ZABÓR ROSYJSKI

• w wyniku rozbiorów ziemie Polski zostały włączone do Rosji
• w wyniku tego rozpoczęto brutalną rusyfikację ( administracja, szkolnictwo )
• język rosyjski stał się językiem narodowym
• likwidacja polskich szkół i uczelni ( Caryca Katarzyna zlikwidowała wszystkie szkoły KEN oraz wprowadziła cenzurę książek )
• szkoły średnie i elementarne pod zarząd zakonów
• Car Aleksander I wydał zezwolenie na tworzenie na całym terenie szkół podległych Uniwersytetowi w Wilnie

Obszar Polski podzielono na gubernie:
* GUBERNIA PÓŁNOCNA – odpowiedzialny Adam CZARTORYSKI, kurator okręgu wileńskiego
* GUBERNIA POŁUDNIOWA – odpowiedzialny Tadeusz CZACKI, któremu pomagać miał Hugo KOŁŁĄTAJ

W guberniach podjęto próbę stworzenia szkół elementarnych, przy parafii bez względu na płeć i wyznanie
- ustalono, że :
• w mieście szkoła będzie 2-klasowa z 2-nauczycielami, nauka trwać będzie 4 lata
• na wsi szkoła będzie 1-klasowa z 1-nauczycielem, nauka trwać będzie 2 lata

- W obu typach szkół wiedza ogólnokształcąca z wiadomości zawodu, np. handel, rzemiosło, wagi, miary
- 70 szkół średnich, w niektórych bardzo wysoki poziom, najwyższy poziom w Liceum KRZEMIENIECKIM
- Najwyższy poziom europejski ( wpływy KEN ) miał Uniwersytet WILEŃSKI

- Napoleon przygotowuje się do wojny z Rosją, Polska ma być bazą przejściową
- Napoleon daje Polsce Konstytucję, w 1802 r. zostaje powołana Centralna Władza Oświatowa potocznie zwana Izbą Edukacyjną
- Dyrekcja Edukacji Publicznej trwa aż do 1815 r.
- zalecano odtwarzanie szkół elementarnych w każdym mieście i w każdej wsi
- obowiązek utrzymania i dozorowania szkół powierzono dozorcom, tj. dziedzic, ksiądz, bogaci ludzie, np. młynarz, karczmarz itp.
- kontrolę nad finansami sprawuje REJENT
- utrzymanie szkół na wsiach przez właścicieli ziemskich, a w miastach przez rzemieślników
- obowiązek szkolnictwa dla obu płci
- dla potrzeb szkolnictwa napisano ELEMENTARZ, który wydał WOLSKI

W 1813 r. było 1289 szkół elementarnych
• utworzono 3-letnie szkoły podwydziałowe, było ich 14
• utworzono 4-letnie szkoły wydziałowe, było ich 23 i przeznaczone były dla biednej szlachty i mieszczan
• utworzono szkoły departamentowe dla warstw wyższych, które dawały możliwość wstępu na studia wyższe, było ich 23, uczono tam jęz. francuskiego, łaciny, rysunku i kaligrafii

- Rozwija się gospodarka
- Powstaje szkoła prawa i administracji, lekarska
- Uruchomiono także 3-letnie seminarium dla nauczycieli w Poznaniu i Łowiczu
- Księstwo Warszawskie upada w momencie klęski Napoleona
- Upadek Księstwa Warszawskiego nie spowodował upadku szkolnictwa elementarnego
- Wprowadzono do szkół 16 rodzajów kar
- Zmniejszono ilość szkół średnich
- Nastąpiła likwidacja Głównych Ośrodków Nauki Polskiej słynnego Liceum KRZEMIENIECKIEGO, WILEŃSKIEGO
- Ograniczono język polski, wprowadzono literaturę i geografię oraz historię Rosji
- Zlikwidowano Towarzystwo Przyjaciół Nauk
- Początek łapówkarstwa powstał od Rosji


W 1862 r. zatwierdzono Ustawę o Wychowaniu Publicznym w Królestwie Polskim spowodowało to przywrócenie charakteru narodowego i wprowadzenie nowego podziału szkół średnich :
* 5-klasowe szkoły powiatowe, ostatnia klasa miała charakter techniczny lub pedagogiczny
* 7-klasowe gimnazjum ( 12 szt. )
* szkoła 8-klasowa w Lublinie ( 1 szt. Liceum )

