ćw. 10

PATOMORFOLOGIA

Włókniak miękki (fibroma molle) i twardy (fibroma durum)
Tłuszczak (lipoma)
Chrzęstniak (chondroma) Chrzęstniakokostniak (chondrosteoma)
Kostniak (osteoma)
Mięśniak gładkokomórkowy (barwienie van Gieson) (leiomyoma)

I. WŁÓKNIAK MIĘKKI (FIBROMA MOLLE) i TWARDY (FIBROMA DURUM)_____________________________


WŁÓKNIAK

- należy do grupy nowotworów zróżnicowanych jednokierunkowo, wywodzących się z mezenchymy i
mezodermy
- jest nowotworem niezłośliwym, otorebkowanym, rosnącym powoli i rozprężająco
- nowotwór wywodzi się z tkanki łącznej włóknistej

- zbudowany z fibroblastów i fibrocytów o różnokierunkowym, chaotycznym przebiegu
- wytwarza mniej lub bardziej obfitą ilość włókien tkanki łącznej

wyróżnia się zatem: a. włókniaka miękkiego (fibroma molle) - bogaty w komórki
- podścielisko tworzy wiotka,
bogatokomórkowa tkanka łączna
b. włókniaka twardego (fibroma durum) - ubogi w komórki, ale z licznymi włóknami
- zrąb stanowią liczne, gęsto zbite,
ubogokomórkowe włókna

obraz makroskopowy: - nowotwór jest ostro odgraniczony (otorebkowany), szaro-biały, o włóknistej
powierzchni przekroju, na ogół kształtu kulistego

obraz mikroskopowy - w utkaniu włókniaka dominują włókna kolagenowe, a w mniejszej ilości spotyka się
włókna sprężyste i włókna srebrnochłonne (siateczkowe)
- włókna przebiegają faliście lub wirowo i mogą ulegać zwyrodnieniu szklistemu
- w podścielisku nowotworu znajduje się zmienna ilość naczyń krwionośnych
- miąższ nowotworu stanowią fibroblasty, a zrąb - włókna tkanki łącznej, przebiegające
różnokierunkowo i bezładnie


- włókniaki obserwuje się właściwie w każdym miejscu organizmu, ale najczęściej w powłokach skórnych,
przy czym należy zaznaczyć, że nie zawsze mają one postać guza ostro okonturowanego , ale są to rozrosty
różnokształtne
- w błonie śluzowej nowotwór ma często postać polipa (fibroma polyposum) lub uszypułowaną (fibroma
pendulum)

włókniak może ulec:
- zwapnieniu (fibroma calcificans)
- skostnieniu (f. ossificans)
- szkliwieniu (f. hyaloideum)
- skamienieniu (f. petrificans)
- ześluzowaceniu (f. myxomatosum)
- obrzękowi (f. oedematosum)

- zmianom wstecznym (rozmiękaniu miąższu, rozpadowi)
- z wytworzeniem się w nowotworze drobnych jam torbielowych (fibroma cysticum)
- z wytworzeniem rozstrzeni naczyń krwionośnych i chłonnych (f. teleangiectaticum s. cavernosum)


- czasem obok utkania łącznotkankowego spotyka się tkankę tłuszczową, śluzową, kostną lub gruczołową i
wówczas mówimy o nowotworze mieszanym o odpowiednich nazwach: fibrolipoma, fibromyxoma,
fibroosteoma, fibroadenoma
- wymienione tkanki mogą tworzyć inne kompozycje, np. trzy razem w nowotworze (fibrochondroosteoma)
itp.
- obecność licznych włókniaków nosi miano włókniakowatości (fibromatosis universalis)

- złośliwą formą jest włókniak mięsakowy (fibrosarcoma), który może mieć różne formy morfologiczne


WŁÓKNIAKI W NARZĄDACH:

- opisano pojedyncze przypadki włókniaka przełyku, u psów dodatkowo włókniakomięsaki (fibrosarcoma)
- włókniaka stwierdzono również w żołądku
- nowotwory macicy u zwierząt zdarzają się rzadko, jednak najczęściej jest to mięśniak gładkokomórkowy lub
włókniak w postaci małych lub dużych guzów (u bydła mogą osiągnąć masę 100kg), na przekroju
błyszczących, barwy białej

- nowotwory pochwy i sromu występują często u zwierząt domowych, głównie u suk
- z nowotworów łagodnych zdarzają się włókniaki w postaci twardych (fibroma durum) lub miękkich (fibroma
molle) guzów o gładkiej lub nierównej powierzchni, mięśniaki gładkokomórkowe (leiomyoma) i tłuszczaki
(lipoma)

II. TŁUSZCZAK (LIPOMA)____________________________________________________________________

- tłuszczak jest nowotworem niezłośliwym, wolno rosnącym i posiadającym cienką torebkę
- najczęściej umiejscowionym w podskórzu, krezce i otrzewnej, ale spotyka się go także w narządach
wewnętrznych
- może być bolesny w dotyku

obraz makroskopowy: - może tworzyć uwypuklenia, a nawet formy uszypułowane (lipoma pendulum)
- rośnie w postaci pojedynczego guza lub tworów mnogich

obraz mikroskopowy: - zrąb guza tworzy tkanka łączna, której pasma otaczają chaotycznie przebiegające
naczynia krwionośne
- sieć tych naczyń nie jest tak gęsta jak w tkance tłuszczowej prawidłowej i nie
oplatają one pojedynczych komórek
- zrąb dzieli nowotwór na różnej wielkości zraziki
- w obrębie podścieliska dochodzi często do jego obrzęku (lipomaoedomatosum)

- tłuszczak składa się z mniej lub bardziej dojrzałej tkanki tłuszczowej, która różni się
od prawidłowej różną wielkością komórek i obecnością lipoblastów (prekursorów
lipocytów), często wielojądrowych (olbrzymich), o niezupełnie wykształconych
kroplach lipidu w cytoplazmie
- z reguły lipocyty tłuszczaka są większe od prawidłowych komórek tkanki tłuszczowej

- wykonanie preparatów metodą parafinową i barwienie hematoksyliną i eozyną
powoduje, że tłuszcz wypłukiwany jest przez alkohole, co sprawia wrażenie, że
komórki są puste
- specyficzne barwienie na lipidy (Sudan III, czerwień oleista, błękit Nilu) zabarwia je
odpowiednio na kolor żółty, czerwony lub niebieski

tłuszczaki dzielą się na: - twarde (lipoma durum) - z przewagą podścieliska
- miękkie (l. molle) - z dominacją miąższu
- oleiste (l. oleuosum) - w przypadku tworzenia się jamek wypełnionych płynnymi
lipidami

- nowotwór ulega takim samym zmianom wstecznym jak włókniaki:
- kostnieniu (lipoma osseum)
- kamienieniu (l. petrificum)
- ześluzowaceniu (l. myxomatosum)
- wytworzenie jam torbielakowatych (lipoma cysticum)
- wytworzenie rozstrzeni (l. teleangiectaticum)

- jest to uwarunkowane głównie słabszym unaczynieniem zrębu niż w tkance tłuszczowej prawidłowej

- tłuszczaki często występują łącznie z innymi nowotworami, np. lipomyxoma, lipochondroma, lipofibroma,
lipoosteoma

- postacią złośliwą jest tłuszczakomięsak (liposarcoma)

TŁUSZCZAKI W NARZĄDACH:
- opisano pojedyncze przypadki tłuszczaka przełyku
- tłuszczaki mogą pojawić się również w żołądku
- nowotwory pochwy i sromu występują często u zwierząt domowych, głównie u suk
- nowotworów łagodnych zdarzają się włókniaki w postaci twardych (fibroma durum) lub miękkich (fibroma
molle) guzów o gładkiej lub nierównej powierzchni, mięśniaki gładkokomórkowe (leiomyoma) i tłuszczaki
(lipoma)

