CARSON, BUTCHER, MINEKA, PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ → NOTATKA, RDZ 4 – STRES I ZABURZENIA PRZYSTOSOWANIA

PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ → Rozdział 4 – STRES I ZABURZENIA PRZYSTOSOWANIA


Podstawowe pojęcia

Neufeld – powyższy podział jest nieco arbitralny, ponieważ stres jest produktem ubocznym złego i nieodpowiedniego radzenia sobie z trudnościami, a więc oba pojęcia są ze sobą związane i wzajemnie zależne

Selye – podział na stres dobry i zły:

  1. stres pozytywny (eustress)

  2. stres negatywny (distress) – na ogół wyrządza więcej szkód


Rodzaje stresorów

  1. Frustracje – pojawiają się, gdy dążenie do celu utrudniają lub uniemożliwiają jakieś przeszkody lub gdy brak odpowiedniego celu. Prowadzą często do poczucia mniejszej wartości własnej oraz braku kompetencji (przykłady przeszkód, które mogą prowadzić do frustracji: dyskryminacja, brak zadowolenia z pracy, śmierć bliskiej osoby, upośledzenie fizyczne, samotność, poczucie winy).

  2. Konflikty – polegają na jednoczesnym pojawieniu się dwóch lub więcej trudnych do pogodzenia potrzeb lub motywów, kiedy zaspokojenie jednego z nich wyklucza spełnienie innych (np. awans w pracy vs. dbałość o rodzinę).

Typy konfliktów:

  1. Przymus – odnosi się do konieczności osiągnięcia danego celu lub określonego zachowania, kiedy przymus poważnie nadwyręża nasze możliwości radzenia sobie i jeśli nacisków jest zbyt wiele, to prowadzi do zachowań nieprzystosowanych. Przymus może pochodzić ze źródła zewnętrznego (np. wymagania rodziców) lub wewnętrznego (np. ambicje jednostki).

Badania kandydatów na studia medyczne (Bolger, 1990) - osoby ze skłonnością do przeciwdziałania stresowi przed nadużywanie mechanizmów obronnych, takich jak myślenie życzeniowe czy samoobwinianie, wykazywały w sytuacji silnego stresu nasilenie zachowań nieprzystosowanych i wzrost lęku. Wynik egzaminu nie zależał jednak od strategii radzenia sobie ze stresem.


Czynniki predysponujące do stresu


Nasilenie stresu mierzymy stopniem, w jaki zakłóca on normalne funkcjonowanie. Faktyczny poziom występujących lub mogących wystąpić zaburzeń zależy częściowo od charakteru stresora, częściowo od indywidualnych zasobów (zarówno osobistych, jak i sytuacyjnych).

Natura stresora

Działanie stresora zależy od wielu czynników:

- wagi stresora

- długości trwania stresu

- skumulowanego efektu działania stresorów podczas całego życia

- tego, czy stresor występuje sam czy w połączeniu z innymi

- tego, czy stresor jest naturalny czy sztuczny

- tego, jaki wpływ stresor ma na nasze życie

- tego, czy ofiara stresora jest przekonana, że potrafi przejąć na nim kontrolę

* jednoczesne wystąpienie kilku stresorów dodatkowo pogarsza sytuację

* Pynoos i in. (1987) – badania zachowania i objawów stresu u dzieci uczęszczających do szkoły, w której na boisku miała miejsce strzelanina: objawy stresu nasilają się u bezpośrednich uczestników dramatycznych wydarzeń


Doświadczenie kryzysu

- KRYZYS → termin odnosi się do tych sytuacji stresujących, które zbliżają się do granicy wytrzymałości jednostki lub grupy, bądź ją przekraczają. Działające wówczas stresory są tak silne, że nie skutkują stosowane zazwyczaj techniki radzenia sobie z nimi.

- STRES A URAZ → sytuacja traumatyczna (uraz) przekracza jednostkową zdolność radzenia sobie, stres natomiast nie zawsze.

- Kryzys może wystąpić pod wpływem: urazu (np. rozwodu), kataklizmu (np. powodzi) albo w następstwie wypadku bądź choroby, które wymagają zmian w dotychczasowym życiu i obrazie samego siebie.

- Według jednych szacunków w życiu przeciętnego człowieka kryzysy występują co 10 lat, według innych szacunków co 2 lata.

- Badania ankietowe Elliota (1997) na dużej próbie dorosłych Amerykanów → w życiu 72 % populacji występowały sytuacje traumatyczne.

