Literatura wschodnioeuropejska 4.X

LITERATURA ROSYJSKA

• Epoka średniowiecza /w Rosji nieco później/- pojęcie ‘literatura staroruska’, gł. ośrodek- Kijów

• Wpływ Bizancjum na Ruś Kijowską- charakter religijny tekstów- kroniki

• Jeden z pierwszych, najważniejszych tekstów:

„Powieść czasów minionych”- zespół tekstów z X/XII w, autorstwo przypisuje się Nestorowi, odwołuje się do czasów starożytnych i synów Noego- mieli być założycielami plemion słowiańskich

• Kijów- ośrodek polit, kult i religijny

• Nowogród Wielki- następne po Kijowie główne miasto, gdy Kijów stracił znaczenie (X/XII w)

• Moskwa- po Nowogrodzie

• Zabytki literatury pochodzą z różnych części Rusi

• Najwcześniejszy okres literatury-związany z kształtowaniem się Rusi Kijowskiej- wspólny dla 3 kultur: ros., białorus., ukr.

• 988 chrzest księcia Włodzimierza (książę Rusi Kijowskiej) z rąk Bizancjum- krok polityczny- uniezależnienie się od strony polskiej, uzależnienie od Bizancjum- Ruś włączona w kulturę chrześcijańską:

• Ruś czerpie dorobek z kultury Bizancjum

• Ruś częścią Slavia Ortodoxa

• Ścisła współpraca z duchowieństwem bizantyjskim- nowoobrzędowość na Rusi

• Izolacja od Zachodu- brak renesansu w literaturze

• Średniowieczny model przetrwał do XVII w w Rusi Kijowskiej i Moskiewskiej

• XVII w- barok-specyficzny, przepuszczony przez pryzmat średniowiecza, kształtuje się poezja i dramat

• Duży wpływ j. polskiego i idea carpe diem

• Literatura rosyjska przestaje się zasadniczo różnić od europejskiej- „nadrabia zaległości” i rozwija się razem z nią

• Literatura ruska- 6 stuleci

• O rozwoju i etapach decydowały czynniki pozaliterackie

Etapy rozwoju literatury

1. ?

2. Etap mongolski XII-XV w

3. Literatura państwa moskiewskiego XVIw

4. XVII w bez ostatnich 2 dziesięcioleci

• Język liturgiczny- starocerkiewnosłowiański- 3 kultury mają podobne zabytki literackie

• Pierwsze dzieła- tłumaczenia z greckiego, np. żywoty świętych, czeki mineje- żywoty św. wg kalendarza, do czytania poza cerkwią

• Pateryki- opowieści o pustelnikach, ascetach

• Tłumaczenia kronik- „Wędrówka Bogurodzicy po miejscach męki”

• Czysto świeckie- romanse- umoralniająca tendencja w duchu chrystianizmu- parenetyczne (Aleksandreja, Czyny Dienisowe, Opowieść o Barlaamie i Josafacie)

• Przykłady literatury oryginalnej (na terenie Rusi Kijowskiej)

„Powieść lat minionych”

• Składa się z cz. Prehistorycznej (o rozmieszczeniu plemion słowiańskich i ich zwyczajach) i cz. Historycznej (od 852 r, w ok.60 % ściśle historyczna)- inf. o wyprawach książąt, traktatach, waśniach, zakładaniu klasztorów

• Źródłem- Pismo Św.

• W jej skład wchodzą również podania i legendy- płaszczyzna folklorystyczna

• Wpływy skandynawskie- Wikingowie

• Rozważania i opowieści o chrzcie Rusi- słowo filozofa

„Słowo o wyprawie Igora”

• Bez elementów bizantyjskich

• Opowieść wojenna (gat. popularny na Rusi)

• Oparte na wydarzeniach historycznych

• Struktura tekstu przejrzysta i logiczna- jeden autor

• Inwokacja- pojawia się postać pieśniarza

• Narrator opisuje czasy rozbicia Rusi

• 1185r- wbrew księciu Włodzimierzowi jego bracia zorganizowali wyprawę na Mongołów- narrator koncentruje się na ich krytyce

• Autor nieobiektywny, przerywa akcję dygresjami

• Swojego rodzaju eksperyment literacki w tamtych czasach

• Wykorzystuje środki poetyckie, np. alegorie

• Sceny batalistyczne bardzo dynamiczne

• Zwroty i chwyty folklorystyczne- zdrobnienia i powtórzenia

• Paralelizm między psychologią postaci a opisem przyrody

• Zmienia się często miejsce akcji

• Wielowątkowość

• Również elementy pogańskie- mity słowiańskie, nabożny szacunek do przyrody

• Obecność motywu Boga, Sądu Ostatecznego

• Żywoty świętych miejscowych

• Pateryki- opowiadania o życiu mnichów z poszczególnych klasztorów (Pateryk Kijowsko-Pieczerski- kompendium wiedzy nt. życia mnichów)

• Kazania: charakter moralizująco-dydaktyczny, odwołanie się do Pisma Św.

„Słowo o zakonie i łasce”:

• Metropolita kijowski udowadnia wyższość chrześcijaństwa nad judaizmem

• Pochwała księcia Włodzimierza/ apologia władzy książęceh

• Bazowali na tym inni mnisi

„Opowieść o zburzeniu Riazania przez Batu-chana

• Typowa proza batalistyczna

• Rozbudowane 2 wątki- śmierć pary książęcej i ich dziecka oraz wojenne wyczyny herosa

„Żywot Aleksandra Newskiego”

• Kanonizowany w 1380 r.

• Książę i przywódca

• Chrześcijański tryb życia, określona moralność

• Bardzo rozbudowane sceny batalistyczne

1380- bitwa Rusinów z Tatarami- „Zadojszczyzna” – opowieść wojenna (podobna do „Wyprawy Igora”, niektóre fragmenty identyczne):

• Opowieść o zwycięstwie-wydźwięk optymistyczny

• Brak dualizmu światopoglądowego

• Apologia patriotyzmu rosyjskiego

• Ataki Tatarów zmusiły Ruś do zjednoczenia

„Opowieść o wędrówce Joana Nowogrodzkiego na biesie do Jerozolimy”

• XV w, Nowogród Wielki

• Pojedynek św. Joana z biesem (diabłem)

• Autor nieznany

W Nowogrodzie tendencje separatystyczne- powstała osobna republika.

Moskwa- spadkobierczyni, kontynuatorka Bizancjum.