Hyzop lekarski-Hyssopus officinalis, - Jasnotowate(Lamiaceae).

Surowiec: ziele.

Zawartość: sporo olejku eterycznego (do 1%), z którego wyodrębnić można m.in.: kamfen, pinen i cyneol, fitosterol, trójterpeny i flawonoidy^{[potrzebny przypis]}, stosowany jest w przemyśle perfumeryjnym i dodawany do likierów.

Świeże i suszone liście oraz kwiaty mają przyjemny zapach i gorzko korzenny smak; używane są jako przyprawa do sałat, dań mięsnych i jarzynowych zup.

W lecznictwie ludowym napar z ziela hyzopu zalecany jest jako środek wykrztuśny przy przewlekłym nieżycie oskrzeli, astmie oskrzelowej, schorzeniach przewodu pokarmowego, jako środek przyspieszający gojenie się ran, moczopędny, wiatropędny i pobudzający, napar używany do płukania gardła i przy nadmiernej potliwości.

Hyzop lekarski to wieloletnie zioło pochodzące z rodziny jasnotowatych, które swoim wyglądem przypomina niewielki półkrzew. Hyzop lekarski osiąga wysokość osiągającą nawet do 1m. Liście zioła są wąskie oraz spiczaste, łodygi sztywne, cienkie oraz wzniesione ku górze. Kwiaty zioła pojawiają się od lipca do października na szczytach wyprostowanych łodyg. Wyrastają one z kątów liści, są drobne, niepozorne, koloru od niebieskiego do fioletowo-niebieskiego. Pomimo tego, że hyzop lekarski pochodzi z regionów Morza Środziemnego, można go znaleźć prawie wszędzie. Hyzop lekarski to roślina, którą także można znaleźć w ogrodzie. Najczęściej rośnie wzdłuż dróg.

Podobnie jak większość ziół z rodziny miętowatych, hyzop lekarski zawiera dużo aromatycznych olejków eterycznych w swoich liściach, łodygach oraz kwiatach. Silny zapach zioła przyciąga pszczoły, które produkują słodko pachnący miód z zebranego nektaru. Natomiast wyciąg z hyzopa lekarskiego „użycza” swojego aromatu do produkcji wysokiej jakości wód kolońskich oraz likierów. Pomimo tego, że hyzop lekarski jest zbyt ostry w smaku dla współczesnych podniebień, Rzymianie lubili jego smak i sporządzali z zioła ziołowe wino. Średniowieczni mnisi również faworyzowali hyzop lekarski, i używali go do przyprawiania zup i sosów.

Z medycznego punku widzenia, hyzop lekarski jest głównie stosowany jako środek leczniczy w przypadku chorób układu oddechowego. Starożytni greccy lekarze – Hipokrates oraz Galen – rekomendowali stosowanie zioła w czasie zapalenia oskrzeli, jak również innych infekcji klatki piersiowej oraz gardła. W XVI i XVII wieku zielarze przepisywali preparaty sporządzone z hyzopa lekarskiego na ‘brzydki’ kaszel. Współcześni zielarze również wykorzystują zioło do leczenia kaszlu. Hyzop lekarski na przestrzeni czasu był również wykorzystywany do leczenia i innych dolegliwości zdrowotnych. Na przykład gorące opary z ziołowego odwaru były stosowane w leczeniu zapalenia ucha. Zmiażdżone liście zioła były wykorzystywane na wszelkiego rodzaju skaleczenia oraz siniaki. Napary z liści hyzopa lekarskiego były stosowane zewnętrznie, jako okłady na bóle reumatyczne.

Hyzop lekarski zawiera duże ilości cennego olejku aromatycznego, który daje roślinie zapach kamfory oraz smak goryczy. Olejek eteryczny jest składnikiem wielu likierów francuskich, szczególnie tych, które przypominają takie likiery, jak: Chartreuse czy Benedictine. Dzięki olejkowi eterycznemu zawartemu w hyzopie lekarskim, jest on także używany, przeważnie w postaci herbatki, w leczeniu kaszlu, przeziębienia, chrypki, gorączki czy bólu gardła. Herbatka ziołowa sporządzona z hyzopa lekarskiego z dodatkiem niewielkiej ilości miodu jest cennym i skutecznym środkiem wykrztuślnym (pomaga w rozrzedzeniu, jak również w wydaleniu flegmy).

Dzięki zawartości takich związków chemicznych, jak pinocamphone, isopinocamphone, alfa- oraz beta-pinene, camphene i alfa-terpinen, które razem tworzą około 70% olejku eterycznego, hyzop lekarski jest sensownym oraz skutecznym środkiem leczniczym w przypadku łagodnych podrażnień układu oddechowego, które towarzyszą zwykłemu przeziębieniu. Hyzop lekarski jest ogólnie rozpoznawanym ziołem, jako zioło bezpieczne. Nie odnotowano żadnych raportów mówiących o tym, że zioło zaszkodziło komuś. W Kalifornii zostały przeprowadzone badania, w czasie których grupa naukowców zidentyfikowała polisacharyd, który, w laboratoryjnych eksperymentach, hamował rozwój szczepu HIV-1.

Z drugiej jednak strony, wszystkie wzmianki o tym, że hyzop lekarski posiada właściwości leczenia skaleczeń oraz ran (nawet tych, które stały się przez zardzewiałe narzędzia rolnicze), ponieważ grzyb, który produkuje penicylinę rośnie na liściach zioła, jest trochę na wyrost. Rodzaje pędzlaków z rodziny Moniliaceae występują pośród najbardziej wszechobecnych grzybów i rosną wszędzie tam, gdzie jest wystarczająca wilgotność, pożywienie oraz odpowiednia temperatura. Jest mało prawdopodobne, aby nieliczne, rzadkie gruczołki występujące na liściach hyzopa lekarskiego produkowały znaczną ilość antybiotyku. Każde działanie antyseptyczne liści zioła zawdzięczamy przede wszystkim dużej zawartości olejków eterycznych.

Suszony lub świeży hyzop lekarski można dodawać do bukietów kwiatowych. Aromatyczne, suszone liście oraz kwiaty dodaje się do potpourris i pachnących saszetek.

SUROWCE LECZNICZE

Kwitnące wierzchołki, olejek eteryczny, części nadziemne.

ZASTOSOWANIE

Chociaż obecnie hyzop lekarski jest niedocenianym ziołem, jest on potencjalnie pożyteczny ze względu na swoje właściwości uspokajające oraz odżywcze. Hyzop lekarski wywiera pozytywne działanie w czasie, kiedy jest używany w leczeniu zapalenia oskrzeli oraz infkecji górnych dróg oddechowych, szczególnie tam, gdzie występuje nadmierna produkcja śluzu. Hyzop lekarski łagodnie wspomaga produkcję bardziej płynnego śluzu, a jednocześnie pobudza jego wydalanie. Ta połączona akcja zioła rozrzedza gęsty oraz zbity śluz. Hyzop lekarski może podrażniać błonę śluzową, dlatego też najlepiej podawać preparaty sporządzone z niego, jak tylko minie ‘najgorsze’ podczas przeziębienia. Jako środek uspokajający, hyzop lekarski jest pożyteczny w czasie astmy, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, zwłaszcza wtedy, gdy astma jest pogarszana przez zalegający śluz. Podobnie, jak wiekszość innych ziół z dużą zawartością silnych olejków eterycznych, hyzop lekarski łagodzi problemy układu trawienia i może być skutecznym środkiem leczniczym przeciwko niestrawności, kolce, wzdęciom czy gazom.

Kulinarne
Liście oraz kwiaty hyzopa lekarskiego mogą być używane do przyprawiania dań warzywnych, zup, sosów, marynat. Można nimi również faszerować mięso, drób, dodawać do sałatek (również do owocowych), które otrzymają odświeżający, miętowy smak. Zioła należy używać z umiarem, ponieważ jego smak jest dosyć silny. W celu spoprządzenia relaksującej herbatki ziołowej, należy zaparzyć 5 ml (1 łyżeczka) suszonych liści i/lub kwiatów hyzopa lekarskiego w 250 ml (1 szklanka) gotującej się wody. Posłodzić miodem do smaku. Jeśli taka herbatka będzie dla nas za mocna, hyzop lekarski można połączyć z miętą zieloną lub melisą lekarską.

Hyzop lekarski jest używany na skalę przemysłową do produkcji likierów, np. Benedictine oraz Chartreuse.

WYSTĘPOWANIE I UPRAWA

Hyzop lekarski pochodzi z obszarów Europy Południowej, obecnie rośnie dziko w krajach środziemnomorskich, szczególnie na Bałkanach i w Turcji. Zioło to rośnie dobrze w suchej, skalistej, wapiennej glebie, ale także będzie rosło w każdej lekkiej, dobrze drenowanej glebie. Chociaż hyzop lekarski nie jest wymagający co do gleby, w której rośnie, i będzie rósł w każdej złej glebie, należy zauważyć, że starsze rośliny będą wdzięczne za dodanie do gleby bogatej w azot odżywki każdego sezonu wiosennego. Rekomendowane pH dla hyzopa lekarskiego waha się w granicy 5.0 do 7.5.

Hyzop lekarski preferuje stanowiska słoneczne, nie mniej jednak będzie rósł także w miejscach z częściowym cieniem. Zioło rozmnaża się z łatwością z nasion. Nasiona powinny być sadzone na zewnątrz kilka tygodni przed datą ostatnich wiosennych przymrozków. Nasiona należy sadzić na głębokość nie większą niż 1 cm. Młode roślinki zwykle wschodzą w ciągu 2 – 3 tygodni, chociaż niektóre nasiona mogą pozostać uśpione na kilka miesięcy.

Hyzop lekarski może być również rozmnażany poprzez jego młode odnóżki wzięte późną wiosną lub wczesną jesienią, jak również przez podział korzenia, co się odbywa wczesną wiosną lub późnym latem.

Rośliny powinny być oddalone od siebie na około 30 cm. Żeby zachęcić roślinę do bujnego i zdrowego wzrostu należy ucinać łodygi tuż przy ziemi każdego roku, na jesieni lub na wiosnę. Co 3 – 4 lata rośliny należy wyrzucić lub podzielić i posadzić na nowo. Rośliny, które rosną bez wykonywania takiego procesu stają się drzewiaste i produkują mniej liści. Hyzop lekarski to zioło raczej odporne na owady szkodniki oraz choroby roślinne. Nie mniej jednak hyzop lekarski jest podatny na gnicie korzeni na glebach bardzo mokrych.

SKŁADNIKI

Hyzop lekarski zawiera terpeny (marubiin), olejki eteryczne (składające się głównie z kamfory, fitosterolu, cyneolu, fitosterolu, trójterpenów, pinen), flawonoidy, hyssopin, pinocarriphone, żywice oraz garbniki. Marubiin jest związkiem chemicznym posiadającym silne właściwości wykrztuślne. Pinocarriphone jest toksycznym składnikiem, który może powodować napady padaczkowe.

DAWKOWANIE

Napar: Zalać 1 szklanką wrzątku 1 -2 łyżeczek suszonego zioła i pozostawić do zaparzenia na około 10 do 15 minut. Napar powinien być pity trzy razy dziennie.

Nalewka: Brać 1 – 4 ml nalewki z zioła trzy razy dziennie.

SKUTKI UBOCZNE I OSTRZEŻENIA

Hyzop lekarski posiada pewne właściwości, które mogą pobudzać menstruację oraz wywoływać poronienia, wtedy, kiedy jest on zażywany w dużych dawkach leczniczych. Uwaga: jeśli jesteś w ciąży lub cierpisz na dolegliwości menstruacyjne, powinnaś unikać konsumowania zioła w dużych ilościach.

UŻYCIE

Części nadziemne:

NAPAR - Pić gorący napar z zioła podczas wczesnych stadiów przeziębienia oraz grypy. Napar można stosować w przypadkach problemów trawiennych oraz bólów żołądka, które są spowodowane nerwowością.
NALEWKA - Brać nalewkę sporządzoną z zioła zmieszaną z innymi ziołami wykrztuślnymi, np. lukrecją gładką, elecampane lub anyżem na zapalenie oskrzeli lub męczący kaszel.
SYROP - Na kaszel stosować syrop sporządzony z naparu zarówno z części nadziemnych lub samych kwiatów. Można połączyć z kwiatami dziewanny lub lukrecji gładkiej i pić na ‘uparty kaszel’ i słabości płucne.

Olejek eteryczny:

MAŚĆ DO NACIERANIA KLATKI PIERSIOWEJ - Rozpuścić 10 kropli olejku z hyzopa lekarskiego w 20 ml olejku migdałowego lub słonecznikowego i nacierać klatkę piersiową w czasie przeziębienia lub zapalenia oskrzeli. Hyzop lekarski również można łączyć z takimi ziołami, jak tymianek lub eukaliptus.
OLEJ - Dodać 5 – 10 kropli olejku z hyzopa lekarskiego do kąpieli wodnej i stosować w czasie wyczerpania nerwowego, melancholii bądź smutku.

ZBIÓR I KONSERWACJA

Liście zioła należy zrywać zanim roślina zacznie kwitnąć. Najlepiej wczesnym rankiem, gdy rosa poranna już wyparowała. Świeże liście możemy zrywać, kiedy są one nam potrzebne. Zrywamy wtedy całą łodygę i następnie obrywamy z niej liście. Kwiaty do bieżącego użytku zrywamy wtedy, kiedy są one prawie otwarte.

W celu wysuszenia całego zioła należy zebrać delikatne, górne łodyżki i kwitnące wierzchołki, i powiesić je do góry nogami w przewiewnym miejscu do wyschnięcia. Kiedy suche, obrywać liście oraz kwiaty, zmiażdżyć i przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku.