Sposoby eksploracji stanowisk archeologicznych

Ogólny zarys referatu:

Stratygrafia

Metoda horyzontalna

Metoda wertykalna

Świadki profilowe

Przekroje

Metoda arbitralna

Metoda kratowa

Metoda ćwiartkowa

W dzisiejszym referacie chciałbym przedstawić metodykę i specyfikacje eksploracji stanowisk archeologicznych. Otóż metody te są bardzo zróżnicowane ze względu na formę oraz miejsca, w których to mogą zostać przeprowadzane. Wszystko zależy od stanowiska w jakim przeprowadzamy badania (mianowicie chodzi o grunt oraz warunki zachowanych obiektów, które odkryjemy)

Eksploracją stanowisk archeologicznych będziemy nazywać sposoby postępowania podczas wykopalisk. Typy stanowisk SA bardzo zróżnicowane dlatego też należy dobrze i dokładnie dostosować metodę eksploracji, gdyż jej zły wybór może się przyczynić do bezowocnych badań, które w dodatku mogą zniszczyć bądź naruszyć dane obiekty, co w konsekwencji może się przyczynić do tego, iż ich późniejsze odtworzenie może się okazać niemożliwe.

W trakcie badań wykopaliskowych głównymi elementami do których dążą archeolodzy jest odsłonięcie, zadokumentowanie aktywności ludzkiej na danym terenie i w danym okresie czasu oraz możliwe prześledzenie zmian jakie miały miejsce na tym obszarze badawczym. Łączenie dwóch, a więc badań szeroko płaszczyznowych oraz wertykalnych ma się przysłużyć do jak najpełniejszego odtworzenia obrazu pozostałości archeologicznych.

Z początku jedną z metod, która dominowała e eksploracji stanowisk była metoda sondażowa. Polegała ona na tym, że archeolog badający dane miejsce (wykop) zapoznawał się jedynie z niewielką częścią wykopu za pomocą sondaży lub rowów sondażowych i na podstawie przekrojów w ich ściankach wnioskował o całości stanowiska i jego budowie. Z biegiem czasu okazało się jednak, że ta metoda ma bardzo wiele wad i daje niezadowalające rezultaty. Wykopy te utrudniały obserwację oraz prowadziły do powierzchniowych, często mylnych spostrzeżeń. Badania te nie pozwalają na zbadanie złożonej stratygrafii miejsca i jego uwarstwienia. Ponadto także niszczy pewną część rozkopanych obiektów bez możliwości ich późniejszego odtworzenia. Badania te mogą być prawdziwe tylko i wyłącznie dla danego miejsca, które eksplorowaliśmy, nie zaś dla całej badanej powierzchni. Obecnie istnieje coraz większe zainteresowanie stosowaniem wykopalisk szeroko płaszczyznowych, odsuwając sondaże na dalszy plan.

Dzięki metodzie szeroko płaszczyznowej możliwa jest weryfikacja danych przeprowadzonych i uzyskanych wcześniej metodami sondażowymi oraz dzięki odsłonięciu konkretnych warstw ukazuje relacje między znaleziskami (artefaktami, ekofaktami) i obiektami na stanowisku.

Na wykopaliskach szeroko płaszczyznowych pozostawia się nietknięte warstwy ziemi, czyli tak zwane Świadki profilowe. Służą one do dokumentacji stanowiska w pionie (przy badaniach horyzontalnych). Ograniczenia przy stosowaniu świadków polegają na tym, iż nie można zbadać warstwy na której ów świadek się znajduje. Dlatego też po zadokumentowaniu wertykalności stanowiska archeologicznego Świadki są sukcesywnie usuwane, a gleba dokładnie badana. Często Świadki zostają umieszczone na końcach wykopów szeroko płaszczyznowych, jednak wtedy stanowią one odwzorowanie jedynie dla konkretnych miejsc, a nie dla całej eksplorowanej powierzchni.

Inną metodą jest przeprowadzanie badań za pomocą przekroju kumulacyjnego. Metoda ta polega na tym, iż eksploracja stanowiska jest prowadzona do logicznie wybranej, zgodnej z potrzebami i wymogami dokumentacji wybranej przez badacza linii, wzdłuż której rysuje się przekrój, a następnie przekraczając tą linię i eksploracji dalszej części stanowiska.

Istnieją tylko dwa słuszne sposoby przeprowadzenia badań i eksploracji stanowiska. Pierwszą z nich jest metoda arbitralna. Polega ona na tym, że ziemia z danego obszaru usuwana jest w sposób dowolny, czyli przez kopanie dziur i dołów albo też mechanicznie, czyli po przez zdejmowanie warstw ziemi o określonej miąższości (grubości). Należy wtedy wybrać sobie określoną grubość warstwy np.: 15, 20,30 centymetrów i o takiej grubości zdejmujemy równo z całego stanowiska.

Drugą jest mianowicie metoda stratygraficzna polegająca na zdejmowaniu warstw w sposób zgodny z ich konturami naturalnymi. Jest to proces odwrotny do procesu stratyfikacji stanowiska, gdyż pierwsze warstwy, które usuwamy są najmłodsze, a ostatnie najstarsze. Metodę stratygraficzną używamy zawsze wtedy, kiedy jest możliwość rozróżnienia warstw gleby.

W przypadku korzystania z metody arbitralnej i możliwością rozróżnienia depozytów następuje trwałe przemieszczenie się ich, a co w konsekwencji daje nieodwracalną niemożliwość wydzielenia i rozróżnienia poszczególnych warstw. Z metody tej korzysta się do usuwania darni lub ziemi ornej, która zalega nad stanowiskiem archeologicznym. Następnie korzysta się z metody stratygraficznej jeżeli jest to tylko możliwe. Metoda ta obowiązuje również przy eksploracji wypełnisk obiektów. Materiał pochodzący z obiektów wydzielonych takich jak np.: jamy, groby, budowle posiadające własną stratygrafię, nie może zostać przemieszczony.

Dokumentację każdych obiektów należy wykonać w trójwymiarze.

Jedną z metod eksploracji dużych obiektów o regularnych kształtach takich jak wypełniska pomieszczeń, czy kurhany jest metoda ćwiartkowa. Po przez dwie skrzyżowane, pod kątem prostym linie, dzielimy na równe ćwiartki. Eksplorować taki obiekt możemy na kilka sposobów. Pierwszy z nich polega na usunięciu przeciwległych ćwiartek. Uzyskamy dzięki temu dwa przekroje nadające się do przeprowadzenia badań nad ich strukturą. Niestety drugą połowę musimy wyrysować, odtworzyć w lustrzanym odbiciu. Można również eksplorować sąsiadujące ćwiartki, dokumentując przekroje w miarę ich powstawania. Możliwe jest również pozostawienie świadków, które po zadokumentowaniu zostaną usunięte.

W przypadku małych obiektów dzieli się wypełniska na połowy. Pierwszą z nich sie usuwa, a powstały przekrój się dokumentuje. Na jego podstawie wydobywa się później drugą część.

Możliwa jest również metoda polegająca na obniżaniu wypełniska warstwowo i rysowaniu całej części planów, które po złożeniu dadzą pełen przekrój wertykalny wzdłuż dowolnej osi.

Podczas eksploracji stanowiska zapewne natrafimy na wszelkiego rodzaju zabytki ruchome. Nie należy ich od razu wyciągać. Trzeba je najpierw bardzo dobrze zabezpieczyć, a potem dokładnie sprawdzić do jakiej warstwy należą i na jakim depozycie/depozytach zalegają.

Zabytki ruchome możemy podzielić na zabytki przedmioty wydzielone oraz na znaleziska o charakterze masowym. Pierwsze z nich dokumentujemy IN SITU co znaczy, że musimy podać dokładną lokalizację, udokumentować rysunkowo oraz fotograficznie. Znaleziska masowe zbiera się razem i dokumentuje w obrębie mniejszych jednostek powierzchni badanego wykopu lub w kwadratach o wcześniej ustalonej powierzchni. Wszystkie zabytki gromadzi się w specjalnie przygotowanych koszach, wiadrach lub kuwetach. Dla każdej wydzielonej powierzchni przydzielony jest jeden pojemnik. Żeby się nie pomylił musi być zaopatrzony w dane lokalizacyjne, numer warstwy, datę i opis zawartości. Zabytki wydzielone również muszą posiadać własną metryczkę z dokładnymi danymi.

W końcowej fazie eksploracji stanowiska należy pamiętać żeby przez specjalne sita przesiać ziemię, którą wcześniej usunęliśmy i pozostawiliśmy na hałdzie. Dzięki temu możemy natrafić na zabytki, które wcześniej zostały przez nas przypadkowo pominięte i niezauważone.

Po zakończeniu prac wykopaliskowych, na których nie będą już przeprowadzane żadne badania należy dokładnie zasypać wykopy. Jeśli jednak z jakiś powodów nie zostało to zrobione, trzeba zabezpieczyć głębokie wykopy, gdyż są one bezpośrednim zagrożeniem dla życia ludzi i zwierząt.

Bibliografia:

Ławecka Dorota, “Wstęp do archeologii”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2003, ISBN 978-83-01-13966-7

www.archeologiczne.fora.pl, forum archeologii zawodowej