granatowym płaszczu i wielką teką nowoczesnych malunków pod pachą nie kręcił się w pobliżu, nie właził na podwórze, nie kołatał do drzwi, nie przedstawiał się jako biedny student krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, nie proponował kupna swoich prac i Bóg wie czego nie

kombinował. Widział kto takiego? Nikt. Jakby się pokazał, natychmiast lecieć na milicję

i meldować Komendantowi Rakoczemu. Na razie, chwała Najwyższemu, nic złego się nie stało, ale trzeba dmuchać na zimne. A może się stało. Może nawet najgorsze się stało. Oby nie, ale kto wie.

Śladów, poszlak czy dowodów na razie nie ma, ale to przecież nie znaczy, że ich nie ma wcale!

Może są, ale dotąd nie odnalezione! Albo odnalezione, ale jeszcze niezrozumiane. Tak czy tak, uwagę trzeba zachować. Rozglądać się. Uważać. Wzmóc czujność. Osobnik był nad wyraz

podejrzany. Na pewno nikt nic nie widział? Dziwne. Facet się specjalnie nie ukrywał. A tekę na swe pożal się Boże rysunki miał wielkości drzwi. Na kilometr, niczym tarcza szatana, niczym zdjęta z zawiasów brama piekieł, rzucała się w oczy. Na pewno nikt nic? Ani cienia? Ani śladu?

Ani cienia, ani śladu. Nikt nic nie widział. Ale też widmowe istnienie albo nawet całkowite nieistnienie wędrownego malarza nie było żadną zagadką. Zagadką była z wolna przeradzająca się w obsesję podejrzliwość Pastora. Wobec tej podejrzliwości kwestia, czy wędrowny malarz był złym duchem, plugawym szalbierzem, przyszłym porywaczem i gwałcicielem, in spe mordercą

i szantażystą albo czy był w ogóle – bladła. Co się takiego stało, że ksiądz podejrzenia żywić zaczął? Jakich okropieństw, jakich krwawości dopuścił się ten ktoś, że nasz ksiądz, że nasz dobrotliwy i wszystkim ufający, i wszystkich podejrzanych wybielający, i we wszystkich – nawet w niezbicie czarnych charakterach – dobre strony znajdujący ksiądz tym razem źle mówi, oskarża i ostrzega?

Pastor Mrak przez całe życie wszystkim wierzył, wszystkim ufał, wszystkim gotów był

spieszyć z pomocą. Miłość bliźniego nie była w jego przypadku żadną konsekwentnie uprawianą –

jak przystoi słudze bożemu – praktyką, żadną wynikającą z powołania pasją; była obłędem. Jego wspaniałomyślność graniczyła z głuptactwem, szczodrobliwość z rozrzutnością, łatwowierność

z infantylizmem. Zaprawdę ksiądz Mrak był gotów zdjąć z siebie ostatnią koszulę i dać

potrzebującemu na flaszkę. Poza tym był wybitnie inteligentnym, głęboko wykształconym, pełnym ironicznego humoru, niezwykle przystojnym mężczyzną o nienagannych manierach. Ostateczny

efekt tym dramatyczniejszy. Gdy na farę zachodziła kolejna – ograbiona przez łupieżców,

napadnięta przez zbójców, wyrzucona z domu przez braci recydywistów, wygłodniała – od

tygodnia nic w ustach – i bez środków do życia – ofiara losu, przykro było patrzeć, jak Pastor z niebiańską cierpliwością wysłuchuje często wygłaszanego z krzywym uśmiechem łże-lamentu,

jak przeprasza i biegnie do kancelarii po portmonetkę, do kuchni po wiktuały, jak

z stuprocentowego faceta przeistacza się w ostatniego frajera.

– Ja rozumiem, że potrzebującemu trzeba pomóc, ale ty jesteś fagasem oszustów. –

Pastorowa miała wyrazisty głos dojrzałej aktorki i mówiła z lekkim niby rozbawieniem, niby

zdumieniem: – Księże Pastorze! Witoldzie drogi! Ty pozwalasz się robić w konia! I to ze smakiem!

Pozwalaj, ale błagam cię, nie smakuj! Nie przesadzaj z uniżonością! Ty nie tylko tych przybłędów obdarowywujesz, ale i ich przepraszasz! Prosisz, by ci wybaczyli, że ich obdarowywujesz! Każdym słowem i każdym gestem! Ach, ja wiem! Tysiąc razy słyszałam, że to są osoby głęboko

nieszczęśliwe i w tragicznym położeniu, i że drobny gest, uprzejmość, daje im minimalny komfort psychiczny! Samopoczucie poprawia! Ludźmi czyni! Na przykład ten wczorajszy kloszard, w jakże tragicznym on był położeniu! Tak dotkliwy dyskomfort psychiczny mu dolegał, że ledwo stał na nogach! I jakże człowieczeństwo jego wzrosło, gdy kawał kiełbasy jałowcowej i sto złotych

z największą delikatnością – tak by broń Boże nie urazić – zostało mu wręczone! Jakiż humanizm odzyskał!

– Może on naprawdę był głodny? Może naprawdę portfel z pieniędzmi mu skradziono? Kto

wie, jak było naprawdę?

– Naprawdę było tak, że całą farę trzeba było do białego rana wietrzyć.

– Lukrecjo! Rozmaici ludzie do nas przychodzą, nieraz zdrożeni, prosto z pola czy wręcz

obory, różne są ich – że tak powiem – aury, każdy człowiek jakoś pachnie...

– Każdy jakoś, a wybrani denaturatem.

Inna rzecz: Pastor musiał wiedzieć. Musiał wiedzieć, nawet jak wpadał w jakąś zapaść, jak

swoiście głuchł i ślepł; jeśli nie całkiem niezbicie, to jakąś częścią władz poznawczych musiał

rozpoznawać, że raz po raz pada ofiarą grubo szytych blag. Musiał wiedzieć, a jednak wchodził

w podszytą ewidentną lewizną fałszywą grę. Dlaczego? Na razie odsłona tej sprawy nie zostanie dokonana. Być może nie zostanie dokonana wcale. Na razie poprzestajemy na, nawiasem mówiąc, wystarczająco wyrazistej konstatacji: nawet najmarniejsi naciągacze zawsze mogli liczyć na

wsparcie Pastora Mraka.

Dopóki byli to nasi odwieczni siglańscy nieszczęśnicy – Stradi Skschypek, Józef z Ubocza,

Cesarz Negus, Franciszek Kręcigłówka, Księżna Lato Zima – to pół biedy. Z tymi postaciami

byliśmy oswojeni, a nawet zaprzyjaźnieni, znaliśmy ich codzienne obyczaje i burzliwe losy,

wiedzieliśmy, komu życie złamali Niemcy, komu bolszewicy, kogo na szmuglu granicznym

postrzelono i nie tylko w znaczeniu cielesnym okulawiono na resztę życia, kogo nieudana emigracja do Ameryki przetrąciła, kogo złe moce w ciemne sprawy wkręciły. Historie nieraz upiorne, ale swojskie.

Snadź jednak wieść o dobrodziejstwie księdza Mraka rozeszła się po całym księstwie

cieszyńskim, a może i dalej, bo jęły się w centrum pojawiać i na farę kołatać postaci obce, dziwne i złowrogie. Jacyś zupełnie niewiarygodni, tak niewiarygodni, że chyba z kiepskiej literatury, nie z prawdziwego życia, wzięci opryszkowie. Sprzedawcy drewnianych pieczęci bez towaru,

naprawiacze garnków bez narzędzi i wędrowni zegarmistrze o obu lewych rękach. Obwieszeni

sakwami byli dygnitarze partyjni, ruscy jurodiwi w biblijnych szatach, warszawscy złodzieje w skórzanych kurtkach, jasnowłose anielice o poturbowanych życiorysach, odziani w strzępy

pasiastych piżam uciekinierzy z domu obłąkanych, zwykli wariaci, kułacy, ziemianie,

volksdeutsche, dalej toczący wojnę partyzanci, nadal walczący powstańcy, wciąż nieskładający broni żołnierze rozgromionej armii, szukający miejsca na postawienie pustelni eremici, pochopne dziewczyny o niezwykłych dekoltach, umykający przed poborem rezerwiści, wszelkiej maści

konspiratorzy, podziemni działacze, alkoholicy na kacu, narkomani na głodzie – w sumie żadnych tłumów, ale też nie było dnia, żeby ktoś się nie pojawił.

Ksiądz, jako się rzekło, nikomu nie odmawiał, nikogo z pustymi rękami nie odprawiał,

nawet największym blagierom wierzył. Z początku wyglądało, że z wędrownym malarzem będzie

tak samo, a nawet serdeczniej. Dwudziestoparolatek z jasnymi kręconymi włosami, w granatowym płaszczu i z ogromną teką pod pachą, różnił się od kloszardziej zbieraniny radykalnie. Mówił

cichym głosem, sprawiał wrażenie nieśmiałego, wyglądał schludnie, nawet elegancko; o zapachu żadnych, a zwłaszcza przemysłowych spirytualiów nie mogło być mowy, przeciwnie: gdy

zaproszony przekroczył próg fary, a potem jadalni, zarówno Pastorowa, jak i zupełnie jeszcze małoletnie (jedenaście i trzynaście) dziewczynki wyczuły delikatną woń wody kolońskiej.

– Jestem studentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie – przedstawił się dwornie. –

Teraz, korzystając z wakacji, wędruję po kraju i swoje, pożal się Boże, obrazy sprzedaję.

Niechętnie, nie tanio, ale sprzedaję.

– Dlaczego niechętnie? – Ola wypaliła, zanim ktokolwiek zdążył się odezwać, wszyscy się

roześmiali, nikt wówczas niczego poza dziewczęcą rezolutnością w tym pytaniu nie zauważył;

dopiero po paru latach, nawet nie od razu po zniknięciu, ale ładnych parę miesięcy później, gdy do szczętu zapomniany, dosłownie wymazany z mózgu i przeszłości wędrowny malarz (ma się

rozumieć pseudomalarz, a raczej mówiąc wprost: szalbierz zupełny) nagle przypomniał się księdzu

– dopiero wówczas dwa słowa: „Dlaczego niechętnie?”, z całą ich złowrogą wyrazistością

wypłynęły na powierzchnię świadomości.

Było to w poczekalni do pani doktor dentystki Havatamianki – jedyna, nawiasem mówiąc,

Havatamianka, co na ludzi wyszła – o reszcie familii szkoda gadać; na krześle obok leżało

kolorowe niemieckie pismo „Petra”, ksiądz odruchowo wziął do ręki i zaczął kartkować, i nagle drgnął, jakby zobaczył fotografię modelki w przezroczystej – nic pod spodem – bluzce. Owszem, były takie zdjęcia w numerze, ale ksiądz drgnął, ponieważ ujrzał na kolejnej stronie podobiznę –

wiecie kogo? tak jest! – wypisz, wymaluj, wędrownego malarza. Wysoki, szczupły, odziany w białe lniane spodnie i takąż koszulę blondyn o kręconych włosach stał na brzegu domowego,

wypełnionego malachitową wodą basenu, po przeciwnej stronie kolonialna w stylu rezydencja,

wszystkie okna zasłonięte żaluzjami, na jednym z licznych balkonów służący Hindus, z tyłu na leżaku dwie młodziutkie dziewczyny w ciemnokarminowych, tak ciemnokarminowych, że prawie

czarnych kostiumach kąpielowych. – Jesteśmy w domu? – jęknął ksiądz i zdając sobie sprawę, że działa na kompletnie niestrzeżonym pograniczu zdrowia i szaleństwa, odruchowo sprawdził, czy któraś z leżakujących panienek nie jest Olą. Sprawdził to, szczerze mówiąc, ładnych parę razy – ani jedna, ani druga nawet jej nie przypominała; oczywiście pokusa, by brnąć dalej – by snuć domysły, że biedactwo najprawdopodobniej jest więzione w środku, by zgadywać, które okno jest jej oknem, by w końcu mieć absolutną, ale to absolutną pewność, że w drugim od lewej na pierwszym piętrze widać pomiędzy listwami żaluzji strzęp ciemnowiśniowej, tak ciemnowiśniowej, że prawie

granatowej satyny – taka, powtórzmy, pokusa była niezwykle intensywna, ksiądz odegnał ją jednak od siebie. Odegnał szaleństwo, ale twardo stąpać po ziemi nie zaczął. Z obłędu w obłęd? Na to wychodzi.

Z wydrukowanego obok sobowtórzego zdjęcia artykułu wynikało, że kim jak kim, ale ani

byłym polskim studentem ASP, ani sławnym w Europie oszustem ten urodzony w Bogocie

finansista o niemieckich korzeniach ani nie jest, ani być nie może. Oczywiście wszystko jest możliwe, są rzeczy, które nie śniły się ani filozofom, ani powieściopisarzom, w tym jednak

wypadku eksces jest umiarkowany: ktoś po prostu kogoś łudząco przypomina; gość z fotografii ani swego czasu nie zawitał na parafię, ani nie pokazywał swych prac, ani parę lat później nie porwał, nie zgwałcił i nie zabił Oli, ale do bandyty, który te i jeszcze gorsze rzeczy uczynił – czy też –

bądźmy ostrożni – mógł uczynić – był wstrząsająco podobny. Tak ściśle, tak dojmująco, tak

parszywie podobny, że niedobrze się robiło, rozkolebany do granic ocean analogii i innych mętnych przypuszczeń rozrywał czaszkę. Pastor z rozdziawioną gębą siedział na fotelu dentystycznym

i przypominał sobie wszystkie szczegóły tamtego sierpniowego popołudnia.

– Dlaczego niechętnie? – wystrzeliła jedenastoletnia Ola i wszyscy wybuchnęli śmiechem,

choć sam artysta najmniej się śmiał, raczej – teraz ksiądz przypomina sobie wyraźnie – śmiech udawał, śmiał się tym sztuczniej, że przecież Ola – tak jest – zarumieniła się i nie był to tylko rumieniec wywołany nagłą niby radosną, a w istocie peszącą reakcją dorosłych; był to – teraz dopiero pastor uświadamia sobie – rumieniec porozumiewawczy, bo przecież i ten spod ciemnej gwiazdy artysta – jakby w odpowiedzi – także spąsowiał, tak jest, teraz, dopiero teraz! układanka układa się w logiczną całość: pomiędzy nimi było jakieś porozumienie! Kto wie, jakie konszachty ta para miała, jakimi znakami się komunikowała! Uprowadził ją i zabił, ale wcześniej mógł dziecko bałamucić, mogli wcześniej mieć jakiś kontakt, może nawet być w jakiejś zmowie, wszystko

z definicji zakonspirowane, któż by akceptował jakąkolwiek więź dwudziestoparolatka

z jedenastolatką? Nikt! Musieli przeto mieć jakieś kody, znaki, systemy – może najprostsze, ale tylko im znane. Któż wie, jakie szyfry były tu czynne? Nawet nie da się z stuprocentową pewnością stwierdzić, że wtedy na farze ujrzeli się po raz pierwszy; najpewniej tak, ale może i wcześniej coś już było? Jakaś korespondencja? Jakieś przez kogoś przekazywane wiadomości? A nawet jak nic przedtem, jak faktycznie wtedy, jak dopiero wtedy wszystko się zaczęło – to i tak jest dosyć wrażeń i zagadek. Samo pytanie, same te dwa słowa: „Dlaczego niechętnie?”, były – jak się zastanowić –

wielce wieloznaczne, a jak się zastanowić porządnie – całkowicie niezgłębione. Dlaczego

niechętnie to a to robisz? Dlaczego niechętnie na to a na to się zgadzasz? Dlaczego niechętnie ulegasz? Niechętnie, ale tak? Tym gorzej!

Różnych rzeczy mogą takie pytania dotyczyć i rozmaite kaprysy sygnalizować. Dlaczego

niechętnie? Bo już za późno. Dlaczego niechętnie? Bo już nie żyjesz. Dlaczego niechętnie? Bo w zasadzie nie chcę zadawać ci bólu. Dlaczego niechętnie? Bo wiem, że mój opór cię podnieci.

Dlaczego niechętnie? Bo bez smaku zjem twojego trupa. Dlaczego niechętnie? Bo to a to i jeszcze tamto. Ileż razy Pastor próbował rozgryźć tę inicjalną frazę, ileż złowróżbnych sytuacji do niej dopasowywał, ileż razy litery rozsypywał i na nowo je składał! Zrobię to niechętnie, ale zrobię, wrogie oddanie, ale oddanie – mogą być krwawsze perwersje?

– Dlaczego niechętnie? – fałszywy malarz powtórzył pytanie. – A dlatego niechętnie –

nabrał powietrza – że my ze swoimi pracami nie lubimy się rozstawać, obrazy są jak dzieci:

wyłącznie pojedyncze egzemplarze...

– Coś takiego! – Pastor rozłożył ręce w geście radosnego zdumienia. – Coś takiego? A ja

myślałem, że artysta ukończywszy dzieło, do zupełnej pełni morderczymi poprawkami je

doprowadziwszy, ma dość i nawet spojrzeć nie chce... Nie żebym się z mistrzami porównywał, ale ja na ten przykład napisanego i wygłoszonego kazania do ręki wziąć nie jestem w stanie...

– I tak bywa – odparł fałszywy student – i tak bywa, ale po pierwsze: poczucie spełnionej

pełni prawie się nie zdarza, po drugie: to właśnie jest kolejny powód, dlaczego niechętnie... Ano dlatego niechętnie człowiek obrazy sprzedaje, że zawsze, zawsze! ma poczucie, że są jeszcze niegotowe.

– Mistrzu, może pan pozwoli do mojego pokoju, tam jest dobre światło...

Podobno gdy znaleźli się w gabinecie, gdy ciężkie, odcedzające stopione stare złoto

sierpniowego światła firany zostały odsunięte i gdy wędrowny pacykarz jął z ogromnej teki swe prace wydobywać – istne cuda dziać się tam zaczęły. Przede wszystkim teka, tak jest: była

ogromna, ale powierzchniowo; trzeci wymiar: grubość – był znikomy, wyglądało, że mieści się tam

– bo ja wiem – pięć, góra dziesięć rysunków, a tam był bezlik. Zdawało się, że nie z teki, a z nieprzejrzanej studni autor wydobywa mieniące się zresztą niczym grafitowa toń szkice, rysunki, linoryty i inne ryciny – wszystkie przedstawiające rzeczy dosyć zaskakujące.

Niby nie było żadnych przesłanek, ale wszyscy mieli beztroską pewność, że zaraz zobaczą

sympatyczne landszafty, pogodne jesienne pejzaże, małe zaciszne domki na skraju czarnych lasów, zasypane śniegiem osady; łyżwiarzy na zamarzniętym stawie, zamyśloną dziewczynę przy stole, artystę w swej pracowni, może jakiś tutejszy widok albo portret, a tu nic z tych rzeczy i też nie jakieś dzisiejsze picassy czy inne bohomazy, co każdy głupi potrafi nabazgrać – nie. Dzieła wymagające nie lada kunsztu, ale dziwaczne i – przynajmniej na pierwszy rzut oka – złowrogie: ludzkie korpusy ze zwierzęcymi głowami, skrzydlate kościotrupy, niestworzone bydlęta, rozmaite jednorożce, hipopotamolwy, ptakowilki, jeżokrowy, tak sugestywnie i śmiało, i z anatomicznymi szczegółami oddane, że zdawało się: muszą istnieć albo przynajmniej istniały przed wiekami. Dalej: fragmenty tajemniczych mechanizmów tak zręcznie nakreślone, że czuło się zapach oliwy na

kołach zębatych, krajobrazy podobne do ludzkich twarzy i ludzkie twarze zarosłe zdrewniałymi kłączami, gołe panny o włosach przeistaczających się w ślimacze muszle, ogromne niczym księżyc gałki oczne nad wzgórzami, tryptyki epifaniów, akty syren, alegorie snu, wojny, zamętu i miłości; tablice ilustrujące kolejne fazy otrzymywania kamienia filozoficznego; szkice do „Zwiastowania”

i „Pokłonu Trzech Króli”, węże o tygrysich łbach, siedem profili „Człowieka śniegu”, studia narzędzi murarskich, chlebaka i aparatu telefonicznego; cała seria Szkieletów: Szkielet medytujący, Szkielet uprawiający ziemię, Szkielet czytający, Szkielet piszący, Szkielet grający w piłkę, Dwa Szkielety przy szachownicy. Szkielet pogrążony w modlitwie; Szkielet przerośnięty zbutwiałymi szarfami, ciało odarte ze skóry, cienie na ścianie; potem przed oczyma zahipnotyzowanych

domowników przesuwały się tak intensywne, że prawie żywe, obrazy z dziejów ojczystych, pola zapomnianych bitew, koronacje zmarłych w dzieciństwie Jagiellonów, ciemny nawet

w sierpniowym blasku cykl zatytułowany „Z nieprawego łoża”, spustoszone dworki – pastisze

grottgerowskie, Finis Poloniae – seria parodii matejkowskich, zesłani na Syberię, zabici przez Niemców, Matka Boska nad Mazowszem, studia pijaków, żołnierzy, hetmanów, kosynierów,

zakonników, szulerów i chłopów; w miarę kolejnych prezentacji obrazy traciły wyrazistość linii; wzmagały się kolory, których z początku nie było wcale, a i potem ledwo, ledwo, teraz barwa szła za barwą, przeważnie czerwień, czerwień we wszystkich jej wcieleniach, ale i żółci nie brakowało, czerwień, żółć, czerń, tytuły straciły wyrazistość, a nawet nie było ich wcale, jedynie numery i to od razu wysokie i rosnące choć nie kolejne, szkice z numerami 501, 517, 577, 618 i tak w głąb

nieskończoności. Nagle się zaczęły pokazywać – niby znów biało-czarne, a jeszcze bardziej

rtęciowe – portrety śmiertelnie przerażonych dzieci...

– Dosyć – powiedział pastor.

– Dosyć – powtórzył jak echo wędrowny malarz. W istocie było dosyć, a nawet więcej.

Wszyscy zarumienieni, wręcz rozpłomienieni, ksiądz ocierał pot z czoła, oczy Pastorowej płonęły niczym wulkaniczne ognie, dziewczynki dygotały, jakby obejrzały film dla dorosłych. – Dosyć, przepraszam, rozmyśliłem się, dziś nic nie sprzedam.

– Jak to? – zdumiał się ksiądz Mrak; tym bardziej się zdumiał, że widząc z jak granicznymi

ekscesami ma do czynienia, sam był bliski podjęcia ostatecznej decyzji, iż niczego, żadnego, ale to żadnego z tych – jak nie całkiem diabelskich, to w przeważającej większości co najmniej

dwuznacznych – dzieł nie kupi; w zasadzie nie wahał się, a podjął już decyzję i teraz jedynie kombinował, jak dobrać słowa, by odmowa wypadła najłagodniej, a tu masz: ja nie kupuję, ale i on nie sprzedaje! Niby radykalne ułatwienie sytuacji, ale i – jak to przy wejściu na ambit – element konsternacji. Nie przepadamy, gdy ktoś naszą decyzję za nas podejmuje. Zwłaszcza ksiądz Mrak za takimi zbieżnościami nie przepadał.

W zasadzie święty ten człowiek miał jedną jedyną może nawet nie tyle wadę, co jedną

jedyną kłopotliwą cechę: nie lubił, gdy myśli jego odgadywano, nie przepadał za potakiwaniem.

Ściślej: za tym, co uważał za potakiwanie.

Nierzadko miał z tym problem, bo przecież samemu dobru mało kto się opiera, uległość

dominuje.

Im był serdeczniejszy, wylewniejszy, ufniejszy, bardziej wspaniałomyślny; im bardziej był

szczodry i im bardziej był skłonny do natychmiastowego wybaczania i odpuszczania grzechów –

tym bardziej nie znosił w tej materii ani fałszywej, ani prawdziwej pokory; zbyt łatwą –

przeradzającą się w swoistą rywalizację – obłudną zgodliwością mu to pachniało. Ja ci dobrze, a ty mi jeszcze lepiej? Ja ci dobrze, ty mi tak samo, tyle że prędzej? Wykluczone!

Owszem, oczekiwał kornej wdzięczności, ale nie sprzyjało mu to, jak korna wdzięczność

zbyt wielkie rozmiary przybierała, jak za prędko była wyznawana. Ludzie grzeszyli, upominał ich, ale gdy zbyt skwapliwie swoją grzeszność potwierdzali – za bardzo mu nie pasowało. – Holeksa, ty masz usposobienie diabelstwem podszyte – mawiał do Tomka, ale gdy ten nie tylko się nie

usprawiedliwiał, ale słowom księdza potakiwał – zadowolenia nie było, wręcz mruczność rosła.

Wiedział, że szerzy samo dobro, ale jak słyszał: ksiądz szerzy samo dobro – peszyło go to,

a bardziej jeszcze irytowało. Dobro tak, samo dobro tak i po trzykroć i po stokroć tak, ale z rąk pasterza. Swoisty monopol? Swoisty? Czyż trzeba wymieniać dziedziny, w których sługa boży

powinien, wręcz musi być monopolistą?

– Jak to? Dlaczego? – ksiądz błyskawicznie ochłonął, ale w tej samej sekundzie zdawał się

pogrążać w kolejnym, choć jakościowo całkowicie innym uniesieniu, miast wypieków i potu

niebezpieczna bladość zaczynała powlekać jego oblicze. – Jak to? Tyle nieskończenie ciekawych obrazów...