III. CHRZĘSTNIAK (CHONDROMA)_____________________________________________________________

- chrzęstniak często występuje licznie, zwykle w kośćcu, jamie nosowej, tchawicy, płucach i gruczole
mlekowym
- w narządach, w których tkanka chrzęstna normalnie nie występuje, np. nerki, guz rozwija się z
embrionalnych zawiązków tkanki chrzęstnej

obraz makroskopowy: - chrzęstniak jest guzem kulistym, twardym, sprężystym, o niebiesko-białym
opalizującym połysku,
- nowotwór ma często budowę zrazikową

obraz mikroskopowy: - chrzęstniak zbudowany jest z dużych wysp tkanki chrząstki szklistej, rzadziej
włóknistej, różniącej się od prawidłowej nieregularnym rozmieszczeniem jamek,
które mają zwykle więcej niż dwie komórki (chondroblasty), ale bez cech atypii
- są one większe niż prawidłowe, o ciemno barwiącym się jądrze
- chondroblasty mogą ulegać zmianom wstecznym, tj. zwyrodnieniu śluzowemu i
wodniczkowemu
- chondroblasty mają kształt kulisty, owalny, wydłużony, względnie gwiaździsty
- czasem chondroblasty są wielojądrzaste i leżą samotnie lub po kilka w różnej
wielkości jamkach chrzęstnych
- istota międzykomórkowa jest jednolita i niekiedy nie tworzy jamek dookoła
komórek chrzęstnych
- na ogół zrąb, zbudowany z delikatnej tkanki łącznej jest obfity, ale skąpo
unaczyniony

- w obrębie guzów można spotkać zmiany wsteczne, tj. zwyrodnienie śluzowe (chondroma myxomatosum),
tworzą się torbiele (chondroma cysticum), następuje zwapnienie (chondroma calcificans) i skostnienie
(chondroma ossificans)

chrzęstniak dzieli się na: - okołokostny (ecchondroma s. chondroma periostale)
- wewnątrzkostny (enchondroma)
- kostniakochrzęstniak (osteochondroma)
- zarodkowy (chondroblastoma benignum)

- chrzęstniak często daje przerzuty do płuc, czasem do innych narządów
- chrzęstniak często występuje z innymi nowotworami jako guz mieszany, np. chrzęstniakogruczolak
(chondroadenoma), zlokalizowany zwłaszcza w płucach i jądrach, chrzęstniakokostniak (chondroosteoma),
a także ulega złośliwieniu (chondrosarcoma)
- nowotwór taki wrasta do naczyń krwionośnych oraz limfatycznych i szybko daje przerzuty

a. chrzęstniak okołokostny (ecchondroma s. chondroma periostale s. iuxtacorticale)
- tworzy się pod okostną zewnętrzną i ma więcej komórek niż chrzęstniak wewnątrzkostny
- w jego utkaniu są ogniska kostnienia, wapnienia lub śluzowacenia




b. chrzęstniak wewnątrzkostny (enchondroma)
- rośnie w jamie szpikowej, co powoduje rozciągnięcie kości i ścieśnienie jej kory
- jest dobrze odgraniczony, przybiera postać guzków litych lub rzekomotorbielowatych, otoczonych
tkanką łączną z naczyniami, co nie jest równoznaczne z obecnością torebki!
- przebiega łagodnie, ale daje wznowy pooperacyjne w przypadku niedoszczętnego wycięcia
- czasem uzłośliwia się, tzn. infiltruje otaczające go tkanki, a nawet daje przerzuty
- dotyczy to głównie chrzęstniaka kości długich

c. kostniakochrzęstniak (osteochondroma s. exostosis osteocartilaginea)
- w głębi rozrastającej się chrząstki powstaje tkanka kostna, co jest powodem ścieńczenia tkanki chrzęstnej
tak, że większa część guza składa się z istoty gąbczastej, i nowotwór błędnie jest rozpoznawany jako
kostniak

d. chrzęstniak zarodkowy (chondroblastoma benignum)
- składa się z okrągłych i wielokątnych komórek, przylegających do siebie lub oddzielonych niewielką ilością
zrębu przypominającego istotę podstawową chrząstki
- między komórkami są ogniska wapnienia i martwica, wokół której gromadzą się fibroblasty
- wytwarzają się tkanki: śluzowa, chrzęstna, osteoidalna i kostna
- między komórkami nowotworu spotyka się także komórki olbrzymie typu ciał obcych
- nowotwór wyraźnie niszczy kości i rzadko daje wznowy

e. chrzęstniak mięsakowaty (chondrosarcoma)
- rozwija się na ogół jako nowotwór pierwotny, rzadziej na podłożu chrzęstniaka lub kostniakochrzęstniaka
- złożony jest z guzków różnej wielkości, naciekających sąsiednie tkanki, z ogniskami wapnienia i
kostnienia, a także rzekomymi torbielami
- utkanie guza przypomina chrzęstniaka, ale ma rozrzucone pola zagęszczenia komórek jedno-, dwu-, a
nawet wielojądrowych
- jądra są powiększone, hiperchromatyczne, nieregularne
- w chrzęstniakach mięsakowych o mniejszej dojrzałości wyspy chrzęstne są otoczone przez macierzyste,
niedojrzałe komórki chrzęstne, okrągłe lub wrzecionowate, gęsto ułożone, między którymi są pola
substancji śluzowatej
- komórki te są zawsze atypowe, i im mniejsza jest dojrzałość nowotworu, tym mniej jest komórek
chrzęstnych
- nowotwór wrasta do naczyń, daje przerzuty do płuc, czasem do innych narządów

IV. KOSTNIAK (OSTEOMA)___________________________________________________________________

- prawdziwe kostniaki spotyka się u zwierząt rzadko i należy je odróżnić od różnego rodzaju narośli i
zgrubień kostnych (exostosis, osteophytes), powstałych na tle zapalnym lub wskutek metaplazji kostnej z
innych tkanek

obraz mikroskopowy: - kostniak zbudowany jest z tkanki kostnej (miąższ nowotworu), w postaci beleczek,
o mniej regularnym układzie niż prawidłowej kości oraz z łącznotkankowego,
włóknistego zrębu
- na obrzeżu i w środku beleczek kostnych znajdują się osteoblasty, tj. małe,
jednojądrzaste komórki kościotwórcze oraz osteoklasty - duże, wielojądrzaste
- są one mniej liczne niż osteoblasty i posiadają jasną, obfitą cytoplazmę
- osteoklasty niszczą beleczki kostne dzięki zewnątrzkomórkowemu wydzielaniu
enzymów hydrolitycznych zawartych w lizosomach, zwłaszcza fosfatazy kwaśnej,
powodując w nich ubytki i dziury
- zdolność osteoklazji, ale w mniejszym stopniu, posiadają także osteoblasty


a. kostniak zbity (osteoma compactum s. eburneum) - składa się z istoty zbitej, ale na obwodzie ma beleczki
istoty gąbczastej
- rozwija się na powierzchni kości i ma tendencję do
sekwestracji

b. kostniak gąbczasty (osteoma spongiosum) - złożony z cienkich beleczek kostnych, między którymi
znajduje się szpik (osteoma medullare)
- powstaje on wewnątrz kości lub na jej powierzchni

- kostniaki rzadko występują samodzielnie i najczęściej tworzą guzy mieszane, tj. kostniakowłókniaki
(osteofibroma) i kostniakochrzęstniaki (osteochondroma)

kostniaki dzieli się na (wg skryptu): - zarodkowe (osteoblastoma benignum)
- kostnawe (ang. osteoid osteoma)
- mięsakowe okołokostne (sarcoma osteogenicum s. paraostale)
- guzy olbrzymiokomórkowe (osteoclastoma s. tumor gigantocellularis)

typy kostniaka (z ogólnej):

a. kostniak zarodkowy (osteoblastoma benignum s. fibroma osteogenicum - „giant osteoid osteoma”)
- tworzy się w istocie zbitej lub gąbczastej i rzadko przebija się przez korę kości
- w dobrze unaczynionym, jednolitym zrębie z fibroblastami znajdują się beleczki nierównomiernie
zwapniałej tkanki osteoidalnej, liczne osteoblasty wokół beleczek i osteoklasty (komórki kościogubne)
- ich działanie manifestuje się powstaniem ubytków i dziur w beleczkach

b. kostniak kostnawy („osteoid osteoma”)
- składa się z dobrze unaczynionej tkanki łącznej zawierającej osteoblasty i osteoid o różnym stopniu
uwapnienia
- ma on barwę wiśniową
- przez niektórych autorów nie jest uważany za nowotwór, a jedynie za guz rozrostowy

c. kostniak mięsakowy/ kostniakomięsak (osteosarcoma)
- jest bardzo złośliwym nowotworem i chętnie rozwija się w najaktywniej rosnących częściach kości, tj. u
ich nasady
- wyróżnia się kostniaka twardego, kościotwórczego i oteolitycznego, który tworzy nieznaczną ilość tkanki
kostnej
- na ogół nowotwór ten ma charakter mieszany
- składa się z komórek wrzecionowatych, owalnych i wielokątnych, o hiperchromatycznym jądrze, często
wielojądrowych , monstrualnych, z licznymi mitozami
- komórki te tworzą ogniskowo tkankę osteoidalną i kostną, czasem chrzęstną i śluzową, a okostna
produkuje tkankę kostną (w obrębie tego nowotworu są różne tkanki, a mianowicie tkanka łączna zbita,
tkanka chrzęstna, śluzowa oraz tzw. tkanka kostnawa (tela ostoidea), nie ulegająca wapnieniu)
- osteoblasty nowotworu wytwarzają dużo fosfatazy zasadowej (FZ), której aktywność rośnie wówczas we
krwi
- po usunięciu guza aktywność enzymu spada, by zwiększyć się ponownie, gdy pojawiają się przerzuty
- nowotwór daje przerzuty do płuc, a jego powstanie wiąże się z napromieniowaniem ustroju przez
substancje radioaktywne

d. kostniak mięsakowy okołokostny (sarcoma osteogenicum iuxtacorticale s. parostale)
- rozwija się z okostnej zewnętrznej powierzchni kości i rzadko wrasta w głąb kości
- nacieka okoliczne tkanki, ze stawami włącznie
- zbudowany jest z komórek wrzecionowatych o cechach atypii, z beleczkami istoty osteoidalnej i
chrzęstnej
- jest złośliwy, daje wznowy i przerzuty

V. MIĘŚNIAK (LEIOMYOMA)_________________________________________________________________

MIĘŚNIAK GŁADKOKOMÓRKOWY (LEIOMYOMA)

- mięśniak rośnie powoli, rozprężliwie, często wieloogniskowo i ma tendencję do miejscowej wznowy
- nowotwór lokalizuje się najczęściej w macicy, w ścianie przewodu pokarmowego, a także wszędzie tam,
gdzie znajdują się mioblasty gładkie (naczynia krwionośne, pęcherz moczowy, oskrzela)
- w macicy nowotwór lokalizuje się pod błoną śluzową (leiomyoma submucosum), pod błoną surowiczą
(leiomyoma subserosum) lub w samym mięśniu (l. intramurale)
- czasem tworzą szypuły i wciskają się do pochwy (l. nascens)

obraz makroskopowy: - mięśniak jest spoisty, zwłaszcza gdy ulega zwłóknieniu i szkliwieniu
- na przekroju barwy szaroróżowej albo białej o utkaniu pasmowatym lub wirowym
- w dużych guzach spotyka się ogniska martwicy jako wyraz niedokrwienia oraz cechy
obrzęku i zwyrodnienia tłuszczowego
- mniejsze martwice są miękkie, o barwie brudnoczerwonej

obraz mikroskopowy: - mięśniak zbudowany jest z miocytów, ale zawiera wszystkie trzy typy włókien
(kolagenowe, elastyczne i siateczkowe), gdyż komórki mięśniowe mają pewne cechy
fibroblastów wynikające z ich wspólnego, mezenchymalnego pochodzenia
- stąd często jest to włókniakomięśniak (fibroleiomyoma), bardzo trudny do
odróżnienia od włókniaka
- jądra miocytów są pałeczkowate, tępo zaokrąglone na obu końcach (jak ziarno ryżu)
- czasem jądra komórkowe układają się palisadowato
- natomiast fibroblast jest wrzecionowaty o zaostrzonych końcach

- w przypadku trudności w diagnostyce między mięśniakami a włókniakami stosuje się
barwienie preparatów histologicznych metodą van Gieson, gdzie włókna mięśniowe
barwią się na kolor żółto-zielony (kwas pikrynowy), a tkanka łączna - na czerwono
(fuksyna)

- mięśnie gładkie układają się w mięśniaku w pasma przebiegające różnokierunkowo,
czym różnią się od prawidłowej tkanki, mającej stale regularny przebieg włókien
- podścielisko łącznotkankowe jest zwykle skąpe (leimyoma molle), rzadziej obfite
(leiomyoma durum)

- mięśniak jest nowotworem wywodzącym się z niezróżnicowanych komórek okołonaczyniowych albo z
gładkiej błony mięśniowej danego narządu
- jest nowotworem monoklonalnym

- mięśniaki łatwo ulegają zmianom wstecznym (martwica, szkliwienie, zwapnienie, zwyrodnienie śluzowe),
jak również mogą występować w formie guzków mieszanych, np. adenoleiomyoma
- złośliwą formą nowotworu jest mięśniak gładkokomórkowy mięsakowy (leiomyosarcoma)




- mięśniaki, zwłaszcza ulegające martwicy skrzepowej, np. w macicy, zachowują się podobnie jak w tzw.
obrazie kokardowym w ognisku zapalnym, tj. złożonym z 5 stref, a mianowicie: centralnej martwicy
otoczonej naciekiem z neutrofilów, strefy przekrwienia, pasa zapalnego okołoogniskowego (histiocyty,
limfocyty, plazmocyty) i przede wszystkim pasa granicznego, czyli strefy dyzorycznej (obrzęk tkanki i wtórne
uszkodzenie tkanki zdrowej)
- najistotniejsza w nowotworze wydaje się być strefa graniczna, za którą ma się znajdować prawidłowa
tkanka
- strefę tę można, analogicznie jak w procesie zapalnym, nazwać „strefą dyzoryczną nowotworową”, która
nie zawiera wprawdzie komórek nowotworowych, ale komórki te mają już wiele cech tumorogennych, np.
wykazują wzrost aktywności telomerazy, IL-8, czynnika wzrostu śródbłonka naczyń, obniżenie zaś EGF i po
pewnym czasie spoczynku mogą być miejscem wznowy nowotworu lub punktem przerzutów
- np. wzrost aktywności telomerazy osłabia apoptozę i tym sposobem przyczynia się do rozplemu komórek
nowotworowych


MIĘŚNIAK PRĄŻKOWANOKOMÓRKOWY (RHABDOMYOMA)

- występuje bardzo rzadko i jest zbudowany z włókien mięśniowych prążkowanych, nisko zróżnicowanych,
podobnych do zarodkowych, przy czym także zrąb wykazuje często cechy niedojrzałości
- dlatego też rośnie naciekowo i może dawać przerzuty (rhabdomyosarcoma)
- w sercu mięśniak jest zbudowany z obrzmiałych kardiomiocytów i dużych komórek kształtu pająkowatego