Prawo finansowe, wykład 1, 24-02, dr. Mikos-Sitek

Zagadnienia ogólne finansów publicznych

• Definicja finansów publicznych. Definiowanie opiera się na dwóch mechanizmach, które są ich podstawą. Mamy definicję normatywną finansów publicznych – w ustawie o finansach publicznych (art. 3) z 2009 roku (trzecia z kolei tego typu ustawa) – ustawy o finansach są to regulacje cykliczne, bo finanse publiczne szybko się zmieniają. Pierwsza była ustawa z 1989, druga z 2005. Te regulacje zawsze obowiązują od 1 stycznia roku, bo regulują kwestie związane z prawem budżetowym. Od II WŚ były w Polsce uchwalane regularnie regulacje, ale wcześniej nazywano je „prawem budżetowym” a nie „ustawami o finansach publicznych”

  • Te definicja była już w pierwszej ustawie i nie uległa zmianie w podstawowej części, ale w części uszczegóławiającej były zmiany.

  • Art. 3. Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, a w szczególności …

    • Dwa procesy: gromadzenie i rozdysponowywanie to dwa mechanizmy które są podstawa finansów publicznych. Nie wydatkowanie, a rozdysponowywanie – jest różnica w tych dwóch pojęciach.

  • … jest to gromadzenie dochodów i przychodów publicznych, wydatkowanie środków publicznych, …

    • mamy pamiętać, że w finansach publicznych mamy do czynienia z kategoriami różnymi: wydatki i rozchody oraz dochody i przychody. Dochód i wydatek ma zawsze charakter ostateczny, bo nie wracają w żadnej postaci do budżetu wydatki, a dochód wpływa na budżetu i to jest również ruch pieniądza w jedną stronę.  zasada niefunduszowania.

    • rozdysponowywanie – możemy np. emitować papiery wartościowe, zaciągać i udzielać pożyczek – bo nie jest to ruch pieniądza w jedną stronę, pożyczka to nie jest dochód tylko przychód – czyli ruch pieniądza w dwie strony. Rozchód to też ruch pieniądza w dwie strony. Przychód i rozchód – jak do budżetu coś wejdzie to musi wyjść, a jak wyjdzie to musi wrócić.

  • … finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, …

  • … zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne, …

  • … zarządzanie środkami publicznymi, …

  • … zarządzanie długiem publicznym, …

  • … rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

• Oprócz tej definicji jest też wiele innych:

  • definicja według Gaudemet i Molinier [czyt. godmą i molinie] - Ci dwaj napisali podręcznik opierając się na mechanizmach. Zwracali oni uwagę na to, że finanse publiczne są gałęzią prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm odnoszących się do publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami.

  • prof. Dębowska-Romanowska. Dzisiaj mówienie że finanse publiczne opierają się na tych dwóch mechanizmach to jest za mało. Definiuje ona finanse publiczne w trzech elementach:

    • mówi że finanse publiczne to zespół instytucji prawnych,

    • element zarządzania, mechanizm zarządzania w znaczeniu ekonomicznym (to właśnie proces gromadzenia i wydatkowania)

    • to realny zasób pieniężny, czyli budżet.

  • prof. Kurowski. Nie powinniśmy używać pojęcia „finanse” tylko „gospodarka finansowa” definiowana jako posługiwanie się pieniądzem.

  • prof. Ruśkowski. Finanse publiczne są to zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych. Tę definicję trzeba łączyć z 4 bardzo ważnymi mechanizmami: planowanie, ewidencja, sprawozdawczość i kontrola.

• System finansowy – prof. Harasimowicz – jest to ogół zasad i instytucji finansowych stworzonych przez obowiązujące w danym państwie i w danym czasie prawo finansowe.

• Funkcje finansów publicznych. Mamy cztery podstawowe funkcje, czyli zespół stawianych przed nimi zadań:

  • funkcja fiskalna – najstarsza historycznie, od XIV wieku – polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów przeznaczonych na realizację ich zadań. (mechanizm gromadzenia); występuje tu element przymusu przy dochodach, nie występuje on po stronie wydatków,

  • funkcja redystrybucyjna, rozdzielcza – związana z gromadzeniem środków publicznych, ale przede wszystkim z przekazywaniem czyli tym podziałem środków publicznych pomiędzy uprawnione do tego podmioty,

  • funkcja stymulacyjna – jest to funkcja oddziaływania, polega na oddziaływaniu za pomocą określonych rozwiązań i na ukierunkowaniu strumieni finansowych co ma wpływać na zachowania różnych podmiotów, (przykład podatków – preferencyjne stawki podatkowe po wojnie – przykład pozytywnego oddziaływania, negatywnego – by pozbyć się na przykład zagranicznych produktów to stosujemy wysokie cła przywozowe, 500+ - to ma też jakieś funkcje, ma przynieść jakiś rezultat),

  • funkcja ewidencyjno-kontrolna (kontrolna, informacyjna) – polega na badaniu strony finansowej procesu gospodarczego. (nie mylić kontroli finansowej a funkcji kontrolnej)

• Zakres prawa finansowego – reguluje zjawiska posługiwania się pieniądzem przez państwo. Najważniejsze jest zagadnienie zakresu prawa finansowego.

  • prawo budżetowe (dzieli się na gospodarkę finansową państwa i jednostek samorządu terytorialnego),

    • Ustawa o finansach publicznych z 2009 r. odnosi się głównie do prawa budżetowego choć nie tylko – przy samorządach tylko części, bo zostało wyłączone zagadnienie dochodów samorządów – mamy więc też ustawę o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 2003 roku. (druga z kolei regulacja tego typu, ale też ma charakter cykliczny)

  • prawo podatkowe (dzieli się na prawo podatkowe ogólne i prawo podatkowe szczegółowe) mamy dwie grupy regulacji:

    • prawo podatkowe ogólne – ordynacja podatkowa z 1997 roku

    • prawo podatkowe szczegółowe – szczegółowe ustawy podatkowe dot. podatków państwowych i samorządowych, np. ustawa o podatkach leśnych itp. (mamy ich kilkanaście)

  • prawo bankowe (dzieli się na prawo bankowe publiczne i prywatne)

    • publiczne:

      • ustawa o NBP z 1997 r., (jest piątym centralnym bankiem w Polsce)

      • ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z 1994 r.

      • ustawa o nadzorze finansowym z 2006 r.

    • prywatne – ustawa prawo bankowe z 1997 roku

  • prawo dewizowe – ustawa prawo dewizowe z 2002 roku.

  • prawo celne – ustawa prawo celne z 2004 roku (ale tym nie będziemy zajmować się ani na ćwiczeniach ani na wykładzie, na egzaminie nas nie obowiązuje)

• Źródła prawa finansowego:

  • Konstytucja – dopiero ta konstytucja uwzględnia centralny bank państwa jako instytucję finansów publicznych – rozdział X głównie (art. 216-227 + art. 84, 167 i 168)

  • ustawy – wymienione wyżej

  • umowy międzynarodowe – umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania

  • akty wykonawcze – w większości mamy wymóg ustawowy, ale mamy trzy bardzo ważne rozporządzenia, szczególe znaczenie mają uchwały i zarządzenia – funkcjonowanie NBP – jest bankiem emisyjnym, ale jest też bankiem banków, decyduje o tym jak funkcjonują banki komercyjne – NBP wydaje uchwały i zarządzenia, wiążą one banki prywatne – mają one bardzo specyficzny charakter

• Jawność i przejrzystość finansów publicznych – zasada jawności i zasada przejrzystości to były kiedyś zasady prawa budżetowego, ale funkcjonują ogólnie przy finansach publicznych. Te zasady często są ujmowane jako jedność – mówi się po prostu jawność w znaczeniu:

  • formalnym (jako jawność) – gospodarka środkami publicznymi jest jawna (art. 33 UoFP – katalog realizacji tej jawności – art. 34; art. 61 Konstytucji, ustawa o dostępie do informacji publicznej, oprócz tego w ustawach samorządowych), mamy dwa wyjątki:

    • jeżeli informacja o pochodzeniu lub przeznaczenia została uznana za informację niejawną na podstawie odrębnych przepisów lub umów narodowych to nie podajemy jej do informacji publicznej – ustawa o ochronie informacji niejawnych – 2010 r.; dotyczy również tajemnicy przedsiębiorstwa – ale muszą być spełnione określone warunki

  • materialnym (czyli przejrzystość) - realizowana na trzech płaszczyznach – klasyfikacja budżetowa – stopień określonej szczegółowości; jednolita rachunkowość; sprawozdawczość budżetowa)