– Nieskończenie nieskończonych – odparł morderca – dopiero teraz to widzę: większość

zupełnie nieskończona... Niegotowa... Muszę jeszcze sporo popracować... Przepraszam, że

zabieram czas. – Kapryśny młodzieniaszek zamknął teczkę, która z pulsującej sepiowym żarem

prostokątnej powierzchni, z tafli żywej wody, a może z nagle otwartego i pełnego gęstego, niemal materialnego światła przedsionka czeluści stała się na powrót zdumiewająco pojemnym, bo

pojemnym, ale tylko kawałkiem związanej tasiemką tektury.

– Hola, hola! – Pastor, że ponownie, tym razem nie za pomocą narzędzi teologicznych,

a marksistowskich streścimy jego sytuację duchową, był w głębi serca rad, że ktoś go wyręcza.

Zupełnie jednak mu nie pasowało i radość psuło, że zarazem inicjatywę – negatywną, bo negatywną

– ale inicjatywę z rąk mu wytrąca.

Jeśli nawet sprzeciw ludu zgodny jest z zamiarami kierownictwa, które również ma zamiar

się sprzeciwić, to w sprzeciwie ogłoszenia kierownictwo ma pierwszeństwo. – Toż to bolszewicka reguła! – krzyknąłby pan Tlołka. – Skąd! To zasada ogólnoludzka! Hierarchia musi być! –

odparowałby pan Teodor Trąba.

– Hola! hola! Najprzód pan, młody człowieku, uznanie, podziw, a nawet zachwyt w nas

rozbudza, a potem smakiem obejść się każe...

– Kosza nam daje. – Ola dalej była rozdygotana i zarumieniona, zakłopotanie przysparzało

jej kobiecości, gołym okiem było widać, że wie i rozumie o wiele więcej, niż powinna rozumieć; że wie i rozumie o wiele więcej – niezależnie od tego, jak tajemnymi naukami dysponował malarz –

niż wiedzą wszyscy zgromadzeni w gabinecie.

– Skąd... Jaki kosz... Ja naprawdę źle bym się czuł, gdybym za którykolwiek z tych

bohomazów choć grosz wziął...

– Niech pan da za darmo – z idealną jednoczesnością powiedziały siostry; naprawdę były

niezłe, sami widzicie, jak były niezłe.

– Za darmo w żadnym wypadku – Pastor mówił odrobinę za prędko. – Za darmo by

znaczyło, że artysta ani swego wielkiego talentu, ani arkanów swego rzemiosła, ani swojej ciężkiej pracy nie szanuje...

– Ja naprawdę... – sparaliżowany dążeniem do perfekcji w odgrywaniu roli męczennika

sztuki szalbierz jął wydawać pierwsze jęki – ja naprawdę jestem przeszczęśliwy, że państwu moje rzeczy przypadły do gustu...

– Mnie nie – głos Pastorowej był lodowaty jak burta „Titanica”, ale spojrzenie miało

gorączkę siedmiu, a może nawet dziewięciu orgazmów z rzędu. – Mnie się te prace nie podobają.

Bardzo. Bardzo nie. W ogóle i w szczególe – nie!

– Prawda? – młodzik podjął wątek z taką skwapliwością, jakby nie miażdżącą krytykę,

a strzelisty komplement usłyszał. – Prawda? Widzi pani Pastorowa, jakie są niewykończone i jak niegotowe?

– Niczego takiego nie widzę, widzę natomiast, że są bezbożne. Plugawe. Pełne

nieskromności... – Pani Pastorowa spoglądała w oczy studenta spojrzeniem, za którego ułamek dalibyśmy się zabić, a nawet wykastrować.

– Przesadzasz, Lukrecjo. – Pastor, co zrozumiałe, kolejny raz poczuł się kiepsko, kolejny raz wykazał się tą samą niesprawnością, kolejny raz został wyprzedzony, i to przez własną żonę, i to na zupełnie żenujący dodatek w dziedzinie przestróg moralnych; w końcu to on powinien stać na

straży powściągliwości i wychwytywać, i piętnować każdy występek. – Przesadzasz, Lukrecjo. –

Próbował maskować nieudolność bagatelizowaniem problemu, poszło w najlepszym razie średnio.

– Ja niczego aż tak gorszącego nie zauważyłem, pewnie, że dla nas ewangelików Matka Boska nad Polską...

– Dajże, człowieku, spokój Matce Boskiej. – Teraz w oczach pani Pastorowej był chłód

siedmiu a może dziewięciu niedosytów z rzędu. – Dajże spokój, o co innego idzie...

– O co?

– O to, co widziałam.

– Co widziałaś? Wbrew temu, co mówisz, mistrz nie ma w tece nieskromnych aktów. Ja

w każdym razie nie widziałem...

– Jakby były, byłoby pół biedy... Jest plugawiej, pełno nieskromnych stworzeń, namalować

tak zwierzę – wszystko jedno istniejące czy nieistniejące – namalować tak zwierzę, by sprośnością ociekało, to jest... To jest wielka bezbożność, a nawet dużo, dużo więcej...

– W tych obrazach każdy widzi co innego – powiedziała Ola.

– Zupełnie co innego? – Malarz obrócił się ku niej niby w normalny, w istocie zaś

w zupełnie nienormalny, w dewiacyjny, wręcz w zboczeńczy, w otwarcie zboczeńczy sposób.

Za bez mała pięć lat, siedząc na fotelu dentystycznym – Pastor uświadomi to sobie z całą

wyrazistością: zbrodniarz zwrócił się do Oli nie jak do dziecka, a jak do całkiem dorosłej osoby –

co tam całkiem dorosłej! – zwrócił się do niej jak do dorosłej i bardzo bliskiej mu osoby! Jak do koleżanki po fachu! Jak do znawczyni sztuki! Jak do osoby wielce życiowo doświadczonej! Jak do jedynej w tym gronie osoby, która cokolwiek rozumie!

– Zupełnie nie, zupełnie się nie da – rozległ się głos Juli – zupełnie się, jak pan wie, nie da, ale wyraźnie co innego się da, a już niewyraźnie da się wszystko.

Mrakowie spojrzeli po sobie i zamilkli, i przestali się odzywać, i zgodnie skierowali wzrok ku oknu, wędrowny malarz kłaniał się, żegnał, uśmiechał, odruchowo zaglądał pod stół, czy aby nie zsunął się tam jakiś szkic, okej, wszystko spakowane; pomimo spiekoty wdziewał granatowy

(ciemnogranatowy, tak ciemnogranatowy, że praktycznie czarny) płaszcz, kurczowo przyciskał do boku swą tekę, na sekundę – jakby coś przyszło mu do głowy – zatrzymał się w drzwiach, ale

uniósł, jedynie w geście ni to pożegnania, ni to kapitulacji, dłoń i już go nie było.

Wieczorem okno sypialni było jeszcze otwarte, dogasał ostatni upalny dzień roku, Pastor

z uchem przytkniętym do radia słuchał Wolnej Europy, pani Pastorowa czesała swe niewiarygodnie gęste włosy przed lustrem.

– Rozumiesz nasze córki? – zapytała jakimś, jak na powagę pytania, zupełnie nieobecnym

głosem.

– Proszę? – Pastor, nie odrywając ucha od „Pioniera”, usiłował spojrzeć w kierunku żony.

– Pytam, czy rozumiesz nasze córki? – powtórzyła z rezygnacją pani Pastorowa.

– Tak – odparł – właśnie podali, że w Moskwie skonfiskowano cały nakład Człowieka

śniegu.

– Cud, że tam ktoś w ogóle zamierzał to wydać, cud, że do druku doszło.

– Klasyczny ruski cud zakończony klasycznym ruskim unicztożjeniem wsjego.

Kłasiczeskoje ruskoje czudo...

– My to mamy?

– Autobiografię człowieka śniegu? Mamy jeden, starannie ukryty, egzemplarz.

– Nie łudź się, na pewno dawno znalazły, przeczytały, może nawet znają na pamięć.

– Trudno. Ukryłem z nadzwyczajną starannością. Zrobiłem co mogłem, w ramach moich

ludzkich możliwości.

– Dla naszych córek granice ludzkich możliwości to nie są żadne granice.

– Wiem.

– Wiesz, ale czy się cieszyć, czy płakać, nie wiesz. Pytałam, czy je rozumiesz?

– Szczerze mówiąc, ja je nawet rozróżniam ledwo, ledwo... A czy rozumiem? Nie...

W zasadzie nie...

– Pan Bóg je rozróżnia?

– Pan Bóg wie, że dał im – faktycznie dziwaczny – dar prawie jedności.

– Prawie. Jedna trochę bardziej chce się zabić, druga trochę mniej, i choć mówią sobie

wszystko, tego akurat, jakże typowego dla dzieci w ich wieku, tematu się boją. Przez to gadają o nim bez przerwy, tyle że dookolnie, ogródkami, ciemnościami. I wychodzi co wychodzi: sprawiają

wrażenie lekko poszkodowanych na umyśle i bez ustanku paplających trzpiotek... A one są

w sednie rzeczy.

– Tak jest lepiej, bezpieczniej, ludzie za bywalcami sedna rzeczy nie przepadają...

Zwłaszcza jak tymi bywalcami okazuje się para szczebiotliwych nastolatek...

– I tak są wystarczająco znienawidzone...

Pastorowa rozbierała się przed lustrem, powolne obnażanie samej siebie uspokajało ją,

gdzieś w tle, w głębokim tle, tliło się delikatne ciepło ekscytacji, ale ważniejsza była równowaga i spokój, harmonia ramion, nóg i piersi, moje ciało ma sens. Uwięziona bez wyboru, tkwię w nim bezwyjściowo, może tragicznie, może trzeba będzie kiedyś zrobić coś strasznego, ale jakiś fragment sensu jest.

– Fragment, nie fragment. – Pastor wyłączył radio i gapił się na nią z zupełnie bezwstydną

chłopięcą lubieżnością; wystarczający warunek wielkiej miłości. Kochała to spojrzenie.

– Od kiedy czytasz w myślach? Fryc cię nauczył?

– Jak jesteś naga, nie wymawiaj żadnych, zwłaszcza męskich imion. Nawet imienia

Najwyższego... On zresztą, gdy cię stwarzał... Nie trzeba czytać w myślach kogoś, kto mówi

wprawdzie do siebie, ale na głos.

– Mówiłam...?

– Tak... Nie pierwszy raz...

– Nie pierwszy raz, gdy jestem goła...

– To zrozumiałe, na taki widok każdy traci głowę... Ty też. Twój widok też...

– Mój widok jest dany tylko tobie...

– Nie chcę psuć nastroju, ale jeszcze by tego brakowało, żeby kto inny podziwiał gołą

Pastorową...

– Co więc Bóg robił...? – Odwróciła się do niego, on zaś miał zamiar zbliżyć się

z wyrafinowanie niespieszną perwersją, nie wyszło mu jak zwykle. Runął na nią z całą

gwałtownością do szaleństwa roznamiętnionego samca.

– Ależ księże Pastorze...

Potem ciała stygły, wzbierały dusze i na odwrót; na dobrą chwilę musieli usnąć, potem

przebudzili się i jeszcze raz objęli, potem prawie nieruchomo i nieprzytomnie leżeli obok siebie, potem obezwładniający i gęsty sen zaczynał na nich spływać, i tuż przed zapadnięciem w jego głębiny Pastor obrócił głowę i powiedział:

– Mniej więcej wiem, co Bóg robił czy myślał, gdy stwarzał tego czy owego. Mniej więcej

domyślam się, co robił, gdy stwarzał wszystkich moich parafian, a też na przykład Adolfa Hitlera, Izaaka Newtona, Marszałka Piłsudskiego, Marcina Lutra czy Marię Felix...

– Jak jesteś ze mną w łóżku, nie wymawiaj żadnych, zwłaszcza damskich imion. Poza

moim, ma się rozumieć.

– Jestem przecież w stanie, i mówię to bez pychy, oszacować plany Boże względem

licznych, a może nawet rozlicznych... Ale co On robił i o czym myślał...

– Gdy stwarzał nasze córki...

– Dowiemy się kiedyś?

– Jak zechcą – kiedyś nam powiedzą.

– One wiedzą?

– Przecież to jest w nich najupiorniejsze...

– Co? Że...?

– Tak, że wiedzą wszystko. Przynajmniej takie sprawiają wrażenie.

– Może im przejdzie? Dzieciństwo musi się wybrykać, młodość wyszumieć...

– Dojrzałość zmądrzeć, starość zesrać...

– Ja tego nie mówię. Poza tym one już są stare.

– Starsze od nas. Starsze od naszych rodziców.

– Starsze od Pana Boga?

– Tak daleko bym nie szła... Ale nieraz mi się wydaje, że są starsze od życia. Tak jakby już raz żyły, przeżyły wszystko, umarły i narodziły się na nowo i wszystko drugi czy nawet któryś z rzędu raz przerabiały... Żadna wędrówka dusz oczywiście...

– Ani wędrówka dusz, ani żadne inne pogaństwo do nich nie pasuje. Nic do nich nie pasuje.

– Są nieszczęśliwe?

– Nie wiem. Za szczęśliwe nie są. Jak się wszystko wie, jak się do wszystkiego ma dystans,

to czy w ogóle można być szczęśliwym?

– Może my przesadzamy? Histeryzujemy? Może nie wiadomo, co nam się zdaje, a one są po

prostu parą figlarnych, bardzo inteligentnych dziewczyn, którym się od czytania trochę w głowach pomieszało?

– Jedno nie wyklucza drugiego, a nawet przeciwnie. Cholera... Cholera jasna...

– Witek, błagam cię! Kurwa! Bo odejdę! Jak słowo daję, odejdę pomimo fantastycznego

dupczenia! Powiedz jakieś brzydkie słowo! Błagam cię! Powiedz!

– Wystarczy, że pani pastorowa klnie jak szewc.

– Tylko przy tobie!

– Czyli w obecności osoby duchownej – gorzej nie można.

– Przepraszam księdza...

– Proszę...

– Przepraszam księdza, chciałam zapytać, czy mogę księdzu...

– Ani się waż!!!

– Już za późno, przepraszam, że mówię nieco niewyraźnie...

– Ależ...

Jakiś miesiąc później Fryc Moitschek zaprosił Pastora Mraka na pocztę. Przyniósł listy jak

zwykle; dni, żeby nie było jakichś zaadresowanych na parafię przesyłek, praktycznie się nie zdarzały, Fryc zachodził dzień w dzień i to stosunkowo wcześnie; właściwie od szkoły, sklepu Rotha, Biblioteki Włościańskiej i fary zaczynał swą codzienną wędrówkę po Sigle, na parafię docierał parę minut po dziesiątej, Pastor Mrak już dawno na nogach, wikary Schturtz nie bardzo, Hermina – jak zwykle rozpłomieniona i jak zwykle nie tylko od chóralnego czy nawet solowego śpiewania – wpadała niemal równo z listonoszem i jakby nie przerywając biegu, tańca czy innych wygibasów, lądowała za swoim biurkiem i natychmiast – miało się wrażenie, że jeszcze w locie –

zaczynała pisać na maszynie.

– Księże Pastorze, oto dzisiejszy deputat. – Fryc wyjmował z torby plik białych, niebieskich i brunatnych kopert i każdą z osobna podawał księdzu, i przy każdej wykrzykiwał lekko

podniesionym głosem: Słabe! Słabe! Dobre! Słabe! Ważne! Ważne! Anonim! Słabe! Warszawa!

Genewa! Berlin! Słabe! Słabe! Fertig! Pastor wpierw Frycowe selekcje ignorował, potem udawał, że nie mają dlań najmniejszego znaczenia, potem – cały czas na bazie wrogości – z wolna zaczynał

je akceptować, jeszcze później jął je akceptować bez szemrania, z czasem przyszło całkowite, wręcz odruchowe posłuszeństwo. Od dobrego roku, a może i dwu z całkowitym automatyzmem

segregował korespondencję wedle komend Fryca, ma się rozumieć bajek o darze czytania

złożonego na czworo i zaklejonego w kopercie pisma nawet nie brał pod uwagę, ale też nie był

w stanie wyobrazić sobie proroka rozklejającego koperty nad parą z czajnika, czytającego cudze listy czy oddającego się jakimkolwiek innym, naruszającym tajemnicę korespondencji,

trywialnościom. Nawet jak wszystkich tych i innych jeszcze nie wiadomo jak niewyobrażalnych bezeceństw się dopuszcza, to czyni to z charyzmą i robotę mi ułatwia – perswadował sobie w duchu i z czasem tak przywykł do sterowanej przez Fryca procedury, że jakakolwiek inna była

niewyobrażalna.

Tego dnia poszło wszystko jak zwykle, może nawet szybciej, tylko pięć kopert, cztery słabe, jedna – informująca o dacie synodu – ważna. Frycowi jednak nie było spieszno, nie ruszał

z radosnym – jak przeważnie na początku codziennej służby bywało – zapałem w dalszą drogę, zdał

listy; potem niby ku drzwiom krok uczyniwszy, zatrzymał się i stał nieruchomo, przez dobrą chwilę przyglądał się Herminie – odziana w ciemnoszarą, tak ciemnoszarą, że prawie czarną jedwabną bluzkę tłukła w klawisze z tak niewiarygodną wprawą i z takim skupieniem, jakby od wielu godzin niczego innego nie czyniła, a przecież pojawiła się trzydzieści sekund temu; Fryc przyjrzał się jej dokładnie i jakby doszedłszy do wniosku, że tak jest pochłonięta pracą, jakby jej wcale nie było, poszedł do rozcinającego koperty księdza Mraka.

– Księże Pastorze, jest pewna sprawa delikatnej, a nawet wielce delikatnej natury.

– Chce pan, byśmy pomówili na osobności?

– Tak, a nawet koniecznie... Ale nie teraz, jeśli ksiądz Pastor pozwoli, dziś wieczorem na

poczcie. Po szóstej, po zamknięciu urzędu, będę czekał...

– Proszę uprzejmie... A może mi pan... Możesz mi, Frycu – ma się rozumieć jak najogólniej

– powiedzieć, o co z grubsza chodzi?

– Nadeszła pewna przesyłka, moim zdaniem ryzykowna...

– Do mnie?

– Nie. Do córki księdza Pastora... Do panny Aleksandry...

– Oczywiście będę – Pastor nie wiedział, że blednie, ale czuł, że z krwią w jego żyłach,

a zwłaszcza z duszą w jego ciele dzieje się coś złego – oczywiście będę o osiemnastej...

Poczta była zamknięta na głucho, we wszystkich oknach ciemno, Fryc czekał przy

przeszklonych drzwiach, wpuścił księdza i bez słowa ruszył przodem, wpierw ażurowymi

żelaznymi schodami zeszli do piwnic, potem prawdziwy labirynt, prosto, w prawo, w lewo, prosto, w koło i na odwrót, znów to samo miejsce? Inne. Schody? Te same? Inne, w dół. Jeszcze niżej?

Jeszcze dalej? Wciąż jesteśmy pod pocztą? W pewnym sensie wciąż. Dalej niż bliżej. Niezliczone ilości drzwi po obu stronach korytarza, niektóre – nie ma siły – ślepe.

– Nie wiedziałem, że tu jest taka mnogość korytarzy.

– Nikt nie wie. – Moitschek zapalał i gasił kolejne światła. – Nikt nie wie, nawet pan

Naczelnik nie zna wszystkich pomieszczeń... Niemcy schrony tu zamierzali drążyć, ale nawet do jednej trzeciej nie doszli...

– Niemcy? Przecież poczta za sanacji postawiona?

– Poczta tak, ale podziemia poczty to całkiem inne i grubo, a nawet bardzo grubo

wcześniejsze królestwo, tu, proszę księdza Pastora, nie jedni Niemcy grasowali, choć oni

najwięcej... Ale też Czesi i Austriacy, i Cyganie, i Ruscy...

– Śpiący rycerze niezliczonych armii? Tatarzy? Wierzyć się nie chce...

– Choćby same napisy na ścianach jasno dowodzą, że rozmaite nacje tu się ukrywały albo

więzione były...

– Więzione?

– Nie inaczej.

– Nie wierzę.

– Mnie można nie wierzyć, ja za fantastę od siedmiu boleści uchodzę, ale proszę pana

Naczelnika spytać albo samego towarzysza Gońca... Nie żebym władzę ludową za jakiś autorytet miał, bo wręcz przeciwnie... W najlepszym razie mogę im współczuć, na nowe tory historię usiłują przerzucić, nie trzeba być jasnowidzem, by wiedzieć: to im się nie uda; ale znajomość przynajmniej dziejów najnowszych, przynajmniej tych, których świadkami sami byli – mają w małym palcu. Po swojemu ten palec wyginają, ale to już jest rzecz inna. Ja też z historii, nawet z dziwacznej historii tych stron nie jestem najciemniejszy, ale raz po raz nowe rzeczy wyskakują, człowiek – że powiem coś od siebie – uczy się przez całe życie.

– My wiecznymi studentami nie tylko prawo, ale może i obowiązek być mamy. Co innego

oni.

– Wiadomo, co innego my, co innego oni. Tak jest. Oni z teorii obkuci i między innymi

z tego powodu system, przepraszam księdza, w pizdu pójdzie. Dla praktyki nie ma groźniejszych przeciwników niż wybitni teoretycy.

W końcu doszli do pomieszczenia, które w każdej przyzwoitej twierdzy powinno być

skarbcem, lochem, izbą tortur czy innym jeszcze – z najtajniejszych tajnym – sednem, a okazało się meliną proroka. Z jednej strony wypełnione nie tyle książkami, co stosami papierzysk regały aż pod wysoką, a jak na piwnicę strzeliście wysoką (2,30 m) powałę, z drugiej szezlong; w kącie tak pokryta płatami korozji, że pierwotny kształt zatracająca „koza”, na środku ogromne żaluzjowe biurko, na środku biurka starannie zapakowana, spowita siecią nierozwiązywalnych szpagatów, płaska, ani nie za duża, ani nie za mała – jakieś trzydzieści centymetrów na trzydzieści pięć –

przesyłka. Wielce szanowna Pani Aleksandra Mrak. Do rąk własnych. Parafia ewangelicko—

augsburska w Sigle. Adres napisany czarnym tuszem, równie zamaszyście, co z perfekcyjną

dbałością o każdy zakrętas.

– Wiesz, co jest w środku? – Pastor wpatrywał się w paczkę niczym Komendant Rakoczy

w dekolt wczasowiczki i podobnie jak tamten: ani nie był w stanie odwrócić wzroku, ani nie śmiał

dotknąć.

– Wiem. Dlatego przed dostarczeniem do rąk własnych adresatki postanowiłem księdza

powiadomić.

– Otworzyłeś?

– Przecież ksiądz dobrze wie, że nie – Fryc melancholijnie pokręcił głową – kto jak kto, ale ksiądz to wie doskonale... Tak jak ja doskonale wiem, co ludzie gadają, że listy czytam, paczki przetrzymuję...

– Niby wiem, niby nie wiem. Raczej się boję... Boję się o ciebie... Jak faktycznie masz jakiś dar... Boży on jest czy diabelski? Tylko mi nie mów, że o tym, co boże, co diabelskie, ludzie rozstrzygają... Tak ze mną nie próbuj, poganinie jeden w dupę jebany...

– Szkoda, że pani Pastorowa tego nie słyszy...

– Proszę? A skąd ty wiesz, że ona... – Mrak z osłupieniem gapił się na Fryca. – A skąd...?

Nie za dużo...? Jakim cudem...? Czasem...? Podsłuch?

– Jak okna otwarte, podsłuchu nie trzeba... Przepraszam księdza... Obu nas by pani

Pastorowa pogoniła... I byłaby w prawie... Familijnym... W końcu siostra prapraprababki pani Pastorowej wydała się za kuzyna mojego praprapradziada... My, jak ksiądz wie, jedna rodzina jesteśmy.

– Coś za bardzo ty masz figlarną minę... Za figlarną minę na dzisiejsze rewelacje... Zdaje

się, faktycznie trzeba na ciebie bardziej uważać, niż się zdaje...

– Może i trzeba uważać, ale nie bardziej niż na innych... Moim najzupełniej prywatnym

zdaniem, ja, proszę księdza, w ogóle nie mam żadnego specjalnego daru... Może czasem widzę

trochę więcej... Czasem widzę – jak by to powiedzieć – przez dotyk. Ale i to niespecjalnie...

Pianiści na przykład, wielcy i prawdziwym talentem przez jedynego i najprawdziwszego Boga

obdarzeni...

– Frycu, ty mi się nie musisz podlizywać, wiesz jak jest, oficjalnie muszę cię zwalczać,

nieoficjalnie cię lubię...

– Toteż nie zalecam się do księdza, a mówię, co mówię... Wielki pianista dotyka blatu

najzwyklejszego stołu i słyszy dźwięki, może nawet widzi klawiaturę. Nie żebym się z geniuszami porównywał, ale i ja: dotykam i widzę. Na innym oczywiście poziomie... Na tak niskim i tak

dostępnym poziomie, że każdy może coś takiego w sobie wytworzyć i wytrenować.

– Każdy, nie każdy.

– Jakby poćwiczył, dałby rady. Każdy. Ale ludzie do ćwiczeń nieskorzy...

