PARAZYTOLOGIA - PYTANIA STAWONOGI (PROFESOR)

ZESTAW I

1. PCHŁY CAR_____________________________________________________________________________

INWAZJA PCHEŁ U ZWIERZĄT MIĘSOŻERNYCH

u psów i lisów: Ctenocephalides canis - pchła psia, spotykana również u kotów, szczurów, myszy
u kotów: Ctenocehalides felis - pchła kocia, atakująca także psy, szczury i inne zwierzęta domowe i dzikie, a
także u człowieka
u człowieka: Pulex irritans - pchła ludzka, mogąca występować także u psów, kotów, lisów, borsuków
u lisów i borsuków: Chaetopsylla globiceps


CTENOCEPHALIDES CANIS - PCHŁA PSIA

- jest to gatunek kosmopolityczny
- w Polsce i na świecie bardzo pospolity

MORFOLOGIA

wielkość: samica - 1,5-2,2 mm
samiec - 2,8-3,0 mm

- pchła psia w ogólnych zarysach jest podobna do pchły ludzkiej od której różni się krótszą nieco zaokrągloną
od przodu głową
- na głowie i przedtułowiu C. canis występują charakterystyczne grzebienie chitynowe (ctenidia) złożone z
14-18 ostro zakończonych, skierowanych do tyłu kolców
- owady małe, bezskrzydłe, o ciele silnie bocznie ścieśnionym, barwy brązowej
- znajdujące się na głowie szczecinki, regularnie rozmieszczone w postać grzebieni
- narządy gębowe są typu kłująco-ssącego
- trzecia para nóg przystosowana do wykonywania skoków

CYKL ROZWOJOWY

- rozwój pcheł przebiega z przeobrażeniem zupełnym
- składanie jaj przez zapłodnione samice następuje dopiero po nassaniu krwi właściwego żywiciela
- składanie jaj odbywa się wielokrotnie przez 3 miesiące. Jednorazowo samica składa 4-8 jaj
- ogółem jedna samica składa 450 jaj
- z jaj po 4-10 dniach wylęgają się robakowatego kształtu, białe, pokryte szczecinkami larwy, które odżywiają
się szczątkami organicznymi i kalem dojrzałych pcheł

- narządy gębowe larw są typu gryzącego. W trakcie rozwoju linieją dwukrotnie
- larwy III stadium (po II lince) stadium otaczają się oprzędem, tworząc kokon w którym przekształcają się w
poczwarki
- stadium poczwarki trwa 4-14 dni, ale może się przedłużać nawet do 160 dni
- okres rozwoju całkowitego od jaja do imago, w zależności od temperatury i wilgotności od możliwości
zdobycia pokarmu u pchły psiej może wynosić 18-500 dni
- najkrótszy rozwój pchły ludzkiej wynosi 20, a pchły kociej 11dni

2. NUŻENIEC______________________________________________________________________________

NUŻYCA PSÓW, czyli DEMODEKOZA (Demodecosis)

- wywoływana jest u psów rzez Demodex canis
- kosmopolityczny nużeniec psi, z rodziny Demodicidae

MORFOLOGIA PASOŻYTA

- małe roztocza

wielkość: do 0,3 mm

- kształt robakowaty
- zaopatrzone w przedniej części ciała w 4 pary krótkich nóg
- odwłok wydłużony, poprzecznie prążkowany

CYKL ROZWOJOWY

umiejscowienie: - głównie mieszki włosowe, przy znacznej inwazji także gruczoły łojowe

- niekiedy (w przypadkach bardzo intensywnej inwazji) nużeńce spotykane być mogą w węzłach chłonnych,
narządach wewnętrznych, a nawet we krwi

OBRAZ KLINICZNY

1. Postać łuszcząca (forma squamosa)

- zmiany chorobowe w postaci drobnych plamek z przerzedzonym włosem i nadmiernym łuszczeniem
naskórka pojawią się początkowo na wardze górnej, grzbiecie nosa, powiekach na czole i uszach
- w miarę upływu czasu małe zmiany zlewają się i tworzą większe, wyraźnie odgraniczone, nieznacznie
zaczerwienione łysiny, rozszerzające się na szyję, kończyny przednie, boki i w końcu na całe ciało
- w przypadkach rozległych zmian obserwuje się również miedziano-sine zabarwienie skóry
- wymienione zmiany powstają w wyniku uczulenia skóry wydzielinami i wydalinami nużeńców i mają
charakter alergiczny
- w przebiegu choroby świąd nie występuje lub jest niewielki
- proces chorobowy ma zwykle charakter przewlekły i może trwać miesiącami

2. Postać krostowata (forma pustulosa)

- rozwija się najczęściej u psów starszych w miejscach dotkniętych postacią łuszczącą
- początkowo zjawiają się na zmienionych chorobowo miejscach skóry małe czerwonawe guzki,
przekształcające się z czasem w krosty (zakażenie gronkowcami), z których po naciśnięciu wydostaje się
łojowato-ropna masa zawierająca liczne nużeńce
- poza tym, na skutek stanu zapalnego, skóra jest zaczerwieniona, gorąca i obrzękła
- w miarę postępu choroby włos wypada, skóra grubieje, ulega pofałdowaniu i sinoczerwonemu zabarwieniu
- proces chorobowy może się rozszerzyć na całe ciało i doprowadzić nawet do ropowicy tkanki podskórnej
- chore psy stopniowo chudną a ich skóra wydziela nieprzyjemną woń
- w przebiegu tej postaci nużycy świąd nie występuje
- śmierć następuje zwykle na skutek wyniszczenie i ogólnego zakażenia

ROZPOZNANIE

- podstawą rozpoznania w przypadku postaci łuszczącej jest stwierdzenie obecności nużeńców w głębokich
zeskrobinach skóry badanych metodą Stefańskiego lub po uprzednim potraktowaniu 10% roztworem ługu
potasowego
- w przypadkach postaci krostowatej badać należy wyciśniętą zawartość krost na obecność nużeńców

3. HYPODERMUS BOVIS_____________________________________________________________________

HYPODERMOZA BYDŁA (hypodermatosis bovum)

wywołują ją larwy:
Hypoderma bovis - gza bydlęcego dużego
Hypoderma lineatum - gza bydlęcego małego

- dotychczasowe dość powszechne występowanie tej inwazji w Polsce lecz ostatnio bardzo znacznie (3,5-
6,1%) się obniżyło

długość: 12-15 mm

- nieco podobny do trzmiela

- ciało jest dość gęsto pokryte barwnymi włoskami o dominującym ciemnożółtym zabarwieniu
- szeroka głowa, ciemniejsza od reszty ciała, pokryta czarnymi włoskami, zaopatrzona w krótkie trójczłonowe
czułki


- narządy gębowe H. bovis są całkowicie uwstecznione. Skrzydła szerokie, delikatne, brązowo przydymione
- nogi krótkie, zakończone przylgami i pazurkami
- przednia część tułowia żółtobiała, wyraźnie odgraniczona od części tylnej zupełnie czarnej
- odwłok krótki, pięcioczłonowy, zaokrąglony u samca, smuklejszy u samicy
- zabarwienie włosków odwłoka tworzy trzy poprzeczne pasma białożółte, czarne i żółtoczerwone

CYKL ROZWOJOWY

- okres życia dojrzałych gzów jest bardzo krótki, trwa bowiem zaledwie 2-8 dni. Jedynym ich celem jest
spełnienie funkcji rozrodczych
- dojrzałe owady, po wydostaniu się z poczwarki w okresie wiosenno-letnim, są prawie natychmiast zdolne
do kopulacji, po której samce giną, a samice już po upływie godziny mogą składać jaja
- proces składania jaj również trwa krótko i może zakończyć się w ciągu dwóch dni. W przypadku chłodów i
opadów cykl biologiczny dojrzałych gzów może się przedłużyć do 4 tygodni
- podlatując szybkim niskim lotem, składają jaja na sierści, głównie tylnych kończyn (dolne partie do
wysokości, stawu skokowego), na wymieniu oraz i na bokach ciała zwierząt
- podczas każdego ataku zostaje złożone i przytwierdzone do nasady włosa tylko jedno jajo
- w ciągu 4-7 dni z jaj wylęgają się larwy I stadium, mające około, 0,7 mm długości
- larwy zbudowane z 11 segmentów, zaopatrzonych w drobne kolce
- na przednim segmencie znajduje się otwór gębowy i 2 łukowate haki

Larwy I stadium

- zaraz po wykluciu, za pomocą narządów gębowych, haków i dzięki działaniu histolitycznych enzymów,
wnikają przez skórę do tkanki podskórnej i odbywają one przez 3-4 miesiące wędrówkę wzdłuż powięzi
splotów nerwowo-naczyniowych do kanału kręgowego, umiejscawiają się w tkance tłuszczowej
nadoponowej, gdzie przebywają przez 3-5 miesięcy

- okres występowania larw gza w kanale kręgowym bydła w Polsce notowano od połowy stycznia do połowy
kwietnia
- następnie larwy I stadium, wydostają się z kanału kręgowego i wędrują wzdłuż grzbietowych gałązek
nerwów rdzeniowych pod skórę grzbietu, gdzie się osiedlają
- po około 8 dniach linieją po raz pierwszy i przekształcają się w larwy LII
- druga linka odbywa się po około 27 dniach powstają larwy LIII

- w naszych warunkach klimatycznych pierwsze guzy pojawiają się już wczesną wiosną, tj. w końcu marca, a
ostatnie - w czerwcu
- o całkowitym wyrośnięciu larw III stadium wydostają się z guzów na zewnątrz (szczyt wydostawania się larw
z guzów przypada w maju) przez powiększony otwór w skórze
- spadają one na ziemię i zagrzebują się w powierzchownej warstwie gleby po czym przeobrażają się w ciągu
12-36 godzin w poczwarkę typu bobówka (czarno zabarwiona, o twardych chitynowych powłokach
zewnętrznych, z wyraźnym wieczkiem)
- stadium poczwarki trwa w naszym klimacie średnio 4 tygodnie
- po tym okresie wychodzi dojrzały owad, co następuje zwykle w godzinach rannych w pogodne dni
- w naszych warunkach klimatycznych pierwsze gzy pojawiają się w połowie czerwca, a ich występowanie
trwa do września.

OBRAZ KLINICZNY

Skutki inwazji

- osiedlenie się larw pod skórą powoduje reakcje okolicznych tkanek na ciało obce, wyrażającą się:
wysiękowym odczynem zapalnym, tworzeniem się wokół larw torebki łącznotkankowej oraz powstawaniem
przetok
- przebywanie larw pod skorą grzbietu trwa od 7 do 10 tygodni, przy czym u zwierząt młodych okres ten jest
zazwyczaj krótszy
- w tym czasie, pod wpływem obecności larw i wspomnianych odczynów tkankowych, na skórze grzbietu,
głównie okolicy krzyżowo-lędźwiowej, pojawią ją się guzy, początkowo małe, wielkości orzecha laskowego,
w miarę upływa czasu powiększają się do wielkości orzecha włoskiego
- po przebiciu skóry przez larwę zwykle dochodzi do infekcji bakteryjnej i gromadzenia się ropy w torebce
łącznotkankowej zawierającej larwę.

Objawy

- loty Hypoderma bovis i napastowanie przez nie zwierząt powodują duży ich niepokój, a często nawet
ucieczkę z pastwisk, co przyczynia się do niedożywienia
- inwazja licznych larw prowadzi do zahamowania rozwoju młodych zwierząt, a wraz z. niedożywieniem może
być przyczyną znacznego stopnia .wychudzenia
- zmiany te prowadzą do strat poubojowych wynikających z negatywnej poubojowej oceny sanitarnej tych
tkanek
- w przypadkach intensywnej, inwazji H. bovis obecność larw w kanale kręgowym może prowadzić niekiedy
do niedowładów, a nawet porażeń kończyn tylnych
- na początku wiosny pojawiają, się na skórze grzbietu guzy dochodząca do wielkości orzecha włoskiego,
utrzymujące się do późnego lata. Na szczycie guza powstaje otwór
- ta obecność larw pod skórą, powoduje największe szkody w obrębie najwartościowszych partii skóry
powstałych w wyniku jej dziurawienia, a następnie bliznowacenia uszkodzonych miejsc


Zmiany anatomopatologiczne

- w obrazie sekcyjnym w tkance podskórnej okolicy grzbietowej stwierdza się obecność torbieli (torebka
łącznotkankowa), w których znajdują się larwy, a często także ropa
- w innych partiach tkanki podskórnej, a niekiedy mięśniowej, stwierdza się zabarwione żółtozielono
korytarze, będące śladem wędrówek larw
- tkanka tłuszczowa nadoponowa rdzenia kręgowego (w okolicy lędźwiowo-krzyżowej) wykazywać może
także oznaki ogniskowego galaretowatego obrzęku i wybroczyn

ROZPOZNANIE

- przyżyciowe rozpoznanie hypodermatozy możliwe jest w okresie wiosenno-letnim i polega na stwierdzeniu
na skórze grzbietu obecności guzów z larwami gzów
- larwy H. lineatum kończą szybciej rozwój, jednak mogą one występować (przynajmniej na północnych
terenach kraju) do połowy czerwca
- po tym okresie guzy na skórze bydła wywoływane będą tylko obecnością larw H. bovis.

ZESTAW II

1. ARGAS SPP._____________________________________________________________________________

ARGAS POLONICUS - OBRZEŻEK POLSKI

- gatunek środkowoeuropejski, odkryty w Krakowie
- w Polsce tylko z Krakowa; locus tipicus - wieża Strażnica Kościoła Mariackiego
- poza tym znany z kilku stanowisk na Słowacji i w Czechach
- prawdopodobnie jego zasięg geograficzny jest znacznie szerszy i obejmuje południowo-wschodnie obszary
Europy

MORFOLOGIA

- dymorfizm płciowy słabo zaznaczony
- idiosoma dorosłych i nimf jest podłużnie owalna, zwężająca się ku przodowi
- pokrywy idiosomy skórzaste, zbudowane głównie z rozciągliwego oskórka
- oskórkiem twardym pokryte są płytki genitalne samców, tarczki oddechowe, zawory odbytowe, a także
liczne drobne skleryty, tzw. dyski
- larwy są sześcionogie

CYKL ROZWOJOWY - PASOŻYT GNIAZDOWO-NOROWY

- występuje przeważnie w synantropijnych i semisynantropijnych siedliskach na strychach i wieżach
budowli
- obrzeżki polskie są pasożytami o nocnej aktywności

żywiciel: gołębie (Columba livia domestica)

- znane są również przypadki atakowania ludzi
- rzadko zdarza się, że pojedyncze okazy podrażnione w środku dnia, chodzą po murze

- żerują w sposób typowy dla obrzeżków, pasożytów ptaków, tzn
- larwy „wolno" - około 6 dni
- nimfy i postacie dorosłe szybko" - od kilkunastu minut do około 2 godzin
- dzień spędzają w ukryciu w szparach i załomach murów w pobliżu gniazd żywicieli
- zwykle w jednej szparze skupionych jest po kilka okazów w różnych stadiach rozwojowych i o różnym stanie
najedzenia

- w warunkach strychów Kościoła Mariackiego w Krakowie roczny cykl aktywności obrzeżków polskich jest
jednoszczytowy
- maksimum pojawienia się przypada w lipcu i sierpniu, w cieplejsze lata do początków września
- zimę przebywają ukryte głęboko w murze
- najwcześniej obserwowano obrzeżki polskie na powierzchni ścian i w płytkich szparach w pierwszych dniach
kwietnia

- obrzeżki (Argasidae) mają wielożywicielowy cykl rozwojowy

ogólny schemat cyklu rozwojowego:
jajo -> larwa -> nimfa (dwa do czterech stadiów) -> postać dorosła (samic lub samica)

- kolejne stadia nimfalne obrzeżków nie mają nazw własnych i są numerowane

- w warunkach naturalnych samice A. polonicus składają jaja od połowy lipca do sierpnia
- zwykle kilka samic składa jaja w tej samej szparze, tworząc znaczne ich skupiska
- dotychczas brak badań nad rozwojem A. polonicus w warunkach naturalnych
- prawdopodobnie czas rozwoju larw przypadający na ciepły okres roku w większości przypadków jest krótszy
niż miesiąc
- w warunkach laboratoryjnych wynosi średnio 35 dni w temperaturze 22°C, a 15 dni w temperaturze 30°C i
12 dni w temperaturze 37°C
- pełny cykl rozwojowy obrzeżka polskiego w warunkach laboratoryjnych (27°C i 75% wilgotności względnej i
przy przetrzymywaniu okazów w ciemności) wynosił: - około 236-300 dni w przypadku samców
- około 242-305 dni w przypadku samic


Znaczenie kliniczne

- atakowały strażaków hejnalistów, przebywających w nocy w wieży Kościoła Mariackiego w Krakowie
- sporadycznie atakowani przez obrzeżki, uważali, że są to „pluskwy drzewne" zamieszkujące stare
budowle

Epidemiologia

- badania prowadzone na początku lat osiemdziesiątych nie ujawniły nosicielstwa przez obrzeżki polskie
arbowirusów i riketsji chorobotwórczych dla człowieka
- brak późniejszych wyników badań


WYKRYWANIE

- obrzeżki polskie są aktywne nocą, dzień spędzają ukryte w szparach futryn, ścian, za obrazami, w fałdach
zasłon itp.

PROFILAKTYKA

- gołębniki powinny się znajdować z dala i bez bezpośredniego kontaktu z pomieszczeniami mieszkalnymi
ludzi
- należy dbać, aby ściany pomieszczeń dla ptaków były dokładnie otynkowane, pozbawione szpar, szczelin i
dziur
- należy je utrzymywać w odpowiedniej czystości
- należy usunąć z domów mieszkalnych gołębie i przeprowadzić w tych pomieszczeniach dezynsekcję
akarycydami

ZWALCZANIE

przykład: W Kościele Mariackim w Krakowie, mimo kilkakrotnej dezynsekcji spowodowanej atakami obrzeżka
polskiego na strażaków hejnalistów, nie udało się wytępić całkowicie tego pasożyta

- preparaty stosowane w postaci aerozoli i emulsji mogących przenikać w głąb szpar i spękań w podłożu
- zwalczanie obrzeżków jest trudne i pewna liczba tych pasożytów przeżywa dezynsekcję ukryta głęboko w
spękaniach murów, a mury w starych budowlach często są bardzo grube

UWAGA NA OBRZEŻKI!!!

- w przypadku konieczności nocowania w miejscach bytowania obrzeżków zaleca się dezynsekcję
pomieszczenia akarycydami
- zaleca się również zastosowanie szczelnych zasłon (typu moskitiery) i szczelnych śpiworów:
- łóżko należy odsunąć od ściany; zmniejsza ryzyko ataku lub zaleca się zanurzenie nóg łóżka w naczyniach
z wodą lub naftą)

ARGAS REFLEXUS - EUROPEJSKI OBRZEŻEK GOŁĘBI

- obecnie znany zwarty zasięg geograficzny A. reflexus obejmuje zachodnią. środkową i południową Europę
od Wysp Brytyjskich i Hiszpanii po Polskę, Czechy, Słowację, Węgry, Rumunię i Grecję
- na terenie Polski znajdują się najbardziej na północ wysunięte stanowiska A. reflexus
- polskie stanowiska obrzeżka gołębiego położone są na zachód od Wisły

MORFOLOGIA

- morfologicznie europejski obrzeżek gołębi jest bardzo podobny do obrzeżka polskiego i różni się drobnymi
szczegółami morfologicznymi

CYKL ROZWOJOWY

- obrzeżek gołębi jest pasożytem gniazdowo-norowym
- wszystkie znane jego polskie stanowiska znajdują się w siedliskach synantropijnych (strychy, poddasza
kościołów, biurowców i domów mieszkalnych oraz gołębników)
- gołębie, główni żywiciele tych kleszczy
- atakują ludzi, gdy braknie gołębi lub gdy nadmiernie wzrośnie liczebność ich lokalnej populacji
- zachowanie się i aktywność (rytm dobowy, rytm roczny). A. reflexus są podobne jak A. polonicus
- pełny cykl rozwojowy europejskiego obrzeżka gołębiego trwa w warunkach naturalnych 2-4 lat, najczęściej
3 lata

Znaczenie medyczne

żerowanie obrzeżków wywołuje u atakowanych ludzi
- stres
- reakcje alergiczne (obrzęk z rumieniem, świąd, ból, gorączka, osłabienie)
- objawy zatrucia (nudności, biegunka, zawroty i bóle głowy, stan niepokoju, przyspieszenie tętna i oddechu,
omdlenia) o różnym stopniu nasilenia

