Ogólne informacje o państwie.

Włochy leżą nad morzami: Liguryjskim, Tyrreńskim, Jońskim i Adriatyckim(M. Śródziemne). Obejmują pd. Część Alp, Niz. Padańską, Płw. Apeniński oraz Sycylie Sardynie i kilka mniejszych wysp. Graniczy z Francją, Szwajcarią, Austrią i Słowenią. Na terenie Włoch znajdują się dwa państwa: San Marino i Watykan. Ludność (54mln mieszkańców) składa się w 94% z Włochów. Na pozostałe 6% składa się min: 1, 6mln Sardyńczyków, 750tys. 300tys niemieckojęzycznych Tyrolczyków (region Trydent, Górna Adyda). Italia to kraj w którym przeważająca część ludzi mieszka w miastach(67%).

Historia Ustroju Republiki Włoskiej


Po upadku imperium rzymskiego następuje rozbicie polityczne, zbory i trwająca przez kilka stuleci- przy wspaniałym rozwoju kultury i nauki- utrata niepodległości. Po burzliwym okresie napoleońskim i tworzeniu szeregów organizmów państwowych następuje w 1815 r. powrót do stanu poprzedniego, ale rozbudzenia stanu świadomości narodowej cofnąć już nie można. . Pierwsza połowa XIX wieku przynosi wybuch ruchów wolnościowych. Idee zjednoczenia i niepodległości kraju promieniują od królestwa Sardynii. Od połowy XIX wieku toczy się walka o niepodległość, ukoronowana powstaniem Królestwa Włoskiego. W 1861 roku Wiktor Emanuel II zostaje królem Włoch, na razie tylko części terytorium kraj- walki o resztę trwają nadal. W 1871 roku Rzym staje się stolicą. Wybuch pierwszej wojny światowej pociąga za sobą przystąpienie Włoch do wojny w 1915 roku. Ale zakończenie wojny nie przynosi spodziewanego odprężenia w kraju; nie ma spokoju, bezpieczeństwa, dobrobytu. Następuje upadek gospodarczy, nędza ruina klas średnich, głód ziemi wśród chłopstwa. Ułatwia to powstanie i rozwój faszyzmu z końcem 1920 roku który przekształca się w rzeczywistą siłę polityczną. Zapoczątkowana marszem na Rzym, w 1922 roku dyktatura faszystowska utrzymuje się do roku 1943. Przypomnijmy jeszcze że w 1935 roku Włochy napadają na Abisynię, w 1936 powstaje Oś Berlin- Rzym, w 1939 zajmują Albanię. W rok później Włochy przystępują do wojny, a w 1943 po upadku Mussoliniego, Włochy wypowiadają wojnę Niemcom. Na czele rządu staje Pietro Badogilo; w dniu 3 września 1943 r. następuje zawieszenie broni między tym rządem a aliantami, którzy wylądowali na południu kraju. Powstaje rząd koalicyjny, oparty na porozumieniu sześciu partii (w tym Chrześcijańskich demokratów, socjalistów i komunistów), sprawujący władzę na terenie południa, reszta terytorium państwa znajdowała się pod panowaniem Niemców, choć działała tam partyzantka i były organizowane zalążki władzy podległe Komitetowi Wyzwolenia Narodowego.

Wydany w dniu 25 czerwca 1944r. dekret rządowy zapowiada- po wyzwoleniu całych Włoch- wybór konstytuanty i przeprowadzenia referendum w celu rozstrzygnięcia formy państwa- utrzymania monarchii lub wprowadzenia ustroju republikańskiego. Wyzwolenie całego terytorium państwa dokonało się w kwietniu 1945r. Po wkroczeniu aliantów do Rzymu król Wiktor Emanuel, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami abdykował na rzecz swego syna Umberta. Na czele rządu stanął premier Bonomii, kierując gabinetem koalicyjnym opartym na sojuszu sześciu partii. Wyzwolenie oznaczało przywrócenie jedności państwowej, choć tendencje różnych ugrupowań politycznych a także dążenia południa kraju i północy wykazywały znaczne niekiedy rozbieżności.

Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią przeprowadzono 2 czerwca 1946r. referendum ogólno krajowe, stanowiące wydarzeni przełomowe w dziejach kraju. Za republiką opowiedziało się 54, 24% wyborców, a za utrzymaniem monarchii 45, 73%. Wynik ten przesądził zatem o upadku korony i powstaniu republiki. Za republiką opowiedzieli się komuniści, socjaliści, republikanie i Partia Czynu, natomiast za utrzymaniem monarchii-liberałowie(chociaż kierownictwo tej partii zostawiło wolną rękę w głosowaniu). Największa partia Chrześcijańska Demokracja, opowiedziała się na kongresie w kwietniu 1946 r. za republiką, ale jednocześnie kongres pozostawił członkom chadecji swobodę głosowania.


Konstytucja

Współczesna tradycja konstytucyjna Włoch nie jest bogata. Podkreślamy słowo „współczesna”, ponieważ w latach 1797- 1849 mieliśmy we Włoszech dwadzieścia dwie konstytucje, bądź statuty zasadnicze. Największe znaczenie wśród tych aktów miał bez wątpienia Statut Albertyński, czyli „Statuto fondamentale” Królestwa Sardynii z 1848 roku. Jego moc obowiązująca była stopniowo rozszerzana na pozostałe części terytorium włoskiego, aż z chwilą powstania Królestwa Włoch stał się on obowiązujący dla całej Italii. Statut Albertyński obowiązywał następnie również w czasie rządów faszystowskich, jakkolwiek istotne dla reżimu postanowienia ustrojowe wprowadzane były m. in. już w roku 1924(tekst jednolity ustawy o Radzie Państwa), następnie w grudniu 1925 r. o- kompetencjach głowy państwa, w grudniu 1927 r. - o Wielkiej Radzie Faszystowskiej. W 1929 roku zawarty został konkordat z Watykanem, w 1931r. przyjęty jednolity tekst ustawy o bezpieczeństwie publicznym, w 1939 r. ustawa o Izbie Faszystowskiej i Korporacyjnej(rozwiązana w roku 1943). Wszystkie te akty prawne były uzupełnieniem Statutu. Jeżeli do tego dodamy że ów dokument składał się z 84 artykułów i że był normą giętką, nie wymagającą żadnego szczególnie utrudnionego trybu dla swej zmiany, to sformułowane wyżej przytoczone, o braku konstytucyjnej tradycji staje się zupełnie zrozumiałe. Obecną Konstytucję Włoch uchwaliło Konstytucyjne Zgromadzenie Narodowe w którym zdecydowaną przewagę(łącznie 75% oddanych głosów)zdobyły trzy partie: chadecja, socjaliści i komuniści. Te trzy partie stanowiły siłę napędową konstytuanty, wywierały decydując decydujący wpływ na tok przygotowania i treść Konstytucji Republiki Włoskiej.