– Ćwiczenia są drogą żywota...

– Skądś to znam – mrugnął Fryc, mrugnął w pełnym słowa znaczeniu łobuzersko. –

W każdym razie wiem, co jest w przesyłce... Ale proszę mi wierzyć – robię to pierwszy raz

w życiu. Pierwszy raz w życiu konsultuję dostarczenie poczty pod wskazany adres, pierwszy raz łamię święte reguły, kodeksy i etosy pracy listonosza... Oczywiście czynię to bez wiedzy pana Naczelnika i czynię to, jak mi się wydaje, dla dobra Oli, ona za młoda jest na takie rzeczy...

– A co? Oświadczył się jej? Kamienną tablicę z wyrytym i przebitym strzałą sercem

przysyła? – Pastor szarpnął głową, tak zwykł szarpać, gdy koloratka zdawała mu się za ciasna, teraz jednak, uświadomił sobie, nie tylko nie ma koloratki, ale i koszula pod szyją rozpięta.

– To jest obraz. – Fryc położył obie dłonie na paczce. – Bardzo ciemny, trzeba długo się

wpatrywać, nim pojawią kształty rzeczy i zarysy postaci; przeraźliwy smutek, wszędzie panuje przeraźliwy smutek, ktoś niebieskim samochodem wiezie psa do uśpienia, miasto jest popiół,

balkon, na którym stoi niejasna postać, jest popiół, olej na desce, ktoś zmienia pościel w zimnym, czerwonym pokoju, wiem, że umrzemy; nie, nie wiem, upadają, całe rzesze upadają, sto tysięcy bez pałasza. – Fryc zamknął oczy, był swoją własną maską pośmiertną, krople potu zaraz rozpuszczą gips. – Trzysta panien w bieli, upadają, zanim dotrze do nich głos pustoszonego miasta, chrapliwy, głośny oddech, zawodzenie, tłocząca się na powierzchni ciemna piana, zachód trwa za długo,

rozkłada światło nie w tych miejscach co zwykle, chwila przed umieraniem, słońce nie osadzone w jednym punkcie, ale rozciągające się wzdłuż linii nad ziemią, równo, poziomo, nie krzycz, nie krzycz...

Znów słychać daleki ni to szyderczy chichot, ni to rozpaczliwy skowyt? Antena na dachu

poczty brzęczała mocniej niż zwykle? Ktoś – wiadomo kto – kosą zawadził o futrynę? Trzeba to spalić – powiedział Pastor. – Tak też myślałem. – Fryc podszedł do kąta i otworzył żeliwne

drzwiczki: wewnątrz było już naszykowane palenisko. – Trzeba to spalić – powtórzył ksiądz – ale przedtem chcę zobaczyć... – Koniecznie? – Koniecznie. – To jest trochę jak otwieranie trumny. –

Domyślam się, czasem trzeba. – Rozetnę sznurki, też je spalimy... – Niestety tak... Bracia siglanie zabiliby nas, jakby wiedzieli... – I Fryc podszedł do biurka, i otworzył szufladę, i wydobył ciężkie krawieckie nożyce, i w mig poprzecinał co trzeba i podał Mrakowi oprawiony w najprostszą,

z surowego sosnowego drewna uczynioną, ramkę obraz. Ksiądz znieruchomiał, zapadła chwila

straszliwej ciszy, było tak cicho, że powinny do nich docierać wszystkie odgłosy z wszystkich siglańskich domów, ale chyba i tam zapadła cisza, nikt nie drgnął, nie przeleciała mucha... – A to łobuz, a to szatan, a to paskudnik paskudny! – ksiądz jął wpierw szeptać, potem mówić, a na końcu wręcz krzyczeć. – A to diabeł diabelski! Trzeba przed nim całą Sigłę, co mówię całą Sigłę, przed nim trzeba całą Polskę ostrzec!

ROZDZIAŁ

XVI

W ieści rozchodziły się przez kolejarzy, pocztą pantoflową, dzięki pielgrzymkom. Nasi

zaborcy popierali naszych powstańców walczących w sąsiednich zaborach. Szły deszcze i strofy miłosne. Gdy przyjeżdżał Biskup, dom zamieniał się w twierdzę nie do zdobycia. Pokątni

instalatorzy lamp gazowych przemierzali doliny. Zapach zamarzniętego siana. Resztki życia piszą i opowiadają. Wisielec śpiewa. Białe powietrze nad Kopcem Kościuszki. Ciemnowiśniową piżamę bagna wyrzuciły na wierzch w październiku. Młody Wzmożek nie mógł wyjść ze zdumienia:

w niedzielę wieczór prawie na sto procent nie zabił matki, a w poniedziałek rano w jej sypialni panowała trupia cisza. Nie było słychać ani porannego tupotu, ani odsuwania zasłon, ani składania pościeli. Spała? Skąd! Od dobrego kwadransa powinna się ruszać, łazić, kręcić, żyć. Nie zabił jej nie prawie na sto procent, a ponad wszelką wątpliwość na sto, dwieście, trzysta, ile chcecie, procent. Nie zabił jej i nie zmasakrował trupa; nie wyłamał ze stojącego w hallu zegara wskazówek; grubej godzinowej nie wbił w lewe oko, cienkiej minutowej w prawe ucho; nie poderżnął jej gardła rozbitym czeskim kryształem, a i matczyna czaszka była cała – ani długo, ani z całych sił nie tłukł

w nią najprzód starym żelazkiem na duszę, potem olbrzymią krajalnicą do chleba.

Odkąd ojciec sprowadził tę nowoczesną aparaturę do domu, krojenie po staremu zostało

zabronione i uchodziło za ryzykancką bezmyślność. Odłóż ten nóż! Przecież jest krajarka! Nie ruszaj noża, bo się skaleczysz! Gdzie ty masz głowę! Po co się zamęczać? Nożem byle jakie pajdy wychodzą! Noże nam już niepotrzebne!

I matka rzucała się do sieni, i nadludzkim wysiłkiem wpierw przesuwała, potem przenosiła

– rozmiarami przypominający niewielkie działo przeciwlotnicze – sprzęt do kuchni; nisko bo nisko, jakiś centymetr, dwa nad ziemią, ale przenosiła. Juliusz i pan Wzmożek spieszyli z pomocą,

odganiała ich wściekle: – Emilu! Ile tym masz życia przed sobą! – syczała i wystarczająco

purpurowa jeszcze bardziej purpurowiała. – Ile ty masz życia przed sobą, żeby mi pomagać? A ty, Juliuszu? Ani się waż! To nie dla ciebie! Do innych rzeczy zostałeś na świat powołany!

Natychmiast odstępowali i nieruchomieli, rysami twarzy dawali do zrozumienia, że

wspierają ją wzrokiem, duchem, myślą; jak zwykle zalecali się do niej, jak zwykle pragnęli się jej przypodobać, jak zwykle – w tak niezręcznej sytuacji w dwójnasób – pragnęli akceptacji i jak zwykle ich służalczo strachliwa postawa przyjmowana była obojętnie. – Taki mój los, taki mój los –

mówiła teraz spokojniej i wolniej, i wyraźnie koordynowała dźwiganie z mówieniem, i koordynacja udawała się w pełni, bo gdy wygłaszała drugą część skargi: – Dwaj mężczyźni w domu, a ja i tak wszystko muszę – była prawie na miejscu, a gdy padała pointa – robić sama – opadała też na ziemię krajalnica; bez specjalnego huku, ale z wystarczającym, by pełnić funkcję końcowego akordu, łomotem. – Tak, Emilu, widzisz teraz, co to jest prawdziwa olimpijska forma. – Wodziła po nich tryumfalnym spojrzeniem. – Tak, Juliuszu, powiedz, na co masz ochotę, zaraz ci ukroję. – Mam ochotę na kromkę chleba. – Jedną? Ukroję ci dwie albo trzy. A z czym? Z czym masz na ten

chlebuś ochotę? – Z niczym. Mam ochotę na kromkę chleba. – Wykluczone! Samego chleba nie

będziesz jadł! Chcesz się zasuszyć? Chcesz, żeby ci mózg wysechł i sił zabrakło? Talent nawet olbrzymi wymaga gigantycznej pracy! Słuchaj, co mówię! Kto nie słucha ojca, matki, ten słucha cielęcej łatki... – Poproszę w takim razie kawałeczek kiełbasy. – Bardzo dobrze... To rozumiem, zaraz ci zrobię z chlebusiem... – Nie chcę chleba... – I masełkiem... – rozpędzona matka nie była w stanie wyhamować przy chlebusiu. – Jak to? Samą kiełbasę? Samą kiełbasę bez chleba będziesz żarł? – Z wolna podnosiła głos, młody definitywnie, pospiesznie i na wszystkich liniach

kapitulował: – Dobrze, poproszę kromkę z kiełbasą. – Bez masła! Może mi powiesz – matka darła się wniebogłosy – że bez masła!

Potem jakby nagle przebita niewidzialnym i nie wiadomo przez kogo ciśniętym oszczepem

cichła i wiotczała, i zbliżała się jakimiś rozpaczliwymi rzutami ledwo trzymającego się na nogach ciała. – Wiesz, że bez masła się ślepnie? Chcesz być ślepy? Dlaczego mnie zabijasz? Dlaczego mordujesz mnie i ojca? Dlaczego nie chcesz jeść jak człowiek? – Dobrze, poproszę z kiełbasą i masłem. – Juliusz klękał, podnosił ręce i w oczekiwaniu na egzekucję opuszczał głowę; ale jak zwykle było za późno, otaczała go tak powszechna wzgarda, że nikomu nie chciało się nawet nań spojrzeć, nie mówiąc o strzelaniu w potylicę, duszeniu gołymi rękami czy innym przecinaniu nici jego pożałowania godnego żywota; atmosfera skwaszona, matce łzy ciekły po policzkach, z tym większą zajadłością kręciła korbą maszyny i z tym większą starannością szykowała tacę cienkich –

choć nie za cienkich – kanapek.

Któregoś dnia, gdy znów, piąty, a może szósty raz w ciągu paru godzin, tam i z powrotem

taszczyła wiadomy ciężar, zapytał, czy nie można by kroić w sieni? Czy nie można by maszynerii używać tam, gdzie stoi praktycznie na stałe? Lżej przecież nosić chleb czy inne wymagające

krojenia potrawy niż... – Leniwcze! – ryknął słyszący te lekkomyślności ojciec. – Leniwcze! Idź do mrówki i od niej ucz się pracowitości! – Madame zaś wpierw teatralnie zamarła, potem z wrażenia wypuściła, a może umyślnie rąbnęła krajarką o ziemię. – Chleb w sieni? – Tak. – Ty się dobrze czujesz? Pokaż ręce! Oczywiście ciepłe! Chleb w sieni? Jesteś w domu, nie na farze! Jak będziesz na farze, możesz z tymi babilonicami kroić chleb nawet w chlewie! Ale jesteś w domu! Czyś ty zwariował? Chleb w sieni! Nie pamiętasz, co jest w Piśmie? – Nie będziesz chleba kroił w sieni? –

młody ni to śmiał się, ni to furia dygotała w jego głosie. – Nie będziesz chleba ani innych darów bożych kroił w sieni? Tak jest w Piśmie? A niby gdzie? W Starym czy w Nowym Testamencie?

Zwykle martwe i nieruchome oczy Madame martwiały i nieruchomiały jeszcze bardziej.

Przyparcie jej do muru, udowodnienie, że się myli, że są jakieś szczeliny w wypełniającym ją od stóp do głów monolicie absolutnej wszechwiedzy, było elementarnym, codziennym i gorączkowym marzeniem młodego Wzmożka, i było zarazem jedną z najgorszych rzeczy, które mogły się mu

przytrafić.

Każde starcie, praktycznie każde spotkanie z matką było klęską, ale odniesienie nad nią

choćby minimalnego zwycięstwa było klęską klęsk. – W Starym czy w Nowym Testamencie? –

powtórzyła wolno i jęła wbijać w niego z jednej strony zrozpaczone, z drugiej wyzbyte

jakichkolwiek emocji spojrzenie; próbował wytrzymać jej wzrok, dać coś do zrozumienia, ale

sprawiało to wrażenie próby kontaktu z aparaturą służącą wyłącznie optycznemu odtwarzaniu

obrazu świata – coś go widziało, coś rejestrowało zarys jego sylwetki, może nawet coś go

rozpoznawało, nic więcej. – A co? Zła jestem? Stara i głupia? Na karę zasługuję? Podniesiesz na mnie rękę? Pobijesz mnie? Będziesz mnie bił? – Bladła, zasłaniała twarz dłońmi i wybuchała

płaczem. – Tyle się człowiek namordował – wyła – tyle natrudził, a tu taka zapłata! Ile razy podwyższoną temperaturę miałeś? Ile razy bez kalesonów próbowałeś z domu wychodzić? Ile razy kłamałeś, że lemoniady nie było, a była nie tylko lemoniada, ale i piwo? Ile razy z piekła cię wyciągałam! A tu taka nagroda!

Ciężka jak parowóz gilotyna do chleba wczorajszego wieczora nie fruwała w jego rękach

z lekkością topora. Nie miał też – choć podobne miewał często – żadnego przywidzenia. Katowanie ani się nie zdarzyło, ani się nie przyśniło. Żadnych też słynnych urojeń typu: mordował ją

wielokrotnie i z krwawą realnością; gdy się obudził – usłyszał jej podśpiewywanie. Byłoby pół

biedy. Niestety ani jednego, ani drugiego. Dokładniej rzecz ujmując: należy żywić nadzieję, że ani jednego, bo drugie wykluczone z punktu. Podśpiewywanie? Nawet oddechu nie słychać!

W łazience się zamknęła? Tłumaczyłoby to wiele, ale matka nigdy przenigdy nie zamykała się

w łazience o bladym poranku. Panie Boże! Losie niezrozumiały! Czarny motylu frunący pod

sufitem – jaka cisza! Akermańska, grobowa, przed burzą – jaka chcecie. Tysiąc razy o jakiej takiej ciszy marzył – zatrzaśnijcie dzioby – ale nie o takiej. Cisza z czubem, cisza z trupem, cisza z krwawym pióropuszem. Coś się stało, a on niczego nie pamięta? Niczego? Niczegusieńkiego?

Wykluczone, owszem, czuł się tak, jakby kolejno – mówiąc językiem doktora Brannego – ustawały w nim jedna po drugiej funkcje życiowe, ale pamięć, i to pamięć dnia wczorajszego, chyba nawet po śmierci nie od razu gaśnie. Nawet jak coś zaczęło mu się w głowie zamazywać, to ile i czego po paru godzinach mogło się zamazać? Pijakom podobno film się urywa, Józek Lumentiger setki razy snuł o takich nicościach, nie bardzo chciało się wierzyć.

Psst! Coś jakby drgnęło? Coś jakby się poruszyło? Coś jakby westchnęło? Skąd! Dalej nic.

Bał się zwierzęco, sztywniał, kołczał mu język, chyba już słowa nie był w stanie wydusić, a tu by jakoś się ratować, przynajmniej nazwaniem sytuacji, potrzeba było zdań dokładnych, a nawet

precyzyjnych. W zupełnej ciszy była ewentualność agonalnego ryku. W braku podśpiewywania był

pies – a może nie tylko pies – pogrzebany. Mamo!

Wczorajszego wieczora nie tylko jej nie zamordował, nie tylko nic złego jej nie uczynił, nie tylko nic przykrego jej nie powiedział, ale wręcz panowała pomiędzy nimi zgoda. Ma się rozumieć taka sobie, byle jaka, jak zawsze wisząca na włosku, ale zgoda. Zjedli kolację, posłuchali radia, poszli spać.

Ani zabójstwo, ani wszelkie towarzyszące zbrodni dewastacje nie zdarzyły się w żadnym

sensie. Trzymał się tej pewności nie jak pijany płotu (żadnych odcieni delirycznych), a jak chrześcijanin obietnicy zbawienia (niepodobna bez niej żyć).

Swoją drogą, gdyby Madame zobaczyła, że zegar zniszczony, czeski kryształ rozbity,

a żelazko jej krwią i mózgiem zbryzgane – dopiero by było! Zegar i żelazko – pamiątki po

dziadkach Wzmożkach, kryształ jeszcze gorzej – prezent ślubny od profesora Tlołki! Samo to by starczyło! Nie trzeba by sprawdzać, czy wyimaginowany trup leży tam, gdzie został, a jedynie zerknąć do przedpokoju – jeśli cyferblat oślepiony, matka nie żyje na mur beton; coś tak

potwornego za jej życia nie mogłoby się zdarzyć. Na dobrą sprawę gdyby chciał, mógł na tym

poprzestać, mógł wyłamać wskazówki – na sam widok trupem by padła w sensie ścisłym; obyłoby się bez masakry. On jednak działał bez premedytacji, a nawet jak miał jakieś plany, nie było w nich miejsca na – nomen omen – karkołomne i na granicy komedii kombinacje.

Upewnienia upewnieniami, mur murem, beton betonem, a nadal żadne odgłosy z piętra nie

dobiegały, nie było tupotu, nie było nucenia – była wciąż ta sama straszliwa trupia cisza. W tym upiornym milczeniu coś się rozgrywało? Milicja jakimś cudem już się dowiedziała i stąpająca na palcach ekipa pod wodzą Komendanta Rakoczego przeprowadza wizję lokalną? Po doktora

Brannego posłano, przybył i bezszelestnie obdukcji, świetnie trzymających się życia, szczątków dokonuje? Pani Morżolikowa – usłyszawszy, że z tą, której progu przysięgła nigdy więcej nie przekroczyć, coś nie bardzo, może nawet bardzo nie bardzo – odrzuciła precz przysięgę, próg przekroczyła i z ekstrapojednawczym i na znak solidarności całkowicie bezszmerowym –

sprzątaniem ruszyła? Jaka pani Wzmożkowa była, taka była, ale jak na człowieka, nawet

nieprzychylnego, tak straszna niemoc spada, pomoc się należy!

Co jeszcze? Kto jeszcze? Dlaczego jest tak zupełnie cicho? Wiedziona niezawodnym

instynktem pani Odstertschilowa przyfrunęła jak na skrzydłach i cicho, cichuteńko krząta się u samego źródła straszliwej nowiny? Jacyś zupełnie obcy ludzie do domu weszli i choć czują się jak u siebie, milczkiem wokół stołu siedzą? Wyższa niż najwyżsi chłopi w okolicy baba cała na czarno z zakrytą kapuzą twarzą stoi w przedpokoju i wiadomym styliskiem się podpiera? Ola się znalazła i pierwsze kroki – nie bez powodu – do domu państwa Wzmożków skierowała? Hurma ludzi jej

towarzyszy, ale idą jak pochód widm, jeden drugiego na wszelki wypadek ucisza?

Wzmożkowi się zdaje, że widzi wszystko z góry, z wysoka, nawet z bardzo wysoka. Ola się

odnalazła? Chyba ożyła? Na samym dnie odzyskała przytomność, potem ramiona szlam za

szlamem odgarniały, potem na płask na powierzchni, długo, bardzo długo. Ciało niebieskie

różowieje powoli? Za Julą się rozgląda? Ta, która bez wieści i bezpowrotnie zaginęła, szuka tej, która cały czas na miejscu była? Odwrotnie: ta co zaginęła, cały czas na miejscu była, a druga to tu, to tam? Siostry mi się najwyraźniej mylą, myśli Wzmożek i senność ogarnia go nieposkromiona.

Nic nie boli. Co jeszcze? Kto jeszcze? Towarzysz Goniec ze swymi oprawcami – ci w sztukach

śledczych wyszkoleni perfekcyjnie nie tylko niesłyszalni, ale tak w ściany wtopieni, że prawie niewidzialni? Fryc Moitschek wyrósł jak spod ziemi i próbuje zmarłą wskrzesić? Wczoraj wpadł

koło południa i dziwnie się zachowywał – wiedział, jaki trud nazajutrz go czeka? Jakie

wskrzeszanie? Jaką zmarłą? Przecież nikt nie umarł – cicho, bardzo cicho jest jedynie.

Tak czy tak, trzeba będzie wstać. Jeszcze moment, dwa. Trzy? Straszliwy, z niczym

nieporównywalny poranny strach. Jakby powracanie do życia było koszmarem. Jakby? Przecież to jest koszmar koszmarów. Jeszcze kilka minut. Może nawet kwadrans świętego spokoju. Wzmożek

przymknął oczy i wszystkie wydarzenia dnia poprzedniego wyświetliły się pod powiekami z taką wyrazistością, jakby operator pan Klatschko nie tylko mieszkał w jego głowie, ale miał tam pod ręką swój najlepszy – enerdowski – projektor. Wszystko jak na dłoni, wszystko w pełnym świetle, wszystkie drzwi i wszystkie okna szeroko otwarte. Jeden dzień jakby całe życie.

W niedzielny poranek obudził się jak zwykle o pół do szóstej. Było jeszcze – jak to

w styczniu – zupełnie ciemno i na oko minus dziesięć – tym bardziej należało obniżyć temperaturę w pokoju. Inspekcja matki i tak wypadnie źle, i tak będzie zwykłe gadanie, jak można w takim cieple, w takim upale, w takim żarze spać, to jest bardzo szkodliwe dla zdrowia. Czy było ciut cieplej, czy było trochę zimniej, zawsze reagowała tak samo, niekiedy – gdy coś ją szczególnie ubodło – gwałtowniej. Czasem z posępną konsekwencją prowokował, tym razem jednak asumptu

do jakichś szczególniejszych występów nie chciał jej dawać. Rolę żałobnicy, która po śmierci męża wciąż nie może dojść do siebie, miała opanowaną do perfekcji i każda perypetia, każdy sprzeciw, każde nawet najlżejsze zakwestionowanie jej zdania, nawet podkręcenie grzejnika o jedną kreskę, było zupełnym nieliczeniem się z jej stanem, było maltretowaniem wdowy, było jej sadystycznym dobijaniem i codziennym torturowaniem.

Poza wszystkim w tym akurat przypadku miała przynajmniej częściową rację: Młody tak

organicznie nie znosił zimna, że istotnie przesadzał z ciepłem i rzeczywiście jak tylko się dało, podkręcał kaloryfery do tropiku. Nie bardzo się dało.

Centralne ogrzewanie oprócz postawienia domu na szczycie Starych Kamieniołomów było

największą, a może nawet pierwszą fanaberią pana Wzmożka. Dom nad urwiskiem? – Siglanie

stukali się w czoła. Kaloryfery? – większość w ogóle nie wiedziała, o co chodzi. Przecież wiadomo, że chałupy postawionej na takim wywiewisku nawet dziesięcioma piecami, nawet toną węgla na

miesiąc się nie ogrzeje, a Olimpijska Forma chce grzać w ogóle bez pieca? Jednym w piwnicy?

Rurami z wodą? No to ciepło, ciepło będzie miał chłop jak jasny gwint!

I faktycznie było ciepło jak jasny gwint. Jeszcze pierwsza i jedyna przezeń przeżyta w – jak niby żartem mawiał – Zamku na Kamieniołomach zima była do zniesienia: szedł – jak to on –

w zaparte i palił w kotłowni jak szalony, i – zwłaszcza jak ktoś miał przyjść – odkręcał kaloryfery na maksimum, ale i jemu rzedła mina. Nie tylko dlatego, że maksimum bywało czternaście – plus na szczęście, a raczej na marną pociechę.

Marna pociecha, ale pół biedy. Bo jak umarł – a to już rok z hakiem mijał – żadnej

pociechy: czarna i zimna jak piekło studnia na wysokiej skale. Zimny komin. Czarny gwint.

Najprzód paliła i sprzątała pani Morżolikowa, ale ani jedno, ani drugie długo nie trwało.

– Morżoliczko – powiedziała matka – Morżoliczko, opamiętajcie się, węgla jest na całą

zimę, a nie na tydzień. Tak palić, jak palicie, możecie na farze.

– Ja na farze nie palę – Morżoliczka wytrzeszczała oczy.

– Racja, przecież tam diabeł pali, dwie diablice tam palą – matka nie musiała nawet

znacząco spoglądać na Juliusza; od początku rozmowy, od początku jednego z rytualnych

siglańskich dialogów o paleniu w piecach, trzęsły mu się ręce.

– Dwa diabelskie gówna tam urzędują.

– Jaki diabeł? Jakie diablice? Na farze przecież pan kościelny Messerschmidtke pali... Albo pani kościelna... – Morżoliczce oczy wypadały z orbit, ale nie do końca, nagle błysk zrozumienia pojawiał się w spojrzeniu. – Pani Wzmożkowa, nie trzeba tak rozpaczać! Naprawdę nie trzeba! Ja sama już tyle lat wdową jestem i dalej bywa ciężko, wie pani dobrze, co moje dziecko zrobić próbowało, Bóg ją z drogi zawrócił, żyć trzeba, a duchowi na dobre na tamten świat powołanemu trzeba pozwolić odejść, jak się za bardzo rozpacza, duch...

– Masz mnie – twarz matki robiła się purpurowa, ciemnopurpurowa, tak ciemnopurpurowa,

że prawie czarna – masz mnie za wariatkę? Masz mnie za wariatkę, ty stara kurwo?

Madame naturalną koleją rzeczy przejęła obowiązki palaczki; niby powód do porywów

retorycznych jak się patrzy, ale wychodziło bez przesady: Kolejny ciężar na moich barkach, ciekawe, jaką jeszcze pokutę Bóg wyznaczy? Ciekawe jaką? I ciekawe za co?