- najbardziej tragiczny w skutkach był przypadek, niestety nie w pełni udokumentowany, zanotowany w
Sosnowcu
- atakowany kilkakrotnie 46-letni mężczyzna zmarł po czwartym ataku obrzeżków gołębich
- śmierć była prawdopodobnie wynikiem wstrząsu anafilaktycznego
- A. reflexus zaliczany jest do gatunków mogących powodować także paraliż kleszczowy

Epidemiologia

Europejski obrzeżek gołębi jest rezerwuarem i przenosicielem:
- wirusów Grand Arbaud i Ponteres (Bunyaviridae) (zakażenia naturalne we Francji)
- wirusa kleszczowego zapalenia mózgu TBEV (Flaviviridae) (w warunkach laboratoryjnych)
- riketsji Coxiella burnetii (riketsje gorączki Q)
- Aegyptionella pullorum (egiptionelloza)
- pałeczek Salmonella enteritidis (salmonelloza ptaków)

2. WSZOŁOWICA PRZEŻUWACZY______________________________________________________________

WSZOŁOWICA/MALOFAGOZA PRZEŻUWACZY
RODZINA TRICHODECTIDAE

u bydła: Bovicola bovis
u owiec: Bovicola ovis (syn. Domalinia ovis)
Leprikentron ovis
Trichodectes sphaerocephalus
u kóz: Bovicola caprae

- są to pasożyty o szerokim zasięgu geograficznym, w Polsce dość pospolite u bydła

MORFOLOGIA

wielkość: samice 1,4-1,6 mm
samce 1,2-1,4 mm

- pozbawione skrzydeł
- barwa żółtobrunatna

- głowa wszołów jest zawsze znacznie szersza od tułowia
- czułki zbudowane z trzech członów
- narządy gębowe typu gryzącego
- ciało spłaszczone grzbietowo-brzusznie, pokryte krótkimi włoskami
- wszoły mają 3 pary odnóży zakończonych pazurkiem

CYKL ROZWOJOWY

umiejscowienie: bydło - na głowie, szyi, grzbiecie i u nasady ogona
owce - na wełnie, u nasady włosów szyi i tułowia
koza - na grzbiecie

- samica składa około 100 jaj białawej barwy posiadające na biegunie wieczko u nasady włosów
- po upływie 6-8 dni z jaj wylęgają się larwy, które linieją trzykrotnie (przeobrażenie niezupełne) i osiągają
dojrzałość płciową po 2-5 tygodniach
- wszoły odżywiają się złuszczonym naskórkiem, włosami i wydzieliną gruczołów skóry
- nie są krwiopijne

Rozprzestrzenianie wszoł:

- zarażanie przez bezpośredni kontakt, a u owiec także za pośrednictwem narzędzi używanych do strzyży
- wprowadzenie opadniętego wszołami zwierzęcia do stada przyczynia się do rozprzestrzenienia inwazji
- w zaniedbanych, ciemnych i wilgotnych oborach oraz owczarniach wszołowica występuje częściej

- poza organizmem żywiciela wszoły giną po l-2 tygodniach

OBRAZ KLINICZNY

- nieznaczna inwazja przebiega niepostrzeżenie
- masowe występowanie pasożytów powoduje niepokój i wyraźny świąd skóry, co zmusza zwierzęta do
ocierania się o otaczające przedmioty
- ciągłe drażnienie skóry przez pasożyty oraz mechaniczne urazy przyczyniają się do powstawania procesów
zapalnych skóry jej zgrubienia i lokalnych wyłysień
- u owiec inwazja wszołów powoduje spilśnienie, a nawet wypadanie wełny

zmiany anatomopatologiczne - stany zapalne skóry, niekiedy uszkodzenia mechaniczne i wtórna infekcja
bakteryjna

ROZPOZNANIE

- podstawą rozpoznania jest stwierdzenie żwawo poruszających się pasożytów i ich jaj przyklejonych do
włosów


ODRÓŻNIENIE WSZOŁÓW OD WSZY

- dla wszołów charakterystyczna jest duża głowa, znacznie szersza od tułowia

3. SIMULLIUM SPP._________________________________________________________________________

ODAGMIA ORNATA - MESZKA

- gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Palearktyce. Występuje zarówno na terenach nizinnych, jak i górskich
(do 1000 m n.p.m.)
- należy do najpospolitszych wśród 54 gatunków rodziny Simuliidae wykazanych z Polski
- w Polsce ze względu na pospolite występowanie oraz szczególną dokuczliwość dla ludzi i zwierząt,

- poza Odagmia ornata, zasługują na uwagę jeszcze inne gatunki meszek: Boophthora, Simulium reptans,
Wilhelmia equina oraz pospolita we wschodniej Polsce - Schoenhaueria pusilla.

MORFOLOGIA

wielkość: 2-4,5 mm

- ciało krępe
- głowa okrągła, z przodu wypukła, z tyłu płaska
- czułki 9-11 członowe, krótkie
- aparat gębowy typu kłująco-ssącego, dobrze rozwinięty, tworzący „ryjek” - proboscis

CYKL ROZWOJOWY

- zapłodnione samice składają trójkątne jaja (200-500sztuk) na przybrzeżnych roślinach podwodnych i
kamieniach zanurzonych w wodzie
- po 8 dniach wylęgają się larwy I stadium
- larwy te linieją 6-7 krotnie w okresie 5-6 tygodni
- po ostatniej lince larwy przekształcają się w poczwarki otoczone kokonem, posiadające nitkowate skrzela
- dojrzałe owady wylęgają się pod wodą i otoczone pęcherzykami powietrza wypływają na powierzchnię
wody
- okres całego rozwoju od jaja do imago trwa 4-8 tygodni. W ciągu roku rozwijają się 2-3 pokolenia
- wyloty trwają od kwietnia do października, a zimuje w stadium larwy
- meszka to złośliwy hematofag napadający na zwierzęta domowe i ludzi

ZNACZENIE MEDYCZNE

- w miejscach pokłutych przez meszki pojawiają się u ludzi bolesne stany zapalne i obrzęki
- u osób tych występuje zwiększona pobudliwość, niepokój i osłabienie
- do objawów należą także bóle głowy, duszność, wymioty, gorączka i dreszcze

- niekiedy u ludzi zaatakowanych przez meszki występowały bóle w stawach i wznowienie dawniej leczonych
procesów reumatycznych
- na ciele w miejscu pokłutym przez kilkanaście meszek mogą się pojawić obrzęki wielkości kurzego jaja
utrzymujące się przez kilka dni
- ponadto mogą wystąpić: ogólne osłabienie, zawroty głowy, złe samopoczucie

- meszki są przenosicielami i żywicielami nicienia Onchocerca volvulus, który wywołuje filariozę skórną lub
,,świerzb filariozowy" (guzki w skórze i tkance podskórnej) oraz filariozę oczną (ślepotę rzeczną) u ludzi
- przenosicielem tej choroby jest afrykański gatunek meszki Simulium damnosum
- Simuliidae przenoszą także wirusy zapalenia mózgu i rdzenia u koni
- prawdopodobnie Simuliidae przenoszą także tularemię i laski wąglika (Bacillus anthracis).

ZESTAW III

1. PORÓWNAĆ MORFOLOGIĘ I FORMY ROZWOJOWE CULEX I ANOPHELES___________________________

ANOPHELES MACULIPENNIS - KOMAR WIDLISZEK

- gatunek A. maculipennis przez wiele lat był uważany za zbiorowy
- w Europie można wyróżnić ok. 7 gatunków, w tym 3 w Polsce

A. maculipennis
A. messeae
A. atroparvus

MORFOLOGIA

wielkość: - 6-8mm

- barwy brązowej
- na głowie obecne są głaszczki szczękowe, u obu płci tej samej długości

CYKL ROZWOJOWY

- zapłodnione samice komarów po pobraniu krwi szukają miejsc zacisznych, gdzie trawią krew
- na powierzchni wody składają kilkaset jaj (150-350), pojedynczo w rozetkę, zaopatrzonych po bokach w
komory powietrzne
- każda samica może składać jaja wielokrotnie
- przed tym jednak samica musi pobrać krew, która jest niezbędna do wytworzenia jaj

- jaja wielkości 0,7-0,9 mm zaopatrzone są z boku w komory powietrzne
- dzięki komorom powietrznym jaja utrzymują się na powierzchni wody
- początkowo mają kolor jasny, stopniowo ciemniejący na powietrzu
- powierzchnia jaj pokryta jest charakterystycznym rysunkiem (plamkami)
- jaja składane są w postaci siateczki i stykają się ze sobą końcami
- z jaj wykluwają się robakowatego kształtu larwy, mają dobrze wyodrębnioną głowę, a na tylnym końcu
zaopatrzone są w przetchlinki (8 segment) i 4 wyrostki skrzelowe (9 segment)

- po czterokrotnym linieniu wykształcają się ruchliwe poczwarki. Pokarmu nie pobierają. Po kilku dniach
wykluwa się dorosły owad wylęga się wewnątrz poczwarki po kilku dniach i wykluwa się poprzez podłużną
szparę
- wylinka pełni rolę tratwy, pozwalającej wyklutemu komarowi przez krótki czas przetrwać na powierzchni
wody, do czasu stwardnienia chityny i wyprostowania się skrzydeł
- cały rozwój w okresie letnim trwa do czterech tygodni, a w porze chłodniejszej o dwa tygodnie dłużej
- w umiarkowanej strefie klimatycznej może się rozwinąć od trzech do czterech pokoleń komara widliszka w
ciągu jednego sezonu

- dorosłe komary rozprzestrzeniają się czynnie lub też są przenoszone prądami powietrza, środkami
transportu i na żywicielach, lecz zazwyczaj blisko miejsca wylęgu
- komary malaryczne (tylko samice) zimują w pomieszczeniach o stałej temperaturze około 10°C. Anopheles
maculipennis i A. messeae w okresie zimy nie odżywiają się
- anopheles atroparvus o pomieszczeniach cieplejszych może w zimie atakować żywicieli i pobierać krew

OBRAZ KLINICZNY - znaczenie medyczne, rola epidemiologiczna

- ślina komarów zawiera między innymi substancje drażniące wywołujące u ludzi odczyny alergiczne i
świąd

komary malaryczne są przenosicielami: - Plasmodium vivax
- Plasmodium ovale
- P. falciparum
- P. malariae

WYKRYWANIE

- larwy komarów wykrywa się w wodzie zaczerpniętej ze zbiornika.
- larwy komarów z rodzaju Anopheles można poznać po ich równoległym położeniu w stosunku do lustra
wody
- dorosłe komary widliszki przybierają charakterystyczną pozycję, ustawione są pod kątem około 45° w
stosunku do powierzchni, na której siedzą
- cechami diagnostycznymi są także charakterystyczne plamki (rysunek) na otoczkach jajowych oraz kształt
łusek na skrzydłach dorosłych komarów
- w zwalczaniu komarów malarycznych wykorzystuje się to, że są one zoofilne
- obory i stajnie buduje się pomiędzy zbiornikami wodnymi a budynkami mieszkalnymi

CULEX PIPIENS - KOMAR KŁUJĄCY

- jest to gatunek genotypowo polimorficzny, w którym niektórzy badacze wyróżnili dwa podgatunki:

Culex pipiens pipiens
Culex pipiens molestus

- jako gatunek kosmopolityczny i poligeneracyjny występuje w klimacie umiarkowanym oraz na znacznych
wysokościach w Afryce i Ameryce
- komar ten spotykany jest także w całej Europie, Azji i Australii
- w Polsce należy do komarów spotykanych najczęściej

MORFOLOGIA

- żółtobrązowe

wielkość: 5-6 mm

- po stronie brzusznej ciągnie się wzdłuż odwłoka linia ciemnych łusek
- u nasady tergitów odwłokowych występują jasne pasma
- u samca głaszczki (palpi) są o półtora członu dłuższe od kłujki
- u samicy głaszczki są krótsze od kłujki
- podobnie jak u innych komarów czułki pokryte są długimi włoskami, a stopy zakończone pazurkami i
przylgami

CYKL ROZWOJOWY

- zapłodnione samice składają 150-300 zlepionych ze sobą jaj bez komór powietrznych, które na powierzchni
wody ułożone są na kształt tratewki, łódeczki w ekosystemach wodnych bogatych w materię organiczną
(butwiejące szczątki roślinne)
- rozwój następuje już w temperaturze około 14°C lecz optymalna temperatura to 25-26°C
- larwy zaopatrzone są na tylnym końcu w długi syfon oddechowy z 2 przedchlinkami i 4 pęczkami włosków
- ułożone są skośnie w stosunku do lustra wody
- czas rozwoju komara kłującego trwa około 2 tygodni

- komary kłujące bardzo często, w większej liczebności występują w pobliżu gospodarstw wiejskich
- larwy komara kłującego rozwijają się z jaj w kanałach ściekowych, kałużach przydomowych zbiornikach
wodnych, beczkach, wannach oraz w zaciemnionych piwnicach
- samice komara kłującego atakują ssaki, ptaki, a także ludzi


ZNACZENIE MEDYCZNE

- są powszechnie znanymi przenosicielami ornitoz i wirusów neurotropowych
- wyizolowano dwa szczepy wirusa wschodniego końskiego zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego

- Culex pipiens, może się zakażać rozcierem mózgu białych myszek będących nosicielami wirusa
kleszczowego zapalenia mózgu inne komary należące do podgatunku Culex, np. C. quinquaefasciatus (C.
fatigans), są wektorami filarii Wuchereria bancrofti.

2. OESTEROZA OWIEC______________________________________________________________________

GZAWICA, ESTROZA OWIEC (OESTRIOSIS OVIUM)

- pasożyty kosmopolityczne

wielkość: 10-12 mm

- szarożółte
- przezroczyste skrzydła
- głowa dość duża
- tułów szary, pokryty czarnymi guzkami
- odwłok białożółty

- wyrośnięte larwy, długości do 30 mm, zwężone w przednim końcu ciała, są barwy żółtawej, z ciemniejszymi
poprzecznymi pasami na stronie grzbietowej
- spłaszczona brzuszna powierzchnia segmentów pokryta jest kolcami
- segment głowowy zaopatrzony po stronie brzusznej w dwa czarne haki

CYKL ROZWOJOWY

żywiciel: - owce, kozy, przypadkowo pies i człowiek

umiejscowienie: - głównie błona śluzowa jam nosowych i zatoki czołowej
- niekiedy larwy gza owczego wnikać mogą prze kość sitową do jamy mózgowej
- rzadko umiejscawiają się także gardle, tchawicy i oskrzelach

- owce atakowane są przez gzy głównie na pastwiskach
- samica, podlatując szybko do owiec, „wstrzykuje" jednorazowo 30-40 larw do otworów nosowych lub w ich
okolicę
- larwy wielkości do 1 mm, wędrują do jam nosowych, a stąd do zatok przynosowych, szczególnie do zatok
czołowych, gdzie przebywają około 9-10 miesięcy, rosną do 20-30 mm długości, odżywiają się produktami
zapalnymi błony śluzowej
- po tym okresie wracają do jam nosowych (następuje to zwykle od marca do maja), które opuszczają czynnie
lub też biernie w momencie kichania czy parskania zwierząt
- po dostaniu się na ziemię aktywnie zagrzebują się w niej i przekształcają w stadium poczwarki
- dojrzały owad wylęga się po około 2-6 tygodniach
- cały cykl rozwojowy w klimacie umiarkowanym trwa około rok

OBRAZ KLINICZNY

- obecność gza owczego powoduje stany zapalne błony śluzowej jamy nosowej i zatok okołonosowych.
- w początkowym okresie inwazji, tj. w okresie wnikania larw do nozdrzy i ich wędrówek w jamie nosowej,
owce stają się niespokojne, potrząsają głową lub trzymają ją nisko pochyloną, ocierają nosem o kończyny,
ziemię, parskają i często kichają
- w tym czasie pojawia się surowiczo-śluzowy wyciek z nozdrzy, niekiedy z domieszką krwi
- objawy te ustępują po pierwszych kilku tygodniach inwazji
- kolejne zaostrzenie procesu chorobowego, które objawia się ponownym niepokojem zwierząt, jedno- lub
obustronnym surowiczo-śluzowym lub śluzowo-ropnym wypływem z nosa i łzotokiem, obserwuje się w
końcu zimy i na początku wiosny
- utrata apetytu powoduje stopniowe wychudzenie zwierząt
- równocześnie pojawiać się mogą napadowe objawy ze strony układu nerwowego, jak: niezborność ruchów,
chwiejny chód, drgawki, którym towarzyszy ślinienie i zgrzytanie zębami, ruchy maneżowe, nadmierna
pobudliwość lub otępienie
- zespół objawów nerwowych określanych mianem ,,kołowacizny rzekomej" pojawia się najczęściej w
przypadkach przedostania się larw gza do jamy czaszki

Zmiany anatomopatologiczne
- drażniące działanie larw powoduje nieżytowe zapalenia błony śluzowej jamy nosowej i zatok
okołonosowych
- w miejscu usadowienia się larw gza stwierdza się na błonie śluzowej kraterowate zagłębienia z
matrwicowymi ubytkami nabłonka

3. PTASZYNIEC____________________________________________________________________________

DERMANYSSUS GALLINAE - PTASZYNIEC/DRĘCZ KURZY

MORFOLOGIA

- drobne

wielkość: - samica 0,75-0,84 mm - po najedzeniu ok. 1 mm (2 mm)
- samca 0,6-0,63 mm

- ciało owalne z wypukłą partią grzbietową
- u okazów głodnych barwa biaława do żółtobrązowego
- po nassaniu jasnoczerwona do rubinowego

CYKL ROZWOJOWY

- ptaszyniec pierwotnie bytuje w gniazdach dzikich ptaków, np. szpaków, wróbli domowych, jaskółek,
dzięciołów itp.
- przystosował się jednak niemal całkowicie do życia w powiązaniu z ptakami udomowionymi
- bytuje często w bardzo dużej liczbie w kurnikach i gołębnikach, gdzie ukrywa się w szparach podłóg, ścian,
bele, grzęd dla ptaków, gniazd i złożach nawozu
- spotykany jest także w klatkach ptaków ozdobnych

cykl rozwojowy obejmuje stadia:

jajo -> larwa -> protonimfa -> deutonimfa -> postać dorosła (samiec lub samica)

- jaja rozwijają się pojedynczo w ciele samicy, składane są w małe złoża liczące jesienią maksymalnie 10, a
wiosną i latem do 20 sztuk
- ptaszyniec jest bezwzględnym, zewnętrznym, czasowym, gniazdowo-norowym pasożytem
- odżywia się głównie krwią ptaków, atakuje zwykle masowo
- żywicieli atakują nimfy i dorosłe roztocza
- larwy są sześcionogie, nie pobierają pokarmu, wykorzystują do rozwoju zapasy żółtkowe z jaj
- cały cykl rozwojowy, w sprzyjających warunkach, trwa 7-10 dni
- w przypadkach braku żywicieli ptaszyńce mogą głodować do kilku miesięcy

ŻEROWANIE PTASZYŃCÓW

- ptaszyniec jest pasożytem ptactwa domowego (kury, indyki, gęsi, kaczki) oraz ptaków gnieżdżących się w
pobliżu ludzkich siedzib (gołębie, wróble, jaskółki) a także dzikich kuraków, dzięciołów, innych wróblowatych
i na ptakach ozdobnych (np. kanarkach)
- u ptaków umiejscawia się głównie na głowie i pod skrzydłami
- w przypadku braku ptasich żywicieli ptaszyniec atakuje także różne gatunki drobnych ssaków (nietoperze,
wiewiórki, drobne gryzonie)
- ponadto często napada na człowieka, co kilkakrotnie notowano również w Polsce (między innymi w
Gdańsku, Krakowie, Katowicach)
- ludzie są najczęściej atakowani przez ptaszyńca podczas pracy w kurniku czy gołębniku, przy zbieraniu i
kontroli jaj wysiadywanych przez ptaki, przy pracach porządkowych
- zwykle ptaszyńce wchodzą na dłonie, a z nich pod ubranie

ZNACZENIE MEDYCZNE

Epidemiologia

ptaszyniec jest rezerwuarem i przenosicielem wirusów i wielu drobnoustrojów chorobotwórczych dla ptaków:
- zapalenia mózgu St. Louis (SLEV - Flaviviridae)
- wirusów wschodniego (EEEV) i zachodniego (WEEV) końskiego zapalenia mózgu (Togaviridae)
- wirusów rosyjskiego wiosenno-letniego kleszczowego zapalenia mózgu (RSSEV, Flaviviridae)
- wirus choroby Newcastle
- Treponema gallinorum
- Borrelia anserina
- Francisella multocida
- riketsji gorączki Q (Coxiella burnetii - przekaz transowarialny)
- riketsji północnoazjatyckiej riketsjozy kleszczowej (Rickettsia sibirica)

ZESTAW IV

1. CHEYLETIELLA BLAKEI_____________________________________________________________________

- inwazje Cheyletiella blakei u kotów opisano w wielu krajach europejskich, Ameryce Płn., Japonii i Australii
- ekstensywność zarażenia kotów domowych Ch. blakei nie jest wysoka i waha się od 0,16 do 2,74%
- dużo większą natomiast stwierdza się u kotów radowych - 25%
- u kotów ras himalajskiej i perskiej może dochodzić do 50%

MORFOLOGIA

- drobny roztocz
- grzbietowo-brzusznie spłaszczone ciało w kształcie sześciokąta
- charakteryzuje się silnie wykształconymi głaszczkami, które zakończone są hakami

wielkość: - samiec 0,34-0,44 mm x 0,23-0,3 mm
- samica 0,45-0,58 mm x 0,25-0,36 mm

- jaja wielkości 240-302 x 90-150 um
- przytwierdzone do włosa za pomocą specjalnego przydatku i splecione charakterystycznym kokonem z
włókien

CYKL ROZWOJOWY
obejmuje różne stadia:
jajo -> larwa -> protonima -> deutonimfa -> postać dorosła (samiec lub samica)

OBRAZ KLINICZNY

- nasilający się świąd skóry, osiągający swój szczyt w 3-4 tygodniu od chwili zarażenia
- zwierzęta drapią się i wylizują tak intensywnie, że sierść na całym tułowiu była mokra
- rzadziej stwierdzano zmiany na skórze, którym towarzyszył niewielki świąd, a sierść kotów mimo
widocznych, licznych pasożytów nie była zmierzwiona
- u wszystkich kotów obserwuje się na głowie, szyi oraz wzdłuż kręgosłupa stwierdza się pojedyncze strupy o
średnicy 3-5mm
- sierść pokrywa drobny łupież, szczególnie dobrze widoczny przy ciemnym umaszczeniu

2. CIMEX LECTULARIUS_____________________________________________________________________

- zapłodniona samica w miesiącach wiosennych i letnich składa jaja
- w ciągu roku samica składa 300-500 jaj
- są one w pakiecikach po kilkadziesiąt sztuk
- jaja powleczone są kleistą subst. cementową, która sprawia, że są one przytwierdzone do ścian, tapet, mebli
- pluskwy atakują ludzi głównie nocą w czasie snu
- w miejscu ukłucia powstaje okrągła plamka z widocznym w środku miejscem przebicia skóry
- w miejscu ukłucia odczuwalne jest silne swędzenie i pieczenie, a po pewnym czasie powstaje obrzęk.

w przewodzie pokarmowym pluskwy stwierdzono występowanie:
- wirusów (np. wirusy zapalenia wątroby typu B)
- ponadto w ciele pluskwy wykazano laseczki wąglika, dżumy, prątki gruźlicy, trądu, wirusa żółtej febry

3. GASTEROPHILUS INTESTINALIS_____________________________________________________________

GZAWICA ŻOŁĄDKOWO-JELITOWA czyli GASTEROFILOZA (gasterophilosis)

przyczyną tego schorzenia jest 6 gatunków gzów z rodzaju Gasterophilus:
Gasterophilus intestinalis - giez jelitowy
G. nasalis s. G. veterinus - giez dwunastniy
G. haemorrhoidalis - giez odbytnicy
G. pecorum - giez kolcogłowy
G. inermis - giez prostnicy
G. nigricoris - giez czarnorogi


GASTROPHILUS INTESTINALIS - giez jelitowy

- żółtawo- brunatno-czarne
- ciało gęsto owłosione
- skrzydła przezroczyste z ciemnymi plamami
- 3 przyoczka
- narządy gębowe uwstecznione
- pokładełko długie, zagięte pod odwłok

wielkość: 12-15mm

larwy - III stadium
- 20mm
- 12 segmentów uzbrojonych na brzegach dość dużymi kolcami


CYKL ROZWOJOWY

żywiciel: koń, osioł, muł
umiejscowienie: żołądek

- dojrzałe gzy występują w pełni lata
- samice po zapłodnieniu atakują konie i składają 900-1500 jaj, przylepiając je do włosów przednich kończyn,
w okolicy barków i na bokach ciała
- jaja dość duże, zaopatrzone w wieczko
- w ciągu 1-2 tygodni w jaju rozwija się larwa I stadium
- momencie ogryzania przez konia swędzących miejsc (na skutek drażnienia przez larwy) następuje masowe
wylęganie się larw, które po dostaniu się do jamy ustnej konia wnikają w błonę śluzową języka, gdzie
pozostają przez 21-28 dni, odbywają pierwszą linkę
- przekształcają się w larwę II stadium
- larwy opuszczają błonę śluzową języka zostają połykane i umiejscawiają się w żołądku (na błonie śluzowej
części wpustowej), gdzie przebywają około 9-10 miesięcy, rosną i po kolejnej lince osiągają III stadium
larwalne
- dojrzałe larwy III stadium opuszczają żywiciela wraz z kałem w końcu wiosny lub na początku lata
- okres poczwarki trwa, w zależności od warunków klimatycznych, od 3 do 7 tygodni

OBRAZ KLINICZNY - GASTEROFILOZA

- na przykład larwy I stadium G. inermis, wędrując w skórze policzków do kąta ust, powodują smugowate
stany zapalne skóry, często pozbawionej w tych miejscach włosów, pokrytej strupami
- w kącie warg, w wyniku skupienia się larw, może dojść do owrzodzenia
- po umiejscowieniu się w błonie śluzowej jamy ustnej wywołują stan zapalny

- obecność larw III stadium w żołądku przyczynia się do powstawania kraterowatych uszkodzeń błony
śluzowej, nadżerek i owrzodzeń
- umiejscowienie się większej liczby larw w gruczołowej i odżwiernikowej części żołądka upośledza czynność
wydzielniczą i zakłóca przesuwanie się treści pokarmowej, co prowadzić może do rozszerzenia żołądka
- lokalizacja larw w dwunastnicy powoduje również stany zapalne

- w przebiegu tej inwazji w okresie jesienno-zimowym, dominują objawy ze strony przewodu pokarmowego,
wyrażające się:
- utratą apetytu, zaburzeniami w trawieniu i postępującym wychudzeniem, objawami morzyskowymi i
niedokrwistością
- obecność larw w prostnicy powodować może częste napinanie do oddawania kału oraz świąd odbytu

Zmiany anatomoatologiczne:
- stwierdza się je w miejscach lokalizacji larw (np. błonie śluzowej żołądka czy dwunastnicy) w postaci
okrągłych kraterowatych wgłębień z ubytkami nabłonka i oznakami wytwórczego zapalenia na obwodzie.
- nierzadko obserwować można owrzodzenia sięgające do błony podśluzowej
- wyjątkowo stwierdza się przebicie ściany żołądka i zapalenie otrzewnej


ROZPOZNANIE

- w okresie wiosennym można stwierdzić larwy gza podczas badania per rectum
- w momencie defekacji konia spostrzec je można w kale lub na błonie śluzowej prostnicy

- w okresie zimowym diagnostyczne płukanie żołądka, 1-2% roztworem wodnym kwasu solnego (w ilości 51)
może niekiedy umożliwić stwierdzenie larw gza w wypłuczynach

ZESTAW V

1. WPLESZCZ OWCZY - MELOPHAGUS OVINUS__________________________________________________

MORFOLOGIA

- szeroka głowa
- tułów barwy rdzawej
- odwłok duży, gruszkowaty, szarobrunatny
- skrzydła szczątkowe (uwstecznione)
- ciało pokryte licznymi krótkimi szczecinkami
- 3 pary mocnych odnóży, uzbrojonych rozdwojonymi pazurkami

długość: 3-6 mm

CYKL ROZWOJOWY

żywiciel: - owce, rzadko kozy i kozice

umiejscowienie: - w runie wszystkich części ciała
- po strzyży najczęściej umiejscawiają się na głowie, szyi i przedpiersiu

- dojrzałe wpleszcze żyją w wełnie owiec 4-6 miesięcy
- samica w ciągu swego życia rodzi 5-15 larw, przyklejając je do włosów
- po około 12 godzinach larwy przekształcają się w poczwarki długości 3-4 mm, barwy czerwonobrunatnej,
które z czasem przyjmują barwę czarną
- stadium poczwarki trwa 2-5 tygodni
- następnie wylęgają się osobniki dojrzałe odżywiające się krwią

- pozbawione pokarmu (czyli poza żywicielem) giną po kilku dniach

- zarażanie owiec następuje przez bezpośredni kontakt zwierząt zdrowych z chorymi
- źródłem inwazji może także być ściółka w owczarniach, w których wcześniej znajdowały się zwierzęta
zarażone
- wpleszcze są przenosicielami niechorobotwórczego wiciowca Trypanosoma melophagium
- mogą być biernymi przenosicielami patogennych grzybów Trichophyton mentagrophytes.

OBRAZ KLINICZNY

- objawy świądu wywołane są ukłuciami pasożytów
- owce są niespokojne, ocierają się i ogryzają swędzące miejsca, co prowadzić może do nawykowego
ogryzania wełny
- w przypadkach znacznej inwazji obserwuje się wypadanie, skołtunienie i zielonkawe zanieczyszczenie wełny
odchodami pasożytów
- u jagniąt, które są zwykle bardziej opadnięte wpleszczami, wystąpić może niedokrwistość, ogólne
wychudzenie, a nawet zejścia śmiertelne

- owce wolne od tych pasożytów ważą średnio więcej o 3,5 kg, a wydajność wełny jest o 11% większa w
porównaniu ze zwierzętami tak samo żywionymi, ale opadniętymi wpleszczami

ROZPOZNANIE

- stwierdzenie w runie znacznej wielkości osobników dojrzałych i poczwarek nie nastręcza trudności.
- należy także zwracać uwagę na możliwość równoczesnej inwazji innych stawonogów pasożytniczych.

2. WSZAWICA ŚWIŃ________________________________________________________________________

WSZAWICA ŚWIŃ (ANOLUROSIS SUUM)

HAEMATOPINUS SUIS - WESZ ŚWIŃSKA

- jest to pasożyt kosmopolityczny, w Polsce dość pospolity

MORFOLOGIA

- największa spośród wszystkich gatunków wszy występujących u zwierząt domowych

wielkość: samica 4-6 mm
samiec 3,5-4,5 mm

- mają barwą szarobrunatną, z ciemnym pigmentowym odwłokiem
- owalny odwłok z dobrze widocznymi bocznymi wypuklinami ma tylko 7 widocznych segmentów
- głowa wyraźnie węższa i dłuższa od tułowia
- nogi mocne, zaopatrzone w silny pazur

CYKL ROZWOJOWY

żywiciel: świnia domowa; u dzika występuje Haematopinus apri

umiejscowienie: - u nasad uszu, karku, bokach ciała i na wewnętrznej stronie ud
- u dzików w przednich fałdach kolanowych

- rozwój wszy jest prosty
- z jaj (gnidy) przylepionych do włosów wylęgają się po 12-14 dniach po czym opuszczają skorupkę jaja, larwy
linieją trzykrotnie (5,8,11 dnia) i osiągają dojrzałość
- okres rozwoju wynosi 25 dni
- na żywicielu żyją około 4-5 tyg., poza żywicielem kilka dni

3. KNEMIDOCOPTES MUTANS________________________________________________________________

ŚWIERZB U DROBIU

KNEMIDOKOPTOZA (CNEMIDOCOPTOSIS)

- u drobiu występować mogą trzy postacie świerzbu wywołane przez szeroko rozpowszechnione (Europa -
także w Polsce, Ameryka), świerzbowce ptasie z rodzaju Cnemidocoptes

gatunki: - Cnemidocoptes mutans
- Cnemidocoptes gallinae
- Cnemidocoptes columbae

ŚWIERZB KOŃCZYN U DROBIU - CNEMIDOCOPTES MUTANS

- świerzb pasożytuje pod łuskami nieopierzonych części nóg kura domowego, rzadziej indyków, perliczek,
bażantów, kuropatw gołębi

MORFOLOGIA PASOŻYTA

- roztocza małe

wielkość: samce 0,2-0,22 mm
samice 0,4-0,44 mm

przylgi: - wszystkie nogi samca zaopatrzone, przylgi osadzone na krótkich, niesegmentowanych szypułkach
- u samic brak


CYKL ROZWOJOWY

- żyworodne samice w wydrążonych korytarzach naskórka łusek rodzą larwy, których rozwój do postaci
dojrzałej, poprzez stadium nimfy I i II trwa u samic około 26 dni, a u samców 20 dni
- zarażenie następuje przez bezpośredni kontakt
- rozprzestrzenianiu inwazji sprzyjają niehigieniczne warunki chowu


OBRAZ KLINICZNY

- inwazja C. mutans powoduje początkowo na nogach poniżej stawu skokowego, łuszczenie się naskórka
- na skutek gromadzenia się wysięku zapalnego pod łuskami dochodzi do podminowania łusek, które coraz
bardziej odstają od skóry (pod wpływem drążenia mechanicznego i chemicznego działania wydzieliny
gruczołów nogogłaszczkowych)
- surowiczy wysięk zasycha i zlepia łuszczący się naskórek, tworzy coraz to grubsze, białawe strupy
upośledzające poruszanie się ptaków = NOGA WAPIENNA

- nogi ptaków mają wygląd „pomazanych wapnem” (stąd też wywodzi się niemiecka nazwa choroby -
Kalkbeinkrankheit używa niekiedy w tłumaczeniu jako „wapienna noga”)
- chore ptaki, odczuwają świąd, dziobią zmienione miejsca i przebierają nogami
- w przypadku przewlekłej inwazji może rozwinąć się zapalenie stawów prowadzące do ich unieruchomienia
- schorzenie prowadzi do spadku nieśności, stopniowego wyniszczenia, a nawet do śmierci


ROZPOZNAWANIE

- podstawą rozpoznania jest stwierdzenie obecności świerzbowców w strupach rozmiękczonych 20-30%
wodorotlenkiem potasu (KOH)

Jana Bąkowska