Przygotowanie projektu powojennej ustawy zasadniczej powierzone zostało, wyłonionej z grona deputowanych, komisji konstytucyjnej, która liczy 75 członków. W celu usprawnienia prac wyłoniono trzy podkomisje powierzając im pracownie a)części konstytucji dotyczącej praw i obowiązków obywateli b) naczelnych organów państwa c)praw i obowiązków społeczno- ekonomicznych. Podkomisje powołały sekcje do opracowania węższych problemów, a w celu koordynacji tych prac powstał Komitet Koordynacyjny. Ostateczny tekst projektu przygotował komitet Redakcyjny, zwany też komitetem osiemnastu (od liczby członków). Konstytuanta rozpoczęła prace 25 czerwca 1946 r. , a dyskusje nad przedłożonym jej projektem prowadziła od 4 marca do 22grudnia 1947 r. Odbyła w tym celu 347 posiedzeń plenarnych. O niezwykle szerokim zainteresowaniu deputowanych tą problematyką świadczy fakt, że do 139 artykułów ustawy zasadniczej wniesiono 1603 poprawki, a głos w dyskusji zabierało łącznie 272 deputowanych. Tok prac przygotowawczych, przebieg dyskusji nad projektem konstytucji świadczy o tym, że do problemów ustrojowych państwa przywiązywano wielką wagę. Wynikało to z chęci wyciągnięcia wniosków z niedawnej przeszłości i ze zdecydowanej woli zapobieżenia na przyszłość możliwości stosowania praktyki ustrojowej związanej z okresem faszyzmu. Doświadczenia wszak tego okresu były nie tylko bardzo świeże, ale zarazem i bolesne. Wynikało stąd dążenie do stworzenia barier prawnych zamykających możliwość odradzania się odrzuconych form ustrojowych. Długi okres pracy nad konstytucją wiązał się także z poszukiwaniem nowych rozwiązań, gdyż obok wykorzystania demokratycznych wzorów znanych z własnej praktyki, sięgano także do wzorów stosowanych w państwach Europy Zachodniej. Szukano jednocześnie rozwiązań nowatorskich, na miarę potrzeb i oczekiwań społeczeństwa włoskiego połowy XX w.
Konstytucja uchwalona została 22 grudnia 1947 r. prolongowana 27 grudnia tegoż roku, by wejść w życie 1 stycznia1948 r. Konstytucja dzieli się na części, tytuły, rozdziały i artykuły. Podstawowy podział obejmuje części, z których pierwsza (art. . 13-54) jest poświęcona prawom i obowiązkom obywatelskim, druga zaś (art. 55-139) reguluje ustrój republiki, a więc organizację i funkcjonowanie aparatu państwowego. Obok części wymienić należy „zasady podstawowe”(art. 1-12), które ustrojodawca wysunął na czoło, podkreślając tym samym ich rangę i znaczenie. Konstytucja Włoch jest jednym z obszerniejszych aktów konstytucyjnych, liczy blisko 150 artykułów. Należy też do konstytucji sztywnych. Każda jej zmiana wymaga dwukrotnego uchwalenia przez obie izby parlamentu, z konieczną przerwą co najmniej 3 miesięcy między nimi, przy wymogu większości bezwzględnej w trakcie drugiego głosowania. Dodatkowo, na żądanie 20% członków jednej lub drugiej izby, pół miliona wyborców lub 5 rad regionalnych, nad ustawą zmieniającą konstytucję lub nad ustawą konstytucyjną winno się odbyć referendum, które ewentualnie zatwierdza zmianę większością głosów. Jednakże wnioski o takie fakultatywne referendum konstytucyjne nie mogą być przedkładane, o ile zmiany konstytucyjne przyjęte zostały w drugim głosowaniu większością 23 głosów w każdej z izb. Twórca konstytucji wyszedł z założenia, że stanowi to tak reprezentatywną dla ogółu społeczeństwa decyzję, że jej potwierdzenie w referendum byłoby tylko formalnością. Przy tak sztywnym trybie zmian, nie może budzić zdziwienia, że do czasów współczesnych Konstytucja uległa stosunkowo niewielu zmianom. Włochy, jak głosi pierwsze zdanie Konstytucji są państwem republikańskim, państwem demokratycznym i państwem „opartym na pracy”. Ten ostatni zwrot oznacza podkreślenie szczególnych wartości, jakie dla rozwoju społecznego wnoszą Ci wszyscy, którzy utrzymują się z własnej pracy. Stanowi ona nie tylko źródło utrzymania osób ją podejmujących, ale też jest motorem ogólnego rozwoju całego państwa. Dlatego też Konstytucja wielokrotnie jeszcze nawiąże do problemu pracy ludzkiej: w art. 4, w którym przyzna obywatelom prawo do pracy, w art. 35, w którym zdeklarowane zostaną obowiązki władz Republiki ochrony pracy, czy w art. 36, w którym przyznane zostanie prawo do wynagrodzenia, stosownie do ilości i jakości pracy, a także w wysokości wystarczającej do zapewnienia godnej egzystencji. Oprócz tego w art. 37 uregulowany zostanie równy z mężczyzną status kobiet w ramach stosunku pracy. Nie można też nie wskazać na art. 39 ustalający wolność organizowania i funkcjonowania związków zawodowych oraz art. 46 wprowadzający prawo pracujących „do współpracy w zarządzaniu przedsiębiorstwami”.
Artykuł 1 jest poniekąd odpowiednikiem spotykanego w innych konstytucjach określenia „państwo socjalne”, oznaczającego deklaracje szczególnej troski o te grupy społeczne, które nie są w stanie o własnych siłach zapewnić sobie godnej egzystencji. Gdy popatrzymy na całokształt przepisów tej konstytucji dotyczących ubezpieczenia i zabezpieczenia społecznego(art. 38), także w sytuacji bezrobocia, ochrony zdrowia(art. 32) czy prawa do bezpłatnej nauki w ciągu 8 lat szkoły podstawowej i prawa do pomocy stypendialnej(art. 34) to niewątpliwie trzeba będzie uznać, że i bez tego rodzaju wyraźnego sformułowania konstytucyjnego śmiało można stwierdzi, że Państwo Włoskie spełnia wymogi „państwa socjalnego”.