- Szkolnictwo żeńskie tylko prywatnie !!!
- Program nauczania w szkołach równy dla wszystkich ( w mieście i na wsi )
- Nadanie szkołom programu ogólnokształcącego
- Szkoły elementarne finansowane były z podatków publicznych
- Po ukończeniu szkoły elementarnej można podjąć naukę w szkole średniej
- Otworzono Instytut Politechniczny, Rolniczo – Leśny w Puławach
- Uniwersytet Warszawski powstał pod nazwą SZKOŁY GŁÓWNEJ
- Otworzono również Akademię Chirurgiczną
- Zniesiono odrębność szkół w Królestwie
- Ponownie powołano do życia Okręg Naukowo – Warszawski
- Od 1872 r. wprowadzono obowiązek czytania i pisania w jęz. rosyjskim
- Wieś obciążono 50% kosztami utrzymania szkół
- Nastąpiła samorzutna likwidacja szkół wiejskich, wynikiem czego był analfabetyzm, ok. 65% ludności to analfabeci
- Pod koniec XIX w. zaznacza się rozwój nauczania prywatnego i tajnego szkolnictwa elementarnego

SZKOŁY ŚREDNIE
Nastąpiła zmiana struktury organizacyjnej:
• wprowadzono 8-klasowe gimnazja
• wprowadzono 3-4-klasowe progimnazja, tj. niepełne gimnazja

- Po 1869 r. nastąpiło wprowadzenie jęz. rosyjskiego, jako przedmiotu, a następnie jako języka wykładowego
- Uczniowie poddani surowej dyscyplinie, nadzorowi policji
- Zaczynają tworzyć się organizacje tajnych kółek gimnazjalnych, np. Tow. FILOMATÓW i FILARETÓW
- Nastąpiła całkowita likwidacja szkół wyższych
- 1869 r. SZKOŁA GŁÓWNA ( tj. Uniwersytet Warszawski ) została przekształcona na WARSZAWSKI UNIWERSYTET CARSKI
- Wprowadzono do wszystkich uczelni język rosyjski, jako język wykładowy
- Wraz z Uniwersytetem Carskim powołano INSTYTUT GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO i LEŚNICTWA w Puławach
- Władze carskie nie przewidywały kształcenia kobiet na poziomie wyższym
- Kobiety zorganizowały BABSKI UNIWERSYTET LATAJĄCY, który działał prze rok i wykształcił ok. 1000 kobiet

1905 r. rewolucja – Petersburg – Krwawa Niedziela
- Nastąpiła repolonizacja wszystkich typów szkół
- Wprowadzono język polski, jako język wykładowy na wszystkie poziomy szkolnictwa
- 1913 r. – licznie rozwijają się szkoły zawodowe ( handlowe 89 szt. i rzemieślnicze 13 szt.,techniczne 6 szt. )




ZABÓR AUSTRIACKI

- Zła organizacja państwa, źle zorganizowana administracja i prawo państwa
- Szkoły parafialne weszły pod zarząd państwa
• na wsiach szkoły nazywały się Szkołami TRYWIALNYMI
• w mieście szkoły nosiły nazwę Szkół GŁÓWNYCH

- Duży nacisk kładziono na religię
- W 1815 r. wszystkie szkoły oddano pod nadzór kleru
* szkoły elementarne – 2280
* szkoły główne – 85

- Za czasów Józefa II wprowadzenie obowiązku szkolnego, który nie był nadzorowany ( nie było listy uczących się uczniów itp. )
- Po 1815 r. szkoły średnie były podporządkowane państwu
- poziom nauczania w szkołach średnich był bardzo słaby, jeden nauczyciel uczył wszystkich przedmiotów
- 1784 r. Powstał Uniwersytet Lwowski, który prezentował bardzo niski poziom nauczania

Dopiero w 1805 r. reforma szkolna miała wnieść ( założenia reformy ) :
• wprowadzenie oświaty dla każdego stanu
• religia, jako główny przedmiot nauczania
• obowiązek utrzymania szkół przez DOMINIA, tj. dozór szkolny ( dziedzic, proboszcz,urzędnik )
• rozszerzono program nauczania w szkołach głównych – miejskich
• podjęto uchwałę o podwyższeniu kwalifikacji nauczycieli ( miały być kursy kilkumiesięczne )
• powstały Szkoły Realne tzw.GIMNAZJA REALNE w większych ośrodkach handlowych, które dawały maturę bez prawa wstępu na studia