- INTRWENCJA KRYZYSOWA → polega na udzielaniu pomocy psychologicznej w sytuacjach szczególnie ciężkiego stresu, stała się ważnym elementem praktyki terapeutycznej i prewencyjnej.


Zmiany w życiu

- Zmiany stawiają nam nowe wymagania, mogą być więc źródłem stresu. Im szybciej zachodzą zmiany, tym większy towarzyszy im stres.

- Pierwsze badania nad zmianami w życiu koncentrowały się na opracowywaniu skal, za pomocą których można by mierzyć zależność między stresem a oczekiwanymi zaburzeniami fizycznymi i psychicznymi.

- przykłady: śmierć małżonka – 100 LCU, rozwód – 73 LCU, wakacje – 13 LCU, drobny konflikt z prawem – 11 LCU)

- u osób, które w ostatnim miesiącu zgromadziły 300 lub więcej LCU, występuje znaczne prawdopodobieństwo poważnej choroby w ciągu najbliższych dwóch


- Krytyka skal do pomiaru stresu życiowego:


- Inne podejście do oceny ważnych wydarzeń życiowych: kwestionariusz wydarzeń i trudności życiowych (Life Event and Difficulty Schedule) zaproponowany przez Browna i Harrisa (1989) oraz Browna i Morana (1997) → zastosowano metodę częściowo ustrukturalizowanego wywiadu, który pozwalał umieścić wartości zmiennych dotyczących wydarzeń życiowych w jasno określonym kontekście, co zwiększało wiarygodność oceniającego, pozwala to na bardziej bezpośrednią ocenę znaczenia jakie dane wydarzenie miało na badanego (metoda bardziej czasochłonna i kosztowna, ale wyniki są najbardziej miarodajne).


Indywidualna percepcja stresora

- Ludzie różnie reagują na te same wydarzenia, różnie je odbierają i interpretują.

- Badania Clarka i in. (1997) wykazały, że osoby skłonne do napadów paniki interpretują odczucia fizyczne jako bardziej katastroficznie niż osoby, które napadów paniki nie doświadczają. Ktoś, kto czuje się bezsilny i obawia się, że nie poradzi sobie ze stresorem, mocniej odczuje negatywne skutki danej sytuacji niż ten, kto czuje się na siłach jej sprostać.

- Często powodem ciężkiego stresu bywają nieoczekiwane i nowe wymogi dostosowawcze (nie ma gotowych strategii radzenia sobie z nimi). Jednak zrozumienie natury stresującej sytuacji, przygotowanie się do niej oraz wiedza, jak długo może ona trwać, znacznie zmniejszają intensywność późniejszego stresu.

- Badania ofiar awarii nuklearnych w Czarnobylu (Kascheyev, 1990) i Three Mile Island w Pensylwanii (Baum, Gatchel i Schaeffer, 1983) → u ofiar typowe było odczuwanie wysokiego poziomu stresu, obniżenie sprawności funkcjonowania psychicznego, odczuwanie skutków fizycznych jak wysokie ciśnienie krwi.

- Niekiedy pod wpływem stresora dochodzi do zacieśniania więzy rodzinnych, co pomaga nieco ograniczyć skutki urazu. Badania McMillana i in. (1997) wykazały, że zdolność jednostki do wyciągnięcia pewnych korzyści z adaptacji do skutków katastrofy częściowo zależy od rodzaju tej katastrofy (najbardziej „korzystną” okazało się niszczycielskie tornado).


Indywidualna tolerancja stresu

- Termin tolerancja na stres odnosi się do indywidualnej zdolności przeciwstawienia się stresowi bez poważnych konsekwencji.

- Ludzie różnią się indywidualną podatnością na stres. Przebyta wcześniej wielka depresja jest czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia poważnych objawów psychicznych na skutek stresu związanego z wypadkiem drogowym (Blanchard, Hickling, Taylor i Loos, 1995). Ważną rolę dla indywidualnej zdolności do radzenia sobie ze stresem odgrywa także przebieg uczenia się jednostki. Wczesne doświadczenie urazu może sprawić, że dana osoba będzie podatna – lub szczególnie odporna – na poszczególne stresory.


Brak możliwości zewnętrznych i wsparcia społecznego

- Stresor staje się o wiele silniejszy przy braku wsparcia zewnętrznego, moralnego lub materialnego, maleją natomiast indywidualne możliwości radzenia sobie z nim. Istnieją poważne przesłanki, by stwierdzić, że pozytywne więzi rodzinne i społeczne łagodzą wpływ stresu, a nawet zmniejszają liczbę zachorowań i przedwczesnych zgonów (Monroe, Steiner, 1986).

- Badania przeprowadzone w Chinach pokazały, że problemy międzyludzkie są najczęściej wymienianymi stresorami życia codziennego, a osoby samotne odczuwają silniejszy stres w sytuacjach rozwodu czy śmierci partnera niż osoby otoczone troską ze strony bliskich (Zheng, Lin, 1994).

- Uważa się, że zmniejszenie oddziaływania ciężkiego stresora zmniejsza zarazem fizyczne i psychiczne czynniki pogarszające nastrój (wdowcy uczęszczający do kościoła cierpią na depresję rzadziej niż ci, którzy tam nie chodzą, chociaż depresja częściej dotyka wdowców niż wdowy – Siegel i Kuykendall, 1990).

- Osoba, na którą ujemnie oddziałują członkowie rodziny przeżywający trudne chwile (np. cierpiący na przewlekłą chorobę) jest narażona na silniejszy stres niż ktoś, kto ma zdrowego psychicznie partnera (Yager, Grant, Bolus, 1984).

- W wielu kulturach spotykamy specyficzne rytuały lub sposoby postępowania pomagające w uporaniu się z określonymi rodzajami stresu (np. obrzędy wspierające osoby pogrążone w żałobie, spowiedź i rozgrzeszenie pomagające osobom cierpiącym z powodu poczucia winy i wyrzutów sumienia).

- Poziom stresu wynika z interakcji między rodzajem stresora a indywidualnymi zasobami, pozwalającymi radzić sobie z sytuacją.


RADZENIE SOBIE ZE STRESEM

- Osoba, która w przeszłości skutecznie poradziła sobie z przeciwnościami losu, będzie lepiej przystosowana do stawienia im czoła w przyszłości (Major i in., 1997).

- Każda reakcja na stres jest wypadkową wewnętrznych strategii i zewnętrznych uwarunkowań.

- Istnieją trzy współoddziaływające na siebie poziomy związane z radzeniem sobie ze stresem:

  1. Na poziomie biologicznym dysponujemy systemem odpornościowym i mechanizmami odnowy.

  2. Na poziomie psychicznym i międzyludzkim – nabytymi wzorami radzenia sobie, mechanizmami obronnymi oraz wsparciem ze strony rodziny i przyjaciół.

  3. Na poziomie społeczno – kulturowym wspierają nas zasoby grup, takich jak związki zawodowe, organizacje religijne.

- Niepowodzenie wysiłków w radzeniu sobie na jednym z tych poziomów poważnie zwiększa podatność na niepowodzenia na pozostałych.

- Radząc sobie ze stresem, musimy stawić czoło dwóm wyzwaniom:

  1. sprostać wymaganiom stresora

  2. ustrzec się przed zaburzeniami i dezorganizacją psychiczną


Radzenie sobie zorientowane na zadanie – ma miejsce w sytuacji, gdy czujemy się na siłach, aby dać sobie radę w stresujących sytuacjach. Nasze zachowanie jej wówczas skoncentrowane przede wszystkim na sprostaniu wymogom stresora. Reakcja ukierunkowana na zadanie może prowadzić do dokonania zmian w samym sobie, we własnym otoczeniu lub w obu jednocześnie.


Radzenie sobie zorientowane na obronę – ma miejsce, gdy stresor wywołuje poważne poczucie zagrożenia. Nasze postępowanie będzie miało na celu obronę własnej osoby przed zranieniem i dezorganizacją. Osoba reagująca w ten sposób zapomina na ogół o bardziej skutecznych działaniach zorientowanych na zadanie i koncentruje się na krokach zmierzających do zachowania integralności Ja. Działanie te często bywają nieodpowiednie i prowadzą do porażki.

- Dwa podstawowe rodzaje reakcji obronnych:

- Nadużywanie mechanizmów obronnych ego, gdy stają się one dominującym sposobem radzenia sobie ze stresorami, powoduje zaburzenia adaptacji (Erikson, Feldman, Shirley, Steiner, 1996).


ODDZIAŁYWANIE CIĘŻKIEGO STRESU

- Dekompensacja osobowości/dekompensacja psychiczna → zmniejszenie możliwości adaptacji; zdarza się, że dana osoba nie jest w stanie zaadoptować się do sytuacji, co może obniżyć jej zdolność do radzenia sobie z przyszłymi wydarzeniami i ostatecznie doprowadzić do załamania.

- Ostry stres może prowadzić do:

- Organizm koncentrujące się na przeciwstawianiu się jednemu poważnemu stresorowi ma tym samym mniejszą tolerancję na inne.

- Selye wykazał, że postępujące po sobie bodźce mogą doprowadzić do śmierci zwierzęcia, Okazuje się, że organizm ma ograniczone środki radzenia sobie.

- Homeostaza (termin opisany przez fizjologa W.B. Cannona) – stan równowagi, w którym znajduje się organizm w sytuacji zaspokojenia wszystkich podstawowych potrzeb biologicznych. Stres wytrąca organizm z homeostatycznej równowagi.

- Allostaza - proces przystosowania i osiągania równowagi przez organizm. Dla sprostania wymogom stresora organizm używa adrenaliny, mobilizując zasoby fizyczne. Przedłużający się stres utrzymuje organizm w stanie ciągłej mobilizacji, która trwa, nawet gdy nie ma już takiej potrzeby. Taka mobilizacja, która może doprowadzić do wyniszczenia organizmu to obciążenie allostatyczne.

- Przedłużający się stres prowadzi do patologicznej nadwrażliwości na stresory (reakcja typu „przebrana miarka”) albo do patologicznej niewrażliwości na stresory (co objawia się utratą nadziei i skrajną apatią).

Biologiczne następstwa stresu

- Selye → zespół uogólnionej adaptacji (model pomaga zrozumieć przebieg biologicznej dekompensacji w warunkach nadmiernego stresu); reakcja organizmu na nadmierny stres przebiega w trzech głównych fazach:

  1. reakcja alarmowa – polegająca na postawieniu w stan gotowości sił obronnych organizmu poprzez aktywację układu wegetatywnego

  2. reakcja adaptacyjna – w tej fazie adaptacja biologiczna pochłania najwięcej zasobów organizmu

  3. reakcja wyczerpania – rezerwy są w niej nadwyrężone i organizm traci zdolność do obrony, dalsze narażenie na stres prowadzi do choroby, a nawet śmierci


Stres i współczulny układ nerwowy

- Badania Cannona (1915) - ważną rolę w reakcji na stres lub zagrożenie odgrywa układ współczulny.

- W momentach zagrożenia układ współczulny pobudza do wydzielania adrenaliny i przygotowuje organizm do reakcji ucieczki lub walki:

- Każde zetknięcie ze stresorem pozostawia nieusuwalne blizny, ponieważ zużywa się zasoby adaptacyjne, których nie można uzupełnić. Nawet minimalny ubytek energii sumuje się i w wyniku tego dodawania otrzymujemy to, co nazywamy starzeniem się (Selye, 1976)

- Badania skutków długo utrzymującego się stresu:


Stres a układ odpornościowy

- Cacioppo, 1994 → stres poprzez działanie na oś podwzgórze – przysadka nadnercza może doprowadzić do osłabienia układu odpornościowego, czyniąc organizm podatnym na choroby, na które jest on normalnie odporny.

- Psychoneuroimmunologia zajmuje się badaniem wpływu stresu na układ odpornościowy.

- Wiele badań pokazało powiązanie między stresem i występowaniem skrajanych stanów emocjonalnych, jak rozwód, separacja, rozpacz, stres egzaminacyjny.

- Wydaje się, że stres wpływa na nasz układ odpornościowy poprzez podwyższenie poziomu kortykosteroidów, co zmniejsza metabolizm limfocytów i odporność na choroby, choć mechanizm jego działania jest zupełnie nieznany. W wielu badaniach stwierdzono obniżenie poziomu kortyzolu, a nie jego podwyższenie, co przewidywał model Sylye’a (być może powyższą niespójność wyników można tłumaczyć habituacją lub hiperaktywnością organizmu przystosowanego do stresu).


Psychologiczne następstwa długotrwałego stresu

- Opis dekompensacji osobowości pod wpływem urazu:

  1. Alarm i mobilizacja

  1. Adaptacja

  1. Wyczerpanie


- Zespół stresu pourazowego (Post –Traumatic Stress Disorder, PTSD) → jest to zaburzenie, do występowania którego niezbędne jest konkretne wydarzenie wyzwalające (bardzo silny stresor), charakteryzuje się występowaniem silnego strachu, uczucia bezradności lub przerażenie.


