Kataklizm a co to takiego? Słowo to pochodzi od greckiego „kataklysmós” co znaczy „powódź”, „potop”. Jednak co nazywamy kataklizmem dzisiaj? Słowa „kataklizm” możemy oczywiście używać w przenośni, na określenie klęski spowodowanej przez ludzi.

Osuszanie bagien

Są to ekosystemy podmokłe strukturalnie i funkcjonalnie, stanowią formy przejściowe między ekosystemami typowo lądowymi i typowo wodnymi, zwykle usytuowane są na ich pograniczu. Ogólnie mówiąc mokradła definiowane są jako tereny, gdzie nasycenie wodą jest czynnikiem determinującym właściwości gleby, typy roślin oraz typy zwierząt. Mokradła są miejscem bytowania rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Pojęcie bagien jest równoznaczne z takimi określeniami jak błota, mokradła, moczary, topieliska, grzęzawiska, chrapy, biele.

Bagna pełnią wiele funkcji w środowisku. Do najważniejszych funkcji mokradeł należą:

• hydrologiczna - regulują obieg wody w otoczeniu; znakomity magazyn wody. Regulują przepływ wody w rzekach i osłabiają niszczące działanie powodzi 

• przyrodnicza - są ostatnimi naturalnymi (torfowiska) i prawie naturalnymi (łąka i pastwiska) krajobrazami w naszym kraju. Złoża torfu magazynują węgiel co pozwala na redukcję zanieczyszczeń CO2. Ostoja dla dziko żyjących roślin i zwierząt. Są miejscem turystyki przyrodniczej. Oczyszczanie wód.

• gospodarcza - Są miejscem występowania roślin leczniczych np. tatarak, borówka brusznica, prawoślaz lekarski. Wydobywanie torfu. Na bazie torfu produkuje się lecznicze preparaty np. biostymulatory wzrostu.

• kulturowa - kolebka kulturowa społeczności szyitów. Są naturalnym archiwum przeszłości - zarówno naturalnej i antropogenicznej. Miejsca mistyczne dla starożytnych kultur.

Przyczyny osuszania:

Rolnicza

Systemy melioracyjne buduje się dla poprawy warunków wodnych w glebie, co w zamiarze inwestorów ma dostosować teren dla rolnictwa oraz zwiększać plony. W warunkach polskich systemy takie powstawały często na terenach podmokłych w celu ich osuszenia, a tym samym zamiany zróżnicowanych ekosystemów bagiennych na monokultury rolnicze.

Regulacja rzek

Podstawowym celem regulacji rzek jest:

• tworzenie warunków dla intensywnej gospodarki rolnej

• przystosowanie rzek do wymagań żeglugi

• zabezpieczenie przed powodzią

    Regulacja rzek i zabudowa terenów w ich sąsiedztwie doprowadziła do tego, że w dolinach rzecznych zanikły liczne środowiska wodne i błotne, takie jak drobne zbiorniki wodne, starorzecza i mokradła. Zginęły także zasilające je biocenozy, zubażając regionalne zasoby różnorodności biologicznej.

    Budowa zbiorników zaporowych oraz innych obiektów i urządzeń hydrotechnicznych bez uwzględnienia stosownych wymogów wywołuje zaburzenia funkcjonowania ekosystemów wodnych i przybrzeżnych oraz niekorzystne zmiany struktury gatunkowej.

Pozyskiwanie torfu

       Od wielu lat znane i wykorzystywane są  lecznicze właściwości torfu. Rozdrobniony, zmieszany z wodą i podgrzany używany jest do zabiegów leczniczych w postaci borowiny. Stosowany w formie ciepłych kąpieli ( 38 - 43 C ) okładów i tamponów jest skuteczny w leczeniu chorób gośćcowych, kobiecych i naczyń krwionośnych.

W wielu krajach szeroko wykorzystywano torf na opał. Pod względem ekologicznym biomasa jest lepsza niż węgiel, gdyż podczas spalania emituje mniej SO2 niż węgiel. Bilans emisji CO2 jest zerowy ponieważ podczas spalania do atmosfery oddawane jest tyle CO2 ile wcześniej rośliny pobrały z otoczenia.

Konsekwencje osuszania

Rolnicza

Zabiegi melioracyjne w ostatnich dziesięcioleciach służyły jedynie powiększaniu areału produkcji rolniczej. Drenowanie, nadmiernie uwilgotnionych obszarów powoduje wydłużenie okresu wegetacyjnego, poprawę struktury gleby, głębsze ukorzenianie roślin, zmniejszenie zanieczyszczenia obszarowego, zwiększenie efektywnej retencji użytecznej oraz zwiększenie odporności roślin na suszę.