Bez przesady i niewyraźnie. O tym, żeby młody spróbował – mowy nie było. Gdzie tam!

Sparzysz się! Dom spalisz! Czad cię udusi! Dym ci oczy wyje! Jak będziesz pisał? Na oślep

i zwęglonymi paluchami? Poza wszystkim: nie dasz rady tak napalić, żeby dom ogrzać! Trzeba

wiedzieć jak! To nie jest byle sztuka!

Faktycznie uprawiała graniczący z magią i pełen zaklęć kunszt: paliła ledwo, ledwo

i zaklinała, że ciepło jest nie do zniesienia, i zakręcała – rozpalone do czerwoności! – grzejniki.

Juliusz odkręcał, łaziła jego tropikalnym tropem – zakręcała, on za nią przez grenlandzkie śniegi –

odkręcał. Po jakichś dwu tygodniach siła jej autoperswazji nabrała somatycznego wymiaru:

omdlewczymi ruchami wdziewała – i tak za ciepłe – bluzki z krótkimi rękawami, jęczała, że

w takim skwarze ona po prostu zaraz umrze, i istotnie jechało od niej malarycznym potem, mętne krople na czole. We wszystkich pokojach zawsze było za ciepło, a już w pokoju Juliusza rankiem –

spiekota!

Jak we wszystkich dziedzinach wymyślił i wdrożył liczne pomysły obronne. W nocy, gdy

miał pewność, że matka śpi, odkręcał kaloryfer na maksimum, ale wstawał o pół do szóstej

i zakręcał, i celem wywiania jakichś, i tak dla niej niezawodnie wyczuwalnych, śladów nocnej duchoty na kwadrans, a nieraz nawet na pół godziny otwierał okno. Wcześniej, ma się rozumieć, ubierał się w zawczasu naszykowane ciepłe swetry, flanelowe koszule, grube góralskie skarpety –

zawsze też wtedy wkładał jeden z dwóch prezentów Oli – niebieski szalik lub czerwone kąpielówki.

Była to jedyna szansa, żeby się tymi rzeczami nacieszyć, mieć je na sobie, czuć ich zapach, a w przypadku szalika też niezwykłą – nie wiedział, co to jest kaszmir – miękkość. Gdy Ola

wręczała mu kąpielówki na urodziny, szalik na zeszłe Boże Narodzenie – nie miała złudzeń, że bladość i wzmożony dygot są znakami jakiegoś wzruszenia czy zachwytu – wiedziała, że jest to strach przed matką. Nie miała złudzeń, ale miała nadzieję, że da się coś zrobić.

Powiedzieć, że Madame Wzmożek należała do tej siglańskiej frakcji, która uważała siostry

za zupełne bezbożnice – to nic nie powiedzieć. Była w ekstremie, w samej wierchuszce ekstremy tej frakcji; miała je za babilońskie dziwki i wysłanniczki piekieł; nienawidziła cygańskiej wiedźmy, pani Pastorowej, gardziła księdzem Mrakiem, z którym coś jest nie w porządku i to grubo nie w porządku – prawdopodobnie pije, a gdy wiedziona nieomylnym instynktem tropicielki

wszystkiego zorientowała się, że pomiędzy Juliuszem a jedną z tych bękarcic, bo przecież ani jedna, ani druga do rzekomego ojca nawet na milimetr niepodobna; gdy więc zorientowała się, że pomiędzy jej synem a młodszą z dwu puszczalskich coś się kroi, i tak w znacznej części nielegalne życie młodego Wzmożka zostało całkowicie zdelegalizowane. Swoją drogą, jak na najkrwawszą

z możliwych zbrodnię kara praktycznie żadna. Radził sobie. Nie ma takiej gęstości, która by nie rzedła. Nie ma takiej twardości, która by nie miękła. Zgodnie z odwiecznym mechanizmem: im

groźniejsza policja, tym przebieglejsi przestępcy, im rygorystyczniejsi nadzorcy – tym cwańsi więźniowie: radzili sobie. Radzili sobie z Olą nieoczekiwanie lekko, chodzili na spacery, a nawet na plażę, pisywali i – w umówionym, najsekretniejszym z sekretnych miejsc – zostawiali listy, wiele zakazanych, a nawet bardzo zakazanych – wiele nocnych, a nawet, jeśli można tak powiedzieć: śródnocnych rzeczy im się udawało. Na wpół zbutwiała złoto-karminowa kanapa w ogrodzie,

a zwłaszcza ściany w gabinecie nieboszczyka gdyby mogły mówić, to ho! ho! Ho! Ho! ale nie

w takim sensie, jak się zdaje. Będzie w tym rys niebezpiecznej arbitralności, ale powiedzmy jasno: Jula i Kornel to była orgia; Ola i młody Wzmożek to była platonia. Pierwsze nie do końca, drugie do grobu.

Juliusz nauczył się wyprowadzać matkę w pole na tysiąc wirtuozerskich sposobów, ale

o tym, żeby jej wmówić, że szalik i kąpielówki kupił sobie za bezcen u Rotha albo za psi grosz od przejeżdżających przez Sigłę Cyganów Franza Józefa Siekaniny, albo że w ramach deputatów

mundurowych dawali takie komplety na poczcie; o tego rodzaju czy jakichś jeszcze naiwniejszych dziecinadach mowy nie było – w lot by pojęła co, jak i od kogo.

Szalik do domu udało mu się wnieść zupełnym przypadkiem; akurat miała fazę

nieprzytomności, podpierając się przypominającym pastorał dwumetrowym kosturem, łaziła tam

i z powrotem wzdłuż płotu nad urwiskiem; niby trochę się ruszała i rozprostowywała kości, zamiast jednak przechadzek dla zdrowia gołym okiem widać było postępującą duchowo-cielesną ruinadę.

Tam i nazad niczym golem. Całkowitej czujności nie traciła, co to, to nie, w każdej chwili była gotowa do ataku; fest jednak zamaskowana, a nawet całkiem skryta była to gotowość: z wzrokiem wbitym w ziemię kroczyła mechanicznie, mamrotała pod nosem, narzucała na ramiona

przedwojenne zżarte przez mole i nie wiadomo skąd – chyba spod ziemi w sensie ścisłym –

wydobyte płaszcze, istne wory pokutne. Jak nie rozproszenie samo w sobie, to wyraziste znaki rozproszenia – w każdym razie Juliuszowi udało się przemknąć.

Ma się rozumieć z podejrzliwym błyskiem w oku pojawiła się w ciągu trzech minut,

przyglądała się synowi czujnie: – Gdzie byłeś, Wzmożeczku? Kupiłeś coś fajnego? Masz dla mamy jakąś niespodziankę? Chcesz mi coś ciekawego opowiedzieć? Do wieczora coś jej nie grało, ale nie dała rady.

Z kąpielówkami było prościej, Juliusz przemycił je do swego pokoju najklasyczniejszym

z szmuglerskich sposobów – na sobie mianowicie. Młodsza Mrakówna wręczyła mu prezent, gdy

szli torami do Głębin, Juliusz blady jak trup oświadczył, że przymierzy natychmiast i błyskawicznie zdjął spodnie, i na sprane slipy, które nosił latem, naciągnął kąpielówki; Ola nie wytrzymała i zapytała, czy nie za ciasne, i niemal, niemal wykonała gest, a raczej cień ryzykownego gestu.

Wzmożek nie zemdlał tylko dlatego, że nadchodziło przez jego spanikowany umysł równie

wariacko, co precyzyjnie przed pięcioma sekundami uświadomione wybawienie: gwizd osobowego

do Zawiercia. Nie tylko data, ale i godzina jest ścisła w tym wypadku. Siedemnasta piętnaście dziewiętnastego sierpnia. W tak dramatycznych okolicznościach nie było czasu – rzecz zrozumiała

– na ściąganie z tyłka ekstraprezentu, nadciągała maszyna na szynach, trzeba było ratować życie, a też – to stokroć ważniejsze – uniknąć spojrzeń pasażerów. Młody Wzmożek w czerwonych

majtkach po lesie goni! Młodsza Mrakówna za nim leci! Portki, co je przed chwilą z niego zdarła, w garści trzyma! Piekło nastało! Belzebub króluje! Szatani na Głębinach się żenią! – huczałoby nazajutrz, huczałoby w całej Sigle, huczałoby od rana do wieczora, od niedzieli do niedzieli, od sierpnia do grudnia, a może nawet od sierpnia do sierpnia!

Pasażerowie wprawdzie na razie nieliczni, tym gorzej, paru świadków zawsze więcej

szczegółów odnotuje, niż tłum sam sobą uwagę rozpraszający. Juliusz jeszcze błyskawiczniej niż zdjął, włożył spodnie, zawierciański Kongo-Express przetoczył się z majestatem i jedynym

problemem pozostała kwestia wykwintnego, woskowanego, ciemnobordowego, tak

ciemnobordowego, że prawie czarnego papieru, w który prezent był owinięty. W porównaniu

z tym, co do tej pory, nie była to skomplikowana kwestia. Przyda się, przyda się, przyda się –

Juliusz niby ironicznie powtarzał najuniwersalniejszą z siglańskich fraz – jak na ironię, papier za starannie i za długo składany nie chciał się złożyć; w końcu się udało, doszedł do rozmiarów grubej koperty, schował ją za pazuchą.

Wieczorem gdy przechodził przez most przy amfiteatrze, padło sakramentalne: płyń do

morza; chrzest statku się udał, pofrunął wprawdzie z nim wiersz przeznaczony na dzień dzisiejszy, ale po pierwsze dzień już minął, po drugie wiersz już został omówiony, po trzecie Wzmożek kopie

– jak przystało twórcy w każdej chwili gotowemu na kipisz i rewizję – sporządzał niezliczone i w rozmaitych skrytkach – też poza domem – przechowywał. Chrzest się powiódł – wodowanie mniej, ale w sumie także – ciemnobordowy prostokącik zniosło w stronę brzegu, tam utknął w zakolu

wierzbin, młodemu ścisnęło się serce, nazajutrz jednak nie było śladu – kolejny sukces.

Sukcesy sukcesami, ale to, że oba Oline prezenty w swoim pokoju – najprościej na dodatek

jak można: za książkami – przechowywał, że matka ich nie zwęszyła i nie odkryła – było właściwie cudem. Nieraz mu się zdawało – że jednak wie i tym samym daje mu znak, udziela jakiegoś

milczącego przyzwolenia – wykluczone! Przynajmniej na razie; niebawem, owszem, wykluczoność nieco osłabnie, złudzenie okrzepnie, ale na zmianę, zwłaszcza na radykalną zmianę biegu rzeczy nie miał co liczyć.

Inna sprawa, że trzymał u siebie trochę innych, przebieglej skrytych, ale też wielokroć

niebezpieczniejszych materiałów. Nawet nie trochę, a sporo; niektóre z czasem melinował

w gabinecie ojca; pod ręką zawsze jednak dość było trefnego towaru: prócz wspomnianych kopii wierszy, których matka za żadne skarby nie może przeczytać (te, które mogła, poniewierały się wszędzie), nóż kuchenny – jeden z bezpowrotnie wycofanych po nastaniu krajalnicy; listy Oli, sześć jej rysunków, dwie prezerwatywy – wybłagał u Kornela, puste pudełko po camelach –

wybłagał u mnie; czarny jedwabny krawat w białe drobne groszki, który w maturalnej klasie znalazł

w szkolnej torbie – do samego końca, myląc się całkowicie, uważał, że to sprawka Emilki.

A profesor Niebiańczyk to pies? Głupi Wzmożku!

Najstraszliwszą jednak rzeczą, prawdziwą bombą atomową i to o podwójnej sile rażenia był

przechowywany osobno siódmy rysunek Oli – niby nic wyjątkowego, niby taki sam, a w każdym

razie bardzo podobny do sześciu pozostałych; niby to, co obie zawsze rysowały: akt bez głowy, bez rąk i bez nóg – w tej jednak wersji było coś niepokojącego – ciało nigdy niewidziane, a dziwnie znajome, swojskie, ale w sposób nad wyraz odstręczający. Czuł, że nie powinien i na dobrą sprawę nie był w stanie patrzeć na ten uczyniony brunatną pastelą na kawałku sepiowego brystolu szkic, pokusa nie była jednak taka sobie. Diabelstwo przybierało postać Józka Lumentigera. Tydzień temu poczerniały i chudy jak szczapa wrócił z kryminału. Ale zanim poszedł siedzieć, trzy, a może nawet cztery lata temu okazał się miłośnikiem i piewcą urody, a zwłaszcza anatomii niektórych

miejscowych dam, zwłaszcza – zero zaskoczenia – jednej.

Był upalny lipcowy wieczór, postanowili z Tomkiem Holeksą i Felkiem Podpalartschykiem

popływać w rzece, ale na brzegu spotkali Józka, który miał lepszy, a nawet dużo lepszy pomysł.

Gdy skryci w nadrzecznych chaszczach otwarli trzecią butelkę wermutu, znaczna część siglańskich seksbomb z Emilką Morżolikówną – może nie na pierwszym miejscu, ale w ścisłej czołówce – już była omówiona; wypili po jeszcze jednym łyku i Józek spojrzał na z lekka nadwyrężonego

alkoholem i tematyką (skądinąd bez ryzykownych napomknień o Madame nie mogło się obyć)

Juliusza; i wygłosił pamiętny, rozpoczynający się od słów: „Twoja, człowiecze, przyszła niedoszła teściowa” – monolog. Pamiętny? Niestety tak. Pamiętny, bo za żadne skarby nie szło go wymazać z głowy.

Ilekroć od tego czasu Juliusz przypominał sobie o siódmym (skrytym pod dnem szuflady)

rysunku albo ilekroć myślał o zapuszkowanym nie wiadomo za co Józku – podobno za jakieś

ryzykowne znajomości, swoją drogą cóż to za powód, wiadomo było, że zna wszystkich, a i jego wszyscy znają – tylekroć dławiła go ciemna, nie do nazwania i nie do wydobycia na wierzch

ochota. Wszyscy siglanie życzyli nieszczęsnemu więźniowi wolności – jeden szczególnie.

Wydobyć zza pazuchy frapujący i mroczny niczym rozpuszczająca się na dnie morza łódź

podwodna akt... Poznajesz? Józek gapiący się na ciało, którego nie znał, a które po wermucie i przy nostalgicznym wtórze przemijającej rzeki opiewał brutalnie i przekonująco – kolejna chorobliwsza i krwawsza, bo poparta zmysłową kreską Oli, wersja bezceremonialnego monologu? Śmierć była

blisko.

O czarnym świcie styczniowego dnia, w którym miało się stać, co się stało – młody

Wzmożek włożył czerwone kąpielówki. Po chwili, jakby przeczuwając wyjątkowość najbliższych

godzin, owinął szyję niebieskim szalikiem. Legł potem na kanapie, przykrył ciężką, jakby mokrym piachem wypełnioną, kołdrą i stopniowo coraz bardziej dygocąc, drzemał dobry kwadrans.

Punkt o szóstej z matczynego piętra jął dochodzić dobrze mu znany codzienny tupot. Poza

tym, że był dobrze znany i dowodził, że wstała – był niedocieczony. Broniąc się przed nią,

umykając, kryjąc, przewidując i uprzedzając jej ruchy – poznał ją dobrze, poznał w zasadzie wszystkie jej uświadomione i zwłaszcza nieuświadomione – tych była większość – sekrety.

Wszystkie, nie wszystkie. Wiedział sporo, ale często, a prawdę mówiąc zawsze, potrafiła go

zaskoczyć – liczba sekretów rosła wprost proporcjonalnie do liczby ich rozstrzygnięć.

Z codziennym porannym tupotem był doskonale oswojony. Jednakże na podstawowe

pytanie: Z jakiego w gruncie rzeczy powodu matka co dzień po przebudzeniu tak wściekle gania i tak szaleńczo tupie? – odpowiedzi, przekonującej odpowiedzi na razie nie było.

Owszem, pośpiech i gwałtowność ruchów była jej właściwa – wpadała jak bomba do pokoju

Wzmożka, zakładała ręce na piersiach i gwałtownie wyrzucając do przodu – jak w kazaczoku –

obute w gumofilce nogi, śpiewała na całe gardło: „Dzień po dniu dla każdej nowej chwili! Nowych sił udziela mi mój Bóg! Wiem, że ojciec dziecię swe posili! Żyję więc bez obaw i bez trwóg!”.

I równie gwałtownie przerywała śpiew i taniec, i sunęła ku siedzącemu za stołem albo leżącemu na kanapie synowi, i pochylała się nad nim, i obejmowała go, i spazmatycznie zawodziła: – Ratuję cię przed piekłem! Wiesz, że ja ratuję cię przed piekłem? Wiesz, dziecko, że ja śpiewam, żeby diabły od ciebie odegnać? Wiesz, że ja z piekła cię wyciągam? W górę patrz, skąd by ci pomoc przyszła!

W takich chwilach Juliusz czuł, że coś – wielki płacz, wielki śmiech, wielki strach, a może jeszcze coś potężniejszego – wstępuje w jego wnętrzności i wypełnia mu mózg, i unosi jego dłoń, i nakazuje głaskać szorstką, od pogrzebu ojca mytą wyłącznie szarym mydłem głowę matki, i każe mu powtarzać w duchu: w górę patrz, skąd by cię obesrało, na głos zaś klepał: Tak, mamo, tak, mamo! Tak, mamo! Dziękuję, mamo! I prawie nieprzytomna i bezwładna Madame nagle

odzyskiwała siły – młody czuł tygrysi skurcz jej mięśni – i niczym startujący sprinter zrywała się na równe nogi, i śpiewała drugą zwrotkę: „Ten, którego miłość nie ma granic! Wie najlepiej, co komu ma dać! Ból zmieszany jest z radości łzami! Znój i trud spoczynek błogi ma!”. I zmierzając ku drzwiom, tańczyła pożegnalną część tańca, i na końcu odwracała się, i niczym znikająca za

kulisami gwiazda kłaniała się swej jednoosobowej publiczności, i – tak jest – znikała za kulisami.

Jej religijność w najintensywniejszych postaciach była religijnością czteroletniego dziecka –

z wyglądem się zgadzało, braku konsekwencji nie dało się odmówić.

Albo opętańczo się darła: – Obiad!!! Obiad!!! Obiad na stole!!! – tak opętańczo, jakby trud naszykowania akurat tego obiadu był jej ostatnim czynem na ziemi. – Obiad!!! Obiad na stole!!! –

Młodego przechodziły ciarki i gnał na zbitą mordę, ale matka i w tym wypadku nie od razu była w stanie wyhamować – jedli już zupę, a ona jeszcze ze dwa razy: – Obiad!!! Obiad na stole!!!

Albo z gestykulacyjnie inną, choć zawsze wariacką gwałtownością ruszała w głąb domu,

wpadała do kolejnych izb, otwierała szafy, rewidowała wiszące tam garnitury nieboszczyka,

niekiedy w ataku furii zrzucała je na ziemię, deptała i kopała, zdawało się, wszystko podrze na strzępy, ale na koniec zawsze przychodziło w gruncie rzeczy nie wiadomo co: opamiętanie czy kolejna paranoja: Pieczołowicie podnosiła marynarkę po marynarce i portki po portkach i starannie wszystko składała, i z powrotem wieszała, i wyrównywała fałdy, i poprawiała watowane ramiona.

Czasem zastygała na środku elano-bawełnianego pobojowiska na długie godziny, równie

dyskretnie, co nieubłaganie milimetr po milimetrze obmacywała podszewkę, przegrzebywała

kieszeń po kieszeni – szukała listów kochanek pana Wzmożka, a jeszcze bardziej zwitków

banknotów tu i ówdzie melinowanych przezeń na – jak z pełnym wyższości przekąsem mawiał –

„wydatki, których Bóg nie widzi, człowiek nie księguje”.

Najwięcej takich pereł mogło być w gabinecie, ale od wyniesienia trumny nie zajrzała tam

ani razu. Jeśli nie był to objaw całkowitej, bezwarunkowej, bezwyjściowej i bezwolnej niemocy, sporo musiało ją to kosztować. W szufladach, w pradawnym kredensie, w skrzyni ogromnego

tapczanu, w kolonialnym, pełniącym funkcje ekstrawaganckiego mebla kufrze prawie na pewno

kryły się skarby całe i dosłowne. Może nawet sztaby złota w sensie ścisłym. O kurewskich

fotografiach nie wspominając.

Pan Wzmożek z całym światem interesy prowadził; na niebywałe – dopóki olimpijska forma

nie była frazesem – wyprawy wyruszał i podobno niesłychane bogactwa przywoził; niestety też wizerunki egzotycznych piękności, murzyńskich tancerek, hinduskich nałożnic i w ogóle całych haremów. Może Madame i z tego powodu do gabinetu nie zaglądała – nie chciała znać całej

prawdy? Starczy to, co znalazła w garniturach? Aż nadto? A może bała się, że trumna, co domu opuścić nie chciała, jakieś złe moce po sobie zostawiła? Nieboszczyk za trzydniowy rumor

i rozgardiasz, jaki mu po śmierci sprawiono, oblepionego czarnym śluzem demona z tamtego świata przysłał, by jego ulubionej izby przed kolejnymi szarganinami strzegł i strach tam wejść, bo z przedwiecznego gnoju uczyniona kreatura warknie, a nawet sieknie? Nic na to nie wskazywało.

Gabinet nie obrócił się w zarastający płachtami pajęczyn, zapomniany i zamknięty na siedem

spustów pokój, w którym straszy. Z czasem – owszem – pewne formy życia jęły tam wschodzić, ale ziemskie, a nawet typowo ziemskie. Młody właził tam często, oczywiście w tajemnicy przed matką, ale też rzeczy, których przed nią nie ukrywał, było bardzo mało – wszystkie na niby.

Tysiąc błyskawicznych ruchów, sto tysięcy innych gwałtowności – większość jednak, nawet

jak wariacka, to celowa; im bardziej szalona, tym bardziej logiczna. Poza tym wszystkie

raptowności miały swe odwrotne, łagodne, a nawet liryczne wersje: spokojnie siedziała w salonie, z najwyższą czułością i łzami spoglądała na tydzień temu znalezioną, w kieszeni jednej

z bezpowrotnie wiotczejących marynarek, papierową dwuzłotówkę. Na palcach – zapukawszy

uprzednio – wchodziła do pokoju syna i szeptem zapraszała na obiad. Rzewnie i cichutko nucąc jakąś luterską kołysankę („Uspokój się o duszo miła, uciski swe pokornie znoś”) – niemal wcale nie tańczyła; ledwo, ledwo – choć bardzo rytmicznie – podrygiwała.

Z wolna szykował się do wstawania i zamykania okna, ale wciąż miał trochę czasu. Jak co

dzień nasłuchiwał. Poranny, tajemniczy tupot właśnie się zaczynał, cichsza wersja bardzo rzadka, przeważnie jeden z paru brutalnych wariantów; nigdy po przebudzeniu nie chodziła na palcach albo chociaż normalnie – zawsze: tup! tup! tup!

Do kuchni: Tup! Tup! Tup! Do łazienki: Tup! Tup! Tup! Do salonu: Tup! Tup! Tup! Do

wszystkich z wyjątkiem – ma się rozumieć – gabinetu pomieszczeń: Tup! Tup! Tup! Po co?

W jakim celu? Modliła się w biegu? Sprawdzała, czy wszystkie kąty na miejscu? Wszędzie tam i z powrotem, a konkretnie nigdzie? Na początek dnia porządnego rozruchu czy innej przyzwoitej

przebieżki potrzebowała? Pana Wzmożka, który się jej z niezwykłą wyrazistością śnił nad ranem –

jeszcze w jakimś półśnie albo przeciwnie z zabójczo wyostrzonym umysłem – szukała?

Jeśli o ostatnie idzie – prawie wykluczone – głęboko i z całą – jeśli można tak powiedzieć –

chrześcijańską racjonalnością wierzyła, że mąż czeka na nią na tamtym świecie, owszem, widzi ją z niebios; przygląda się uważnie swemu ukochanemu domowi, rozmaite rzeczy mu się – to jasne –

nie podobają, ale jakieś pogańskie ganianie za duchem po pokojach nie podobałoby mu się skrajnie.

Wszystko ma granice, drażnienie umrzyków zwłaszcza.

Gimnastyka poranna, dbałość o formę fizyczną, pieczołowite ablucje w łazience? – hipotezy

ryzykowne, nieoczywiste i mylące. Jej – jeszcze przy pamiętnych próbach wyniesienia trumny –

bujne, apetyczne i przez niektórych zbyt dokładnie wówczas widziane ciało rychło zostało szczelnie na całe dnie i noce zasłonięte. Wspomnianych bluzek z krótkimi rękawami nie ma co brać pod

uwagę; były czym były: rekwizytami okolicznościowych spektakli. Przeważała miejscowa klasyka: samodziałowe spódnice, bezkształtne kaftany i flanelowe koszule nocne. Gdy – świadomie, nie w zapaści – szła do ogrodu, wdziewała jedną z trzech tweedowych marynarek nieboszczyka.

W domu unosił się gęsty zapach rozpaczy, żałoby i tamtego świata – małoduszni

i pozbawieni daru głębi kąśliwcy, a tych przecież nie tylko w Sigle jest większość, twierdzili, że zapuszczone ciało idzie w rozsypkę. Baba chce popełnić samobójstwo drogą nabawienia się raka skóry. Brud tak ją zarośnie – aż się udusi.