Konstytucyjna deklaracja republikańskiego charakteru państwowości nawiązuje do niedawnego wówczas referendum w tej sprawie, ale ma też swe odpowiedniki we wskazaniu na niezmienialność tej normy ustrojowej (art. 139) oraz w pozbawieniu członków dawnej dynastii praw wyborczych, zakazu piastowania przez nich funkcji publicznych, konfiskaty majątku, a wobec samego byłego panującego i jego męskich potomków- wprowadzenia zakazu wstępu i pobytu na terytorium Państwa Włoskiego (zniesionego dopiero w roku 2002). Demokratyzm ustroju wyraża się natomiast w przyjęciu deklaracji suwerenności ludu (il popolo art. 1), szerokich wolności politycznych obywateli, uznania partii politycznych, uczynienia organu pochodzącego z wyborów powszechnych (parlamentu)- pierwszego organu w konstytucyjnym porządku ustrojowym, przyjęciu kilku form demokracji bezpośredniej (referendum konstytucyjne i ustawodawcze, inicjatywa ludowa), w końcu w istotnej decentralizacji władzy w formie autonomii regionalnej i samorządu prowincji i gmin.


Podział Terytorialny

Tworząc Konstytucję Włoch Zgromadzenie Konstytucyjne zdecydowane było nadać państwu ustrój oparty na idei daleko posuniętej decentralizacji władzy, wychodząc zarówno z przesłanek faktycznego zróżnicowania społeczeństwa włoskiego, z przesłanek ideologicznych, jak i z daleko w historię sięgających, rodzimych projektów ustrojowych. Już art. 5 Konstytucji, a więc jeden z przepisów wyrażających jak pisałem wcześniej, „zasady podstawowe”, zawiera deklarację o popieraniu „autonomii lokalnej”, o urzeczywistnianiu w służbie państwowej „najszerszej decentralizacji administracji”, o przystosowaniu ustawodawstwa do wymogów „autonomii i decentralizacji”. Rozwinięciem tych zapowiedzi jest tytuł V w części II Konstytucji, zatytułowany „Regiony, prowincje i gminy”. Już w samym tytule mamy więc ustanowienie trzech stopni decentralizacji władzy, przy czym „jednostkami autonomicznymi” (enti autonomi) są nie tylko regiony (art. 115), ale również prowincje i gminy (art. 128).

Z punktu widzenia ustrojowego najważniejszym podziałem państwa jest jednak podział na regiony. Jest ich aktualnie 20, każdy, wymieniony w Konstytucji (art. 131). Byt każdego z nich nie jest jednak do końca zagwarantowany konstytucyjnie, gdyż w myśl art. 132 może być przeprowadzony, ich podział lub połączenie. Wymaga to uchwalenia odpowiedniej ustawy konstytucyjnej. Nie może to jednak wyglądać jako centralnie narzucane przekształcenie, gdyż wskazany przepis konstytucyjny stanowi, że przy łączeniu regionów należy wysłuchać zdania rad regionalnych, natomiast podział odbywa się na żądanie rad gminnych i po zatwierdzeniu go w drodze referendum.

Z aktualnych 20 regionów pięć posiada status „regionów specjalnych”, uzasadniony bądź wyspiarskim położeniem(Sardynia, Sycylia) bądź osadnictwem mniejszości narodowych: niemieckojęzycznej (Trydent- Górna Adyga), francuskojęzycznej (Dolina Aosty) i słoweńskiej ( Friuli- Wenecja Juliańska). Ustrojowe ramy regionów ustalone są w konstytucji oraz w statucie odrębnym dla każdego z nich. Statuty dla regionów specjalnych uchwalane są przez Parlament w formie ustaw konstytucyjnych i mają zawierać dla nich „szczególna warunki autonomii”. Na przykład przewodniczący regionów mają prawo brania udziału w posiedzeniach Rady ministrów. Dla pozostałych regionów statuty uchwalane są przez rady regionalne, ale wymagają zatwierdzenia przez ustawę zwykłą.

Konstytutywną cechą ustroju autonomii regionalnej jest decentralizacja na rzecz regionów także w pewnym zakresie funkcji ustawodawczej, i to o istotnym ciężarze gatunkowym. Bez tego zabiegu nie może być mowy o autonomii. Problem ten rozwiązany jest we Włoszech w sposób nader złożony. Po pierwsze, pięć regionów specjalnych mogą stanowić ustawy w zagadnieniach wskazanych w ich statutach, na zasadzie ustawodawstwa wyłącznego, tj. z wyłączeniem ustawodawstwa państwowego. Po drugie, wszystkie już regiony mogą wydawać ustawy, które nazwać można uzupełniającymi, albowiem stanowione być mogą w rozwinięciu „zasad” regulacji danej materii, podjętej w ustawach państwowych. Konstrukcja taka może jednak znaleźć zastosowanie nie w każdej materii, a tylko w materiach wskazanych w art. 117 Konstytucji lub rozszerzonych w dalszych ustawach konstytucyjnych.

Ustawy państwowe nie muszą tu zawierać delegacji dla regionów, gdyż wynika ona już z Konstytucji. Wszelako bez ramowych, ustawy regionalne nie mogą zostać uchwalone. Ustawy regionalne muszą być przy tym „zgodne z interesem narodowym i interesami innych regionów”, co zabezpieczone jest pewnymi sankcjami. Poza materiami wyliczonymi w art. 117 mamy raczej do czynienia z ustawami państwowymi o charakterze kompletnym, wszelako art. 117 in fine dopuszcza możliwość, że takie ustawy mogą jednak upoważnić regiony do wydawania przepisów (ustaw) wykonawczych. Byłaby to trzecia konstrukcja ustawodawstwa regionalnego. W kontekście działalności ustawodawczej regionów przypomnieć należy że radom regionalnym przysługuje wobec Parlamentu inicjatywa ustawodawcza, i to formalnie w nieograniczonym zakresie (art. 121 ust. 2). W tych więc sprawach, w których nie mogą ukazywać się ustawy regionalne, regiony także mogą wywierać wpływ na ustawodawstwo.

Oprócz delegacji na regiony funkcji ustawodawczych, Konstytucja dopuszcza delegację na ich rzecz również administracji państwowej, czyli realizacji ustawy państwowej, czyli realizacji ustaw państwowych(art. 118 ust. 2). W Konstytucji nie są zawarte bliższe regulacje tego zagadnienia, zależy to bowiem od konkretnych decyzji ustawodawcy zawartych w poszczególnych ustawach. Administracja państwowa w podstawowym zakresie spraw wykonywana jest jednak przez organy państwa (naczelne i terenowe: tymi ostatnimi są prefekci rezydujący w prowincjach), choć jak widzimy, może przybrać również kształt administracji zleconej regionom. Z kolei działalność wykonawcza wobec ustaw regionalnych podejmowana jest albo przez organy regionów albo też. na podstawie ustaw państwowych lub regionalnych, może być przekazana organom prowincji lub gmin.