Zaburzenia przystosowania: reakcja na stresory życia codziennego

- ZABURZENIA PRZYSTOSOWANIA → możemy o nim mówić, gdy reakcja na pospolite stresory takie jak ślub, rozwód, narodziny dziecka, świadczy o braku adaptacji i pojawia się w okresie 3 miesięcy od ich zadziałania, o złej adaptacji świadczą reakcje nieproporcjonalne do działania stresora, w przypadku zaburzenia przystosowania reakcje takie zmniejszają się lub przemijają, gdy:

- Zaburzenie przystosowania to prawdopodobnie najmniej piętnująca i najłagodniejsza diagnoza, jaką terapeuta może postawić pacjentowi.


- Przykład stresorów, które wywołują zaburzenie przystosowania:


Zespół stresu pourazowego: reakcje na katastrofy

- Badania przeprowadzone w Izraelu (Brom, Kleber, Hofman, 1993) → 10% osób, które przeżyły poważny wypadek drogowy wykazywało objawy PTSD w okresie od jednego do sześciu miesięcy po wypadku.

- Badania ankietowe (Breslau i in., 1991) → 4/10 Amerykanów przez 35. rokiem życia zetknęło się z poważnymi wydarzeniami traumatycznymi, a 9% młodych dorosłych osób spełniało kryteria diagnostyczne dla PTSD.

- PTSD charakteryzuje się następującymi objawami:


Rozróżnienie między ostrą reakcją na stres a PTSD

- Zespół stresu ostrego występuje w okresie 4 tygodni od traumatycznego doświadczenia, trwa nie krócej niż 2 dni oraz nie dłużej niż 4 tygodnie. Jeśli objawy utrzymują się dłużej właściwym rozpoznaniem będzie PTSD.

- Tabele 4.2 i 4.3 str. 222 -223 – dokładne rozróżnienie wg kryteriów DSM – IV

- Reakcja ostra PTSD ma miejsce, gdy objawy pojawiają się w ciągu 6 miesięcy po urazie.

- Reakcja opóźniona PTSD – objawy pojawiają się później niż po 6 miesiącach.

- Reakcja musi trwać przynajmniej 1 miesiąc, abyśmy mogli postawić diagnozę PTSD.


- Zespół katastrofy → reakcja charakterystyczna dla wielu ofiar wielkich katastrof, które pociągnęły za sobą znaczne straty lub wywołały znaczne cierpienia. Początkowa reakcja ofiary składa się zazwyczaj z trzech faz:

  1. Fazy szoku – ofiara jest oszołomiona, zamroczona, apatyczna.

  2. Fazy podatności – ofiara jest pasywna, uległa namowom i skłonna jest słuchać rad ekip ratunkowych.

  3. Fazy powrotu do zdrowia – ofiara może odczuwać napięcie i objawy, wskazuje objawy ogólnego lęku, stopniowo jednak odzyskuje równowagę psychiczną, może odczuwać potrzebę ciągłego opowiadania o tragicznych wydarzeniach. W tej fazie może wystąpić PTSD. Powtarzające się koszmary senne i potrzeba opowiadania zdają się być mechanizmami zmniejszającymi lęk i „odczulającymi”. Napięcie i wrażliwość są trwałymi pozostałościami reakcji szokowej.

- W niektórych przypadkach obraz kliniczny jest jeszcze bardziej złożony, gdyż mogą pojawić się w nim silny smutek, depresja, poczucie winy, jeśli osoba uważa, że swoją nieudolnością przyczyniła się do śmierci bliskich w katastrofie.

- Wyniki pracy porównawczej i przeglądowej dotyczącej wszystkich opublikowanych badań katastrof, które podają liczby stwierdzonych przypadków zaburzeń po przeżyciu katastrofy → średnio 17% wszystkich ofiar miało problemy z przystosowaniem psychicznym.


PRZYCZYNY PTSD

- Niektóre badania zdają się wskazywać, że podatność na stres spowodowany silnymi stresorami zależy od osobowości. Przy wysokim ryzyku urazu o różnorodności reakcji na stres stanowi sam charakter stresora.

- Prawdopodobieństwo wystąpienia PTSD wydaje się większe u kobiet niż u mężczyzn.

- Każdy ma własną granicę wytrzymałości – przeciętny człowiek przy odpowiednio wysokim poziomie stresu zareaguje na dramatyczne wydarzenie krótko lub długotrwałymi problemami psychicznymi.

- We wszystkich przypadkach strach wynikający z dramatycznego przeżycia wydaje się być podstawową przyczyną PTSD. Ważne jest, aby zaraz po traumatycznym doświadczeniu została podjęta psychoterapia, która przeciwdziała utrwaleniu się uwarunkowania strachem i pomaga w adaptacji do nowej rzeczywistości.


Uraz spowodowany gwałtem

- W większości przypadków ofiarami gwałtu są kobiety; gwałt jest też wśród nich główną przyczyną PTSD.

- Jeśli mamy do czynienia z gwałtem dokonanym przez nieznanego człowieka, to ofiara jest narażona na silny Stach, obrażenia cielesne, a nawet śmierć. W przypadku gwałtu dokonanego przez osobę znaną ofierze reakcja bywa nieco inna: ofiara odczuwa nie tylko strach, ale ma też świadomość zdrady, której dopuścił się ktoś, komu ufała, czuje się przez to bardziej odpowiedzialna za to, co się stało i może mieć silniejsze poczucie winy.

- Wiek i warunki życiowe ofiary również mają wpływ na jej reakcję. U małych dzieci gwałt może prowadzić do urazów i dezorientacji seksualnej, zwłaszcza jeśli nakłania się jest do zapomnienia o tym doświadczeniu, bez szczegółowego omówienia go wcześniej. U młodych kobiet gwałt może zaostrzyć typowe w tej grupie wiekowej konflikty: między potrzebą niezależności, a lękiem przed separacją. U kobiet zamężnych problemem jest wyjaśnienie ich doświadczeń dzieciom, czasem uczucie bezradności i rezygnacji uniemożliwia im chwilowo opiekę nad dziećmi. Małżonkowie i partnerzy niewykazujący zrozumienia dla przeżyć kobiety mogą swoim zachowaniem niekorzystnie wpływać na proces przystosowania u ofiar gwałtu.

- McCann i in. (1988) → zgwałcone kobiety odczuwają skutki gwałtu w pięciu obszarach funkcjonowania:

1) zaburzenia fizyczne (nadmierne pobudzenie lub niepokój, czyli typowe objawy PTSD)

  1. problemy emocjonalne (lęk, obniżenie nastroju, niska samoocena)

  2. zaburzenia funkcji poznawczych łącznie z zaburzeniem koncentracji i natręctwami myślowymi

  3. zachowania nietypowe (agresja, zachowania antyspołeczne i nadużywanie substancji psychoaktywnych)

  4. problemy seksualne, problemy w kontaktach intymnych, dalsza wiktymizacja (w kontaktach seksualnych kobiety miały poczucie, że są ofiarami)


Radzenie sobie ze skutkami gwałtu

- Fazy reakcji kobiet na uraz spowodowany gwałtem:

  1. Faza antycypacji - rozpoczyna się przed samym aktem gwałtu, gdy ofiara uświadamia sobie grożące niebezpieczeństwo.

  2. Faza ataku – rozpoczyna się wraz z uświadomieniem sobie przez ofiarę, że ostatecznie dojdzie do gwałtu, pierwszą reakcją jest zwykle silna obawa o życie. Przypominając sobie później swoje zachowanie osoba może się winić, że nie zareagowała w sposób bardziej skuteczny.

  3. Faza odreagowywania urazu ‐ rozpoczyna się natychmiast po gwałcie.

  1. reakcja ekspresyjna – uczucie strachu i lęku objawiało się płaczem, szlochem i niepokojem

  2. reakcja kontrolowana – pozory spokoju, przytłumienia i samokontroli zdawały się maskować uczucia

  1. Faza rekonstrukcji – rozpoczyna się, gdy ofiara zaczyna się przygotowywać do opuszczenia izby przyjęć, a kończy się dopiero wiele miesięcy później, gdy stres gwałtu został już „oswojony”. Typowe dla tej fazy są:

- działania obronne takie jak zmiana miejsca zamieszkania lub numeru telefonu

- koszmary nocne, w których ofiara często na nowo przeżywa gwałt (w miarę zbliżania się do momentu „oswojenia” doświadczenia treść snów ulega zmianie – w końcu we śnie udaje się ofierze obronić)

- bezpośrednio po gwałcie często pojawiają się fobie (np. lęk przed otwartą przestrzenią, zamkniętym pomieszczeniem – w zależności od tego, gdzie został dokonany gwałt)


Następstwa długotrwałe (to, czy ofiara będzie je odczuwać zależy w dużej mierze od jej umiejętności radzenia sobie w przeszłości i poziomu jej psychicznego funkcjonowania)

- Kobieta, które przed gwałtem była dobrze przystosowana z reguły powraca do równowagi, ale u kobiet, które wcześniej miały problemy psychiczne, może on przyczynić się do ujawnienia się poważnych chorób psychicznych.

- Przebieg rekonwalescencji zależy od postrzegania przez ofiarę gwałtu własnej możliwości kontrolowania przyszłych wydarzeń. Kobiety, które przypisywały sobie winę wolniej powracały do zdrowia niż te, które uważały, że prawdopodobieństwo powtórzenia się takiego wydarzenia w przyszłości jest niewielkie.


Poradnictwo dla ofiar gwałtów – ważna rola organizacji kobiecych w tworzeniu wyspecjalizowanych form pomocy takich jak: „gorące linie”, ośrodki pomocy kryzysowej, gdzie przeszkolone osoby udzielają wsparcia zarówno indywidualnie, jak i grupowo, ofiary często mogą także liczyć na pomoc wolontariusza, który towarzyszy im w szpitalu czy na policji.


Uraz kombatanta wojennego

- W czasie I wojny światowej reakcje spowodowane urazem wywołanym działaniami wojennymi określano mianem „szoku ostrzału” (termin ten wprowadził w 1919 roku brytyjski patolog płk Mott).

- Podczas II wojny światowej objawy szoku wywołanego walką nazywano „zmęczeniem operacyjnym” lub „nerwicą wojenną”, a terminy „zmęczenie walką” lub „wyczerpanie walką” przyjęły się dopiero w czasie wojen w Korei i Wietnamie.


Obraz kliniczny stresu związanego z walką

- Charakterystyczne objawy stresu związanego z walką różnią się zasadniczo w zależności od rodzaju służby wojskowej, charakteru i intensywności dramatycznego przeżycia oraz osobowości jednostki.

- Badanie polegające na ocenianiu wypowiedzi 251 weteranów wojny w Wietnamie (Laufer i in., 1985) → wyodrębniono 3 rodzaje przeżywanego stresu:

  1. udział w walce

  2. narażenie na brutalną przemoc w walce

  3. stosowanie brutalnej przemocy w walce

Wyniki pokazują, że objawy PTSD, łącznie z natrętnymi wyobrażeniami i nadmiernym pobudzeniem, odrętwieniem i zaburzeniem procesu poznawczego, związane są z narażeniem na przemoc w czasie walki.

- Najbardziej rzucające się w oczy objawy PTSD u żołnierzy to: zwiększona wrażliwość i rozdrażnienie, zaburzenia snu i często powtarzające się koszmary nocne, uczucie gniewu i problemy z jego opanowaniem, obezwładniający lęk.


Jeńcy wojenni i ocalali z masowej zagłady

- Jednym z najbardziej dokuczliwych i uporczywie stresujących doświadczeń wojennych jest pobyt w obozie jenieckim (ok. 40% amerykańskich żołnierzy wziętych do niewoli przez Japończyków w czasie II wojny światowej zmarło w obozach jenieckich, odsetek był jeszcze większo wśród więźniów hitlerowskich obozów koncentracyjnych).

- Osoby, którym udało się przeżyć przypłaciły niewolę trwałym uszczerbkiem na zdrowiu fizycznym i psychicznym (objawy obejmowały: lęk, bezsenność, depresję, koszmary senne, obniżenie potencji i biegunkę czynnościową).

- Jeńcy wojenni powracający do domu często maskowali uraz psychiczny uczuciami radości, ale mimo wszystko charakteryzowała ich:

- Badanie polegające na wywiadach ze sporą grupą jeńców wojennych (Engdahl i in., 1993) → w ciągu roku od wyjścia na wolność połowa z nich wykazywała wszystkie objawy PTSD, u prawie 1/3 można było rozpoznać symptomy PTSD jeszcze 40 czy 50 lat później.

- Wolff (1960) → wśród jeńców wojennych powracających z rejonu Pacyfiku umieralność na gruźlicę w ciągu pierwszych sześciu lat po powrocie w porównaniu z przeciętną statystyczną umieralnością populacji była dziewięciokrotnie wyższa, czterokrotnie wyższa byłą w przypadku chorób układu pokarmowego, ponad dwukrotnie wyższa z powodu nowotworu, chorób serca i samobójstw, a trzykrotnie wyższa w wyniku tragicznych wypadków.



