Przyczyny wojny krymskiej : * kryzys imperium osmańskiego od końca XVII w., oparcie gosp.na zasadach feudalnych, silne dążenia separystyczne *chęć panowania Rosji nad cieśninami czarnomorskimi, panslawizm – założenie, że to car powinien być zwierzchnikiem wszystkich państw słowiańskich , * car Mikołaj I liczył na wdzięczność ze strony Austrii, za pomoc przy stłumieniu powst.węgierskiego oraz ze strony Wielkiej Brytanii, za udział przy podziale imperium osmańskiego, * głównym pretekstem rozpoczęcia wojny był spór o opiekę nad miejscami świętymi – w Palestynie (Betlejem i Jerozolima), Rosja chciała przekazania w ręce duchownych prawosławnych, natomiast Francja duchownym katolickim, Turcja opowiedziała się po stronie katolików.Wojna krymska (1853 – 1856) – Rosja rozpoczęła wojnę z Turcją, wkraczając do Mołdawii i Wołoszczyzny (odniesienie zwycięstw strony rosyjskiej – morska bitwa pod Synopą- adm. Nachimow) – pomoc Turcji ze strony Francji, Wielkiej Brytanii i Sardynii – płw.krymski głównym miejscem walk, oblężenie przez siły franc., bryt.,tureck., piemonckie twierdzy Sewastopol (rok walk zwycięstwo aliantów, słabe dowodzenie wojsk rosyjskich, śmierć Mikołaja I->(syn) Aleksander II) – wojnę zakończył traktat paryski na mocy którego: *mocarstwa uznały nienaruszalność terytoriów Turcji, *autonomię Mołdawii, Serbii i Wołoszczyzny, * zrównanie w prawach chrześcijan i muzułmanów, *zakaz posiadania floty wojennej na Morzu Czarnym, * umiędzynarodowienie rzeki Dunaj,*demilitaryzacja wysp Aladzkich. Skutki wojny krymskiej : * zwycięstwo dyplomacji Wlk.Byrtanii, utrzymała równowagę sił w Europie, *Francja odniosła sukces prestiżowy- Rosja została upokorzona (przegrała wojnę, pokój podpisano w stolicy Francji, a obradom kongresu przewodniczył Aleksander Walewski), *koniec Świętego Przymierza.Sprawa polska: Józef Wysocki – wysłany przez Towarzystwo Demokratyczne Polskie do Turcji, aby stworzyć legion polski. Wysłannicy księcia Adama Czartoryskiego (skłóceni, próbował ich pogodzić Adam Mickiewicz): Michał Czajkowski – uzyskał zgodę Turcji na utworzenie polskiego pułku kozaków ottomańskich, którzy walczyli później na Bałkanach, Władysław Zamoyski – zorganizował polską dywizję (licz. 3 tys. żołnierzy, nie została włączona na wskutek protestów Austrii).Odwilż posewastopolska w Rosji: wprowadzenie stopniowych zmian po przegranej wojnie krymskiej przez Aleksandra II. Zmiany polegały na: *1861 reforma uwłaszczeniowa, zniesienie poddaństwa osobistego chłopów, mogli oni wykupić ziemię (miry-wspólnoty wiejskie), przy czym część funduszy przekazywanych ziemianom pochodziła od państwa i musiała być przez chłopów spłacana w ratach. Na zach. Ziemiach Rosji reformy uwłaszczeniowej nie przeprowadzono, * utworzono ziemstwa, czyli samorządy terytorialne, *zreformowano sądownictwo, *wzrosła liczba szkół, studia dla wszystkich, *zmodernizowano armię (skrócenie służby wojskowej) *1881 – zamordowanie cara Aleksandra II.Odwilż posewastopolska w Polsce: *1855 śmierć namiestnika Królestwa Iwana Paskiewicza → Michaił Gorczakow (zwolennik porozumienia z Polakami) *car przeprowadził reformy nie tylko w Rosji ale także w Polsce (zniesienie stanu wojennego, ogłoszenie amnestii, złagodzenie cenzury, otworzenie polskich szkół m.in. ASP i Akad. Medyko – Chirurgiczną, Polacy znów mogli sprawować urzędy, założenie Towarzystwa Rolniczego, na czele stał Andrzej Zamoyski, nielegalnie pełniło rolę parlamentu).Przyczyny patriotycznego ożywienia w Królestwie Polskim: * porażka Rosji w wojnie krymskiej, *sukcesy Włochów walczących o zjednoczenie, *większa swoboda działań w okresie odwilży posewastopolskiej. Przebieg : * organizowanie manifestacji patriotycznych -1860 ( pochód podczas pogrzebu wdowy po gen. Sowińskim,rocznica 30 – lecia powstania listopadowego, śpiewanie pieśni patriotycznych, demonstracja 25 II 1861 dla upamiętnienia bitwy pod Grochowem, uczestnicy zostali pobici, co spowodowało zorganizowanie kolejnej manifestacji 27 II, zabicie 5 demonstrantów) *odrodzenie się idei mesjanizmu narodu polskiego, * moda żałobna (czarne skromne stroje, patriotyczna biżuteria).Konspiracyjne ugrupowania niepodległościowe : BIALI – nawiązanie do tradycji A.J. Czartoryskiego, skupienie się na pracy organicznej i działalności legalnej, przeczekanie walki zbrojnej na czas bardziej sprzyjający (gdy pomoc państw zachodnich będzie realna), Dyrekcja Krajowa organem kierowniczym, poparcie wśród bogatszych warstw społ., przywódcą Andrzej Zamoyski. CZERWONI- lewicowa młodzież, spadkobiercy TDP, na czele Komitet Miejski, w 1862 przekształcił się w Komitet Centralny Narodowy, liczyli na poparcie rewolucjonistów z Rosji, Włoch i Węgier, o zwycięztwie powstania zadecyduje masowy udział społ., przywódcą Jarosław Dąbrowski, po jego aresztowaniu Zygmunt Padlewski.Polityka Wielopolskiego : - Aleksander Wielopolski naczelnikiem rządu cywilnego, - działalność niepodległościowa jest błędem, tylko całkowita lojalność wobec cara umożliwi Polsce autonomię, z admin.państwowej usunął Rosjan i zastąpiono ich Polakami, 1862 – powstanie z jego inicjatywy Szkoły Głównej Warszawskiej, walczył o zrównanie praw Żydów z pozostałymi mieszkańcami, zlikwidował białych poprzez namowę Rosjan do wydania nakazu opuszczenia Królestwa przez Zamoyskiego, czerwonych, aby nie dopuścić do przygotowywanego przez nich powstania nakazał pobór do wojska rosyjskiego zwany branką, styczeń 1863.Wybuch powstania styczniowego: - aby nie dopuścić do branki Komitet Centralny wydał manifest do narodu 22 I 1863, ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym (aby wezwać wszystkich polaków do walki :chłopom obiecano ziemię na własność, a szlachcie odszkodowania za ziemię ze skarbu państwa) – powstańcy chcieli zdobyć Płock, ale się im to nie udało, słabo zorganizowane i niedostatecznie uzbrojone oddziały powstańcze nie miały szans z armią rosyjską, - Rosjanie skoncentrowali swoją armię w kilkudziesięciu punktach, najczęściej dużych miastach, co umożliwiło kontakt między sobą powstańcom – czerwoni na dyktatora wybierają Ludwika Mierosławskiego (wyemigrował do Paryża po klęsce na Kujawach), kolejnym był Marian Langiewicz (został aresztowany przez Austriaków) – w maju 1863 zabito Zygmunta Padlewskiego, a w kwietniu zginął inny przywódca Stefan Bobrowski – do działań zbrojnych włączyli się biali, którzy byli przeciwko powstaniu, - w maju przedstawiciele obu grup utworzyli Rząd Narodowy. Charakter powstania: * powstańcy przechodzili do działań partyzanckich, ich działalność była demonstracją zbrojną, pokazywała także determinację narodu polskiego (opór miał skłonić cara do podjęcia rokowań, a mocarstwa zach. zachęcić do poparcia Polaków), * największym osiągnięciem było zorganizowanie państwa podziemnego.Powstanie styczniowe na arenie międzynarodowej : * Prusy : kanclerz Otto von Bismarck uznał powstanie jako znak okazania sympatii Rosji, zależało mu na jej poparciu, dla prowadzonej swojej polityki zjednoczenia Niemiec, luty 1863 zawarcie umowy (konwencja Alvenslebena) współpraca państw Rosji i Prus dot. strzeżenia granic (Rosja mogła przekraczać granic Prus podczas akcji przeciw powstańcom) * Austria: życzliwie traktowała powstańców, nie ingerowała w działania partyzantów (przemyt broni i szkolenie w Galicji oddziałów partyzanckich). * Francja i Wlk.Bryt. - popierały akcje dyplomatyczne polaków. Napoleon III żądał amnestii dla powst. I przywróc. KP autonomii. Henry Palmerston był za fundamentalną zasadą równowagi sił w Europie. Dyktatura Traugutta : * namiestnicy gen. Fiodor Berg, później Michaił Murawjow zwolennicy represji, wprowadzili terror policyjny, niszczyli wsie i miasta podejrzane o udzielanie pomocy powstańcom,kolejnym dyktatorem został Romuald Traugutt wierzył że Francja poprze zbrojnie powstanie, zreorganizował władze powstania, niektóre konspiracyjne urzędy powierzył chłopom, ziemianie zmuszający chłopów do pańszczyzny karani śmiercią * w lutym 1864 Rosjanie rozbili najsilniejszy oddział powstańczy gen. Hauke-Bosaka * car w marcu wydał dekrety o uwłaszczeniu chłopów * w kwietniu aresztowano Traugutta * w grudniu schwytano ostatniego powstańczego naczelnika Aleksandra Waszkowskiego, a na początku 1865 rozbito rozbito ostatni partyzancki oddział, którym dowodził Stanisław Brzóska.