Organem regionu, któremu Konstytucja powierza sprawowanie władzy ustawodawczej jest rada regionalna (consiglio regionale) pochodząca z wyborów powszechnych mieszkańców regionu, liczy od 30 do 80 członków, o pięcioletniej kadencji. Zasady prawa wyborczego do rad regionalnych ustalają jednak ustawy państwowe. Z powodu politycznych kontrowersji ustawę o wyborach do rad regionalnych (w regionach „niespecjalnych”) uchwalono dopiero w 1968, a pierwsze wybory odbyły się w 1970 r. Członkowie rad nie mogą być jednocześnie członkami izb parlamentarnych, a za swą działalność nie ponoszą odpowiedzialności politycznej przed wyborcami. Tryb uchwalania ustaw regionalnych określony jest w statutach. Inicjatywę ustawodawczą posiadają członkowie rady, rady prowincjonalne i gminne oraz mieszkańcy. Promulgacji ustaw dokonuje Przewodniczący komitetu regionu (art. 121). Konstytucja wspomina jednak, może być powołana do wykonania dalszych funkcji, przekazanych jej przez Konstytucję lub ustawy, nie może więc jej traktować tylko jako regionalną „władzę ustawodawczą”. Przed nowelizacją z 1999 r. Konstytucja stanowiła wprost, iż rada jest nie tylko organem władzy ustawodawczej ale i władzy zarządzającej. Nie ma więc przeszkód, aby rada regionalna podejmowała również działania o charakterze administracyjnym. Oprócz rady organem regionu jest komitet regionalny (giunta regionale). Jest to z kolei organ wykonawczy regionu, składający się z przewodniczącego i resortowych asesorów. Przewodniczący komitetu pochodzi również z wyborów powszechnych i bezpośrednich, choć Konstytucja zastrzega się, że poszczególne statuty mogą stanowić inaczej. Asesorów mianuje przewodniczący komitetu. Jest on także oficjalnym reprezentantem regionu. Komitet realizuje ustawy i inne rozstrzygnięcia rady regionalnej. Natomiast przewodniczący komitetu odpowiedzialny jest za realizację przekazanej regionom administracji państwowej. Jak zaznacza Konstytucja w zakresie tym związany jest instrukcjami Rządu Republiki. (art. 121 in fine). Przewodniczący ponosi również odpowiedzialność polityczną przed radą regionalną, która władna jest uchwalić pod jego adresem wotum nieufności (art. 126 ust. 2).

Na autonomiczne stanowisko regionu składają się również- oprócz pewnej swobody w zakresie kształtowania własnej struktury organizacyjnej (składa się na nią tylko uchwalanie statutu, lecz także wydawanie ustaw regionalnych w sprawach organizacji urzędów i jednostek organizacyjnych regionu; art. 117, pierwsze zagadnienie), oprócz działalności administracyjnej podejmowanej wobec ustaw państwowych- także inne elementy: autonomia finansowa, w zakresie określonym ustawami, własne źródła dochodów (w tym własne podatki), które również winny być ustawami państwowymi, oraz własny majątek odrębny od majątku państwa (art. 119).

Autonomia regionalna znajduje swoje granice w zasadzie „jednolitości i niepodzielności” Republiki Włoskiej, czego deklaracja znajduje się w tym samym art. 5 Konstytucji, proklamującym decentralizację władzy i autonomię. Włochy nie są państwem federalnym (aczkolwiek ostatnio pojawił się postulat o potrzebie takiego przekształcenia), regiony nie posiadają statusu jednostki federalnej. Nie mają własnych konstytucji, odrębnego obywatelstwa, ich ustawodawstwo jest jednak zasadniczo wtórne wobec ustawodawstwa państwowego oraz, co wymaga szczególnego zaznaczenia, są konstytucyjnie poddane nadzorowi państwa. Po pierwsze, wszystkie ustawy regionalne przesłane są Rządowi Republiki, który w terminie 30 dni może uznać, że ustawa taka przekracza kompetencje regionu, jest sprzeczna z interesem ogólnonarodowym lub interesami innych regionów. W takim przypadku odsyła ją do rady regionalnej, która może ją ponownie uchwalić, ale już bezwzględną większością głosów. W takiej sytuacji rząd może wnieść sprawę do trybunału Konstytucyjnego lub przedstawić parlamentowi. Po drugie, w sytuacjach przewidzianych w art. 126, rada regionalna może być rozwiązana z jednoczesnym usunięciem Przewodniczącego komitetu wykonawczego, w drodze dekretu Prezydenta Republiki. Przyczynami takiego kroku mogą być m. in. : podejmowanie aktów sprzecznych z Konstytucją, poważne naruszanie ustaw, wymogi bezpieczeństwa narodowego. Dekret Prezydenta w tych sprawach zapada po wyrażeniu opinii przez wspólną komisję Izby Deputowanych i Senatu do spraw regionalnych, która jest ustanowiona przez ustawę, zgodnie z konstytucyjną delegacją (art. 126 ust. 4). Organem bieżącego nadzoru nad regionami jest komisarz rządu rezydujący w każdym z nich (w większości przypadków mianowany jest na tę funkcję prefekt miasta, będącego stolicą regionu). Jego głównym uprawnieniem nadzorczym jest kontrola ustaw regionalnych i ich „poświadczanie” chyba że mamy do czynienia z odsyłaniem ustaw przez rząd do rady regionalnej w celu ponownego uchwalenia. Nie jest to sensu stricto zatwierdzanie ustaw regionalnych. Komisarz stoi również na czele Komisji Kontroli Administracji Regionalnej, organu utworzonego przez ustawę z roku 1953 w wykonaniu delegacji z art. 125 ust. 1. Jak mówi sama nazwa jest on powoływany do sprawowania, kontroli nad aktami administracyjnymi (rady lub komitetu regionalnego), a nie ustawami regionalnymi. Komisja ta jest podobnie jak sam komisarz, organem państwa, a nie regionu. Kontrola obejmuje w zasadzie zagadnienie legalności tych aktów, wyjątkowo jest to także kontrola merytoryczna aktów rady regionalnej, której rezultatem może być przekazanie sprawy radzie do ponownego rozpatrzenia. Oprócz tego jak już wspomniano, w regionach działają regionalne trybunały administracyjne.


Władza Ustawodawcza, Wykonawcza i Sądownicza

Konstytucja włoska nie wypowiada expressis verbis zasady trójpodziału władzy. Również formalna systematyka konstytucyjna nie wyraża jej jednoznacznie. Poszczególne tytuły części I dotyczą bowiem kolejno „Parlamentu”, „Prezydenta Republiki”, „Rządu”, „Sądownictwa”, „Regionów, prowincji i gmin”, „Gwarancji konstytucyjnych” (tj. Trybunału Konstytucyjnego oraz rewizji Konstytucji). Brakuje również ogólnych określeń funkcji tych organów w sposób nawiązujący do idei trójpodziału władzy. Nie powinno to może dziwić. W demokratycznej konstytucji włoskiej widoczna jest pewna nieufność do tej idei, która przecież nie jest ideą całkowicie proparlametarną. Twórca Konstytucji, nie angażując w tej mierze jej wypowiedzi, wolał skoncentrować się na konkretnych kompetencjach, przewidując też mechanizm rozstrzygania ewentualnych konfliktów w tej mierze, w postaci odpowiedniego uprawnienia Trybunału Konstytucyjnego (art. 134). Niemniej z całą pewnością zaliczyć można system ustrojowy Republiki Włoskiej jako realizujący model rządów parlamentarno- gabinetowych, w jego republikańskiej wersji.

Władza Ustawodawcza
Parlament Włoski jest dwuizbowy, składa się z Izby Deputowanych (630 deputowanych) oraz Senatu (315 senatorów wybieralnych). Obie izby skonstruowane zostały jako przedstawicielstwo polityczne suwerennego ludu, obie powołuje Lud jako taki, w swej całości i żadna z izb nie jest przedstawicielstwem zorganizowanym na jakiejkolwiek innej podstawie (np. korporacji zawodowych czy terytorialnych, zasług czy urodzenia). Możliwości mianowania, z tytułu „wybitnych zasług” (art. 59 zd. 2) pięciu senatorów dożywotnich, nie może zmienić zasadniczo charakteru senatu. W związku z tym jednolicie skonstruowany został mandat parlamentarzysty jest to mandat wolny, każdy członek Parlamentu reprezentuje Naród i wypełnia swe funkcje nie będąc związany niczyimi dyrektywami (art. 67), a więc także ze strony partii politycznych, pomimo ich konstytucjonalizacji. Członkowie obu izb cieszą się również identycznym immunitetem: materialnym w zakresie wykonywania swych funkcji oraz formalnym obejmującym odpowiedzialność karną w zakresie innych podejmowanych przez nich czynności (art. 68), a także przysługuje im prawo do wynagrodzenia (art. 69). Każda z izb posiada bardzo podobną organizację wewnętrzną.

Do wybierania członków jednej i drugiej izby odnoszą się te same zasady konstytucyjne- równość, tajność, głosowania osobistego, powszechności i bezpośredniości (art. 48, 56, 57). Prawo wyborcze czynne uregulowane jest jednolicie w art. 48: uzyskuje się je z osiągnięciem pełnoletności (Izba Deputowanych). Do Senatu zaś po ukończeniu 25 lat. Różnica występuje także w zakresie biernego prawa wybiorczego: wybieranymi do Izby Deputowanych są obywatele, którzy ukończyli 25 lat, natomiast do Senatu- ci, którzy ukończyli 40 lat. Oprócz tego każdy były prezydent Republiki może zostać Senatorem dożywotnim Obowiązująca aktualnie (od 1993 roku) ordynacja wyborcza do Izby deputowanych, przyjmuje mieszany system wyborczy, przewidujący iż wybór ponad ¾ (475) deputowanych następować będzie w jednomandatowych tzn. kolegiach wyborczych, znajdujących się wszelako w granicach jednego z 26 okręgów wyborczych. Natomiast pozostałych 175 deputowanych wybiera się w owych 26 okręgach. (próg wyborczy dla całego kraju 4%). Konkretne wielkości mandatów w poszczególnych okręgach ustalane są w proporcji do liczby ludności. Stąd też każdy wyborca dysponuje dwoma głosami, pierwszym z nich posługuje się w głosowaniu w kolegium wyborczym, drugim- w okręgu wyborczym. Kandydatów w kolegiach wyborczych zgłaszają formalne grupy wyborców, liczące od 500 do 1000 wyborców. Kandydatów w okręgach partie polityczne lub zorganizowane grupy wyborców. W istocie również kandydatów w kolegiach zgłaszają partie polityczne, albowiem każdy z nich musi zgłosić swoje przyłączenie do jednej lub kilku list okręgowych. Można kandydować zarówno w okręgu jak i z listy okręgowej, w tym samym okręgu wyborczym. Do Senatu ordynacja przewiduje że: przeszło połowa Senatorów wybierana jest w kolegiach jednomandatowych (232) a reszta (83) w okręgach wyborczych wielomandatowych którymi przy wyborach senatorów są regiony. Od roku 1963 Konstytucja zrównuje czas kadencji każdej z izb: wynosi on 5 lat (poprzednio 5 lat i 6 lat Senat). Nowe wybory winny być przeprowadzone w ciągu 70 dni od końca poprzedniej kadencji. Jednolicie ustalony został również początek zwyczajnych sesji obu izb: jest ich dwie w roku i zbierają się z mocy prawa w pierwszy nieświąteczny dzień lutego i października. Zwołanie jednej z izb na sesję nadzwyczajną powoduje, że i druga zbiera się w tym samym terminie automatycznie. Zwołanie sesji nadzwyczajnej następuje z inicjatywy przewodniczącego izby, Prezydenta Republiki lub jednej trzeciej swych członków. Kadencja obu Izb może zostać skrócona zarządzeniem Prezydenta Republiki podejmowanym na ogólnych warunkach tj. na wniosek odpowiednich członków Rady Ministrów i za ich kontrasygnatą. W tym przypadku jednak dodatkowo Konstytucja wymaga wysłuchania przewodniczących izb. Jednakże parlament którego kadencja upłynęła lub została skrócona zachowuje swe pełnomocnictwa do dnia zebrania nowo wybranych izb.

Obrady obu izb są jawne (istnieje możliwość wprowadzenia tajności), istnieją jednakowe warunki formalne rozstrzygnięć obu izb (zwykła większość przy frekwencji większej niż połowa), taka sama jest ich struktura wewnętrzna, na którą składają się: przewodniczący prezydium i komisje jako konstytucyjne organy izb, a także wyłączne prawo każdej z izb do uchwalenia swego regulaminu. Postępowanie ustawodawcze rozpocząć się może w każdej z izb i nie występują tu żadne konstytucyjne wyjątki. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje: członkom obu izb, rządowi (za zgodą prezydenta), radom regionalnym i municypalnym, Narodowej Radzie Gospodarki i Pracy oraz 50 tys. wyborców. Projekty ustaw uchwalane niezależnie od trybu przez jedną izbę przekazywane są drugiej, gdzie powtarzane są te same etapy postępowania ustawodawczego. Jeżeli nie ma zgodności między izbami, to powoływana jest wspólna komisja mediacyjna. Jeśli brak jest konsensusu, to dalszy bieg procesu ustawodawczego wstrzymuje się. Komisje stałe i nadzwyczajne mogą uchwalać ustawy nie mające decydującego znaczenia dla ogólnego porządku prawnego. Uchwalony przez parlament projekt ustawy przekazywany jest prezydentowi, który promulguje go w okresie miesiąca od uchwalenia. Przed promulgacją prezydent może postawić veto zawieszające, które jest obalane zwykłą większością głosów obecnych członków obu izb.

Uchwaloną ustawę można poddać pod referendum celem całkowitego lub częściowego uchwalenia ustawy. Referendum takie zarządzane na wniosek 500tys. wyborców lub pięciu rad regionalnych. Pod referendum nie mogą być poddane ustawy budżetowe, podatkowe, amnestyjne lub upoważniające do ratyfikowania umów międzynarodowych. Wynik jest wiążący jeśli w głosowaniu wzięło udział ponad 50% uprawnionych do głosowania.

Władza Wykonawcza


a) Rada ministrów

Organami rządu w świetle konstytucji i ustaw dotyczących władzy wykonawczej są: premier, ministrowie i Rada Ministrów jako całość. Tworzą oni rząd w wąskim znaczeniu. Do rządu mogą wchodzić także Wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie bez teki, podsekretarze stanu, Rada Gabinetu, Komitety Międzyministerialne, Nadzwyczajni Komisarze Rządu. Tworzą oni z kolei rząd w szerokim znaczeniu. Konstytucja mówi mało na temat procesu tworzenia rządu. Zgodnie ze zwyczajem konstytucyjnym proces tworzenia rządu rozpoczyna się od konsultacji głowy państwa z byłymi prezydentami oraz liderami partii politycznych. W pierwszej fazie, Prezydent wyznacza osobę do prowadzenia rozmów z tymi partiami, które wydają się skłonne do zawarcia porozumienia. Czasami któraś z partii może wycofać się z negocjacji co może doprowadzić do nowej rundy rozmów lub rezygnacji osoby wybranej przez prezydenta. W przypadku osiągnięcia porozumienia osoba prowadząca negocjacje składa sprawozdanie prezydentowi i otrzymuje oficjalny mandat do tworzenia rządu. W ostatniej fazie premier (dotychczasowy negocjator) przedstawia prezydentowi skład Rady Ministrów. Nominowany przez prezydenta rząd musi uzyskać zaufanie obu izb. Regulamin izby niżej przewiduje, że głosy nieobecnych deputowanych zaliczane są na korzyść rządu, podczas gdy w Senacie liczone są jako głosy negatywne.

Rząd sprawuje kierownictwo nad ogólną polityką państwa, realizuje politykę zagraniczną, zabezpiecza porządek publiczny i bezpieczeństwo państwa. Premier kieruje ogólną polityką rządu i zapewnia jednolitość zarządzania państwem.

W ramach rządu istnieje Rada Gabinetu, która składa się z ministrów desygnowanych przez premiera, po wysłuchaniu opinii Rady Ministrów. Najważniejsze funkcje Rady Gabinetu to wstępne rozpatrywanie spraw szczególnie znaczących dla polityki rządu oraz wstępne dyskutowanie założeń projektów ustaw.

Parlament może upoważnić rząd, na określony czas i w określonych sprawach, do wydawania dekretów ustawodawczych. Natomiast bez delegacji parlamentu rząd może wydawać rozporządzenia tymczasowe z mocą ustawy, ale tylko w wyjątkowych i nadzwyczajnych okolicznościach. Rozporządzenia tracą swoją moc prawną jeśli nie zostaną zatwierdzone przez parlament w ciągu 60 dni od ich uchwalenia.
110 członków jednej z izb może zgłosić wniosek o votum nieufności wobec rządu. Wniosek w tej sprawie jest głosowany po trzech dniach od zgłoszenia i przyjmowany bezwzględną większością głosów członków obu izb. Ponadto rząd może wystąpić z wnioskiem do parlamentu o udzielenie mu votum zaufania. Odrzucenie tego wniosku pociąga za sobą dymisję rządu. Premier i ministrowie ponoszą odpowiedzialność karną za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem (przed sądem powszechnym, po uprzedniej zgodzie jednej z izb). Ważnym organem doradczym dla parlamentu, rządu i regionów jest Narodowa Rada Gospodarki i Pracy. Składa się z ekspertów i przedstawicieli poszczególnych gałęzi gospodarki. Posiada przewodniczącego i 111 członków. Kadencja wynosi 5 lat.




b) Prezydent Republiki

Wybierany na wspólnym posiedzeniu obu izb parlamentu z udziałem delegatów rad regionalnych. Liczba elektorów wybierających prezydenta wynosi 1003(630 deputowanych, 315 senatorów, oraz po 3 delegatów z każdego regionu z wyjątkiem Valle d’Aosta- który ma prawo tylko do jednego przedstawiciela). Kadencja prezydenta wynosi 7 lat, i bez ograniczeń reelekcji. W pierwszych trzech turach kandydat musi uzyskać większość 23 głosów ogólnej liczby elektorów, a w przypadku jej nieuzyskania, od IV tury wystarczy większość bezwzględna.

Prezydent jest głową państwa, reprezentuje jedność narodu i jest strażnikiem konstytucji. Ratyfikuje umowy międzynarodowe, zarządza wybory do parlamentu. Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych i przewodniczy Najwyższej Radzie Obrony. Prezydent ogłasza dekrety z mocą ustawy. Wszystkie akty prawne prezydenta wymagają kontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra.

Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za zdradę stanu lub naruszanie konstytucji. W stan oskarżenia stawia go parlament bezwzględną większością głosów obu izb, a sądzi Trybunał Konstytucyjny w składzie powiększonym o 16 członków powoływanych w drodze losowania spośród obywateli spełniających wymogi wybieralności do Senatu.

Władza Sądownicza

Najniższym stopniem organizacji powszechnego wymiaru sprawiedliwości są sędziowie pokoju, orzekający w najdrobniejszych sprawach. cywilnych. Sądem cywilnym pierwszej instancji w pozostałym zakresie spraw, sądem odwoławczym od wyroków sądów pokoju, a także sądem najdrobniejszych spraw karnych, są „sądy pretora”, orzekające jednoosobowo. W całych Włoszech funkcjonuje około 100tego rodzaju sądów. Trzecim stopniem sądownictwa są „trybunały” będące sądami pierwszej instancji w sprawach karnych o średnim ciężarze gatunkowym, a także sądami drugiej instancji wobec orzeczeń sądów pretorskich zapadających w pierwszej instancji. Trybunały orzekają w trzyosobowym składach. Sądami pierwszej instancji dla najcięższych spraw karnych są „sądy przysięgłych” orzekające w składzie dwóch sędziów i 6 ławników. Drugą instancją od wyroków trybunałów są natomiast sądy apelacyjne, funkcjonujące we wszystkich z 20 regionów. Sądem najwyższym jest Trybunał Kasacyjny. Oprócz sądów powszechnych Konstytucja dopuszcza jedynie funkcjonowanie trybunałów wojskowych oraz „jurysdykcję” Rady Stanu i Trybunału obrachunkowego. Natomiast wyklucza funkcjonowanie sądów nadzwyczajnych i sądów specjalnych(art. 102) podkreślają w ten sposób zasadę jednolitości sądownictwa i zasadniczy monopol sądownictwa powszechnego w wymiarze sprawiedliwości.

System sądów stanowi, według słów Konstytucji włoskiej, system organów „autonomicznych i niezawisły od wszelkich innych władz”. Niezawiśli są również sędziowie (art. 108), którzy są również nieusuwalni (art. 107) i podlegają jedynie ustawom (art. 101). Podstawowym gwarantem takiej pozycji sądownictwa włoskiego jest Najwyższa Rada Sądownicza. W skład organu wchodzą Prezydent Republiki, Prezes Trybunału Kasacyjnego, generalny prokurator tegoż Trybunału oraz 20 sędziów wybieranych przez ogół sędziów Włoch oraz 10 członków wybieranych przez parlament na wspólnym posiedzeniu.

Oprócz sądownictwa powszechnego istnieją także sądy administracyjne. Podstawowy trzon tych sądów stanowią, od ustawy z 6 grudnia 1971 r. , regionalne trybunały administracyjne i Rada Stanu. Przewodniczącym pierwszych są albo członkowie Rady Stanu albo przewodniczący sekcji sądowych RS. Trybunały są kompetentne dla rozpatrywania skarg na akty administracyjne organów publicznych tak o zasięgu centralnym jak i regionalnym pod względem prawnym i użytecznościowym( występuje w wyraźnie ustawowo wskazanych sytuacjach).

Rada Stanu, poprzez swe sekcje sądowe, jest w tym zakresie organem drugiej instancji.


System Partyjny Republiki Włoskiej


System Partyjny Włoch do końca lat Osiemdziesiątych

Układ polityczny wśród partii był stosunkowo trwały i do r 1993 nie wskazywał zasadniczych zmian Początek republiki wiązał się z trójpartyjną koalicją obejmującą chrześcijańskich demokratów, socjalistów i komunistów, trwający do 1947 r. W roku tym, w określonej sytuacji w świecie, a szczególnie w Europie dochodzi do usunięcia komunistów z rządu i podjęcia próby zupełnej izolacji politycznej tej partii. Po rozpadzie trójpartyjnej koalicji powstaje sojusz chadecji z partiami tzw. trzeciej siły, a więc liberałami, republikanami i socjaldemokratami. Ten stan rzeczy z niezbyt wielkimi zmianami, trwał do 1993 r. W okresie tym pierwszoplanową rolę pełniła chrześcijańska demokracja, uczestnik wszystkich koalicji. Partia ta szukała sobie sojuszników bądź to na prawicy (koalicje centroprawicowe), bądź też na lewicy (orientacje centrolewicowe) ale nie wśród komunistów. Próby zmian tej sytuacji - podjęcie współpracy z komunistami- (podejmowane min. przez Aldo Moro) nie przyniosły rezultatów. Trzecią siła polityczną Włoch stanowili socjaliści. Podzieleni, nie odgrywali przez wiele lat większej roli. Sytuacja uległa zmianie kiedy Bettino Craxi stanął na czele rządu. Od tego czasu Włoska Partia Socjalistyczna starała się pełnić rolę języczka u wagi na wzór roli jaką pełnili w Niemczech FDP.

Główne partie:

Chrześcijańska Demokracja(DC)- powstała w r. 1943- nawiązywała do tradycji włoskiego ruchu katolickiego i od początku Republiki do r. 1993, samodzielnie bądź w koalicji z innymi partiami, brała udział w rządzie po wygranych wyborach w 1948 r. , w których partia ta osiągnęła absolutną większość w parlamencie zerwała dotychczasową koalicję z socjalitami i komunistami. Zajmowała ona raczej centrową pozycję w systemie partyjnym Włoch, uczestnicząc w rządach zarówno o charakterze centroprawicowym, jak centrolewicowym. Po 1975 roku postawa partii stała się pragmatyczna.
Program polityczny chadecji nawiązywał do doktryny społecznej Kościoła rzymskokatolickiego, akcentując harmonię społeczną, idee samorządu, głównie pracowniczego, podkreślając wagę więzi rodzinnych. Spotkało się w literaturze oceny że była to najbardziej wyznaniowa ze wszystkich partii chadeckich w Europie, choć można zauważyć, że w latach osiemdziesiątych jej związki z hierarchią kościelną w ogóle, a z Watykanem w szczególności uległy osłabieniu.

Włoska Partia Komunistyczna(PCI)- powstała w 1921 roku w wyniku rozłamu, jaki dokonał się w łonie partii socjalistycznej. W okresie faszystowskim partia działała w warunkach nielegalnych. Zapisała ona swój udział w walce z faszyzmem, w walce o niepodległość kraju i o nadanie rodzącemu się ustrojowi państwa demokratycznego charakteru. Do r. 1947 partia brała udział w rządzie i odgrywała znaczącą rolę w pracach konstytuanty. Od roku 1947 permanentnie była poza rządem, wobec którego zajmowała różną postawę- od bezwzględnej z nim walki jako najsilniejsza partia opozycyjna, aż po przyjęcie formy elastycznych, uzależnionych od charakteru programu gabinetu i realizowanej przezeń polityki. Najliczniejsza partia komunistyczna Europy zachodniej wyróżniała się prowadzeniem bardziej narodowej i niezależnej polityki wobec Moskwy. Zjawisko to narastało z biegiem czasu w sposób wyraźny i widoczny.
Partia szukała dla Włoch innego programu budowy socjalizmu niż stworzony w ZSRR czy w innych krajach realnego socjalizmu. Odegrała wielką rolę w tworzeniu tzw. eurokomunizmu, czyli w poszukiwaniu modelu socjalistycznego ustroju opartego na zasadach zachodniej demokracji, z wykorzystaniem instytucji demokratycznych. Partia popierała udział Włoch w EWG i NATO.

Włoscy Socjaliści – Ruch socjalistyczny posiadał we Włoszech głębokie tradycje. Włoska partia Socjalistyczna powstała w 1892 roku, miała więc bogate tradycje. Legitymuj się ona także znacznym wkładem w walkę z faszyzmem i w budowę demokratycznego ustroju Republiki. Jednocześnie dodać należy, że na przestrzeni swej historii uległa licznym przemianom w tym i rozłamy:
1921- utworzenie PCI
1947- utworzenie Włoskiej Partii Socjaldemokratycznej
1964- utworzenie Włoskiej Partii Socjalistycznej Jedności Proletariackiej
W latach czterdziestych w sojuszu z komunistami, wystawiając w latach 1948-1952 jedną listę wyborczą po 1956 roku zerwała sojusz z komunistami. Największą ilość głosów otrzymali w 1948 31% głosów.

Włoski Ruch Społeczny- mimo konstytucyjnego zakazu tworzenia organizacji faszystowskich od 1948 roku grupuje byłych działaczy faszystowskich i zwolenników skrajnej prawicy. Ruch ten występował przeciwko związkom zawodowym, systemowi parlamentarnemu opowiadał się za silną władzą wykonawczą. Neofaszyści potrafili, korzystając z poparcia monarchistów, zdobyć ok. 8% głosów.

System partyjny Włoch współczesnych

Kryzys „starych partii” można zaobserwować już na początku lat dziewięćdziesiątych. W wyniku wyborów z 5 kwietnia 1992r. wszystkie tradycyjne partie włoskie poniosły poważne straty. Uformowana po wyborach koalicja posiadała większość parlamentarną jedynie dzięki istnieniu proporcjonalnego systemu wyborczego. Kryzys wywołały dwa powiązane ze sobą ściśle czynniki. Po pierwsze nielegalne finansowanie partii politycznych. Partie wydawały 50- krotnie więcej niż dostawały z budżetu państwa. W sporej części więc utrzymywały się z nielegalnych źródeł dochodów. Było to możliwe dzięki rozwiniętemu systemowi łapówek wypłacanych przez przedsiębiorstwa za uzyskanie lukratywnych kontraktów rządowych. Po drugie ujawniona korupcja elit władzy. Wydarzenie to nazwano następnie akcją „czyste ręce”. Chodziło o działania prokuratorów mediolańskich pod przewodnictwem A. Di Pietro którzy wykryli fałszywe bilanse handlowe jednego z dużych przedsiębiorstw. Okazało się że z finansów firmy ‘wspierano działalność dwóch partii: DC i PSI. W tym samym czasie doszło do ujawnienia kontaktów wielu osób z mafią Sycylijską( dotyczyło to międzyinnymi Giuliano Andreottiego byłego premiera Włoch). Po wygaśnięciu immunitetów po rozwiązaniu parlamentu wszczęto postępowania przeciwko 400 byłym parlamentarzystom.
Fakty te tak spowodowały zmianę systemu wyborczego i zdmuchnęły z powierzchni ziemi tradycyjne partie Republiki.

Partie polityczne po 1994:

Demokraci Lewicy(DS)- utworzona została na XX Zjeździe Włoskiej Partii Komunistycznej w 1989 roku. Przekształcenia te wyprzedziły zasadniczy kryzys partii włoskich i związany był z upadkiem realnego socjalizmu. Jest dziś jedną z najliczniejszych partii włoskich (675tys.)członków. W wyborach 1993 była główną siłą polityczną współtworzącą koalicję wyborczą Sojusz Postępu, zdobywając 20, 4 % głosów.

Partia Odrodzenia komunistycznego(PRC)- utworzona 15 grudnia 1991 roku przez grupę członków Włoskiej Partii Komunistycznej, nie zgadzających się na jej rozwiązanie. Liczy 150 tys. członków. Tworzyła Sojusz Postępu.

Demokratyczni Socjaliści Włoscy(SDI)- utworzona w maju 1998 r w wyniku połączenia Włoskiej Partii Socjaldemokratycznej (PSDI) Partii Socjalistycznej (SI zał. 1994), Włoskich Socjalistów (SI, zał. 1994) i Ruchu na Rzecz Jedności Socjalistycznej i robotniczej

Włoska Partia Ludowa- nawiązuje do tradycji Włoskiej Partii Ludowej (zał. 1919) od 1943 do 1994 działała pod nazwą Partia Demokracji Chrześcijańskiej, o charakterze centrowym
W lipcu 1995 podzieliła się na dotychczasową PPI oraz Zjednoczonych Chrześcijańskich Demokratów partii o charakterze lewicowym, podpisała porozumienie polityczne z Demokratyczną partią Lewicy stając się drugą siła polityczną Drzewa Oliwnego.

Centrum Chrześcijańsko- Demokratyczne(CCD) i Zjednoczeni Chrześcijańscy Demokraci (CDU)- powstali poprzez secesję części działaczy z PPI. Ugrupowanie to wybrało sojusz wyborczy z Forza Italia i Sojuszem Narodowym

Naprzód Włochy (Forza Italia- FI). - Zupełnie nowa partia włoskiej sceny polityczne. Założony przed wyborami w 1994 r. przez przemysłowca i magnata prasowego Sylvio Berluscooniego. Ruch ten obiecywał Włochom „nowy włoski cud gospodarczy” obniżenie bezrobocia, ograniczenie niepotrzebnych wydatków państwa połączonych z obniżeniem podatków i walkę z korupcją. Posiadając silne wsparcie ze strony trzech stacji telewizyjnych ugrupowanie to stało się faktycznym zwycięzcom wyborów 1994.

Liga Północna Włochy Federalne (LN-IP) utworzona w 1991 r. w wyniku połączenia Ligi Lombardzkiej z kilkoma organizacjami autonomicznymi działającymi na północy kraju od 1995 pod nazwą Liga północna(LN) od lutego 1997 (Liga Północna- Włochy Federalne) opowiada się za powstaniem niepodległego państwa- Padanii, populistyczno- liberalna



Bibliografia:

1. Andrzej Bińkowski „Almanach państw świata” Warszawa 2003
2. Zbiór tekstów pod redakcją Andrzeja Burdy, Mariana Rybickiego „Konstytucje”, Warszawa- Wrocław-Kraków- Gdańsk 1971
3. pod redakcją Wiesława Skrzydły„Ustroje Państw Współczesnych”, Lublin 2001
4. Paweł Sarnecki „Ustroje Konstytucyjne państw współczesnych” Zakamycze 2003