Historia administracji 08.10.2014

1. Pojęcie administracji

• Punktem wyjścia był łaciński termin administrare ( zarządzać, kierować). Do XVIIIw. Używano zazwyczaj zamiennie terminu administratio no oznaczenie „ zarządzania i gubernatio- „rządzenia”

• Termin „administracja” występujący już od XVw. Aż po schyłek XVIII stulecia, w odróżnieniu od dzisiejszego wiązał się z osobą panującego i miał znaczenie prywatnoprawne

• Dopiero stopniowo był używany w szerszym kontekście do określenia działań państwowych

• W XIXw. stulecia zaczął on stopniowo obejmować zagadnienia natury organizacyjnej, aby od jego połowy określać funkcje i organizację zadań państwa w znaczeniu nowoczesnym

2. Policja

• Termin wywodzi się z języka greckiego ( politeia, polita)

• W państwie francuskim rozumiano przez nią należyty i uporządkowany stan spraw państwowych

• W Niemczech w powiązaniu z „dobrym rządem”, „ bezpieczeństwem”, „wspólnym pożytkiem” oznaczała prawo i troskę władz państwowych o stworzenie i utrzymanie właściwego porządku spraw publicznych i dbałość o dobro poddanych

• W pierwszych dziesięcioleciach XIXw., tak jak pojęcie rządu zbliżało się do zadań kierowania państwem, pojęcie policji zaczęło zawężać się do działalności państwa w sferze ochrony porządku i spokoju publicznego, bezpieczeństwa obywateli

3. Koncepcje administracji:

• Administracja to pracujące państwo

- koncepcja Lorenza von Stein

- to administracja rozumiana jako zarząd sprawami publicznymi, oznacza działania wykonawcze w stosunku do decyzji politycznych bądź też szerzej organizatorską działalność państwa→ musi być zorganizowana

Kraje kultury anglosaskiej- koncepcja administracji jako zarządzania jakimikolwiek sprawami osób instytucji prywatnych czy publicznych bądź wreszcie państwa.

Administracja:

- jeśli istnieje system biurokratyczny

- działalność: szeroko pojęte sprawy społeczne

- kiedy funkcjonuje na podstawie generalnych norm prawnych

- hierarchia

- zespół ludzi

- podział zadań

- procedury i rutyna

4. Biurokracja:

• Pod koniec XVIIIw.

• Twórcą pojęcia był najprawdopodobniej francuski myśliciel, liberał i fizjokrata Vicent de Gournay

• Zasady biurokracji wg Maca Webera:

1. Wyraźny podział kompetencji określony normami prawnymi

2. Hierarchiczna struktura urzędników

3. Pionowy i poziomy podział wiążący się ze specjalizacją i z konstrukcją podległości osobowej i służbowej

4. Zawodowy charakter administracji, wymagający fachowego przygotowania ze ścisłym oddzieleniem działalności służbowej od spraw prywatnych

5. Obowiązywanie formalnych, generalnych reguł określającyhc obowiązki urzędowe w aparacie administracyjnym

5. Państwo publiczne:

Elementy:

• Nowe zadania monarchy ( prawodawstwo, zarządzanie państwem, organizowanie: powoływanie urzędników)

• Postępująca centralizacja państwa

• Powstanie tzw. monarchii narodowych

• XVI w. Budowa fachowego aparatu zarządzającego

do XVw→ państwa prywatno- lenne, własność monarchy

XIVw. → państwo publiczne

Monarchia absolutna:

• Skupienie w jednym ręku władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowej

  

  Ludwik XIV „państwo to ja”

• Instytucjonalne utożsamienie osoby monarchy z najwyższym organem państwa

• Monarcha najwyższym organem państwa

• Służba organizacyjna była związana prawem

• Organy administracji podlegają władcy, realizują jego zadania:

- porządek

- bezpieczeństwo

- dobrobyt mieszkańców

Monarcha→ sługa państwa

6. Absolutyzm oświecony:

• Próba ustrojowego przeobrażenia klasycznego państwa absolutnego

• Zachowanie pełni władzy monarchy w duchu nowych teorii, prowadzącą do zracjonalizowania organizacji państwowej i reform prawnych, czy też społeczno- gospodarczych

• Cel reform: państwo- dobro nadrzędne, pomyślność mieszkańców

• Wszystko dla dobra mieszkańców

7. Konstytucjonalizm:

• Stał się w XIXw. Fundamentem rozwoju klasycznej administracji europejskiej

• Zasady ( XIXw.):

- zasada suwerenności narodu

- zasada systemu przedstawicielskiego

- zasada podziału władz w dziedzinie organizacji aparatu państwowego

- zasada gwarancji praw i wolności obywatelskich

W Europie: Anglia, Francja

8. Dwa nurty konstytucjonalizmu europejskiego

Konstytucje oktrojowane: trójpodział władzy, władza wykonawcza górowała nad ustawodawczą

1. Konstytucjonalizm monarchiczny:

• Dominował w XIXw.

• Można wyróżnić dwie konstytucje:

1. Opierające się na tzw. zasadzie monarchicznej:

- władca odgrywał szczególną rolę:

1. Nadawał państwu konstytucję oktrojowaną

2. Dokonywał ( po nadaniu konstytucji oktrojowanej) samoograniczenia swoich uprawnień, zatem decydował o rozmiarach tego ograniczenia

3. Decydował o zmianie konstytucji

4. Interpretował przepisy konstytucji

5. Jest nietykalny

6. Nie ponosi odpowiedzialności

7. Ograniczona władza: parlament wyraża zgodę o wprowadzenie ustawy

- ministrowie ponoszą odpowiedzialność za władcę i przed władcą

2. Wprowadzały zasadę suwerenności narodu:

1. Podporządkowanie wszystkich organów państwa normom konstytucji

2. Głową państwa jest monarcha

3. Władca nie nadaje konstytucji

4. Władza wykonawcza jest podzielona

Hiszpania 1812r., Belgia 1831r.

2. Konstytucjonalizm republikański:

• Ustrój państwowy, w którym najwyższe organy ( parlament i prezydent) były powoływane do pełnienia władzy w drodze wyborów na czas określony

• Można wyróżnić dwa podstawowe modele ustrojowe:

1. Republika prezydencka

• Szczególna pozycja prezydenta

• Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych

• Prezydent posiada szerokie kompetencje wykonawcze

• Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ale ponosi odpowiedzialność konstytucyjną ( ministrowie również)

• Parlament: pełnia władzy ustawodawczej

• Prezydent, w niektórych państwach może użyć veto

• Parlament nie może być rozwiązany przez prezydenta

2. Republika parlamentarno- gabinetowa:

• Podział władz, opierający się na mechanizmie wzajemnych powiązań oraz współdziałania władz w taki sposób by ich rezultatem stała się wzajemna równowaga

• Ustawodawcza: parlament ( izba lordów i izba gmin)

• Wykonawcza: gabinet ( odpowiedzialny przed parlamentem prawnie i politycznie)

• Nieodpowiedzialność głowy państwa: władca jest odsunięty od rządzenia, tylko panuje

• Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej

• Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną ( akty rządowe prezydenta musza być podpisane przez rząd→ kontrasygnata)

• Rząd musi mieć zaufanie większości parlamentu

• Rząd ponosi odpowiedzialność przed parlamentem ( parlament uchwala wotum nieufności→ jeśli tak to rząd musi się podać do dymisji)

• Prawo prezydenta do rozwiązania parlamentu ( warunki określone w konstytucji)

Np. III Republika Francuska, Konstytucja marcowa w Polsce

Historia administracji 15.10.2014/22.10.2014

1. Państwo prawa:

• Elementy w znacznej mierze przesądzają o kształcie ustroju administracyjnego danego państwa

1. Prymat konstytucji i ustaw

2. Związanie aparatu państwowego ustawami uchwalanymi przez parlament

3. Sądowo- konstytucyjna ochrona legalności ustaw

4. Suwerenność narodu

5. Podział władz

6. Niezależność sądownictwa

7. Niezawisłość sądów

8. Katalog praw i wolności obywatelskich ( XXw. zabezpieczenie praw i wolności jednostki)

9. Sądowo- konstytucyjna ochrona praw zasadniczych obywateli

- XX w.

- zabezpieczenie konstytucji i obywateli

- Trybunał Konstytucyjny i Rzecznik Praw Obywateli

Reformy prawa wyborczego:

1. Powszechne ( zniesione: cenzus majątkowy, płci, wykształcenia, pochodzenia, zasług)→ XXw.

2. Równe ( wybory: pluralne- Wlk. Brytania- niektórzy wyborcy mięli możliwość kilkakrotnego głosowania, kurialne- Austro- Węgry, Rosja- podzieleni wyborcy na kurie, czyli grupy interesów; kuria wybierała liczbę członków)

3. Tajne

4. Bezpośrednie

5. Proporcjonalne

10. Odpowiedzialność cywilnoprawna państwa za bezprawne działania jego funkcjonariuszy

11. Laicki charakter państwa

12. Samorządowa struktura państwa

13. Sądownictwo administracyjne, które kształtowało się w drugiej połowie XIXw.

2. Ustrój totalitarny:

• Zasada nieograniczonej kompetencji władzy państwowej

• Pełna centralizacja władzy państwowej

• Kontrolowanie przez władze wszystkich dziedzin życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego społeczeństwa

• Jedna oficjalna ideologia

• Jedna masowa partia

• Podporządkowanie jednostki państwu

• Stosowanie metod terroru

Ruch faszystowski→ 1920 Włochy, 1933-’45 III Rzesza

Państwa socjalistyczne→ ZSRR

3. Zasady organizacji działania państwa konstytucyjnego

1. Zasada resortowości

• Francja szczególnie w okresie panowania Ludwika XIII i Ludwika XIV

• Jedna z podstawowych zasad, na których zaczęto opierać działania nowożytnej administracji publicznej

• Wykonywanie administracji państwa podzielono między niezależne od siebie struktury organizacyjne zwane resortami

Na czele resortów:

- organy kolegialne

- organy jednoosobowe od XIX w.

Stopniowo wyodrębniły się resorty:

1. Resort Spraw Zagranicznych

2. Skarbowość

3. Wojskowość

4. Sprawy wewnętrzne

- organy zarządzajęce: pocztą, górnictwem, lasami, opieką społeczną

5. Wymiar Sprawiedliwości

6. Resorty wyznaniowe i oświaty

XIX w. Rozbudowa struktur resortowych→ tworzy się nowe organy administracyjne ( prowadzi to do chaosu)→ nie wiadomo, kto się czym zajmuje→ dlatego stworzono:

• RZĄD ( Rada Ministrów na szczeblu centralnym)

• ADMINISTRACJĘ ZESPOLONĄ ( tworzy się organy w terenie, które pełnią różne funkcje, podlegają Ministrowi Spraw Wewnętrznych)

• ADMINISTRACJĘ SPECJALNĄ ( niezespolona, podlega poszczególnym ministrom np. ministrowi zdrowia)

2. Zasada centralizacji i decentralizacji

1. zasada centralizacji

- podporządkowanie organów niższego stopnia organom nadrzędnym

- skupienie decyzji w rękach organów centralnych i naczelnych

- brak samodzielności organów niższego szczebla

- zależność osobowa: organ nadrzędny decyduje o zatrudnieniu, dysponuje urzędnikiem

- zależność służbowa: kierunek działania organu zależnego, polecenia służbowe wydawane przez organ nadrzędny

2. zasada decentralizacji

- rozkład uprawnień decyzyjnych pomiędzu władze centralne i lokalne

- samodzielność i niezależność podmiotów: do organu podległego nie można stosować poleceń służbowych

- samorząd włączał obywateli w sprawy państwowe

SAMORZĄDY:

- terytorialny, zawodowy, gospodarczy

3. Zasada koncentracji i dekoncentracji ( XIXw)

1. Zasada koncentracji

- kompetencje przyznane administracji państwowej mają być spełniane przez szczeble wyższe, zwłaszcza przez szczebel centralny

- następuje wówczas skupienie decyzji z reguły w jednych rękach ( ministra, wojewody, gubernatora)

2. Zasada dekoncentracji

- polega na powierzeniu kompetencji administracyjnych tażke organom terenowym, zwłaszcza szczebla podstawowego

- to prowadzi do rozłożenia prawa decyzji i odpowiedzialności między różne czynniki, niezależnie od tego, czy organy niższego stopnia mają jakikolwiek zakres niezależności od organów nadrzędnych

- jest związany z zasadą koncentracji

- organy terenowe są zależne od centralnych

W praktyce te dwie zasady się przenikają ( może być przewaga np. koncentracji lub dekoncentracji)

4. Zasada hierarchicznego podporządkowania

- podlega na podporządkowaniu organów niższego szczebla organom nadrzędnym

- wykształciła się najwcześniej

- pojawienie się jej wynika z powiązań zasad administracji

- król- z Bożej łaski- podporządkowanie wszystkich urzędników władcy

- jeśli urzędnik niższego szczebla nie wykonał zadania zleconego mu przez urzędnika wyższego szczebla to były na niego nakładane różne sankcje

- najczęściej ta zasada była realizowana w państwach absolutnych

5. Zasady kolegialności i jednosobowego kierownictwa:

- kolegialność i jednoosobowość należy rozpatrywać w dwu aspektach: strukturalnym i funkcjonalnym

- STRUKTURALNY:

• Ma charakter ilościowy

• Różnicuje oba pojęcia w zaleności od liczby osób tworzący dany organ: gdy na czele stoi grupa osób, mówimy o strukturze kolegialnej, a gdy jednostka, to mówimy o organie jednoosobowym

- FUNKCJONALNY:

• Odnosi się do uzależnienia podejmowania decyzji od aktywności grupy lub jednostki

• Uznanie danego organy za w pełni kolegialny lub w pełni jednoosobowy wymaga spełniania obu aspektów jednocześnie

Zasada kolegialności ( XVII i XVIIIw):

- decyzje podejmowane większością głosów

- ogranicza wpływ władzy najwyższej

- lepsze funkcjonowanie:

• Kontrola

• Mniejsza możliwość popełnienia błędu

Sprawy zalegały i ta zasada powoli odchodziła

Zasada jednoosobowego kierownictwa:

• Decyzje były wydawane sprawniej

6. Zasada biurokratyzmu:

- personel zaczął pobierać wynagrodzenia

- urzędnik miał być fachowcem

- zaczęto wymagać odpowiednich kwalifikacji

- nie tylko szlachta mogła pełnić te urzędy, ale też ludzie niżsi stanem, podlegli władcy ( poparcie innych warstw społecznych- nie tylko szlachty)

- szlachta urzędnicza- nowa warstwa społeczna

- zawodowy charakter administracji, profesjonaliści, wynagrodzenie ( Max Weber)

- pionowy i poziomy podział pracy

- tworzenie norm generalnych

- XIX w absolutyzm oświecony- rozwój biurokracji

7. Korpus urzędniczy:

- wynika z przyjęcia zasady biurokratyzmu

- zasada fachowości

- nowoczesny aparat zarządu państwem, opierał się na tym, że zatrudnieni w nim ludzie musieli posiadać wykształcenie i odpowiednie kompetencje ( z. Fachowości), musieli też być posłuszni wobec władcy

- praca dla państwa zapewniała im z kolei byt ( otrzymywali wynagrodzenie) i możliwość awansu społecznego

- stan urzędniczy:

• nowa warstwa społeczna

• mieszczaństwo, uboga szlachta

• po zakończeniu pracy- emerytura

• na początku otrzymywali niskie pensje

• uzyskał odrębny status prawny

• stałość urzędnika- nie można go było zwolnić pod byle pretekstem

AWANS:

• XIXw

• Decydował egzamin przed komisją

• Wymagane były studia prawnicze, administracyjne, politechniczna

8. Granice działalności- od XIXw. Granice określały dwie zasady:

1. Zasada legalności ( praworządności):

• polegała na związaniu administracji prawem

• monarcha też podlega prawu- nie tylko obywatele

• zgodność aktów administracyjnych z ustawą ( bada to sądownictwo administracyjne: niezależne, niezawisłe)

2. zasada odpowiedzialności za wyrządzone szkody:

• wiąże się z istnieniem obowiązku odszkodowawczego zarówno po stroni urzędnika, jak i państwa za szkody wyrządzone obywatelon przez administrację

• państwo ponosi odpowiedzialność za działanie urzędnika ( konkretnie skarb państwa)

• wpływa na sprawne funkcjonowanie administracji

9. Kryteria kształtowania się podziałów terytorialnych:

1. Zasadniczy:

• Dokonywany jest z reguły na potrzeby organów administracji rządowej ogólnej oraz samorządu terytorialnego

2. Pomocniczy

• Dokonywany jest dla organów o charakterze pomocniczym w stosunku do organów administracji rządowej ogólnej i samorządu terytorialnego

3. Specjalne

• Służą realizacji zadać, których wykonywanie w ramach podziału zasadniczego nie jest uzasadnione

Systemy podziału terytorialnego:

• Historyczne:

- kształtowane były na drodze wielowiekowego rozwoju

- zmieniały się z upływem czasu w niewielkim stopniu

- był charakterystyczny głównie do końca XVIIIw.

- występuje do dziś w takich krajach jak Szwecja, Anglia i w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej

• Podział racjonalistyczny:

- ukształtował się przede wszystkim w XIXw.

- polega na tym, że jednostki tworzone są w oderwaniu od tradycji historycznych, opierają się na przesłankach geograficznych, demograficznych, ekonomicznych, komunikacyjnych i uwzględniają aktualne potrzeby kraju

W Polsce:

• Kształtował się przez wiele wieków

• Podział na ziemie ( potem województwa), kasztelanie ( potem powiaty)

• Państwo szlacheckie: Wielkopolska, Małopolska, Litwa

• Księstwo Warszawskie: podział na departamenty

• Królestwo Polskie: województwa

Historia administracji 29.10.2014/05.11.2014/12.11.2014

1. Głowa państwa:

• Organ stojący na czele państwa

• Reprezentuje państwo w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych

• Charakteryzuje się różnym nazewnictwem i zróżnicowanym zakresem kompetencji ( w zależności od funkcjonującego ustroju politycznego i społeczno- gospodarczego)

Struktura:

• Urząd głowy państwa może mieć charakter jednoosobowy ( monokratyczny) lub wieloosobowy ( kolegialny)

• Ziemie polskie:

- stanowisko było sprawowane przez monarchę albo prezydent ( wyjątki: Rada Regencyjna 1917r. i Rada Państwa utworzona po II wojnie światowej)

PAŃSTWO PATRYMONIALNE

1. Obejmowanie stanowiska głowy państwa:

1. Dziedziczenie:

• Nieruchomości podlegają dziedziczeniu tylko przez mężczyzn

• 1 syn: całość dla niego; córka: wielkie nieszczęście ( prawo dziedziczenia przechodzi w lini bocznej- na brata); 5 synów: podział państwa na dzielnice (małe państwa mniej się liczą na arenie międzynarodowej, osłabia się władza monarchy, upada gospodarka)

• Zasady regulowało prawo spadkowe

• W okresie monarchii wczesnopiastwoskiej obejmowanie stanowiska głowy państwa następowało w drodze dziedziczenia zgodnie z zasadami patrymonializmu:

• Pryncypat:

- jednemu z dziedziców przyznawano zwierzchnictwo nad pozostałymi ( ponieważ podział terytorium państwa na dzielnice prowadziło do jego osłabienia)

- prowadzi politykę zagraniczną

- w czasie wojny jest naczelnym wodzem

- może w dzielnicach księcia dzielnicowego utrzymywać swoje oddziały

- nie wiadomo, który książę będzie princepsem

• Seniorat

- władzę zwierzchnią nad książętami dzielnicowymi sprawował najstarszy z przedstawicieli dynastii panującej ( oprócz zwierzchnictwa nad pozostałymi dzielnicami obejmował on również tak zwaną dzielnicę senioralną, którą była Małopolska)

2. Darowizna:

• Umowa darowizny była zawierana pomiędzy dwoma monarchami

• Darczyńca przekazywał władzę w państwie obdarowanemu

3. Umowa na przeżycie:

• Zawierana przez władców, którzy wzajemnie postanawiali, iż w razie śmierci jednej ze stron, druga obejmie władzę w państwie zmarłego

4. Losowanie:

• Tylko na Śląsku

• Podzielone państwo na dzielnice musiało mieć władcę, ale nie potrafili się porozumieć, kto, w której dzielnicy ma objąć władzę i wtedy losowano

5. Akt lenny

• To objęcie stanowiska wynikało z niepełnej samodzielności danego terytorium

• Polegało na wskazaniu przez zwierzchnika podmiotu, który miałby sprawować władzę ( senior- zwierzchnik- nadawał ziemię wasalowi)

• Wasal: składał hołd lenny: jest zależny od seniora, miał wobec niego obowiązki, obejmował władzę zwierzchnią

6. Zawłaszczenie:

• Objęcie władzy w państwie bez tytułu prawnego w wyniku zbrojnego najazdu

7. Desygnacja:

• Władca wskazuje swojego następcę

8. Adopcja:

• Adoptowany nabywał z chwilą przysposobienia wszelkie prawa, w tym również prawo do tronu

9. Kupno:

• Umowa kupna sprzedaży zawierana przez władców poszczególnych państw

10. Elekcja:

• Z punktu widzenia liczny etapów wyróżnić można wybory pośrednie i bezpośrednie

• Według kryterium powszechności czynnego prawa wyborczego można wyróżnić wybory powszechne i o ograniczonej kategorii uprawnionych

• Na tron wstępował książę wybrany przez możnych spośród osób uprawnionych, których stanowili członkowie dynastii panującej

• Miała miejsce w wyniku skorzystania przez poddanych z prawa oporu wobez władcy

• Taki wpływ możnych na obsadzanie tronu dzielnicowego bógł być również efektem konfliktów dynastycznych lub w sytuacji braku zastępcy zmarłego władcy

11. Koronacja:

• Do końca XIIIw. W Gniźnie, a następnie w Krakowie

• Zwłaszcza w okresie rozbicia dzielnicowego akt ten miał przesądzać o dominującej pozycji wobec władców pozostałych dzielnic

• Dokonywał arcybiskup gnieźnieński

• Składała się z dwóch części: pomazania olejami świętymi i koronacji właściwej ( włożenie monarszy na głowę korony i wręczeniu mu berła, jabłka, pierścienia i miecza)

• Władca musiał złożyć przysięgę

2. Opróżnienie urzędu:

1. Śmierć:

• Od początku państwa polskiego aż do 1918r.→ zasada dożywotniego sprawowania władzy

• Opróżnienie stanowiska głowy państwa następowało z chwilą śmierci monarchy

2. Ustąpienie:

• Polegało na zrzeczeniu się tronu przez panującego

• Było określane mianem abdykacji

3. Usunięcie:

• Prawo oporu ( ius resistendi) wobec władcy:

- przysługiwało możnym w wypadku nieprzestrzegania przez panującgo praw lub naruszania przez niego przyjętych zobowiązań

• Detronizacja

3. Sytuacje związane z niepełnieniem urzędu:

• Takie wypadki, kiedy formalnie stanowisko głowy państwa jest obsadzone, ale faktycznie osoba zajmująca urząd nie wykonuje powierzonych jej kompetencji

• W czasie monarchii piastowskiej stosowano instytucję opieki

• Rządy opiekuńcze miały miejsce, gdy tron obejmował małoletni następca i trwały aż do czasu osiągnięcia przez niego pełnoletności

• Formalnie małoletni był głową państwa, ale funkcje opiekuńcze sprawowała określona osoba, zwykle jego matka, przede wszystkim zajmująca się osobą władcy, wspólnie z kilkoma możnymi

4. Kompetencje głowy państwa:

• Na podstawie samodzielności ich wykonywania można je podzielić na dwie kategorie:

1. uprawnienia zależne- takie, które wymagają współdziałania innego podmiotu

2. prerogatywy- uprawnienia osobiste

• Z punktu widzenia przedmiotu można wyróżnić cztery sfery uprawnień i obowiązków głowy państwa:

1. Wojskowe:

• Naczelne dowództwo drużyny

• W czasie wojny dowództwo nad całym wojskiem

• W okresie rozbicia dzielnicowego princepsowi przysługiwało prawo utrzymywania oddziałów w grodach położonych w poszczególnych dzielnicach oraz naczelne dowództwo w czasie wojny

• Każdy z książąt dzielnicowych posiadał własną siłę zbrojną i sprawował nad nią naczelne dowództwo

2. Sądowe:

• Władca- źródło sprawiedliwości, najwyższy sędzia

• Czasem władza mianował sędziogo nadwornego, decydował samodzielnie, kto będzie sędzią

• Wyroki były wydawane w imieniu władcy

• Sędziowie sprawują swoją władzę z polcenia władcy

• Sądy były związane treścią wyroków wydawanych przez władcę

3. Ustawodawcze:

• Początkowo władza nieograniczona

• Władca- jedyny organ ustawodawczy

• Książę nadawał immunitety indywidualne ( na rzecz konkretnego feudała władca zrzekał się swoich uprawnień i mu je przekazuwał- wskazywał konkretnie komu i jakie uprawienia mu powierza)

• Przywileje ziemskie ( na rzecz konkretnych ziem- feudałowie na danej ziemi mieli uczestniczyć w tworzeniu prawa)

• Zjazdy zostały uprawnione do formułowania aktów prawnych ( później sejm walny)→ wymagały sankcji królewskiej- jeśli jej nie było to akt jest nieważny

4. Wykonawcze:

• Prowadzenie polityki zagranicznej

• Kierowanie administracją

• Wydawanie aktów prawnych wykonawczych

• Uprawnienia skarbowe

• Początkowo pełnia władzy wykonawczej należała do króla:

- reprezentował państwa na zewnątrz

- mógł zawierać umowy, traktaty i przymierza

- wypowiadał wojnę i zawierał pokój

- mianował urzędników

- wydawał polecenia urzędnikom

- mógł odwoływać urzędników

• Princeps może sprawować politykę zagraniczną

• Ograniczenia: ziemskie, generalne i indywidualne ( najwięcej ograniczeń w okresie monarchii stanowej

• Ekspektatywa- obietnica mianowania na stanowisko w przyszłości ( władca się tego zrzekł)

PAŃSTWO SZLACHECKIE

1. Obejmowanie stanowiska głowy państwa:

• Zasada elekcji→ wzór dla każdej kolejnej elekcji

• Inter rex→ między król ( w okresie bezkrólewia) np. marszałek, prymas:

- musiał być katolikiem

- czuwał nad tym, żeby jak najszybciej doszło do wyboru króla

- miał zwołać sejm konwokacyjny

- reprezentował państwo na zewnątrz w okresie bezkrólewia

• Przebieg elekcji:

- wolna elekcja- wszyscy obywatele będą mogli wybrać króla ( cała szlachta)

- elekcja viritim- wybory bezpośrednie ( od razy wybierał szlachcic króla)

Konwokacyjny i elekcyjny- niedoskonałe- nie było króla

- były zwoływane 3 sejmy:

1. konwokacyjny:

- zawiązanie konfederacji generalnej

- termin i miejsce elekcji

- skład powoływanych sądów kaptórowych, które rozstrzygały sprawy dotyczące przestępstw ( sądy normalnie nie funkcjonują, bo nie ma króla)

2. elekcyjny:

- uczestniczyła cała szlachta

- przedstawiciele/ delegaci miast Krakowa, Wilna, Warszawy, Poznania, Lublina, Sandomierza i od XVIIw Lwowa

- delegaci nie mogli głosować→ tylko uczestniczyli

3. koronacyjny- nie zatwierdzał uchwał dotyczących elekcji

Obowiązywały 3 sejmy:

1. zwyczajne- zwoływane raz na dwa lata

2. nadzwyczajne- zwoływane w razie potrzeby przez króla

3. szczególne- konwokacyjny, elekcyjny i koronacyjny

3 stany sejmujące, które wyrażają zgodę na uchwalenie konstytucji ( muszą się zgodzić wszystkie trzy):

1. król

2. senat

3. izba poselska

Osobno obradowali:

- senat

- izba poselska

- szlachta

1. Egzorbitancja- postulaty, dotyczące naprawy nieprawidłowych działań poprzedniego władcy ( dyskutowano, jakie działania było nieprawidłowe, jak je naprawić itp.)

2. Występowali posłowie do tronu

3. Pacta conventa- umowa o charakterze publiczno- prawnym zawierana między królem a szlachtą. Określała osobiste zobowiązania władcy.

4. Elekcja

5. Podjęcie decyzji przez szlachtę ( zatwierdzała lub nie)

Wyborców podzielono województwami: była zasada jednomyślności, więc jeśli się ktoś nie zgadzał to opozycja starała się przekonać, że jego kandydat jest lepszy. Jeśli nie przekonała to następowało rozdwojenie elekcji→ wybór dwóch królów, co prowadziło do wojny domowej i w zależności od tego, któ ją wygtał, ten przejmował władzę.

Historia administracji 19.11.2014

• Dziedziczenie:

Ograniczono krąg osób, które mogą pretendować na tron 1775r prawa kardynalne władcą może być tylko rodowity Piast- mieszkaniec RP nie może to być syn ani wnuk poprzedniego monarchy

2. Opróżnienie urzędu:

- władza była sprawowana dożywotnio

- śmierć władcy

- usunięcie- przywilej mielnicki z 1501r.→ władcy można wypowiedzieć posłuszeństwo, ale nie wiadomo, czy taki przywilej w ogóle został wydany

- ustąpienie (abdykacja)- 1668r. Jan Kazimierz- został do tego zmuszony przez parlament; jednocześnie sejm w tym samym roku wprowadził zakaz abdykacji, ale do nich i tak później dochodziło

Arykuły henrykowskie- uregulowały, przyznawały poddanym prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi; nie uregulowały procedury wypowiadania posłuszeństwa

Kiedy można było wypowiedzieć władcy posłuszeństwo:

• kiedy władca łamał postanowienia henrykowskie

• kiedy nie wykonywał pactów conventów

• kiedy łamał przywileje i ogólnie prawo

• można władcy wypowiedziec posłuszeństwo również, kiedy działa nieświadomie

Konstytucja z 1607r., przedstawiająca procedurę wypowiedzienia posłuszeństwa królowi:

- władcę trzeba trzykrotnie upomnieć, żeby wypowiedzieć królowi posłuszeństwo

- upomnieć króla może prymas lub senator→ I upomnienie

- upomnieć króla może senat→ po raz II

- upomnieć króla może sejm→ po raz III

I dopiero wtedy, gdy były trzy upomnienia, a król się do nich nie dostosował to można mu było wypowiedzieć posłuszeństwo ALE król może dokonywać konkluzji obrad, dlatego nigdy senat nie upomni władcy, nigdy nie dojdzie do wypowiedzenia posłuszeństwa władcy→ trzeba zmienić II upomnienie- ktoś inny musi upominać po raz II króla

W 1609r. kolejno zwołany sejm zminił procedurę wypowiedzenia posłuszeństwa królowi:

- I i III upomnienie zostało tak samo

- zmiana II upomnienia- sejmik ziemski upomina po raz II (ale który sejmik ziemski→ ten sejmik ziemski, z którego zgłosił się szlachcic, który zgłosił prymasowi lub senatorowi, że król złamał prawo)

→ tu już władca wie, że złamał prawo→ działał świadomie

w prawach kardynalnych z 1775r powtórzono, że można wypowiedzieć posłuszeństwo królowi

W państwie szlacheckim:

- wakat- inter rex

3. Kompetencje głowy państwa

Wojskowe:

- król- najwyższy zwierzchnik sił zbronych

- władca sprawował naczelne dowództwo

- mianował poszczególnych dowódców

- mianował oficerów

- awansował oficerów

- mógł odwoływać oficerów

- ulegały coraz większym ograniczeniom:

• Żeby zwołać pospolite ruszenie któl potrzebuje zgody sejmu→ na podst artykułów hentykowskich

• Popłano urząd hetmana- 4 hetmanów ( hetman wielki koronny, polny w koronie, litewski, polny na Litwie→ ministrowie)

• 1775r.- Rada nieustająca- władza wojskowa króla została osłabiona→ prawo do mianowania oficerów, awansowania (wyjątek- jeżeli oficer był szczególnie zasłużony to mianował go król na wniosek hetmana) zostało przekazane radzie nieustającej

Sądowe:

- władca- źródło sprawiedliwości, mianuje sędziów ALE był pozbawiany pewnych upranień sądowych:

• utracił prawo łaski na rzecz sejmu

• 1648r. utrata prawa amnestii

- król zasiadał w sądzie sejmowym- crimen leasae maiestatis (zbrodnia majestatu królewskiego)- rozstrzygał to przestępstwo, gdy urzędnicy popełnili przestępstwo to też rozstrzygał

Trzy uprawnienia szczególne:

- prawo ewokacji- prawo wywołania każdej sprawy przed sąd królewski- niezależnie przed jakim sądem toczyła się sprawa, mogła zostać przejęta przez króla i ją zospoznawał

- prawo inhibicji- wydanie listu inhibicyjnego; polegało na tym, że władca zakazywał rozpatrywania sprawy- zawieszał postępowanie niezależnie w jakim sądzie toczyło się postepowanie i jaka to była sprawa

- prawo suspensy- zawieszenie wykonania wyroku; jeżeli nie zdązył skorzystać z tych poprzednich praw to może skorzystać z prawa suspensy

Ustawodawcze:

- konstysucja nihil novi 1505r. uprawnienia ustawodawcze→ wyłącznie parlament

- władca- odgrywał w parlamencie szczególą rolę: zwoływał parlament- sejm zwyczajny ordynaryjny ( król był zobowiązany do zwoływania sejmu zwyczajnego raz na dwa lata→ od artykułów henrykowskich→ dlatego, że Zygmunt August nie chciał zwoływać sejmu, dlatego stało sie to OBOWIĄZKIEM); zwoływał sejm nadzwyczajny: extraordynaryjny, król decydował, czy jest potrzeba zwoływania go, czy nie, tylko król mógł zwołać ten sejm; król- jeden z trzech stanów sejmujących ( król, senat, izba poselska)- bez jego zgody nie można uchwalić konstytucji sejmowej; prawo inicjatywy ustawodawczej- prawo do wiążącego składania projektów ustaw; król: przewodniczący senatu, mianował senatorów- wota senatorskie- prawo konkluzji obrad senatu (senatorowie wotowali- od najważniejszego do najmniej ważnego zabierają głos- hierarchia była ustalona→ król wskazuje po wysłuchaniu senstorów, jakie jest stanowisko senstu)→ jeżeli była jednomyślność to ok, ale jeśli nie to król decyduje jakie jest stanowisko senatu; król mianował senatorów ( wiryliści- pełni jakieś stanowisko z racji pełnienia innego)

Skład senatu- 3 grupy senatorów ( I s. Duchowni→ arcybiskupi i biskupi katoliccy, II s. Ministrowie→ urzędnicy centralni, III s. Świeccy→ wojewodowie i kaszelanowie

Praca parlamentu ( obrady ustne, nikt tego nie spisywał)- moderowanie , oblatowanie konstytucji sejmowych

• Moderowanie- spisywali tekst uchwalonych na sejmie konstytucji sejmowych

• Oblatowanie- wpisanie tekstu aktu prawnego do ksiąg grockich

Król- ogłaszanie konstytucji sejmowych; prawo do interpretacji prawa ( mógł interpretować praw) od 1775r Rada Nieustająca przejęła to uprawnienie- ona interpretowała prawo; mógł smaodzielnie stanowić prawo ( gwarkowie- górników, w odniesieniu do dóbr lennych, dóbr królewskich, dot. ludności żydowskiej

Wykonawcze:

- król wydawał akty wykonawcze w stosunku do ustaw sejmowych (konstytucji sejmowych)

-senatorowie rezydenci- artykuły henrykowskie wprowadziły ten organ; było ich 16 w tym 4 biskupów, wojewodów i 8 kasztelanów→ organ kontrolujący króla, doradczy też, byli wybierani przez sejm zwyczajny ( działali od 1 do 2→ potem od 2 do 3, od 3 do 4 itp. Co dwa lata się zmieniało, sejmu zwyczajnego; po dkoniec co 2 lata mieli złożyć sprawozdanie, jak kontrolowali króla; biskub, wojewoda, 2 kasztelanów→ zmiana co pół roku; nie odbywały się wybory → najważniejsi byłi wyznaczani, wg ważności stanowisk, nie można było się od tego obowiązku uwolnić

- władca- zwierzchnik administracji: uprawnienia nominacyjne- mianował urzędników administracji

- dożywotność urzędów

- siędzia ziemski, podsędek i podkomorzy→ mianował król, ale sejmik elekcyjny wskazywał po 4 kandydatów na każdy z tych urzędów i spośród nich król wybierł jednego

- wskazywano, ze urzędnikiem ziemskim może być tylko szlachcic z danej ziemi→ szlachcic posesjonat- osoba, która ma dobra ziemskie

Szlachta:

- posesjonaci- właściciele dóbr ziemskich

- nieposesjonaci- osoby nieposiadające dóbr ziemskich

Odwoływanie urzędników→ przyjęto, że władca nie może odwołać urzędnika ( dożywotność urzędów); wskazywał co ijak mają robić, ale jeżeli urzędnik nie wykonywał poleceń króla to król nie mógł go odwołać ( król jedynie mógł za to nałożyć na niego karę pieniężną)→ jeżeli urzędnik dopuścił się zdrady państwa tylko wtedy można go było odwołać

Uprawnienia wykonawcze o charakterze skarbowym:

- król nie mógł nakładać podatków ( robił to sejm)

- król nie mógł nagładać monopoli i ceł→ uprawnienia sejmu

- król nie decyduje o dochodach skarbu państwa

- król decyduje o wydatkach ze skarbu- rozporządza środkami zgromadzonymi w skarbie państwa

- król: uprawnienia szczególne:

• Król był opiekunem wdów, sierot, cudzoziemców

• Miał prawo do nadawania nazwisk

• Do 1578r. król nadawał nobilitacje- nadanie szlachectwa mieszczanom i chłopom ( musiał być mieszkańcem RP, czyli Polakowi lub Litwinowi)

• Nadawł indygenat- nadanie szlachectwa szlachcicowi cudzoziemskiemu- jak tego nie ma to szlachcic cudzoziemski nie możne mieć przywilejów szlachty polskiej)

• Dokonywał legitymacji dzieci nieślubnych- mógł wydać decyzję uznające dziecko nieślubne za dziecko prawe tzw. uprawnienie dziecka nieślubnego

1. Dwie kategorie dzieci:

• prawe i dzieci nieprawe

• dzieci ślubne, nieślubne

Dziecko nieprawe: nie dziedziczył po ojcu, nie mógł piastować urzędu

Dzieci nieślubne= dzieci nieprawe

Dzieci ślubne= dzieci prawe

• prawo kaduka- kaduk: spadek bezdziedziczny; król przejmował taki spadek. Przejmował również spadek po cudzoziemcach, mieszkających w Polsce, jeżeli nie zostawili w polsce dziedziców.

Obywatel= szlachcic!!

- uprawnienia rozdawnicze:

• władca był uprawniony do tego, żeby darować komuś jakieś cenne przedmioty, kosztowności, futra, koni

• mógł ustanawiać świadczenia pieniężne ( jednorazowe, roczne lub kilkuletnie)

• mógł wydawać indywidualne przywileje w zakresie nudowy młyna, tartaku, na organizację targu, na budowę parafii

• mógł przyjąć syna szlacheckiego na dwór→ król zjednywał sobie w ten sposób zwolenników

• nadawał dobra ziemskie, gołą dzierżawę→ bezczynszowa

Historia administracji 26.11.2014/ 03.12.2014/ 10.12.2014/17.12.2014

KONSTYTUCJA 3 MAJA

• Uchwalona 3 maja 1790r.

• Nielegalnie

• Uchwalona jako ustawa ( dzisiejsze ustawy było określane mianem konstytucji, a ta wyjątkowa była nazwana ustawą→ odwrotnie niż jest dzisiaj)

Ustawa rządowa→ ponieważ rząd to ustrój Objęcie stanowiska głowy państwa:

• Stanisław August Poniatowski→ panuje dożywotnio, a po jego śmierci wchodzą zasady zapisane w konstytucji 3 maja

• Tron miała objąć dynastia saska

• Obala zasadę elekcyjności

• Zasady dziedziczenia

- tron po śmierci króla dziedziczy syn ( primogenitura- najstarszy syn ma objąć władzę)

- w razie braku syna, a miał córkę to córka jest wydawana za mąż ( sejm na to wyraża zgodę) i to mąż córki obejmuje tron→ połączenie starej dynastii z nową dynastią

- braku potomka: zwoływany jest sejm i następuje elekcja nowej dynastii i potem powrót zasady dziedziczenia tronu

1793r- Konstytucje Grodzieńskie- sejm w Grodnie- uchwalił prawa kardynalne, uchylił moc obowiązującą przepisów konstytucji 3 maja i zastąpił je innymi→ nigdy w praktyce nie obowiązywały

Sposoby opróżnienia stanowiska głowy państwa:

- śmierć władcy

- nie było możliwe usunięcie głowy państwa ( osoba króla jest święta i bezpieczna od wszystkiego; nie ponosił odpowiedzialności)

- władza królewska została bardzo ograniczona

- straż praw: drugi organ władzy wykonawczej

- odpowiedzialność→ ministrowie; kontrasygnata- podpis aktu królewskiego i przejęcie odpowiedzialności za ten akt

Sytuacje związane z niepełnieniem urzędu:

- w czasie małoletniości króla

- w przypadku choroby psychicznej króla

- w przypadku wzięcia do niewoli

Izba poselska i senat ¾ głosów zwoływali regencję.

Funkcję regenta→ straż praw i królowa

Sejm decydował o składzie straży praw w okresie regencji

Straż praw→ zasad sprawowania władzy nie uregulowała konstutucja; w każdym przypadku miał decydować sejm- miał uchwalać konstytucję, gdzie zostałby wskazany zakres uprawnień straży praw w okresie regencji

Straż praw→ ponosi odpowiedzialność za to w jaki sposób działała w okresie regencji

→ odpowiedzialość osobistą i majątkową za sprawowanie regencji

Kompetencje głowy państwa:

- zakres uprawnień głowy państwa jest niewielki

Wojskowe:

• Władca jest zwierzchnikiem sił zbrojnych

• W czasie wojny sprawuje naczelne dowództwo

• Mianuje oficerów

- zasada trójpodziału władzy→ wprowadza konstytucja 3 maja → pozbawienie króla uprawnień sądowych- nie ma realnego oddziaływania na wymiar sprawiedliwości

Sądowe: sądy; król: wyroki sądowe są wydawane w jego imieniu, prawo łaski: oprócz prawa łaski w stosunku do osób oskarżonych i skazanych za zdradę stanu

Ustawodawcze: parlament; król: nie stanowi prawa, nie był już stanem sejmującym, miał prawo sankcji ustaw sejmowych, posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej, ale nie był jedynym podmiotem ( inne podmioty mogły wnieść projekty pod obrady sejmu), przewodniczył senatowi, ale utracił prawo konkluzji obrad senatu ( miał tylko jeden głos, w razie równowagi głosów król otrzymywał dodatkowy głos)

Wykonawcze: król i straż praw; król: miał uprawnienia nominacyjne ( mianował urzędników, biskupów i ministrów); straż praw: quasi rząd→ król mianował 5 ministrów spośród wszystkich ministrów, jako członków straży praw na okres 2 lat ( ministrowie ponosili odpowiedzialność parlamentarną: można było uchwalić votum nieufności 2/3 głosób połączonych i odpowiedzialność sądową: za naruszenie prawa przed sądem sejmowym, odpowiedzialność za akty królewskie- ten minister, który podpisał akt królewski)

KSIĘSTWO WARSZAWSKIE

• 1807r.

• Satelickie państwo Francji

• Utworzone na mocy traktatów pokojowych w Tylży

• Księstwo- pod protektoratem Francji

• 22.07.1807r. Konstytucja oktrojowana- nadana ( przez Napoleona), nie została uchwalona przez parlament

• 06.1815 r. istniało → doszło do kongresu wiedeńskiego ( wyraźnie postanowiono o likwidacji i utorzeniu królestwa polskiego, które miało być związane unią personalną z cesarstwem rosyjskim)

1. Objęcie stanowiska głowy państwa:

• Dziedziczenie tronu

• Unia personalna z Saksonią ( księciem Polski: król saski)

• Konstytucja nie regulowała zasad dziedziczenia ( ze względu na unię z państwem saskim)

• Odsyłała do prawa saskiego

Państwo: KSIĘSTWO

Władca: KSIĄŻĘ WARSZAWSKI

Napoleon: księstwo warszawskie, żeby nie drażnić Rosji; w konstytucji Napoleon specjalnie użył nazwy król- ukłon w kierunku tradycji polskiej

2. Opróżnienie stanowiska głowy państwa:

- śmierć

- ustąpienie

- konstytucja nie dopuszczała usunięcia ze stanowiska

- osoba księcia: święta i nietykalna

- ministrowie ponosili odpowiedzialność za króla: za akty królewskie, za pośrednictwem kontrasygnaty; mieli czuwać nad tym, żeby dekrety królewskie nie naruszały prawa

Niepełnienie urzędu→ odsyłała do prawa saskiego

3. Kompetencje:

Wojskowe:

• najwyższy zwierzchnik sił zbrojncyh

• Naczelny wódz w czasie wojny

• Mianował oficerów

• Mianował dowódców

Sądowe:

• Nie miał wpływu na orzecznictwo

• Władca miał prawo łąski, które nie było niczym ograniczone

• Miał prawo powoływania sędziów

• Mógł sędziów odwoływać- odwoływał sędziów na wniosek rady stanu

• Wyroki były wydawane w imieniu króla

Ustawodawcze:

• Książę :

- otwierał obrady sejmu, zamykał, zwoływał sejm,

- mianował przewodniczących obu izb

- mianował senatorów ( stanowiska dożywotnie)

Senator= kasztelan, czy wojewoda, ale nie było takiego urzędu, jak kasztelan czy wojewoda, bo administracja w księstwie warszawskim była wzorowana na francuskiej→ nawiązanie do polskiej tradycji

- inicjatywa ustawodawcza

- rada stanu przygotowywała projekty ustaw ( najpierw składała władcy, zapoznawął się z treścią, jeżeli go zaakceptował to rada wnosiła go pod obrady parlamentu)

- wydawał dekrety

- miał regulować wszystkie inne sprawy regulował

- uprawienia ustrojodawcze ( miał prawo do zmiany i uzupełniania przepisów konstytucji→ konstytucja oktrojowana)

• Parlament:

- uchwalał ustawy

- regulował prawo cywilne, karne, podatki, system monetarny

KRÓLESTWO POLSKIE

1. Głowa państwa:

• Konstytucja oktrojowana- nadał ją Aleksander I ( miał być królem Polski) 27.11.1815r.

• Nadawał konstytucję

• Zasady dziedziczenia

• Konstytucja odsyłała do prawa rosyjskiego

• Koronacja ma się odbywać w stolicy→ po śmierci Aleksandra I w 1825r. tron objął Mikołaj I i pojawił się spór między Mikołajem I i parlamentem Królestwa o interpretację koronowania w stolicy ( Mikołaj I pojechał do Warszawy i nastąpiła koronacja)

• 14/26.02.1830r. po upadku powstania listopadowego→ wydanie statutu organicznego:

- nie uchylał przepisów konstytucji, ale zmieniał przstanowienia konstytucji w taki sposób, że one właściwie przestały obowiązywać

- Koronacja w Moskwie ( wspólna korononcja na cesarza Rosji i króla Polski)

- Nie likwidował Królestwa Polskiego, ale miało ono stanowić nierozerwalną część cesarstwa rosyjskiego

2. Opróżnienie stanowiska głowy państwa:

- śmierć

- abdykacja

- usunięcie: osoba królewska jest święta i nietykalna; władca nie ponosił odpowiedzialności, poddani nie mogli pociągnąć władcy do odpowiedzialności, wypowiedzieć mu posłuszeństwa

- za akty prawne odpowiadali ministrowie w drodze kontrasygnaty

3. Niepełnienie urzędu:

- regencja- została uregulowana w konstytucji Królestwa Polskiego ( odsyłała do prawa rosyjskiego)

- skład:

• Regencja polska ( odrębna regencja)

• Wieloosobowa ( organ kolegialny)

• Regent rosyjski- przewodniczył

• 4 osoby wskazane przez senat polski

• Minister sekretarz stanu

• W stolicy cesarstwa

- procedura: Minister sekretarz stanu, jeżeli tylko pojawiła się konieczność powołania regencji, zawiadamia namiestnika królestwa, który zwoływał senat, który wybierał 4 członków

Uprawnienia:

- sprawy dotyczące Królestwa Polskiego

- te same uprawnienia jaki eposiadał król z wyjątkiem mianowania senatorów

- wszystkie decyzje podjęte przez regencje miały być przedstawione królowi do zatwierdzenia ( jeśli już zasiądzie na tronie) i król może uchylić decyzję regencji

4. Uprawnienia głowy państwa:

a) wojskowe:

- pełnia kompetencji wojskowych ( najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych, pełnił funkcję naczelnego wodza w czasie wojny, mianował poszczególnych dowódców i oficerów)

b) sądowe:

- posiadał prawo łaski

- miał prawo dożywotniego powoływania sędziów ( stanowiska sędziów były dożywotnie)

- nie miał prawa odwoływania sędziów

- niezawisłość sędziowska

c) ustawodawcze:

- władca i parlament- dwa organy władzy ustawodawczej

- król sam stanowił prawo, mógł wydawać swoje akty prawne, wydawał postanowienia

- parlament- stanowił ustawy

- król wchodził w skład sejmu obok senatu i izby poselskiej

- król miał prawo inicjatywy ustawodawczej, realizował za pośrednictwo rady stanu

- król ogłaszał ustawy: w dzienniku praw królestwa polkiego

- król zwoływał sejm raz na dwa lata→ sesja zwyczajna; w razie potrzeby sesja nadzwyczajna

- król mógł rozwiązać parlament ( ale nie całego→ tylko izbę poselską)

- król był zobowiązany do zorganizowania wyborów do izby poselskiej w ciągu 2 miesięcy

Senat:

• Biskupi

• Wojewodowie

• Kasztelanowie

Książęta krwi cesarsko- królewskiej Regulacja:

• Parlament: prawo cywilne, karne, podatkowe, politykę monetarną, prawo administracyjne i prawo organiczne

Władca: wszystko inne→ wydawał postanowienia Uprawnienia wykonawcze:

- pełnia władzy wykonawczej

- prowadził politykę zagraniczną ( nie było ministra spraw zagranicznych)

- zawierał umowy międzynarodowe, handlowe, sam wypowiadał wojnę, zawierł pokój, prowadził dyplomację

- mianował namiestnika na czas swojej nieobecności w królestwie

- mógł namiestkina również odwołać

- kompetencje namiestnika ulegały zawieszeniu na czas pobytu króla w Królestwie

- uprawnienia namiestnika zależały od króla

- stałe uprawnienie namiestnika: miał wskazywać po dwóch kandydatów na stanowisko: biskupa, arcybiskupa, senatora, sędziego trybunału najwyższego, radcy stanu i referendarzy i król wybierał na watujące miejsca jedną osobę

- zwierzchnik administracji ( mianował i odwoływał urzędników, wydawał im polecenia)

- decydował o wydatkach budżetowych

- decydował o polityce monetarnej

- dokonywał nobilitacji ( nadawał tytuł szlachecki)

- nadawał tytuły honorowe

- ustanawiał i rozdawał ordery cywilne i wojskowe

- dokonywał naturalizacji ( nadanie obywatelstwa)

1832r. uprawnienia głowy państwa zostały rozszerzone ( po upadku powstania listopadowego) :

- władca uzyskał takie same jak uprawnienia cesarza rosyjskiego

Ustawodawcze:

- pełnia władzy ustawodawczej

- likwidacja parlamentu królestwa polskiego

- prawodawstwo osobiste- król wydawał akty prawne ( nie były ograniczane kontrasygnatą)

- wszystkie organy państwa podlegały królowi, żaden nie mógł stanowić ani wykonywać prawa bez uprzedniego zatwierdzenia króla

Sądowe:

- królowi przysługuje władza sądowa, która była realizowana za pośrednictwem senatu cesarstwa ( najwyższy organ sądowy) i innych instytucji sądowych

- prawo łaski

- wydawał tzw. najwyższe zezwolenie- zgoda na wszczęcie śledztwa przeciwko niektórym osobom ( przeciwko członkom centralnych władz państwowych i urzędnikom w ramach trzech pierwszych klas urzędów)→ władca się musiał na to zgodzić

- sankcja wykonywania wyroków sądów karnych- wyroki skazujące na karę pozbawienia praw i przywilejów w stosunku do szlachty, duchownych, urzędników i osób odznaczonych

Wykonawcza:

- władca wprowadzał środki nadzwyczajne w sytuacjach wyjątkowych ( np. stan wojenny)→ nie potrzebował niczyjej zgody, kontrasygnaty

Władca uzyskał najwższą władzę religijną ( charakterystyczne dla cesarza rosyjskiego)→ tylko w zakresie kościoła prawosławnego, była sprawowana za pośrednictwem świętego synodu

Po rewolucji 1905- 1907 władzę głowy państwa ograniczono:

- 1906r. uchwalone 3 ustawy konstytucyjne, które odnosiły się do ziem polskich w zaborze rosyjskich→ władza cesarza nie jest już nieograniczona

Ustawodawcze:

- utworzony został parlament w cesarstwie rosyjskim

- w parlamencie uczestniczyli przedstawiciele społeczeństwa polskiego, czyli obradowała duma państwowa

Duma państwowa= parlament

- miała być realizowana przez cara, radę państwa i dumę państwową

Rada Państwa i Duma państwowa musiały ze sobą współdziałać, musiały podjąć zgodne uchwały i żeby ustawa została uchwalona potrzebna była sankcja cesarstwa

Ustawy zasadnicze- cesarz posiadał wyłączną inicjatywę w zakresie nowelizacji ustaw zasadniczych/ konstytucyjnych ( rada państwa i duma państwowa nic nie mogły zrobić)

II RP

W czasie I wojny światowej państwa zaborcze składały obietnice utworzenia niepodległego państwa polskiego ( terytorium autonomiczne). Na podstawie Aktu 5 list 1916r. wydanego przez cesarzy niemiec i austro- węgier było wiadomo, że będzie to monarchia konstytucyjna.

12.09.1917r. Rada Regencyjna:

• Pierwsza w dziejach państwa polskiego kolegialna głowa państwa

• Powołana przez państwa centralne: Niemcy i Austro-Węgry

• Do czasu objęcia tronu przez króla lub powołania regencji

• W skłąd rady wchodzili:

- arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski

- książę Zdzisław Lubomirski

- hrabia Józef Ostrowski

• Zadanie tego organu:

- utworzenie rządu

- przygotować wybory do parlamentu

- reprezentować polskie społeczeństwo

• 11 list 1918 r. przekazanie władzy wojskowej Józefowi Piłsudskiemu

• 14 list rozwiązanie rady regencyjnej i przekazanie całkowitej władzy Piłsudskiemu

Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej ( 22 list. 1918 r.)

• Stworzył Piłsudski

• 1 akt normatywny o randze konstytucyjnej, który został wydany w odrodzonej Polsce

• Zostały uregulowane w sposób tymczasowy zasady ustroju państwa

• Lakonicznie sformułowany, krótko

• Miał obowiązywać do czasu zwołania sejmu ustawodawczego

• Sejm ustawodawczy- miał uchwalić konstytucję

• Tworzył Tymczasowego Naczelnika Państwa- głowa państwa

- nieograniczona władza w państwie

Opróżnienie urzędu:

- Tymczasowy Naczelnik Państwa miał funkcjonować do czasu zwołania sejmu ustawodawczego

Odpowiedzialność:

- nie ponosił w ogóle odpowiedzialności

- nie można było usunąć z tego stanowiska ( nie można było Piłsudskiego pozbawić tego stanowiska)

Niepełnienie urzędu:

- nie regulował takich kwestii ( stanowisko miało charakter doraźny, tymczasowy)

Komptencje:

1. Wojskowe:

• Władzę wojskową uzyskał z rąk rady regencyjnej od 11.11.1918r.

• Najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych

• Naczelny wódz

2. Ustawodawcze:

• Nie było parlamentu

• Tylko do czasu sejmu ustawodawczego- Naczelnik

• Miał pełnić Tymczasowy Naczelnik państwa i Radę Ministrów

• Akty prawne przygotowywała Rada Ministrów, następnie uchwalała, a potem projekt przedstawiała TNP, on mógł taki akt zatwierdzić lub nie

• Projekt musiał być ogłoszony w dzinniku praw państwa polskiego

• Zastrzeżono, że aktu prawne, które zostały uchalone przez rząd i zatrwiedone przez TNP miały być przedstawione Sejmowi Ustawodawczemu do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu po wyborach ( jeżlei te akty nie zostały przedstawione to projekty traciły moc obowiązującą→ tzrba było je przedstawić) Sejm mógł zatwierdzić te akty lub nie. Jeśli nie zatwierdził aktu to tracił moc obowiązującą

3. Wykonawcze:

• TNP mianował prezydenta ministrów i ministrów (w pełni samodzielnie)

• Mianował wyższych urzędników państwowych, jeżeli to zastrzegały przepisy obowiązujące przyznawały głowie państwa takie uprawnienie

• Funkcjonuje to prawo, które funkcjonowało do tej pory ( w zaborze pruskim- pruskie, rosyjskim- rosyjskie i austryjackim- austryjackie→ tak jak było)

UCHWAŁA SEJMU Z 20 LUTEGO 1919r. tzw. Mała Konstytucja

27.01 1919r.- wybory do sejmu ustawodawczego:

• Wysunięto tyle kandydatów ile było miejsc

• Zdecydowano się na wprowadzenie tych samych posłoów którzy wcześniej wchodzili do parlmentu pruskiego

• Pierwsze posiedzenie 22 lut 1919r. TNP złożył swój urząd

• Sejm ustawodawczy uchwalił małą konstytucję ( do czasu utworzenia konstytucji)→ powierzenie J.P dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa ( już nie tymczasowego)

Objęcie stanowiska głowy państwa:

• W drodze elekcji został powołany Piłsudski na Naczelnika Państwa

• Kadencja była określona ( nie latami tylko kadencja będzie trwała do uchwalenia ustawy zasadniczej)→ kilka tygodni miało być

• 17 marca 1921r. → uchwalenie konstytucji marcowej:

- do 11 grudnia 1922r. stanowisko Naczelnika Państwa

Opróżnienie stanowiska głowy państwa:

- z chwilą zaprzysiężenia prezydenta

Mała konstytucja: usunięcie naczelnika państwa: ponosił odpowiedzialność za sprawowanie swojego urzędu przez sejmem

Niepełnienie urzędu: nie uregulowano takiego problemu

Kompetencje Naczelnika Państwa:

Wojskowe: najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych

1 lip 1920r. Rada Obrony Państwa ( w związku z zagrożeniem ze str rosji radzieckiej) nowe uprawnienie wojskowe: naczelnik państwa- przewodniczący tego organu

Ustawodawcze: NP nie posiadał uprawnień ustawodawczych, bo mała konstytucja przyznałą władzę ustawodawczą sejmowi ustawodawczemu: miał uchwalić konstytucję, uchwalić ustawy

NP został pozbawiony uprawnień, które przysługują prezydentowi w republikach parlamentarnych

Wykonawcze NP:

Był organem władzy wykonawczej: miął reprezentować państwo na zewnątrz, wykonywać uchwały sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych, miał wydawać akty wykonawcze w stosunku do ustaw sejmowych- wymagały dla swojej ważności podpisu właściwego ministra, czyli minister konkretnie wskazane ze wzg n aprzedmiot regulacji aktu prawnego, powoływał rząd ( prezydenta ministrów), ale nie jets w tym zakresie samodzielny- mianuje na podstawie porozumienia z sejmem

Ograniczone uprawnienia NP

KONSTYTUCJA MARCOWA

17 mar 1921r. uchwalono

Obejmowanie stanowiska:

• Droga elekcji

• Regulamin zgromadzenia narodowego precyzował zasady wyborów 27.lip 1922r.

• Kadencja 7 lat

• Wybory dokonywane przez zgromadzenie narowowe ( połączony sejm i senat)

• Kandydaturę na piśmie zgłaczasno, musiała poprzec 50 osób Zgromadzenia Narodowego

• Za wybranego zostawał uznany, który uzyskał bezwzględną większość głosów

• ZN musi być zwołane przez ustępującego prezydenta

• Gdyby głowa państwa nie chciała zwołać ZN to wtedy izby łaczą się z mocy samego prawa w Zgromadzenie Narodowe

• Marszałek sejmu- przewodniczący ZG

• I wybory na prezydenta 9.12.1922r. Gabriel Narutowicz wygrał ( protesty, chciano wymusić odmówinia sprawowania urzędu)

• 16.12. zginął Narutowicz

• II wybory 20.12. 1922 wygrał Stanisław Wojciechowski ( ustąpił w wyniku zamachu stanu)

Opróżnienie:

1. upływ kadencji

2. śmierć

- marszałek sejmu miał zastępowac zmarłego prezydenta

- marszałek sejmy zwoływał sejm i senat w zgromadzenie narodowe w celu wybory prezydenta

3. Ustąpienie:

- analogicznie jak w przypadku śmierci prezydenta

4. Usunięcie

Prezydent ponosił odpowiedzialność konstytucyjną ( za naruszenie konstytucji, za zdradę państwa, za popełnienie przestępstwa) przed Trybunałem Stanu ( ministrowie też)

Stawiano prezydenta w stan oskarżenia- sej to czynił, uchwałę podejmował większością kwalifikowaną ( 3/5 głosów w obecności conajmniej połowy ustawowej iloiści posłów)

Niepełnienie urzędu:

Jeżeli prezydent nie realizował swoich obowiązków przez conajmniej 3 miesiące marszałek sejmu był zobowiązany do zwołania sejmu i sejm podejmował uchwałę (większością kwalifikowana 3/5 w obecności conajmniej połowy ustawowej liczby posłów) o uznaniu urzędu prezydenta za opróżniony. Jeśli tak się stało to marszałek sejmu zastępoował prezydenta, zwoływał ZG, które wybierało prezydenta

Kompetencje prezydenta:

Wojskowe:

• Najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych

• Nie był naczelnym wodzem w czasie wojny

• Mógł mianować kandydata na naczelnego wodza na wniosek rady ministrów

Sądowe:

• Miał prawo łaski ( nie miał prawa łaski wobec ministrów skazanych przez Trybunał Stanu)

• Miał prawo dożywotniego mianowania sędziów

Ustawodawcze:

• Bardzo wąskie

• Prezydent nie stanowił sam prawa

• Ustawy uchwalał parlament

• Zwoływał obrady parlamentu otwierał odraczał zamykał sesję sejmu i senatu

• Maił zwołać sejm n sesję zwyczajną przynajmniej raz do roku najpóźniej w październiku ( żeby uchwalić budżet)

• Sesję nadzwyczajną- sam o tym decydował, w terminie dwóch tygodni na wniosek w terminie 1/3 musiał zwołać sesję zwyczajną

• Prawo do rozwiązania sejmu za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków senatu

• Podpisywał ustawy z odpowiednimi ministrami

• Zarządzał ogłoszenie ustawy w dzienniku ustaw RP

Wykonawcze:

• - prezydent sprawował władzę wykonawczą

• - ministrowie byli odpowiedzialni przed sejmem

• - reprezentował państwo na zewnątrz

• - wysyłał polskich przedstawicieli dyplomatycznych za granicę

• - przyjmował przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych

• - zawierał umowy międzynarodowe i przedstawiał je do wiadomości sejmu

• - zawierał pokój i wypowiadał wojnę za zgodą sejmu

• - był uprawniony do wydawania rozporządzeń wykonawczych, zarządzeń, rozkazów i zakazów w celu wykonania ustaw parlamentu

• - każdy wydany przez niego akt wymagał kontrasygnaty premiera i właściwego ministra

• - mianował i odwoływał prezesa Rady Ministrów ( musiał się liczyć ze zdaniem parlamentu) i ministrów ( na wniosek premiera)

• - obsadał na wniosek rządu urzędy cywilne i wojskowe zastrzeżone do jego właściwości w ustawach

NOWELA SIERPNIOWA

1926r. Józef Piłsudski i jego zwolennicy przygotowywali zamach wojskowy. 11 maja→ manifestacje w stolicy. Ustąpienie Wojciechowskiego. Przygotowania nowelizacji konstytucji: osłabić pozycję parlamentu, wzmocnić pozycję prezydenta.

Rozszerzenie uprawnień ustawodawczych w stosunku do konstytucji marcowej

Uprawnienia ustawodawcze:

• Prawo rozwiązywania sejmu i senatu przed upływem kadencji, na wniosek rady ministrów umotywowany orędziem, lecz tylko raz z tego samego powodu

Parlament- nie może sam się rozwiązać

• Uprawnienia wiążące się z procedurą uchwalnia budżetu- prezydent może wydać ustawę budżetową w brzmieniu projektu rządowego

• Prawo wydawania rozporządeń z mocą ustawy

a) przysługiwała w czasie, gdy sejm i senat (parlament) były rozwiązane, a więc miedzy kadencjami w razie nagłej koniecznosci państwowej; bez zmiany konstytucji, zminy ordynacji wyborczej do sejmu i senatu

b) prezydent mógł również zostać upoważniony w drodze ustawowej „ do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy” w czasie i zakresie przez tę ustawę wskazane, jednakże z wyjątkiem konstytucji

parlament- nie może wydawać rozporządzeń, prowadzących do zmiany konstytucji

→obok ustaw- rozporządzenia z mocą ustawy

→wszystkie rozporządzenia z mocą ustawy podlegały kontroli parlamentu, trzeba było przedstawić takie rozporządzenie na najbliższym posiedzeniu sejmu ( mógł je uchylić i traciło moc obowiązującą)

→ parlament upoważnił prezedenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy do momentu ukonstytuowania się nowego sejmu

II RP- zlepek zaborów; główne zadanie: ujednolicenie

KONSTYTUCJA KWIETNIOWA

23.04.1935

O wzmocnieniu pozycji głowy państwa

Ustrój autorytarny

1. Obejmowanie stanowiska głowy państwa:

• Elekcja

• Istotna rola w państwie

• Zgromadzenie Elektorów ( 80 członków: 50 przez sejm, 25 przez senat oraz 5 wirylistów: marszałek senatu, marszałej sejmu, Prezez Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych)- wybierało prezydenta ( ale ustępujący prezydent mógł wskazać kontrkandydata