Profesor Eleazar Tlołka, przewodniczący Koła Stąd do Wieczności, utrzymywał

filozoficznie, że Madame przestała się myć w godzinie wyniesienia trumny męża, albowiem

pragnęła czas zatrzymać; dłużej od tej chwili żyć nie chciała, dalej żadnych czynności

podtrzymujących pobyt ziemski spełniać nie mogła... Prawie wszystkich, bo coś tam jeszcze je czy pije, ale i to ustanie...

Odwieczny polemista pana Tlołki, prezes Stowarzyszenia Jedną Nogą w Grobie pan Teodor

Trąba twierdził z kolei, że wdowa umartwiała się na wzór pradawnych pustelników – Katolickich?

– A znasz pan jakichś luterskich eremitów? – Nie znam, ale fundament się nie zgadza... – Jak to w naszych czasach...

Za daleko szli, za dobrze się bawili. Do Młodego takie debaty nie docierały, a nawet jak

ktoś żartobliwie czy złośliwie, ale w końcu zawsze oględnie przekazywał mu krążące sugestie – nie rozumiał, a raczej udawał, że nie rozumie, o co chodzi. Udawał, ponieważ po pierwsze: wiedział, po drugie przywykł do domowej aury, po trzecie był zajęty wyłącznie walką o przetrwanie.

Oczywiście gdyby matka kąpała się choćby raz w tygodniu – miałby raz w tygodniu

najmniej dodatkowe pół godziny swobody, ale ponieważ nie wchodziło to w grę – nie trwonił sił na smutne rozmyślania o przepadłej szansie. Tym bardziej było to daremne i tym bardziej irytujące, że Madame – byliśmy już na tym tropie – i w łazience znikała na długie godziny; długie, ale

chimerycznością podszyte, długie, ale niepewnie długie, w każdej chwili mogła wyleźć. Nieraz godzinami lała się tam woda, szumiał prysznic, trwała jakaś szuranina, jaka, nie wiadomo, Madame potrafiła nawet pół dnia w łazience spędzić i wychodziła nic a nic niezmieniona, niekiedy tylko włosy szarym mydłem umyte. Nieraz jak normalny człowiek na kwadrans, dwa się zamykała,

nieraz jak oparzona tam i nazad po piętnaście razy biegała. Co te rytuały znaczyły, Wzmożka specjalnie nie ciekawiło, w każdym razie ciekawiło go znacznie mniej niż poranne marszruty.

Kluczowa była nieoznaczoność; nawet nieprzerwana parogodzinna nieobecność w pozostałej części domu nie tylko nic nie dawała, ale wzmagała zagrożenie i żal. Parę godzin domowej swobody, cóż by to było! Ileż rzeczy można by zrobić! Całe przemeblowania! Kontrola wszystkich zakamarów!

Przeniesienie tego i owego do siebie i na odwrót! Bezlik czynów!

W istocie mógł tylko siedzieć i nasłuchiwać, czy już skończyła nie wiadomo co, czy już

wylazła, czy jeszcze nie. Żadnych marzeń, uduszona głowo!

ROZDZIAŁ

XVII

Cały dom był lodowaty, a już łazienka szkoda gadać. Mył się w zimnej wodzie, ciepła była

tylko, gdy się porządnie paliło w kuchni – przez palenisko biegły specjalnie zaprojektowane i ze specjalnej stali uczynione rury. Kolejny godny pełnego inwencji bogacza luksus pana Wzmożka i kolejne fiasko – w kuchni paliło się tak jak wszędzie: aby, aby. Aby cokolwiek ugotować czy podgrzać – bojler pod powałą w najlepszym razie ledwo letni, a i to tylko w południe. Brać rano zimny prysznic w lodowatej łazience – sami rozumiecie! Brać go na dodatek w konspiracji, bo przecież codzienny prysznic to jest zagrażające zdrowiu szaleństwo! Po prostu samobójstwo!

Wszystkie elementy odpornościowe spłukujesz ze skóry! Możesz się spodziewać jakich chcesz

chorób! Wszystko ci wysiądzie! Nerki, wątroba, pęcherz, serce! Jak często sikasz? Rzadko? Jeszcze gorzej!

Brać tedy prysznic odczuwalny, ale niesłyszalny, używać ręcznika w tak wyszukany sposób,

by nie był zbyt mokry – po stopniu wilgotności matka w lot poznawała, ile się znowu hektolitrów wody zmarnowało; ubierać się potem tak, by nigdy dostatecznie niewytarte ciało nie zostawiło wodnych znaków na bieliźnie czy koszuli, czynić to w oszalałym, choć dzięki temu – jedyny plus –

nieco rozgrzewającym tempie, nie zmoczyć przy tym wszystkim włosów, włosy wystarczy myć raz na tydzień, z tym się akurat zgadzał – wszystko to czyniło zeń swoistego wirtuoza zacierania śladów.

Dalszy ciąg traktatu o zimnie i niskich temperaturach? Tak jest! Dalszy i nie jedyny;

nieskończone ma ten traktat paragrafy i wielorakie wersje: poetyckie, naukowe, widmowe,

realistyczne, odświętne, codzienne i kto wie jeszcze jakie.

Wabią was – gdy przyjedziecie do Sigły – widoki przytulnych zasypanych śniegiem

domków? Kuszą was chatki puchatki, wille stojące w dolinach, pięknie w stok wkomponowane

arcydzieła architektury cieszyńsko-beskidzkiej? Chcielibyście tak mieszkać? Mieć taką rezydencję?

Wyobrażacie sobie, jak w środku musi być miło, przytulnie, zacisznie? Płoną szczapy na kominku i jest jeszcze przytulniej? Dajcie spokój – to są wszystko lodowate psiarnie! Siedziby zakutanych w podwójne skarpety, potrójne gacie, poczwórne swetry oczadziałych od mrozu tubylców. W tych

– pożal się Boże – przytuliskach mieszka plemię skazane na zimno, konające z zimna i do końca, do obrócenia się w bryłę lodu udające, że nie jest aż tak zimno, że jest do zniesienia, że w zasadzie jest ciepło. Podatne na terror, zamarznięte na kość ofiary śnieżnych burz mózgu będą wręcz

twierdzić, że jest za ciepło! Tak jest! Do tego (minus czterdziestego) stopnia orwellowskie postacie tu spotkacie! I nie dziwota! W tych domach mieszka lud niemyjący się z zimna, nieprzebierający się z zimna i niewypróżniający się z zimna. Jeśli już, to ze sporadycznym heroizmem – tyłki i pęcherze niczym skurczone z zimna rajskie jabłuszka.

W tych domach mieszka skuty lodem lud ogłuszony zimnem, odmóżdżony z mrozu,

z wypalonymi lodem bliznami po jakichkolwiek aspiracjach artystycznych. Czytaliście kiedyś jakąś eskimoską powieść, słuchaliście grenlandzkiej symfonii, byliście na jakiejś wystawie sztuki arktycznej? Wiara pozostała? A skąd! Owszem, w lodowatym jak pałac Królowej Śniegu kościele tylko Pan Jezus był w stanie rozżarzać serca – niestety nie wszyscy dawali rady, nie wszyscy byli w stanie doczekać, aż mdłe ich ciała ogarnie pustynny powiew Ewangelii.

Pamiętacie pytanie księdza Mraka? Dlaczego akurat tu? Dlaczego akurat w naszej okolicy

każdy na swój strój Pana Boga chwali? Dlaczego akurat na naszej ziemi tyle kościołów, wyznań, sekt i religii? Dlaczego? Z zimna. Na ten kluczowy i fundamentalny powód nie wpadł nawet biskup Wantuła. Z zimna. Jak w kościele nie idzie wytrzymać, bo nawet w sierpniu lodownia, to można spróbować urządzić kościół w chałupie! W chałupie też zima, ale nie aż taka. Zejdźmy się tedy, bracia, w domu jednego z nas, Pan jest wszędzie i gdziekolwiek będziemy Nań czekać – ujrzy nas i do nas dotrze. Można nawet powiedzieć, nie potrzebuje on kościołów, co nieraz nie na boże świątynie, a na pałace ludzkiej pychy wyglądają. I złazili się w wybrane dni, i siadali na ławach wokół przykrytych ceratami stołów. Kożuchy, czapy i hacki parowały, oddechy gęstniały, modlili się, śpiewali, czekali – nie na darmo – pod powałami wzbierała wątrobiana poświata, robiło się coraz cieplej.

Gdzie indziej jest zimniej? Gdzie indziej – powiadacie – jest zimniej, a takiego, a nawet

żadnego natłoku wierzeń nie ma? Otóż błądzicie: nigdzie nie jest zimniej. Nigdzie indziej nie jest zimniej. Nigdzie na ziemi i nigdzie na niebie.

Juliusz przed końcem toalety nie zamarzł na amen, woda wręcz wydała mu się może nie

cieplejsza, ale nie aż tak lodowata jak co dzień; matka – bywało tak w niektóre niedziele –

odpuściła poranną inspekcję, tajemniczy tupot był spokojniejszy niż zwykle i rychlej niż zazwyczaj ucichł, na razie wszystko szło jak z płatka, nic nie zapowiadało fatalnego końca.

Ubrał się i ruszył na śniadanie. Krok za krokiem, stopień po stopniu. Jak przystało ścieżce wiodącej pod niebiosa: im wyżej, tym jaśniej. Matka stała na środku kuchni i z zapartym tchem obserwowała nadzwyczajne wydarzenia zachodzące w ogrodzie. Okno było ogromne, praktycznie

cała ściana szklana – niestrudzony był pan Wzmożek w swej lekkomyślności. Ołowiane chmury

nad białymi górami nieraz sunęły – rzekłbyś – dookoła głowy. – Dzień dobry, mamo, jak noc?

Stała nieruchomo, nie kładła nawet palca na ustach, nie uciszała go najmniejszym gestem;

wiadomo było, co się działo: kolejny seans świętości, podziwu i wybraństwa się szykował;

najwyraźniej znów jakiś niezmiernie rzadki i niespotykany ptasi okaz pokazał się w ogrodzie.

Nieprzypadkowo, ma się rozumieć! Nie zbłądził w czasie podniebnej wędrówki, nie wylądował

zmorzony wysiłkiem czy chorobą; specjalnie do Wzmożków się wybierał, umyślnie tu

z najodleglejszych krain leciał i doleciał. Jakich to już tu stworzonych i niestworzonych gatunków matczyne oko nie widziało! Sępy! Łabędzie! Rybitwy! Kormorany! Czaple! Tukany! Ślepowrony!

Bieliki! Robsony! Pliszki! Synogarlice! Kurki wodne! Derkacze! Bekasy! Ileż wyznań! Ileż sekt!

Co chcecie! Chyba jednego Feniksa z popiołów na razie nie było, a i to kwestia czasu.

Powiedzieć, że ogród Wzmożków był dla ptaków tym, czym Lourdes, a może Rzym dla

katolików czy Mekka dla muzułmanów, to powiedzieć za dużo. Aż tak to nie! Madame może

uśmiechnęłaby się na samą myśl, ale – nie uwierzycie – z niedowierzaniem.

Owszem! Stworzone czwartego dnia (a więc już w zaawansowanej fazie prac bożych) i ze

skrzydlatej swej natury bliskie aniołom istoty mają specjalny instynkt dobra i świętości, i jedynie do takich: świętych, dobrych, a też szczęśliwych miejsc zmierzają, jedynie w takich miejscach

popasają i jedynie w takich miejscach gniazda zakładają. Obecność ptaków była niezbitym

dowodem rajskości domu i ogrodu. Ptaki całego świata zlatywały się, by oddać Madame Wzmożek pokłon, i wyrazić podziw, że taki dom i ogród stworzyła; by ją wesprzeć po śmierci męża i by ją zapewnić, że ci, co dotąd należnych jej hołdów nie oddają – błądzą, ale i ich krzywe ścieżki rychło zostaną naprostowane. Ptaki były w porządku. Szczerze mówiąc: jedynie ptaki były w porządku.

Tym bardziej nie wolno ich płoszyć! Ani głosu, ani ruchu!

Juliusz posłusznie zamierał, milczał, wytężał wzrok i, jak zwykle, w pierwszej chwili,

a raczej, jak zwykle, przez kilka dobrych pierwszych chwil nie wiedział, o co chodzi. Nic nie widział. To znaczy, owszem, widział wszystko, ale nie widział tego, co widzi matka, a tylko to miało znaczenie.

Widział pokrytą śniegiem, rozległą, majestatyczną dolinę; gęsty i jakby krzepnący nad

dachami dym idący z kominów, stare drzewa w sadzie; czarne i rozczapierzone – niczym

monstrualna ośmiornica w zmętniałej od mrozu formalinie – gałęzie wiekowej śliwy napierającej na szybę, dalej na wzgórzu do cna zasypane ruiny willi Nieobadanych, ma się rozumieć nigdzie ani na ziemi, ani w powietrzu śladu ptaka; nawet marnej sikorki, nawet pół gawrona, nawet cienia wróbla.

– Święty, święty dzień – szeptała matka – święta niedziela i nie dziwota, że święta... Kim

jesteś...? O szóstej rano był dzięcioł, zaraz po nim cietrzew, a teraz ktoś jeszcze... Teraz ktoś jeszcze nas odwiedził, ktoś jeszcze przybył, ktoś piękny, ale tajemniczy... Jest, ale się kryje, nie mogę go poznać, bo jest zasłonięty. Widzisz?

– Nie widzę, bo jest zasłonięty – odparł nie tylko z sarkazmem, ale i półgłosem. Matka była tak skupiona i tak zadziwiona, że oba występki uszły mu na sucho. Przewidział to i hucznie

odprawiał mały tryumf w duchu. Kroił się prawdziwy dzień zwycięstw. Przynajmniej na razie.

– Kim jesteś? Kim jesteś, skrzydlaty przyjacielu? – Skradająco-tanecznym krokiem jęła

zbliżać się do okna, coś jednak się działo, delikatny niczym dym papierosowy podmuch śniegu spłynął z gałęzi. – Matko święta! – wyszeptała pobielałymi wargami – Matko przenajświętsza! Toż to głuszec!

– Ptak Habsburgów.

– Proszę?

– Nic, nic.

– Co mówiłeś?

– Król głuszców. Jak głuszec, to cesarz. Jak cesarz, to Habsburg.

– A wiesz, że możesz mieć rację... Spójrz, jaki dostojny...

– Mały dostojnik...

– Widzisz go?

– Nie.

– Nie widzisz, bo się doskonale zlewa z otoczeniem. Widzisz?

– Widzę. Jest tak doskonale zlany z otoczeniem, że go nie widać.

– Barwy ochronne... Do mistrzostwa doprowadzone barwy ochronne. O! Zjada śnieg!

– Bóg jest mistrzem barw ochronnych.

– Żebyś wiedział, żebyś wiedział, synku... O! Widzisz! Je śnieg...

– Bóg?

– A skąd! Co też ci, Wzmożeczku, po głowie chodzi! Bóg je śnieg? Bóg nie je ani śniegu,

ani niczego. Bóg w ogóle nie jada. Taka Jego wola. Choć jak zechce, to je. Wolę w każdej chwili może zmienić i jak zapragnie, to – tak jak stworzony przez niego głuszec – i śniegiem się pożywi.

Albo śnieg w mannę zamieni... Chyba najprędzej... Bóg i śnieg...? Jaki cytat przeznaczony jest na dzień dzisiejszy?

Juliusz w pierwszej chwili nie dosłyszał, wizja podobnego do olbrzymiego pługu

i pożerającego całe zwały śniegu Pana Zastępów wypełniła go od stóp do głów, zaraz jednak się opamiętał, sięgnął po leżącą na stole Biblię, znalazł zakładkę z odpowiednią datą i przeczytał: –

Psalm 73, V–IX: „W pracy ludzkiej nie są, a kaźni jako inni ludzie nie doznawają. Przetoż otoczeni są pychą jako łańcuchem złotym, a przyodziani okrucieństwem jako szatą ozdobną. Wystąpiły od tłustości oczy ich, a więcej mają nad pomyślenie serca...”.

– Ciężki cytat – matka przerwała nieoczekiwanie, tym nieoczekiwaniej, że zwykle

przedłużała. Z wiadomych powodów nie chodziła do kościoła i miała kompensacyjną skłonność do przekształcania czytań i modlitw w małe nabożeństwa, śpiewanie pieśni było tak częste, że obracało się w komedię, końca cytatów przeznaczonych na dzień dzisiejszy nigdy nie szło się doczekać, jeszcze przeczytaj kawałek, jeszcze ze dwa wiersze, dojedź do ostatniej linijki! Ileż razy biedny Juliusz miał ochotę zdzielić ją w łeb Pismem Świętym! Ileż razy zdawało mu się, że zaraz umrze z głodu! Jemu! Jemu, który właściwie mógł – niemal na podobieństwo samego Pana naszego –

żywić się samym śniegiem albo w ogóle obywać się bez jedzenia, ileż razy leżące na stole ser, chleb i miód (zwykle ledwo je przełykał) zdawały się przysmakami, po które sięgnięcia nie dożyje!

Ileż razy kiszki grały marsza pogrzebowego! Ileż razy, czytając na głos najświętsze wyrazy, klął

w duchu jak szewc! A tu proszę! Jakaż niespodzianka! Matka nie tylko czytania w nieskończoność nie nakazuje, ale przerywa! Kontynuować zabrania! Dzień cudów? To już z grubsza wiadomo! Ale ileż cudów z rzędu może się zdarzyć?

– Ciężkie słowa na dzień dzisiejszy, niby wszystko dobrze szło, głuszec w ogrodzie, a cytat jakiś ciężki...

– „Rozpuścili się i mówią złośliwie, o uciśnieniu bardzo hardzie mówią” – ma się rozumieć

w zaistniałej sytuacji ani myślał przestać, wręcz przeciwnie, nie bez cienia sadyzmu, podnosił głos i szykował się do prawdziwie kabotyńskiego i jak najdłuższego oratorstwa. Każda sytuacja,

w której matka stawała się bezbronna, każdy moment, w którym szło jej wbić jakąś szpilę, był

w swej rzadkości na wagę złota; a już pognębić ją Słowem Bożym to była okazja jedna w życiu (w sensie ścisłym, jak miało się pokazać); brnął przeto w grozę klątw psalmisty, niczego nie omijał. –

„Wystawiają przeciwko niebu usta swe, a ich język krąży po ziemi...”.

Chryste Panie, jakież tryumfy, jakież sielanki, jakie uciechy! A przecież powinno być

odwrotnie, czarne koszmary i nie do zniesienia męczarnie powinny się sypać jak z diabelskiego rogu obfitości! Była niedziela, najstraszliwszy dzień tygodnia, ona nie szła do kościoła, on nie ruszał do pracy na poczcie, szykowało się kilkanaście wspólnych godzin i cienia szansy, by się mniej lub bardziej krwawo nie starli. Każda niedziela była albo w najlepszym razie kończyła się piekłem na ziemi, a tu od samego rana niemal ustępliwość, jakie takie porozumienie, zgoda prawie święta? W aż tak istne cuda nie wierzył, nic w życiu nie jest definitywne, a już spokój na pewno; przerwa w cudzie nastąpi, coś złego na pewno się wydarzy, pewnie już się kroi, a jak się kroi, to nie ma na co czekać, co ma być, to będzie, im prędzej coś się zacznie, tym prędzej się skończy. –

„Próżno w czystości chowam serce moje, a w niewinności ręce moje omywam. Ponieważ mnie cały dzień biją, a karanie cierpię cały poranek...”.

– Dosyć – powiedziała matka – dalej nie czytaj...

– Karą za nieczytanie Ewangelii jest śmierć – odparł grobowym głosem, przekartkował

wprawnie księgę i z takim samym jak przed chwilą kabotyństwem, ale jeszcze wolniej i jeszcze dobitniej jął czytać: – Jan IV, 47, „Ten usłyszawszy, iż Jezus przyszedł z Judzkiej ziemi do Galilei, szedł do niego i prosił go, aby zstąpił, a uzdrowił syna jego; bo poczynał umierać. I rzekł do niego Jezus: Jeśli nie ujrzycie znamion i cudów, nie uwierzycie...”.

Madame siedziała tak, jak nigdy nie siedziała: kompletnie bezwładnie i z nisko, coraz niżej opadającą głową – rzekłbyś: wszystkie siły i energie ją opuściły, łzy lada chwila?

– „Jeśli nie ujrzycie znamion i cudów, nie uwierzycie” – powtórzył Juliusz, zuchwale

zatrzasnął i odłożył Biblię, i poczuł, jak niewysłowiona radość wypełnia mu serce. Palące się w nim cały czas niewielkie, ale jadowite, czarne płomienie, co głód, i na dobrą sprawę, wszelki smak życia w nim zabijały – gasły i łapczywie sięgał po chleb, ser i miód, i jadł z wściekłym apetytem. Apetyt Boga wbijającego niebieskie szczęki w pryzmy śniegu przy ochocie Juliusza był niczym. Nasycenie i spokój panowały na ziemi. Jak to na ziemi: krótko.

– Cytat ciężki. – Matka powoli wracała do świata żywych. – Ciężkie słowa przeznaczone na

dzień dzisiejszy... Ale zaraz! – Nagle nie tyle uniosła, co szarpnęła głową w górę. – Ale zaraz!

Zgadza się! Wszystko się zgadza! Ja przecież zły sen miałam! Złe sny! Tysiąc wiader pełnych brudnej wody! Tłumy w kościele! Ojciec chodził za mną po ogrodzie, najpierw to był nasz ogród, potem dalej nasz, ale już zmieniony, ścieżki, których u nas nie ma... Białe, saletrą wysypane, na każdej siedem salamander, pierwsza mała, ostatnia jak smok, on skakał nad nimi jak rozbawione i niesamowicie lekkie dziecko, chyba ze trzy metry w górę, jakby w zwolnionym tempie fruwał

w powietrzu, potem lądował, wołał mnie, dawał jakieś znaki, udawałam, że nie rozumiem, ale: o co ci chodzi, Emilu? nie mogłam wymówić... W końcu jakby jednym nie wiadomo jak długim

skokiem znalazłam się bliżej, a on cały w błocie... Po pas w mokradle... Tonie... Krzyczałam?

– Nie, chyba nie, nic nie słyszałem...

– Musiałam krzyczeć... Przecież on po mnie przyszedł. Dobrze wiedziałam, jakie daje

znaki... Chodź, chodź... Zbieraj się powoli... Ja tonę, ty toniesz. Tak... – niemal zachłysnęła się własnym westchnieniem. – Tak... Już niedługo, już niedługo... Ale jak cię zostawić, synku? Jak cię zostawić?

– Mamo, sen mara, Bóg wiara. – Juliusz uśmiechał się pogodnie i beztrosko smarował chleb

miodem.

– Toś wymyślił! – Rozwścieczyła się nagle. – Toś coś superoryginalnego wymyślił! Nie stać

cię na nic lepszego? Człowiek z takim talentem! Wszystko marnujesz! Wszystko na nic idzie! Nie wolno talentów marnować! Tego też nie ma w Piśmie? Gdzie tego nie ma? Nie ma tego w Starym

czy nie ma tego w Nowym Testamencie?

– Jest... Wiadomo, gdzie jest... Sławna przypowieść Pana Jezusa o talentach... Mateusz

XXV... Wszyscy to znają...

– Wszyscy z wyjątkiem ciebie!

– Przecież mówię, że znam. Ten sam rozdział, w którym jest o pięciu pannach mądrych

i pięciu pannach głupich. Znam dobrze.

– Co z tego, że znasz, jak w sercu nie nosisz! Co z tego, że znasz, jak w życiu nie stosujesz!

Dawniej było inaczej! Dawniej inny byłeś!

– Ludzie się zmieniają.

– Milcz! Milcz i przestań mnie maltretować! Ludzie się zmieniają! Już ja wiem, jacy ludzie

cię zmienili! Jakie panny mądre ci we łbie namieszały. Nie ludzie, i nie panny, a potwory! Miałeś talent od Boga, wszystkiemu dawałeś rady, a od kiedy z córką szatana się zadałeś, wszystko

straciłeś!

– Mamo, niech mama da spokój przy niedzieli.

– Ty mi daj spokój przy niedzieli. Z gnojem obcujesz i w kupę gnoju się obróciłeś. Kto

z piekłem się zadaje, kupą gówna się staje. Módl się! Siadaj!

Jedzenie stanęło mu w gardle, ale nie tylko przełknął, zjadł jeszcze – po staremu żując

i jakby powrót do zwyczajności w ten sposób trenując – jedną kromkę. Świat wrócił do normy, czarne iskry rozniecały się niczym zapałczane płomyki, w sumie ulga.

Po śniadaniu jak gdyby nigdy nic, nie tylko się nie kryjąc, ale wręcz z elementem butnej

ostentacji polazł do gabinetu ojca; nie zamykał się od środka – nie było potrzeby. Dla Madame Wzmożek granica nieprzekraczalna, zapora sto razy szczelniejsza i skuteczniejsza od otaczającej siedzibę Fryca, nieprzejrzany rów zamiast progu, tysiącwoltowy prąd w klamce – mowa była o tym tysiąckrotna.

