PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA

IM. WITELONA W LEGNICY

Samokształcenie z przedmiotu:

Radiologia

Prowadzący: dr n. med. Mariusz Chabowski

Temat: Badanie ultrasonograficzne

Opracowała:

Agnieszka Kachnowicz

Pielęgniarstwo

Studia stacjonarne, gr. 9

Badanie ultrasonograficzne powszechnie znane pod skrótem (USG) to nieinwazyjna, atraumatyczna metoda diagnostyczna, która pozwala na uzyskanie obrazu przekroju badanego obiektu. W metodzie tej wykorzystuje się zjawisko rozchodzenia się, rozpraszania oraz odbicia fali ultradźwiękowej na granicy ośrodków, przy założeniu stałej prędkości fali w różnych tkankach równej 1540 m/s.¹ Ultradźwięki w ultrasonografii spełniają podobną rolę do tej, jaką spełnia promieniowanie X w diagnostyce radiologicznej. Ultradźwięki dają możliwość uwidocznienie powierzchni granicznych narządów oraz tkanek miękkich bez użycia środków cieniują­cych. Pozwalają na określanie wymiarów badanych narządów, głę­bokości ich położenia, wyznaczanie powierzchni ich przekrojów, oglądanie narządów w ruchu, a także dzięki mim możemy uzyskać informacje o przepływającej krwi.² „Prak­tycznie wszystkie metody obrazowania za pomocą ultradźwięków, stosowane we współczesnej diagnosty­ce medycznej, oparte są na technice impulsowo-echowej.”³ „Zastosowanie środków kontrastowych znacznie poszerza spektrum diagnostyczne badania USG. Pozwala na doskonałe odróżnienie zmian chorobowych. Badanie z użyciem kontrastu pozwala na zróżnicowanie słabo unaczynionych np. guzów raka trzustki od guzów zapalnych.’’⁴ Fala ultradźwiękowa o natężeniu niegroźnym dla pacjenta oraz badającego jest przekazywana w głąb ciała ludzkiego za pomocą przetwornika piezoelek­trycznego. Nadajnik pobudza przetwornik do krótko­trwałej tłumionej oscylacji. Jeśli to mechaniczne drganie napotka na swej drodze granicę między na­rządami, nieciągłość w biologicznej tkance, jamy wy­pełnione płynem, zwapnienia, pęcherzyki powietrza albo ciała obce. To część energii zostaje odbita, pozo­stała część przechodzi dalej. Ten sam przetwornik, użyty do emisji impulsu ultradźwiękowego, odpowia­da teraz na mechaniczne drganie fali odbitego echa wytwarzaniem odpowiedniego sygnału elektryczne­go. Sygnał ten ulega przetworzeniu przez szereg ob­wodów elektrycznych i wyświetlany jest, jako sygnał luminancji na ekranie kineskopu. Na podstawie kore­lacji między punktem świecącym na ekranie a odle­głością przebytą przez falę ultradźwiękową w tkance powstaje obraz organizacji warstw napotykanych przez wiązkę ultradźwiękową w kierunku, w którym został skierowany przetwornik.

Aparatura USG

Zgodnie z nazwą w badaniu tym wykorzystywane są ultradźwięki. Aparat do wykonywania USG zbudowany jest z komputera przetwarzającego docierające dane i interpretującego je na obraz, który jest prezentowany na monitorze. Do komputera podłączona jest głowica USG.⁵ Sercem głowicy, jaki i całego urządzenia jest „przetwornik zbudowany z materiału piezoelektrycznego, który ma wyjątkową zdolność zmiany impulsu elektrycznego pochodzącego z komputera na falę ultradźwiękową emitowaną z głowicy. Jednocześnie ten sam materiał odbiera wracającą falę i przekształca ją zwrotnie w impuls elektryczny. Umożliwia to przy użyciu niewielkiego urządzenia jednoczesne nadawanie i odbieranie fal, z bieżącą analizą danych i uzyskaniem przetworzonych informacji w formie cyfrowej, zrozumiałej dla człowieka, w postaci dwuwymiarowego obrazu.”⁶ W obecnych czasach przetwornik produkowany jest przeważnie w kształcie dysku. Za pomocą komputera można również dokonać istotnych pomiarów i obliczeń na wyświetlonym obrazie, zapisać zdjęcie czy też nagrać fragment badania. Wszystkie opisane operacje wraz z opisem lekarza specjalisty są archiwizowane, z możliwością wydruku lub przekazania w formie cyfrowej pacjentowi.⁷

Najprościej rzecz ujmując Aparat do wykonywania badania USG składa się z dwóch części:

• Głowicy – którą trzyma lekarz wykonujący badanie. Głowica pełni jednocześnie dwie role zarówno nadajnika, jaki i odbiornika fal ultradźwiękowych, (Rys.1)

• Aparat – który można przyrównać do komputera, którego najważniejszą częścią jest monitor. Można na nim zobaczyć narządy wewnętrzne człowieka jak i inne obiekty np. dojrzewający w łonie matki płód. Na monitorze widoczny jest po prostu obraz pochodzący z badania. Oprócz tego, aparat został wyposażony w szereg przycisków i pokręteł, które służą do sterowania urządzeniem.⁸

Rys.1 Zestaw najczęściej stosowanych w ultrasonografii głowic

A B C D

Głowica oznaczona literką A to głowica sektorowa, która zawiera pojedynczy przetwornik sterowany mechanicznie. Głowica oznaczona literką B to głowica liniowa, która zawiera zwykle 60-120 przetworników ułożonych jeden za drugim w linii prostej uzyskiwany oraz w tym wypadku ma kształt prostokąta. Głowica oznaczona literką C to głowica typu ,,convex”, różni się ona od głowicy liniowej ułożeniem przewodników na krzywiźnie stanowiącej wycinek okręgu o kącie 90°, uzyskany obraz ma kształt wycinka pierścienia. Głowica oznaczona literką D to głowica liniowa sterowana fazowo zawiera od 48 do 128 przetworników w układzie liniowym o długości od 14 do 128 mm, obraz sektorowy.⁹

Badany narząd widoczny jest na monitorze aparatu USG w postaci czarno-białego zdjęcia, ponieważ składa się on z ciemnych i jasnych punktów, oznaczających przepustowość fal danego organu w ciele człowieka lub płodu w brzuchu matki. Warto podkreślić, że ludzkie ciało w odmienny sposób pochłania lub odbija fale ultradźwiękowe. Różne tkanki czynią to w zupełnie różny sposób, stąd też powstaje obraz przy badaniu USG. Analiza obrazu odczytanego przez aparat diagnostyczny USG daje nam odpowiedź, czy dzieje się coś odmiennego w ciele pacjenta, czy też nie. Aparat USG połączony jest z głowicą przy użyciu kabli, przez które przepływa sygnał fal ultradźwiękowych.

Przygotowanie do badania ultrasonograficznego

Badanie USG wykonuje się na czczo. W przypadku, kiedy badanie jest wykonywane o innej porze dnia należy nie spożywać pokarmów przez ok. 6 godzin przed planowaną godziną badania. Obowiązuje również zakaz palenia papierosów oraz spożywania napojów gazowanych. Pacjenci z tendencją do wzdęć powinni zachować lekkostrawną dietę już dwa dni przed badaniem i trzy razy dziennie przyjmować po dwie kapsułki jednego z leków zmniejszających ilość gazów w jelitach (np.: Espumisan lub Esputicon).¹⁰

Przykładowe badania ultrasonograficzne

Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej wykonywane jest w pozycji leżącej (na plecach albo na bokach), tylko w uzasadnionych przypadkach zaleca się zmianę pozycji na brzuch lub przyjęcie pozycji stojącej. W celu poprawy przewodzenia fal ultradźwiękowych, głowicę ultrasonograficzną pokrywa się specjalnym bezbarwnym żelem (obojętnym dla skóry, łatwo usuwalnym, niepowodującym przebarwień). Wielokrotnie podczas badania pacjentowi zaleca się okresowo nabieranie i zatrzymanie powietrza, celem lepszego uwidocznienia poszczególnych narządów. Czas trwania badania ultrasonograficznego jamy brzusznej wynosi około 10-15 minut. Badanie to obejmuje ocenę narządów miąższowych (wątroba, nerki, trzustka, śledziona), dużych naczyń, przestrzeń zaotrzewnową i pęcherz moczowy.

Wskazania:

• niecharakterystyczne dolegliwości bólowe w obrębie jamy brzusznej (o charakterze ostrym lub przewlekłym)

• spadek masy ciała

• powiększenie obwodu jamy brzusznej

• objawy krwawienia z przewodu pokarmowego, układu moczowego

• zażółcenie powłok

• przewlekłe biegunki i wymioty

• zaburzenia w oddawaniu stolca

• nieprawidłowe wyniki laboratoryjnych badań dodatkowych mogące sugerować patologię w obrębie jamy brzusznej.

Badania ultrasonograficzne narządów szyi wykonuje się w pozycji leżącej na plecach, zalecając odgięcie głowy do tyłu. Czas trwania badania ultrasonograficznego tarczycy oraz badania dopplerowskiego tętnic szyjnych i kręgowych wynosi około 5-10 minut.

W badaniu możemy stwierdzić:

• jakiej wielkości jest tarczyca (norma objętości tarczycy u kobiet 18 ml u mężczyzn 25 ml);

• jaki jest miąższ tarczycy - jeżeli jest nieprawidłowy, to czy dotyczy to całej tarczycy czy tylko części;

• czy istnieją w tarczycy obszary, zmiany (ogniska) wyraźnie wyróżniające się od otaczającego miąższu tarczycy.

Wskazania:

• wywiad rodzinny (choroby tarczycy w rodzinie)

• nieprawidłowe wartości hormonów tarczycy (TSH, fT4, fT3)

• dolegliwości bólowe w okolicy tarczycy

• powiększenie obwodu szyi

• objawy kliniczne chorób tarczycy

• badanie kontrolne wcześniej stwierdzanych patologii w obrębie tarczycy. ¹¹

Badanie ultrasonograficzne układu moczowego obejmuje ocenę nerek i pęcherza moczowego, a u mężczyzn również ogólną ocenę prostaty (czyli gruczołu krokowego). Ocena nerek nie wymaga szczególnego przygotowania. Natomiast, aby muc ocenić pęcherz moczowy, wymagane jest jego wypełnienie go w możliwie maksymalnym stopniu. Dopiero w takich warunkach można ocenić jego kształt oraz grubość i zarysy ścian. Aby spełnić te warunki, pacjent powinien stawić się na badanie z pełnym pęcherzem, przynajmniej jedną godzinę po wypiciu od 1 do 1,5 litra niegazowanych płynów. Czas, który organizm potrzebuje na wytworzenie odpowiedniej ilości moczu jest równie ważny, co ilość wypitych płynów. Prawidłowo wypełniony pęcherz pozwala również na ocenę prostaty. W przeciwnym wypadku gruczoł ten jest przesłonięty przez gaz w jelitach. Badanie to jest bezbolesne i nie ma żadnych przeciwwskazań do jego wykonania go nawet w trakcie ciąży.

Wskazania

• zmiany pourazowe,

• wady rozwojowe,

• prostata ( u mężczyzn),

• kamicę nerkową, pęcherza moczowego,

• guzy nerek, pęcherza.¹²

Rys.2 Obraz USG nerki prawidłowej

Źródło: Prof. A. Szczeklik (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2006

Rys. 3 USG ukazuje duży złóg w świetle pęcherza moczowego

Źródło: Prof. A. Szczeklik (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2006

Bibliografia:

1. Pruszyński B., Radiologia - diagnostyka obrazowa, Rtg, TK, USG, MR i medycyna nuklearna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011

2. Jachimek.S., USG jamy brzusznej podstawy badania i interpretacji wyników, Helion, Gliwice 1995

3. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2006

4. Ćwik G., Kryza R., Postępy w diagnostyce ultrasonograficznej jamy brzusznej [w:] Ultrasonografia kwartalnik polskiego towarzystwa ultrasonograficznego nr 39, Warszawa 2009

5. http://www.radiologia24.pl/badanie_ultrasonograficzne_usg.htm

6. http://www.luxmed.pl/dla-pacjentow/niezbednik/wskazowki-przed-badaniami/usg-ukladu-moczowego.html

7. http://scanx.pl/wpcontent/uploads/2013/08/USG_PRZEWODNIK.pdf

8. http://trojwymiaroweusg.pl/jak-dziala-aparatura-usg

1^ http://scanx.pl/wp-content/uploads/2013/08/USG_PRZEWODNIK.pdf

2^ Pruszyński B., Radiologia - diagnostyka obrazowa, Rtg, TK, USG, MR i medycyna nuklearna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, s.21.

3^ Tamże., s.21.

4^ Ćwik G., Kryza R., Postępy w diagnostyce ultrasonograficznej jamy brzusznej [w:] Ultrasonografia kwartalnik polskiego towarzystwa ultrasonograficznego nr 39, Warszawa 2009, s.14

5^ http://www.radiologia24.pl/badanie_ultrasonograficzne_usg.htm

6^ Tamże

7^ Tamże

8^ http://trojwymiaroweusg.pl/jak-dziala-aparatura-usg

9^ Pruszyński B., Radiologia - diagnostyka obrazowa, Rtg, TK, USG, MR i medycyna nuklearna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, s 25.

10^ Jachimek.S., USG jamy brzusznej podstawy badania i interpretacji wyników, Helion, Gliwice 1995, s.18.

11^ http://scanx.pl/wp-content/uploads/2013/08/USG_PRZEWODNIK.pdf

12^ http://www.luxmed.pl/dla-pacjentow/niezbednik/wskazowki-przed-badaniami/usg-ukladu-moczowego.html