Nastawianie wysokościomierzy

Procedury nastawienia wysokościomierzy opisują metodę zapewniania odpowiedniej pionowej separacji między statkami powietrznymi oraz przewyższenia nad terenem podczas wszystkich faz lotu. Odpowiednie przewyższenie nad terenem może być utrzymane, w zależności od urządzeń dostępnych w danej przestrzeni i na danym obszarze. Załogi statków powietrznych powinny być także świadome wpływu zmian temperatury, ciśnienia, wiatru i terenu nad którym przelatują na działanie wysokościomierzy. Niska temperatura w terenie górzystym powoduje, iż odczyt jest zawyżony a statek powietrzny w rzeczywistości znajduję się niżej.

Fot. BLMW

Definicje

POZIOM (Level) – wyrażenie ogólne odnoszące się do pozycji statku powietrznego w locie w płaszczyźnie pionowej i oznaczające zarówno wysokość względną, wysokość bezwzględną jak i poziom lotu.

POZIOM LOTU (Flight Level) – powierzchnia o stałym ciśnieniu atmosferycznym odniesiona do szczególnej wartości ciśnienia atmosferycznego 1013,2 hektopaskala (hPa) i oddzielona od innych takich powierzchni określonymi różnicami ciśnienia.

POZIOM PRZELOTU (Cruising Level) – poziom utrzymywany podczas znacznej części lotu.

WYSOKOŚĆ BEZWZGLĘDNA (Altitude) – odległość pionowa poziomu, punktu lub przedmiotu rozpatrywanego jako punkt, mierzona od średniego poziomu morza (MSL).

WYSOKOŚĆ WZGLĘDNA (Height) – odległość pionowa poziomu, punktu lub przedmiotu rozpatrywanego jako punkt, mierzona od określonego poziomu odniesienia.

POZIOM PRZEJŚCIOWY (Transition Level) – najniższy poziom lotu, jaki można wykorzystać powyżej wysokości bezwzględnej przejściowej.

WYSOKOŚĆ BEZWZGLĘDNA PRZEJŚCIOWA (Transition altitude) – wysokość bezwzględna, na i poniżej której pozycja statku powietrznego w płaszczyźnie pionowej jest określana w odniesieniu do wysokości bezwzględnych.

QNH – jest to nastawienie ruchomej skali wysokościomierza znajdującego się na ziemi tak, aby wskazywał elewację miejsca.

QFE – jest to ciśnienie atmosferyczne na poziomie lotniska lub na progu drogi startowej w użyciu.

QNE – standardowe ciśnienie na uśrednionym poziomie morza wynoszące 1013,25 hPa, przy ustawieniu na ziemi ciśnienia QNE wartość wysokości wynosi "zero".

Wysokościomierz barometryczny wyskalowany według atmosfery wzorcowej:
a) będzie wskazywał wysokość bezwzględną – jeżeli został nastawiony na ciśnienie QNH;
b) wysokość względną nad podstawą odniesienia QFE – jeżeli został nastawiony na ciśnienie QFE;
c) może być wykorzystany w celu określenia poziomów lotów – jeżeli został nastawiony na ciśnienie 1013,2 hPa.

Wyrażenia "wysokość względna" i "wysokość bezwzględna" oznaczają wysokości uzyskane przez pomiar ciśnienia, a nie wysokości geometryczne względne i bezwzględne.


Nastawienie wysokościomierzy

W FIR-Warszawa w lotach na i poniżej wysokości bezwzględne przejściowej tj. 2000 m (6500 stóp) obowiązuje nastawienie wysokościomierzy na ciśnienie QNH. Wartości ciśnienia podawane są przez organy ATS w hPa a na życzenie dowódcy załogi w mmHg. Wartość QNH powinna być podana załodze statku powietrznego w zezwoleniu na kołowanie przed startem oraz w zezwoleniach na podejście i lądowanie. Na żądanie dowódcy załogi lotniskowy organ służby ruchu lotniczego podaje ciśnienie QFE odniesione do progu drogi startowej (podejścia precyzyjne) lub odniesione do wzniesienia lotniska (podejścia nieprecyzyjne).

Dla zapewnienia odpowiedniej separacji poniżej wysokości bezwzględnej przejściowej w ramach służby informacji powietrznej, organy FIS podają bezwzględne wysokości lotów. Na lotniskach wojskowych i w strefach tych lotnisk MATZ obowiązuje nastawienie wysokościomierzy na QNH, chyba że lokalne procedury opisane w INOP lotniska stanowią inaczej.

Dla podejścia i lądowania na platformie wiertniczej wysokościomierz może być nastawiony na ciśnienie atmosferyczne na platformie, a wysokość lotu może być wyrażana jako wysokość nad tą platformą.

Dowódcy statków powietrznych wykonujących loty w sąsiedztwie dróg lotniczych, TMA, CTR mają obowiązek nawiązania łączności z organem ATS w celu nastawienia wysokościomierza zgodnie z otrzymanymi instrukcjami.

W całym FIR Warszawa obowiązuje jeden poziom przejściowy. W zależności od rozkładu ciśnienia atmosferycznego poziom ten będzie ustalony przez szefa zmiany kontroli obszaru na FL 80 lub FL 90.

Tabela poziomów przelotu znajduje się w AIP-Polska oraz Załączniku nr 2 do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym "Przepisy ruchu lotniczego".


Procedury

Pozycję statku powietrznego w płaszczyźnie pionowej, gdy ten znajduje się na wysokości bezwzględnej przejściowej lub niżej, należy wyrażać jako wysokość bezwzględną.

Pozycję w płaszczyźnie pionowej statku powietrznego na i powyżej poziomu przejściowego należy wyrażać jako poziomy lotu. Terminologia ta ma zastosowanie podczas:
a) wznoszenia;
b) lotu trasowego;
c) podejścia i lądowania.

Nie wyklucza to możliwości wykorzystania przez pilota wartości QFE do określenia przewyższenia nad terenem podczas podejścia końcowego do drogi startowej.

Podczas przechodzenia przez warstwę przejściową pozycję statku powietrznego w płaszczyźnie pionowej należy wyrażać:
a) jako poziomy lotu podczas wznoszenia oraz
b) jako wysokości bezwzględne podczas zniżania.

Nie wykonuje się lotu poziomego w warstwie przejściowej tj. od 6500 QNH do wysokości poniżej poziomu przejściowego. Najniższym dostępnym poziomem lotu jest poziom przejściowy.


Regiony nastawienia

W celu uzupełnienia aktualnego ciśnienia QNH wykorzystywanego dla potrzeb ruchu lotniczego w rejonie kontrolowanym lotniska (TMA) i pod nim, FIR WARSZAWA został podzielony na Regiony Nastawienia Wysokościomierzy (RNW), przedstawione w GEN 3.7.1, tab. 4. Dla każdego obliczane jest najniższe QNH z jednogodzinnym krokiem czasowym.

W sytuacjach awaryjnych (dotyczy możliwości opracowywania standardowych informacji meteorologicznych) podawane są najniższe QNH dla rejonów 18 (obszar na północ od równoleżnika 53°), 19 (obszar pomiędzy równoleżnikami 51° - 53°) i 20 (obszar na południe od równoleżnika 51°).


Korekty

Dowódca statku powietrznego jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo operacji i bezpieczeństwo samolotu oraz bezpieczeństwo wszystkich osób znajdujących się na pokładzie w czasie lotu. Obejmuje to odpowiedzialność za przewyższenie nad przeszkodami z wyjątkiem lotu IFR, który jest wektorowany radarowo.

Podczas lotu wektorowanego radarowo, organ kontroli ruchu lotniczego może przypisać minimalne wysokości bezwzględne wektorowania radarowego /MSVA/, które są poniżej minimalnej sektorowej wysokości bezwzględnej /MSA/. Wysokości MSVA zapewniają przewyższenie nad przeszkodami przez cały czas, do momentu aż pilot przejmie z powrotem nawigację.


Korekta ciśnienia

Jeżeli statek powietrzny otrzymał zezwolenie kontroli ruchu lotniczego na wysokość bezwzględną, którą dowódca SP uważa za nie do przyjęcia z powodu niskiej temperatury, wtedy powinien zażądać wyższej wysokości.

W odniesieniu do lotów IFR w przestrzeni niekontrolowanej, określenie najniższego stosowanego poziomu lotu należy do dowódcy SP.

Wykonując lot na poziomach z wysokościomierzem nastawionym na wartość QNE, minimalna bezpieczna wysokość bezwzględna musi być skorygowana w zależności od odchyleń ciśnienia, kiedy ciśnienie jest niższe od atmosfery wzorcowej. Właściwa korekta wynosi 10 m (30 ft) na hPa poniżej 1013 hPa. Ewentualnie korektę można uzyskać ze standardowych wykresów i tabel korekcyjnych.

Używając ustawienia wysokościomierza QNH lub QFE (podających odpowiednio wysokość bezwzględną lub względną powyżej danych z QFE), korekta ciśnienia nie jest wymagana.


Korekta temperatury

Obliczone minimalne wysokości bezwzględne/względne muszą zostać skorygowane, gdy temperatura otoczenia na powierzchni jest dużo niższa od prognozowanej przez atmosferę wzorcową. W takich warunkach średnia korekta wynosi 4 proc. zwiększenia wysokości względnej na każde 10° C poniżej atmosfery wzorcowej zmierzonej w miejscu nastawienia wysokościomierza. Jest to bezpieczne dla wszystkich wysokości względnych miejsca nastawienia wysokościomierza przy temperaturach powyżej -15°C.

Tabela korekt temperatury a także inne korekty wysokościomierza omówione zostały w rozdz. 4 "Procedury-Operacje Statków Powietrznych -Tom I" Doc 8168.


Warto pamiętać, że:

1. Wartości wysokości poziomów lotu są umowne, ponieważ przy odpowiednim ciśnieniu powyżej i poniżej 1013,25 hPa, poziom lotu FL80 może znajdować się na wysokości np. 6500 ft przy ciśnieniu atmosferycznym 959 hPa albo 9000 ft przy ciśnieniu 1050 hPa,. Nigdy jednak nie ma to wpływu na ustaloną wartość separacji pomiędzy poziomami, gdyż poziomy lotu "wędrują albo w górę albo w dół jak szczeble rozsuwanej drabiny" a przestrzeń pomiędzy nimi czyli separacja pozostaje taka sama.

2. Wykonując lot z ośrodka o wyższym ciśnieniu atmosferycznym do ośrodka o niższym ciśnieniu, bez właściwej zmiany ciśnienia QNH, wysokościomierz pokaże wyższą niż w rzeczywistości wysokość o ok. 10 m na każdy 1 hPa różnicy w ustawionym i rzeczywistym ciśnieniu i odwrotnie lecąc z ośrodka o niższym ciśnieniu do obszaru o wyższym ciśnieniu.

3. Jeżeli wysokościomierz jest ustawiony na ciśnienie niższe niż w rzeczywistości, to pokaże wysokość wyższą niż ta na której wykonywany jest lot i odwrotnie.