Nawet jak bywała tam Ola – nie zamykali się; to znaczy ona nalegała, żeby nie zamykać, nic

złego przecież nie robimy, nic nie mamy do ukrycia; niby tak, ale niekiedy nie wytrzymywał

nerwowo i zamykał, jedyne, co go powstrzymywało, to przeraźliwy chrobot klucza – jednak władze poznawcze matki w tej sprawie ani dudu. Proporcje pomiędzy jej intuicją a zupełnym brakiem

przeczuć; jej widzeniem a jej ślepotą, jej słyszeniem a jej głuchotą były nie do ustalenia, a zwłaszcza nie do przewidzenia. Mrowisko mrówek mózgowych w nieustannej gonitwie,

permanentny pożar doznań.

Przeważnie wiedziała wszystko, ale jak już miała zapaść, to nie daj Panie Boże!

W dziedzinie uogólnień zawodziła kompletnie, niby konkrety były jej mocną stroną, niby do

zdarzeń i przedmiotów psi węch miała, ale i tu bywały fiaska i to jakie! Z tego, że życie Juliusza idzie w złym kierunku, zdawała sobie sprawę doskonale, ale że gros tego zła rozgrywa się pod jej dachem, nie miała pojęcia; w sumie zresztą nie aż taka sensacja – nie zmieściłoby się to w jej głowie, czaszkę by jej – w sensie ścisłym – rozwaliło.

Sny prorocze, psi węch, zajęczy słuch, niezawodny instynkt łowczyni wszelkiego występku

– złe zamiary i grzeszne myśli jakichś siglańskich nieszczęśników wyczuwalne na kilometr, a tuż przed nosem dymiącego, eksplodującego i ziemią trzęsącego diabelstwa zdawała się nie zauważać wcale. Zdawała się nie zauważać? Skąd! Nie zauważała w sensie ścisłym, nie zauważała z żelazną konsekwencją; gdyby nie jej tragizm, można by powiedzieć: szczęściara – wybiera to, co jej pasuje; a i to nie: coś za nią wybierało, ale z jej punktu widzenia zawsze były to fortunne wybory. Zerowa ocena rzeczywistości połączona z pewnością absolutnej wszechwiedzy to jest przypadek nierzadki, pozornie prosty jak drut, w tym kazusie nie do rozwikłania.

Powiedzieć, że wszystko w gabinecie ojca przypominało mu Olę, to po pierwsze nic nie

powiedzieć, po drugie skłamać. Nie zachodził tam, by oddawać się jakimś wspomnieniowym

seansom, z początku może tak, w pierwszych dniach i tygodniach po jej odejściu nawet na pewno tak, ale potem gdy do jego mózgu zaczynały się przebijać, gdy jego dusza jęła wytwarzać obrazy, przypuszczenia, a nawet niezbicie pewne, i nie tylko z listów wynikające, wiadomości o rozmaitych jej przygodach, o spotkaniach z różnymi mężczyznami, o ryzykownych podróżach w towarzystwie wielce podejrzanych przewodników, o mieszkaniu pod jednym dachem ze sławnymi szulerami,

a nade wszystko o tym, że przestała o nim myśleć, że nic już do niego nie czuje, że jego wiersze przestały się jej nie tylko podobać, ale w ogóle jej wiszą; że na dźwięk jego imienia nawet nie wzrusza ramionami; gdy doszło do takiego etapu, wściekle walił pięścią w biurko, kopał kredens, kufer i specjalnie dogodny do kopania, bo amortyzujący ciosy i zabawnie rezonujący – jakby

metaliczno-mechaniczny rechot z jego sprężyn szedł – tapczan.

Z innej strony inny frazes: możesz próbować odganiać, a nawet zabijać wspomnienia – one

i tak przeżyją, i tak cię dopadną, i tak tobą z niepojętą siłą zawładną. Już nie chcę z tobą być. Nigdy nie pozwolę ci odejść. Przestań mi się śnić. Wspomnienia? Mgliste obrazy? Oddalająca się i coraz mniej rozpoznawalna sylwetka? Nie, po stokroć nie. Nie przeżyłby oddalającej się sylwetki. Widmo skrytego w jego pokoju ostatniego kuchennego noża wpierw prawie niedostrzegalnie (choć jak na widmowość dosyć realnie) wypełniało mu dłoń, z czasem widmowość pierzchała, realność rosła, z czasem wycofane po nastaniu krajarki ostrze stało się naturalnym przedłużeniem dłoni, z czasem

– nawet wtedy, gdy było już po wszystkim – nie znikało; odziane w ciemnowiśniową piżamę ciało od trzech, sześciu, dziewięciu miesięcy opadało na dno bagien, a Wzmożek był absolutnie pewien, że ani na chwilę nie odłożył noża. Nawet we śnie. Ciało przykrywane kolejnymi zasłonami coraz gęstszej wody? Przeistoczenie żywej istoty w błyskawicznie rozkładającą się padlinę? Gdzie tam!

Przecież Ola cały czas była przy nim w sensie ścisłym; czuł jej zapach, znajdował jej włos na podłodze, gadał do niej, słyszał – prawie, prawie – jej odpowiedzi; książka, którą czytała

( Zmartwychwstanie – nawiasem mówiąc), nie była wciąż otwarta na tej samej stronie, codziennie kilka stron dalej – o rozpaczy! Czoło kruche i wielowarstwowe. Od podbródka skóra tak czarna, że prawie granatowa. O inscenizujący daremne żale nieszczęśniku!

Jak mieli fanaberię, umawiali się na środek nocy, Ola nie tylko sprytnie przemierzała pełne widziadeł, piekielnego zgiełku i gnijących wodospadów centrum Sigły, nie tylko ścigającym ją zmarłym zręcznie umykała, ale potrafiła rzecz prawdziwie niezwykłą: wspiąć się po grani Starych Kamieniołomów! Po ciemku! W środku nocy! Raz, góra dwa razy, zapałkę na krótko i właściwie

niepotrzebnie krzesząc! Tak jest! Szlakiem, którym nie dała rady trumna pana Wzmożka zjechać –

młodsza Mrakówna z chyżością kozicy hyc! hyc! wprost do okna.

Inna rzecz, nie było to aż tak trudne, jak już się ścieżkę znalazło – a lubujące się

w wyszukiwaniu rozmaitych siglańskich zakamarów, labiryntów i innych czeluści siostry znalazły ją rychło – jak już się na nią weszło, szło się może nie jak po szerokich schodach z balustradą, ale szło się pewnie. Schodziło się znacznie gorzej – trumna nie wiadomo na jakich uwięziach

musiałaby być trzymana; poza tym – wyjaśnijmy kwestię od razu, potem może nie być czasu – poza tym: śnieg i lód, poza tym: wtedy o istnieniu dróżki nikt, nawet Mrakówny nie wiedziały, poza tym: perć była, ale była węższa od trumny – żywy wejdzie, martwy nawet na plecach nie zjedzie, a już w skrzyni? – szkoda marzyć! Niby powinno być odwrotnie, ale świat – powtórzmy raz jeszcze –

jest pełen zagadek.

W każdym razie schodziło się – jak to przy wielkich stromiznach – znacznie gorzej, ale i tę przeszkodę miłość przezwyciężyła. Kilka razy Ola wracała tą samą drogą – potem się okazało, że można normalnie: głównym wejściem i główną bramą. Przychodziła coraz częściej, zostawała na coraz dłużej. Zgadza się tylko wtedy, gdy przychodzenie liczyć w dniach, a zostawanie

w godzinach. Lubili z sobą być, lubili z sobą gadać, lubili na siebie patrzeć, choć w patrzeniu Wzmożek był znacznie słabszy. Jak on słaby, tak ona silna. On ledwo, ledwo – ona pałająco. I tak połowa siły promienistej! Spojrzenia sióstr – wiadomo – osobna książka! Swoją drogą: para ludzi chce na siebie patrzeć – wiele więcej im nie trzeba, na razie o wspólnym dachu, wspólnym śnie nikt nie mówi. Dlaczego inni z taką zaciekłością przecinają czyjeś spojrzenia? Tysiąc arcyważnych powodów mają? Przecież bez względu na wszystko ci, co naprawdę chcą na siebie patrzeć, znajdą kryjówkę. Na tym musi polegać pobyt człowieka na ziemi? Na nieustannym szukaniu schronienia?

Od Adama i Ewy poczynając, na Oli i Wzmożku kończąc? Grzech pierworodny grzechem

pierworodnym, głupota głupotą, okrucieństwo okrucieństwem, szczegóły techniczne dla opisu

kluczowe. Pierwsza para banalnie w las, druga finezyjnie tuż za ścianą. W obu wypadkach

przewaga oka po stronie kobiet.

Którejś nocy już nad samym ranem Ola powiedziała: – Nie ma mowy, nie wracam do domu

i nie idę dziś do szkoły. Jestem wykończona brakiem dotyku. Muszę się przespać. Myślę –

mrugnęła doń figlarnie, gest o tyle wyniszczający, że po każdym Juliusz miał jakąś burzliwą dolegliwość, której nie śmiał nazwać – myślę, że możesz mnie zostawić ze swoją matką... Jakoś sobie – bez ciebie, chłopczyku – poradzimy. Oczywiście przekaż Juli, ona doskonale pokieruje moją poranną nieobecnością, a potem niech wpada, kiedy chce, byle ostrożnie.

Zanim Wzmożek zdążył cokolwiek odpowiedzieć, młodsza Mrakówna zapadła w głęboki

sen piętnastolatki, której dzieciństwo wprawdzie się kończy, ale było szczęśliwe. Po południu kupił

jej bułkę wodną; najlepszy – w Sigle znany jeszcze w latach sześćdziesiątych, a obecnie nigdzie już na kuli ziemskiej niespotykany – rodzaj bułek świata – potem poszło jak z płatka. W następnych dniach, tygodniach, miesiącach pojawiły się owoce, słodycze, wafle; też domowe smakołyki (z kompotem z gruszek na czele) ukradkiem przynoszone ze spiżarni. Ukradkiem, nie ukradkiem.

Złudzenie, że ta, co wie wszystko, wie i to – powtarzało się natrętnie. Niemożliwe, żeby nie wiedziała! Niemożliwe, żeby nie zauważała! Niemożliwe, żeby – w takim razie – nie akceptowała!

Złudzenie, nie złudzenie. Od kiedy Ola zamieszkała w gabinecie na dobre, Madame

gotowała i piekła więcej niż wcześniej. Zdecydowanie więcej. Żadnych urojeń, objętości gołym okiem widoczne, najmniej jedna dodatkowa osoba spokojnie mogła się wyżywić. Mało tego.

Z wyraźną konsekwencją jęła preferować dania po pierwsze – darujcie komiczność wyrazu –

łatwiejsze w transporcie, po drugie dobre do jedzenia i na zimno. Znowu z tym zimnem? Wręcz przeciwnie: hipotetyczne ciepło duszy bohaterki na oko lodowatej.

Kartofle, placki, naleśniki, kotlety, sznycle, pączki, buchty, kołacze aż nadto rzucały się w oczy. Gdy Wzmożek wyobrażał sobie, a zwłaszcza gdy nabierał pewności, że matka – jak

przystało starej luterce spod Cieszyna – z wierzchu szorstka i surowa w istocie jest – jak przystało bogobojnej chrześcijance – dobra i pełna wyrozumienia, i nie tylko wszystko wie, nie tylko znosi obecność rzekomo znienawidzonej dziewczyny pod swoim dachem, ale cichcem i niepostrzeżenie

dba o nią; pilnuje, by nic złego jej się nie stało, by nie osłabła i nie zachorowała; gotuje dla niej, i to specjalnie dobrane dania! – gdy Wzmożkowi taka błogość przez łeb przejeżdżała, był bliski

szaleństwa, jeden ruch, jedno zaklęcie, a szczęście będzie dostępne! Muzyka już płynęła, już było ją słychać, jeden gest, a stanie się prawdą! Nie, że cały świat będzie jak muzyka! Bez marności!

Wkroczymy w rzeczywistość, która istotnie jest w koncertach i sonatach, odgadniemy hasła,

odczytamy szyfry i wszystko się zmieni. Wstąpimy w białe miasta, które są w muzyce, zanurzymy w jej rzeki, siądziemy na jej pociemniałych od upału werandach. Nie będzie to aż tak trudne, może nawet jeden gest starczy?

Niekiedy majaczył mu ten gest, prawie go widział i prawie wykonywał, ze dwa, trzy razy

otwierał usta, by nieskończoność nazwać, i tym samym dać jej istnienie; parę razy chciał

przyprowadzić Olę do kuchni, przynajmniej raz był pewien, że matka nie tylko na to czeka, ale wręcz – jeśli w końcu taka prezentacja nie nastąpi – obrazi się i szansa na pojednanie utonie w czarnym oceanie oskarżeń i, w tym wypadku jak najbardziej uzasadnionych, pretensji. – A cóż ty myślisz, że ja ślepa i głucha jestem? Nie widzę, nie słyszę i nie rozumiem, co się dzieje? Mało, że się nie odzywam, mało, że nic nie mówię, mało, że na wszystko pozwalam, mało, że żarcie po cichu podsuwam – to jeszcze za idiotkę mnie macie? Gdyby nie ja, z głodu by zdechli, a za idiotkę mnie mają! Dobre sobie!

Kiedy indziej natrętnie mu się zdawało, że Madame lada chwila powie: – Weź ją

przyprowadź, skończmy z tym cyrkiem – ucha nastawiał z strzelistą nadzieją, w najlepszym razie słyszał: – Jedz, jedz, wyglądasz, jakbyś miał anemię, pokaż oczy, no tak, czerwone, pokaż ręce, no tak, ciepłe, jedz, popraw sobie włoski, co się mówi, jedz...

Rozczarowanie, ale – co zrozumiałe – niezupełne; do całkowitej rezygnacji nikomu

niespieszno. Tym mniej, że w końcu dalej tliła się nadzieja, nadal można było dogrzebać się jakiegoś pocieszycielskiego wariantu, a nawet wariantów. Być może – weźmy przykład pierwszy z brzegu – matka gotowała więcej, bo po prostu uważała, że jest anemiczny i musi się wzmocnić.

Ale anemia jako powód rozleglejszego kucharzenia też musiała mieć swój powód. Matka mogła nie tylko wiedzieć o wszystkim, ale i łączyć jedno z drugim, i wychodziło jej niezbicie, że źródłem jego niedokrwistości, apatyczności i wszelkich innych słabizn zarówno duchowych, jak i cielesnych –

jest wpierw bywająca, a z czasem mieszkająca w gabinecie nieboszczyka bezecnica.

O anemii – przekonywał sam siebie – wspominała przecież z wystarczającym przekąsem, by

było jasne, że wie, co, a zwłaszcza kto się za nią kryje. Ach, jak Wzmożkowi huczało we łbie! Jak gorączkowo i jak spazmatycznie roiło mu się, że matka wie, że on wie, że ona wie i prowadzą grę pełną najwyższej finezji: – Anemicznie, a nawet bardzo anemicznie wyglądasz... Mężczyzna nie może być biały jak papier i słaby jak mucha. Ojciec, jakby cię widział, obróciłby się w grobie!

Mrugała figlarnie i porozumiewawczo? Nie mrugała. Ani tak, ani tak. Poddawał się powoli,

ustępował pola, roił już nie tyle, że matka wie wszystko, ale że wie sporo, połowę, co nieco, cokolwiek. Błagał Boga, Opatrzność, Niebiosa, wszystkie dobre i wszystkie złe moce, by choć raz coś. Choć raz – coś. Niestety. Nigdy – nic. Do tego stopnia nie miała o niczym pojęcia, że niekiedy sprawiała wrażenie, iż wie wszystko. Z drugiej strony jak można nic nie wiedzieć, kiedy za ścianą obcy człowiek mieszka? Coś musiała wiedzieć.

Z jeszcze innego punktu patrząc: trafiła kosa na kamień. Madame trudna i zawiła – Ola

jeszcze trudniejsza i jeszcze zawilsza. Bystra jak mało kto, inteligentna jak diabli, chętna – jak doskonale wiemy – do ryzykownych zabaw, ekscentrycznych póz, burzących ład knowań

i wszelkich mniej lub bardziej awanturniczych wyczynów – przezorna była zarazem niczym

doświadczony saper albo inna stworzona do konspiracji bojowniczka. Pod tym względem

przeciwieństwo siostry. I to jakie przeciwieństwo! O Juli i Kornelu od samego początku, od urodzin pana Naczelnika wiedziała – trudno zresztą, by było inaczej – cała Sigła. O Oli i Wzmożku od początku do końca – nikt. Jakieś symptomy czy inne objawy ten i ów niby widział, ktoś czegoś z grubsza się domyślał, ale istota rzeczy nieznana nikomu. Istota i jej najistotniejsze sedna nieznane zupełnie; nieistotne marginesy nieco znane, ale – z kolei – zupełnie źle rozumiane. Po co się spotykali i – zwłaszcza – po co się ukrywali, jak nic nie robili? Dusze ich obcowały? Śmiech? Niby w naszej dolinie purytanin na purytaninie, niby sami wierzący w ciał zmartwychwstanie, niby połowa przynajmniej raz w tygodniu oko w oko z Bogiem, niby niebo kłębowiskiem aniołów

zasnute, niby pod każdym oknem zmarły, za każdym węgłem ktoś nie z tego świata,

a najzwyklejsze w świecie porozumienie duchowe – śmiech? Tylko w seks w Sigle wierzą? Na

szczęście nie tylko w Sigle.

Dusze obcowały, ciała dawały znać o sobie. Z jedzeniem okej, z toaletą gorzej. Z początku

nocnik, ale od początku szło kiepsko. Ola siadała i próbowała wzbudzić w sobie otwartość na tego rodzaju eksces, a może nawet perwersję, ale rychło konstatowała, że jeśli z czymś ma do czynienia, to z przeciwieństwem otwartości. Zimno nie – w gabinecie kaloryfer – całkowitym przypadkiem, nie z koncepcji pana Wzmożka, tak wyszło – ogromny, odkręcali ile wlezie, okolice osiemnastu!

Zimno tedy nie, ale nowoczesność naczynia mogła mieć znaczenie. Na farze był – jak łaskawie pamięta uważny czytelnik – urynał poniemiecki, a może nawet pohabsburgski; czcigodne,

wiekowe, masywne i równocześnie kruche – porcelana opleciona cieniutką żeliwną koronką –

naczynie. W zasadzie nie naczynie, a sepiowe, obłe, pękate, rozległe; w zasadniczych liniach eliptyczne i w każdym z wymienionych atrybutów z osobna i we wszystkich razem przyjazne

człowiekowi dzieło sztuki. Nocnik obstalowany przez pana Wzmożka był nocnikiem najnowszej

generacji. Nocnik? Na tak czcigodną nazwę ten szczak nie zasługuje, oszczędźmy sobie szczegółów

– Nie dam rady – powiedziała, tym razem nie wczesnym rankiem, a wczesnym

popołudniem Ola – nie dam rady, muszę iść do ustępu.

– Poczekaj, sprawdzę, co robi matka. – Jak na faceta, który naprawdę próbuje być z kobietą, Wzmożek zbyt często sprawiał wrażenie osobnika kompletnie pozbawionego nie tyle nawet

elementarnego męskiego instynktu, co najzwyczajniejszego w świecie wyczucia.

– Bez względu na to, co robi twoja matka – cedziła powoli – ja muszę iść do łazienki. Ani

teraz, ani nigdy później nie będę uzależniała potrzeb mojego boskiego ciała i moich boskich wnętrzności od tego, co robi twoja matka. Rozumiesz?

– Rozumiem, ale...

– Ale co?

– Niczego od niej nie uzależniamy, kryjemy się przed nią.

– Ponieważ kryjemy się przed nią, uzależniamy od niej wszystko. Nawet pójście do kibla.

– Kryjemy się, bo taka nasza wola i taka zabawa. Możemy się kryć wszędzie, uznaliśmy, że

tu będzie najzabawniej.

– Ale przestało być zabawnie. Nie tylko. Zaczyna się coś złego... Boję się, a ty się boisz

jeszcze bardziej.

– Możemy się w każdej chwili ewakuować.

– Ewakuować, ewakuować... Twoje dowcipne słownictwo zaczyna powoli wyłazić mi

bokiem...

– Kiedyś je kochałaś...

– Nie mówię, że przestałam, mówię, że wkrada się pewna monotonia... Ewakuować –

sadystycznie smakowała głoski i powtarzała raz po raz, zmieniając akcent – ewakuować,

ewakuować... Od razu ewakuować... To, że tu jest strasznie, nie znaczy, że tu jest źle. Strach nie jest zły...

– Najbardziej się boi matka.

– To akurat wiedzą nawet najtępsi siglanie.

– Serio? Ja oczywiście długo uważałem, że ona niczego się nie boi... że nigdy nic jej nie

przestraszy, potem zrozumiałem, że nie jest tak prosto, że pewnych rzeczy jednak się boi, niedaleko szukając, tu nie wejdzie za żadne skarby...

– Myślisz, że to jest strach?

– A co to jest? Przecież ona nas słyszy, musi nas słyszeć... A jak nas słyszy i udaje, że nas nie słyszy, to znaczy, że się boi...

– Nie słyszy nas. W ogóle nic nie słyszy, co najwyżej słyszy, a raczej podejmuje decyzję, że słyszy, dokładniej: podejmuje decyzję, że zdaje się jej, że słyszy tajemnicze odgłosy dochodzące z pokoju, którego trumna nie chciała opuścić... Więcej ani, ani... Z pewnością nie jest małym dzieckiem, które boi się bajek o stukających albo niewidzialnych, albo i jedno, i drugie, trumnach.

Madame i takie nastroje? Myślę, że raczej nas podpuszcza, udaje, udaje, że się boi, udaje, że niczego nie wie, ale jak się jej znudzi, jak wybije godzina, zmiecie nas z powierzchni... Znowu się trzęsiesz...? Okej, uspokój się, nie nas, a mnie! Nie denerwuj się, twoja matka tylko mnie zabije.

– Dzięki za uspokajające słowa – dmijcie trąby! – młody zdobył się na kwaśność – ale

naprawdę nie wiesz, co ona wtedy przeżyła...

– Wiem, a nawet wiem więcej, znam sprawę z rozległych siglańskich opowieści, w nich

zawsze jest więcej, niż było.

– W każdej opowieści jest więcej, niż było, i tylko to się liczy.

– Podnieca mnie twój pisarski pryncypializm... Rozbieraj się!!! Okej! Przepraszam!

Żartowałam! Proszę cię, nie płacz! To się więcej nie powtórzy!

– Moja matka – po dobrej chwili milczenia jął mówić rozdygotanym i zduszonym głosem –

moja matka boi się wejść do pokoju, w którym siedzimy... Moja matka pamięta, że przeszło rok temu w tym pokoju dokładnie w tym miejscu stała trumna... Tak, Oleńko... Stoisz dokładnie

w miejscu trumny...

Wpierw odruchowo spojrzała na stopy, jakby sprawdzając, czy aby widmo wieka nie

majaczy pod nimi, potem tupnęła, potem klasnęła w ręce, potem niczym Madame przed

śpiewaniem pobożnych pieśniczek, a może niczym prawdziwa artystka przed występem; krótkim

energicznym ruchem odrzuciła głowę: – Stoję w miejscu trumny! Jestem jak trumna! Zastępuję

trumnę! Dokładnie jak ona nie chcę tej izby opuścić! Dokładnie jak ona, a nawet bardziej! Jestem trumną! Ja, panna trumnianka, do białego ranka! Z trupami pod boki, grobowe wyskoki! – zaczęła układać i natychmiast recytować, melorecytować, a nawet zawodzić jakiś stosowny, a raczej

zupełnie niestosowny utwór; z siostrą takie rzeczy wychodziły jej bezbłędnie; ale nie tylko dlatego, że była stworzona wyłącznie do duetu, nagle przerwała i palnęła się w czoło: – Jaka ze mnie trumna, ja muszę... – Skurczyła się i pobladła. – Do białego rana w gównie po kolana...

– Połóż się, okryję cię pledem...

– Gdzie się mam położyć? W miejscu trumny? Gdzie się mam wysrać? W miejscu trumny?

– Leż, błagam cię, leż spokojnie. – Ola nagle naprężyła się, był pewien, że wybiła godzina

katastrofy, taktownie postanowił wybiec, złapała go za rękę.

– Przecież ja żartuję. Prócz tego jestem taktowna i powściągliwa. O żadnym

ekshibicjonizmie mowy nie ma! Zwłaszcza o odchyleniu skatologicznym... Żadnych pieśni

o odchodach... Potrzebuję do łazienki, w nie mniej ważnej, ale innej sprawie. W innej... Nie znasz starej zasady, że zawsze jest inaczej, niż nam się zdaje?

– Znam. Słuchaj, wiem, że wyjdę na kmiota, ale czy ty potrzebujesz do łazienki, czy do

toalety?

– Naprawdę nie musisz się martwić. Ani wstydzić. Ktoś, kto urodził się kmiotem, jest

kmiotem i umrze kmiotem, paradoksalnie, nie musi się martwić, że wychodzi na kmiota. Skąd to niezwykłe pytanie?

– Bo mały kibel jest bliżej...

– A łazienka, a ogromna, sławna, ze stojącą na środku wanną, łazienka – jak się domyślam –

dalej?

– Nawet dużo dalej.

– Normalnie nie dotrę? – Juliusz milczał, ona zaś przeciągnęła się i skrytą dotąd myśl

rozwinęła. – Normalnie nie dotrę, ale zamaskowana mam pewne szanse. Wiesz, co mam na myśli?

– Nie.

– Polot nie jest twoją najmocniejszą stroną, wspominał ci już ktoś o tym?

– Chyba nawet przed chwilą ktoś mi to wypomniał...

– Przed chwilą?

– No.

– Pierwszy raz?

– Skąd! Ciągle to słyszę.

– Nawet głosy z zaświatów poirytowane są twoją ociężałością?

– Bardziej koledzy, Fryc, pan Naczelnik, cała Sigła... Nie nadaję się do życia.

– Ja też nie, dlatego życie mam ciekawe, ci, co się do życia nadają, nie zauważają, że żyją.

– Olu, ty nie możesz mieć piętnastu lat...

– Co chcesz przez to powiedzieć i czego pragniesz, zboczeńcze?

– A czego może pragnąć zboczeniec bez polotu?

– Pełnych polotu ofiar. Nie mówię, że jestem do dyspozycji, bo inne, pilniejsze, sprawy

mamy na głowie. Skup się, nieszczęśniku, jest szansa rehabilitacji. Pytanie brzmi: za kogo

powinnam się przebrać?

– Nie mam zielonego pojęcia.

– Błagam cię! Nie poddawaj się tak prędko! Odpowiedź jest banalnie łatwa! Pomyśl, za

kogo powinnam się przebrać, by spokojnie dotrzeć do dużej łazienki?

– Naprawdę nie...

– Juliuszu! Za kogo powinnam się przebrać, by twoja matka, gdy pechowym trafem

nadzieję się na nią, nie odezwała się do mnie ani słowem, by udawała, że mnie nie widzi, by potraktowała mnie jak powietrze?

– Za ojca?

– Debil. Kompletny debil. – Ola westchnęła głęboko i opuściła głowę. Wielkiego, a nawet

żadnego tragizmu w tym nie było, zaraz się pozbierała, nawet lekko chichotać zaczęła. –

W porządku. Teoria oblana, tym więcej musisz się przyłożyć do praktyki, może okazać się trudna, a nawet bardzo trudna, ale nikogo nie szantażując, może to być, poeto, twoja ostatnia szansa...

Musisz mianowicie zdobyć dla mnie następujące rekwizyty... – Nagle przerwała, rozejrzała się lękliwie, spojrzała w kierunku drzwi, jakby jakiś niepokojący szmer za nimi usłyszała, położyła palec na ustach, bezszelestnie wstała z otomany, na palcach podeszła do siedzącego tyłem do biurka Wzmożka, pochyliła się nad nim i gorączkowo jęła mu szeptać wprost do ucha.

– Wielkie rzeczy! – po chwili zupełnej ciszy normalny głos Juliusza zabrzmiał jak krzyk. –

Wielkie rzeczy! Chyba małe! Żadnych wypraw na Zameczek ani gdzie indziej nie potrzeba! Nawet z domu nie muszę wychodzić, nawet palcem nie muszę kiwnąć!

Po paru minutach słowo stało się ciałem. Ola wkładała – zostawiony przez uciekającą

w pełnej obrazy panice służbowy, jasnogranatowy, tak jasnogranatowy, że prawie kobaltowy chałat pani Morżolikowej. Strój do odwracania, a nawet rozpraszania uwagi jedyny: liczne naszywki na kołnierzu, baretki orderów na piersi, na plecach zaś olbrzymi żółty, a w zasadzie ceglasty napis: ZAMECZEK PREZYDENTA. Dalsze rekwizyty: chustka na głowie, na nogach najwyższe obcasy,

jakie wśród matczynych butów udało się znaleźć – sprzątaczka była jak na tamte czasy i regiony słusznego (170 cm) wzrostu. Parę jeszcze szczegółów i praktycznie nie sobowtór, a oryginał.

Wytrzymawszy wszystko dzielnie i zadbawszy nawet o jakie takie podobieństwo w sposobie

poruszania się, młodsza Mrakówna ruszyła wreszcie tam, gdzie trzeba. Za pierwszym razem pełny sukces, za drugim i trzecim również, a gdy w końcu – było to nieuniknione – natknęła się na Madame, której zgodnie z oczekiwaniami, nawet jeden mięsień na obliczu nie drgnął – jęła

poruszać się po domu wpierw z umiarkowaną, a potem zupełną swobodą.

ROZDZIAŁ

XVIII

C zasami obracała się w stojący w przedpokoju wieszak na ubrania, czasem niczym ogromny

pająk wisiała tuż nad głową Madame, zdarzało się jej też bywać parasolem albo najzwyklejszą w świecie grą cieni w półciemnym kącie – potem i z tych postaci duch jej wystąpił. Wbrew temu, co widać, każde nagłe zniknięcie jest znikaniem stopniowym.

Fryc wpadł koło południa, oprócz wszystkich przyczyn świata mogła też wchodzić w grę

okoliczność służbowa. Młody Wzmożek po zdaniu matury postanowił dać sobie rok do namysłu

nad dalszym ciągiem, sensem i czym tam jeszcze życia. – Chcę sprawdzić swoje możliwości, chcę ruszyć w świat z czymś naprawdę gotowym .

Jak wszystko, w co się zupełnie nie wierzy, żenujący patos przychodził mu łatwo. Wbrew

obawom matka zgodziła się z miejsca, myśl, że młody od jesieni ruszy na krakowską, a może nawet warszawską polonistykę, choć konieczna, oczywista, a nawet banalna – w gruncie rzeczy nie

mieściła się jej w głowie; próżniaczy i artystowski pomysł dania sobie jeszcze roku sprzyjał jej bardzo. Nie była gotowa do samotności, bała się pustego domu, natychmiast, już pierwszego

wieczoru zaroi się w nim – była pewna – od rozmaitych potworności; teraz pojedyncze makabry też się zdarzają, ale gdy wybije godzina, pękną zapory i ruszą lawiny; ma się rozumieć, nie

przyznawała się do swych lęków, zwłaszcza do strachu przed – jak by to wyglądało – duchami, wszystko szło na karb troski o syna. Niech młokos jeszcze trochę posiedzi w domu, niech dojrzeje do samodzielnego życia w mieście, rok straci, ale w końcu jest tak inny od swoich rówieśników, tak zdolny, tak utalentowany, że wszystko z nawiązką nadrobi. Mówić mu o tym, rzecz jasna, nie

trzeba, i tak ma wystarczająco we łbie przewrócone, raczej należy okazywać wątpliwości, ale fakt faktem, jak zechce, to potrafi.

Niby przeto, zgodnie z pedagogicznym zamiarem, usiłowała okazywać wątpliwości –

skwapliwość wyłaziła z każdej strony. Dużo gorzej przyjęła pomysł zatrudnienia się na ten czas na poczcie – rozumiem, że prócz pisania chcesz, a nawet powinieneś gdzieś pracować, ale poczta?

Cały szereg tak oczywistych, że szkoda wyliczać, przeciwwskazań! Zgubny wpływ Fryca, pogoda ducha, czyli – powiedzmy to jasno – lekkomyślność pana Naczelnika, a nade wszystko groza

dostarczania jakichś przesyłek na farę, to były wystarczające argumenty, by stukać się w czoło. Gdy jednak okazało się, że jedynym możliwym zajęciem będzie sortowanie listów, co drugi dzień, góra dwie, trzy godziny; że przez ten czas Fryc będzie na obchodzie, a Naczelnik u siebie – machnęła ręką.

Ale stojącemu przy furtce, idącemu przez nieodgarnięty śnieg, otrzepującemu buty w sieni

Frycowi nie szło o żadną sprawę służbową, choć może i tak, szło mu o sprawę kosmiczną, a w

kosmicznym wymiarze wszystko się mieści, nawet stosunki panujące na siglańskiej poczcie.

– Witamy, witamy – powiedziała matka – witamy bardzo, choć w niedzielę o tym czasie nie

pora na wizyty.

– A czemuż to? Przepraszam, że nie w porę, ale jak nie w porę, to niechże się dowiem,

czemu nie w porę?

– Jaka wszechmoc i jaka wszechwiedza, a na drobiazgach wciąż się potykamy – Madame

zachichotała z nieoczekiwanie szczerą głębią. – Wie pan doskonale, panie Fryderyku, że o tej godzinie do kościoła pójść należy, pomodlić się, kazania posłuchać, pieśni pośpiewać,

i oczyszczonym, i wzmocnionym do doczesności wrócić.

– Nie chcę wyjść na pyszałka, ale jest rzeczą powszechnie znaną, że ja do kościoła nie

chodzę, co dwa, co trzy lata na jutrznię, a i to jest – proszę darować – częściej, a nawet

nieskończenie częściej niż pani... Ale jeśli faktycznie nie w porę... – Nie można powiedzieć, żeby Fryc przy pozorowaniu ruchu wstecznego za bardzo się wysilał.

– A skąd! Dla pana zawsze nasz dom otwarty! O każdej porze! Nigdy nie zapomnę, co pan

dla nas, a zwłaszcza dla świętej pamięci Emila uczynił! Tyś mu, Frycu kochany, wieczny

wypoczynek umożliwił! My cię za największego przyjaciela mamy!

– Jakoś przesadnie przyjacielsko witany, mam wrażenie, nie jestem.

– Ależ jest pan! Tylko dlatego na szczerość sobie pozwalam, tylko z przyjaźni. Proszę się

rozgościć, rozebrać, kożuch zrzucić...

– Może chwilę posiedzę tak jak stoję, rozgrzeję się, nie najcieplej u państwa...

– Co znowu! – Madame momentalnie dostała białej gorączki. – Co znowu bredzisz,

szarlatanie jeden! Nie najcieplej? Oddychać z gorąca nie idzie, a temu zimno! Co wygadujesz, wieszczu od siedmiu boleści?

– Herbaty bym się napił – odparł Fryc spokojnie i wszedł do salonu, i usiadł za stołem.

W mig gorąca herbata w szklankach i talerzyki z sernikiem, który wyszedł nie całkiem, jak powinien, pojawiły się na stole. Fryc, wynosząc smak wypieku pod niebiosa, jadł ze szczerą żarłocznością – żadnego teoretyczno-praktycznego komplementowania gospodyni w tym nie było.

Jak przystało biblijnemu prorokowi – uwielbiał słodycze.

– Co słychać w wielkim świecie? – zapytała Madame.

– W tym czy w tamtym? – Fryc mrugnął figlarnie.

– W obu.

– Jest pewna nowina, w zasadzie i tego, i tamtego tycząca. Podobno jeden ze stu

czterdziestu czterech tysięcy jehowitów, co po Armagedonie światem wraz z Chrystusem rządzić będą, do Sigły przybędzie.

– Jeden ze stu czterdziestu tysięcy? Aż tyle ich jest na świecie?

– Jest ich znacznie więcej. Sto czterdzieści cztery tysiące to są wybrańcy, którzy po

ostatecznej bitwie żywcem do nieba pójdą.

– Po ostatecznej bitwie?

– Tak jest. Może nawet wojnie. Sprawiedliwi kontra siły diabła. Bój będzie straszliwy,

ponieważ oni uważają, iż obecnie światem rządzi szatan i nie są to byle jakie rządy. Nie jakieś tam diabelstwo, a diabelstwo pełną gębą.

– Ameryki nie odkryli. Całościowo może nie, ale fragmentarycznie święta racja... W końcu

gdzie się człowiek nie obejrzy, szatan na szatanie... Nic, tylko bronić się i gromić...

– Też tak uważam, choć wedle ich wykładni nic mi z tego, a nawet gorzej. Nam w tym

akurat wypadku pokonanie sił piekielnych nie tylko nic nie da, ale na zagładę skaże.

– Jaką znowu zagładę? Zagłada! Zagłada! Nic tylko zagłada! Gdzie się człowiek nie obróci:

zagłada! W chałupie zagłada! Na targu zagłada! Nawet w kościele zagłada! Zagłada już była!

– Bracia jehowici twierdzą, że ta, co będzie, to dopiero będzie.

– A niechże się oni odchrzanią z tą swoją zagładą albo niech się im – szczęść Boże – zdarzy.

Zagłada jako wewnętrzny problem jehowów – proszę bardzo. Krwawsze androny i nie takie

wymysły słychać. Wszystko wina księdza. Póki Wantuła był, gonił towarzystwo, a ten... Mrak

nieborak...

– Pani Wzmożkowa, proszę mnie nie rozdrażniać i nie prowokować! Cenię księdza Pastora

i nie pierwszy raz mówię: ten człowiek to jest jedna z najlepszych rzeczy, jaka się mogła siglanom zdarzyć. Mówię tym szczerzej i tym bezinteresowniej, że jak pani doskonale wie, był czas kiedy –

delikatnie rzecz ujmując – i o mnie ksiądz Pastor nie był najwyższego zdania. Pani go nienawidzi i myli się gruntownie. Wytworzyła sobie pani w sercu zły jego obraz i tego fikcyjnego, i wrogiego obrazu, a nie człowieka z krwi, kości i duszy pani nienawidzi. Pani w ogóle ma skłonność do oceniania osób wedle własnych przeważnie nienawistnych wyobrażeń... Nie jest to jakaś wielka oryginalność, ale w Sigle z tego pani słynie.

– Komuś się nie podoba? Ktoś mi zabroni?

– Jeśli dotychczas nikt, to raczej już nigdy nikt. Chyba że... Chyba że nasza – Fryc nie

wiedzieć czemu uniósł wzrok ku sufitowi – chyba że nasza zguba się znajdzie.

– Proszę? Co ty gadasz? Milcz, gnoju! Nasza zguba? Nasza zguba, czyli małoletni

kurwiszon miałby mnie obiektywizmu, oceniania ludzi czy w ogóle czegokolwiek uczyć?

– Dla prawdziwej i przydatnej wiedzy każde źródło dobre...

– No to ja cię, chamie, moresu nauczę. Spierdalaj stąd! Pakuj się i spierdalaj! Ale już!

– Po pierwsze, nie muszę się pakować, bo niczego tu nie mam. Po drugie, niechże się pani

tak nie gorączkuje, bo nie ma czym. Ludzie, kochana pani Wzmożkowa, zawsze są lepsi, niż nam się zdaje. Tyle chciałem powiedzieć i tyle powiedziałem.

– Lepsi? Ludzie są lepsi? Chyba w zbrodniach, zdradach, złorzeczeniach i innych

zboczeniach. Ludzie są lepsi? Ludzie bywają kiedykolwiek lepsi? W tej sprawie nie dogadamy się nigdy.

– Obawiam się, że przynajmniej pogadać będziemy musieli, sprawy idą w złym kierunku.

– Oczywiście, że przez Mraka i całą jego familię sprawy idą w złym kierunku, ale mimo

wszystko nie jest to zagłada, to jest zwyczajny burdel, nie żadna zagłada. Dalej nie widzę żadnej zagłady.

– Nie widzi pani, bo na razie jej nie ma, ale w każdej chwili może nastąpić. Pani

Wzmożkowa, mimo iż jestem spod ciemnej gwiazdy, mówię jasno: wedle świadków Jehowy:

Armagedon, po nim sto czterdzieści cztery tysiące sprawiedliwych do nieba, gdzie wraz z Bogiem swoisty rząd utworzą; a reszta, reszta jehowitów, ma się rozumieć, spokojnie bytuje w wiecznej, a może tylko tysiącletniej, nie pamiętam dokładnie, szczęśliwości na ziemi... Zdaje się,

zapomniałem dodać, że te sto czterdzieści cztery tysiące szczęśliwców zostanie wybranych spośród tych, co w ciągu ostatnich dwu tysięcy lat żyli na naszym padole, swoją drogą na ostrą rekrutację się zanosi... W każdym razie wydarzenia takie w każdej chwili mogą nastąpić i ich przebieg będzie prosty jak drut: wszyscy pozostali, my, baptyści, zielonoświątkowcy, wolni chrześcijanie,

o katolikach, ateuszach czy komunistach nie wspominając: pa, pa.

– Ach tak – w głosie Madame była ulga trędowatego dowiadującego się, że ma wysypkę. –

Nic nowego pod słońcem, a raczej pod księżycem. Przecież nie dalej jak trzy roki temu w białych sukniach, wszyscy w takich samych, i baby, i chłopy, i ich dziecka, i ich starzykowie na Skałeczny w środku nocy wyleźli i rydwanów ognia wyglądali, do dziś kupa śmiechu.

– Tym razem wybraniec przyjeżdża, by niezawodnie pewną datę ogłosić.

– Wtedy też był ktoś taki? Jeden z nieśmiertelnych?

– Chyba był. Niezawodnie był. Przypominam sobie... Teraz dokładnie przypominam sobie...

Jego współbracia, a i niektórzy z naszych tak namiętnie, tak żarłocznie mu się przyglądali, że nie z tej ziemi jasność od jego stalowego garnituru bić zaczynała.

– Zaraz, zaraz – Madame przybrała pozę osoby olśnionej. – Jeśli ten, co przyjedzie, ogłosi

datę, to znaczy, że do jego przyjazdu mamy spokój?

– Niby tak, choć on w każdej chwili przybyć może.

– A tak w ogóle, zupełnie między nami, panie Fryderyku, mamy jakąś szansę? Zapisać się

do nich powinniśmy czy coś?

– Nie mamy szansy najmniejszej, ale mamy rzecz stokroć ważniejszą, mamy nowinę!

– O to się Polska biła! Nie mamy szans, ale mamy nowinę! Pani Morżolikowa! – Madame

ryknęła tak, że prorok omal nie spadł z krzesła. – Pani Morżolikowa! Słyszy pani! Jest pani w domu?

– Kogo pani woła? – Powiedzieć, że głos Fryca brzmiał martwo i głucho, to nic nie

powiedzieć.

– Jak to kogo? Morżoliczkę!

– Ona tu jest? Ona tu w ogóle bywa?

– Nawet dość często, kręci się, pomaga, sprząta.

– Jest pani pewna?

– Dlaczego bym miała być niepewna? Pani Morżolikowa! Niech się pani pokaże! Niech się

pani pokaże, a i dotknąć pozwoli, bo tu pewien niewierny Tomasz uwierzyć nie chce!

– Zdawało mi się – powiedział po chwili absolutnej ciszy Fryc – zdawało mi się, że panie są pogniewane.

– Dawne dzieje – Madame machnęła ręką. – Pani Morżolikowa! Prawda! – Z rozmachem

uderzyła palcami w czoło. – Przecież dziś niedziela! W niedzielę ona nie przychodzi... Chociaż?

Chyba raz była i w niedzielę... Pani Morżolikowa! Pani Morżolikowa! Ani widu, ani słychu.

– Dziś najwyraźniej jej nie ma.

– Chyba jej nie ma.

– Może jutro?

– Może jutro? Może pojutrze?

– Kiedy była ostatnio?

– Frycu, dlaczego się tak dopytujesz? Kiedy ostatnio? Kiedy ostatnio? Nie pamiętam. Od

śmierci Emila czas płynie inaczej. Całkowicie inaczej. Faktycznie ostatnio jakby rzadziej... Ale na pewno gadałam z nią mniej niż miesiąc temu...

– Gadały panie?

– Gadałyśmy, pewnie, że bez przesady; na pogaduszki kobiecina nie przychodzi, a do

roboty. A za robotę, co mi trochę wyleciało z głowy, przecież się należy. Akurat umyła łazienkę i jak to ona biegiem do kolejnych zadań, ale zatrzymałam ją i pytam: – Pani Morżolikowa, ile jestem pani dłużna? A ona cała jakaś spłoszona, jakby jej wstyd było pieniężny temat poruszać: –

Co łaska. – Co łaska za tyle roboty? – Co łaska. – Proszę bardzo. Poszłam po pieniądze, wracam, gdzieś zniknęła, nic wielkiego – wypłata czeka.

– Nie był to czasem kto inny? Podobny? Przebrany?

– Czy wszyscy, łącznie z tobą, krowi bękarcie, muszą mnie mieć za poszkodowaną na

umyśle? Cóż to, ja nienormalna jestem? Urojenia mam? Przywidzenia? Ty masz takie dary, chyba objawy...

– Pani jest wielce przytomna, choć zmienne nastroje dręczą...

– Jak mają nie dręczyć, skoro mnie wszyscy wokół mordują, wszyscy łącznie z tobą!

– Ja też? Podobnie jak księdza, źle mnie pani pojmuje.

– Jak cię mam pojmować? Zdradź sekret! Choć połowę, choć ćwierć sekretu!

– Z chłodną rzeczowością?

– Z lodowatą!

– Proszę bardzo. Otóż ani ja sam, ani większość siglan nie zaprzeczy, że mam trochę

cieplejsze niż normalny człowiek dłonie. Niekiedy ich ciepło jest tak odczuwalne, że i mnie parzy, i jak trafiłbym na coś albo na kogoś – jak by to powiedzieć – równie parzącego... Zupełne

zwęglenie, a może nawet samozapłon, przynajmniej teoretycznie, mógłby nastąpić... Trochę błądzę w objaśnieniach, żadnych jednak uników nie robię, nie kluczę... Dzień dziś ciężki, straszliwie ciężki... Powinno, a nie następuje. Czy ludzkość zna elementarniejszą historię?

– Zna.

– Jaką?

– Nie powinno, a następuje. Zresztą nie wiem. Pan powinien wiedzieć. I co, trafił pan kiedyś na kogoś równie łatwopalnego?

– Nigdy. Powinienem, a nie trafiłem. Nie mówię, że jest to pośredni dowód, jeden

z dowodów mojego daru, ale...

– I bardzo dobrze.

– Co bardzo dobrze?

– Bardzo dobrze, że tego rodzaju „dowodów” nie ogłaszasz. Słyszysz cudzysłów? Mam

nadzieję?

– Owszem, słyszę... Ale słuch mam normalny, słuchem – jakkolwiek to brzmi, niczego nie

potrafię, potrafię jedynie dotykiem... Nie nudzę?

– Gdybym była o trzydzieści lat młodsza, powiedziałabym: całam w słuch zamieniona.

Może nawet mrugnęłabym figlarnie i dodała: od stóp do głów zamieniam się w słuch.

– Doskonale, pani Wzmożkowa, doskonale... Ja po prostu kładę dłoń na czymkolwiek, teraz

– dla przykładu – na tym oto stole i czuję – jak by to powiedzieć – naturę i strukturę drewna, wiem, gdzie jest rzadsza, gdzie gęstsza, jak biegną włókna. Dotykam człowieka i czuję, w których

miejscach jest nie tak, jak powinno, wnętrzności zamącone, bieg krwi przyspieszony, mięsień przerośnięty; tak leczę – czy raczej pomagam. Bo ja nie leczę, ja tylko pomagam. Ciepło moich rąk, gdy odpowiednio dotknę, niekiedy pomaga, przynajmniej na pewien czas; pomaga, ale – mimo

kilkunastu zastanawiających przypadków – raczej nie leczy. Leczy doktor Branny, ale jego dar jest normalniejszy, a nawet całkiem normalny, on przykłada ucho i słyszy, bardzo wiele słyszy, dobrze i wyraźnie. Ja słyszę, widzę i czuję tylko palcami.

– Mniej dokładnie niż doktor, ale rozleglej?

– Coś za coś.

– Powinniście pospołu pracować.

– Ja chętnie, ale jak wiadomo, doktor nie znosi mnie co najmniej tak, jak pani księdza i jego rodziny. Bardziej zresztą się nie da.

– A aurę widujesz?

– Jaką aurę?

– Inżynier Ossowiecki widywał wokół ludzi aurę: czerwoną – miłość; żółtą – choroba; białą

– śmierć...

– Nie tylko widywał, ale i przekonująco, zwłaszcza w jego czasach przekonująco,

zaburzeniami w ruchu elektronów i rzekomo widzialnym dlań świeceniem fotonów zjawisko

objaśniał... Wtedy na naukę ścisłą rzecz wyglądała. Szanuję, ale wierzę umiarkowanie, to znaczy wierzę w działanie, w uczone egzegezy nie. Poza wszystkim: zbyteczne one.

– Dlaczego kłamiesz? I dlaczego przemilczasz pewne rzeczy?

– Kłamię i przemilczam? No faktycznie, faktycznie nie da się ukryć... Trochę zawracam

głowę... Prawdy nie mogę powiedzieć... Tego się pani domyśla...

– Nie domyślam się, wiem. Po prostu wiem.

– A jak się prawdy nie mówi, wszystko, co się mówi – wypada blado. Kombinuję,

wymyślam jakieś fikcje o wyczuwaniu natury i struktury drewna, o zamęcie narządów

wewnętrznych, inne bajędy, sam widzę, czuję i słyszę: niepodobna w to uwierzyć, ale co robić?

Czego się trzymać?

– Piękna. Piękna się trzymać. Gdzie na przykład kawałek o wielkim pianiście, który kładzie

dłoń na stole i słyszy dźwięki? Gdzie klawiatura co nieraz w sensie ścisłym spod palców mu wyrasta? Inni godni takich strof strzelistych, my nie?

– Najmocniej przepraszam, całkowicie mi ta scena z głowy wyleciała...

– Fikcyjna scena?

– Niekoniecznie... Zależy od sytuacji...

– Życie polega na tym, że wszystko zawsze zależy od sytuacji. Ratuj mnie.