Przyczyny stresu pola walki


Temperament

– Przypuszczalnie na adaptację żołnierza do stresu pola walki ma wpływ wrodzony temperament, wrażliwość i energia. Stałe napięcie emocjonalne w połączeniu z innymi częstymi niedogodnościami wystawiają na próbę fizyczną i emocjonalną odporność żołnierza.


Czynniki psychospołeczne

- Należą do nich: ograniczenie wolności osobistej, wszelkiego rodzaju frustracje oraz rozłąka z bliskimi i z domem rodzinnym. Główną rolę odgrywają stresy wynikające z udziału w bitwie: ciągły strach, nieprzewidywalne i na ogół niedające się kontrolować okoliczności, konieczność zabijania oraz stałe przebywanie w trudnych warunkach.

- Ważne są także cechy osobowości np. niedojrzałość emocjonalna spowodowana nadopiekuńczością rodziców czyni żołnierza bardziej podatnym na stres.

Czynniki społeczno – kulturowe

- Zaliczmy do nich: zrozumienie i akceptację celu wojny, identyfikację i solidarność z oddziałem, morale oddziału oraz umiejętności dowódcy.

- Wydaje się, że podatność żołnierza na stres pourazowy zwiększa się, jeśli po wojnie wraca on do środowiska, które go nie akceptuje.


Odległe w czasie skutki PTSD

- Zdarza się, że u żołnierzy doświadczających wyczerpania walką utrzymują się trwałe objawy PTSD. W niektórych zaobserwowana odroczony stres pourazowy dopiero po powrocie do domu. Jednak charakter i zasięg odroczonego zespołu stresu pourazowego budzi pewne kontrowersje – objawów nie można jednoznacznie przypisać stresowi pola walki, ponieważ żołnierze mogli mieć inne poważne problemy przystosowawcze, mogą także swoje aktualne problemy wyjaśniać wydarzeniami z przeszłości.


Poważne zagrożenie osobistego bezpieczeństwa

- Trzy rodzaje traumatycznych sytuacji:

  1. Wymuszona emigracja – uchodźcy o niskim poczuciu własnej wartości mają najpoważniejsze trudności z przystosowaniem się do nowej kultury; wielu dorosłych emigrantów zmuszonych do porzucenia domu odczuwa wysoki poziom stresu, na jeszcze większy stres narażone są dzieci.

  2. Status zakładnika – taka sytuacja może powodować u ofiar silne objawy nieprzystosowania psychicznego.

  3. Tortury – problemy będące następstwem tortur dotyczą wielu objawów:

- Basoglu i in., (1994) → porównanie 55 byłych tureckich więźniów – działaczy politycznych, którzy byli torturowani z 55 działaczami politycznymi, którzy nie byli torturowani: „Psychiczne przygotowanie na tortury, świadomość tego, co ma nastąpić, oddanie sprawie, odporność na stres pourazowy nabyta w wyniku wcześniejszych doświadczeń i silne poparcie społeczne zdają się chronić ofiary tortur przed PTSD”.


LECZNIE ZABURZEŃ STRESOWYCH I ZAPOBIEGANIE IM

- Leczenie zaburzeń psychicznych wywołanych stresem jest tym skuteczniejsze nim wcześniej rozpocznie się terapię. Farmakoterapia daje najlepsze rezultaty w połączenie z psychoterapią.


Zapobieganie stresowi i zmniejszanie go

- Trening odporności na stres (zastosowanie technik poznawczo – behawioralnych) → polega na przygotowaniu ludzi do zmierzenia się z nieoczekiwanymi sytuacjami przez zmianę tego, co mówią sobie w danej sytuacji jeszcze zanim ona zaistnieje. Proces przebiega w trzech etapach:


Leczenie symptomów PTSD

- Leki → środki przeciwdepresyjne są czasem pomocne w zwalczaniu takich objawów jak depresja, natręctwa i unikanie. Objawy te ulegają wahaniom w krótkich okresach czasu, dlatego konieczna jest uważna kontrola działania oraz dozowania leków.

- Interwencja kryzysowa → polega na udzielaniu ofiarom katastrof wsparcia emocjonalnego i zachęcaniu ich do opowiadania o tym, co przeżyły.

- Terapia bezpośrednia → jest oparta na technikach behawioralnych; jednostkę ponownie poddaje się działaniu bodźców, które spowodowały lęk lub towarzyszyły traumatycznemu wydarzeniu (ćwiczenia relaksacyjne i trening asertywności mogą również skutecznie pomóc przezwyciężyć lęk).


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron