1. Rozdział I - Pojęcie i rola analizy finansowej w ocenie działalności przedsiębiorstwa

1. Istota i znaczenie analizy finansowej

Sprawozdanie finansowe jest konstruktywnym źródłem wiedzy na temat kondycji finansowej, a także osiągnięć działalności jednostki w danym okresie sprawozdawczym, gdzie ujęte informacje poddawane są okresowym badaniom analitycznym zwanym końcowym etapem przetwarzania informacji w systemie rachunkowości na podstawie analizy całości majątku¹.

Istotą działania współczesnego przedsiębiorstwa gospodarczego jest stosowanie przemyślanych i racjonalnych zasad postępowania przy realizacji wzrostu swojego majątku, jakim wiąże się osiągnięcie wysokich korzyści ekonomicznych, które chciałby wypracować każdy właściciel używając minimalnego wkładu własnego. Mechanizm ten może zostać użyty wówczas, gdy dokonywana jest systematyczna analiza danych sprawozdań jednostki pod względem decyzji strategicznych i operacyjnych, które wymagają stałego procesu podejmowania decyzji, szybkiego reagowania na zaistniałe sytuacje występujące w przedsiębiorstwie oraz jasno i rzetelnie przedstawienie informacji o kształtowanych zdarzeniach².

Analiza, jako samodzielna dyscyplina postępowania naukowego opisuje metody badania oraz reguły oceny zjawisk. Jako dokument diagnostyczny wymaga poznania przedmiotu i zjawisk poprzez ich dzielenie na elementy proste oraz badania powiązań i zależności przyczynowo – skutkowych między tymi częściami. Dzięki poznaniu struktury obiektu oraz określeniu wielkości i przyczyn odchyleń stanów rzeczywistych od pożądanych można wyznaczyć kierunek działania niekorzystnych odchyleń oraz konserwujących zmian i tendencji pożądanych. Analiza strukturalna ujawnia strukturę badanej całości, związków i zależności pomiędzy częściami strukturalnymi a całością każdego elementu, a znowu analiza przyczynowa określa zespół elementów działania badanej całości, zmian, jakie zachodzą w czynnikach oddziaływujących na całość części, a także siłę, kierunek i natężenie działania na poszczególne czynniki zmiany³.

Analiza zajmująca się zjawiskami gospodarczymi nazywana jest analiza ekonomiczną, która polega na wyznaczaniu struktury zjawisk i przebiegu procesów występujących w działalności przedsiębiorstwa, ustaleniu wewnętrznych i zewnętrznych powiązań, ustaleniu wielkości i przyczyn odchyleń stanów rzeczywistych, a także tworzeniu nowych działań korekcyjnych. Analiza ekonomiczna bada zarówno zjawiska i procesy gospodarcze w całej skali gospodarki (analiza makroekonomiczna), jak również zjawisk i procesów występujących w ramach poszczególnych jednostek gospodarczych i instytucji (analiza mikroekonomiczna)⁴.

Analiza mikroekonomiczna uwzględniła analizę działalności przedsiębiorstwa i dokonuje podziału analizę ekonomiczną na analizę techniczno – ekonomiczną i finansową, gdzie została przedstawiona na rysunku 1. Analiza techniczno – ekonomiczna ukazuje ocenę rzeczowej strony działalności jednostki. Przedstawia ona głównie wskaźniki, które koncentrują się na badaniu wielkości ekonomicznych w wyrażeniu rzeczowym i osobowym, obejmując swym zakresem poszczególne odcinki przedsiębiorstwa. Natomiast analiza finansowa jest najważniejszym narzędziem badawczym oceny jednostki, gdzie przedstawia sytuację majątkowo – kapitałową, wyniki finansowe i ogólna kondycję finansową firmy w wyrażeniu pieniężnym. Istotą analizy finansowej jest rozpatrywanie zjawisk i procesów finansowych oraz dostarczanie określonym użytkownikom odpowiednio przetworzonych informacji analitycznych. Informacje te dostarczają wiele cennych informacji na temat kondycji jednostki umożliwiających kształtowanie się prawidłowej struktury majątkowo – kapitałowej, badanie strumieni pieniężnych, umożliwienie kierownictwu prowadzenie efektywnie działalności oraz systematyczną kontrole kosztów, przychodów a zwłaszcza wyników finansowych w celu podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych⁵.

Rysunek 1. Istota podziału analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa

Analiza ekonomiczna

Analiza techniczno ekonomiczna

Analiza finansowa

• Analiza produkcji

• Analiza zatrudnienia i wydajności pracy

• Analiza środków trwałych

• Analiza gospodarki materiałowej

• Analiza postepu technicznego

• Analiza sytuacji majątkowej

• Analiza sytuacji finansowej

• Analiza wyniku finansowego

• Analiza kosztów

• Analiza przychodów

• Analiza przepływów pieniężnych

Źródło: opracowanie na podstawie W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 16.

Istotą analizy finansowej jest nie tylko obliczenie wskaźników, lecz objaśnienie przyczyn zmian zachodzących w czasie badania i ukazanie czynników wpływających na poprawę lub pogorszenie się wyników przedsiębiorstwa. W ramach analizy finansowej, jako części analizy ekonomicznej formułowane są dwa podsystemy analizy efektywności działalności przedsiębiorstwa oraz jego sytuacja majątkowa i finansowa. Podsystemy te wykształciły się ze wzrostu zapotrzebowania na informacje pochodzące na podstawie zawartości z analizy finansowej oraz różnicy potrzeb wyrażanych przez kierownictwo przedsiębiorstwa, akcjonariuszy, wierzycieli, banków itp. Wynika to ze stanu wiedzy o istocie i funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, gdyż przedstawiane są wnioski nie tylko na podstawie danych liczbowych zawartych w sprawozdaniu, ale także opisów jakościowych dotyczących np. analizy rynków lub tez ujmowania zjawisk analizowanych w ujęciu dynamicznym, objęcie bieżącej działalności w celu kształtowania przyszłego rozwoju firmy⁶. Istotą oceny efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa jest relacja wartościowa sytuacji majątkowej i finansowej, która jest ściśle powiązana, gdyż wysoka efektywność kieruje do znacznej poprawy kondycji i dalszemu rozwojowi firmy lub jej pogorszeniu i dalszego podejmowania decyzji w celu poprawy i przywrócenia równowagi w działalności firmy. Ocena i weryfikacja rezultatów działalności przyszłych okresów dostarcza informacji o efektywności oraz na jakiej pozycji znajduje się przedsiębiorstwo zwłaszcza w branży czy na rynku, ponieważ dobre przygotowanie przyszłej jednostki będzie wyrażone w strategii rozwoju przedsiębiorstwa. Decyzje dotyczące przyszłości będą odnosić się do poprawy efektywności gospodarowania, umocnienia pozycji przedsiębiorstwa w otoczeniu, stopnia przygotowania przyszłej działalności w dziedzinie wyposażenia technicznego, nowoczesności technologii, przygotowania zespołów ludzkich⁷.

Współczesna analiza finansowa wykorzystywana jest do badania kondycji finansowej przedsiębiorstwa, jej dane zawarte w sprawozdaniu finansowym powinny być interpretowane przedewszystkim do lepszego wykorzystywania zasobów, poprawy wyników finansowych działalności, sprostania wymaganiom rynkowym i spełnienia oczekiwań właścicieli, ale najważniejszym znaczeniem analizy jest ułatwienie kierownictwu podejmowanie jasnych i przemyślanych decyzji, które w przyszłości zagwarantują efektowny rozwój firmy⁸.

2. Przedmiot i zakres analizy finansowej

Przedmiotem analizy finansowej jest efektywne zarządzanie majątkiem w przedsiębiorstwie, do którego należą m.in. przychody, koszty wynik finansowy, rentowność oraz płynność (położenie i pewność finansowa). Dane zawarte w sprawozdaniach finansowych pozwalają analizie interpretować wyniki, obiajśniać konkretne problemy mające wpływ na skuteczne zarządzanie działalnością oraz na jego sytuacje finansową. Systematyczna kontrola przedsiębiorstwa pozwala analizie finansowej poszerzać zakres zagadnień dotyczących przedmiotu tej analizy, którymi są wielkości syntetyczne, dające ogólny obraz sprawności działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, jako całości efektów osiągniętych na różnych odcinkach jego pracy⁹. Innymi słowy przedmiotem analizy finansowej jest zakres badań ogólnych, niezwiązanych ściśle ze sprawozdawczością, a obejmującą swym zakresem całokształt działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, wśród których możemy wyróżnić dwa podstawowe elementy, jakimi są¹⁰:

1. Kondycja bądź stan finansowy przedsiębiorstwa przedstawiający statystyczny przedmiot analizy, wykazywany na dany dzień bilansowy zawierający poziom wyposażenia przedsiębiorstwa składniki tj. środki trwałe, obrotowe oraz jego najważniejsze składniki zaangażowane w inwestycje, wartości niematerialno – prawne, a także kapitał przedsiębiorstwa pokrywający finansowo składniki kapitału obcego. Sprawność sytuacji majątkowo – kapitałowej kształtuje pozycja finansowa firmy, gdyż jej stan odzwierciedla zdolność płatniczą, kredytową oraz sposób efektywnego lokowania wolnych środków pieniężnych, zwłaszcza przemyślane zagospodarowanie osiągniętych nadwyżek finansowych;

2. Wyniki finansowe, jako dynamiczny przedmiot analizy wykazywany jest na dany okres, jako suma wyników skumulowanych w ciągu określonego przedziału czasu. Definicja wyniku finansowego określa wynik działalności, który może być stratą bądź zyskiem ujętą w wielkościach brutto lub netto. Na wyniki jednostki gospodarczej oddziaływają przychody ze sprzedaży, koszty własne, rozliczenia w formie podatków, dotacje, dywidendy. Wskaźnik rentowności określany jest, jako relacja wyniku finansowego do obrotu, zaangażowanych zasobów osobowych, majątkowych lub kapitałowych.

Rysunek 2. Zakres i przedmiot analizy finansowej

Źródło: opracowanie na podstawie W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 16.

Charakter przedmiotu analizy finansowej ma różne ujęcia, dzięki którym możemy spojrzeć na nią z pespektywy problemowej, a także z zakresu czasowego, przestrzennego i podmiotowego. Poszczególny zakres i przedmiot analizy finansowej przedstawiono na rysunku 2, gdzie najważniejszym zakresem analizy finansowej jest sposób określenia wymiaru czasowego, gdyż sama analiza zajmuje się pomiarem wyników, które zostały osiągnięte w przeszłości. Analizując rezultaty przeszłości jednostki dążymy do wyjaśnienia i określenia wyników, wielkości aktywów, pasywów, zwłaszcza pozycji na rynku oraz wpływów dotychczasowych efektów wywierający znaczenie na rozwój przedsiębiorstwa w przyszłości. Jednak różnica, jaka występuje między zakresem a szczegółowością badania kondycji zasobów finansowych przedsiębiorstwa, które powstały w przeszłości, a oceną jego konsekwencji dla przyszłości powinny być bardziej wnikliwe wnioski oraz szczegółowo powinno określać wpływ otoczenia, czyli czynników zewnętrznych na osiągnięte rezultaty przedsiębiorstwa zwłaszcza w sferze rozwiązań systemowych i koniunktury rynkowej, jak również czynniki wewnętrzne powinny uwzględniać przypadki nadzwyczajne i przypadkowe do sprawnego zarządzania przedsiębiorstwem¹¹. Oprócz czasu, ważnym wymiarem przedmiotu badawczego analizy finansowej jest wymiar przestrzeni, czyli analiza otoczenia. Zakres analizy otoczenia musi obejmować relatywnie szeroki zakres odnoszący się do wszystkich przedsiębiorstw jak i szczegółowo oraz specyficznie dla konkretnego przedsiębiorstwa. Gdyż analiza ta zawiera w szczegółowości¹²:

• sposób rozwiązań systemowych w zakresie prawa gospodarczego, systemu finansowego, obciążeń podatkowych, stóp kredytowych;

• kształtowanie się rynków zaopatrzenia i sprzedaży;

• zachowanie się konkurentów i ich wpływ na działalność przedsiębiorstwa

• pozycje przedsiębiorstwa na rynku.

Analiza otoczenia sugeruje dynamiczne podejście do analizowanych wyników, gdyż bieżąca analiza daje możliwość przewidywać zmiany warunków systemowych i realnych w przyszłości po to, aby z jednej strony dało to możliwość rozwoju przedsiębiorstwa, a z drugiej strony minimalizować wpływ zagrożenia otoczenia na działalność jednostki. Dlatego celem analizy otoczenia jest ukazanie miejsca badanego przedsiębiorstwa w branży czy na rynku wybranych artykułów po to by mogła lepiej ocenić badane przedsiębiorstwo na tle osiągnięć innych firm.

Zakres podmiotowy obejmuje swym zakresem grupy kapitałowe, jednostki organizacyjne konkretnego przedsiębiorstwa bądź samodzielne przedsiębiorstwa o zróżnicowanym charakterze działalności podmiotowego. Jednak jednostki dominujące, jakimi są grupy kapitałowe sporządzają skonsolidowane sprawozdania finansowe, które zawierają szeroki zakres informacji o działalności jednostki – analiza ta dostarcza cennych materiałów w celu usprawnienia kondycji spółki. Zakres podmiotowy analizy finansowej skupia się na wynikach przedsiębiorstwa, jako całości, gdyż wyniki te uzależnione są w dużym stopniu od części składowych przedsiębiorstwa. Liczba i charakter jednostek poddanych analizie powinna wynikać z celów analizy i stopnia szczegółowości badań.

Wykorzystanie technik informatycznych w analizach nie tylko przyśpiesza prace obliczeniowe, ale również ułatwia prezentację wyników analizy w postaci tablic i wykresów, które to pomagają w interpretacji i pozwalają szybciej wykryć nieprawidłowości.

Współczesny system badania kondycji finansowej przedsiębiorstwa określa przedmiot przeprowadzonej analizy finansowej, która jednak w swym systemie nie ma jednolitego charakteru zależy ona, bowiem od stopnia szczegółowości i dostępności danych zawartych w źródłach oraz wiedzy podmiotów sporządzających analizę, systemu ich zarządzania w przedsiębiorstwie, a zwłaszcza statusu prawnego badanej jednostki, gdyż status będzie określał sposób sporządzania analizy w obowiązującym kraju, czasie oraz jasno przedstawiał cel i zasadę prowadzenia rachunkowości, według której ukazywany jest obraz sytuacji finansowej jednostki¹³. Jak już wiadomo analizę finansową mogą przeprowadzać same przedsiębiorstwo dla własnych celów, jak i podmioty spoza przedsiębiorstwa, stad też wyróżnia się analizę finansowa wewnętrzną i zewnętrzną.

Analiza wewnętrzna wymaga dogłębnych wyjaśnień i badań w celu wyjaśnienia czynników kształtujących sytuację sprawności firmy w sposób negatywny i pozytywny, nie opierając swoje wnioski na sprawozdawczości finansowej. W badaniach szczegółowych wykorzystuje się dane liczbowe ewidencji księgowych, rachunku kosztów, statystyki przedsiębiorstwa. Analiza wewnętrzna służy kierownictwu przedsiębiorstwa do podjęcia wnikliwych i otwartych decyzji, służących ukazywać problemy w wymiarze faktycznym i rzeczywistym. Ocena badanego przedmiotu ma służyć do usprawnienia działalności przedsiębiorstwa po to, aby w przyszłym czasie zostały one zredukowane do takiego stopnia, aby jednostka mogła sprawnie preferować na wolno konkurencyjnym rynku¹⁴.

Analiza zewnętrzna dotyczy celów poznawczych działalności przedsiębiorstwa oparta wyłącznie na publikowanych sprawozdaniach finansowych. Występujący tu zakres informacyjny jest ograniczony i nie pozwala na ocenę zagadnień w ujęciu przyczynowo – skutkowym. W analizie zewnętrznej opiera się na podstawowych wskaźnikach finansowych, których głównym celem jest ocena efektywności gospodarowania, czyli rentowności, płynności finansowej oraz pewności finansowej, czyli zadłużenia firmy. W swym zakresem podmiotowym zewnętrzna analiza finansowa jest w pewnym sensie uzależniona od podmiotu przeprowadzającego analizę, gdyż celem każdego podmiotu jest wiedza na temat jego kondycji finansowej, choćby nawet banki chcą znać zdolność kredytową przedsiębiorstwa oraz jej zabezpieczenia, znowu wierzycieli interesuje płynność finansowa i jego wypłacalność, a akcjonariuszy interesuje wysokość osiągniętego zysku, opłacalność zaangażowanego kapitału i wysokość dywidend¹⁵.

3. Źródła informacji finansowych wykorzystywanych do analizy finansowej

Przedmiotem analizy finansowej jest jednostka gospodarcza, sporządzająca sprawozdanie finansowe, gdzie podstawowym źródłem informacji są zapisy na syntetycznych i analitycznych kontach księgowych, zwanych systemem ewidencji gospodarczej. Dane zawarte w sprawozdaniu finansowym przedsiębiorstwa ukazują wyniki i pozwalają dokonać oceny kondycji finansowej, podjąć odpowiednie decyzje dotyczące przyszłości jednostki firmy. Jednak, czym by było zarządzanie przedsiębiorstwem jak nie stały dopływ informacji o tym, co się dzieje wewnątrz firmy jak i na, zewnątrz, czyli w jej otoczeniu rynkowym, konkurencyjnym. Zebrane i dostarczone informacje pozwalają ukazać obraz rzeczywistej oceny sytuacji ekonomiczno – finansowej danego podmiotu, podejmując przy tym odpowiednie i racjonalne kroki decyzje - naprawcze, korygujące obecną sytuacje w firmie w celu poprawy jej kondycji i umocnienia jej na rynku gospodarczym¹⁶. W gospodarce rynkowej nie jest możliwe podejmowanie trafnych decyzji bez aktualnych, istotnych informacji. Jedynym z głównych źródeł informacji niezbędnych do podejmowania decyzji dotyczących sprawnego funkcjonowania jednostki jest analiza finansowa.

Całokształt prac analitycznych oraz ich wyniki będą w dużej mierze zależeć od źródeł informacji, które odpowiednio są przygotowane na etapach. Etapami czy też najważniejszymi zadaniami prac przygotowawczych jest zebranie, przygotowanie materiałów źródłowych, ich analiza i opracowanie wraz przedstawioną prezentacją wyników przeprowadzonej analizy. Jakość materiałów źródłowych jest bardzo istotna, jeżeli zdarzy się, że są one nie kompletne bądź niewiarygodne (nierzetelnie zweryfikowane) może to spowodować błędną ocenę, niepoprawnie postawionych wniosków, a zwłaszcza podjęcie nieprawidłowych, mało skutecznych decyzji¹⁷. Poniższy rysunek 6 przedstawia zakres materiałów źródłowych ewidencjonowanych, wykorzystywanych do obliczania wskaźników i przeprowadzenia wyników analizy finansowej.

Schemat 2. Rodzaje źródeł analizy ekonomicznej

ŹRÓDŁA ANALIZY FINANSOWEJ

WEWNĘTRZNE

ZEWNĘTRZNE

• Roczniki statystyczne GUS

• informacje giełdowe i bankowe

• informacje Krajowego Rejestru Sądowego

• regulacje prawne, finansowe, celne

• publikacje fachowe

• informacje agencji ratingowych

• informacje wywiadowni gospodarczych

• strony internetowe przedsiębiorstw

Materiały ewidencyjne

Materiały pozaewidencyjne

• plany krótko- i długoterminowe, w tym biznes plany, kalkulacje wstępne i kosztorysy

• protokoły i wnioski pokontrolne

• sprawozdania zarządu i rad nadzorczych

• wyniki poprzednich analiz ekonomicznych

• protokoły z różnych posiedzeń i zebrań w przedsiębiorstwie

• informacje z rozmów prowadzonych z kontrahentami, pracownikami, kredytodawcami

• sprawozdawczość finansowa

• system księgowy firmy

• statystyka ekonomiczna

• spisy inwentarzowe

• dokumentacja produkcyjna, handlowa

• dokumentacja dotycząca zatrudnienia

• dokumentacja technologiczna

• inna dokumentacja związana z prowadzoną działalnością

Źródło: Opracowanie

Źródło: opracowanie na podstawie: L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2003, s. 21-22.

Materiały źródłowe stanowią podstawę do sporządzania analizy finansowej, materiały zostały podzielone na materiały wewnętrzne zawierające istotne informacje o przedsiębiorstwie oraz materiały zewnętrzne informujące o otoczeniu przedsiębiorstwa. Jednak najistotniejszymi źródłami są źródła wewnętrzne podzielone na ¹⁸:

• ewidencyjne;

• pozaewidencyjne.

Materiały ewidencyjne pochodzą z ewidencji ekonomicznej (gospodarczej) tj. statystyki ekonomiczne i rachunkowości. Ewidencja danych powinna być prowadzana systematycznie, na zapisach kont syntetycznych i analitycznych w urządzeniach ewidencyjnych, opartych ściśle na ustalonych zasadach związanych z polityką prowadzenia ksiąg. Systematyka gromadzenia źródeł daje możliwość zebrania wszystkich danych liczbowych ( w ciągu nie tylko jednego okresu, ale również całokształtu działalności firmy), pozwalając tym samym zilustrować przebieg procesów gospodarczych, jakie nastąpiły w przedsiębiorstwie¹⁹.

Informacje pozaewidencyjne są uzupełnieniem lub też dodatkową pomocą przy ocenie, to jednak ich brak lub niekompletność może skomplikować, a nawet uniemożliwić przeprowadzenie pełnej analizy i podjęcie odpowiednich kroków decyzyjnych²⁰.

Wyniki uzyskane z analizy finansowej oparte są na materiałach źródłowych zebranych podczas pracy przygotowawczej. Wyniki te wykorzystywane są ze względu na rodzaj podejmowanych decyzji w firmie oraz ze względu na sposób i źródło informacji uwzględnianych przy analizie finansowej²¹. Poniżej rysunek przedstawia podstawowe grupy informacyjne wykorzystywane podczas analizy.

Rysunek 6. Podział grup informacji ze względu na rodzaj wykorzystania podczas analizy

Grupy informacji wykorzystywanych przy analizie finansowej

Ze względu na sposób uzyskania

Ze względu na źródła pozyskania

Ze względu na charakter podejmowania decyzji

• Wewnętrzne: zawierające dane o przedsiębiorstwie;

• Zewnętrzne: informujące o otoczeniu przedsiębiorstwa

• Pierwotne: nieprzetworzone, gromadzone dla określonych problemów decyzyjnych;

• Wtórne: przetworzone, opracowane przez innych

• Operacyjne: dla rutynowych i powtarzających się problemów;

Strategiczne: Ze względu na sposób uzyskania: dla podejmowania decyzji o dłuższym niż operatywny horyzoncie czasowym

Źródło: opracowanie własne na podstawie Z. Leszczyński, A. Skowronek – Mielczarek, Analiza ekonomiczno – finansowa przedsiębiorstwa, Warszawa 204, s. 19.

Raporty finansowe stanowią obraz przyszłej i bieżącej oceny sytuacji finansowej, należą do nich podstawowe dokumenty, jakimi są bilans firmy, rachunek zysków i strat oraz sprawozdanie z przepływów pieniężnych²².

Pozostałe źródła informacji objęte zostały również w sprawozdaniu finansowym, gdyż także wykorzystywane są przy analizie finansowej oraz przy weryfikacji i oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa²³. Przedstawione zostały na rysunku 8.

Rysunek 8. Pozostałe źródła zawarte w sprawozdaniu finansowym

Źródło: opracowanie na podstawie Z. Leszczyński, A. Skowronek – Mielczarek, Analiza ekonomiczno – finansowa przedsiębiorstwa, Warszawa 204, s. 19.

Zebrane wszystkie źródła informacyjne objęte są w kilku okresach sprawozdawczych, są one uporządkowanym zestawieniem liczb, ułożonych w jednym ciągu chronologicznym, zdarzenia gospodarcze zapisywane w ewidencji, a objęte w całość w sprawozdaniu finansowym, które są systematycznie przeprowadzane w zależności od wymiaru czasu badania, którą wybrała jednostka. Dane informacyjne zawarte w raportach finansowych stanowią podstawę do obliczania wskaźników przyjętych w analizie, określają one ilość, rodzaj oraz konstrukcję wskaźników wykorzystywanych w analizie w celu dokonania oceny przedsiębiorstwa bądź jej odcinka²⁴. Analiza finansowa stała się najważniejszą częścią w zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa, gdyż dane, jakie dysponuje jednostka są jawnymi danymi występującym w całym otoczeniu gospodarczym. Poziom wskaźników określa rodzaj prowadzonej polityki przedsiębiorstwa i sposób jak zostanie przeprowadzone badanie, gdyż chodzi głownie o porównanie poziomów wskaźników danej jednostki na tle innych firm o podobnym profilu działania po to by określić tendencję rozwoju poszczególnych zjawisk występujących w otoczeniu gospodarczym i wyeliminować niekorzystne tendencje obniżające rozwój przedsiębiorstwa²⁵.

Najważniejszym ewidencyjnym materiałem źródłowym wykorzystywanym w analizie finansowej jest sprawozdanie finansowe. Podzielone zostało na sprawozdawczość rzeczową i finansową ze względu na treść danych. Sprawozdanie rzeczowe stanowi materiały źródłowe do analizy techniczno – ekonomicznej, natomiast sprawozdawczość finansowa zawiera dane liczbowe wyrażone w jednostkach pieniężnych sporządzane na podstawie ewidencji księgowej i kalkulacyjnej.

Sprawozdanie finansowe określa ustawa o rachunkowości i zawarte w niej przepisy określą zakres, strukturę, terminy sporządzania i podpisywania, badania i ogłaszania oraz zatwierdzenia sprawozdań finansowych. Sprawozdania finansowe stanowiące podstawę źródeł analizy finansowej przedsiębiorstwa sporządzane są z różną częstotliwością i obejmują one zróżnicowany zakres danych²⁶.

Informacje znajdujące się w zasadniczych sprawozdaniach wspierane są również o dane uzupełniające i załączniki. Pierwsze wyjaśniają treść niektórych pozycji sprawozdań podstawowych, drugie natomiast charakteryzują wybrane zagadnienie w jego rozwoju²⁷.

Reasumując, przebieg analizy finansowej zależy w dużej mierze od starannego dobrania i zweryfikowania źródeł informacyjnych, które stanowią podstawę do przeprowadzenia pełnowartościowej oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa.

4. Rodzaje analiz sporządzanych w przedsiębiorstwie

Przedsiębiorstwo w zależności od potrzeb informacyjnych sporządza różne rodzaje analiz finansowych, które składają się z różnych kryteriów podziału. Zależą one m.in. od formy, jaką chcą osoby przeprowadzić w celu uszczegółowienia analizy w procesie podejmowania decyzji przyszłych korzyści ekonomicznych. Można, więc wyróżnić wiele rodzajów analizy finansowej, gdzie najważniejsze kryteria podziału analizy finansowej przedstawiono na schemacie 2 i omówiono ich znaczenie poniżej schematu²⁸.

Schemat 2. Rodzaje analiz finansowych

Źródło: Sierpioska M, Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2005, s. 18.

Ze względu na zastosowanie metod badawczych wyróżnia się²⁹:

• analizę funkcjonalną;

• analizę kompleksową;

• analizę decyzyjną.

Analizę funkcjonalną, która jest najstarszym rodzajem analizy ekonomicznej i analizy finansowej, polegającej na pomiarze odcinkowych zjawisk, występujących w jednostce gospodarczej. Dokonywana jest przez dział organizacyjny, funkcjonalny oraz przez postacie odpowiedzialne za kształtowanie się i rozwój podmiotowych zjawisk. Analizę tę również może sporządzać kilka osób ze względu na skrócenie czasu jej wykonania, jednak przy tak rozproszonej organizacji pracy nad badaniem odcinkowych zjawisk nie dostrzega się zatarcie wzajemnych oddziaływań i związków występujących między poszczególnymi zjawiskami gospodarczymi. Dlatego też uzyskiwane wyniki badań analizy trudno jest interpretować i uschematyzować, stąd w analizie funkcjonalnej wykorzystywana jest analiza ex post, lecz w praktyce jest ona mało przydatna zwłaszcza w procesach bieżącego zarządzania przedsiębiorstwem, gdzie chodzi tu o wystawienie subiektywnych ocen³⁰.

Analizę kompleksową, która zawiera zakres całości przeprowadzanych zjawisk występujących w jednostce gospodarczej z punktu widzenia powiązań i zależności przyczynowo – skutkowych w określonym czasie i uwarunkowaniach. W swym zakresie obejmuje ona całościowe badanie działalności i jest najlepszym narzędziem do poznania i oceny zjawisk gospodarczych w przedsiębiorstwie. Dzięki uporządkowanym według hierarchii obserwacji zjawisk pozwala to jednostce na oddzielenie zjawisk głównych od ubocznych, gdyż każde zjawisko powinno być interpretowane z punktu widzenia końcowego³¹.

Analizę decyzyjna, której zadaniem jest dostarczenie informacji na temat badań wycinkowych zjawisk, ułatwiających podejmowanie określonych decyzji w jednostce. Analiza decyzyjna ogólnie polega na ocenie i weryfikacji ustaleń przyjętych w poprzednim okresie badawczym, dokonaniu merytorycznych decyzji dotyczących aktualnego i przyszłego okresu tak, aby przedsiębiorstwo osiągało pozytywne wyniki, a jej skutki w przyszłości nie odbiły się na działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Aby analiza została spełniona wymagane są umiejętności kojarzenia zjawisk technicznych, organizacyjnych, społecznych i gospodarczych oraz znajomości nowoczesnych technik obliczeniowych, ponieważ zakres analizy decyzyjnej zależy od charakteru i złożoności rozpatrywanych problemów³².

Ze względu na zakres przedmiotowy objętych analizą wyróżnia się³³:

• analizę całościowa;

• analizę odcinkową ( problemową).

Analiza całościowa obejmuje wszystkie zjawiska, jakie występują w przedsiębiorstwie i w zależności od uzyskanych informacji oraz celu przeprowadzanej analizy są rozpatrywane na poziomie ogólnym lub szczegółowym. W badaniu o charakterze ogólnym analiza ta bada zjawiska od strony ilościowej, strukturalnej, dynamicznej, bez głębszego wnikania w przyczyny zaistniałej sytuacji. Natomiast badanie szczegółowe polega na rozważaniu poszczególnych zjawisk i zwrócenie szczególnej uwagi na przyczyny powstania niepowodzeń w obszarach gospodarczych³⁴.

Analiza odcinkowa bada wybrany obszar działalności jednostki gospodarczej, po to by zaproponować możliwość jego usprawnienia. Analiza odcinkowa nazywana również analizą problemową zajmuje się problemami dogłębnie i wszechstronnie, które są najważniejsze i najtrudniejsze dla danej jednostki.

Stopień szczegółowości badań analitycznych pozwala podzielić analizę finansową przedsiębiorstwa na:

• analizę ogólną;

• analizę szczegółową.

Analiza ogólna – obejmuje najważniejsze zagadnienia dotyczące sprawności działania jednostki gospodarczej lub jej rozwoju, oparta na niewielkiej liczbie wskaźników syntetycznych. Jako analiza spełnia funkcje, które są przydatne do ogólnej oceny działalności gospodarczej, i przygotowaniu podstaw do podjęcia decyzji dotyczących całego przedsiębiorstwa. Badania, jakie występują w tej analizie powodują brak wzajemnych zależności występujących między tymi zjawiskami gospodarczymi, związku z tym występuje mała wartość rozwoju w procesie podejmowania decyzji gospodarczych³⁵.

Analiza szczegółowa – polega na kształtowaniu i pogłębianiu badań objętych analizą ogólną, gdzie badaniu poddawany jest określony odcinek działalności w sposób wnikliwy, oparty na obszernym zakresie wiedzy i wskaźników umożliwiających uchwycenie zależności przyczynowo-skutkowych między badanymi zjawiskami. Analiza szczegółowa jest pracochłonna, dlatego w wielu przypadkach jest niezastąpiona do skutecznego usprawniania określonych odcinków działalności gospodarczej i poprawy kondycji finansowej przedsiębiorstwa³⁶.

Ze względu na formę prowadzenia badań wyróżnia się³⁷:

• analizę wskaźnikową;

• analizę rozliczeniową.

Analiza wskaźnikowa, jako najważniejsza część analizy finansowej dostarcza wiele cennych informacji o sytuacji finansowej firmy oraz jego wynikach na poszczególnych segmentach działalności. Wartości tych wskaźników, ich zmiany i relacje między nimi umożliwiają jednostce dokonać oceny i sformułować wnioski dotyczących przyszłości przedsiębiorstwa. Występują w postaci mierników względnych i bezwzględnych ( opisują cechy jakościowe i relacje między nimi)³⁸.

Analiza rozliczeniowa poddawana jest badaniom, ocenie związków i współzależności zjawisk na badanym obszarze, umożliwiając uwewnętrznienie czynników kształtujących badane zjawiska i procesy na podstawie pełnej i rzetelnej oceny wyników działalności, a tym samym umożliwienie podjęcie decyzji kierownictwu. Analiza rozliczeniowa jest wartością poznawczą i jest ona bardziej przydatna w procesie zarządzania gdyż mimo to, że jest pracochłonnym rodzajem analizy, wymagane jest od analityka dogłębnej znajomości funkcjonowania przedsiębiorstwa po to, aby w sposób mierzalny konsekwentnie analizować zdarzenia i fakty bieżącej działalności, w celu ulepszenia rozwoju firmy³⁹.

Ze względu na kryterium czasowe prowadzonych badań wyróżnia się⁴⁰:

• analizę retrospektywną;

• analizę bieżącą;

• analizę prospektywną.

Analiza retrospektywna (ex post) przeszłościowa przeprowadzana jest jako analiza strukturalna i przyczynowa, która występuje w bieżących zjawiskach i procesach gospodarczych, które miały miejsca w przeszłości w ogóle jednostce gospodarczej. Analiza ta polega ona na ocenie i weryfikacji wyników działań procesów gospodarczych w celu wyjaśnienia zmian, jakie nastąpiły w przedsiębiorstwie, jako całości lub na poszczególnych jego odcinkach działalności. Chodzi o podjęcie decyzji mających na celu zapobiec niepożądanym zmianą poprzez likwidację powstających zagrożeń i skorzystanie z pojawiających się szans na polepszenie sytuacji w firmie utrzymując pozytywny trend⁴¹.

Analiza bieżąca (in tempore) zwana także operatywną, zajmuje się dostarczaniem informacji na temat badanych zjawisk i procesów gospodarczych, gdzie podmiot zostaje poddany szczegółowej analizie i ma za zadanie przedstawić teraźniejszą ocenę zadań. Wykorzystywane są tu procesy decyzyjne mające na celu podjęcie racjonalnych decyzji gospodarczych, zapobiegających zagrożenia lub ich likwidacji oraz uleprzesznia sytuacji firmy. Analizę bieżącą prowadzi się w trakcie realizacji określonych zadań i procesów po to by wyniki wpływały ostatecznie na trend przyszłościowy⁴².

Analiza prospektywna (ex ante) przyszłościowa jest analizą przyszłościową, gdyż opracowywuje ona plan czynników wewnętrznych i zewnętrznych, w którym to procesie decyzyjnym wykorzystywuje się plan do wyjaśnienia (ustalenia) konsekwencji wcześniej zamierzonych i przewidzianych działań, jej zmian kierunku oraz siły działania. Analiza ta ma duże znaczenie w dzisiejszych procesach gospodarczych, gdyż kierownictwo posługują się nią na wszystkich szczeblach zarządzania, wykorzystywana jest, jako rachunek ekonomiczny, traktowany, jako najlepszy sposób rozwiązania zagrożeń ze zbioru różnych wariantów⁴³.

5. Metody analizy finansowej

Analiza finansowa będąca głównym narzędziem badania, wykorzystywana jest do oceny sprawności finansowej jednostki gospodarczej, gdzie spełnia ona pewną procedurę badawczą, której zadaniem jest dostarczanie użytecznych informacji, bazowanych w odpowiedni sposób. Źródła informacyjne dotyczą zjawisk i procesów finansowych, stanowiących przedmiot analizy, które powinny być uporządkowane w sposób zapewniający stawianie poprawnych opinii i sądów. Osiągane jest to przez zastosowanie odpowiednich metod analizy finansowej⁴⁴.

W podstawowym znaczeniu słowo metoda należy określić, jako badanie przedmiotu w sposób świadomy i uporządkowany poprzez badanie stanu, zjawisk oraz wyników finansowych jednostek gospodarczych. Metody, jakimi posługuje się analiza finansowa obejmuje zespół czynności związanych z zgromadzeniem i opracowaniem materiałów źródłowych, jakie posiada jednostka. Ich dane empiryczne poddawane są ocenie i interpretacji, przedstawiając tym samym ogólny zarys wyników oraz bieżącą sytuacje finansową przedsiębiorstwa. Każda metoda analizy finansowej ma swoje ogólne założenia, którymi się kieruje przy badaniu, prowadzą one do wyjaśnienia przyczyn ich zmian i polepszenia sytuacji, czyli jednym słowem służą do uzyskiwania maksymalnych lub optymalnych uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania ⁴⁵.

Metody w analizie finansowej określane są, jako nauka badania obiektywnej rzeczywistości, posiadające w swym zakresie narzędzie do rozwiązywania złożonych problemów badawczych, jakimi są wskaźniki. W analizie finansowej stosuje się dwa różne rodzaje metod tj. metody specyficzne dla danej dyscypliny, wypracowane stopniowo, w miarę rozwoju analizy działalności gospodarczej przedsiębiorstw oraz metody przyjęte z innych dyscyplin. Metody stosowane w analizie finansowej mają w większym stopniu charakter metodyczny niż teoriopoznawczy, mają one zastosowanie różnorodne stąd też ich podział na klasyfikację na podstawie różnych kryteriów. Do najważniejszych kryteriów określających systematykę wykorzystywania metod w analizie jest przyporządkowanie zjawisk ogólnych i szczegółowych w określonych wielkościach liczbowych oraz ich analiza i ocena oparta na pracach analitycznych⁴⁶.

Rysunek 6. Metody analizy finansowej

Metody analizy finansowej

Metody ogólne

Metody szczegółowe

indukcji

dedukcji

redukcji

metody porównań

metody analizy ilościowej

metody analizy ilościowej

metody analizy przyczynowej

Deterministyczne:

• metoda podstawień łańcuchowych;

• metoda zróżnicowania

• metoda różnic cząstkowych;

• metoda funkcyjna;

• metoda logarytmiczna.

Stochastyczne:

• metoda statystyczne;

• metoda ekonometryczne;

• metoda taksonomiczne;

• metoda dyskryminacyjne.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie W.Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, Warszawa PWE 2005, s. 33-38, Leszczyński i Skowronek-Mielcarek 2004, s. 36-54

Metody ogólne polegają na racjonalnym sposobie myślenia, kojarzenia faktów i skutków, a także uczy o kierowaniu się poprzez zasadę logicznego myślenia tworząc trafne wnioski na temat kształtowania się zjawisk i procesów finansowych. Metody ogólne wytyczają jedynie kierunek badań analitycznych. Do ogólnych metod zalicza się metody⁴⁷:

• indukcji;

• dedukcji;

• redukcji.

Metoda indukcyjną (scalania), metoda ta rozpoczyna swą analizę od zjawisk szczegółowych, elementarnych, przyczynowych i stopniowo przechodzi do uogólnień, wniosków, jako proces analizy. Założeniem metody indukcyjnej jest dokonywanie ogólnych ocen procesów finansowych oraz sformułowanie dokładnych, pełnych i obiektywnych wniosków na podstawie elementarnych zjawisk wpływających na kształtowanie się badanych procesów⁴⁸. Metoda ta nazywana jest również metodą scalania, gdyż określa ona kierunek badań, kierunek badania zjawisk obrazuje poniższy rysunek⁴⁹:

o d szczegółu do ogółu do ogółu

od czynników do wyników do wyników

od przyczyn do skutków do skutków

Metoda indukcyjna należy do metod wszechstronnych i dokładnych, dążących do wnikliwych wniosków i badań, gdzie w ten sposób pozwala kierownictwu uzyskać pełne analityczne informacje o działalności przedsiębiorstwa wówczas, gdy analityk pozna wszystkie zjawiska gospodarcze, bo bez tego nie będzie znał ostatecznych wyników, dlatego metoda ta jest pracochłonna i stosuje się ją w analizach rocznych.

Metoda dedukcyjna polega na przyjęciu kierunku badań analitycznych odwrotnie niż metoda indukcyjna i rozpoczyna je od zjawisk ogólnych do zjawisk szczegółowych, od wyników do czynników i od skutków do przyczyn, które na nie wpłynęły⁵⁰. Na samym wstępie analizy analityk zna ostateczny wynik działalności przedsiębiorstwa, rozpoczynając badania analityczne przeprowadza ocenę syntetycznych wskaźników charakteryzujących całokształt sprawności przedsiębiorstwa. Przykładem metody dedukcji jest zaczynanie analizy ekonomicznej od analizy finansowej, kończenie zaś na analizie techniczno-ekonomicznej jest przykładem analizy dedukcyjnej.⁵¹ Metoda nazywana jest metodą rozdrabniania, ponieważ kierunek postępowania w badaniu zjawisk gospodarczych przy wykorzystaniu dedukcji zostały przedstawione na rysunku 9⁵²:

o d szczegółu do ogółu o d czynników do wyników o d przyczyn do skutków

Metoda redukcji nazywana metodą weryfikacji obejmuje trzy elementy postępowania badawczego. Pierwszy etap postępowania formułuje wstępną analizę charakteryzującą badane zjawisko, kolejne etapem to sprawdzenie tez i wniosków w toku prac a, ostatnia to synteza końcowa, jako podsumowanie dotychczasowych ustaleń dokonanych w trakcie weryfikacji i sformułowań syntez⁵³.

Sposób postępowania charakterystyczny dla tej metody obrazuje poniższy schemat 7.

Schemat 7. Tok postępowania w metodzie redukcji

SYNTEZA WSTĘPNA

ANALIZA

SYNTEZA KOŃCOWA

Weryfikacja tez i wniosków wstępnych

Podsumowanie, ocena końcowa

Tezy i wstępne wnioski

Źródło: W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 39.

Metoda redukcji jest najbardziej wszechobejmującą metodą badania, stosowana we wszystkich rodzajach analiz. Od analityka wymaga profesjonalnej znajomości firmy od strony merytorycznej oraz dobrego opanowania warsztatu narzędziowo - metodycznego⁵⁴.

Ze względu na stopień kwalifikacji opisu zależności występujących między analizowanymi zjawiskami szczegółowe metody analizy finansowej można podzielić na dwie grupy.⁵⁵:

• metody analizy jakościowej;

• metody analizy ilościowej.

Metoda analizy jakościowej, nazywana jest również opisową metodą, która zajmuje się oceną zjawisk oraz związków zależnych pomiędzy tymi relacjami w formie opisowej, werbalnej, nienadający im wartość liczbową. Wykorzystują dane liczbowe do opisu wielkości, dynamiki oraz struktury badanych zjawisk. Metody jakościowe posiadają wady i zalety. Najważniejszą zaletą tej metody jest prostota oraz łatwość jej użycia w praktycznym stosowaniu. Wadą tej metody są ścisłe określone zależności pomiędzy badanymi zjawiskami, które określają kierunek i siłę tej zmiennej ekonomicznej. Sposób takiego postępowania utrudnia precyzyjne prognozowanie kształtowania się tej zmiennej w przyszłych okresach. Metoda jakościowa stosowana jest na etapie wstępnej analizy, stanowiąc rdzeń do pogłębienia badań za pomocą analiz metod ilościowych metod analizy przyczynowo - skutkowej⁵⁶.

Metody analizy ilościowej umożliwiają formalny pomiar zjawisk ekonomicznych za pomocą liczb, metoda ta wówczas pozwala osiągnąć bardziej obiektywny i precyzyjny wynik analizy. Zastosowanie tej metody pozwala na głęboką analizę podczas badań analitycznych, których celem jest odnaleźć zależności przyczynowo – skutkowe⁵⁷.

Ze względy na stopień wnikliwości badań analitycznych, można wymienić dwie grupy metod szczegółowych analizy finansowej, jakimi są metody porównań i metody badań przyczynowych.⁵⁸:

• metody porównań;

• metody deterministyczne;

• metody stochastyczne.

Metoda porównań nazywana również metodą odchyleń bezwzględnych, dokonuje oceny kształtowanych, badanych zjawisk w odniesieniu do jego wartości rzeczywistych a wartości stanowiących podstawę odniesienia, mogą również one przybierać postać liczb absolutnych względnych obrazujących tempo zmian, gdzie za kryterium oceny stanowi odchylenie między dwoma wartościami, jakimi są porównanie w czasie, porównania z wartościami wzorcowymi oraz porównania przekrojowe, w których chodzi o ustalenie różnic pomiędzy cechami porównywanych zjawisk⁵⁹.

Metody badań przyczynowych rozpatrują zależności między określonymi zjawiskami finansowymi. Podczas badania przyczynowego wyznacza się kierunek oraz siłę oddziaływania określonych czynników na zjawisk⁶⁰.

Analiza finansowa posługuje się w dużej mierze metodami deterministycznymi, zwanymi również metodami analizy zależności lub zjawisk analizy przyczynowo – skutkowych. W metodzie tej badane zależności zjawisk określają podstawowe czynniki, które wpłynęły na odchylenie bezwzględne analizowanego zjawiska oraz zmiany, jakie nastąpiły w tych czynnikach, jak również obliczenie i sumowaniu wszystkich wpływów cząstkowych i porównania tej sumy z odchyleniami bezwzględnymi ⁶¹. Występujące w tej metodzie czynniki odziaływują na badane zjawiska i mają zazwyczaj postać sumy, różnicy, iloczynu bądź ilorazu. Metody determistyczne wykorzystywane są w analizie finansowej na różne metody w zależności od charakteru i rodzaju badanej zależności pomiędzy czynnikami kształtującymi zjawiska. Kryterium metody badania zależności zjawisk możemy na podzielić na⁶²:

• metody, które służą do ustalania wpływów indywidualnych czynników (metoda kolejnych podstawień łańcuchowych);

• metody pozwalające wykryć wpływy indywidualne jak i czynniki grupowe ( metoda różnic cząstkowych i metoda wskaźnikowa);

• metody badania wpływów indywidualnych skorygowanych wpływami łącznymi (metoda podstawień krzyżowych, metoda funkcyjna).

Metoda kolejnych podstawień wyznacza ona liczbową wartość poszczególnych czynników na odchylenie badanego zjawiska wówczas, gdy współzależności nabierają charakteru związku funkcyjnego wyrażonego za pomocą iloczynu lub różnicy określającej te czynniki. Metoda ta polega na matematycznym ujęciu funkcji ekonomicznych, stanowiących przedmiot badań, oraz wyznaczeniu łańcucha przyczyn. Istota tej metody jest zastosowanie obliczeń wielkości czynników oddziaływujących na odchylenie bezwzględne analizowanego zjawiska a określeniu czynnika wpływającego na analizowane odchylenie bezwzględne⁶³.

Metoda różnicowania jest schematycznym zapisem metody kolejnych podstawień. Założeniem tej metody jest wpływ analizowanego czynnika objętego badaniem na odchylenie bezwzględne wprowadzającego różnicę pomiędzy jego wielkością w okresie rozpatrywanym a będącą podstawą porównania okresów⁶⁴.

Metoda różnic cząstkowych polega na wyodrębnieniu oraz ustaleniu wpływów rozpatrywanych par czynników oraz wpływów wszystkich czynników łącznie i przyjmujących ich, jako oddzielne elementy przyczynowo – skutkowe, dające możliwość dokładniejsze rozpatrzenie przyczyn zmian rozpatrywanego zjawiska gospodarczego. W metodzie różnic cząstkowych sposób liczenia jest zawsze taki sam jak i zresztą jego wyniki, bez względu na kolejność podstawień czynników. ⁶⁵.

Metoda reszty użytkowana jest do obliczeń związanych z badaniem dwóch czynników, których wpływ poszczególnych czynników oblicza zmiany, (przy czym wpływ ostatniego czynnika jest resztą), czyli różnice między odchyleniem łącznym a sumą wpływu innych zakwalifikowanych do badań. Metoda reszty opiera się na założeniu, ze tempo zmian badanego zjawiska jest wypadkowa tempa zmian czynników wpływających na jego poziom⁶⁶.

Metoda podstawień krzyżowych posługuje się przemnażaniem różnic badanych czynników przez równy podział odchyleń łącznych na poszczególne czynniki. W metodzie tej ustala się sposób występowania dwóch czynników, w których stosuje sie wzór, a za budowie wzoru przyjmuje się, że szukana wielkość odchylenia danego czynnika stanowi różnicę między jego wielkością rzeczywistą a podstawą odniesienia pomnożoną przez średnią wielkość drugiego czynnika^67.

Metoda funkcyjna stosuje jednoznaczne wnioski oraz obliczenia bez względu na kolejność podstawień czynników, które wpływają na zmiany badanego zjawiska gospodarczego. Metoda ta ma zastosowanie matematyczne pozwalające na uchwycenie związku między wielkością czynników w okresie przyjętym za podstawę odniesienia a porównywaną rzetelną wielkością. Złą stroną tej metody funkcyjnej jest duże zaangażowanie z wykonywaniem analizy wielu obliczeń. Niemniej metoda ta może mieć zastosowanie nie tylko w zależnościach stanowiących iloczyn, ale również w przypadku występowania ilorazów⁶⁸.

Metoda logarytmowania precyzuje dokładniejsze wyniki analiz, porównywalne do wielkości odchyleń obliczonych według metody funkcyjnej lub podstawień krzyżowych. Wymiar trudności tej metody jest bardzo niewielki, gdyż przyjmuje on założenie, że wykorzystuje się dc pomocy odpowiednie środki techniczne, pracochłonność zaś nieznaczna i to przy więcej niż dwóch czynnikach, co stanowi znaczną zaletę tej metody⁶⁹.

Metody stochastyczne są najważniejszymi metodami stosowanymi w przyczynowej analizie sprawności działania przedsiębiorstwa, która wzbogaca badanie poprzez stosowane czynników przypadkowych. W metodzie tej liczba czynników i jej postać z założenia nie są określone, zazwyczaj wynikają podczas przygotowań analizy wstępnej. Metody stochastyczne dają możliwość bezwzględnego ujęcia związków między występującymi zjawiskami gospodarczymi i szerokie przypisanie im ilościowego wyrazu. Do najważniejszych metod stochastycznych należą metody tj. ekonometryczne, metody taksonomiczne, metody dyskryminacyjne, opisane poniżej na rysunku 6⁷⁰.

Rysunek 6. Metody stochastyczne w analizie finansowej

Źródło: opracowanie na podstawie: T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, FRR w Polsce, Warszawa 2002, s. 51.

Przedstawiona charakterystyka metod wyodrębniła w analizie finansowej dysponowanie wiele różnych sposobów, które są dobierane zależnie od rodzaju badanych zjawisk i postawionych w analizie celów. Są to metody jakościowe i ilościowe, determistyczne, stochastyczne oraz różne kombinacje wymienionych metod. Wyeksponowane wady i zalety poszczególnych metod wykazują, że nie można mówić o wyższości jednych metod nad innymi. Metody analizy jakościowej, zwane również metodami opisowymi, ujmują badane związki ich zależności w formie opisowej, werbalnej bez prób nadania im ilościowego mierzonego wyrazu, co w wielu przypadkach może być ważne, ale tylko na etapie analizy wstępnej. Najlepszym rozwiązaniem jest, więc równoległe stosowanie wszystkich metod i ich dobieranie stosownie do specyfiki badanych zjawisk i właściwości poszczególnych metod. Trzeba przy tym zwrócić uwagę, że przy wyborze metod w znacznej mierze decyduje ich pracochłonność i wartość uzyskiwanych wyników (dokładność). Nie należy, bowiem stosować metod złożonych, jeśli zbliżone wyniki są osiągalne przy zastosowaniu metod prostych, a więc mało pracochłonnych⁷¹.

2. Sprawozdani e finansowe, jako podstawa oceny kondycji finansowej firmy i ich analiza wstępna

1. Ogólna charakterystyka sprawozdania finansowego

Sprawozdawczość finansowa jest systemem obejmującym wszystkie jednostki gospodarcze, które prowadzą księgi rachunkowe, mające obowiązek sporządzać najbardziej fundamentalny dokument, jakim jest sprawozdanie finansowe, które regulowane jest zgodnie z polityką ustawy o rachunkowości, zwłaszcza stosując się do podstawowych założeń rachunkowości, jakimi są zasada memoriału i zasada ostrożnej wyceny oraz zasada kontynuacji działania. Sprawozdanie finansowe to źródło danych liczbowych przeprowadzonych za dany ustalony okres sprawozdawczy z zastosowaniem konwencjonalnych formuł ich opisu i prezentacji⁷². Celem sporządzania i badania sprawozdania finansowego jest przedstawienie rzetelnego obrazu sytuacji majątkowej, sytuacji finansowej, kreacji wyniku finansowego oraz przepływu środków pieniężnych, które są użyteczne dla szerokiego kręgu użytkowników przy podejmowaniu przez nich decyzji gospodarczych⁷³. W celu dokonania oceny kondycji finansowej firmy wykorzystuje się analizę wstępną sprawozdania finansowego, a także obliczeniu najważniejszych wskaźników finansowych, które określają poziom sytuacji działania podmiotu. Głównym założeniem przy sporządzeniu analizy finansowej jest ukazanie wiarygodnych i rzetelnych wyników finansowych odzwierciedlających zarys działania, planowania oraz prognozy odbudowy lub utrzymania działania stabilnego systemu działalności jednostki⁷⁴.

Sprawozdanie finansowe, jako końcowy efekt przetworzonych informacji w systemie rachunkowości oparty jest na zasadniczym akcie prawnym, jakim jest Ustawa o rachunkowości, która dotyczy zasad prowadzenia rachunkowości w Polsce. Ustawa o rachunkowości jest traktowana, jako polskie prawo bilansowe, ustawę uzupełniają wydane na jej podstawie rozporządzenia ministra finansów⁷⁵ oraz Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), według których celem sprawozdań finansowych jest dostarczanie informacji o sytuacji finansowej, wynikach działalności oraz zmianach sytuacji finansowej jednostki, użytecznych dla szerokiego kręgu użytkowników przy podejmowaniu decyzji gospodarczych⁷⁶.

Sprawozdawczość jednostek obejmuje ogół sporządzanych przez jednostkę gospodarczą sprawozdań, które mają najczęściej postać zestawień liczbowych, charakteryzujących zasoby, funkcjonowanie oraz rezultaty działalności jednostki gospodarczej. Sporządzone sprawozdanie przez jednostkę ma określony zakres tematyczny oraz sposób ukazywania i zasad grupowania danych. Ze względu na charakter zawartych w nich danych, a także ich źródło, wyróżnia się sprawozdania rzeczowe i finansowe, które przeprowadza się według kryterium klasyfikacji, jako przedmiot sprawozdań.

Sprawozdania rzeczowe są to sprawozdania finansowe zawierające głównie dane wyrażone w miernikach naturalnych, z tym, że mogą wystąpić w nich także dane wartościowe. Istotnym ich wyróżnikiem jest źródło pochodzenia danych. Ich dostawcą jest,
przede wszystkim, ewidencja operatywna i statystyka⁷⁷.

Sprawozdania finansowe obejmują sprawozdanie, które zawierają dane liczbowe sporządzane w ujęciu wartościowym na podstawie informacji pochodzących z rachunkowości. Podstawowymi źródłami danych dla sprawozdania finansowego są ewidencja księgowa oraz kalkulacje. Dzięki odpowiedniemu uporządkowaniu i zgrupowaniu informacji sprawozdania finansowe umożliwiają ocenę sytuacji majątkowej i finansowej jednostki oraz osiągniętych przez nią rezultatów z działalności gospodarczej⁷⁸.

Ustawa o rachunkowości określa zakres podmiotowy rachunkowości. W ustawie zostały ściśle określone podmioty sporządzające sprawozdanie finansowe, które mają siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej⁷⁹. Podmioty te zostały przedstawione na rysunku 1.

Rysunek 1. Podmioty sporządzające sprawozdanie finansowe

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy o rachunkowości

Sprawozdanie finansowe jest dokumentem, który sporządza się w określonych sytuacjach i warunkach czasowych, organizacyjnych oraz kapitałowych funkcjonowania jednostek gospodarczych. Dane sprawozdawcze mogą być ukazywane w różnych układach i o niejednakowym stopniu szczegółowości. Korzystając z różnych kryteriów podziału sprawozdań finansowych można je klasyfikować. Na rysunku 3 przedstawiono klasyfikację sprawozdań finansowych z wykorzystaniem kryteriów.

Klasyfikacja złożoności podmiotu objętego sprawozdaniem ma bardzo istotne znaczenie dla stosownego określenia bazy informacyjnej oraz metod sporządzania sprawozdania finansowego w określonych jednostkach.

Sprawozdanie finansowe podzielone jest według kryterium powtarzalności sporządzania⁸⁰:

• Sprawozdanie finansowe systematyczne to sprawozdanie finansowe jednostek lub grup kapitałowych sporządzone w jednakowym odstępach czasu, którymi są roczne sprawozdania finansowe sporządzane na dzień kończący rok obrotowy i śródroczne, sporządzane na dzień kończący krótszy okres od pełnego roku obrotowego;

• sprawozdanie finansowe sporadyczne sporządzane jest przez jednostki gospodarcze, wówczas, gdy wymagają tego okoliczności związane z działalnością przedsiębiorstwa, np. na dzień zakończenia działalności (postawienia w stan likwidacji albo ogłoszenie upadłości, dzień sprzedaży jednostki lub jej przejęcia.

Kryterium powtarzalności sporządzania finansowego ma bardzo istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji o ewentualnym odstąpieniu od zasad kontynuacji działania przy sporządzaniu sprawozdania.

Według stopnia szczegółowości sporządzania sprawozdania finansowego można podzielić na:

• szczegółowe sprawozdanie finansowe zawiera informacje syntetyczne z wielostopniowym rozwinięciem analitycznym;

• uproszczone sprawozdanie finansowe prezentuje zakres informacji na dwóch poziomach uszczegółowienia.

Z uwagi na sposób prezentowania wyników, sprawozdanie finansowe sporządzane jest w układzie:

• brutto zawiera więcej niż jedną informację o określonej wielkości ekonomicznej. Sprawozdanie finansowe w układzie brutto charakteryzuje się większą wartością poznawczą i trudniejszą czytelnością;

• netto obejmuje jedną określoną informację o określonej wielkości ekonomicznej, jest czytelna, a wartość poznawcza jest zdecydowanie mniejsza niż w układzie brutto;

• układ mieszany jest stosowany najczęściej, w układzie brutto prezentuje się najistotniejsze dla użytkownika informacje. Natomiast informacje o pozostałych wielkościach bilansowych przedstawia się w układzie netto po uwzględnieniu korekt ich wartości.

Rysunek 3. Klasyfikacja sprawozdań finansowych

Źródło: opracowanie na podstawie D. Krzywda, Sprawozdanie finansowe jako produkt rachunkowości, Micherda B. (red.), Podstawy Rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, PWN, Warszawa 2006, s. 236.

Regułą prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdań finansowych jest przestrzeganie nadrzędnych zasad rachunkowości (określane również jako jej koncepcje, założenia, konwencje), które zapewniają rzetelny, wiarygodny zapis użytecznych informacji dostarczanych przez rachunkowość, dostarczane dla szerokiego grona odbiorców interesujących się sytuacją finansową przedsiębiorstwa.

Sprawozdania finansowe są sporządzane zgodnie z podstawowymi zasadami rachunkowości⁸¹, jakie przedstawia rysunek 5.

Rysunek 5. Obraz nadrzędnych zasad rachunkowości

Źródło: opracowanie na podstawie I. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finanansowa, wyd. 2, Diffin, Warszawa 2004, s. 20.

Przed charakterystyka założeń poszczególnych zasad rachunkowości należy zaznaczyć, iż omówione one będą w oparciu o rachunkowość memoriałową. Istotą jej jest identyfikacja przychodów i kosztów w momencie ich powstania, a nie w momencie wpływu czy rozchodu środków pieniężnych. To podejście odzwierciedlone jest w polskim prawie bilansowym oraz w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości⁸².

Tabela 1. Charakterystyka podstawowych założeń ( zasad) sporządzania sprawozdania finansowego

Zasada	Charakterystyka	Artykuł ustawy
Zasada memoriału	Jednostki gospodarcze zobowiązane są do ujmowania kosztów i przychodów w danym okresie obrachunkowym, niezależnie od ich terminu zapłaty.	art. 6 ust. 1
Zasada współmierności przychodów i koszów	W celu ustalenia prawidłowego wyniku finansowego zapewnienia się współmierność zrealizowanych przychodów, gdzie porównuje się je z kosztami poniesionymi aktywów i pasywów okresu sprawozdawczego, będą zaliczane przychody i koszty dotyczące przyszłych okresów oraz przypadający na ten okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze nie zostały poniesione.	art. 6 ust. 2
Zasada ostrożności (istotności)	Oznacza przyjmowanie do zestawień finansowych składników finansowych wycenionych i faktycznie poniesionych kosztów na ich nabycie z zachowaniem ostrożności	art. 7 ust. 1 i 2
Zasada ciągłości	Przyjęta polityka rachunkowości nakazuje stosować w sposób ciągły, grupowania operacji gospodarczych, wyceny aktywów i pasywów, a także dokonywania odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych, ustalenia wyniku finansowego i sporządzania sprawozdania finansowego, tak aby dane za kolejne lata były porównywalne. Wykazane w księgach na dzień zamknięcia stan aktywów i pasywów ujęte są w tej samej wysokości, w otwartych na następny rok obrotowy księgach rachunkowych.	art. 5 ust. 1 art. 8 ust. 2
Zasada kontynuacji	Jest najważniejsza zasada stosowaną w jednostkach, gdyż założenie to przyjmuje, że jednostka będzie kontynuowała działalność gospodarczą w dającej się przewidzieć przyszłości w niezmniejszonym istotnie zakresie, bez jej postawienia w stan likwidacji lub upadłości. Ustalając sprawność jednostki do kontynuacji działalności, kierownik jednostki uwzględnia wszystkie informacje dostępne na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego .	art. 5 ust. 2
Zasada wiernego obrazu	Zdarzenia, w tym operacje, ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje się w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną oraz, że informacje zawarte w sprawozdaniu finansowym powinny w sposób rzetelny i jasny przedstawiać wierny obraz sytuacji majątkowej i finansowej firmy.		art. 4 ust. 2
Zasada kompensaty	Wartość poszczególnych składników aktywów i pasywów, przychodów oraz kosztów, jak również zysków i strat nadzwyczajnych, ustala się je oddzielnie. Nie można kompensować ze sobą wartości różnych co do rodzaju aktywów i pasywów, przychodów i zysków związanych z nimi oraz zysków i strat nadzwyczajnych		art. 4 ust. 2

Źródło: opracowanie na K. Sawicki (red.), Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw według polskiego prawa bilansowego oraz Dyrektyw UE i MSR/MSSF, „Expert” Wydawnictwo i doradztwo z zakresu rachunkowości i finansów S.C., Wrocław 2008, s. 21.

Przestrzeganie wymienionych zasad zapewnia realizację nadrzędnej zasady
rachunkowości, a mianowicie prawdziwego i wiernego obrazu Koncepcja prawdziwego i wiernego obrazu powinna być rozumiana jako niezależna cecha jakościowa rachunkowości, definiowana przez aktualną praktykę księgową. Wymienione zasady prawidłowej rachunkowości są przestrzegane w polskim ustawodawstwie dotyczącym rachunkowości finansowej, to jest w ustawie o rachunkowości z 29 września 1994 roku (Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm.). Według tej ustawy jednostki zobowiązane są do stosowania zasad rachunkowości w sposób prawidłowy, zapewniając rzetelne i jasne przedstawienie
sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki⁸³.

Koncepcja wiernego i rzetelnego obrazu jednostki stała się najważniejszą zasadą w Założeniach Koncepcyjnych Komitetu Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (ZK KMSR), Międzynarodowych Standardach Rachunkowości (MSR) oraz w znowelizowanej ustawie o rachunkowości. Jednostki mają obowiązek stosować określone ustawą zasady rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy jednostce⁸⁴.

Sprawozdania finansowe są sporządzane przede wszystkim dla użytkowników zewnętrznych jak i dla kierownictwa jednostki gospodarczej, które jest odpowiedzialne za prawidłowe sporządzenie i prezentację sprawozdań finansowych, lecz również stanowi podstawę oceny kierownictwa w zakresie zarządzania powierzonym majątkiem. Podstawowe grupy użytkowników sprawozdań finansowych ukazano na rys. 3⁸⁵.

Rysunek 3. Grupy użytkowników sprawozdań finansowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie W. Gabrusewicz, M Remlein, Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 16.

Powyższy rysunek przedstawia użytkowników sprawozdań finansowych, którzy są zainteresowani zawartością informacyjną zasobów finansowych, wykorzystując je do różnych celów i różnych decyzji; są to następujący użytkownicy :

• właściciele firmy (inwestorzy), czyli udziałowcy oraz akcjonariusze angażujący w jednostkach swój kapitał są zainteresowani przede wszystkim stopniem ryzyka związanego z inwestowaniem kapitału, sprawnością działania jednostki i jej strategie rozwojowe oraz zdolnością jednostki do wypłacenia dywidend

• kredytodawcy, czyli podmioty angażujące swoje środki na określony czas w jednostkach i często na określone z góry cele, są zainteresowani zdolnością kredytową jednostki, czyli możliwością spłaty w terminie kwoty głównej oraz odsetek;

• kontrahenci są zainteresowani uzyskaniem informacji o zdolności płatniczej jednostki; oceniają możliwość otrzymania w ustalonym terminie należnych kwot za dostarczone produkty i usługi;

• organy podatkowe interesuje przede wszystkim prawidłowość i terminowość wywiązania się jednostki ze swoich zobowiązań podatkowych;

• rząd i agendy rządowe są zainteresowane kierunkami rozwoju jednostek gospodarczych, kierunkami alokacji zasobów oraz efektywnością działalności.

Informacjami zawartymi w sprawozdaniu finansowym są zainteresowani również odbiorcy wewnętrzni, do których należą: kierownictwo jednostki, pracownicy oraz organizacje związkowe⁸⁶.

Kierownictwo jednostki interesuje się danymi sprawozdań finansowych, ponieważ⁸⁷:

• stanowią one podstawę do oceny stopnia realizacji przyjętych zadań, zwłaszcza w zakresie wyników finansowych;

• tworzą podstawy do badań analitycznych;

• zawierają sygnały wczesnego ostrzegania;

• umożliwiają predykcje zjawisk finansowych.

Zadaniem kierownictwa firmy jest zapewnienie ciągłości jej funkcjonowania oraz współdziałania rożnych grup interesów, tak by mogły zgodnie uczestniczyć w działalności firmy. Wymaga to osiągnięcia wielu kompromisów. Sprowadzają się one przykładowo do: odroczenia wypłat dywidend, ograniczenia tempa wzrostu płac, ograniczenia poziomu rentowności, ograniczenia wzrostu cen, odroczenia w czasie zapłaty dostawcom. Wszelkie te propozycje powinny być ustalone w drodze negocjacji między zainteresowanymi stronami. Powinny one być zgodne z przyjętą przez firmę długookresową stabilną polityką finansową.

Napisać wprowadzenie do badania i ogłaszania !!!!!!

Badanie sprawozdania może przeprowadzać wyłącznie rewident posiadający uprawnienia, a więc wpisany na listę prowadzoną przez Krajową Radę Biegłych Rewidentów. Podejmując badanie, biegły musi gwarantować obiektywizm swoich poczynań, a zatem jest wymagana jego niezależność i bezstronność w stosunku do badanej jednostki. W związku z przeprowadzanym badaniem kierownik jednostki powinien udostępnić biegłemu rewidentowi księgi rachunkowe jednostki, dowody stanowiące podstawę dokonanych zapisów księgowych oraz wszelkie inne potrzebne dokumenty. Ponadto powinien udzielić badającemu wyczerpujących informacji, wyjaśnień i oświadczeń. Warto podkreślić, że jednostka powinna zawrzeć z rewidentem umowę o badanie w terminie, który umożliwi mu udział w inwentaryzacji ważniejszych składników majątku. Pisemną opinię w tym zakresie wystawia biegły rewident, który na podstawie umowy z jednostką i na jej koszt przeprowadza badanie sprawozdania. W opinii biegły powinien zawrzeć stwierdzenia, czy sprawozdanie finansowe zostało sporządzone na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg, zgodnie ze stosowanymi w jednostce zasadami (polityką) rachunkowości, przepisami prawa obowiązującymi jednostkę, statutem lub umową, a także czy sprawozdanie zawiera rzetelne informacje umożliwiające ocenę jednostki.

W opinii powinny się znaleźć informacje o niedopełnieniu do dnia wyrażenia
opinii, obowiązków złożenia we właściwym rejestrze sądowym oraz do
ogłoszenia sprawozdania finansowego za rok lub lata poprzedzające rok
obrotowy, a także wskazania na stwierdzone poważne zagrożenia dla kontynuacji działalności przez jednostkę. Oprócz opinii, biegły sporządza z badania raport, będący szczegółowym
uzasadnieniem opinii. Powinien on zawierać:

• charakterystykę badanej jednostki,

• potwierdzenie uzyskania informacji,

• ocenę prawidłowości systemu rachunkowości,

• charakterystykę poszczególnych pozycji (grup):

  • bilansu;

  • rachunku zysków i strat,

  • ocenę sytuacji majątkowej i finansowej,

  • wyniku finansowego i rentowności ze zwróceniem uwagi na zjawiska, które negatywnie wpływają na tę sytuację lub mogą stanowić zagrożenie dla bytu jednostki.

Zarówno opinia, jak i raport muszą wynikać ze zgromadzonej i opracowanej podczas badania dokumentacji rewizyjnej. Stanowi ona uzasadnienie dla opinii wydanej o sprawozdaniu finansowym. Po badaniu sprawozdanie finansowe zostaje poddane procedurze zatwierdzenia.

Roczne sprawozdanie finansowe oddziału przedsiębiorcy zorganizowanego uznaje się za zatwierdzone, jeżeli zostało zatwierdzone sprawozdanie finansowe tego przedsiębiorcy obejmujące dane sprawozdanie oddziału. Sprawozdanie finansowe musi zostać zatwierdzone do końca 6 miesiąca od dnia zakończenia roku finansowego, czyli w przypadku roku obrotowego pokrywającego się z rokiem kalendarzowym (a tak jest u większości organizacji) – do dnia 30 czerwca⁸⁸. Organem zatwierdzającym jest⁸⁹:

Według ustawy organ uprawniony do zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego jednostki dokonuje organ zatwierdzający, określający termin dokonania tej czynności nie później niż 6 miesięcy od dnia bilansowego. W zależności od obowiązujących przepisów prawa, statutu lub na mocy prawa własności w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą organami zatwierdzającymi roczne sprawozdanie finansowe zostało przedstawione na rysunku 3⁹⁰.

Rysunek 3. Organy zatwierdzające roczne sprawozdanie finansowe

Źródło: opracowanie własne na podstawie UoR

Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych oraz spółdzielnie obowiązane są do udostępnienia wspólnikom, akcjonariuszom rocznego sprawozdania finansowego najpóźniej na 15 dni przed zgromadzeniem wspólników, walnym zgromadzeniem akcjonariuszy lub walnym zgromadzeniem członków spółdzielni. Spółki akcyjne udostępniają ponadto akcjonariuszom sprawozdanie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej albo organu administrującego.

Następnie sprawozdanie wraz z opinią biegłego i odpisem decyzji o jego zatwierdzeniu oraz podziale zysku lub pokryciu straty w ciągu 15 dni od daty zatwierdzenia kierownik jednostki składa we właściwym rejestrze sądowym. W wypadku jednostek zobowiązanych do sporządzania sprawozdania z działalności, w rejestrze sądowym musi być też złożone to sprawozdanie.

Kierownik jednostki zobowiązany jest również do złożenia we właściwym rejestrze sądowym rocznego sprawozdania finansowego, opinii biegłego rewidenta, jeżeli podlegało ono badaniu, odpisu uchwały o zatwierdzeniu rocznego sprawozdania finansowego i podziale zysku lub pokryciu straty – w ciągu 15 dni od dnia zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego. Jeżeli jednak sprawozdanie finansowe, z różnych powodów, nie zostało zatwierdzone w terminie 6 miesięcy od dnia bilansowego, to należy je złożyć w sądzie w ciągu 15 dni po tym terminie⁹¹.

Dodatkowo sprawozdania finansowe niektórych jednostek podlegają badaniu i ogłaszaniu. Celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez biegłego rewidenta pisemnej opinii o tym, czy sprawozdanie finansowe jest prawidłowe oraz rzetelne i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową, jak też wynik finansowy badanej jednostki⁹².

Sprawozdania finansowe sporządzone przez podmioty wymienione w art. 64.ust.1 ustawy, oprócz składania sprawozdania do rejestru sądowego, kierownik jednostki,
której sprawozdanie podlega badaniu musi też złożyć do ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej “Monitor Polski B”, a w odniesieniu do spółdzielni – w Monitorze Spółdzielczym i są to następujące dokumenty⁹³:

• wprowadzenie do sprawozdania finansowego, będące częścią informacji
  dodatkowej za rok obrotowy;

• bilans, rachunek zysków i strat, zestawienie zmian w kapitale własnym,
  rachunek przepływów pieniężnych za rok obrotowy;

• opinię biegłego rewidenta, a jeżeli jest to sprawozdanie uproszczone, to
  zamiast opinii — informację o rodzaju opinii z podaniem, czy zawiera ona
  dodatkowe objaśnienia;

• odpis decyzji (uchwały lub postanowienia) organu zatwierdzającego o za-
  twierdzeniu sprawozdania i podziale zysku albo pokryciu straty.

W sprawozdaniu finansowym końcowy etap zbierania danych jest najważniejszym elementem badania sprawozdania finansowego, w którym prezentowane są w pełni zebrane jakościowo informacje. W trakcie badania wartościuje się i weryfikuje informacje czy są one zgodnie przeprowadzone według zasad rachunkowości, przypisami prawa oraz stanem faktycznym. Obligatoryjnie, na mocy przepisów ustawy o rachunkowości, badaniu podlegają roczne sprawozdania finansowe grup kapitałowych o dużym znaczeniu w środowisku gospodarczym oraz jednostek kontynuujących działalność⁹⁴. Do grupy podmiotów o dużym znaczeniu zostały przedstawione na rysunku 2.

Rysunek 2. Grupa kapitałowa sporządzająca corocznie skonsolidowane sprawozdanie finansowe

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy o rachunkowości

Do grupy podmiotów o mniejszym znaczeniu z punktu widzenia sprawozdawczości finansowej należą pozostałe jednostki gospodarcze prowadzące księgi rachunkowe. Do rocznego sprawozdania finansowego dołącza się sprawozdanie z działalności jednostki, jeżeli obowiązek jego sporządzenia wynika z przepisów prawa. Strukturę sprawozdania finansowego przedstawiono na rysunku 4, gdzie dokładnie przedstawiono skład sprawozdania finansowego z uwzględnieniem szczegółowości, wg sporządzania przez grupy podmiotów⁹⁵.

_{Rysunek 4. Uproszczona struktura sprawozdania finansowego}

_P

_{Sprawozdanie finansowe}

odmioty objęte obowiązkiem

_{sporządzania sprawozdania Charakter podstawowy}

_sprawozdania

_Bilans

_{Rachunek zysków i strat}

_{Informacja dodatkowa}

_{Wprowadzenie do sprawozdania finansowego}

_{Dodatkowe informacje i objaśnienia}

_{Wszystkie jednostki}

_{gospodarcze prowadzące}

_{księgi rachunkowe}

_{Zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym}

_{J ednostki gospodarcze}

_o

_{Rachunek przepływów pieniężnych}

dużym znaczeniu w środowisku

_{g ospodarczym}

_{Spółki kapitałowe, towarzystwa}

_U

_{Sprawozdanie z jednostki działalności}

bezpieczeń wzajemnych

_{S półdzielnie, przedsiębiorstwa Uzupełniający}

_Państwowe

Źródło: opracowanie na podstawie D. Krzywda, Sprawozdanie finansowe jako produkt rachunkowości, Micherda B. (red.), Podstawy Rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, PWN, Warszawa 2006, s. 240.

Sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie z działalności jednostki – zgodnie z prawem bilansowym - sporządza sie w języku polskim i w walucie polskiej, jest to obowiązek ze względu na prowadzenie działalności na terenie Rzeczpospolitej Polskiej. Informacje zawarte w sprawozdaniu finansowym to dane liczbowe wyrażane liczbowo w zaokrągleniu do tysięcy złotych, Zaokrąglenie danych liczbowych charakteryzujących majątek oraz przychody, a tym samym również koszty działalności może spowodować zniekształcenie obrazu jednostki wówczas jest to możliwe jeżeli nie zniekształca to obrazu jednostki zawartego w sprawozdaniu finansowym. Zniekształcenie wystąpi wówczas, gdy jednostka gospodarcza ma stosunkowo niewielki majątek oraz przychody z działalności.⁹⁶.

Roczne sprawozdanie finansowe sporządza się na dzień kończący rok obrotowy, czyli rok kalendarzowy lub inny okres trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych. Sprawozdanie finansowe sporządza się na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych, poniższy rysunek 4 przedstawia dzień sporządzania sprawozdania finansowego⁹⁷.

Rysunek 5. Dzień sporządzania sprawozdania finansowego

Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy o rachunkowości.

2. Układ i treść bilansu - analiza sprawozdania z sytuacji majątkowej

Bilans jest najważniejszym dokumentem sporządzanym w sprawozdaniu finansowym, który jest niezbędnym źródłem informacji dla analizy finansowej, przeprowadzanej w celu dokonania oceny kondycji finansowe dzialalności jednostki gospodarczej⁹⁸.

Ustawa o rachunkowości definiuje bilans jako usystematyzowany, zbiorczy zakres informacji, sporządzony na określony moment (dzień bilansowy), gdzie przedstawia zestawienie wartości składników majątkowych – aktywów jednostki gospodarczej oraz źródeł ich finansowania – pasywów⁹⁹. Bilans stanowi zestawienie posiadanego przez przedsiębiorstwo majątku oraz źródeł jego finansowania przedstawiane jako zobowiązania wobec jego właścicieli (akcjonariuszy, państwa) i kredytodawców. Sporządzone dane, które pochodzą z ksiąg rachunkowych są zestawieniem statystycznym, gdyż przedstawiane są stany aktywów i pasywów w danym dniu, a jego wartości w każdym innym dniu mogą być inne. Zatem ukazuje sytuację majątkową i finansową jednostki na określony dzień, z reguły na koniec roku. W ostatnim dniu roku obrotowego stan aktywów i pasywów powinien być sporządzony przez inwentaryzację inaczej spis z natury, wyniki inwentaryzacji powinny być udokumentowane i powiązane z księgami rachunkowymi.¹⁰⁰. O wartości poznawczej informacji zawartych w bilansie przesądzają cechy jakościowe sprawozdań finansowych, traktowane również jako zasady bilansowe. W tabeli 2 zaprezentowano najważniejsze cechy jakościowe stosowane w bilansie. Bilans sporządzany jest w oparciu o zasadę równowagi bilansowej, zgodnie z którą sumy bilansowe aktywów i pasywów powinny być sobie równe¹⁰¹:

SUMA AKTYWÓW = SUMA PASYWÓW

Aktywa trwałe + Aktywa obrotowe = Kapitał własny + Kapitał obcy.

Tabela 2. Główne cechy jakościowe stosowane przy sporządzaniu bilansu

Zasady bilansowe	Charakterystyka
Zupełność bilansu	przejawia się w tym, że ukazane w nim składniki aktywów i pasywów oraz ich wartości są ukształtowane pod wpływem wszystkich zdarzeń gospodarczych, które wystąpiły w danym okresie, a także tych, które wystąpiły po dniu bilansowym, jeśli mają wpływ na sytuację majątkową i finansową jednostki (tzw. zdarzenia po dniu bilansowym).
Rzetelność bilansu	to zgodność informacji w nim zawartych z prawdą materialną.
Sprawdzalność bilansu	polega na tym, że informacje w nim przedstawione mogą być porównane z danymi z dokumentów źródłowych.
Ciągłość dotyczy formy oraz treści bilansu	Jest ona naważniejszą cechą, zgodnie zasadą. Bilans zamknięcia danego roku obrachunkowego jest bilansem otwarcia dla roku nastepnego.	Artykuł ustawy
		art. 5 ust.1
Ciągłość formalna	polega na zachowaniu tej samej formy bilansów sporządzonych na kolejne momenty bilansowe.
Ciągłość merytoryczna	polega na stosowaniu tych samych – z roku na rok – metod wyceny składników aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego.

Źródło: opracowanie własne na podstawie, K. Krzywda, Sprawozdanie finansowe jako produkt rachunkowości jednostki gospodarcze,  Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni Folia Oeconomica Bochniensia nr 1/2003, s. 46.

Wzór bilansu obowiązujący w Polsce określają załączniki nr 1 — 3 do
ustawy o rachunkowości. Załącznik nr 1 zawiera wzór bilansu jednostek
innych niż banki i zakłady ubezpieczeń. Najważniejszą cechą bilansu jest jego przejrzystość składników zawartych w układzie, uporządkowanych według terminowości związania. W układzie pozycje bilansowe są grupowane według treści ekonomicznej, w ujęciu ułatwiającym orientację w sytuacji majątkowej i finansowej jednostki gospodarczej. Pozycje aktywów i pasywów łączy się w grupy na podstawie ich treści ekonomicznej. Terminowość jest utożsamiana ze stopniem płynności poszczególnych kategorii aktywów ( przybliżona długość okresu potrzebnego do zmiany danego składnika majątkowego w pieniądz) i wymagalności pasywów ( oszacowanie w przybliżeniu długości okresu, w którym dane źródło finansowania będzie pozostawało do dyspozycji przedsiębiorstwa), czyli stopniem pilności zwrotu dla poszczególnych kategorii pasywów.

Bilans w Polsce sporządza się według metody netto, która oznacza, że poszczególne składniki aktywów i pasywów ujmowane są według ich bieżącej wartości księgowej. Składniki majątku wyceniane są według rzeczywistych cen nabycia, kosztów wytworzenia, wartości nominalnej, pomniejszonej o dotychczasowe zużycie i odpisy aktualizujące¹⁰².

Bilans prezentowany jest w dwustronnym układzie z zestawieniem wartości zasobów majątkowych, czyli aktywów i pasywów jednostki gospodarczej¹⁰³. Przedstawiana w ustawie o rachunkowości struktura bilansu obejmuje pięć poziomów szczegółowości wykazywania składników majątku. Sporządzanie bilansu powinno cechować się przede wszystkim rzetelnością i jasnością prezentacji sytuacji majątkowej jednostki oraz wiarygodnością dostarczanych informacji. Sporządza się go w języku polskim i w walucie polskiej¹⁰⁴. W tabeli 3 ukazano uproszczoną postać bilansu sprawozdawczego.

Tabela 3. Uproszczona postać bilansu sprawozdawczego

AKTYWA	PASYWA
Aktywa trwałe Wartości niematerialne i prawne Rzeczowe aktywa trwałe Należności długoterminowe Inwestycje długoterminowe Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe Aktywa obrotowe Zapasy Należności krótkoterminowe Inwestycje krótkoterminowe Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe	Kapitał ( fundusz) własny Kapitał ( fundusz) podstawowy Należnie wpłaty na kapitał podstawowy Udziały (akcje) własne Kapitał zapasowy Kapitał z aktualizacji wyceny Pozostale kapitaly rezerwowe Zysk (strata) z lat ubiegłych Zysk (strata) netto Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania Rezerwy na zobowiązania Zobowiązania dlugoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe Rozliczenia międzyokresowe
AKTYWA RAZEM	PASYWA RAZEM

Źródło: Opracowanie własne na podstawie załącznika nr 1 do Ustawy o rachunkowości.

Zasoby gospodarcze w bilansie to aktywa, które stanowią kontrolowane przez jednostkę składniki majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ korzyści ekonomicznych; przewidywany okres ich ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż rok i przeznaczone są na potrzeby jednostki¹⁰⁵. W obowiązującym obecnie w Polsce układzie bilansu uwzględnia się podział aktywów na dwie zasadnicze grupy, tj. na aktywa trwałe, aktywa obrotowe, gdzie grupy dzieli się na podgrupy, a w ramach podgrup wyróżnia się pozycje do trzech poziomów uszczegółowienia¹⁰⁶.

Aktywa trwałe obejmują składniki majątku majace na celu służyć długotrwałe danej jednostce gospodarczej, posiadające zazwyczaj duża wartość jednostkową. Charakterystyczną cechą składników aktywów trwałych jest ich stopniowe zużywanie się w trakcie działalności gospodarczej jednostki¹⁰⁷. Klasyfikację majatku trwałego przedstawia schemat 3. Uwzględniajac znaczenie poszczególnych składników majatku trwałego mozna wyrożnić:

• Wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę gospodarcza prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania o przewidzianym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższej niż 1 rok¹⁰⁸;

• rzeczowe aktywa trwałe to składnik majatku trwałego jednostki o charakterze materialnym. Składniki te są kompletne i zdatne do użytku, posiadają postać fizyczną, a okres ich ekonomicznej użyteczności w danej jednostce jest dłuższy niż jeden rok. Przeznaczone są na potrzeby prowadzonej działalności i zalicza się skladniki oddane do użytkowania. W bilansie składniki rzeczowych aktywów trwałych zostały zgrupowane¹⁰⁹;

• należności długoterminowe obejmują ogół należności, które stają się wymagalne w okresie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego (z wyjątkiem należności z tytułu dostaw i usług). Należności długoterminowe są wykazywane w bilansie w podziale na należności od jednostek powiązanych oraz od pozostałych jednostek¹¹⁰;

• inwestycje długoterminowe obejmują aktywa finansowe nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych w okresie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego, stanowią długookresową lokatę¹¹¹;

• długoterminowe rozliczenia międzyokresowe są to rozliczenia międzyokresowe, które trwają dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Zgodnie z klasyfikacją przyjętą w bilansie długoterminowe rozliczenia międzyokresowe obejmują aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego i inne rozliczenia międzyokresowe¹¹².

Druga grupą aktywów są aktywa obrotowe, których zasoby majątkowe zużywane są w jednym cyklu operacyjnym¹¹³. Ogólną klasyfikację majątku obrotowego zaprezentowano na schemacie 4. Ze względu na znaczenie majatku obrotowego zalicza sie do niego.

Zapasy czyli rzeczowe składniki aktywów obrotowych zaliczane jako materiały nabyte w celu zużycia na własne potrzeby, przeznaczone na sprzedaż, mające postać produktów gotowych lub surowców zużywanych w produkcji toku służącym w procesie produkcyjnym lub w trakcie świadczenia usług. Składniki są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego, właściwego dla danej działalności, jeśli trwa dłużej niż 12 miesięcy¹¹⁴.

Inwestycje krótkoterminowe rozumiane jest jako : krótkoterminowe aktywa finansowe płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założeniami, wystawienia lub nabycia oraz środki pieniężne i inne aktywa pieniężne, które są albo stanowią aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego¹¹⁵.

Należności krótkoterminowe obejmują ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów nie zaliczonych do aktywów finansowanych, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.¹¹⁶.

Schemat 1. Klasyfikacja aktywów trwałych

Wartość firmy

Koszty prac rozwojowych

Aktywa trwałe

Wartości niematerialne i prawne

Wartości niematerialne

Nabyte :

• autorskie prawa majątkowe i prawa pokrewne

• programy komputerowe, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych

Środki trwałe w budowie

Rzeczowe aktywa trwałe

Grunty, w tym prawo użytkowania wieczystego

Środki trwałe

Budynki, lokale, obiekty inżynierii lądowej i wodnej

Środki transportu

Urządzenia techniczne i maszyny

Inne środki trwałe

Wartości niematerialne i prawne

Inwestycje długoterminowe

Nieruchomości

Długoterminowe aktywa finansowe

Udziały lub akcje

Udzielone pożyczki długoterminowe

Inne papiery wartościowe

Należności długoterminowe

Inne długoterminowe aktywa finansowe

Źródło: B.Gierusz, Podręcznik samodzielnej nauki księgowania, ODDiK, Gdańsk 2008, s. 39

Ustawa o rachunkowości nie definiuje pojęcia kapitału własnego, ale określa, że kapitał własny odpowiada wartościowo aktywom netto. Zgodnie z ustawą rozumie sie przez to aktywa jednostki pomniejszone o zobowiązania, odpowiadające wartościowo kapitałowi (funduszowi) własnemu¹¹⁷.

Schemat 2. Klasyfikacja aktywów obrotowych

Aktywa obrotowe

Zapasy

Materiały

Półprodukty i produkty w toku

Półprodukty

Produkty w toku

Produkty gotowe

Należności krótkoterminowe

Towary

Należności z tytułu dostaw i usług o okresie spłaty :

- do 12 miesięcy

- powyżej 12 miesięcy

Należności z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń

Inne należności

Należności dochodzone na drodze sądowej

Inwestycje krótkoterminowe

Krótkoterminowe aktywa finansowe

Udziały i akcje

Inne papiery wartościowe

Udzielone pożyczki

Inne krótkoterminowe aktywa finansowe

Środki pieniężne i inne aktywa finansowe

Środki pieniężne w kasie i na rachunkach

Inne środki pieniężne

Inne aktywa pieniężne

Inne inwestycje krótkoterminowe

Źródło: B.Gierusz, Podręcznik do samodzielnej nauki ksiegowania, ODDiK, Warszawa 2008, s. 43.

Schemat 3. Pasywa - Źródła finansowania zasobów

Klasyfikacja

Pasywów

Kapitał

( fundusz) własny

Kapitał podstawowy

Kapitał zapasowy

Kapitał rezerwowy

Zysk (strata) netto

Zobowiązania długoterminowe

Kredyty i pożyczki

Zobowiązania z tyt. emisji dłużnych papierów wartościowych

Inne zobowiązania finansowe

Inne zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania krótkoterminowe

Kredyty i pożyczki

Zobowiązania z tyt. emisji dłużnych papierów wartościowych

Inne zobowiązania finansowe

Należności z tyt. dostaw i usług o okresie wymagalności do 12 miesięcy i powyżej 12 miesięcy

Zobowiązania z tyt. podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń

Zobowiązania z tyt. wynagrodzeń

Fundusze specjalne

Inne zobowiązania krótkoterminowe

Źródło: Z. Messner, Podstawy rachunkowości , WAE im. Karola Adamickiego, Katowice 2003, s. 48.

Klasyfikację zasobów bilansu - pasywów zaprezentowano graficznie na powyższym schemacie 3.

Po stronie pasywów bilansu można je podzielić na dwie podstawowe grupy:

• kapitał własny;

• zobowiązania i rezerwy na zobowiązania.

Kapitał (fundusz) własny jest źródłem finansowania aktywów. W bilansie kapitał informuje o zaangażowaniu w środki pieniężne i rzeczowe, aktywa trwałe i obrotowe. Kapitał ujmowany jest według wartości nominalnej, z podzialem na składniki, ustalone zgodnie ze statutem, umową o utworzeniu jednostki lub przepisami o gospodarce finansowej i w zależy od formy własności. Kapitały odgrywaja istotne rolę w finansowaniu dzialalności przedsiebiorstwa, dlatego powinno sie zapewnić odpowiednią wysokość wkładu pieniężnego tak, aby firma mogła się rozwijać¹¹⁸. W zależności kto jest właścicielem majatku i wklad wniesienia środków finansowych do majatku jednostki zależy przedewszystkim od formy własności i formy prawnej prowadzenia podmiotów, wówczas kapitał ujmujemy w¹¹⁹:

Tabela 3. Rodzaje kapitałów (funduszy) własnych w podstawowych formach prawnych jednostek gospodarczych

Forma prawna jednostki gospodarczej	Rodzaje kapitałów (funduszy) własnych
	Kapitały (fundusze) powierzone	Kapitały (fundusze) samofinansowania	Charakterystyka
Spółka akcyjna	Kapitał zakładowy ≥ 500 000 zł	kapitał zapasowy obligatoryjny i kapitał rezerwowy	Kapitał zakładowy spółki jest tworzony ze sprzedaży akcji, wg wartości nominalnej. Na początku istnienia spólki tworzy się kapitał rezerwowy zwiększenia lub zmniejszenia kapitalu następuje na podstawie walnegozgromadzenia akcjonaiuszy
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością	Kapitał zakładowy ≥ 50 000 zł	kapitał udzialowy i zapasowy	W spółce udziały wspólników , wpłacone zgodnie z umową spólki tworzą kapitał zapasowy. Kapital tworony jest głównie z zysku i dopłat udziałowców. Podstawą zwiększenia lub zmniejszenia kapitału jest uchwała wspólników
Przedsiębiorstwa państwow	Fundusz założycielski	Fundusz przedsiebiorstwa	zapisany w rejestrze sądowym, swój kapitał może zwiekszać o dotacje z budżetu oraz otrzymane nie odpłatne środki od innych przedsiębiorstw. Fundusz przedsiebiorstwa powstały i powiększony głównie z zysku osiągnietego z dzialalności gospodarczej przedsiebiorstwa
Spółdzielnia	Fundusz udziałowy	Fundusz zasobowy	Fundusz udziałowy tworzony jest z wpłat (udziałów) wnoszonych przez jej członków. Fundusz zasobowy powstaje z wypracowanej nadwyżki bilansowe pozostawionej do dyspozycji spółdzielni
Przedsiębiorstwa jednoosobowe, spółki cywilne, jawne, komandytowe,	Kapitał wlaścicieli

Źródło: H. Soczówka, Bilans jako statyczny rachunek majątku i kapitału,[ w:] B. Micherda (red.), Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa 2007, s. 85.

Do kapitału własnego zalicza się również:

• kapitał z aktualizacji wyceny – tworzony w zwiazku z przeszacowaniem wartości środków trwałych;

• niepodzielny zysk z lat ubiegłych;

• zysk (strata) netto( jesli wystapiła strata, to zmniejsza ona kwotę kapitału własnego.

Kolejną częscią pasywów są kapitały obce występujące pod postacią zobowiązań i rezerw na zobowiązania.

Rezerwy na zobowiązania ( rezerwy celowe) – rozumiane są jako zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne¹²⁰.

Według ustawy o rachunkowości zobowiązania to wynikające z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczenia o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych majatkowych jednostki¹²¹. Zobowiązania nazywane są długiem, również określa obowiązek dłużnika do zapłacenia wierzycielowi określonej kwoty w wyznaczonym terminie za otrzymane świadczenie.

Istotne znaczenie dla oceny płynności finansowej jednostki gospodarczej ma podział zobowiązań na¹²²:

• Zobowiązania długoterminowe - rozumie się przez ogół zobowiązań, które stają się wymagalne w okresie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. Ze względu na długi okres pozyskiwania w jednostce są one stabilnym źródłem finansowania aktywów. Razem z kapitałem własnym tworzą tzw. kapitał stały przeznaczony na sfinansowanie aktywów trwałych.

• Zobowiązania krótkoterminowe rozumie się jako ogół zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a także całość lub część pozostałych zobowiązań, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. W bilansie wykazuje się z podziałem na zobowiązania wobec jednostek powiązanych oraz pozostałych jednostek.

Rozliczenia międzyokresowe są to rozliczenia, które już zostały poniesione, jednak zostaną rozliczone w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego¹²³.

1. Retrospektywana analiza majątkowo - kapitałowa

Bilans, jako podstawowe źródło informacji, to analiza struktury majatkowo – kapitałowej, zwana inaczej czytanie bilansu, opiera się na standartowych metodach analitycznych tj. porównawczej, badaniu struktury i dynamiki oraz analizie wskaźnikowej. Czytanie bilansu może być przeprowadzone w układzie poziomym bądź pionowym. Badanie bilansu w układzie poziomym polega na ocenie relacji między aktywami a pasywami, natomiast analiza pionowa polega na sprawdzaniu identyfikacji jego struktury przez wyliczenie udziału poszczególnych kategorii aktywów i pasywóww ogólnej sumie bilasnowej oraz ocenie wewnętrznej struktury wyróżnionych grup majatki i kapitału. Na tej podstawie można sformułować sądy o kierunkach i dynamice zmian w strukturze majatkowo – kapitałowej firmy¹²⁴.

Wstepna analiza sprawozdań finansowych jest początkowym etapem oceny kondycji finansowej przedsiebiorstwa. Jej celem jest ustalenie obszarów, które należy poddać bardziej szczegółowej analizie, aby wyjaśnić istotę zaobserowanych zjawisk i ich wpływ na funkcjionowanie podmiotu gospodarczego. Wstepna analiza pozwala sformułować pierwsz wnioski, których weryfikacja powinna być oparta na dalszym pogłębionym procesie analitycznym . Istotą tej częsci analizy jest odnalezienie powiązań pomiędzy różnymi pozycjami badanych sprawozdań, ustalenie mniej lub bardziej znaczących pzocyji finansowych, a także dokonywanie oceny wzrostów bądź spadków wielkości liczbowych ujetych w sprawozdaniach fiansnowych¹²⁵.

Rysunek 5. Etapy przeprowadzania analizy bilansu przedsiebiorstwa

Źródło: Opracowanie własne na podstawie W. Gabrusewicz, Sprawozdawczość i analiza finansowa przedsiębiorstwa, WSHiR, Poznań 2009, s. 173.

Tabela 5. Wstępna analiza bilansu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie W. Gabrusewicz, Sprawozdawczość i analiza finansowa przedsiębiorstwa, WSHiR, Poznań 2009, s. 174.

Analizując prawidłowość zależności między aktywami a pasywami, należy zbadać w jakim stopniu spełnione zostały złote zasady finansowania: bilansowa i bankowa. Według złotej zasady bilansowej majatek obciążony dużym ryzykiem, a za taki uważa się majątek trwały powinien być finansowany w bezpieczny sposób. Struktura majątkowo – kapitałowa opiera się na złotej zasadzie bilansowej, gdzie aktywa trwałe powinny być finansowane przez kapitał własny, a aktywa obrotowe przez kapitał obcy. Zgodnie z tą zasadą, wskaźnik zastosowania kapitałów własnych powinien być następujący¹²⁶:

Następnym wskaźnikiem charakteryzującym strukturę pasywów zastosowania kapitałów obcych to¹²⁷:

Miernikiem poprawności relacji zachodzących między aktywami trwałymi a obrotowymi oraz kapitałami własnymi a obcymi jest wskaźnik ogólnej sytuacji finansowej. Ze względu na budowę wskaźnika ogólnej sytuacji finansowej, jego wielkość zależy od struktury majatku oraz struktury kapitału. Im wyższa wartość tego wskaźnika, tym lepsze są relacje między majątkiem a kapitałem w przedsiębiorstwie¹²⁸.

Druga najważniejsza zasada nosi nazwę złota zasada bankowa, gdzie według tej zasady powinna zachodzić zgodność między czasem związania aktywów a czasem związania kapitału finansującego, te aktywa niezależnie od jego pochodzenia. Plynność aktywów powinna być skorelowana z terminowością pasywów, ponieważ majatek długoterminowy powinien byc finansowany kapitałem długoterminowym, a majatek krótkoterminowy – kapitałem krotkoterminowym. Zgodnie z tą zasadą istnieje zależność¹²⁹:

Z powyższych wzorów wynika, iż złota zasada bankowa dopuszcza finansowanie majątku krótkoterminowego nadwyżką kapitału długoterminowego.

Jeżeli kapitał wlasny stanowi finansowanie długoterminowe, a do aktywów długoterminowych zaliczamy wyłącznie aktywa trwałe, to złota zasada bankowa jest równowazna ze złotą zasadą bilansową. Gdy do kapitałów długoterminowych dołączymy kapitały obce o wymagalności przekraczającej 12 miesięcy, wówczas złota zasada bankowa przybiera postać¹³⁰:

.

Jeśli poziom kapitałów stałych jest równy bądź wyższy niż aktywa stałe, to zachowana jest tzw. srebrna reguła bilansowa. Ważny w niej jest udział kapitałów własnych w kapitałach stałych. Im jest on wyższy, tym przedsiębiorstwo dysponuje większą swobodą i niezależnością finansową. Przyjmuje się, że przynajmniej 2/3 aktywów stałych powinno być sfinansowane kapitałem własnym. Zasada ta nie odnosi się jednak do wszystkich gałęzi przemysłu. Przy ocenie tego udziału należy również odnieść się do średniej wielkości badanej relacji w danej branży¹³¹. Majątek trwały należy finansować głównie kapitałem własnym (przyjmuje się, że optymalny poziom sfinansowania majątku trwałego kapitałem własnym wynosi 70%) oraz w razie potrzeby - długoterminowym kapitałem obcym, natomiast majątek obrotowy powinien znaleźć częściowe pokrycie w kapitale własnym (kapitał własny powinien stanowić pokrycie dla 30% wartości majątku obrotowego) i długoterminowym obcym oraz częściowo krótkoterminowym kapitale obcym. Dla utrzymania równowagi finansowej przedsiębiorstwa istotne jest również zachowanie bieżącej płynności, co łączy się z finansowaniem majątku obrotowego. Podstawowym źródłem jego finansowania są kapitały krótkoterminowe (krótkoterminowe kredyty bankowe, pożyczki, bony komercyjne) oraz inne zobowiązania bieżące. Jeżeli zobowiązania krótkoterminowe w pełni pokrywają majątek obrotowy, wówczas zachowana jest złota reguła bilansowa w stosunku do obrotowych składników majątku przedsiębiorstwa¹³².

Przy prawidłowo prowadzonej polityce finansowej w przedsiębiorstwie kapitały stałe powinny pokryć całość aktywów stałych i pewną część aktywów obrotowych. W srebrnej regule finansowania przyjmuje się, że kapitał stały powinien finansować nie mniej niż 1/3 aktywów obrotowych. Pozostałą ich część pokrywają krótkoterminowe źródła finansowania¹³³.

W praktyce jednak obserwuje się, iż część środków obrotowych finansowana jest kapitałem stałym, co zgodne jest ze złotą regułą finansową. Ta część kapitału stałego, która finansuje środki obrotowe określana jest mianem kapitału obrotowego netto lub kapitału pracującego. Celem kapitału pracującego w przedsiębiorstwie jest minimalizacja ryzyka, wynikającego z unieruchomienia części środków obrotowych (zapasów, należności) lub też wynikającego ze strat związanych z tymi środkami (trudności zbytu produktów, kłopoty ze ściąganiem należności). Jest to więc pewnego rodzaju element bezpieczeństwa, ułatwiający zachowanie bieżącej płynności finansowej. Kapitał obrotowy netto - w zależności od podejścia - oblicza się według poniższych formuł¹³⁴:

Kapitał obrotowy netto = Kapitał stały – Aktywa stałe

lub

Kapitał obrotowy netto = Aktywa bieżące - Zobowiązania bieżące

Wielkość kapitału obrotowego netto jest wykorzystywana w przedsiębiorstwie przy badaniu struktury kapitałowo-majątkowej. Sprowadza się ono do ustalenia relacji między kapitałem obrotowym netto a aktywami ogółem bądź wybranymi ich grupami, lub przychodem ze sprzedaży. Relacje te prezentują kolejne wzory:

relacja kapitału obrotowego netto do aktywów ogółem	=	Kapitał obrotowy netto	x 100%
		Aktywa ogółem

Relacja ta pokazuje, ile procent aktywów ogółem stanowią środki będące buforem bezpieczeństwa, zapewniające równowagę finansową. Kapitał obrotowy netto służy jednak do finansowania aktywów bieżących. Dlatego w praktyce większe znaczenie ma stosunek tych dwóch wielkości:

udział kapitału obrotowego netto w aktywach bieżących	=	Kapitał obrotowy netto	x 100%
		Aktywa bieżące

Relacja ta pokazuje, w jakim stopniu kapitał obrotowy netto finansuje majątek zaangażowany w działalność operacyjną przedsiębiorstwa (zapasy, należności, inwestycje krótkoterminowe). Ustalenie tej relacji ma sens, gdy przedsiębiorstwo posiada dodatni kapitał obrotowy netto. Oblicza się wówczas, ile procent aktywów bieżących jest finansowane ze źródeł długoterminowych, a ile ze źródeł krótkoterminowych. Gdy występuje ujemny poziom kapitału obrotowego netto, należy ustalić stosunek tego kapitału do aktywów stałych.

Kapitał obrotowy netto jest zaangażowany głównie w zapasy i należności; rzadko przedsiębiorstwo sięga po długoterminowe źródła finansowania, gdyż zazwyczaj są droższe niż krótkoterminowe. Do oceny źródeł finansowania aktywów bieżących przydatny może okazać się wskaźnik:

udział kapitału obrotowego netto w wartości zapasów i należności	=	Kapitał obrotowy netto	x 100%
		Zapasy + Należności

Za dobry stan finansowania zapasów i należności uważa się sytuację, gdy kapitał obrotowy netto pokrywa połowę ich wartości; wówczas wskaźnik wynosi 0,5. Jest to jednak wielkość średnia dla przedsiębiorstw produkcyjnych. Sytuacje poszczególnych przedsiębiorstw mogą daleko odbiegać od tego orientacyjnego poziomu, co wcale nie oznacza trudnej sytuacji finansowej. Będzie to zależało od polityki kredytu kupieckiego, długości cyklu operacyjnego czy doboru źródeł finansowania.

Najbardziej płynnym elementem aktywów bieżących są inwestycje krótkoterminowe. W niektórych jednostkach gospodarczych ich udział w całych aktywach bieżących jest wyjątkowo wysoki ze względu na specyfikę cyklu operacyjnego (np. przedsiębiorstwa transportu zbiorowego, w których należności są minimalne, zaś środki pieniężne ze sprzedaży biletów i dotacji są relatywnie duże). W takich sytuacjach ma sens ustalenie relacji kapitału obrotowego netto do inwestycji krótkoterminowych¹³⁵.

Punktem wyjścia ogólnej analizy majatku jest analiza jego rozmiarów i zmian w czasie. Na tej podstawie można ocenić, jakimi zasobami majatku przedsiebiorstwo dysponuje i czy je powiększa. Jeżeli przedsiebiorstwo nie zwieksza zasobów swojego majatku oznacza to zazwyczaj stagnację jego działalności. Natomiast wzrost zasobów majątkowych jest z reguły symptomem rozwoju przedsiebiorstwa¹³⁶.

Analiza pozioma jest skutecznym narzędziem oceny skutków zmian (wartościowych i procentowych) danych składników sprawozdania w okresie bieżącym w relacji do ich stanu w okresie poprzednim. Dokonując oceny ich zmienności w czasie można to osiągnąć licząc tempo zmian (przyrost lub spadek, zmiana procentowa) lub też dynamikę danych finansowych, najczęściej wyrażonym w ujęciu procentowym albo poprzez przyrost bezwzględny, będący różnicą pomiędzy poziomem danego składnika bilansu w okresie badanymi i podsatwowymi. Jest to miara bewzględnych zmian danego składnika pomiedzy tymi okresami, która mówi o ile jednostek zwiekszył sie on lub zmniejszył w tym czasie¹³⁷.

Tempo zmian definiuje się jako stosunek różnicy między wartością analizowanej wielkości w danym okesie a jej wartością analizaowanej wielkości w danym okresie a jej wartością w okresie bazowym do wartoścu w okresie bazowym

Dynamika jest relacją między wartościa określonej pozycji w okresie bieżącym, a wartością w tej pozycji w okresie bazowym¹³⁸.

Jeżeli wartość wskaźnika dynamiki jest powyżej 100% oznacza to, że przedsiębiorstwo powiększyło swoje zasoby maj,atkowe, a tym samym zdolności produkcyjne, natomiast jeżeli wielkość wskaźnika dynamiki jest poniżej 100%, wówczas mamy doczynienia ze zmniejszniem sie zasobów, a więc zawężanie działalności oraz ograniczanie posiadanych zdolności produkcyjnych¹³⁹.

Analiza pionowa, nazywana jest analizą strukturalną, która opiera sie na badaniu struktury majątkowej, kapitałowej oraz majątkowo-kapitałowej. Analizując bilans pod kątem jego struktury, bada się nie tylko udział poszczególnych pozycji aktywów i pasywów w ogólnej sumie bilansowej, ale także ustala się, czy przedsiębiorstwo posiadane środki gospodarcze angażuje w działalność operacyjną, czy je lokuje na rynku finansowym lub rynku nieruchomościami¹⁴⁰.

Analiza struktury aktywów bilansu jest niezbednym elementem dostarczającym cennych informacji oraz oceny sytuacji majatkowej jednostki gospodarczej. Na podstawie struktury aktywów można ustalić, jakimi zasobami majątkowymi dysponuje jednostka i jak nimi presperuje dla potrzeb jednostki wynikających ze specyfiki i skali działalności, dlatego w tym celu należy obliczyć oraz zinterpretować wskaźniki, które wchodzą w skład analizy struktury aktywów ( rys. 6)¹⁴¹.

Rysunek 6. Obraz sytuacji majątkowej aktywów

Źródło: E. Rodosiński, Wprowadzenie do sprawozdawczości, analizy i informatyki finansowej, PWN, Warszawa 2010, s. 336.

Wstepna analiza aktywów polega na zbadaniu dynamiki kategorii bilansowej aktywa ogółem. Wzrost wartości aktywów ogółem świadczy o rozwoju przedsiebiorstwa i przyroście jego majątku, natomiast spadek aktywów jest sygnałem procesów regresywnych lub procesów restrukturyzacyjnych. Pozytywnym sygnałem jest spadek udziału nieprawidłowych składników majatku tj. zapasy nadmierne i zbędne należności przeterminowanwe¹⁴². W analizie pionowej aktywów wyróżnia się analizę struktury majątku trwałego, majatku obrotowego oraz ich poszczególnych składników, w szczególnościu udział rzeczowych składników majatku trwałego w jego całości oraz udział zapasów. Badanie tych składników pozwała zorientować się o mozliwościach produkcyjnych przedsiebiorstwa i jego zdolności do generowania zysku. Wstepną analize strukturalną aktywów zaprezentowano w tabelach 4 i 5 przez podzial na aktywa trwałe i obrotowe¹⁴³.

Tabela 4. Wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w środki godpodarcze

Lp.	Nazwa wskaźnika	Konstrukcja wskaźnika
1.	Udział aktywów trwałych w aktywach ogółem	* 100%
2.	Udział wartości niematerialnych w aktywach ogółem	*100%
3.	Udział rzeczowych aktywów trwałych w aktywach ogółem	*100%
4.	Udział majątku obrotowego w aktywach ogółem	*100%
5.	Udział należności długoterminowych w aktywach ogółem	*100%
6.	Udział zapasów w aktywach ogółem	*100%
7.	Udział należności w aktywach ogółem	*100%

Źródło: M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standartów światowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 71.

Jeżeli udzial majątku trwałego w majątku całkowitym jest wysoki wówczas przedsiebiorstwo ma niską zdolność do osiągania zysku, gdyż majątek ten kreują wysokie koszty stałe i jest mało elastyczny wobec zmian koniuktury gospodarczej i związanej z nią ryzykiem działalności gospodarczej - ryzyko zmiany cen posiadanych długoterminowych aktywów finansowych, w tym problemy z płynnościa finansową. Biski udizał aktywów trwałych w aktywach ogółem pozwala łatwiej reagować na zmianyn koniuktury i poziom sprzedaży. Korzystniejszą strukturą majątku przedsiebiorstwa jest struktura majatku obrotowego do aktywów ogółem, gdy poziom jego jest wysoki, wówczas daje to mozliwość generowania większegozysku oraz przyśpieszenie obrotu tego majątku i poprawia kondycje płynności finansowej¹⁴⁴.

Płynność finansową przedsiębiorstwa oceniana jest na podstawie wskaźników struktury aktywów obrotowych, gdzie struktura ta określa płynność majątku, czyli tempo jego zamienialności na gotówkę¹⁴⁵. Celem analizy zapasów jest rozpatrzenie ich wielkości poszczególnych rodzajów w ramach danego okresu sprawozdawczego, ustalenie tendencji zmian, oceny struktury oraz wykorzystania ich zasobów. Im wyższy jest w strukturze zapasów udział wyrobów gotowych i towarów, tym wyższa jest płynność, półprodukty i produkty w toku dopiero po wytworzeniu generują gotówkę. Duży udział wskaźnika należności w majątku obrotowym świadczy o pozytywnym działaniu przedsiębiorstwa, gdyż zwiększa to płynność finansową, a gdy maleją należności a wzrastają zapasy możemy mówić o niekorzystnej zmianie w strukturze majątku obrotowego. Przykładowe wskaźniki opisujące strukturę aktywów obrotowych prezentuje tabela 2.1.2.

Tabela 5. Wewnętrzna struktura aktywów obrotowych

Lp.	Nazwa wskaźnika	Konstrukcja wskaźnika
1.	Udział zapasów w aktywach obrotowych	* 100 %
2.	Udział należności w aktywach obrotowych	* 100 %
3.	Udział inwestycji krótkoterminowych w aktywach obrotowych	* 100 %
4.	Udział krótkoterminowych rozliczeń międzyokresowych w aktywach obrotowych	* 100 %

Źródło: M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standartów światowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 72.

Analiza sytuacji kapitałowej pasywów sprawdza poprawność relacji zachodzących pomiędzy kapitałem własnym a kapitałem obcym finansującym majątek przedsiębiorstwa¹⁴⁶. We wstępnej analizie bilansu po stronie pasywów przeprowadzana jest dynamika, tempo zmian oraz struktura poszczególnych składników kapitału przedsiębiorstwa. Za tendencję pozytywną uważa się wzrost wartości pasywów, świadczy to o rozwoju firmy, powiększając swoje kapitały, kierownictwo powinno kontrolować przypływ funduszy własnych i obcych, gdyż może spowodować to trudności z ich efektywną absorbcją, co prowadzi to do obniżenia rentowości posiadanych środków¹⁴⁷.

Rysunek 7. Obraz sytuacji kapitałowej pasywów

Źródło: E. Rodosiński, Wprowadzenie do sprawozdawczości, analizy i informatyki finansowej, PWN, Warszawa 2010, s. 346.

Analiza struktury pasywów jest instrumentem oceny sytuacji kapitałowej jednostki gospodarczej, gdyż na podstawie struktury kapitałów ukazywany jest procentowy udział poszczególnych źródeł finansowania, dokonywana jest ocena, z jakich źródeł zostały pokryte zasoby majątkowe. Struktura kapitałów ukazuje skalę ryzyka finansowego z tytułu zaangażowania kapitałów obcych oraz jaką ma zdolność firma do kontynuowania działalności w przyszłości. Analiza pionowa kapitałów badana jest zgodnie z podziałem przyjętym w bilansie, punktem wyjścia są wskaźniki oparte na kryterium własności kapitałów¹⁴⁸.

Wskaźniki struktury pasywów o wysokim poziomie agregacji są wskaźniki przedstawiające udział kapitałów własnych oraz kapitałów obcych. Wskaźniki te charakteryzują strukturę własnościową jednostki. Im większy jest udział kapitałów własnych, atym samym mniejszy kapitałów obcych, w kapitałach całkowitych, w tym większym stopniu przedsiębiorstwo finansuje działalność ze źródeł własnych¹⁴⁹.

Wskaźnik stopnia samofinansowania =

Wskaźnik stopnia zadłużenia =

Wskaźnik udziału kapitałów własnych w kapitałach całkowitych wyraża stopień finansowania przedsiębiorstwa. Jeśli jego udział jest wysoki jak również wysokie są ich zyski, świadczy to o mocnych podstawach finansowych oraz o jego niezależności od kapitałów obcych, dając poczucie wierzycielom pewności odzyskania swoich pieniędzy, a tym samym stabilną sytuację kapitałową.

Uzupełnieniem tego wskaźnika jest relacja udziału kapitału obcego do ogólnej sumy kapitału zwana stopniem zadłużenia, sygnalizująca o ryzyku finansowym związanym z zaciągnięciem długów. Kapitał obcy jest pozytywnym zjawiskiem dla jednostki gospodarczej, ponieważ przysparza ona wiele korzyści polegających na przyjmowaniu przez właścicieli zysku wypracowanego z kapitału obcego, co prowadzi do wzrostu rentowności kapitału własnego. Jednak zbyt wysoki poziom tego wskaźnika zwiększa ryzyko finansowania firmy, rodzi zagrożenie, że w niekorzystnych okolicznościach przedsiębiorstwo może nie poradzić sobie z ze spłatą rat zadłużenia oraz należnych odsetek, ponieważ kredyty przy wzroście tempa inflacji o zmiennym oprocentowaniu zwiększają ryzyko wzrostu stóp procentowych, wówczas firma może utracić kontrolę nad swoimi kosztami finansowymi, a tym samym banki podnosząc stopę oprocentowania kredytów mogą doprowadzić do upadłości albo w celu własnego bezpieczeństwa w ostateczności odmówić dalszego kredytowania¹⁵⁰.

Pionową strukturę składników kapitałów własnych i obcych przedstawiają wskaźniki struktury wyposażenia przedsiębiorstwa i relację kapitałów własnych i obcych wyrażających obciążenia kapitału ogółem, gdzie w tabeli 6 zostały zaprezentowane następujące formuły wskaźników.

Oceniając strukturę kapitałów własnych należy ustalić udział kapitału podstawowego, zapasowego i rezerwowego oraz udział zysku bądź starty. Wskaźniki analityczne kapitałów własnych dostarczają informacji na temat wkładu kapitału do przedsiębiorstwa przez jego właścicieli oraz zyski i straty wypracowane w czasie działania działalności, gdzie strata może być pokryta z kapitału zapasowego. Jednak najistotniejszy udział ma kapitał podstawowy, gdzie dla bezpieczeństwa określana jest minimalna wielkość tego kapitału, ale także długie i efektywne zarządzanie działalnością przedsiębiorstwa pozwala na wzrost udziałów kapitałów własnych ( zapasowych, rezerwowych) pochodzących z zysków, a tym samym wyrównanie spadku kapitału podstawowego. W przedsiębiorstwach dokonywane są przeszacowania wartości środków trwałych, gdzie skutki odbicia się tego dokonuje w kapitale rezerwowym w aktualizacji środków trwałych i z chwilą rozchodu środków trwałych część kapitału przenosi się na kapitał zapasowy. Wysoki udział kapitałów z aktualizacji wyceny środków trwałych oznacza slaby przypływ gotówki.

Struktura kapitałów obcych w analizie jest bardzo ważna, ponieważ struktura ta związana jest z rodzajem kapitałów obcych i terminami spłat. Pozytywnym zjawiskiem w strukturze kapitałów obcych jest relatywnie wysoki udział zobowiązań długoterminowych, związany jest on z dłuższym okresem związania tego kapitału z przedsiębiorstwem, wykorzystywanym na sfinansowanie potrzeb o charakterze stałym, a jego nadwyżki mogą być finansowane na potrzeby bieżące.

W analizie terminowości kapitałów obcych jest ważna ocena zmian kapitału w czasie i za stabilna i najsilniejszą dynamikę kapitałów długoterminowych w stosunku do kapitału krótkoterminowego uważa się za pozytywną sytuację w firmie, jednak za mniej korzystną uważa się szybki przyrost kapitałów obcych krótkoterminowych w porównaniu z kapitałami długoterminowymi. Analiza struktury zobowiązań bieżących informuje o poniesionych kosztach i konsekwencjach korzystania z kapitałów obcych,

Tabela 6. Wskaźniki struktury wyposażenia przedsiębiorstwa w kapitały własne i obciążenia obcymi źródłami finansowania

Lp.	Nazwa wskaźnika	Konstrukcja wskaźnika
Wskaźniki struktury kapitałów własnych
1.	Wskaźnik kapitału podstawowego		* 100 %
2.	Wskaźnik kapitału zapasowego		* 100 %
3.	Wskaźnik kapitału z aktualizacji wyceny		* 100 %
4.	Wskaźnik udziału kapitału rezerwowego		* 100 %
5.	Wskaźnik udziału wyniku z lat ubiegłych		* 100 %
6.	Wskaźnik udziału wyniku roku bieżącego		* 100 %
Wskaźniki struktury kapitałów obcych
1.	Wskaźnik udziału zobowiązań długoterminowych		* 100 %
2.	Wskaźnik udziału zobowiązań bieżących		* 100 %
3.	Wskaźnik udziału kredytów krótkoterminowych		* 100 %
4.	Wskaźnik udziału zobowiązań z tytułu dostaw		* 100 %
Obciążenia kapitału obcego w pasywach
1.	Stopień obciążenia przedsiębiorstwa zobowiązaniami		* 100%
2.	Stopień wyposażenia przedsiębiorstwa w kapitał stały		* 100 %
3.	Udział rezerw w pasywach ogółem		* 100%
4.	Udział zobowiązań długoterminowych w pasywach ogółem		* 100 %
5.	Udział zobowiązań krótkoterminowych w pasywach ogółem		* 100 %
6.	Udział rozliczeń międzyokresowych w pasywach ogółem		* 100 %

Źródło: opracowanie na podstawie M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standartów światowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 73, W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 118 - 119.

3. Analiza sprawozdania z całkowitego dochodu (RZiS)

Rachunek zysków i strat jest najważniejszym po bilansie elementem sprawozdania finansowego jednostki. Informuje o wielkości dokonanej sprzedaży przez jednostkę wyrażonej przez przychody oraz o kosztach osiągnięcia przychodów. Zawarte w rachunku zysków i strat kategorie kosztów, przychodów i wyników muszą być ujęte zgodnie z nadrzędnymi zasadami, konwencjami i regułami przyjętymi w rachunkowości oraz z definicjami tych kategorii zawartymi w prawie bilansowym¹⁵¹.

Rachunek zysków i strat jest zestawieniem osiągniętych w danym okresie lub roku obrotowym przychodów wszystkich przychodów dotyczących danego okresu oraz kosztów ich osiągnięcia, czyli kosztów współmiernych do uzyskiwanych przychodów. Zestawienie takie dokonuje się po to, aby ustalić wynik finansowy i ukazać jego wielkość. Rachunek zysków i start jest dokumentem dla ustalenia wyniku finansowego przez porównywanie przychodów i kosztów, co – w dużym uproszczeniu - zapisuje się następująco:

PRZYCHODY – KOSZTY = WYNIK FINANSOWY

W rzeczywistości rachunek zysków i strat prócz przychodów danego okresu ujmuje także zyski nadzwyczajne, natomiast prócz kosztów osiągnięcia przychodów ujmuje strat nadzwyczajne oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego.

Pozytywnie należy ocenić sytuację, gdy przychody wraz z zyskami nadzwyczajnymi przewyższają sumę kosztów osiągnięcia przychodów, strat nadzwyczajnych oraz obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego; jest to wynik finansowy dodatni, czyli zysk netto; w przeciwnym przypadku jest to wynik ujemny, czyli strata netto¹⁵². Wynik ten jest wykazywany w bilansie jako składnik kapitału własnego jednostki¹⁵³.

Ustawa o rachunkowości definiuje przychody, traktując je równo z zyskami. W świetle znowelizowanej ustawy o rachunkowości przez przychody i zyski rozumie się¹⁵⁴:

• uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych;

• o wiarygodnie określonej wartości;

• w formie zwiększenia wartości aktywów, albo zmniejszenia wartości zobowiązań;

• które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli.

Według znowelizowanej ustawy o rachunkowości przez koszty i straty - rozumie się¹⁵⁵:

• uprawdopodobnione zmniejszenia okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych,

• o wiarygodnie określonej wartości,

• w formie zmniejszenia wartości aktywów,

• albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw,

• które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

W rachunku zysków i strat wykazuje się oddzielnie przychody, koszty, zyski i straty oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący i poprzedni rok obrotowy¹⁵⁶.

Rachunek zysków i strat informuje o strukturze wyniku finansowego netto oraz o źródłach jego powstania¹⁵⁷. Wynik finansowy netto jest kategorią ukazującą rezultaty działalności jednostki gospodarczej, która łączy rachunek zysków i strat z bilansem. Czynniki kształtujące wynik finansowy netto, to¹⁵⁸:

wynik działalności operacyjnej, w tym z tytułu pozostałych przychodów i kosztów

operacyjnych,

wynik operacji finansowych,

wynik operacji nadzwyczajnych,

obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego, którego

podatnikiem jest jednostka, i płatności z nim zrównanych.

Wynik finansowy jednostki może być ustalony za pomocą różnych form rachunku zysków i strat. Znowelizowana ustawa o rachunkowości wyróżnia dwa warianty sporządzania rachunku¹⁵⁹:

• w wariancie kalkulacyjnym;

• w wariancie porównawczym.

W tabeli 2 przedstawiono strukturę wyniku finansowego w przekroju zarówno wariantu kalkulacyjnego, jak i porównawczego.

Tabela 2. Struktura wyniku finansowego - warianty rachunku zysków i strat według Uor

Wariant porównawczy	Wariant kalkulacyjny
Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi	Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
Koszty działalności operacyjnej	Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów
Zysk/ Strata ze sprzedaży (A-B)	Zysk/Strata brutto ze sprzedaży ( A – B)
	Koszty sprzedaży
	Koszty ogólnego zarządu
	Zysk/strata ze sprzedaży ( C – E - D)
Pozostałe przychody operacyjne	Pozostałe przychody operacyjne
Pozostałe koszty operacyjne	Pozostałe koszty operacyjne
Zysk/strata z działalności operacyjnej ( C+E-E)	Zysk/strata z działalności operacyjnej ( I + J- K)
Przychody finansowe	Przychody finansowe
Koszty finansowe	Koszty finansowe
Zysk/strata z działalności gospodarczej (F + G - H)	Zysk/strata z działalności gospodarczej (F + G - H)
Wynik zdarzeń nadzwyczajnych	Wynik zdarzeń nadzwyczajnych
Zysk/strata brutto (I +/-J)	Zysk/strata brutto (L +/-M)
Podatek dochodowy	Podatek dochodowy
Pozostałe obowiązkowe zmniejszenie zysku ( zwiększenie straty)	Pozostałe obowiązkowe zmniejszenie zysku ( zwiększenie straty)
Zysk/strata netto ( K – L – M )	Zysk/strata netto ( N – O – P )

Źródło: I. Olchowicz, A.Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa, Diffin, Warszawa 2009, s. 275.

Oba warianty różnią się między sobą ujmowaniem kosztów dotyczących działalności podstawowej do poziomu wyniku ze sprzedaży. W rachunku zysków i strat następuje rozbicie wyniku finansowego na pięć części, zwanych segmentami¹⁶⁰, w przekroju których są uwidocznione elementy kształtujące wynik:

• przychody i koszty podstawowej działalności operacyjnej;

• pozostałe przychody i koszty operacyjne;

• przychody i koszty finansowe;

• zyski i straty nadzwyczajne;

• obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego.

Rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym prezentuje przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów, porównując je z poniesionymi na ich wytworzenie lub nabycie kosztami. Różnica pomiędzy nimi pokazuje wynik brutto ze sprzedaży. Następnie wynik ten jest korygowany o poniesione w okresie koszty związane ze sprzedażą i koszty ogólnego zarządu przedsiębiorstwem, dając wynik ze sprzedaży. Głównym kryterium stosowania rachunku zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym jest wykazanie związku pomiędzy poniesionymi kosztami a określonymi obiektami kalkulacji, którymi są zarówno produkowane i sprzedawane przez przedsiębiorstwo dobra, jak i dwa kluczowe procesy związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa – proces sprzedaży i proces sprawowania ogólnego zarządu nad przedsiębiorstwem¹⁶¹.

W wariancie porównawczym rachunku zysków i strat koszty działalności operacyjnej wykazuje się w układzie rodzajowym w wysokości poniesionej w okresie obrachunkowym. Osiągnięte przychody koryguje się o zmianę stanu produktów i koszty wytworzenia produktów na własne potrzeby z poniesionymi w danym okresie kosztami rodzajowymi, które obejmują koszty związane z podstawową działalnością operacyjną jednostki. Zmiana stanu produktów nie wpływa na poziom kosztów, lecz bezpośrednio na przychody ze sprzedaży¹⁶². W tym wariancie nie występuje wynik brutto ze sprzedaży, lecz od razu wynik ze sprzedaży. Przedstawienie rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym umożliwia porównanie dynamiki ponoszonych jednorodnych rodzajowo kosztów na przestrzeni lat, a także porównanie ich wysokości z kosztami ponoszonymi przez inne jednostki¹⁶³.

Druga część rachunku zysków i strat, jednakowa dla obu wariantów, obejmuje pozostałe przychody i koszty, które tylko w sposób pośredni są związane z prowadzoną działalnością operacyjną. Skorygowanie wyniku ze sprzedaży o wymienione pozostałe przychody i koszty operacyjne daje wynik z działalności operacyjnej.

Kolejna część rachunku zysków i strat uwidacznia przychody i koszty działalności finansowej, które w wielu podmiotach gospodarczych znacząco wpływają ukształtowanie wyniku finansowego netto. Segment działalność finansowa ukazuje skutki korzystania przez jednostkę gospodarczą z instrumentów finansowych, dostępnych w gospodarce rynkowej. Wynik z działalności operacyjnej skorygowany o wynik z działalności finansowej tworzy kategorię wynikową, zwaną wynikiem z działalności gospodarczej. Wynik ten skorygowany następnie o zyski i straty nadzwyczajne, powstające na skutek zdarzeń trudnych do przewidzenia i nie związanych z ogólnym ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej, stanowi tzw. wynik brutto (zysk albo stratę). Wynik finansowy brutto pomniejszony o obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego stanowi tzw. wynik netto, który po raz drugi jest uwidoczniony w bilansie w ramach kapitału własnego.

Dzięki rachunkowi zysków i strat można ocenić zdolność jednostki gospodarczej do generowania zysków i samofinansowania i jej rozwoju. Pokazuje też strukturę kształtowania wyniku finansowego przedsiębiorstwa oraz przyczyny zmian w tej strukturze. Rachunek zysków i strat jest także w stanie pokazać sytuację finansową przedsiębiorstwa, wskazując jednocześnie na symptomy zagrożenia w jego działalności. Z informacji zamieszonych w rachunku zysków i start korzystają również inni użytkownicy, np. banki w przypadku oceny zdolności kredytowej.

1. Analiza rachunku zysków i strat

Wstępna analiza wyniku finansowego polega na ocenie wielkości, dynamiki, wielokierunkowej analizie struktury wyniku finansowego. Ocena wielkości osiągniętego wyniku finansowego jest możliwa przez porównanie jego rzeczywistej wielkości z wielkością planowaną lub wielkością rzeczywistą osiągniętą w latach ubiegłych. Dzięki temu można ustalić kwoty odchyleń bezwzględnych, które przyjmują wielkości dodatnie i wskazują na wzrost wyniku finansowego lub wielkości ujemne świadczące o jego spadku. Zysk ustalony na podstawie rachunku zysków i strat lub też analitycznego zestawienia wyniku finansowego ma wartość nominalną. Tym samym odzwierciedla też zmiany inflacyjne. Dlatego, zwłaszcza w warunkach wysokiej inflacji, przeprowadzanie analizy na tej podstawie może prowadzić do błędnych wniosków¹⁶⁴.

We wstępnej analizie rachunku zysków i strat badana jest dynamika i struktura wielkości strumieni reprezentujących poszczególne przychody, koszty i wynik finansowy oraz dokonywana jest ocena relacji pomiędzy poszczególnymi kategoriami wyniku finansowego. Zmiany zysku netto są bowiem wynikiem zmian poszczególnych kategorii wyniku finansowego. Zestawienie analityczne rachunku zysków i strat, stanowiące podstawę analizy wyniku finansowego, zawiera¹⁶⁵:

• elementy obliczeniowe wyniku finansowego, czyli przychody i koszty, zyski i straty nadzwyczajne oraz obowiązkowe zmniejszenia zysku (zwiększenia straty);

• elementy składowe wyniku finansowego, tj. wyniki osięgnięte z poszczególnych rodzajów działalności (podstawowej i pozostałej działalności operacyjnej, operacji finansowych i zdarzeń nadzwyczajnych);

• a także ich zmiany, wyrażpone zarówno w kwotach absolutnych, jak i w postaci wskaźników dynamiki.

Analiza dynamiki danych analitycznego rachunku zysków i strat pozwala ustalić źródła osiągniętego wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Wzrost lub spadek zysku netto wiąże się bowiem ze zmianami poszczególnych rodzajów wyniku finansowego.

Ocena struktury analitycznego rachunku zysków i strat polega na ustaleniu udziału poszczególnych jego składników w ogólnej (stanowiącej 100%) wielkości przychodów ze sprzedaży¹⁶⁶.

Struktura kosztów oraz ich dynamika w porównaniu do analogicznych relacji przychodów jest jednym z czynników kształtujących wyniki finansowe przedsiębiorstwa. Wyższa dynamika przychodów niż kosztów będzie sygnalizować poprawę wyniku finansowego. Duże obciążenie przychodów pewnymi grupami kosztów wskazuje, w jakim stopniu koszty te opłacają (pokrywają) klienci.

Istotnym problemem przy dokonywaniu ocen tendencji zmian przychodów, kosztów, zysków (strat) jest inflacja. Bez jej uwzględnienia trudno jest bowiem ocenić, czy wzrost sprzedaży bądź zysku jest wynikiem rzeczywistego realnego wzrostu, czy też jest to wzrost pozorny, spowodowany jedynie wyższym poziomem cen. W celu ustalenia realnego wzrostu wielkości strumieniowych wskazane jest zatem korygowanie ich o średnioroczny wskaźnik inflacji.

Trzecim obszarem wstępnej analizy rachunku zysków i strat jest badanie relacji pomiędzy poszczególnymi kategoriami zysku. Relacje te pośrednio pokazują strukturę tworzenia wyniku finansowego. W tym celu ustala się relacje przedstawione w tabeli 2.2.1¹⁶⁷.

Uwidoczniony w rachunku zysków i strat wynik finansowy pełni rolę miernika stopnia realizacji wyznaczonego celu finansowego, osiągnięcia zysku oraz maksymalizacja, ewentualnie optymalizacja, zysku. Wynik finansowy określa tempo zwrotu poniesionych w procesie gospodarczym nakładów oraz ukazuje potencjalne korzyści właścicieli z wniesionego do przedsiębiorstwa kapitału, czyli zysku. Zysk jest odzwierciedleniem efektywnych decyzji inwestycyjnych i finansowych, powinien być dodatni, wysoki, aby pozwalał rozszerzyć działalność jednostki gospodarczej w następnych latach. Obliczanie wyniku finansowego na poszczególnych poziomach jego tworzenia pozwala identyfikować czynniki, które wpływają na jego wielkość, a zatem wymaga to systematycznej analizy, która jest pierwszoplanowym zadaniem analityków, jak i zarządu przedsiębiorstwem¹⁶⁸.

Tabela 7. Wskaźniki struktury wyniku finansowego

Lp.	Nazwa wskaźnika	Konstrukcja wskaźnika
1.	Relacja zysku z działalności operacyjnej do zysku ze sprzedaży	* 100 %
2.	Relacja zysku brutto do zysku z działalności operacyjnej	* 100%
3.	Relacja zysku brutto do zysku ze sprzedaży	* 100 %
4.	Relacja zysku netto do zysku ze sprzedaży	* 100%

Źródło: M. Sierpińska, T.Jachna, Ocena przedsiebiorstwa według standartów światowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 102.

W praktyce analizę wyniku można przeprowadzić w wielkościach bezwzględnych i względnych. Analiza w wielkościach bezwzględnych to analiza wielkości kwotowych. Analiza w wielkościach względnych sprowadza się do analizy wskaźników rentowności (zyskowności). Analiza w wartościach bezwzględnych jest analizą wstępną wyniku finansowego. Nie odzwierciedla uzyskanych efektów w stosunku do poniesionych nakładów. Dopiero analiza w wartościach względnych pokazuje rozmiary efektywności przedsiębiorstwa. Analiza względna polega na porównywaniu zysku do innych kategorii ekonomicznych mających wpływ na kształtowanie wyniku (majątku czy kosztów). Jest relacją kwoty bezwzględnej do obrotu lub zaangażowanych zasobów¹⁶⁹.

4. Analiza sprawozdania finansowego z przepływów środków pieniężnych

Rachunek przepływów pieniężnych jest obligatoryjnym dokumentem finansowym obowiązującym od roku 1995 jednostki gospodarcze, które sporządzają i badają roczne sprawozdanie finansowe. Obowiązek ten dotyczy banków, ubezpieczycieli, spółek akcyjnych oraz pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdanie finansowe, osiągnęły lub przekroczyły granicę dwóch z trzech następujących wielkości¹⁷⁰:

• średnioroczne zatrudnienie – 50 osób;

• suma bilansowa – 1 mln EURO;

• przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych – 3 mln EURO.

Badanie sprawozdania finansowego polega na jego kontroli przeprowadzonej przez osobę posiadającą uprawnienia biegłego rewidenta. Rachunek przepływów pieniężnych, wcześniej nazywany sprawozdaniem z przepływów środków pieniężnych, potocznie jest określany pojęciem (od nazwy angielskiej) cash flow.

Podstawę prawną w zakresie przepływów pieniężnych stanowi ustawa o rachunkowości, natomiast zasady sporządzania i prezentacji rachunku przepływów pieniężnych zawarto w Krajowym Standardzie Rachunkowości nr 1 „Rachunek przepływów pieniężnych”¹⁷¹ oraz Międzynarodowe Standardy Rachunkowości¹⁷².

Rachunek przepływów pieniężnych jest analitycznym rozwinięciem przedstawionych w bilansie informacji o zmianie stanu środków pieniężnych dokonywanej w okresie sprawozdawczym. Rachunek przepływów pieniężnych ujmuje – w myśl zasady kasowej - wszystkie wpływy i wydatki środków pieniężnych jednostki, z wyłączeniem operacji związanych z zakupem lub sprzedażą środków pieniężnych. Celem sporządzenia tego elementu sprawozdania finansowego jest uzyskanie podstawy oceny możliwości jednostki gospodarczej do generowania środków pieniężnych oraz potrzeb w zakresie ich wykorzystania.

Rachunek przepływów pieniężnych powinien umożliwiać przede wszystkim uzyskanie informacji na temat stopnia płynności finansowej jednostki w ujęciu dynamicznym. Istotnym elementem rachunku jest pokazanie aktywności jednostki w ściąganiu należności, a także zdolności do spłaty zobowiązań.

Szczegółowych informacji na temat celowości sporządzania rachunku przepływów pieniężnych dostarcza MSR nr 7; informacje te umożliwiają¹⁷³:

• ocenę płynności i wypłacalności jednostki;

• ocenę zdolności dopasowania przepływów pieniężnych do zmieniających się warunków działalności;

• wykorzystanie sprawozdań historycznych do planowania i prognozowania przyszłych przepływów pieniężnych oraz ich kontroli;

• badanie reakcji pomiędzy rentownością jednostki a przepływami pieniężnymi;

• zmian w aktywach netto jednostki gospodarczej i ich struktury finansowej;

• płynności, czyli zdolności przedsiębiorstwa do przekształcenia aktywów niepieniężnych w środki pieniężne;

• wypłacalności, czyli możliwości spłaty całości wymagalnych zobowiązań;

• zdolności do wywierania wpływu na wysokość i okres wystąpienia przepływów środków pieniężnych.

W rachunku przepływów pieniężnych należy uwzględnić wszystkie wpływy i wydatki z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej jednostki, z wyjątkiem wpływów i wydatków będących rezultatem zakupu lub sprzedaży środków pieniężnych, przy czym dla właściwego określenia wartości przepływów pieniężnych. Ustawa o rachunkowości zdefiniowała, co składa się na poszczególne grupy rachunku przepływów pieniężnych, i tak:

• przez działalność operacyjną rozumie się podstawową działalność jednostki oraz inne rodzaje działalności nie zaliczone do działalności inwestycyjnej lub finansowej; od tej działalności wręcz wymaga się, by kreowała ona nadwyżkę środków pieniężnych (dodatnie cash flow net);

• przez działalność inwestycyjną (lokacyjną) rozumie się nabywanie lub zbywanie składników aktywów trwałych (bez należności długoterminowych, które traktowane są podobnie jak należności) i krótkoterminowych aktywów finansowych oraz wszystkie związane z nimi pieniężne korzyści i koszty;

• przez działalność finansową rozumie sie pozyskiwanie lub utratę kapitału własnego i obcego:

• zwiększenia i zmniejszenia kapitału własnego (emisja akcji, zwiększenie kapitału udziałowego, dopłaty do kapitału, obsługa kapitału własnego, czyli dywidendy, zwrot kapitału);

• zwiększenia i zmniejszenia kapitału obcego (zaciąganie i spłata kredytów, pożyczek, emisja i wykup obligacji, odsetki związane z obsługą kapitału obcego), jak również związane z nimi pieniężne koszty i korzyści¹⁷⁴.

Zgodnie z MSR nr 7 oraz zgodnie z polskim prawem bilansowym rachunek przepływów pieniężnych może być sporządzony według dwóch metod¹⁷⁵: metodą bezpośrednią i pośrednią, zależnie od wyboru dokonanego przez kierownika jednostki; dane wykazuje się za bieżący i poprzedni rok obrotowy.

W tabeli 3 zamieszczono uproszczony model rachunku przepływów pieniężnych uwzględnieniem zarówno metody bezpośredniej, jak i pośredniej.

Tabela 3. Metody sprządzania rachunku przeplywów pieniężnych

Działalność operacyjna
Metoda bezpośrednia	Metoda pośrednia
Przychody skutkujące finansowo ( - ) Wydatki związane z działalnością operacyjną	Wynik finansowy netto ( zysk/ strata) (+/-) Korekty
Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej ( > 0/ <0)
II. Działalność inwestycyjna Wpływy z działalności inwestycyjnej (-) Wydatki związane z działalnością inwestycyjną
Środki pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (>0/<0)
III. Działalność finansowa Wpływy z działalności finansowej ( - ) Wydatki związane z działalnością finansową
Środki pieniężne netto z działalności finansowej ( >0/<0)
Zmiana stanu środków pieniężnych netto ( I+II+III)
Środki pieniężne na początek okresu
Środki pieniężne na koniec okresu (IV+V)

Źródło : E. Śnieżek, Rachunek przepływów pieniężnych, ODDiK, Gdańsk 2004, s. 18.

Metoda bezpośrednia polega na analizie wszystkich wpływów i wydatków z działalności operacyjnej. Do podstawowych rodzajów wpływów i wydatków związanych z działalnością operacyjną należą¹⁷⁶:

• wpływy ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów;

• wydatki z tytułu honorariów, praw autorskich, opłat i innych przychodów operacyjnych;

• wydatki z tytułu zapłaty za dostarczone towary, materiały, energię i usługi obce;

• wydatki na wynagrodzenia pracowników oraz świadczenia wypłacane na ich rzecz,

• wpływy i wydatki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne;

• wydatki z tytułu podatku dochodowego, innych podatków i opłat o charakterze publiczno-prawnym oraz wpływy z ich zwrotów;

• wydatki i wpływy z tytułu podatku VAT od działalności inwestycyjnej.

W rachunku przepływów pieniężnych sporządzanym metodą bezpośrednią przepływy pieniężne z działalności operacyjnej, podobnie jak przepływy z działalności inwestycyjnej, finansowej, ustala się przy zastosowaniu metody kasowej. Metoda ta polega na analizie zapisów dokonanych na kontach środków pieniężnych i ustaleniu na podstawie tej analizy wpływów i wydatków z poszczególnych tytułów.

W metodzie pośredniej rachunku przepływów pieniężnych wynik finansowy netto jest doprowadzany do wyniku obliczonego metodą kasową, poprzez korekty przychodów i kosztów o kwoty, które nie wpłynęły lub nie zostały wydane, oraz uzupełnienie wydatków, które nie zostały uwzględnione w obliczaniu wyniku finansowego, a zwiększyły wartość aktywów. Wspomniane powyżej korekty można usystematyzować następująco¹⁷⁷:

• eliminacja pozycji niepieniężnych, które nie stanowiły wydatków (amortyzacja, zmiana stanu rezerw);

• uwzględnienie wydatków, które nie są kosztami danego okresy, gdyż zwiększyły wartość aktywów (wzrost zapasów) i eliminacja przychodów, które nie spowodowały wpływu środków pieniężnych (wzrost stanu należności);

• wyłączeniu przychodów i kosztów, niedotyczących działalności operacyjnej (np. zapłacone odsetki od kredytów, otrzymane dywidendy).

3. Podstawowe wskaźniki analizy finansowej

1. Analiza płynności

Analiza płynności finansowej wykorzystywana jest w analizie finansowej do oceny płynności finansowej, czyli do jego zdolności zarządzania bieżącymi finansami przedsiębiorstwa. Znaczenie pojęcia płynność ma wymiar wieloznaczny i jest bezpośrednio związany majątkiem, jego charakter wyznacza sprawność przedsiębiorstwa do planowanego regulowania zobowiązań bieżących, uwarunkowanego zadłużenia w postaci zobowiązań krótkoterminowych tj. zaciągniętych pożyczek, kredytów i wszelakiego rodzaju zobowiązań wobec takich jednostek, jak dostawcy, budżet, instytucje finansowe i pracownicy oraz poziom aktywów obrotowych. Inny słowy płynność finansową określa zdolność przedsiębiorstwa do regulowania zobowiązań krótkoterminowych w terminach wyznaczonych w ich płatnościach. Ryzyko związane z sytuacją pogorszenia się bądź utratą płynności finansowej sprawia, że wzrastają koszty finansowe, tracą zaufanie w otoczeniu, a co za tym idzie trudności w uzyskaniu zdolności kredytowej (strach przed nieterminowymi spłatami rat i odsetek kredytu) oraz spadek wskaźników rentowności przedsiębiorstwa¹⁷⁸.

Założeniem płynności finansowej przedsiębiorstwa jest sprawne zarządzanie majątkiem tak, aby wykorzystywać go umiejętnie bez żadnych przeszkód spłacać zobowiązania wobec wszystkich jednostek, dlatego w tym celu musi być zachowana wystarczająca ilość aktywów, którą wystarczy szybko zamienić na środki pieniężne. Płynność finansowa jednostek gospodarczych poddawana jest bieżącej oceniane na podstawie zależności aktywów obrotowych do zobowiązań krótkoterminowych. Ogólnie płynność finansową wyznacza stopień płynności aktywów obrotowych i stopień wymagalności zobowiązań. Zakres aktywów obrotowych wyrażony został przez różny, w zależności od stopnia płynności finansowej, wyrażonego przez terminy wymagalności zobowiązań¹⁷⁹.

Podstawowym i najważniejszym celem zarządzania finansami przedsiębiorstwa jest zachowanie płynności finansowej w krótkim okresie czasowym pod warunkiem, że sprawność bieżącej działalności firmy utrzymuje się stabilnie, wówczas jednostka gospodarcza powinna osiągać zysk, lecz bez środków pieniężnych nie jest ona wstanie regulować swoich zobowiązań i kontrolować przebieg płynności. Zachowanie płynności finansowej wyznaczają środkami pieniężne, jakimi dysponuje przedsiębiorstwo. Jednak ich poziom nie musi być zachowany gdyż nie ma takiej potrzeby żeby w całości pokrywały one swoje zobowiązania, gdyż sam fakt posiadania płynności finansowej związane jest z gospodarowaniem nadwyżki pieniężnej. Relacje między przychodami i kosztami środków pieniężnych powinna być utrzymana w odpowiednie granice, tak, aby osiągane na bieżąco wpływy pokryły niezbędne wydatki. Powinna przy tym istnieć pewna rezerwa środków pieniężnych, która pozwoli na wywiązanie się z bieżących zobowiązań w razie zachwiania w spłatach należności¹⁸⁰. Przedsiębiorstwo z powodu braku środków pieniężnych może wspomóc się krótkoterminowym kredytem bankowym w celu pokrycia bieżących zobowiązań. Jednak zaciągając kredyt kierownictwo powinno zastanowić się nad kosztami kredytu, gdyż jednostka może rozpatrzyć raporty czy utrzymać rezerwę środków pieniężnych, czy zadłużyć się w banku. Należy, więc zbadać i porównać koszty kredytu wraz z korzyściami, jakie osiągnie się z zaangażowania wolnych środków pieniężnych¹⁸¹.

Analiza płynności finansowej jednostki gospodarczej została zilustrowana w ujęciu statycznym i dynamicznym. Statyczna ocena płynności finansowej przedstawia wielkości charakteryzujących zasobów majątkowych. Źródła użyte do tej oceny pochodzą z raportu bilansu przedsiębiorstwa i przedstawiają stan zasobów na dany określony moment bilansowy. Dynamiczna ocena płynności finansowej uwzględnia wielkości w postaci strumieni przepływów pieniężnych. Przy ocenie dynamicznej wykorzystuje się dane pochodzące z rachunku przepływów pieniężnych, które ukazują rzeczywiste wpływy i wydatki środków pieniężnych¹⁸². Pomiar płynności finansowej został ukazany i sklasyfikowany na rysunku 7.

W analizie finansowej wykorzystuje się najczęściej trzy najważniejsze wskaźniki do pomiaru płynności finansowej, które ujmowane są poprzez sposoby pomiaru płynności. Analizę płynności wyróżnia rodzaj wielkości występujących w licznikach wzorów, do których zależnie od stopnia płynności wyłącza się pozycje środków obrotowych o różnym stopniu płynności¹⁸³. Do oceny i analizy statycznej płynności finansowej przedsiębiorstwa służy szereg wskaźników płynności, które zostały przedstawione na rysunku 9.

Rysunek 7. Ujęcie pomiaru płynności finansowej

Źródło: opracowanie na podstawie M. Jerzemowska (red.), Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2006, s. 136.

Rysunek 8. Wykaz wskaźników statycznych płynności finansowej

Źródło: opracowanie na podstawie J. Czekaj, Z. Dresler, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 58.

Wskaźnik III stopnia nazywany wskaźnikiem bieżącej płynności finansowej (current ratio) jest stosunkiem całości aktywów obrotowych do zobowiązań krótkoterminowych, opisywany wzorem przedstawionym poniżej.

Wskaźnik bieżącej płynności finansowej	=	Aktywa obrotowe
		Zobowiązania krótkoterminowe

:

Powyższy wskaźnik informuje firmę, w jakim stopniu aktywa obrotowe pokrywają zobowiązania krótkoterminowe. Wskaźnik bieżącej płynności finansowej wyznacza możliwość przedsiębiorstwa do planowanego finansowania bieżących zobowiązań przez upłynnienie źródeł majątku obrotowego. Optymalna stawka tego wskaźnika obejmowana jest w przedziale 1, 2 - 2, 0 (teorią niektórych autorów 1, 5 - 2, 0), taki poziom wskaźnika daje realne szanse spłaty zadłużenia oraz efektywnego gospodarowania aktywami obrotowymi. Wzrost wartości tego wskaźnika, wpływa korzystnie na stopień wypłacalności jednostki tzn. że zmniejszył się udział zobowiązań bieżących w regulowaniu działalności operacyjnej. Z kolei zbyt wysoki poziom tego wskaźnika świadczy o nieefektywności oraz pasywności firmy, zasoby majątkowe są niewystarczająco wykorzystanie lub wzrostem trudno zbywalnych zapasów oraz nieściągalnych należności. Bardzo niski poziom wskaźnika płynności (uznaje się 1,0), przemawia o problemach płatniczych przedsiębiorstwa, czyli wywiązaniu się z bieżących zobowiązań, a co za tym idzie możliwość niewypłacalności. Nadmiernie wysoka lub nadmiernie niska wartość wskaźnika bieżącego powinna skłaniać kierownictwo przedsiębiorstwa do zbadania przyczyn takiego kształtowania się relacji¹⁸⁴.

Wskaźnik płynności finansowej uwarunkowany jest na płynnych aktywach obrotowych jest nazywany wskaźnikiem przyspieszonej płynności finansowej (guick ratio) lub też wskaźnikiem płynności II stopnia, gdzie zapisujemy go według następującego wzoru:

Wskaźnik płynności przyspieszonej	=	Aktyw obrotowe - zapasy (+/–) rozliczenia międzyokresowe czynne
		Zobowiązania bieżące

Wskaźnik szybkiej płynności traktowany jest, jako najważniejszy spośród wskaźników płynności i nazywany jest mocnym testem, gdyż ten ma wysoko postawione kryterium stopnia płynności. Ilustruje on zdolność do pokrycia zobowiązań bieżących aktywami o dużej płynności, czyli należnościami, krótkoterminowymi papierami wartościowymi i środkami pieniężnymi. Wartość tego wskaźnika powinna kształtować się na wysokości, co najmniej 1,0 do 1,2, ponieważ wyniki tego wskaźnika wówczas umożliwiają pokrycie zobowiązań przez przedsiębiorstwo. Niska wartość wskaźnika szybkiej płynności przy wysokim udziale wskaźnika bieżącej płynności mówi o wysokim zamrożeniu środków w zapasach i wskazują problemy z wywiązaniem się z krótkoterminowych zobowiązań. Natomiast wysoki poziom wskaźnika wzbudza zaufanie wśród kredytodawców i dostawców. Nadwyżka wskaźnika oznacza nadmierne gromadzenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych, mówiąc o prowadzonej pasywnej polityce pieniężnej, doprowadza to wówczas do zaniżenia rentowności działalności gospodarczej¹⁸⁵.

Wśród płynnych składników majątku obrotowego zaliczamy środki pieniężne w kasie i środki na rachunku bankowym w tym ekwiwalenty pieniężne. Porównując te środki z zobowiązaniami krótkoterminowymi, uzyskiwany jest wskaźnik płynności gotówkowej, nazywany również wskaźnikiem płynności finansowej I stopnia albo jeszcze inaczej wskaźnikiem absolutnej płynności finansowej. Wskaźnik opisywany jest następujący zapis¹⁸⁶:

Wskaźnik środków pieniężnych	=	Środki pieniężne i inna aktywa pieniężne
		Zobowiązania krótkoterminowe

Wskaźnik ten służy badaniu wypłacalności przedsiębiorstwa w danym czasie na podstawie płynności gotówkowej wykorzystując do tego celu gotówkę w kasie, środków pieniężnych na rachunkach bankowych oraz innych środków pieniężnych zawartych w sprawozdaniu po to by poinformował firmę, jaka część zobowiązań bieżących może być spłacona natychmiast, nie czekając na spłatę należności czy upłynnienia zapasów. Wielkość wskaźnika mieści się w przedziale (0,1; 0,2) i stan poziomu wyznaczany jest skalą ruchów wpływów i wypływów pieniądza w przedsiębiorstwie oraz perspektywami wyznaczenia ich cen, których powinien zapłacić za korzystanie z kapitałów obcych. Wysoki poziom wskaźnika wypłacalności gotówkowej (powyżej 0,3) przy niskim poziomie wskaźnika szybkiej płynności wskazuje na preferowanie obrotu gotówkowego¹⁸⁷.

Do najbardziej rygorystycznego wskaźnika środków pieniężnych należy wskaźnik natychmiastowej płynności, tzw. treasury ratio. Wskaźnik ten opisuje proporcje środków pieniężnych tj. substytutów, dzięki których odzyskiwana jest gotówka nawet do 3 miesięcy, są to zobowiązania natychmiast wymagalne, czyli takie, których okres wymagalności przypada na najbliższe 3 miesiące i opisywany jest wzorem:

Wskaźnik natychmiastowej płynności	=	Środki pieniężne i inne aktywa pieniężne
		Zobowiązania bieżące o okresie zapadalności do 3 miesięcy

Wskaźnik ten nie jest ściśle określony w swym wymiarze postulowanych wartości jednak, aby sprawnie go wykorzystywać przedsiębiorstwo powinno dokonywać porównań w analizowanych czasach. Wzrost wskaźnika mówi o pozytywnej sytuacji w firmie.

Badanie płynności finansowej opiera się na wielkościach zasobowych ujętych na dany moment bilansowy, w swym zakresie posiada ona wiele niedostateczności, dlatego wykorzystywane są również inne wzory płynności oparte na źródłach z rachunku przepływów pieniężnych i należy do niego wskaźnik płynności gotówkowej, który obliczany według wzoru:

wskaźnik płynności gotówkowej	=	Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej
		Zobowiązania bieżące

Wskaźnik płynności gotówkowej określa stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych gotówką wykorzystaną z działalności operacyjnej. Przepływy pieniężne składają się z wyniku finansowego netto skorygowanego o wyniki operacji, które dotyczą działalności inwestycyjnej i finansowej, oraz amortyzację. W wyniku wzrostu zobowiązań krótkoterminowych wzrasta przy tym gotówka operacyjna, która powinna być zawsze poddawana kontroli według struktury czasowej tych zobowiązań. Przy wzroście tego wskaźnika sytuacja, w której się znajduje przedsiębiorstwo informuje o znacznej poprawie płynności pod warunkiem, że nie jest spowodowany narastaniem trudności płatniczych.

Poziom płynności finansowej w przedsiębiorstwie powinien być uzasadniony i harmonizowany do warunków otoczenia i koniunktury gospodarczej. Wynika, że będzie on zależny od badanego okredy. Niskie wskaźniki płynności są sygnałem o zagrożeniu zdolności płatniczej przedsiębiorstwa, zaś płynność większa niż potrzeby przedsiębiorstwa może mieć niekorzystny wpływ na jej rentowność¹⁸⁸.

Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych przedstawia wielkość wygenerowanej gotówki, która wykorzystywana jest do regulowania bieżących zobowiązań, bazowana jest na przyszłych strumieniach gotówkowych, które odgrywają role w ustalaniu przyszłej płynności finansowej. Podstawowa metodą dynamicznej analizy płynności jest zestawienie w różny sposób przepływów pieniężnych, czyli wpływów i wydatków gotówkowych przedsiębiorstwa w analizowanym okresie, ustalenia ewentualnego niedoboru środków pieniężnych oraz źródeł ich pokrycia, a następnie dokonać objaśnień wyników tych zestawień.¹⁸⁹.

Do oceny gospodarki pieniężnej używa się najczęściej wskaźników, które są pogrupowane na trzy klasy ¹⁹⁰:

• wskaźnik struktury przepływów pieniężnych;

• wskaźnik wydajności gotówkowej;

• wskaźnik wystarczalności gotówkowej.

Wskaźniki struktury przepływów pieniężnych przedstawiają udział wyznaczonych części przepływów pieniężnych zagospodarowanych w nadwyżce pieniężnej. Wskaźniki te są najważniejszymi wskaźnikami pomiaru płynności zwłaszcza przy ocenie struktury przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej. Wskaźniki struktury przepływów pieniężnych zostały przedstawione w tabeli 13.

Tabela 13. Wskaźnik struktury przepływów pieniężnych

Np.	Nazwa wskaźnika	Konstrukcja wskaźnika
1.	Wskaźnik udziału zysku netto	*100 %
2.	Wskaźnik udziału amortyzacji	*100 %

Źródło: M. Jerzemowska (red.), Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2004, s. 145.

Wskaźnik udziału zysku netto ukazuje swoje wartości poprzez znaczenie, gdyż im większa jest wartość tego wskaźnika, tym w większym stopniu zrealizowany jest zysk netto, który przekłada się na nadwyższkę środków pieniężnych. Jeśli chodzi o wskaźnik udziału amortyzacji, im większe wartości przyjmuje, tym wiekszą rolę odgrywa amortyzacja w uzyskaniu nadwyżki środków pieniężnych¹⁹¹.

Kolejną grupą wskaźników związanych z przepływami gotówkowych są wskaźniki wydajności gotówkowej, które informują nas ile wpływów gotówkowych osiąga przedsiębiorstwo w danym czasie ze sprzedaży bądź zaangażowanego majątku. Proporcja gotówki z działalności operacyjnej do majątku ogółem, bądź tylko aktywów bieżących, ukazuje stopień jego finansowania z tej gotówki. Największe wskaźniki wydajności gotówkowej przedstawiono w tabeli 14.

Do najważniejszych wskaźników ujętych w tabeli 14 należy wskaźnik wydajności gotówkowej sprzedaży, gdyż przedstawia on, ile gotówki ze sprzedaży wpływa do przedsiębiorstwa w danym czasie ze sprzedaży. Zbyt niski poziom tego wskaźnika mówi o małym zaangażowaniu zbytu swoich wyrobów bądź też przedsiębiorstwo mało sprzedaje za gotówkę a więcej w postaci kredytu kupieckiego i wówczas ma to odbicie niekorzystne na sytuacje finansową firmy¹⁹².

Tabela 14. Wskaźnik wydajności gotówkowej

Np.	Nazwa wskaźnika	Wzór wskaźnika
1.	Wskaźnik wydajności gotówkowej sprzedaży
2.	Wskaźnik wydajności gotówkowej zysku
3.	Wskaźnik wydajności gotówkowej majątku
4.	Wskaźnik wydajności gotówkowej majątku obrotowego

Źródło: Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek, Analiza ekonomiczno-finansowa spółki, PWE, Warszawa 2004, s. 114.

Ostatnia grupą wskaźników związanych z przepływami gotówkowymi określają wskaźniki wystarczalności gotówki, które informują o tym, czy planowana gotówka działalności podstawowej jest odpowiednio godziwa w zależności do różnych wydatków i zobowiązań przedsiębiorstwa¹⁹³. Wskaźniki wystarczalności gotówki zawiera tabela 15.

Tabela 15. Wskaźniki wystarczalności gotówki

Np.	Nazwa wskaźnika	Wzory wskaźników
1.	Wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na spłatę długów ogółem
2.	Wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na spłatę długów długoterminowych
3.	Wskaźnik ogólnej wystarczalności gotówki operacyjnej
4.	Wskaźnik reinwestycji gotówki operacyjnej
5.	Wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na zakupy środków trwałych

Źródło: M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 53.

Wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na spłatę długów ogółem mówi o jego predyspozycjach do spłaty swoich zobowiązań. Przeciwieństwem tego wskaźnika, jest stosunek wielkości gotówki generowanej z działalności operacyjnej, która przedstawia obraz spłaty zobowiązań w określonym czasie, zobowiązania regulowane są ze środków pieniężnych, pochodzących z działalności operacyjnej. Również wskaźnik wystarczalności gotówki operacyjnej na spłatę długów długoterminowych informuje, czy zaoszczędzone z działalności podstawowej, zasoby gotówkowe są odpowiednie, aby móc spłacić zobowiązania w okresie wyznaczonym w płatnościach, ale nie dłuższym niż rok bilansowy.

Wskaźnik ogólnej wystarczalności gotówki operacyjnej przedstawia ogólny potencjał firmy do regulowania rocznych wydatków z gotówki pobranej z działalności operacyjnej. Jeżeli wskaźnik ten ujmowany jest w sposób wyższy lub równy 1 określa to, że jednostka pokryła swoje zobowiązania i ze względu na to nie korzysta z dodatkowych źródeł instrumentów finansowych¹⁹⁴.

2. Analiza rentowności

Na wstępie tej analizy należy jasno przedstawić samo znaczenie słowa „rentowność”, którego pochodzenie wywodzi się od słowa „renta”, a jego znaczenie mówi o ujęciu zysku od kapitału. Rentowność przedsiębiorstwa wykazuje zasadniczą różnicę w stosunku do oprocentowania wypożyczonego kapitału obcego. Istotą rentowności jest efekt połączenia dwóch nakładów, jakimi są praca i kapitał opartym na odpowiednim wykorzystaniu ich efektywności w celu mnożenia kapitału obcego, gdzie stanowią odsetki zysk (rentę) jego właściciela, niepochodzący z pracy, lecz z udostępnienia kapitału¹⁹⁵.

W analizie finansowej wskaźniki zyskowności należą do najbardziej elementarnych zagadnienień badających ogól zjawisk, które pozwalają na ocenę różnych obszarów oraz segmentów działalności przedsiębiorstwa generujących zysk firmy. Pełni on rolę syntetycznego miernika, który w określony sposób ukazuję formę efektywnego gospodarowania zasobami przedsiębiorstwa. Oszacowane wyniki efektywności firmy, czyli inaczej korzyści finansowych, które zostały obliczone na podstawie wskaźników rentowności, oparte są o bilans oraz rachunek zysków i strat pokazuje zdolność wypracowanego przez jednostkę zysku, który ujmowany jest w wyniku finansowym, wynik ten może być dodatni wówczas nazywany zyskownością a ujęty, jako różnica między uzyskanymi przychodami a poniesionymi kosztami jej prowadzenia działalności, jak również występujący pod postacią ujemnego wyniku, czyli straty nazywany deficytowością. Wskaźniki rentowności wykorzystywane są do pomiaru skali intensywności danego zjawiska. Wskaźniki zyskowności mówią o zdolności przedsiębiorstwa do kreowania zysków z zaangażowanych środków, uzyskane nadwyżki pochodzą ze sprzedaży, źródeł majątkowych spółki oraz z kapitałów własnych. Wyniki analizy rentowności tworzą podstawę do podejmowania decyzji, których przedmiotem jest działalność operacyjna, inwestycyjna i finansowa firmy¹⁹⁶.

Analiza rentowności ujmowana jest w różnych punktach widzenia, chodzi tu o ujęcie wartości przedsiębiorstwa jednostką, która pod względem objęcia różnych kategorii zysku, mierzona jest za pomocą wskaźników rentowności, które przedstawiają podstawę odniesienia zysku do innych wielkości ekonomicznych, która właściwie przedstawia zasadnicze kryteria, kiedy ten zysk powinien być ujęty, jako rentowność sprzedaży, zaś, gdy zysk porównujemy go do majątku czy też do kapitałów, wtenczas mamy do czynienia z rentownością ekonomiczną bądź finansową. Wskaźniki rentowności posiadają wiele określonych właściwości oraz wartość poznawczą, która zależy w dużym stopniu od charakteru i warunków, w jakich funkcjonuje przedsiębiorstwo, a także w zależności od doboru treści licznika i mianownika można ocenić za pomocą jednego lub kilku wskaźników stopień efektywności generowania zysku. Wykorzystanie tych wskaźników służy do prawidłowej oceny perspektyw rozwojowych wybranych obszarów działalności przedsiębiorstwa, które przedstawiają w dosyć dokładny sposób istotę wybranych tych, że wskaźników rentowności w sposób właściwy według ich dobru do specyfiki jednostki gospodarczej, po to by grupa użytkowników informacji finansowych miała możliwość dostępu do informacji wiążących się z kształtowaniem rozwoju firmy. Analizę rentowności należy rozpatrywać na tle rentowności innych przedsiębiorstw, gdyż dostarcza on miarodajnej oceny i pozwala podjąć właściwe decyzje przyszłościowe¹⁹⁷.

Na poniższym rysunku 11 przedstawione zostały wykorzystywane w analizie wskaźniki rentowności, które wyrażone w sposób syntetyczny służą do oceny poziomu efektywności działalności przedsiębiorstwa przyjmujące za podstawę ocenę generowania zysku jak i realizacji strategicznego celu przedsiębiorstwa, jakim jest zwiększenie tego zysku¹⁹⁸.

Rysunek 11. Wskaźniki zyskowności

Źródło: opracowanie na podstawie E. Rodosiński, Wprowadzenie do sprawozdawczości, analizy i informatyki finansowej, PWN, Warszawa 2010, s. 260.

Analiza rentowności obrotu (sprzedaży) jest bardzo ważną dziedziną analizy rentowności badającą działalność jednostki, która przedstawia w sposób syntetyczny stosunek procentowy zysku osiąganego z przychodów ze sprzedaży bądź kosztów osiągniętych przychodów, mających na celu ująć w swym zakresie zbiorczą ocenę zyskowności opłacalności sprzedaży produktów wytworzonych przez przedsiębiorstwo oraz towarów przez nich zakupionych. W wyniku finansowym przedstawione zostały wartościowo mierniki efektów sprzedaży produktów przedsiębiorstwa i materiałów, którym to wiadomo, że jest nim przychód ze sprzedaży¹⁹⁹. Uzyskany przychód musi być na tyle wysoki, by firma mogła uzyskać nadwyżkę nad poniesionymi kosztami bieżącej działalności w określonym czasie. Nadwyższka powstaje, jeżeli przedsiębiorstwo realizuje przychody ze sprzedaży po cenach przewyższających ponoszone koszty. Wówczas wygospodarowana nadwyżka środków daje możliwość dalszemu rozwojowi firmy poprzez ewolucję efektywności sprzedaży i pozostaniu w dobrych relacjach przedsiębiorstwa z rynkiem. Negatywnym zjawiskiem występującym firmie jest ujemna wartość sprzedaży ujęta w wyniku finansowym, jako strata korzyści finansowych firmy. Bardzo niekorzystnie sytuacja ta odbija się na stosunki między przedsiębiorstwa a rynkiem, gdyż umiera popyt na sprzedaż wyrobów wyprodukowanych w zakładzie, gdzie ewidentnie widać po planie kosztów, że firmę zżerają zbyt wysokie koszty produkcji, wyprodukowane towary o niskiej jakości i o wysokiej wartości, powodują spadek sprzedaży, ponieważ rynek oferuje większy wybór tańszych produktów. Założeniem wskaźników rentowności sprzedaży jest relacja wyniku finansowego do przychodu sprzedaży²⁰⁰.

Rysunek 12. Wskaźniki rentowności sprzedaży

Źródło: opracowanie na podstawie M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 2005, s. 197.

W analize rentowności najważniejszym instrumentem wykorzystywanym do oceny zyskowności sprzedaży jest wskaźnik mający postać ogólnego wzoru wskaźnika rentowności sprzedaży mówiącego o stosunku zamkniętego przez jednostkę wyniku finansowego w stosunku do osiągniętych przez nią przychodów finansowych ujmowanych w jednej złotówce Wskaźnik ten przybierając wartości coraz większe obrazuje bardziej opłacalną sprzedaż w firmie, relację tą zapisujemy nastpująco²⁰¹:

Analiza rentowności sprzedaży opiera się na wskaźnikach będących stosunkiem procentowym zysku do przychodu ze sprzedaży lub kosztów uzyskania przychodów. Zwykle wyodrębnia się następujące rodzaje wskaźników rentowności sprzedaży²⁰².

Wskaźniki rentowności (obrotu) sprzedaży ukazujące w mianowniku przychody ze sprzedaży, zostały jasno zaprezentowane w tabeli 8 jak również w tabeli 9 wskaźniki rentowności sprzedaży obliczane są pod względem kosztów firmy, czyli w mianowniku przedstawiana jest w postaci kosztów działalności operacyjnej, a ich interpretacje najważniejszych wskaźników przedstawiono poniżej.

Wskaźnik rentowności netto sprzedaży informuje o ogólnej wartości sprzedaży poprzez udział zysku netto do przychodów ogółem, obejmujący w swym zakresie wyniki całokształtu działalności firmy, mierzony za pomocą wskaźnika, jako relacja wielkości wyniku netto przypadającą na jedną złotówkę do przychodów ogółem, czyli ogólna wartość sprzedaży osiągnięta przez jednostkę, który również nazywany wskaźnikiem zwrotu ze sprzedaży. Przedsiębiorstwo realizując wysoką wartość sprzedaży obniża prawdopodobieństwo osiągnięcia niskiego wyniku tego wskaźnika, a tym samym umacnia kwotę generowanego zamierzonego zysku, który jest poddawany dalszym inwestycją. Wielkość tego wskaźnika w dużej mierze zależy od rodzaju prowadzonej działalności, chodzi tu głownie o jej zachowanie w czasie trendu, wyniki te również zostają poddane porównaniu z innymi przedsiębiorstwami tej samej branży w celu zweryfikowania prawidłowych ocen dotyczących kondycji firmy²⁰³.

Wskaźnik rentowności brutto sprzedaży jest najważniejszym dla firmy wskaźnikiem, mówi się, że jest najbardziej konstruktywnym wskaźnikiem stosowanym do prezentacji wyników finansowych pochodzących głównie ze sprzedaży wykorzystywanych w analizie rentowności sprzedaży, który nie uwzględnia obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego. Wartości tego wskaźnika informuje, jaka kwota wyniku brutto jest zawarta w jednej złotówce przychodów całkowitych. Wysoka wartość zysku w całości pozostaje do dyspozycji firmy, udział tego wskaźnika uzależniona jest od struktury zysku osiągniętego na poszczególnych rodzajach działalności przedsiębiorstwa. Duża wartość tego wskaźnika świadczy o dobrej organizacji pracy oraz jego dużej wartości, jak również dobrze prowadzonej polityce proinwestycyjnej mającej na celu zwiększenie zysku²⁰⁴.

Wskaźniki rentowności obrotu sprzedaży również wykorzystywane są w analizie w celu zbadania efektywności obszarów jednostki działalności, w zależności, jaki zysk jest najważniejszy dla kierownictwa jednostki, oparte są o wskaźniki przedstawiające relacje wyników finansowych (zysku netto i zysku brutto oraz zysków ze sprzedaży) w stosunku do kosztów działalności operacyjnej pochodzących z rachunku zysku i strat, gdzie znaczenie tych wskaźników mówi o rentowności sprzedaży mierzonej zyskiem operacyjnym, gdzie wskaźnik ten będzie odczuwał zmiany w poziomie kosztów własnych, natomiast ich sprzedaż będzie w mniejszym stopniu doświadczała te zmiany. Przy wzroście sprzedaży wskaźniki te mówią, że produkty sprzedawane wpływają korzystnie na poziom kosztu stałego przypadającego na jednostkę produktu, gdzie w wyniku finansowym odczytywany jest, jako wzrost zysku ze sprzedaży. Na wynik ze sprzedaży również oddziaływuje zmiana struktury asortymentowej produktów sprzedaży, w której ciągle dokonuje się jakiś zmian w celu poprawy swoich korzyści finansowych²⁰⁵.

Tabela 8. Wskaźniki rentowności obrotu (sprzedaży) – relacja wyniku finanswego do przychodów ze sprzedaży

Np.	Wskaźniki rentowności	Wzór wskaźnika
1.	Wskaźnik rentowności operacyjnej	*100 %
2.	Wskaźnik rentowności brutto	*100 %
3.	Wskaźnik rentowności netto	*100 %
4.	Wskaźnik rentowności sprzedaży	* 100 %
5.	Wskaźnik rentowności gospodarczej	* 100 %

Źródło: L. Bednarski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 103.

Tabela 9. Wskaźniki rentowności obrotu (sprzedaży) – relacja wyniku finanswego do kosztów działalności operacyjnej

Np.	Nazwa wskaźnika	Konstrukcja wskaźnika
1.	Wskaźnik rentowności netto	*100 %
2.	Wskaźnik rentowności brutto	*100 %
3.	Wskaźnik rentowności sprzedaży	*100 %

Źródło: L. Bednarski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 104.

Do ostatniej grupy wskaźników rentowności sprzedaży stanowią wskaźniki poziomu kosztów. Jako ustalona relacja kosztu jednostkowego wyrobu do jego ceny lub jako relacja kosztów własnych sprzedaży do uzyskanych przychodów ze sprzedaży. W tabeli 10 wyrażone zostały wzorami wskaźniki poziomu kosztów rentowności.

Tabela 10. Wskaźniki poziomu kosztów

Np.	Nazwa wskaźnika	Konstrukcja wskaźnika
1.	Wskaźnik poziomu kosztów	*100 %
2.	Wskaźnik rentowności kosztów	*100 %

Źródło: M. Jerzemowska (red.), Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2004, s. 288.

Wskaźnik poziomu kosztów mówi o udziale procentowym składających sie z relacji kosztów na przychody ze sprzedaży. Im niższy jest ten udział, tym wyższa jest rentowność przedsiębiorstwa. Przy porównaniach z okresami poprzednimi (porównanie w czasie), wzrost tych wskaźników oznacza niekorzystną sytuację dla przedsiębiorstwa – pogorszenie rentowności ocenianego przedsiębiorstwa.

Wskaźnik rentowności majątku informuje o wielkości zysku netto przypadającego na jednostkę źródeł finansowania zaangażowanych w aktywa przedsiębiorstwa.

Wskaźnik rentowności aktywów (ROA - Return on Assets), nazywany stopą zwrotu z aktywów, wyznacza ogólną zdolność aktywów przedsiębiorstwa do generowania zysków, czyli ukazuje, jak efektywnie jednostka gospodarcza zarządza swoimi aktywami. Poziom wskaźnika rentowności zależy od wielkości wygospodarowanego zysku oraz zaangażowanych w jego osiągniecie aktywów, co oznacza, że utrzymanie zbędnego majątku, bądź niski stopień jego wykorzystania będą obniżały wielkość tej relacji. Im wyższa jest zatem wartość wskaźnika, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa²⁰⁶.

W tabeli 11 przedstawiono wskaźniki renowności aktywów.

Tabela 11. Wskaźniki rentowności aktywów

Np.	Nazwa wskaźnika	Konstrukcja wskaźnika
1.	Wskaźnik rentowności aktywów	*100 %
2.	Wskaźnik rentowności netto aktywów	*100 %
3.	Wskaźnik rentowności brutto aktywów	*100 %
4.	Wskaźnik rentowność brutto aktywów z odsetkami	* 100 %
5.	Wskaźnik rentowności skumulowanej aktywów	* 100 %
6.	Wskaźnik rentowności aktywów trwałych	* 100 %
7.	Wskaźnik rentowności aktywów obrotowych	* 100 %
8.	Wskaźnik rentowności aktywów netto	* 100 %

Źródło: G. Gołębiowski, A.Tłaczała, Analiza ekonomiczno-finansowa w ujęciu praktycznym, Difin, Warszawa 2007, s. 139.

Wskaźnik rentowności kapitału własnego (ROE – Return on Equity) stanowi relację zysku netto do przeciętnego stanu kapitału własnego. Wskaźnik ten informuje o zdolności kapitału własnego do generowania zysków. Im wyższy wskaźnik, tym wyższa efektywność wykorzystania kapitału własnego, większa możliwość uzyskania wyższych dywidend oraz dalszego rozwoju przedsiębiorstwa. Dzięki temu wskaźnikowi uzyskuje się odpowiedź na pytanie, jaka jest stopa zwrotu od wkładu kapitałowego wniesionego przez właścicieli przedsiębiorstwa²⁰⁷. W tabeli 12 przedstawione zostały wskaźniki rentowności majątku.

Tabela 12. Wskaźniki rentowności kapitału (ROE)

Np.	Nazwa wskaźnika	Konstrukcja wskaźnika
1.	Wskaźnik rentowności kapitału	*100 %
2.	Wskaźnik rentowności kapitału podstawowego	*100 %
3.	Wskaźnik rentowności kapitału podstawowego	*100 %
4.	Wskaźnik rentowność netto kapitału własnego	* 100 %
5.	Wskaźnik rentowności brutto kapitału własnego	* 100 %
6.	Wskaźnik rentowności kapitału zakładowego	* 100 %
7.	Wskaźnik rentowności kapitału stałego	* 100 %

Źródło: E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, PWE, Warszawa 2005, s. 183.

3. Analiza sprawności działania przedsiębiorstwa

Istotną częścią analizy płynności finansowej jest badanie stopnia zamrożenia środków pieniężnych w aktywach obrotowych (zapasach, należnościach) oraz czasu odroczenia płatności zobowiązań krótkoterminowych . Utrzymanie odpowiedniej ilości zapasów w przedsiębiorstwach prowadzi do zachowania ciągłości produkcji. Jednocześnie przedsiębiorstwa nie mogą zamrażać w zapasach zbędnej ilości kapitałów obrotowych, gdyż prowadzi to do zachwiania płynności finansowej.
Cykl zapasów oblicza się jako relację:

cykl zapasów w dniach	=	średni stan zapasów	x	liczba dni w badanym okresie
		przychody netto ze sprzedaży produktów, usług, towarów i materiałów

Średni stan zapasów oblicza się w następujący sposób:

średni stan zapasów	=	stan początkowy + stan końcowy
		2

Wskaźnik cyklu zapasów może być również obliczany według wzoru:

cykl zapasów w dniach	=	średni stan zapasów
		sprzedaż dzienna

Cykl zapasów wyrażony za pomocą tych wskaźników pokazuje poziom zapasów
w dniach ponoszenia kosztów wytwarzania. Przedstawione wskaźniki mogą posłużyć do stwierdzenia czy zapasy obsługujące dany poziom sprzedaży są zbyt duże czy zbyt małe. Wskaźniki określane w dniach ukazują co ile dni przedsiębiorstwo odnawia swoje zapasy dla zrealizowania określonej sprzedaży. Stan zapasów i zapotrzebowanie na surowce i materiały powinny być w przedsiębiorstwie pod stałą obserwacją, ponieważ zbyt duży poziom wskaźnika jak i również poziomu zapasów powoduje nadmierne zamrożenie środków pieniężnych, a co za tym idzie wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto.

Przedsiębiorstwa zamrażają środki pieniężne w należnościach od odbiorców. Ich poziom zależy od polityki kredytowej, wyrażonej w postaci terminów i form płatności faktur, opustów cenowych, karnych odsetek czy też zabezpieczeń wierzytelności. Na poziom należności w największym stopniu wpływają terminy płatności faktur. Czas zamrożenia środków pieniężnych w należnościach można zmierzyć cyklem należności. Podobnie jak w cyklu zapasów, także wskaźnik cyklu należności liczony jest w dniach. Ustala się go według wzoru:

cykl należności dniach	=	średni stan należności	x	liczba dni w badanym okresie
		przychody netto ze sprzedaży produktów, usług, towarów i materiałów

lub

cykl należności w dniach	=	średni stan należności
		sprzedaż dzienna

Okres spłaty należności od odbiorców informuje kierownictwo firmy, ile dni kredytuje ono swoich odbiorców. Stosunkowo długi cykl inkasa należności może oznaczać, że środki pieniężne są zamrożone w należnościach. Może również oznaczać kłopoty finansowe związane z windykacją należności, jak również z powstaniem należności nieściągalnych, co w efekcie może doprowadzić do powstania strat w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa.

Zobowiązania bieżące obejmują zobowiązania krótkoterminowe pewne (do 12 miesięcy) oraz rezerwy i rozliczenia międzyokresowe krótkoterminowe, czyli szczególnego rodzaju zobowiązania o bardziej bądź mniej pewnym charakterze. Mogą one być podstawą do ustalenia cyklu zobowiązań bieżących obrazującego średni czas odroczenia regulowania tych zobowiązań wyrażony w dniach obrotu:

cykl zobowiązań bieżących	=	średni stan zobowiązań bieżących	x	liczba dni w badanym okresie
		przychody netto ze sprzedaży produktów, usług, towarów i materiałów

Relacja ta może być wykorzystana do obliczenia średniego zapotrzebowania na kapitał obrotowy netto.

Dla praktyki gospodarczej bardziej przydatny będzie jednak cykl zobowiązań krótkoterminowych, czyli czas odroczenia płatności tych zobowiązań. Może on być obliczony według formuły:

cykl zobowiązań krótkoterminowych	=	średni stan zobowiązań krótkoterminowych (bez kredytów, pożyczek i emisji krótkoterminowych)	x	liczba dni w badanym okresie
		przychody netto ze sprzedaży produktów, usług, towarów i materiałów

lub

cykl zobowiązań krótkoterminowych	=	średni stan zobowiązań krótkoterminowych (bez kredytów, pożyczek i emisji krótkoterminowych)
		sprzedaż dzienna

Cykl zobowiązań krótkoterminowych określa jaki jest średni czas odraczania płatności zobowiązań. Jeśli jest on długi, to występuje mniejsze zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto. Porównując go z warunkami sprzedaży oferowanymi odbiorcom, można określić, czy firma będzie zdolna do zapłacenia swoich zobowiązań, kiedy nadejdzie termin ich płatności.

Dodatkowych informacji do oceny sytuacji w tym zakresie może dostarczyć cykl cząstkowy obliczony tylko dla zobowiązań wobec dostawców:

cykl zobowiązań wobec dostawców	=	średni stan zobowiązań wobec dostawców	x	liczba dni w badanym okresie
		przychody netto ze sprzedaży produktów, usług, towarów i materiałów

Zaprezentowane dotychczas cykle zapasów, należności i zobowiązań mogą być wykorzystane do ustalenia cyklu środków pieniężnych (cyklu konwersji gotówki). Obrazuje on czas, jaki upływa od momentu wypływu środków pieniężnych na regulowanie zobowiązań do momentu wpływu środków z zainkasowanych należności. Można go zapisać formułą:

cykl środków pieniężnych

=

cykl zapasów

+

Cykl należności

-

cykl zobowiązań bieżących

Wskaźnik ten prezentuje czas jaki upływa od momentu odpływu gotówki przeznaczonej na regulowanie zobowiązań do momentu wpływu gotówki pochodzącej z należności. Im krótszy jest cykl środków pieniężnych, tym jest on bardziej korzystny dla firmy. Krótki cykl środków pieniężnych oznacza, bowiem, że pieniądze zainwestowane w aktywa bieżące wracają do firmy szybko i mogą być ponownie wykorzystane. Długość cyklu środków pieniężnych jest bardzo zróżnicowana dla poszczególnych przedsiębiorstw. Czas potrzebny na przekształcenie zapasów w wyroby gotowe oraz czas potrzebny na przekształcenie zobowiązań w gotówkę zwiększa długość cyklu, natomiast okres spłaty zobowiązań skraca go. W przypadku likwidacji zobowiązań powstaje niedobór gotówki. Zatem, czym dłuższy okres spłaty zobowiązań, tym więcej gotówki pozostaje w dyspozycji przedsiębiorstwa i tym cykl środków pieniężnych jest krótszy.

2.3 Wskaźniki efektywności (wykorzystania) aktywów

Analiza sytuacji majatkowej spółki opiera się w dużej mierze na ocenie poziomu wykorzystania jej potencjału. Pomocne sa w tym zakresie wskaźniki aktywności gospodarczej. Stanowią one odzwierciedlenie relacji między osiągniętymi przychodami a stanem posiadanych aktywów. Służą one ocenie intensywności wykorzystania dostępnych zasobów majątkowych, pośrednio zaś ocenie tendencji rozwojowych w tym zakresie²⁰⁸.

Kolejna grupa wskaźników finansowych dotyczy efektywności wykorzystania aktywów, przyjmują one także nazwę wskaźników rotacji, obrotu, produktywności. Ukazują one stopień efektywności wykorzystania przez firmę posiadanych zasobów. Analiza przeprowadzona za pomocą tych wskaźników powinna odpowiedzieć na pytanie, czy ilość aktywów zgromadzonych przez podmiot gospodarczy jest właściwa, zbyt wysoka lub też zbyt niska w stosunku do skali prowadzonej działalności. Trzeba jednak pamiętać, że zarówno zbyt duża, jak i zbyt mała ilość aktywów może mieć negatywny skutek dla wyników osiągniętych przez podmiot²⁰⁹.

Analiza sprawności finansowej przedsiębiorstwa jest przeprowadzana przez porównanie efektów osiąganych przez przedsiębiorstwo z wielkością zaangażowanych przez nie zasobów. Miara efektów działalności przedsiębiorstwa jest zazwyczaj przychód, zwłaszcza przychód ze sprzedaży, który się odnosi do wartości zaangażowanych zasobów majątkowych, czyli aktywów, lub kapitałów (własnych i obcych), czyli pasywów.

Możemy wyróżnić cztery podstawowe i najczęściej stosowane rodzaje wskaźników efektywności^210:

• Wskaźnik rotacji zapasów;

• Wskaźnik rotacji należności;

• Wskaźnik efektywności wykorzystania majątku ogółem;

• Wskaźnik efektywności wykorzystania majątku trwałego;

• Wskaźnik rotacji kapitałów.

Narzędziem oceny sprawności finansowej przedsiębiorstwa są wskaźniki rotacji, nazywane także wskaźnikami obrotowości. Wskaźniki rotacji są obliczane zarówno dla aktywów jak i kapitałów. Wskaźniki obrotowości aktywów i kapitałów charakteryzują zdolność zasobów majątkowych posiadanych przez przedsiębiorstwo oraz zaangażowanych w jego działalność kapitałów do przynoszenia korzyści finansowych w postaci przychodów. Wskaźniki te są podstawą do oceny skuteczności zarządzania aktywami i pasywami przedsiębiorstwa²¹¹.

Wskaźnik rotacji zapasów (Stock Turnover )

Zapasy to ta część majątku obrotowego, która szybko wchodzi do produkcji i szybko ją opuszcza. Dlatego efektywność gospodarki zapasami najlepiej charakteryzują wskaźniki rotacji oraz wskaźniki cyklu obrotu. Wskaźnik rotacji zapasów obliczany jest jako iloraz sprzedaży oraz zapasów²¹²:

Wskaźnik rotacji zapasów =

Wskaźnik ten udziela nam odpowiedzi na pytanie ile razy w ciągu badanego okresu nastąpi „odnowienie” stanu zapasów.

Wskaźnik rotacji zapasów jest miarą efektywności wykorzystania kapitału zaangażowanego w zapasach danego przedsiębiorstwa. Wielkość tego wskaźnika informuje o czasie pozostawania kapitału w zapasach. Im krótszy jest ten okres, tym większa płynność kapitału zaangażowanego w zapasach i odwrotnie. Niska wielkość tego wskaźnika może też oznaczać brak środków na odtworzenie zapasów. Wydłużenie okresu pozostawania kapitału w zapasach może być spowodowana szeregiem czynników. Ich identyfikacja wymaga uprzedniego określenia rodzaju zapasów, w stosunku, do których miało miejsce spowolnienie rotacji. Dlatego obok ogólnego wskaźnika rotacji zapasów wyróżniamy także wskaźniki rotacji poszczególnych rodzajów zapasów²¹³.

Do oceny efektywności gospodarowania zapasami stosowany jest również wskaźnik rotacji zapasów w dniach wyliczany według formuły²¹⁴:

Wskaźnik rotacji zapasów w dniach = x 365

Wskaźnik ten mówi nam, jaki jest średni czas regulowania zobowiązań w przedsiębiorstwie. Im czas ten jest dłuższy, tym mniejsze są potrzeby w zakresie kapitału obrotowego.

Wskaźnik rotacji należności ( Debtor Turnover)

Wzrost należności w przedsiębiorstwie może być zjawiskiem korzystnym, kiedy prowadzi do wzrostu sprzedaży. Przedsiębiorstwo udzielając kredytu handlowego, stwarza odbiorcom korzystniejsze warunki płatności i w ten sposób zachęca ich do zwiększonych zakupów.

Wskaźnik rotacji należności jest stosunkiem przychodów ze sprzedaży do stanu należności. Określa, ile razy w ciągu roku przedsiębiorstwo odtwarza stan swoich należności. Obliczany jest według wzoru²¹⁵:

Wskaźnik rotacji należności =

Wskaźnik rotacji należności informuje o tym, ile razy wciągu roku firma odtwarza stan swoich należności. Według standardów zachodnich, wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale 7,0 – 10,0. Jeśli wskaźnik ten jest mniejszy niż 7,0, to taka sytuacja może oznaczać, że stosunku do ogólnie przyjętych norm przedsiębiorstw zbyt długo kredytuje swoich klientów, co świadczy o tym, że środki pieniężne są zbyt długo zamrożone ^216.

Wskaźnik rotacji należności często liczony jest w dniach. Oblicza się go jako iloraz należności oraz przeciętnej dziennej wielkości sprzedaży:

Wskaźnik cyklu inkasa należności w dniach = x 365

Wskaźnik powyższy informuje, w ciągu ilu dni następuje spłata należności. Wskaźnik ten określa, zatem czas zamrożenia środków pieniężnych w należnościach. Wartości wskaźnika należności w dniach powinny być oczywiście możliwie niskie²¹⁷.

Wskaźnik cyklu inkasa należności należy w pierwszej kolejności rozpatrywać w czasie i dokonywać oceny tendencji jego zmian. Wskazane są także porównanie pomiędzy przedsiębiorstwami należącymi do jednej branży o zbliżonym charakterze działalności. Należy podkreślić, iż bardzo krótki okres inkasowania należności, choć jest zjawiskiem ocenianym na ogół pozytywnie. Może się okazać dla przedsiębiorstwa niekorzystny. Ma to miejsce wtedy, kiedy preferowanie głównie sprzedaży za gotówkę staje się czynnikiem hamującym sprzedaż i zmniejszającym rentowność²¹⁸.

Ważnym obszarem oceny sprawności działania działalności przedsiębiorstwa jest analiza rotacji aktywów. Analiza ta ma na celu ocenie efektywności wykorzystania zasobów majątkowych posiadanych przez przedsiębiorstwo. Najbardziej ogólnym wskaźnikiem opisującym rotację całości aktywów przedsiębiorstwa jest wskaźnik rotacji aktywów, będącym stosunkiem osiągniętych przychodów do przeciętnego stanu całości zainwestowanych aktywów²¹⁹.

Wskaźnik efektywności wykorzystania majątku ogółem ( Total AssetsTurnover Ratio lub Total Assets Utilization Ratio)

Wskaźnik ten obrazuje, jaka wartość sprzedaży przypada na jednostkę zaangażowanego majątku. Stanowi miarę efektywności wykorzystania aktywów przedsiębiorstwa. Obliczany jest według wzoru²²⁰:

Wskaźnik efektywności wykorzystania majątku =

Wskaźnik efektywności wykorzystania majątku ogółem jest wskaźnikiem o największej pojemności. Mierzy on efektywność aktyw generujących sprzedaż. Wielkość tego wskaźnika w dużym stopniu zależy od specyfiki branży. W przemysłach o wysokiej kapitałochłonności jest niski, zaś w przemysłach o dużym udziale pracy ludzkiej i niskiej kapitałochłonności jest wysoki. Wskaźnik ten nie może być zbyt niski, aby nie prowadził do zachwiania rytmiczności produkcji i sprzedaży oraz pogorszenia stopnia wykorzystania środków trwałych. Jeśli jest znacznie niższy niż średni w branży, to należy szukać przyczyny tych różnic²²¹. Istnieje możliwość, że w przedsiębiorstwie powstały nadmierne zapasy materiałów bądź wadliwa organizacja produkcji zwiększa zapasy produkcji niezakończonej

Wskaźnik efektywności wykorzystania majątku trwałego (Fixed Assets Turnover Ratio lub Fixed Assets Utilizattion Ratio)

Wskaźnik ten określa sposób wykorzystania majątku trwałego przez przedsiębiorstwo. Obliczany jest według formuły²²²:

kij

Wskaźnik efektywności wykorzystania majątku trwałego =

Poziom tego wskaźnika jest uzależniony od kapitałochłonności procesu wytwarzania. Środki trwałe w tej formule są ujęte według wartości netto. Wskaźnik pokazuje nam, ile razy sprzedaż jest większa od środków trwałych zaangażowanych w działalność przedsiębiorstwa. Im wyższa jest wartość wskaźnik tym wyższa jest efektywność wykorzystania majątku trwałego.

Wykorzystanie tego wskaźnika jest szczególnie istotne dla przedsiębiorstw, w których środki trwałe stanowią ważny element majątku, natomiast mniejsze znaczenie ma w przedsiębiorstwach, w których sprzedaż w mniejszym stopniu zależy od wielkości środków trwałych zaangażowanych w ich działalność²²³.

Ocena sprawności finansowej przedsiębiorstwa, oprócz badania obrotowości aktyów obejmuje także analizę rotacji kapitałów. Celem tej analizy jest ocena efektywności wykorzystania kapitałów zaangażowanych w działalność przedsiębiorstwa. W analizie rotacji kapitałów wykorzystuje się odpowiednie wskaźniki rotacji.

Wskaźniki rotacji kapitałów ukazują zdolność kapitałów zaangażowanych w działalność przedsiębiorstwa do przynoszenia efektów finansowych. Wskaźniki te są wykorzystywane do oceny sprawności zarządzania kapitałami przedsiębiorstwa i określają relacje między przychodami ze sprzedaży a kapitałami zaangażowanymi w działalność firmy.

Wartości zasobów majątkowych przedsiębiorstwa odpowiadają kapitały (pasywa), stanowiące źródła ich finansowania. Dlatego ogólnemu wskaźnikowi rotacji aktywów odpowiada wskaźnik rotacji kapitałów własnych i obcych.

Wskaźnik kapitałów własnych w razach może być wyrażony, jako stosunek przychodów ze sprzedaży do stanu kapitału całkowitego²²⁴:

Wskaźnik rotacji kapitału w razach =

Wskaźnik ten informuje, jaka kwotę przychodów ze sprzedaży generuje jedna złotówka kapitałów zaangażowanych w działalność przedsiębiorstwa. Wzrost wartości kapitałów powyższego wskaźnika sygnalizuję poprawę efektywności wykorzystania kapitałów przedsiębiorstwa.

Wskaźniki rotacji mogą być wyznaczane odrębnie dla kapitałów własnych i zobowiązań. W ocenie sprawności działania przedsiębiorstwa ważny jest również okres regulowania zobowiązań wobec dostawców. Wskaźnik okresu spłaty zobowiązań ustalamy następująco²²⁵:

Wskaźnik rotacji zobowiązań w razach =

Wskaźnik ten informuje, ile razy w ciągu roku przedsiębiorstwo dokonuje obrotu zobowiązaniami.

4. Analiza wskaźników struktury finansowania i analiza wskaźników zadłużenia

Stabilność finansowa przedsiębiorstwa zależy w dużym stopniu od poziomu jego zadłużenia. Dlatego ważnym czynnikiem analizy sytuacji finansowej przedsiębiorstwa jest analiza wielkości zadłużenia. W analizie tej wykorzystuje się wskaźniki poziomu zadłużenia, które przedstawiają wielkość zobowiązań przedsiębiorstwa w odniesieniu do jego zasobów majątkowych i kapitałowych²²⁶.

W celu utrzymania się na rynku i zapewnienia długookresowego rozwoju przedsiębiorstwa większość podmiotów gospodarczych nie jest wstanie funkcjonować, opierając się jedynie na kapitałach własnych, przez co zmuszone są do korzystania z różnych form wspomagania finansowego, czyli kapitałów obcych. Przedsiębiorstwo - aby móc zaciągnąć pożyczkę długoterminową - musi wykazać się zdolnością do zaciągania kredytów krótkoterminowych, czyli posiadać płynność finansową²²⁷. Analiza płynności, pokazuje zdolność przedsiębiorstwa do spłaty zobowiązań bieżących. Do oceny sytuacji finansowej niezbędna jest znajomość możliwości przedsiębiorstwa do wywiązywania się z całkowitego zadłużenia. Analiza zadłużenia pozwoli ocenić politykę finansową przedsiębiorstwa, stąd określa się ją również analizą struktury finansowej. Wskaźniki służące do oceny zadłużenia można ująć w dwie grupy: wskaźniki obrazujące poziom zadłużenia oraz wskaźniki informujące o zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu²²⁸

Za pomocą wskaźników zadłużenia i obsługi długu można badać stan zadłużenia przedsiębiorstwa i określać zdolność przedsiębiorstwa do wywiązywania się z zobowiązań kredytowych.

Do oceny zadłużenia oraz obsługi długu wykorzystuje się dwie grupy wskaźników finansowych. Pierwsza grupa oparta jest na danych z bilansu i pozwala ocenić, w jakim stopniu zobowiązania zostały wykorzystana do finansowania aktywów. Druga natomiast opiera się na danych z rachunku wyników i pozwala określić, w jakim stopniu koszty obsługi długu pokryte są przez zyski operacyjne przedsiębiorstwa²²⁹.

Do wskaźników zadłużenia najczęściej używanych możemy zaliczyć²³⁰:

• wskaźnik ogólnego zadłużenia;

• wskaźnik zadłużenia kapitału własnego;

Powyższe wskaźniki dotyczące zadłużenia określają je zarówno w stosunku do majątku firmy, jak i osiąganych przychodów.

Relacje odnoszące się do majątku dotyczą zazwyczaj wielkości zadłużenia w danym okresie w stosunku do wszystkich aktywów przedsiębiorstwa lub ich części, na przykład - do składników majątku firmy o w miarę stałej w czasie wartości lub wyłącznie do tej części majątku, która jest finansowana ze środków własnych.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia (stopa zadłużenia- Debt Ratio)

Wskaźnik ten jest relacją wielkości zadłużenia do aktywów ogółem. Obliczany jest według formuły²³¹:

WOZ =

Wskaźnik ogólnego zadłużenia, w przedstawionej postaci, określa udział obcych źródeł w finansowaniu aktywów przedsiębiorstwa wyrażonych w wartości bilansowej lub też rynkowej. Często traktowany jest on jako indykator ryzyka finansowego. Wysoki poziom tego wskaźnika może oznaczać ograniczenie samodzielności firmy, zwiększenie ryzyka wierzycieli, ograniczenie dostępu do nowych kredytów i zwiększenie ryzyka utraty płynności. Odsetki od kapitałów obcych muszą być, bowiem płacone bez względu na poziom osiąganych zysków. W praktyce poziom tego wskaźnika jest zróżnicowany. Jego wielkość uzależniona jest od rodzaju prowadzonej działalności i zmienności przepływów pieniężnych. Wierzyciele oczekują, by wskaźnik ten nie był większy niż 50%. Wówczas, bowiem aktywa firmy mogą zmniejszyć swoją wartość do połowy, nim zagrożą bezpieczeństwu kapitału obcego. Jeżeli wskaźnik ten jest większy niż 0,50, może powstać²³².

Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego (capital gearing)

Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego określa stopień zaangażowania kapitału obcego w stosunku do kapitałów własnych. Obliczany jest według wzoru^233:

WZKW =

Wzrost wskaźnika oznacza większe zaangażowanie obcych źródeł finansowania w stosunku do źródeł własnych, a więc zwiększenie stopnia zadłużenia. Oddziałuje to bezpośrednio na poziom ryzyka finansowego z powodu wyższych rat kapitałowych i odsetek. Wartością graniczną dla małych firm jest proporcja 3:1. Dla firm średnich i dużych wymogi są ostrzejsze – relacja 1:1²³⁴.

Uzupełnieniem wskaźnika zadłużenia kapitałów własnych jest wskaźnik przedstawiający relację zobowiązań długoterminowych do kapitałów własnych, czyli²³⁵:

Wskaźnik długoterminowego zadłużenia kapitałów własnych =

Zobowiązania długoterminowe są traktowane jako element kapitału stałego. Dlatego Duzy udział zobowiązań długoterminowych w kapitałach własnych łagodzi negatywne skutki zadłużenia przedsiębiorstwa. Oznacza to bowiem niski udział zobowiązań bieżących. Za racjonalny poziom wskaźnika długoterminowego zadłużenia kapitałów własnych uważa się przedział od 0,5 do 1.

Przy ocenie poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa ważny jest udział zobowiązan długoterminowych w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa. Do oceny tej relacji wykorzystuje się następujące wskaźniki finansowe²³⁶:

• Wskaźnik zadłużenia długoterminowego;

• Wskaźnik struktury zobowiązań długoterminowych;

• Wskaźnik zadłuzenia aktywów trwałych.

Wskaźnik zadłużenia długoterminowego jest stosunkiem zobowiązań długoterminowych do ogółu aktywów przedsiębiorstwa. Wskaźnik ten wyraża się formułą:

Wskaźnik zadłużenia długoterminowego =

Wskaźnik zadłużenia długoterminowego jest uszczegółowieniem wskaźnika ogólnego zadłużenia. Jest pożądane, aby wskaźnik zadłużenia długoterminowego przybierał wartości niezbyt odbiegające od poziomu wskaźnika ogólnego zadłużenia.

Uzupełnieniem wskaźnika zadłużenia długoterminowego jest wskaźnik struktury zobowiązań długoterminowych. Wskaźnik ten jest zdefiniowany następująco:

Wskaźnik zadłużenia długoterminowego =

Wskaźnik powyższy informuje o udziale zobowiązań długoterminowych w całości zobowiązań przedsiębiorstwa. Dopełnieniem wskaźnika struktury zobowiązań długoterminowych jest wskaźnik struktury zobowiązań krótkoterminowych, który można zapisać, jako²³⁷:

Wskaźnik struktury zobowiązań krótkoterminowych =

Wskaźnik ten określa udział zobowiązań krótkoterminowych w całości zobowiązań przedsiębiorstwa.

Zobowiązania długoterminowe powinny mieć pokrycie głównie w aktywach trwałych. Dlatego do oceny poziomu zadłużenia długoterminowego wykozytsuje się wskaźnik zadłużenia aktywów trwałych. Wskaźnik ten jest stosunkiem zobowiązań długoterminowych do wartości netto aktywów trwałych, co wyraża zapis²³⁸:

Wskaźnik zadłużenia długoterminowego =

Wskaźnik ten informuje o stopniu zabezpieczenia zobowiązań długoterminowych przez środki trwałe netto lub ile razy wartość netto środków trwałych przewyższa wielkość długoterminowego kredytu. Wskaźnik ten jest szczególnie istotny dla przedsiębiorstw zagrożonych upadłością. Jeśli więc wartość wskaźnika jest wysoka, wówczas przedstawia on większą gwarancję zwrotu kredytu.

2.5 Analiza zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu zadłużenia

Poziom zadłużenia przedsiębiorstwa ma istotne znaczenie w przyznawaniu kredytów, Jednak ocena poziomu zadłużenia nie wystarcza. Przedsiębiorstwo musi mieć zdolność do obsługi długu, czyli terminowego regulowania zobowiązań odsetkowych i spłaty rat kredytu. W praktyce niekiedy przedsiębiorstwa zadłużone generują tak wysoki poziom niewielkiego udziału długu w strukturze źródeł finansowania takiej zdolności nie posiadają. Oceny zdolności przedsiębiorstwa do obsługi długu²³⁹. Do najważniejszych wskaźników wypłacalności zalicza się²⁴⁰:

• Wskaźnik pokrycia obsługi długu;

• Wskaźnik pokrycia zobowiązań odsetkowych;

• Wskaźnik pokrycia obsługi długu nadwyżką finansową.

Wskaźnik pokrycia obsługi długu, określany również mianem wskaźnika wiarygodności kredytowej, można obliczyć w dwóch wersjach, wykorzystując w liczniku zysk osiągnięty przed spłatą odsetek i opodatkowaniem bądź zysku netto, natomiast druga – zysk po otrąceniu tych dwóch wielkości. Pierwszą wersją tego wskaźnika zapisujemy następująco²⁴¹:

Wskaźnik pokrycia obsługi długu I =

Pierwsza wersja wskaźnika pokrycia obsługi długu informuje o tym, ile razy zysk brutto wraz z odsetkami pokrywa roczne raty kapitałowe powiększone o odsetki od kredytu przypadające w danym roku. Wysokość wskaźnika pokrycia długu jest w dużym stopniu uzależniona od kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Należy stwierdzić, że wysokość tego wskaźnika nie powinna być niższa od 1. Tak obliczony wskaźnik może być wykorzystany do porównań międzynarodowych w sytuacji zaciągania kredytu z międzynarodowych banków czy instytucji finansowych. Mogą one porównać zdolność do obsługi kredytu przedsiębiorstw z różnych krajów są zróżnicowane, wskaźniki oparte na zysku netto jest trudniej porównać²⁴².

Wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem

Wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem obliczany jest przez podzielenie sumy zysku przed opodatkowaniem plus odsetki przez kwotę odsetek^243:

WPZO =

Do ustalenia tego wskaźnika przyjmuje się zysk brutto, ponieważ odsetki płacone są kredytodawcy przed odprowadzeniem podatku dochodowego do budżetu.

Wskaźnik ten informuje nas ile razy odsetki płacone mieszczą się w zysku, jaki byłby osiągnięty przy sfinansowaniu całości majątku własnymi kapitałami.

Zadowalającym poziomem tego wskaźnika jest, jeśli utrzymuje się on w przedziale od 4 – 5, gdyż wówczas skala ryzyka finansowego przy udzieleniu spółce nowych kredytów mieści się w granicach dopuszczalnych. Przedsiębiorstwo będzie w stanie regulować odsetki również w przyszłości nawet w przypadku pewnego zmniejszania zysków^244.

Wskaźnik obsługi długu II

Wskaźnik obsługi długu uwzględnia nie tylko obciążenia przedsiębiorstwa z tytułu odsetek, ale również z tytułu spłaty raty kapitałowej. Liczony jest według formuły^245:

WOD = .

Do obliczania tego wskaźnika używa się zysku przed uwzględnieniem podatków i odsetek, czyli EBIT.

Wskaźnik obsługi długu mówi nam, w jakim stopniu zysk operacyjny przedsiębiorstwa mógłby ulec obniżeniu zanim przedsiębiorstwo nie będzie wstanie spłacić odsetek i raty kapitałowej od zaciągniętego długu.

Wskaźnik obsługi długu strumieniami pieniężnymi

Wskaźnik obsługi długu strumieniami pieniężnymi jest miarą ukazującą sposób, w jaki Cash Flow z działalności operacyjnej obliczany według uproszczonej formuły umożliwia spłacenie przez przedsiębiorstwo odsetek i raty kapitałowej od zaciągniętego długu²⁴⁶:

WODSP =

Jeśli wartość wskaźnika jest niższa od średniej branżowej, to przedsiębiorstwo może mieć kłopoty z otrzymaniem nowych kredytów.

4. Rozdzial IV – Ocena kondycji finansowej Cersanit S.A.

   1. Ogólna charakterystyka Cersanit S.A.

      1. Struktura i forma organizacyjno – prawna

      2. Przedmiot działalności spółki

   2. Wstępna analiza sprawozdań finansowych Cersanit S.A. za lata 2008 – 2010

1. Analiza dynamiki i struktury aktywów

2. Analiza dynamiki i struktury pasywów

3. Analiza dynamiki i struktury rachunku zysków i strat

4. Analiza sprawozdania z przepływów pieniężnych

1. Analiza wskaźnikowa Cersanit S.A.

   1. Wskaźnikowa ocena płynności finansowej

Wartości wskaźników płynności badanej Spółki w rozpatrywanym okresie przedstawiono w tabeli 9.

Tabela 9. Analiza płynności finansowej spółki akcyjnej "Ceresit" za lata 2008 – 2010 (%)
Wskaźniki	Stan na 31.12.
	2008	2009	2010
Wskaźnik bieżącej płynności	0,86	0,77	0,85
Wskaźnik szybkiej płynności	0,86	0,77	0,85
Wskaźnik płynności gotówkowej	0,19	0,04	0,03

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Wskaźniki płynności finansowej w badanych latach 2008 – 2010 wykazywały tendencję niewielko spadkową, ale poprawiając tym samym z roku na rok płynność finansową przedsiębiorstwa oraz zmniejszając ryzyko związane z obsługą zadłużenia. Zarówno wskaźnik płynności bieżącej, jak i płynności przyspieszonej mieszczą się w ustalonych ogólnie granicach przedziału, co zasługuje na pozytywną ocenę bieżącej sytuacji finansowej Spółki. Wskaźnik płynności bieżącej wynosił w 2010 roku 0,85(wzrósł w porównaniu do roku 2009 o 0,09%) – oznacza to, że majątkiem obrotowym firma jest w stanie zapłacić całość swoich zobowiązań bieżących. W roku 2008, wskaźnik ten uległ spadkowi i wynosił 0,77 – a więc spadł o 0,09% w stosunku do roku poprzedniego, zmniejszając tym samym możliwości obsługi zadłużenia. Wskaźnik płynności przyspieszonej wynosił w 2008 roku 0,77 (spadek o 0,09% w stosunku do roku 2009), a w 2010 roku 0,85(spadek o 0,09% w stosunku do roku 2010); mimo, iż kształtują się one blisko ustalonej dolnej granicy wskaźnika, to nie budzą zastrzeżeń w możliwościach płatniczych przedsiębiorstwa. Warto jednak zauważyć, że na płynności finansową firmy istotny wpływ mają zapasy. Porównanie wskaźnika płynności bieżącej ze wskaźnikiem płynności przyspieszonej wskazuje na stały poziom wpływu zapasów na płynność finansową. Wskaźnik środków pieniężnych (zdolności płatniczej) osiągnął w 2008 roku poziom 0,19%. Oznacza to, że środkami pieniężnymi Spółka jest w stanie zapłacić 0,19% długów bieżących, jednak kolejne lata pokazywały wielki spadek a tym samym mała zdolnośc spłaty zobowiązań.

Podsumowując można stwierdzić, że sytuacja finansowa spółki Cersanit S.A. w zakresie obsługi zadłużenia nie jest zagrożona i rokuje pozytywne efekty na przyszłość.

2. Wskaźnikowa ocena zadłużenia i obsługi długu

Przedstawione w niniejszym podrozdziale wskaźniki zostaną zastosowane do oceny poziomu zadłużenia przedsiębiorstwa Cersanit S.A, należą do nich:

• Wskaźnik ogólnego zadłużenia;

• Wskaźnik zadłużenia długoterminowego;

• Wskaźnik zadłużenia krótkoterminowego;

• Wskaźnik zadłużenia aktywów trwałych;

• Wskaźnik zadłużenia kapitału własnego.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia =

W 2008 r. = 74,86%

W 2009 r. = 81,59%

W 2010 r. = 79,63%

Na podstawie powyższych obliczeń, możemy zauważyć, iż sytuacja finansowa spółki jest niekorzystna, jej poziom zadłużenia jest bardzo wysoki, przekracza ono dopuszczalne normy. Już w 2008 roku poziom wskaźnika ogólnego długu wynosił 74,86 % i wzrósł w 2009 aż do 81, 59% . Taki wysoki wskaźnik ogólnego zadłużenia może być dla spółki dużym ryzykiem finansowym, związanym z koniecznością spłaty kredytów oraz z odsetkami. Również wartość wskaźnika wzrosła poprzez zwiększenie udziałów kapitałów obcych w finansowaniu majtku przedsiębiorstwa. W 2010 roku poziom wskaźnika dalej utrzymywał się wysoko wartość zadłużenia wynosiła prawie 80 %,, odnotowano niewielki spadek do roku poprzedniego.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Wskaźnik zadłużenia długoterminowego =

W 2008 r. = 25,04

W 2009 r. = 9,6

W 2010 r. = 7,55

Na podstawie powyższego wskaźnika, czyli zadłużenia długoterminowego przedsiębiorstwa, który przedstawiony został w latach 2008 – 2010 kształtował w 2008 na bardzo wysokim poziomie jednak w dalszych latach z roku na rok następuje spadek, że w 2010 roku wynosił 7,55. Taka sytuacja, która się wyklarowała uznaje się za sytuacje bezpieczną, ponieważ zadłużenie krótkoterminowe przewyższa zobowiązanie długoterminowe.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Wskaźnik struktury zobowiązań krótkoterminowych =

W 2008 r. = 0,69

W 2009 r. = 0,88

W 2010 r. = 0,90

Na podstawie powyższych wartości badanych okresów nastąpił wyraźny wzrost zobowiązań krótkoterminowych. Oznacza to, że jest to niekorzystna sytuacja, w której udział zobowiązań krótkoterminowych przewyższa udział zobowiązań długoterminowych, ponieważ udział zobowiązań krótkoterminowych powinien być niższy ze względu na to ze zobowiązania te są szybciej wymagalne i musza być w krótkim okresie spłacone. A taka sytuacja, jaka występuje w spółce mówi o tym, iż firma nie radzi sobie w krótkim okresie czasowym na spłatę długu a przy tym obniża swoja zdolność kredytową.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Wskaźnik zadłużenia aktywów trwałych =

W 2008 r. = 0,47

W 2009 r. = 0,22

W 2010 r. = 0,18

Na podstawie powyższego wskaźnika stwierdzono, iż stopień zabezpieczenia zobowiązań długoterminowych w aktywach trwałych przedsiębiorstwa sygnalizuje o długookresowym bezpieczeństwu przedsiębiorstwa tzn. że firma jest zdolna do spłaty swoich zobowiązań. W roku 2008 wskaźnik zadłużenia aktywów trwałych wynosił 0,47, gdzie nastąpił spadek w 2009 roku na 0,22 i w 2010 roku na 0,18. Wskaźnik ten ma duże znaczenie w naszej spółce, ponieważ wskaźnik ogólnego zadłużenia jest wysoki, stopień zabezpieczenia zobowiązań powinien zabezpieczony aktywami trwałymi.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Wskaźnik zadłużenia kapitału własnemu =

W 2008 r. = 2,98

W 2009 r. = 4,43

W 2010 r. = 3,91

W ciągu badanych lat od 2008, gdzie wskaźnik zadłużenia kapitału własnego wynosił 2,98 % nastąpił wyraźny wzrost poziomu zadłużenia kapitału własnego na 4,43 % w 2009 roku oraz nie wielki spadek w 2010 roku na 3,91. Z jednej strony bowiem, im wyższy w podmiocie kapitał obcy, tym większe generuje koszty finansowe, obniżając wynik finansowy oraz zwiększając prawdopodobieństwo kłopotów z wypłacalnością. Z drugiej jednak strony, przedsiębiorstwo wykorzystując dźwignię finansową może rozwijać się znacznie szybciej niż przy wykorzystaniu jedynie kapitałów własnych, generując dodatkowe zyski znacznie przewyższające koszty obsługi długu i dobrze to widać na przykładzie Spółki.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Wskaźniki charakteryzujące poziom zadłużenia spółki i możliwości jego spłaty informują głównie o wykorzystaniu kredytu bankowego i zakresie korzystania z tego źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstwa. W firmach polskich mały jest dotychczasowy zakres korzystania z innych niż kredyt zobowiązań długoterminowych. Wskaźniki zadłużenia, zdolności obsługu długu i plynności finansowej określają krótko- i długoterminową wiarygodność przedsiębiorstwa.

3. Wskaźnikowa ocena efektywności aktywów

Przy analizie sprawności działań posłużono się wskaźnikami następującymi wskaźnikami gdzie szerzej omówiono je w tabeli 10:

1. rotacji zapasów,

2. rotacji należności,

3. efektywności wykorzystania majątku trwałego,

4. efektywności wykorzystania majątku ogółem.

Tabela 10. Wskaźniki sprawności działania spółki Ceresit S.A. za lata 2008 - 2010 (w razach)
Wyszczególnienie	2008	2009	2010
Wskaźnik obrotowości majątku	1,3	0,65	0,62
Wskaźnik obrotowości majątku trwałego	1,3	1,46	1,45
Wskaźnik obrotowości majątku obrotowego	1,47	1,17	1,08
Wskaźnik rotacji zapasów	2354	248,32	2807
Wskaźnik rotacji należności	2,77	2,21	2,35
Wskaźnik rotacji kapitału	0,69	0,65	0,62
Wskaźnik rotacji kapitału własnego	3,38	3,53	2,47
Wskaźnik rotacji zobowiązań	0,87	0,80	0,83
Wskaźnik rotacji zobowiązań krótkoterminowych	1,26	0,90	0,92

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Na wykresie 5 zaprezentowano wskaźniki rotacji aktywów spółki Ceresit S.A. za lata 2008 - 2010 (w razach). W ciągu ostatnich lat nastąpił spadek ogólnego wskaźnika rotacji aktywów, co może świadczyć o obniżeniu efektywności wykorzystania całości aktywów przedsiębiorstwa. W okresie tym wzrosła efektywność wykorzystania aktywów trwałych przy jednoczesnym obniżeniu efektywności wykorzystania aktywów obrotowych. Spadek wartości wskaźnika rotacji aktywów obrotowych był niewiele większy od wzrostu wartości wskaźnika rotacji aktywów trwałych. Skutkiem tego był spadek wartości ogólnego wskaźnika rotacji aktywów. Wielkość wskaźnika rotacji aktywów w 2008 roku wynosiła 1,3, przy czym w 2009 spadła o 0,65 punkta na 0,65, a w ostatnim okresie zanotował niewielki spadek na 0,62 (o 0,03). W 2008 roku poziom wskaźnika oborowości majątku wynosił 1,47 w 2009 i 2010 roku nastpil spadek do 1,08, spowodowany był gorszą, co roku efektywnością wykorzystania majątku całego.

Im wyższa wartość wskaźnika rotacji zapasów, tym krótszy cykl obrotu zapasami, a więc również mniejszy ich koszt utrzymania Przyglądając się wskaźnikowi rotacji zapasów, zauważyć można, iż w 2009 roku, jego wielkość spadła znacząco z 2354 na 248,32. Świadczy to o pogorszeniu się efektywności gospodarowania zapasami, co pociąga za sobą nadwyżkę kosztów magazynowania i zatrzymanie kapitału obrotowego zaangażowanego w zapasach. Korzystną tendencję zmian w gospodarce magazynowej, zwłaszcza w latach 2008 – 2010, potwierdza także wskaźnik cyklu obrotu zapasami w dniach, który w porównaniu do roku 2003 uległ skróceniu o 2 dni (1,92).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Analiza wskaźnika rotacji należności wykazuje tendencję spadkową, ale mimo wszystko przyjmuje ona wysokie wartości ( 2,77 w 2008 roku) i z tego względu spółka skutecznie ściąga swoje należności. W 2009 roku nastąpił nie wielki spadek należności doszło do zmniejszenia się ilości stanu należności o 0,56 punktów na 2,21 razy w porównaniu do okresu poprzedniego, do czego przyczynił się głównie szybki wzrost stanu należności tzn., że przedsiębiorstwo zbyt długo kredytuje swoich odbiorców i tym samym zamraża należności w środkach pieniężnych, a przy tym spada przychód ze sprzedaży. Sytuacje w kolejnym roku poprawiają należności o 0,14 punkta, niewielki wzrost należności dało to przyspieszenie obrotu należności, ściąganie swoich należności.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Na podstawie danych z tabeli 10 obliczono poszczególne wskaźniki rotacji kapitałów wyrażone w razach, gdzie ujęto je na wykresie 8. Z przedstawionych obliczeń wynika, iż wartości prawie wszystkich wskaźników rotacji kapitałów utrzymywały się na tym samym poziomie z niewielkimi spadkami i wzrostami. W przypadku wskaźników rotacji kapitału własnego i kapitału i kapitału obrotowego należy to uznać za tendencję niekorzystną. Natomiast spadek poziomu wskaźników rotacji zobowiązań, a szczególności wskaźnika rotacji zobowiązań krótkoterminowych, z punktu widzenia kredytodawcy niekorzystny. Nastąpiła, bowiem poprawa zdolności przedsiębiorstwa do uzyskania kredytu krótkoterminowego. Jedynie niewielki przyrost odnotowano w przypadku wskaźnika rotacji kapitału własnego, co jest zjawiskiem pozytywnym.

4. Wskaźnikowa ocena rentowności

W latach 20089 -2010 rentowność spółki „Cersanit” Spółki przynosiła straty, ale także zyski, które w kolejnych latach były pokrywane kapitałem zapasowym. Na podstawie niżej wymienionych wzorów dokonano analizę obliczeń wskaźników rentowności przedsiębiorstwa:

• Wskaźnik rentowności aktywów,

• Wskaźnik rentowności sprzedaży,

• Wskaźnik rentowności kapitału własnego.

Wskaźnik rentowności aktywów

ROA = * 100 %

W 2008 r. = 1,59 %

W 2009 r. = - 2,02 %

W 2010r. = 1,25 %

Wskaźnik rentowności majątku brutto = * 100 %

W 2008 r. = 1,65 %

W 2009 r. = - 2 %

W 2010r. = 1,58 %

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Wskaźniki rentowności majątku informują jak efektywnie przedsiębiorstwo zarządza swoim majątkiem. Z przedstawionych wyników obliczeń zinterpretowano wartości wskaźników netto aktywów, gdzie przedsiębiorstwo osiągnęło zysk we wszystkich kategoriach wyniku finansowego. Jednak kryzys, jaki wystąpił od 2007 a najbardziej odczuwalny był w 2009, tak również spółka Cersanit S.A. odczuła go na swoim rachunku zysków i strat, czyli zysku netto, w 2009 roku przyjmował wartości ujemne tak też w badanych wskaźnikach rentowności wystąpiły ujemne wartości – 2 %. Wartości wskaźnika rentowności aktywów w poszczególnych latach, dzięki korzystnego trendu, są satysfakcjonujące i świadczą o pełnym efektywnym wykorzystaniu majątku spółki, widać to na wykresie 3.3

Wskaźnik rentowności sprzedaży

Wskaźnik rentowności netto sprzedaży = x 100

W 2008 r. = 2,31

W 2009 r. = -3,11

W 2010 r. = 2,01

Wskaźnik rentowności brutto sprzedaży = x 100

W 2008 r. = 2,39

W 2009 r. = - 3,1

W 2010 r. = 2,54

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Na wykresie 2 zaprezentowano obliczenia wskaźnika rentowności netto sprzedaży jak również wskaźnik rentowności gospodarczej sprzedaży, gdzie w roku 2008 wskaźnik rentowności netto przyjął wartość 2,31. Oznacza to, że wartość tego wskaźnika w danym roku z jednej złotówki przychodów osiągnięto zysk netto w wysokości 2,31 gr. Innymi słowy zysk netto stanowił 2,31 %. Jednak wyniku kryzysu gospodarczego spółka Ceresit S.A. osiągnęła stratę w obydwu wskaźnikach na tych samych poziomach – 3,11 % jednak to nie miało dużego wpływu na saldo wyników nadzwyczajnych. Rok 2010 okazał się niewielkim spadkiem w porównaniu do roku 2008, a dużym wzrostem w porównaniu z rokiem poprzedni w oby dwu wskaźnikach.

Wskaźnik rentowności netto kapitału własnego

ROE = * 100

W 2008 r. = 7,83

W 2009 r. = - 10,96

W 2010 r. = 5

Wskaźnik rentowności kapitału podstawowego = * 100

W 2008 r. = 8,08

W 2009 r. = - 10,58

W 2010 r. = 6,27

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych Cersanit 2009 - 2011

Rentowność kapitałów własnych w 2008 roku wynosiła 7,83 %, w następnym roku uległo ono znacznemu pogorszeniu, spadkowi aż do – 10,96 %, świadczy to o coraz gorszym wykorzystania kapitałów spółki, przyczyn takiego stanu można się doszukiwać w spadku rentowności sprzedaży, jak i rentowności majątku w danym roku gdzie wystąpił kryzys na świecie. Jednak sytuacja polepszyła się w roku 2010 wzrost na 2,01 %. Wskaźnik rentowności brutto kapitału własnego w roku 2008 przyjął największe wartości 8,08 %, co oznaczało, że w roku 2008 z jednej złotówki kapitału wniesionego przez właścicieli jednostki osiągnięto 8,08 gr zysku brutto, również w roku 2010 wskaźnik ukształtował się na pozomie 6,27 %.

1^ E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, PWE, Warszawa 2008, s. 32.

2^ T. Dudycz, S. Wrzostek, Analiza finansowa. Problemy metodyczne w ujęciu praktycznym, AE, Wrocław 2003, s. 9.

3^ B. Pomykalska, P. Pomykalski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 15.

4^ L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2002, s. 10.

5^ T. Dudycz, S. Wrzostek, Analiza finansowa…., op. cit., s. 12.

6^ M. Sierpinska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standartów światowych, PWN, Warszawa 2005, s. 12.

7^ W. Gabrusewicz, Podstawy…,op., cit., PWE, Warszawa 2005, s. 18 – 19.

8^ B. Pomykalska, P. Pomykalski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 16.

9^ L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2002, s. 9.

10^ T. Siudek, Analiza finansowa podmiotów gospodarczych, SGGW, Warszawa 2004, s. 156.

11^ W. Gabrusewicz, Podstawy…,op., cit., PWE, Warszawa 2005, s. 21.

12^ Ibidem, s. 25

13^ T. Waśniewski, W Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, FRR w Polsce, Waszawa 2002, s, 17.

14^ L. Kopczyńska, Znaczenie analizy finansowej w procesie zarządzania przedsiębiorstwem, B. Wawrzyńczak-Jędryka [red.],Rachunkowość: rachunkowość i sprawozdawczość finansowa. T. 2, Sprawozdania finansowe i ich analiza, ABC, Warszawa 2006, s. 482.

15^ W. Gabrusewicz, Podstawy…,op., cit., PWE, Warszawa 2005, s. 26.

16^ L. Kopczyńska, Znaczenie analizy…, op. cit., s. 484.

17^ L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniwski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, AE we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 21.

18^ Cebrowska, Analiza finansowa [w:], T. Cebrowska (red.), Rachunkowość finansowa i podatkowa, PWN, Warszawa 2006, s. 688.

19^ L. Bednarski, Analiza finansowa…, op. cit., s. 32

20^ Ibidem, s. 32.

21^ Z. Leszczyński, A. Skowronek – Mielczarek, Analiza ekonomiczno - finansowa spółki, PWE, Warszawa 2004, s. 19

22^ Tamże, 20.

23^ W. Gabrusewicz, Analiza…, op. cit., s. 34.

24^ L. Kopczyńska, Znaczenie analizy…, op. cit., s. 485.

25^ L. Bednarski, Analiza finansowa…, op. cit., s. 34.

26^ T. Cebrowska, Analiza finansowa [w:], T. Cebrowska (red.), Rachunkowość…,op.cit, s. 689.

27^ W. Gabrusewicz, Analiza…, op. cit., s. 35.

28^ M. Sierpinska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa…, op. cit., s. 17.

29^ W. Gabrusewicz, Analiza…, op. cit., s. 28.

30^ Ibidem, s. 29.

31^ Ibidem s. 30.

32^ T. Siudek, Analiza finansowa…, op. cit., s. 158.

33^ Ibidem.

34^ L. Kopczyńska, Znaczenie analizy…, op. cit., s. 483.

35^ Ibidem.

36^ M. Sierpinska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa…, op. cit., s. 21.

37^ W. Gabrusewicz, Analiza…, op. cit., s. 31.

38^ T. Siudek, Analiza finansowa…, op. cit., s. 159.

39^ W. Gabrusewicz, Analiza…, op. cit., s. 32.

40^ Ibidem.

41^ M. Sierpinska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa…, op. cit., s. 19 – 20.

42^ J. Duraj, Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1993, s. 14.

43^ M. Gmytrasiewicz (red.), Encyklopedia rachunkowości, LexisNexis, Warszawa 2005, s. 32.

44^ E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, PWE, Warszawa 2008, s. 45.

45^ W. Gabrusewicz, Podstawy…, op. cit., s. 36.

46^ L. Kopczyńska, Znaczenie analizy finansowej w procesie zarządzania przedsiębiorstwem, B. Wawrzyńczak-Jędryka [red.],Rachunkowość: rachunkowość i sprawozdawczość finansowa. T. 2, Sprawozdania finansowe i ich analiza, ABC, Warszawa 2006, s. 487.

47^ W. Gabrusewicz, Podstawy…, op. cit., s. 37.

48^ T. Cebrowska red., Rachunkowość finansowa i podatkowa, PWN, Warszawa 2006, s. 664.

49^ W. Gabrusewicz, Podstawy…, op. cit., s. 37.

50^ C. Cebrowska (red.), Rachunkowość…, op. cit., s. 684.

51^ W. Gabrusewicz, Podstawy…, op. cit., s. 37.

52^ B. Micherda (red.), Sprawozdania finansowe i ich analiza. Analiza finansowa, Stowarzyszenie

Księgowych w Polsce, Warszawa 2005, s. 28.

53^ M Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2005, s. 23.

54^ C. Cebrowska (red.), Rachunkowość…, op. cit., s. 684.

55^ L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie. PWE, Warszawa, s. 21.

56^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 47.

57^ T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, FRR w Polsce, Warszawa 2002, 24.

58^ W. Gabrusewicz, Podstawy…, op. cit., s. 40 - 41.

59^ B. Micherda, Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, PWN, Warszawa 2007, s. 264

60^E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 46.

61^ T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka…, op. cit., s. 38.

62^ W. Gabrusewicz, Podstawy…, op. cit., s. 51

63^ Ibidem.

64^ Ibidem, s.31.

65^ W. Gabrusewicz, Podstawy…, op. cit., s. 53.

66^ M. Sierpińska T. Jachna opt. cit., s. 40.

67^ L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Werty, „Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa”, PWN, Warszawa 1996r., wydanie 3.

68^ M. Sierpińska T. Jachna opt. cit., s. 40.

69^ W. Gabrusewicz, Podstawy… op. cit., s. 53.

70^ Ibidem, s. 57.

71^ T. Waśniewski, W. Skoczylas opt. cit., s. 52.

72^ D. Krzywda, Sprawozdanie finansowe jako produkt rachunkowości [w:] B. Micherda (red.), Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa 2007, s. 232.

73^ T. Cebrowska, Analiza finansowa [w:], T. Cebrowska (red.), Rachunkowość finansowa i podatkowa, PWN, Warszawa 2006, s. 694.

74^ G. Gołębiowski, A. Tłaczała, Analiza ekonomiczno-finansowa w ujęciu praktycznym, Difin, Warszawa, 2007, s. 11.

75^ E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, PWE, Warszawa 2008, s.26.

76^ MSR 7, Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczośći Finansowej 2004, IASC, London 2004, tom I, s. 710.

77^ K. Sawicki (red.), Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw według polskiego prawa bilansowego oraz Dyrektyw UE i MSR/MSSF, „Expert” Wydawnictwo i doradztwo z zakresu rachunkowości i finansów S.C., Wrocław 2008, s. 333.

78^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 11.

79^ G.K. Świderska (red.), Sprawozdanie finansowe bez tajemnic, Diffin, Warszawa 2003, s. 9.

80^ D. Krzywda, Sprawozdanie finansowe jako produkt rachunkowości, Micherda B. (red.), Podstawy Rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, PWN, Warszawa 2006, s. 236, 237.

81^ K. Czubakowska (red.), Rachunkowość w biznesie, PWE, Warszawa 2065, s. 25.

82^ H. Kurek , H. Zielińska, Funkcje i zasady współczesnej rachunkowości, arykuł, http://janek.uek.krakow.pl/~zkrach/pobranie.htm (20.11.2011)

83^ K. Sawicki (red.), Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw według polskiego prawa bilansowego oraz Dyrektyw UE i MSR/MSSF, „Expert” Wydawnictwo i doradztwo z zakresu rachunkowości i finansów S.C., Wrocław 2008, s. 21.

84^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 4 ust 1.

85^ I. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość…, op. cit., s. 23.

86^Ibidem, s.24.

87^ E. Nowak, Analiza.., op. cit., s. 14.

88^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 53 ust. 1.

89^ I. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa…, op. cit., s. 469.

90^ A. Kamańska, J. Fluksiak, H. Rosiak, A. Skórzewski, K. Stępień, H. Szewczuk, F. Wala, Sprawozdania finansowe wg znowelizowanej ustawy o rachunkowości, Finans – Sevice Zespół Doradców Finansowo – Księgowych Sp. z.o.o., s. 23.

91^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 68.

92^ Z. Messer, J. Pfaff, Rachunkowość finansowa, cz. I., Podstawy rachunkowości, Stowrzyszenie Ksiegowych w Polsce, Warszawa 2007, s.

93^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 70 ust. 2.

94^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 17.

95^K. Krzywda, Sprawozanie finansowe jako produkt rachunkowości jednostki gospodarczej Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni Folia Oeconomica Bochniensia nr 1/2003, s. 45.

96^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 45 ust. 5.

97^ A. Rutkowski, Zarządzanie finansowami, PWE, warszawa 2007, s. 20.

98^

99^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 46 ust. 5.

100^ E. Rodosiński, Wprowadzenie do sprawozdawczości, analizy i informatyki finansowej, PWN, Warszawa 2010, s. 52.

101^ W. Dębski, Teoretyczne i praktyczne aspekty zarządzania finansami przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2005, s. 42.

102^ Ibidem.

103^ W. Gabrusewicz, Z. Kołaczyk, Bilans – wartość poznawcza i analityczna, Difin, Warszawa 2005, s. 25.

104^ A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość finansowa - wybrane zagadnienia, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 27.

105^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 3 ust. 1 pkt 12.

106^ K. Krzywda, Sprawozdanie finansowe jako produkt rachunkowości jednostki gospodarcze,  Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni Folia Oeconomica Bochniensia nr 1/2003, s. 48.

107^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 3 ust. 1 pkt. 13.

108^ B.Gierusz, Podręcznik samodzielnej nauki księgowania, ODDiK, Gdańsk 2008, s. 21.

109^ E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, PWE, Warszawa 2008, s. 77.

110^ Ibidem.

111^ W. Nastaj, Podstawy rachunkowosci finansowej, WSTiH w Gdansku, Gdańsk 2006, s. 24.

112^ E. Nowak, Analiza sprawozdań finansowych, PWE, Warszawa 2008, s. 78.

113^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 3 ust. 1 pkt 18.

114^ W. Nastaj, Podstawy rachunkowosci…, op. cit., s. 25.

115^ Ibidem, art. 3 ust. 1 pkt 17.

116^ W. Nastaj, Podstawy rachunkowosci…, op. cit., s. 25.

117^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 3 pkt 29.

118^ K. Winiarskiej (red.), Podstawy rachunkowości, Oficyna, Warszawa 2010, s. 57, 242.

119^ Z. Messner, Podstawy rachunkowości , WAE im. Karola Adamickiego, Katowice 2003, s. 49.

120^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 3 ust.1 pkt 21.

121^ Ibidem, art. 3 ust 1 pkt. 20.

122^ H. Soczówka, Bilans jako statyczny rachunek majątku i kapitału,[ w:] B. Micherda (red.), Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa 2007, s. 88.

123^ Ibidem, art. 3 ust 1 pkt. 22

124^ E. Rodosiński, Wprowadzenie..., op.cit., PWN, Warszawa 2010, s. 330.

125^ G. Gołębiowski, A. Tłaczała, Analiza ekonomiczno-finansowa w ujęciu praktycznym, Difin, Warszawa 2008, s. 50.

126^ T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka…, op. cit., s. 129.

127^ T. Cebrowska, Analiza finansowa…, op. cit., s. 696.

128^ E. Rodosiński, Wprowadzenie..., op.cit., PWN, Warszawa 2010, s. 333.

129^ Ibidem.

130^ Ibidem.

131^T. Cebrowska, Analiza finansowa…, op. cit., s. 696.

132^K. Sawicki (red.), Polityka bilansowa i analiza finansowa. Nowoczesne instrumenty zarządzania firmą, AE we Wrocławiu, Wrocław 2002, s. 122.

133^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena…, op. cit., s. 76.

134^ W. Gabrusewicz, Podstawy analizy…, op. cit., s. 123.

135^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena…, op. cit., s. 80-81.

136^ W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, PWE, Warszawa 2005, s. 64 – 65.

137^ W. Dębski, Teoretyczne i praktyczne..., op. cit., PWN, Warszawa 2005, s. 50.

138^G. Gołębiowski, A. Tłaczała, Analiza ekonomiczno-finansowa, op. cit., s. 53.

139^ M. Jerzemowska (red.), Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2006, s. 80.

140^ M. Wojas, Wykorzystanie analitycznej funkcji wspólczesnej rachunkowości [w.] B Micherda (red.), Podstawy rachunkowości…, op. cit., s. 274.

141^ Ibidem, s. 275.

142^ E. Rodosiński, Wprowadzenie do sprawozdawczości..., op. cit., s. 337

143^ W. Dębski, Teoretyczne i praktyczne..., op. cit., PWN, Warszawa 2005, s. 46.

144^ Ibidem.

145^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standartów światowych, PWN, Warszawa 2005, s. 71.

146^T. Cebrowska, Analiza finansowa [w:], T. Cebrowska (red.), Rachunkowość finansowa i podatkowa,Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 694.

147^ E. Rodosiński, Wprowadzenie do sprawozdawczości, analizy i informatyki finansowej, PWN, Warszawa 2010, s. 346.

148^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standartów światowych, PWN, Warszawa 2005, s. s. 73.

149^ E. Nowak

150^ W. gabrusewicz

151^ I. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa…, op. cit., s. 259-260.

152^ E. Nowak, Rachunkowość…, op. cit., s. 211.

153^ W. Gabrusewicz, M. Remlein, Sprawozdanie finansowe przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 121.

154^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 3 pkt.30.

155^ Ibidem, art. 3 pkt.31.

156^ Ibidem, art. 47 ust 1.

157^ D. Krzywda, Sprawozdanie finansowe…, op. cit., s. 241.

158^ Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, op. cit., art. 42 ust. 1.

159^ B. Gierusz, Podręcznik…, op. cit., s. 124.

160^ I. Olchowicz, A.Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa…, op. cit., s. 26.

161^ Z. Messer, J. Pfaff , Rachunkowość…, op. cit, s. 252.

162^ E. Nowak, Rachunkowość…, op. cit., s. 215.

163^ E. Nowak, A. Kaszuba-Perz (red.), Rachunkowość…,op. cit., s. 30.

164^ M. Gmytrasiewicz (red.), Encyklopedia rachunkowości, Wydawnictwo Pawnicze LexisNexis, Warszawa 2005, s. 42.

165^ M. Jerzemowska (red.), Analiza ekonomiczna…, op. cit., s. 88-89.

166^ L. Bednarski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 70.

167^ M. Sierpińska, T.Jachna, Ocena…, op. cit., s. 102.

168^ M. Wojas, Wykorzystanie analitycznej funkcji wspólczesnej rachunkowości, [w.], B. Micherda (red.), Podstawy rachunkowości…, op. cit., s. 282

169^ L. Bednarski, Analiza …,op. cit., s. 96.

170^ Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek, Analiza ekonomiczno- finansowa firmy, PWE, Warszawa 2004, s. 105.

171^ Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie przyjęcia krajowego standardu rachunkowości nr 1 Rachunek przepływów pieniężnych, Dz. Urz. Min. Fin. z 2003, nr 12, poz. 69, art. 1.

172^ W. Gabrusewicz, M. Remlein, Sprawozdanie…, op. cit., s. 155.

173^ Ibidem, s. 156.

174^ Ibidem, art. 48b ust. 3.

175^ E. Śnieżek, Rachunek przepływów pieniężnych, ODDiK, Gdańsk 2004, s. 15.

176^ E. Nowak, Rachunkowość…, op. cit., s. 271.

177^ I. Olchowicz, I. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa…, op. cit., s. 401 – 405.

178^ Z. Leszczyński, A. Skowronek-Mielczarek, Analiza…, op. cit., s. 137.

179^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 203.

180^ T. Siudek, Analiza…, op. cit., s. 187.

181^ T. Dudycz, Analiza finansowa, WAE, Wrocław 2000, s.39

182^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 204.

183^ L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniwski, B. Wersty, Analiza…, op. cit., s. 37.

184^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena…, op. cit., s. 146 – 147.

185^ L. Bednarski, Analiza …, op. cit., s. 80.

186^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 206.

187^ M. Jerzemowska (red.), Analiza…, op. cit., s. 138.

188^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena…, op. cit., s. 148 – 149.

189^ J. Sieprawska, Rachunek przepływów pieniężnych jako podstawa oceny płynności finansowej przedsiębiorstwa i szacowania jego wartości dochodowej, Zeszyt Naukowy 7, WSZiB w Krakowie, Kraków 2008, s. 116.

190^ K. Sawicki (red.), Rachunkowość finansowa, PWE, Warszawa 2004, s. 52.

191^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 146.

192^ W. Gabrusewicz, Analiza…, op. cit., s. 261.

193^ J. Sieprawska, Rachunek przepływów…, op. cit., s. 117.

194^ W. Gabrusewicz, Analiza…, op. cit., s. 262 - 263.

195^ M. Jerzemowska (red.), Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa, 2006, s. 285.

196^ T. Dudycz, S. Wrzostek, Analiza finansowa…, op. cit., s. 129.

197^ W. Gabrusewicz, Analiza…, op. cit., s. 231 – 232.

198^ L. Bednarski, Analiza …, op. cit., s. 100.

199^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 184.

200^ W. Gabrusewicz, Podstawy…, op. cit., s. 233.

201^ Ibidem

202^ M. Jerzemowska (red.), Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa, 2006, s. 287.

203^ B. Pomykalska, P. Pomykalski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2007, s. 97.

204^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena…, op. cit., s. 200.

205^ W. Gabrusewicz, Analiza finansowa…, op. cit., s. 234.

206^ L. Bednarski, Analiza …, op. cit., s. 108-110.

207^ Z. Leszczyński., A. Skowronek-Mielczarek, Analiza..., op. cit., s. 143.

208^ Z. Leszczyński, A. Skowronek –Mielczarek, Analiza…, op. cit., s. 127.

209^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena…, op. cit., s. 177.

210^ Tamże, s. 207.

211^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 216.

212^ W. Gabrusewicz, Podstawy analizy…., op. cit., s. 266.

213^ Z. Leszczyński, A. Skowronek –Mielczarek, Analiza…, op. cit., s. 128.

214^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 217.

215^ W. Gabrusewicz, Podstawy analizy…., op. cit., s. 268.

216^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena…, op. cit., s. 184.

217^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 219.

218^ W. Gabrusewicz, Podstawy analizy…., op. cit., s. 269.

219^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 217.

220^ W. Gabrusewicz, Podstawy analizy…., op. cit., s. 264.

221^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa.., op. cit., s. 98.

222^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 218.

223^ Ibidem.

224^ Ibidem.

225^ W. Gabrusewicz, Podstawy analizy…., op. cit., s. 264.

226^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 232.

227^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa.., op. cit., s. 166.

228^ Ibidem, s. 271.

229^M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa.., op. cit., s. 167.

230^ Ibidem.

231^ Tamże, s. 168.

232^ Z. Leszczyński, A. Skowronek –Mielczarek, Analiza…, op. cit., s. 135.

233^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa…, op. cit., s. 90.

234^ Z. Leszczyński, A. Skowronek –Mielczarek, Analiza…, op. cit., s. 136.

235^ W. Gabrusewicz, Podstawy analizy…., op. cit., s. 274.

236^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 233.

237^ Ibidem.

238^ W. Gabrusewicz, Podstawy analizy…., op. cit., s. 275.

239^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa…, op. cit., s. 167.

240^ W. Gabrusewicz, Podstawy analizy…., op. cit., s. 275.

241^ Ibidem.

242^ M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa…, op. cit., s. 171.

243^ W. Bień, Ocena efektywności finansowej Spółek Prawa Handlowego, FINANS – SERVIS, Warszawa 1997, s. 74

244^ Ibidem, s. 74.

245^ E. Nowak, Analiza…, op. cit., s. 234.

246^ Ibidem.