• Jeżeli prezydent nie wybrał kandydata to wygrywał ten kandydat, którego wybrało Zgromadzenie Elektorów ( bezwzględną większością głosów)

• W wyborach powszechynych mogły uczestniczyć osoby, które miały czynne prawo wyborcze w wyborach do sejmu: osoby, które ukończyły 24 lata

2. Opróżnienie urzędu:

• Śmierć lub upływ kadencji ( kadencja 7 lat)

- śmierć- sytuacja nadzwyczajna

- uprawnienia prezydenta przejmował Marszałek Senatu ( miał niezwłocznie zwołać Zgromadzenie Elektorów, prawo do wskazania swojego kandydata na prezydenta; wybory powszechne)

• Ustąpienie ( tak jak w przypadku śmierci prezydenta)

• Usunięcie:

- prezydent nie ponosi odpowiedzialności za czynności urzędowe

- ponosił odpowiedzialność za czyny niezwiązane ze sprawowaniem urzędu ( za popełnienie przestępstwa); tą odpowiedzialności nie poniesie w czasie sprawowania urzędu→ dopiero w momencie skończenia się kadencji

• Sytuacje związe z niepełnieniem urzędu

- w takim przypadku działał Parlament ( mógł podjąć decyzję o uznaniu urzędu prezydenta za opróżniony, ale tylko wtedy, kiedy trwale nie wykonywał swojego urzędu)→ przewodniczy marszałek senatu, większością kwalifikowaną- 3/5 głosów ustawowej liczby członków senatu i sejmu

- Marszałek Senatu zastępuje prezydenta i ma obowiązek zwołania Zgromadzenia Elektorów

3. Uprawnienia

Wojskowe:

• Prerogatywy ( uprawnienia samodzielne prezydenta): powoływanie i odwoływanie Naczelnego Wodza

• Zwierzchnik sił zbrojnych

Sądowe:

• Prawo łaski

• Prawo swobodnego mianowania sędziów

Prezydent na podstawie konstytucji kwietniowej- nie jest organem państwowym, prezydent uznawany jest za czynnik nadrzędny

Ustawodawcze:

- w jego osobie skupia się jednolita, niepodzielna władza państwowa

- prawo veta zawieszającego w stosunku do ustaw uchwalanych przez parlament ( jeżeli parlament uchwaliły ustawę zwykłą, przekazywał go prezydentowi, prezydent mógł zwrócić go parlamentowi do ponownego rozpatrzenia w ciągu 30 dni od daty otrzymania, a debata nad nim mogła się odbyć na najbliższej sesji zwyczajnej, po porawie prezydent musiał tą ustawę podpisać)

- szczególne uprawnienia budżetowe

- zwoływanie parlamentu, otwieranie, odraczanie i zamykanie sesji sejmu

- podpisywanie i ogłaszanie ustaw ( w dzienniku ustaw)

- mianowanie 1/3 składu senatu→ prerogatywa ( w pełni samodzielnie docydował, któ będzie senatorem)

- prawo rozwiązania sejmu u senatu przed upływem kadencji

- mógł wydawać dekrety→ nie musiały być przedstawiane paralmentowi do zatwierdzenia:

• W zakresie organizacji rządu i administracji rządowej oraz zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi

• W razie konieczności państwowej między kadencjami parlamentu nie mogły jednak dotycznyć materii określonych w konstytucji

• Na mocy ustawy określającej czas i zaktes upoważnienia, które mie mogło obejmować zmiany konstytucji

- zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych

Ustrojodawcze:

• - bez jego zgody nie dojdzie do zmiany ustroju

• - otrzymał uprzywilejowaną inicjatywę w zakresie zmiany ustawy zasadniczej ( nie można było wprowadzać poprawek); projekt nowelizacji konstytucji prezydencki można było uchwalić zwykłą większością głosów→ bardzo łatwo

• - silne prawo veta wobec projektu zmiany konstytucji nie pochodzącego od niego, a uchalonego przez sejm ( veto zawieszające- zawiesza pracę parlamentu nad projektem nowelizującym konstytucję do zwołania parlamentu następnej kadencji)

Wykonawcze:

- Prerogatywy:

• Wyznaczanie następcy na czas wojny

• Wskazywanie kandydata na prezydenta i zarządzanie głosowania powszechnego

• Powoływanie i odwoływanie Prezesa Pady Ministrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Najwyższej izby Kontroli, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych

• Powoływanie sędziów Trybunały Stanu

• Mianiowanie i odpoływanie szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej

• Wszelkie akty wydawane w tym zakresie nie wymagały niczyjej kontrasygnaty

- reprezentował państwo na zewnątrz

- przyjmował przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych

- wysyłał polskich przedstawicieli dyplomatycznych za granicę

- stanowił o wojnie i pokoju

- udzielał zezwolenia Radzie Ministrów o zarządzeniu stano wyjątkowrego ( wymagała potwierdzenia przez parlament)

- zarządzał o stanie wojennym

- te akty prawne, które nie wynikały z prerogatyw nie wymagały kontrasygnaty

URZĘDY CENTRALNE ADMINISTRACJI

PAŃSTWO PATRYMONIALNE

Rada książęca ( królewska):

- skład nie był ściśle określony i mógł być uzupełniony przez panującego spośród możnowładców świeckich i duchownych

Kompetencje:

- wyznaczał linię postępowania władcy

- jeśli onarcha chciał zjednać sobie możnowładców musiał się liczyć o opinią rady

- duże znaczenie miały opinie w zakresie polityki zagranicznej

- rada współdziałała z władcą przy rozstrzyganiu spraw sądowych

- rada dowódców ( starsza drużyn)- konsultowała plany w czasie wypraw wojennych

2. Urzędy centralne

- w źródłach XII-XIII w wyżsi urzędnicy byli określani komesami

- nie odróżniano urzędów dworskich od państwowych ( najwyżsi urzędnicy dworscy byli jednocześni urzędnikami państwowymi)→ w poszczególnych dzielnicach wzrasta liczba urzędów

- w okresie rozdrobnienia feudalnego nastąpił rozwój hierarchii urzędniczej

Najwyżsi urzędnicy dworscy ( państwowi)

- komes pałacowy:

• Najwyższy dygnitarz w XI wieku

• Zajmował się zarządem dworu zwłaszcza pod względem skarbowym

• Sprawował jurysdykcje osób znajdujących się na dworze

• Zastępca króla w zakresie zarządu państwem w zakresie nadzoru nad administracją i w zakresie dowództwa nad wojskiem

• Z czasem ten urząd komesa przekształcił się w wojewodę

- kanclerz:

• XII w

• Zwykle duchowny ( ktoś z wyższego kleru)s bo umiał czytać i pisać

• Pojawił się też urząd podkanclerzego

• Zajmował się kancelarią królewską

• Podlegali mu notariusze i pisarze

• wystawiała dokumenty monarsze

Urzędy dworskie:

- komornik- na Śląsku- najwyższy urzędnik, naczelnik dworu, zarządzał dobrami królewskimi, zarządzał drużyną

- podkomorzy- zastępca komornika; podlegali mu klucznicy i włodarze ( urzędnicy lokalni, zajmujący się skarbem książęcym i majątkiem władcy); poza Śląskiem, co do zasady braku rzędu komornik, był tylko podkomorzy; wyznaczanie granic nieruchomości

- skarbnik- zajmował się archiwum monarszym, prowadził bieżące fundusze na potrzeby dworu

- mincerz- podlegała mu mennica

- sędzia i podsędek- brali udział w sądzie książęcym ( książę rostrzygał sprawę, ale sędzia i podsędek kontrolowali rozprawę)

- wychowawca synów panującego- skupiał się na wychowywaniu najstarszego syna

MONARCHIA STANOWA

1. Rodzaje:

- koronne

- nadworne

To rozróżnienie nie miało znacznenia ( to tylko tytulatura), ponieważ nie istniało jeszcze ścisłe rozgraniczenie obu rodzajów funkcji

Ministrowie:

- kanclerz, podkanclerzy

- skarbnik i podskarbi- na końcu został już tylko podskarbi ( koronny i nadworny)→ do ostatniego rozbioru

- marszałek koronny i marszałek nadworny- zajmował się dworem władcy, zarządzał nim, sprawował nadzór i sądownictwo nad dworzanami, ustalał ceny żywności w miejscu pobytu dworu królewskiego→ pownien być interreksem

Urzędnicy dworskie:

- podkomorzy, kuchmistrz, podstoli, podczaszy, krajczy, ochmistrz

- często miału znaczenie tylko honorowe

DEMOKRACJA SZLACHECKA

1. Ministrowie ( to urzędnicy, którzy weszli w skład senatu):

- marszałek wielki koronny

- marszałek nadworny

- kanclerz- miał kontrolować króla: czy akty wydawane przez kancelarię królewską nie są sprzeczne z prawem

- podkanclerzy

- podskarbi koronny ( zajmuje się tylko skarbem państwa; jest kontrolowany przez sejm) i nadworny ( zajmuje się tylko skarbem królewskim)

2. hetman wielki koronny i hetman polny- nie weszli w skład senatu; dopiero od XVI w był to urząd stały; dowódcy wojsk zaciężnych, w czasie wojny mogli orzekać karę śmierci, wydawali artykuły hetmańskie, mogli przedstawiać żołnierzy do nobilitacji, mogli prowadzić politykę zagraniczną ( wobec Turcji, Krymu, Mołdawi i Wołowszczyzny→ mogli tam utrzymywać swoich przedstawicieli dyplomatycznych); urząd niezależny od króla

3. Instygator koronny- oskarżyciel publiczny w pewnych sprawach ( nie o wszystkie sprawy; w sprawach karnych o przestępstwa dyscyplinarne popełniane przez niższych urzędników)

Zakaz łączenia urzędów: kanclerz z urzędem kasztelana, wojewody, starosty; marszałka koronnego czy nadwornego z kasztelanem i wojewodą

Sejmiki:

- „lauda”- uchwały sejmików

- organy quasi-samorządowe

1) przedsejmowe:

- zwoływane przez wojewodę lub starostę na podtsawie uniwersału króla

- muszą być zwoływane jeszcze przed sejmem

- uczestniczyła w sejmikach cała szlachta, niezależnie od stanu majątkowego

- brał udział legat królewski ( legat wysyłany przez króla z legacją)

- odczytywał tekst legacji ( jakimi sprawami będzie się zajmował sejm, czego będą dotyczyły konstytucje sejmowe itp.)

- odbywały się w miejscach godnych ( gdzie się nie można było pobić :P np. w kościele)

- uzgadniał stanowisko danej ziemi, czy województwa na sejmie w odniesieniu do propozycji królewskiej

- wybierał posłów

- uchwalał instrukcje dla posłów ( w jakich kwestiach jakie danie ma mieć poseł)

- królowi zależało, zeby poseł dostał upoważnienie od sejmików plena potestas- moc zupełna

- limitata- moc ograniczona- sejmiki wskazywały wyraźnie na co poseł może się zgodzi a na co nie; poseł nie mógł inczej zadecydować niż tak, jak wskazał mu sejm

- początkowo liczba posłów nie była określona ( każdy wysyłał tylu posłów, na ilu było go stać)

2) generalne ( generały):

- odbywały się jeszcze przed zwołaniem sejmu

- nie trzeba było tych sejmików zwoływać

- uczestniczyli posłowie wybrani przez sejmiki przedsejmowe ( ale z 3 prowincji: Małopolska, Wielkopolska i Litwa)

- uzgadniali wspólne stanowisko danej prowincji na sejm

3) kapturowe:

- zwoływane tylko w okresie bezkrólewia

- szczególne

- sprawowały najwyższą władzę lokalną w okresie bezrólewia ( w danym województwie)

- miały czuwać nad zapewnianiem porządku i bezpieczeństwa w danym województwie→ podstawowe zadanie

4) deputackie:

- wybierały deputatów do Trybunału Koronnego i do Trybunału Litewskiego

- bez wezwania króla

5) elekcyjne:

- wybierały kandydatów na urzędy ziemskie ( po czterech kandydatów: sędziego ziemskiego, podsędka i podkomorzeczo; z tych 4 kandydatów król wybierał jednego)

- na wezwanie króla

6) relacyjne:

- zwoływane przez posłów po sejmie ( po zakończeniu obrad sejmu)

- podejmowanie uchwał w kwestii wykonywania konstytucji sejmowych

- uzupełniali konstytucję, jeżeli tego wymagała

- posłowie składali relacje z poselstwa

7) gospodarcze:

- pojawiły sie w XII w.

- zajmowały się repartycją podatków uchwalonych przez sejm ( np. z tej ziemi tyly podatku, z tego województwa taka kwota itp)

- wybierał poborców podatkowych i ich kontrolowali

- mógł nakładać podatki wojewódzkie ( lokalne- płacone w danym województwie, stanowiły dochód skarbu wojewódzkiego- nie skarbu państwa)

- decydowął o wydatkach z tego skarbu wojewódzkiego

- uchwalały zaciąg żołnierza powiatowego i wyznaczały dowódców dla tych formacji

- wybierały komisarzy do Trybunału Skarbowego Radomskiego

SEJM KONWOKACYJNY Z 1764r.

- największe znaczenie stronnictwo czartoryskich

- utworzył komisje rządowe

• organy kolegialne

• dwie komisje skarbowe i dwie komisje wojskowe

• powołane osobno dla Korony i Litwy

• ich członkowie byli wybierani przez sejm zwyczajny na 2 lata, z poczwórnej liczby kandydatów wskazanych przez króla

• ponosili odpowiedzialność przed sejmem

• na zakończenie swojej kadencji musieli złożyć sprawozdanie ze swojej działaności

• sejm, po przyjęciu sprawozdania, powoływał

Komisja Skarbowa:

- zwoływane 4 razy do roku ( na 4-tygodniowe sesje)

- kompetencje:

• sprawy fiskalne i gospodarka budżetowe

• praca nad rozbudową komunikacji i transportu

• popieranie przemysłu i handlu

• sądownictwo w sprawach skarbowych i handlowych

• na każdym sejmie miała składać rachunki i sprawozdania z działalności

Komisja Wojskowa:

- na czele stał hetman

- zastępcy: hetman polny

- kompetencje:

• troska o organizację, zaopatrzenie i szkolenie sił zbrojnych

• sprawy skarbowo- wojskowe ( przejął kompetencje zniesionego Trybunału Skarbowego Radomskiego)

• 1776r. Departament Wojskowy Rady Nieustającej- przejął uprawnienia Komisji Wojskowej

Komisja Edukacji Narodowej:

• Kolegialne ministerstwo oświaty publicznej i świeckiej

• Utworzona w 1773r.

• Autonomiczna- nie zostałą nigdy podporządkowana Radzie Nieustającej

• Konstytucja z 1775r.- przyznała komisji nadzór nad uniwersytetami, gimnazjami i szkołami publicznymi

• Składała się z 8 członków ( na czele prymas)

• Kadencja członków 6 lat

• Wprowadziła jednolite programy nauczania

• Podporządkowała sobie prawie wszystkie szkoły ( oprócz szkoły rycerskiej)

• Utworzono współpracujące z nią Towarzystwo dla Ksiąg Elementarnych- miało zaopatrywać szkoły w podręczniki

• Miała zajmować się podwyższaniem kwalifikacji nauczycieli

RADA NIEUSTAJĄCA:

• Powołana na sejmie warszawskim z 1775r.

• Skład ( ma reprezentować wszystkie 3 stany):

- król- był przewodniczącym RN, przewodniczący Departamentu Interesów Cudzoziemskich

- senat

- rycerstwo

• 36 członków pod przewodnictwem króla:

- 18 senatorów

- 18 członków- konsyliarze- stanu rycerskiego ( wybierane przez Izbę Poselską)→ nie mogli to być posłowie aktualnego sejmu

• Wybory do RN:

- odbywały się co 2 lata na sjemie zwyczajnym

- tajne głosowanie, obie izby połączone, wybór zwykłą większością głosów

- na każdym sejmie zwyczajnym ustępuje 2/3 członków ( 1/3 zostaje by zapewnić ciągłość pracy i polityki RN)

• Inne osoby:

- sekretarz RN

- sekretarz Separtamentu Interesów Cudzoziemskich

- pracownicy lechniczni- archiwiści, kancelaryści i kopiści

- tłumacze

Organizacja wewnętrzna:

- zebrania plenarne- wszyscy członkowie

- obrady w 5 departamentach:

1. Interesów cudzoziemskich→ najważniejszy departament, zajmuje się najważniejszymi sprawami, decyduje w sprawach publicznych, nie wkracza w kompetencje sejmu, ma przygotowywać korespondencję do obcych dworów, wysyłał urzędników za granicę, przygotowywał instrukcję dla tych urzędników

2. Policji, czyli dobrego porządku

3. Wojskowy

4. Sprawiedliwości

5. Skarbowy

Król- przewodniczący RN, musiał uczestniczyć w posiedzeniach RN, pełnił bardzo ważną rolę

Zadania departamentów:

- decydowanie- w sprawach szczególnych i przedstawianie wniosków dotyczących spraw ważnieszych na plenarne posiedzenia RN

- kontrola działalności ministrów i urzędów centralnych ( marszałek, podskarbi, kanclerz, hetman, komisje skarbowe i wojskowe)

Kompetencje RN- realizowane na posiedzeniach plenarnych

• Ujęte ogólnie

• Kierownictwo i nadzór nad całą administracją

• Przedstawiała sejmowi projekty ustaw i zarządzeń ( ale nie miała inicjatywy ustawodawczej)

• Wykonywała ustawy i zarządzenia sejmu

• Wysyłała wyznaczonych przez króla posłów do dworów cudzoziemskich ( udzielała im instrukcji)

• Przedstawiała po 3 kandydatów na urzędy

• Uchwały RN obejmowały też wydatki na cele nie objęte budżetem

• Kompetencje przejęte od króla ( król utracił na rzecz RN pewne uprawnienia)

- prawo wydawania poleceń organom administracji

- prawo promowania oficerów

- dysponowanie królewszczyznami i starostwami

- komenda nad gwardią koronną i litewską

1776r.

- sejm określił szczegółowo kompetencje poszczególnych departamentów RN

-RN- miały podlegać wszystkie urzędy RP

Departament Interesów Cudzoziemskich:

• Przygotowywał projekty związane ze stosunkami dyplomatycznymi ( już od 1775r)

• Nowe- prawo prowadzenia negocjacji i przygotowywania traktatów handlowych między sejmami

Departament Policji, czyli Dobrego Porządku:

• Gospodarka miast

Departament skarbowy:

• Kontrla przestrzegania dyscypliny budżetowej

• Popieranie przemysłu górnictwa

Departament wojskowy:

• W 1776r. zwinięcie Komisji wojskowej- kompetencje przekazane Departamentowi Wojskowemu

Departament sprawiedliwości:

• Przygotowuje decyzje RN w zakresie prawa i sądownictwa

• Rozpatrywanie w ostatniej instancji skargi na korupcję w sądach

1788r.- rozpoczął likwidację RN- etapy

1. Likwidacja Departamentu wojskowego- kompetencje pzekazane Komisji Wojskowej ( wspólna dla korony i Litwi

2. Zlikwidowano Departament Interesów Cudzoziemskich- Komisja Spraw Zagranicznych w sejmie

3. W styczniu 1789r. sejm znosi całą RN

Straż praw:

1. Skład

• Król jako przewodniczący

• Prymas ( jako głowa duchowieństwa i przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej)

• 5 ministrów

• Pełnoletni następca tromu- bez prawa głosu ( miał wdrażać się w sprawy państwowe

• Marszałek sejmu- też bez prawa głosu ( dla zapewnienia łączności z sejmem)

2. Odpowiedzialność ministrów: parlamentarna i sądowa

3. Straż praw stała na czele administracji, podlegały jej Komisje Wielkie

4. Powołana na podstawie konstytucji 3 maja: miał to być organ władzy wykonawczej

5. Zasada incompatibilitas- zakaz łączenia urzędów

Komisje Wielkie:

• To kolegialnie zorganizowane ministerstwa

• Wspólne dla Korony i Litwy

• Członkowie byli wybierani przez sejm na okres 2 lat

Komisja Policji:

- nadzór nad miastami królewskimi

- sprawy bezpieczeństwa i spokoju

- też „ wygoda publiczna” i administracja

- zajmowała się policją bezpieczeństwa, obyczajową, budowlaną, handlową i zdrowia

- „ dobroczynnośc” kierowanie żebraków i ubogich do domów pracy przymusowej

- przestrzeganie własności literackiej

- zbieraznie dancych statystycznych o stosunkach krajowych

- dbałość o „taniość rzeczy”, o środki komunikacji itd.

- dbałość o unifikację i rozwój miast pod względem urbanistycznym

- kwaterunek i werbunek wojska w miastach

- występowanie przeciwko skrajności monopolu cechowego

- opieka na Żydami

- dbałość o usługi, które miasta mogły i powinny oddawać całemu krajowi

- podzieliła kraj na 26 okręgów- intendencji

Komisja Wojska:

- administracja nad wojskiem

- sądownictwo w sprawach wojskowych

Komisja Skarbu:

- administracja i sądownictwo w sprawach skarbowych

- ściganie podatków i innych dochodów państwowych

- rozwój ekonomiczny kraju przez zakłądanie i popieranie manufaktur, troska o handel, budowę i utrzymanie dróg, kanałów, uspławianie rzek, utrzymywanie poczty

- uprawnienia w zakresie gospodarki rolnej, ale w odniesieniu do majątków prywatnych mogła tylko udzielać rad i ostrzeżeń ( nie zarządzeń)

Księstwo Warszawskie:

• 5 ministrów resortowych- podjegają działy administracji ( sprawiedliwości, przychodów i skarbu, wojny, spraw wewnętrzyncyh i czci religijnych, policji); organy władzy wykonawczej, wykonują ustawy, wykonywanie dekretów królewskich

• Minister bezteki ( sekretarz stanu)→ nie podlegał mu żaden resort: pośrednik między władcą a organami księstwa

Rada Ministrów: ministrowie resortowi