SZKOŁY ŚREDNIE – reforma miała wprowadzić :
- Nauczyciela przedmiotowego, tj. jeden nauczyciel do jednego przedmiotu
- Zwiększono liczbę godzin na przedmioty matematyczno – przyrodnicze
- Ustawa dopuszczała używanie języka polskiego do szkół średnich, jako języka pomocniczego
- Metoda pamięciowa, jako najskuteczniejsza metoda nauczania
- Wprowadzenie do niektórych szkół nauki o gospodarce wiejskiej
- Ustawa mówiła także o selekcji nauczycieli ( prawo do zawodu tylko dla dobrze wyspecjalizowanych )
- W XIX w. nikt nie uczył już w języku łacińskim
- Po 1842 r. ( Wiosna Ludów ) zauważa się rozwój tajnego nauczania, które tworzy głównie młodzież szkół średnich
- Najniższy poziom nauczania w Europie
- Po Wiośnie Ludów następuje drastyczne zmniejszenie szkół elementarnych
- Od 1853 r. w szkołach dominuje język niemiecki
- W 1866 r. powstaje Rada Szkolna Krajowa ( tj. odpowiednik Polskiego Ministerstwa Oświaty ), na czele którego stoi Józef DIETL ( prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego )
- W 1867 r. zostaje zatwierdzona ustawa o języku narodowym w szkolnictwie elementarnym i średnim
- Do szkolnictwa elementarnego i średniego wprowadzono jęz. polski, jako język wykładowy
- Wprowadzono obowiązek szkolny od 6 roku życia do 12 lat
- Program szkół elementarnych i średnich miał charakter ogólnokształcący, był jednolity dla miast i wsi
ciężar utrzymania szkół nałożono na gminy i majątki miejskie
- Powołano 4 seminaria dla nauczycieli ( w 1914 r. – było już 44 szt. )
- Krajowa Rada Szkolna starała się podnosić prestiż zawodu nauczyciela poprzez jego dokształcanie i godziwe wynagrodzenie za pracę
- Uregulowano sprawę rent dla nauczycieli
- Był zapis darowizny – ziemia dla nauczyciela na wsi, darmowy opał dla domu nauczyciela
- Powstanie Krajowego Związku Nauczycieli Narodowych
- Powstanie Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych ( lojalne wobec władz )
- Bardzo wysoki poziom nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego
- 1877 r. otwarcie Politechniki we Lwowie
- 1901 r. powstaje Akademia Rolnicza w Dublanach
- Powstaje Polska Akademia Umiejętności
- Powstaje Krakowska Szkoła Sztuk Pięknych ( uczyli się tam Jan MATEJKO, Stanisław WYSPIAŃSKI i inni )



ZABÓR PRUSKI
Śląsk ¾ robotników, reszta szlachta i rolnicy
Najdrastyczniejsza germanizacja miała miejsce na Śląsku.
Prawo pruskie – najlepsze prawo na świecie, można było zaskarżyć króla.

Szkoła elementarna – 7-klasowa, na wsi model szkoły jednoklasowej,1-en nauczyciel
79 uczniów na 1 nauczyciela (granica)
1825 – wprowadzony powszechny obowiązek szkolny, do 1872 niewielki procent analfabetów
język niemiecki, polski, religia, prace ręczne, przyroda, literatura, matematyka (we wszystkich odmianach)
do 1872 – język polski 7 godzin tygodniowo.

Preparandy nauczycielskie – niższa forma kształcenia nauczycieli.
Wyznaniowe seminaria nauczycielskie – regularna forma nauczania nauczycieli
Katolickie – dla Polaków i Niemców
Ewangelickie – tylko dla Niemców
Szkoły te były z maturą, norma w 2 poł. XIX w. nauczyciel miał maturę, nauczyciel po seminarium zdawał 2 egzamin z zakresu pedagogiki.

Po szkole elementarnej można było pójść:
1. 2-letnie szkoły zawodowe-uczyły zawodu
2. Cech rzemiosł różnych – można zdobyć zawód

Szkoły średnie, typy:
1. Progimnazja – niepełne szkoły średnie kształcące niższych urzędników
2. Gimnazja realne – z maturą ale bez możliwości startu na studia
3. Gimnazjum klasyczne – (greka, łacina) najlepsze szkoły średnie, matura dawała możliwość startowania na wszystkie studia, warunkiem pieniądze posiadane przez rodziców

Do lat 50-tych 7% Polaków w szkołach średnich.
Najstarsze gimnazja w Prusach zachodnich to: Chojnice, Chełmno- później Wejherowo, Lubawa, Brodnica, Grudziądz, Malbork, Wałcz, Gdańsk, Starogard Gdański.

1823 – Pelplin Collegium Marianum – najpierw progimnazjum później pełne gimnazjum, do 1920 wykładowym był język polski.
Dzieci polskie – szkoły katolickie
Szkoły dwuwyznaniowe - nazywane były symultannymi (sumultanne), uczyli się ewangelicy i katolicy,religia była osobno.
Hederg – szkoły żydowskie






UCZELNIE WYŻSZE

Na terenie ziem polskich pod zaborem pruskim nie było żadnej wyższej uczelni. Były próby założenia w Poznaniu, jednak władze nie zgodziły się.

1904 – Politechnika Gdańska, całkowicie niemieckie oblicze, bardzo wysoki poziom nauczania.
Uniwersytet wrocławski – najbliższy Polakom uniwersytet, łatwo było się przemieścić, Wrocław nie był drogim miastem w utrzymaniu, było tam kilku profesorów Polaków, załatwiali stypendium (zwrotne),istniała tam
Katedra literatury i językow słowiańskich. Studenci po niemiecku mogli się zapoznać z kultura i historią Słowian. Prowadzili ja Nehring i Cybulski profesorowie, wybitni słowianofile.
Towarzystwo literacko – słowiańskie – dozwolona działalność studentów- Słowian.
1868 – zlikwidowano wszystkie towarzystwa.

Polacy najczęściej studiowali w Berlinie, Gryfii (reisfield), Lipsk, Monachium, Fryburg, Freiburg.
Królewiec – Polacy nie studiowali pomimo że było niedaleko, ale prowincjonalizm i atmosfera nie zachęcały do studiów.
Medycyna, weterynaria, filozofia i teologia kończyły się od razu tytułem doktora. Najdroższa była medycyna i prawo. Najtańsza była farmacja.

1848 – powstało w Chełmnie nad Wisłą Towarzystwo Pomocy Naukowej dla młodzieży męskiej, dla Prus zachodnich, założone przez księży, nauczycieli (inteligencja polska). Zbierało dla studentów stypendia, gimnazjalista starający się o to musiał 2 razy do roku przysłać do nich prace o charakterze patryjotycznym, 2 tematy język polski, historia.
Studenci przysyłali 1 prace o tematyce odpowiadającej swojemu kierunkowi studiów.
Podpisywano – wrócić na ziemie polskie pod zaborem, cel bycie społecznikiem.
Najtaniej było studiować teologie. Wszystkie koszty pokrywał kościół.

Po zjednoczeniu Niemiec nastąpiły zmiany. Najsilniejszym państwem związkowym w Niemczech były Prusy, kanclerz (premier premierów) pochodził z Prus. 1 Kanclerzem był Bismarck.
1871 – zaczął się „KULTUR KAMPF” trwał do 1878.
KULTUR KAMPF – walka z kościołem katolickim o wpływy w państwie pod hasłem „zachowania czystości kultury niemieckiej”.
Przybrał on formę walki o podporządkowanie państwu kościoła katolickiego, co dało wyraz w ustawie majowej w latach 1873-1875.
Ustawa dla całych Niemiec – ustawa o likwidacji zakonu jezuitow,ustawa o ślubach cywilnych, wprowadzona paragraf o kazaniu (ambonie),który zabraniał księżom wykorzystywania ambony do celów innych po za ściśle religijnymi (kara, twierdza do 3 lat). Władze obsadzały stanowiska kościelne, wikariaty, archidiecezje.
Watykan natychmiast zerwał stosunki z Niemcami, na Niemcy nałożono anatemę.

USTAWY DLA Niemiec

Ustawa tzw. „speergesetz” – blokowała wszelkie świadczenia państwa na rzecz kościoła katolickiego, rozwiązano wszystkie zakony męskie i żeńskie, za wyjątkiem tych które prowadziły działalność charytatywna.

Ustawa o nadzorze szkolnym – która rugowała księży katolickich ze wszystkich stanowisk w systemie oświaty pruskiej.

Misja kanoniczna (missio cannonica) – która była jakby przyzwoleniem kościoła na nauczanie religii przez osoby świeckie.
Zakaz użyczania księżom sal szkolnych, nie ma księży w szkołach.
Likwidowała język polski jako przedmiot nauczania, ograniczono nauczanie religi w jezyku polskim.
1-3 klasa po polsku religia
4-7 posiłkowo polski, jak dzieci czegoś nie będę rozumieć.

Ustawa banicyjna – księża którzy chcieli ominąć kultur kampf musieli opuścić rzesze.
Obowiązek szkolny – bewzglednie przestrzegany. Budowa szkol w miejscu gdzie dziecko ma 3 km(najwyżej) do szkoły. Na 1000 mieszkańców 1 szkoła.
Nie ma analfabetyzmu – jedynie analfabetyzm czynny tzn. umie czytać, pisać nie za bardzo.
Nie ma powstań praca organiczna.
„Gazeta Grudziacka” – najbardziej poczytna gazeta na Pomorzu zachodnim, propagowała polskie hasła, patryjotyzm, prosty język zrozumiany dla prostego chłopa.
„Pielgrzym z Pelplina”, „Gryf” – kaszubska.
Narastający proces wrogości miedzy narodami polskim i niemieckim.

HEBUNGSPOLITIK – niedopuszczona Polaków do urzędów, sprowadzano urzędników z głąb Niemiec, powstało dużo biur, koszar wojskowych, powstała komisja kolonizacyjna.
KROLEWSKA KOMISJA OSADNICZA DLA PRUS ZACHODNICH I POZNANSKIEGO – powstała w 1886 i działała do 1919, oficjalny dekret, cel wykupienie ziem od Polaków i osadzanie na niej kolonistów niemieckich. Wydano miliard marek (zakładano wydanie 100 mln) z marnym skutkiem.


HAKATA –organizacja niemiecka, skrajnie nacjonalistyczna w 1894 w Poznaniu -urzędnicy i nauczyciele niemieccy najwięcej członków
1896 – 41 kol, 3500 członków w Poznańskiem, 8 kol 1000 członków pomorze, 10 kół Śląsk
w całych Niemczech sympatyków 8000 członków w 57 kołach..
Duże dodatki za szerzenie niemiecczyzny.
Urzędnik nie obsługiwał w języku polskim, nie przyjmował podań w języku polskim
Nauczyciel – znęcali się nad dziećmi np. czepiali się o kanapki zawinięte w polska gazetę.


GERMANIZACJA SZKOLNICTWA ELEMENTARNEGO

1872 – ustawa o nadzorze szkolnym (Śląsk, Prusy wschodnie i zachodnie)
1873 – przepis ten wprowadzono dla poznańskiego
1887 – ostateczne usuniecie języka polskiego jako przedmiotu nauczania w szkołach
1901 – były próby usuwania języka polskiego z religii we Wrześni
1906 – wielki strajk w poznańskim około 900 szkol (dzieci nie odpowiadały nauczycielowi po niemiecku, odpowiadały po polsku lub w ogóle milczały)
W latach 80-tych w Prusach zachodnich całkowicie usunięto język polski, całkowicie niemieckie szkolnictwo.
W Prusach zachodnich tez wybuchły strajki które trwały do 1907.

Kary dla dzieci:
- kary fizyczne ( 7 przypadków śmiertelnych – 5 poznańskie, 2 Prusy zachodnie)
- dzieci przenoszono do niższych klas
- przedłużanie obowiązku szkolnego
- usuwanie ze szkoły ( nie mógł zdobyć zawodu w cechach rzemieślniczych)
- karne godziny popołudniowe (tzw. areszt)
Kary dla rodziców:
- porządkowe – za łamanie porządku szkolnego ( 1 marka za opuszczenie jednej karnej godziny)
- kary sadowe, więzienne – dla rodziców zakłócających porządek nauczania
- wymawiano dzierżawy ziemi, domu, pastwisk
- karanie za nieprzestrzeganie przepisów przeciwpożarowych (domy)
- usuwanie rodziców z pracy ( najczęściej w sektorze państwowym)
- usuwano dzieci ze szkol średnich, seminariów nauczycielskich
- usuwano, zwalniano dalsza rodzinę, tych którzy strajkowali.

Dzieci inteligencji nie brały udziału w strajku, zazwyczaj były to dzieci robotników.
Na Śląsku wybuchło 17 strajków, ale w tym samym dniu upadły.

1907 – całkowita germanizacja szkolnictwa, znika język polski wyrokiem Sadu najwyższego Rzeszy.

SZKOLY SREDNIE
Do 1872 – język polski funkcjonował w szkołach
1872 – zniesiono obowiązkowość uczestnictwa Polaków na języku polskim, całkowicie zniesiono naukę religii w języku narodowym.
1889 – usunięto z programu języka polskiego literaturę ( została sama gramatyka)
1890 – usunięto język polski z gimnazjów rzeczywistych i realnych, jako przedmiot zdawany na maturze
1900 – władze wydały okólnik żeby nie dopuszczać Polaków do lekcji języka polskiego
1901 – całkowicie usunięto język polski jako przedmiot nauczania w szkolnictwie średnim

Młodzież polska organizowała się w tajne kolka, gdzie studiowano literaturę i język polski