– Słucham?

– Dotknij mojej głowy.

– Co się dzieje?

– Coś złego, zdaje mi się, że lada chwila padnę. – Madame schyliła się gwałtownie, głowa

jej między kolanami zawisła; w sumie nie było jasne, czy pada, czy antycypuje upadek; tak czy tak, do żadnego prostowania się nie było jej spieszno, a ponieważ gadała przytomnie i normalnym

głosem, Fryc ani o nic nie pytał, ani z żadną pomocą nie spieszył, nie tylko jego dar mówił mu: jak zadasz jakieś pytanie albo choć jeden niewłaściwy ruch wykonasz, kolejny raz opierdolon od stóp do głów zostaniesz. Pomilczał sporą chwilę, gdy przeszła, jeszcze na wszelki wypadek do

dwudziestu policzył i starając się logiki dialogu niczym nie nadwyrężyć, jak gdyby nigdy nic kontynuował:

– Tak. W tej sprawie zresztą przychodzę.

– Nie rzęź – rozległo się z nizin – nie rzęź. Na chama wykorzystujesz to, co ci przed chwilą powiedziałam. Oszust. Bandycko bystry oszust. Łapy na stole kładzie i słyszy, widzi, czuje!

Owszem, twoje łapy czują, słyszą, widzą i smakują, gdy je pod wiadomo czyje spódnice ładujesz...

Proszę bardzo, rozwiń myśl.

– Jaką mianowicie myśl?

– No tę, kurwa, z którą rzekomo przylazłeś.

– Nie rzekomo. Jest pani w niebezpieczeństwie.

– Ja od urodzenia jestem w niebezpieczeństwie. Oboje rodzice – niech im ziemia lekką

będzie – lekkiej ręki nie mieli. Obaj bracia z katoliczkami się pożenili. Za Emila wyszłam, kochałam go i kocham nadal, ale przecież on był w zasadzie zupełnym szaleńcem. Syna urodziłam, ale do dziś nie bardzo wiem, co to znaczy mieć dziecko...

– O niego właśnie idzie.

– O Juliusza?

– Owszem.

– Co znowu wymaścił? Kolejny szkalujący Sigłę wiersz ogłosił? Juliuszu!

– Niech go pani na razie nie woła. U siebie jest i pisze?

– Pisze albo czyta.

– Potem z nim pogadam, albo się umówię.

– Wszystko przez farskie bladzie, zwłaszcza przez tę, co nie wiadomo gdzie przepadła...

Chryste, skakałam z radości, jak się dowiedziałam, że diabeł diabelstwo do siebie zabrał! Modlitwy wysłuchane! Dziecko ocalone! Przedwczesna radość! Grubo przedwczesna! Nie ma jej, a jest tysiąc razy gorzej niż wtedy, gdy była! Nie ma jej, a dopiero w głowie mu zawraca! Wyniszczała go, a jej brak dopiero go wyniszcza! Z tęsknoty kretyn jeden ledwo żyje. Miłość w tragedię się obróciła!

– Jaka tam miłość, przecież on do niej nigdy nic nie czuł.

– Dlatego właśnie mała rozpustnica bałamuciła go, wabiła i pętami smrodliwymi pętała...

– On ją, powtarzam, on ją i nie były to ani żadne zachody miłosne, ani żadne papierem

szeleszczące piekło, a coś prawdziwie złego. Nic do niej nie czuł, a coś do niej miał.

– Ona do niego. Od Juliusza wara!

– Wara, wara... Teraz spełnienie tego warunku trudne nie będzie... Ciężko powiedzieć, ale to raczej ona od niego powinna była trzymać się z daleka. Pani syn sprawia wrażenie – rzadko mam kłopot z dobieraniem słów – osobnika całkowicie wyzutego z uczuć, może nawet z emocji; więcej powiem, to jest jedyny w całej Sigle człowiek, którego się boję.

– Mojego niedorajdy się pan boi?

– Nie wiem dlaczego, ale się boję.

– Wszystkie uczucia przelewa na papier, poeci mają zimne serca – to normalne.

– Jakby poprzestał na przelaniu wszystkiego na papier, byłoby super. Niestety wszystko

wskazuje, że jest inaczej.

– Słowo ciałem?

– Słowo śmiercią.

– On ma coś wspólnego – Madame bladła, a może nawet siwiała, jakby ją ktoś posypywał

wapnem, dokładnie nie było widać, głowa wciąż maksymalnie opuszczona – on ma coś wspólnego

z zaginięciem?

– Pani Wzmożkowa... To jest bardzo trudne pytanie.

– Wiem, że nie pytam o pogodę. Ma czy nie ma?

– Nie wiem.

– Coś pan jednak wie. Przed chwilą z całym bezwstydem i z całą bezwstydną pychą chełpił

się pan swoimi możliwościami.

– Kwestionowałem je raczej...

– Kwestionując, chełpiłeś się zarazem.

– Pani też się trzeba bać, pani Wzmożkowa.

– Nie od dziś wiadomo, że strach jest dobry. W koło to powtarzam.

– Ola Mrakówna miała powody do strachu. I zapewniam panią, nie był to dobry strach.

– Mój syn zrobił jej krzywdę?

– To na pewno.

– Zabił ją?

– Pozwoli pani, że na chwilę zdejmę kożuch?

– Wreszcie się pan ugotował? Proszę bardzo. Niech pan powiesi w przedpokoju.

– W domu powieszonego nie śpiesz się do wieszaka...

– Proszę?

– Nic, nic, przypomniało mi się coś i przepowiedzieć na głos musiałem; czego nie

przepowiem, z głowy wylatuje...

– Coś ważnego?

– Jak by to powiedzieć... Z jednej strony ważnego, z drugiej też ważnego, ale zarazem

niepoważnego... Ale... Ale przedtem o co pani pytała? Przepraszam, ale sama pani widzi: mózg jak rzeszoto...

– Pytałam, czy mój syn zabił córkę pastora? Może jeszcze herbaty?

– Chętnie.

– Z rumem?

– Oj, pani Wzmożkowa! Przecież pani wie, że ja od dziesięcioleci zupełnym abstynentem

jestem. Poznaje mnie pani w ogóle? Najprzód mnie pani do kościoła wysyła, teraz alkohol

proponuje... Może mnie pani za kogo innego bierze... Fryc Moitschek, do usług...

– Hu! Ha! Zima zła! – młody Wzmożek, który, bezszelestnie wspiąwszy się po schodach, od

dobrej chwili czatował za drzwiami i podsłuchiwał, nagle wpadł do jadalni jak bomba i darł się jak oszalały: Hu! Ha! Zima zła! Hu! Ha! Zima zła! I podskakiwał to na jednej, to na drugiej nodze, i do biegania wokół stołu się zabierał.

– Nie dokazuj, łobuzie jeden. – Madame zaskoczenie opanowała w ułamku sekundy. –

Gościa mamy, przywitaj się z panem Moitschkiem!

– Jak się mam przywitać z kimś, kto się mnie boi? – Młody przestał drzeć mordę, a i jego

kinetyka słabła.

– Co ty, na żartach się nie znasz? A podsłuchiwanie paskudna rzecz. Mam nadzieję, że też

dla zabawy i krótko?

– Długo. Od początku do teraz. Długo i serio. – Resztkami rozpędu kolebał się jeszcze

trochę. – Podsłuchiwałem, podsłuchuję i będę podsłuchiwał...

– Dzień dobry, Juliuszu. – Fryc ledwo był w stanie unieść się na nogach i wyciągnąć dygocą

rękę. – Na tamtym świecie też będziesz podsłuchiwał?

– Na tamtym świecie to ja już podsłuchuję... Przynajmniej pana zdaniem. Dygot do dygotu.

– Juliusz ukłonił się, i z całej mocy dłoń proroka uścisnął.

– Daj pokój, człowieku... Serce mi skoczyło do gardła w sensie ścisłym i na swoje miejsce

wrócić nie chce...

– Hu! Ha! Zima zła! Nie przewidział pan mojego natarcia?

– Przewidziałem, ale nie takie. Przewiduję dużo gorsze natarcie – Fryc ledwo mówił, ale

wpierw równowagę, a potem przewagę tym wyraźniej odzyskiwał.

– Co znaczy, dużo gorsze natarcie?

– Po pierwsze: nie twoje na mnie, a moje na ciebie. Po drugie: takie, po którym już się nie podniesiesz.

– Nie ma takiego, po którym bym się nie podniósł.

– Jak jesteś sobą, to się nie podniesiesz. Jak jesteś widmem, to niby się podniesiesz, a w

istocie przepadniesz.

– Nie podniosę się? A niby jak się ma podnieść ktoś, kto leży wiekuiście? Przepadnę

również na wieki – ma się rozumieć?

– Ma się rozumieć.

– A kim jestem?

– Tym, którego nie ma.

– Widmem?

– Widmem. Powiesiłeś się niecałe dwie godziny temu. Nie leżysz, a wisisz

– Wiszę? Powiesiłem się? Ho! Ho! A na czym? A na czym, jeśli wolno spytać, powiesiłem

się niecałe dwie godziny temu?

– Na rurze od kaloryfera, na jej nietypowo pod sufitem biegnącym odcinku; świętej pamięci

ojciec pański sporo takich, nie tyle nietypowych, co po prostu pionierskich, rozwiązań wprowadził.

Kaloryfer wiszący na ścianie w pierwszym akcie, staje się szubienicą w ostatnim.

– Dlaczego pan mówi: pański ojciec, a nie: twój ojciec?

– Z widmem niezręcznie być na ty... Próbowałem, odpadłem, ponowię próbę...

– Proszę ponowić, stanowczo proszę ponowić, przecież na pan z widmem sto razy

śmieszniej... Ale zostawmy to... Generalnie należą się brawa... Wie pan niejedno... Jak przystało jasnowidzowi, wie pan niejedno. Ale o sprawie fundamentalnej – co z kolei doszczętnie

kompromituje pana jasnowidztwo – najwyraźniej nie ma pan zielonego pojęcia.

– O jakiej to fundamentalnej sprawie nie mam zielonego pojęcia?

– A choćby o takiej, że po niecałych dwu godzinach z żadnego trupa nie wykluje się widmo.

Nie ma takich trupów, nie ma takich widm.

– W takim razie jesteś pierwszy. Ktoś kiedyś musiał zacząć... Postęp i w tej dziedzinie musi się dokonywać. Gratuluję z serca...

– W tak krótkim czasie nawet z tyciego trupka...

– Nie wyskoczy widmowa próbka?

– Ja jeszcze żyję – głos młodemu Wzmożkowi niby się łamał, niby nie. – Ja jeszcze żyję, ja

jeszcze nie chcę... Już? To już?

– Nie odstawiaj komedii!

– Jakiej komedii? Jako widmo robię, co przystało widmu...

– Faktycznie skradasz się, podsłuchujesz, straszysz, ale – co dziwne – mówisz jasno, widma

tak nie mówią...

– Może pan nie zna ich języka?

– Waszego? Waszego języka nikt nie zna, nawet wy sami go nie znacie, waszym językiem

jest cmentarny bełkot.

– A Bóg co robi? Wyraźnie i z nienaganną dykcją mówi?

– Bóg mówi znakami.

– Zbiór znaków bożych, czyli antologia bełkotu.

– Biblia to bełkot?

– Nie. Tam mówi pięknie. Ale potem? Po Biblii? Wielowiekowe milczenie. Głos stracił?

Zagłuszają go jak Wolną Europę? Same szmery, wizgi, piski? Wyłączenie, szyfrowe komunikaty?

A może głos stracił i ledwo rzęzi? Dlaczego Wszechmogący Stworzyciel Wszystkiego nie jest

w stanie jednego zdania wypowiedzieć, jednego słowa wydukać?

– Nie bluźnij bezkarnie! Nie wykorzystuj tego, żeś trup.

– Jesteśmy trupami?

– A jak! Żadna zresztą tragedia, życie to jest: raz, dwa, bardzo rzadko: trzy. Przedtem

i potem nieobecność na ziemi, czyli śmierć. Po śmierci nie żyjesz, ale zanim się urodzisz, też nie żyjesz. Zdecydowaną większość czasu nie żyjesz, całe wieki nie żyjesz, przez liczne wieczności nie żyjesz... Im więcej nie żyjesz, tym bardziej z nagle ci danym życiem się certolisz, chcesz to nieskończenie krótkie życie za wszelką cenę wydłużyć, a przecież ono nawet pięciokrotnie, nawet dziesięciokrotnie dłuższe dalej będzie śmiesznie krótkie...

– Jeśli byłoby to możliwe, zdecydowałbym się na taką śmieszność, reflektowałbym na

propozycję... Niech się przez całe moje dziesięciokrotnie wydłużone życie śmieją ze mnie, niech się zarykują, niech konają ze śmiechu... Swoją drogą, ile by to wyszło? Ładnych kilkaset lat, ach, wziąłbym tak nieskończenie krótkie życie, wziąłbym, jak słowo daje, wziąłbym w ciemno...

– Ty nie. Nawet jakby było dane, ciebie by minęło... Julek, ty nie żyjesz...

– Polemizowałbym...

– Nie żyjesz... Nie ma kwestii, czy żyjesz, czy nie żyjesz. Jest tylko kwestia, kiedy się

powiesiłeś.

– A kiedy się powiesiłem?

– Albo dwie godziny temu, albo więcej...

– Nie! Nie! Nie! – Młody aż piszczał z dziwacznej uciechy.

– Tak – Fryc stawiał na pryncypializm, wychodziło średnio, może nie przegrywał, ale z całą

pewnością nie wygrywał.

– Skoro mój syn się powiesił... – Madame jeszcze przed chwilą całkowicie nieobecna,

karykaturalnie pochylona, z nosem przy ziemi czegoś szukająca (okularów?), nagle z ulgą zasapała

– są wreszcie, są, już myślałam, że nie znajdę nigdy – gwałtownie się wyprostowała, niemal

z radości podskoczyła; przedwczesny tryumf: wpierw zbladła, potem poczerwieniała, we łbie

zdrowo musiało zakręcić, w końcu jednak doszła do siebie i z upiorną, bo upiorną, ale zalotnością jęła się uśmiechać. – Skoro mój syn się powiesił, należą mi się chyba jakieś kondolencje?

– Mamo kochana, zechciej przyjąć wyrazy najgłębszego współczucia z powodu mojej

samobójczej śmierci.

– Dziękuję ci, kochany Wzmożeczku, bardzo ładnie, że pamiętasz o mamusi.

– Hu! Ha! Zima zła! Jakie widmo takie brewerie może wyprawiać?

– Twoje, tylko twoje, byku krasy. Zabiłeś ją?

– A co to, nie widać, że cała, żywa i zdrowa jestem?

– Pani Wzmożkowa, na rany Chrystusa, ja wiem, ja doskonale wiem, że sytuacje, w których

pani nie występuje i tym samym nie odgrywa głównej roli, są tak nieistotne, że w zasadzie nie ma ich wcale, ale tym razem – proszę wybaczyć – nie o panią chodzi.

– Jak to nie o mnie?

– Przykro mi...

– Jak to nie o mnie, skoro od lat wszyscy w Sigle gadają, że prędzej czy później młody

Wzmożek rękę na mnie podniesie. Matkobójca – tak o nim niektórzy ani nie od wczoraj, ani nie od przedwczoraj mówią.

– Owszem, zanosiło się na to, ale rzeczy przybrały inny obrót.

– Jaki?

– Jaki? A sraki!

– Co za słownictwo!

– Akurat panią to dziwi?

– Co innego ja, co innego ty.

– Co innego reszta świata. Przepraszam. Istotnie straciłem panowanie nad sobą... Ale

doprawdy... Doprawdy to, że jestem jasnowidzem, nie znaczy, że należy mnie o każde gówno

pytać.

– Doprawdy to, że uważasz się za proroka, nie znaczy, że możesz sobie na wszystko

pozwalać i ludźmi pomiatać! Jak ja pytam, czy mój syn miał zamiar na mnie rękę podnieść, to o błahostkę pytam?

– Nie o błahostkę, ale po co udawać, że się ani szczegółów, ani wszelkich okoliczności, ani elementarnych powodów zaistnienia tej nie-błahostki nie zna?

– Ja niczego nie udaję.

– Pani Wzmożkowa, niech się pani przez chwilę skoncentruje.

– Zawsze jestem skoncentrowana.

– Doskonale. Przed chwilą pani powiedziała, że pani syn nosił się z zamiarem pozbawienia

pani życia? Potwierdza to pani?

– Tak, wiem.

– A skąd, jeśli wolno spytać, pani to wie?

– O! ho! ho! ho! Z tysiąca źródeł! Serce matki... Okej, nie chce mi się rzęzić. Ma to

w oczach.

– Patrzy na panią tak, jakby chciał ją zabić?

– To też, ale to jest pestka, przecież co drugi patrzy na co trzeciego, jakby chciał go zabić, to normalna rzecz. Zawiść. Słynna siglańska zawiść. Tylko tu mogło powstać porzekadło: Gdyby nie zawiść, na Przelacz byłoby bliżej. Juliusz to inna, o wiele groźniejsza parafia. Juliusz – Madame nie patrzyła w stronę młodego, głos jej lekko zadrżał; jak nie płacz, to szloch, krótki spazm zdawał się nieunikniony, nic jednak, luterski lód zwyciężył – Juliusz to o wiele cięższy przypadek. On nie tyle ma spojrzenie matkobójcy, on ma mojego trupa w oku... Nie wiem, czy wyrażam się dość jasno...

– W miarę.

– Może ty, synku, chciałbyś coś dodać?

– Nie, mamo, na razie dziękuję.

– Prócz tego, że pani własną śmierć w oczach syna widzi, słyszała też pani, jeśli dobrze

zrozumiałem, takie plotki na mieście?

– Oj, Frycu, czy ty nie zbyt wprawnie w rolę śledczego włazisz? Tak, słyszałam takie

pogłoski, z tym że nie bezpośrednio.

– Co znaczy „nie bezpośrednio”?

– Powtarzali mi te słowa ci, co je słyszeli.

– Zawsze powtarzają ci, co słyszeli, na tym polega istota plotkarstwa.

– Ktoś musi być pierwszy, ktoś wymyśla...

– To akurat jest trudna kwestia... Trudniejsza, niż się zdaje...

– A ty gdzie? – Młody zbierał się do wyjścia. – A ty gdzie?

– Zimno mi, sweter sobie przyniosę – otworzył drzwi i z furkotem, tupotem, łoskotem, jął

zbiegać po schodach.

– Juliuszu, mama nie udzieliła ci pozwolenia... – Madame szykowała się do dłuższej

perrory, ale przerwała, ledwo zaczęła. – Zimno mu... Zimno mu... Czasem zastanawiam się, czy mój syn jest mężczyzną. Emil jaki był, taki był, ale mięczakiem nikt by go nie nazwał. Z olimpijską formą przesadzał, ale nie poddawał się, walczył... Boże, jak cicho... Cicho wszędzie, zimno wszędzie... Przed chwilą łomot jakby we wszystkich rzekach czarna kra pękała, a teraz cisza jak po stracie bramki... Wiesz, Frycu, dlaczego on tak hałasował na schodach? – Na razie Madame

oczekiwała odpowiedzi wyłącznie od samej siebie. – Hałasował, ostentacyjny rumor wszczynał po to, by mnie upokorzyć, po to, by mi pokazać, jak skostniał, prawie zamarzł, teraz musi nie wiadomo jakie wygibasy czynić, nie wiadomo jak tupać, żeby zamarzniętych na kość i zgorzelą przeżartych stóp nie trzeba było amputować...

– A ja, pani Wzmożkowa, myślę, że tym razem, proszę wybaczyć, we mnie wszystko

wymierzone, tupał, bo chciał dobitnie pokazać, że nie jest żadnym widmem, że jeszcze żyje...

Kurwa!!! Kurwa mać!!! Nie!!! Stój!!! – Fryc nagle pobladł, na ułamek sekundy skamieniał,

w następnym ułamku zerwał się z miejsca i runął śladem wiadomo kogo, za nim Madame, jakimś

cudem cali i zdrowi znaleźli się na dole, spod biegnącej pod sufitem rury centralnego ogrzewania spoglądał na nich nieoczekiwanie granatowolicy i w ogóle zmieniony nie do poznania Jul

Wzmożek. On, nie on? Oczy podbiegłe krwią i wytrzeszczone do granic parodii, do tych samych granic wywalony język, brwi ni to w groźbie, ni to w lęku nastroszone, czoło ni to zmarszczone, ni to wygładzone; obojgu przemknęła przez głowę myśl, że kolejne, ryzykowne, bo ryzykowne, ale żarty się szykują, że niezmieniona i żywa twarz wulgarną, bo wulgarną, ale maską zasłonięta, Madame chciała coś powiedzieć, chyba nawet coś optymistycznego, ale zupełnie inne, niż

zamierzała, słowa jej duszę wypełniły: – Juliusz już mnie nigdy nie usłyszy – drętwym szeptem wycharczała i skryła się w tej skardze, zakopała w niej, zatonęła w błotnistym igliwiu i powtarzała:

– Juliusz już mnie nigdy nie usłyszy, Juliusz już mnie nigdy nie usłyszy. Ja cię nie słyszę i ty mnie nie słyszysz. Leży już na górze. W tapczanie, tapczanie, mój drogi panie. Gdzie? Gdzieżeś to bywał

czarny baranie? W tapczanie, w tapczanie, mój drogi panie. Gdy przyjeżdżał Biskup, nasz dom zamieniał się w twierdzę nie do zdobycia. Nagle zdania zaczynały się piętrzyć jak czarna (tak czarna, że aż śnieżna) kra pod mostem. Ani jedna, ani druga nie była w ciąży. Zagadki bytu nie dasz rady rozwiązać, ale kanapkę możesz zjeść zawsze. Siostro, ty nie masz menstruacji! Ty masz monstruację!

Głosy wiecznie gadających siglan płynęły dachami, Wyścig Pokoju startował z Gubalonki,

wędrowny malarz próbował sforsować bramę, apostoł w kuchni pisał listy do pogan, siostry Nieobadane zakopywały martwego głuszca pod kwitnącą jabłonią, Józek Lumentiger na targu wyskakiwał z łachów. Siostro, bracie. Zabija ją i wywozi na bagna za starym młynem, matka mu pomaga. Nie słyszy tupotu, bo wisi. A skąd? A stąd, że taki był plan, ale plan się zmienił. Miał

wisieć wcześniej, powiesił się przed chwilą. Czyli słyszy, bo nie wisi? Już wisi. Wszystko jest okamgnieniem zaciskającej się pętli. Parę miesięcy wcześniej dusi Olę sznurem, na którym się powiesi. Wpierw – tym razem sam – przenosi ciało w kierunku bagien. Wysyła do niej

niemieszczące się w kopertach epistoły, prosi, by wylazła z jego głowy. Wiem, że jesteś. Śmierć po ciebie przyszła. Wszystkie miejsca, w których był, i wszystkie rzeczy, którym się przyglądał, rozważał pod kątem ich przydatności do popełnienia samobójstwa. Fryc przez lodowaty

zamarznięty las wraca do siebie. Drzewa wyglądają jak znaki wodne. Czarny owerol jest ojcem czarnuli z sań. Rozwiązania nikt nie znalazł, mają tylko koncepcję rozwiązania. Pod obrusem wigilijnym była też papierowa dwuzłotówka znaleziona przez Komendanta w ogrodzie

Nieobadanych. I podnosił ciemnobłękitne, tak ciemnobłękitne, że prawie niebieskie ciało i układał

je w wannie, zrobimy wreszcie to, co tysiąc razy obiecywaliśmy sobie zrobić, rozbierał się do naga i wchodził, i odkręcał wodę, sięgał po naszykowane sznurki i ostrza. Oboje nie chcieli, by ktoś ich ze skamieniałej krwi wyłupywał. Okno zostało otwarte, dom stygł.

Ciało córki Pastora wydobywaliśmy z bagien w październiku, ciało córki Pastora

obmywaliśmy z mułu, wyczesywaliśmy piach z włosów. Zdumiewało nas miejsce, trawa, i szlam, i woda, i kamienie, i ciało, a może i dusza Oli pod stopami? Był pewien, że ją kocha – nienawidził

jej, ale o tym nie wiedział. Spod łopat, szpadli, rydli, motyk, kilofów delikatna jak światło skóra Oli miała się pokazać, ramiączko opadające ze szkieletu. Poruszona ziemia, całkowita cisza, narzędzia rzeczowo wchodzące w piach. Podobno nienaruszona w warstwie piachu leży, Fryc miał tak

powiedzieć, komu? Zawsze, teraz zwłaszcza, unikał zdań oznajmujących. Najpierw się okazało, że nie ona, potem, że pustka. Nikogo, nikogutko. Od Wigilii nikt nie odszedł. Nikt z nas przez ładnych parę godzin nie ruszył się zza stołu. Po Julę i katolika przylatuje znad Czantorii płonąca kolasa.

A Ola? Ola gdzieś jest. Ola gdzieś musi być. Szkoda, że z nami pod ogromnym namiotem nie wiliuje. Ale skoro tam, gdzie jest, jest jej dobrze? Musi być jej dobrze, bo nie chce wracać. Trochę popłaczemy, a potem z ciężkimi, bo ciężkimi sercami będziemy żyć dalej. Będziemy żyć dalej, ponieważ żyć trzeba.