Urbanistyczna

Urbanizacja kraju ma wielostronny wpływ na środowisko. Z jednej strony przekształcane są znaczne obszary: następuje osuszanie, wycinane są drzewa i krzewy, teren jest kanalizowany (w tym zwłaszcza kanalizacją deszczową), co zmienia retencję gruntową, z drugiej zaś pobierane są znaczne ilości wody i odprowadzane są duże ilości ścieków, wymagających oczyszczenia. Działania te wywierają wpływ nie tylko na stosunki wodne na obszarach zurbanizowanych, ale i w zlewniach poniżej tych stref, co wywołuje zmiany w środowisku przyrodniczym.

Zubożenie ekosystemów

Osuszanie prowadzi do przerwania procesów torfotwórczych. Już istniejące pokłady torfu ulegają degradacji. Gleba ulega przesuszeniu i murszeje. Teren traci walory przyrodnicze, a dotychczasowa roślinność zostaje wyparta przez łąki trawiaste lub trawiasto-ziołowe. Oszacowano, że aby zatrzymać degradację odwodnionych w przeszłości użytków zielonych, w Polsce powinno jak najszybciej powstać około 70 tys. zastawek.

Przesuszony torf jest bardziej narażony na pożary. Mają one charakter antropogeniczny (wypalanie pobliskich łąk) lub naturalny (wyładowania atmosferyczne). Jednak główną przyczyną jest zawsze przesuszenie gleby. Pożary te są szczególnie niebezpieczne gdyż praktycznie ich ugaszenie nie jest możliwe. Torf pali się czasem nawet do kilkunastu metrów w głąb profilu glebowego.

 Jednym z największych zagrożeń życia płazów jest zanikanie dogodnych miejsc rozrodu. Wszystkie nasze płazy rozmnażają się w wodzie. Szczególnie cenne są dla nich małe, płytkie zbiorniki wodne. Celowe osuszanie łąk i mokradeł, zasypywanie odpadami oczek wodnych, zanieczyszczanie małych zbiorników, a także naturalne zarastanie bajorek powoduje, że płazy tracą miejsca rozrodu, a w konsekwencji spada liczebność tych zwierząt.

Zmiana retencji w zlewni

Głównym i najważniejszym zagrożeniem dla terenów podmokłych jest zmiana ich reżimu hydrologicznego. Woda naszej planety porusza się w ciągłym cyklu, spadając jako opady atmosferyczne i poruszając się powoli wzdłuż lądu do strumieni, rzek lub morza, będąc pochłaniana i utylizowana przez rośliny napotykane po drodze. Jednak ludzka działalność zmieniła tą siłę natury poprzez osuszanie bagien i mokradeł, usuwanie naturalnej powłoki roślinnej, oddzielanie rzek od ich obszarów zalewowych i utwardzanie lądu.

Obniżenie wód gruntowych

Obniżanie poziomu wody w rzekach eliminuje wilgociolubne ekosystemy nadrzeczne, co zbliża gospodarkę rolną do brzegów rzek. Zmniejsza równocześnie bufor dla zanieczyszczeń, jaki tworzą ekosystemy nadrzeczne. Zmniejszanie się ilości wody w zbiornikach wodnych i ciekach, a także wyczerpywanie pierwszego poziomu wód podziemnych, pogłębia deficyt wodny we wszystkich ekosystemach: polnych, leśnych, łąkowych. Powoduje to: ubożenie różnorodności ekosystemów leśnych i łąkowych, obniżenie wydajności ekosystemów rolniczych, dalsze szybkie zanikanie naturalnych otwartych zbiorników wodnych, w tym szczególnie śródpolnych i śródleśnych oczek wodnych, będących środowiskiem życia i rozwoju organizmów hydrofilnych.

Powstawanie powodzi

W wielu miejscach woda płynie teraz przez ląd zbyt gwałtownie, powodując powodzie i susze, jednocześnie nie dając rady napełnić odpowiednio warstw wodonośnych. W naszych torfowiskach zmagazynowanych jest ok. 35 mld m³ wody. Stanowią one naturalną „gąbkę”, która wchłania nadmiar wody zapobiegając powodziom i oddaje ją w czasie suszy.Osuszanie i zanikanie torfowisk powoduje przyspieszanie odpływu wód wezbraniowych. Konsekwencją jest ostra fala powodziowa.

Nasilanie efektu cieplarnianego

Mokradła pełnią również istotną rolę w obiegu pierwiastków szczególnie węgla i azotu. Ocenia się, że aż 10% pierwotnie zasymilowanego węgla przez rośliny zostaje trwale zakumulowanych w osadach organicznych. "Żywe" ekosystemy mokradłowe przyczyniają się do ograniczania efektu cieplarnianego. Wszelkie działania człowieka degradujące mokradła (osuszanie, eksploatacja) przyczyniają się do uwalniania olbrzymich ilości dwutlenku węgla, tlenku azotu a także metanu, gromadzonych przez tysiące lat. Zjawisko to jest porównywalne ze spalaniem paliw kopalnych, np. węgla czy ropy naftowej. To w oczywisty sposób przyczynia się do nasilania efektu cieplarnianego!