Tragizm losu Edypa

Genezy terminu „tragedia” należy upatrywać w greckich słowach tragos (kozioł) oraz ode (pieśń), tak więc pojęcie to można tłumaczyć jako „pieśń kozła”. Współczesne definicje określają tragedię jako jeden z gatunków dramatu, a za jej najważniejszą cechę uznaje się nieunikniony i nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami wybitnej jednostki a siłą wyższą. Mogą to być bogowie, przeznaczenie, prawa historii lub prawa moralne. Bohater postawiony zostaje w sytuacji wyboru, musi się zdecydować na jedną z dwóch równorzędnych wartości ( prawdy i szczęścia) – to właśnie jest tak zwany konflikt tragiczny. Działania bohatera są z góry skazane na niepowodzenie, a każda decyzja, którą podejmuje, prowadzi go do finalnej klęski. Bohatera tragedii nazywamy więc bohaterem tragicznym.

Na bohaterze antycznej tragedii Sofoklesa ciąży wina tragiczna, związana ze zbłądzeniem tragicznym. Są to dwa ważne pojęcia , dlatego przy omówieniu ich warto zatrzymać się nieco dłużej. Zbłądzeniem tragicznym określamy zbrodnię, jaką popełnił bohater, który w chwili fatalnego uczynku nie zdawał sobie sprawy z więzów łączących go z ofiarą. Doskonałą ilustracją tragicznego zbłądzenia jest zabicie przez Edypa króla Teb, Lajosa. Kiedy w górskim wąwozie doszło do sprzeczki, a później do walki, Edyp pokonał swoich przeciwników. Nie wiedział, że pozbawił życia własnego ojca, nie zdawał sobie sprawy, jak bliskie więzy krwi łączyły go z ofiarą. Jednak za swą zbrodnie musiał zapłacić – ciążyła na nim wina tragiczna – wina niezawiniona, jednakże sprowadzająca bezwzględna karę i pokutę.

Sytuację dodatkowo pogarsza hybris – jego własna pycha, zgubna duma, powodująca sprzeniewierzenie się woli bogów, a w efekcie – finalną katastrofę. Na działanie postaci ogromny wpływ ma perypetia – zmiana biegu wydarzeń w kierunku odwrotnym niż intencje bohaterów. Gdy w Królu Edypie przed monarchą staje Posłaniec z Koryntu, władca Teb jest zdeterminowany poznać prawdę. Posłaniec przynosi wieści- jak mu się wydaje – pomyślne dla Edypa (wyjaśnia, że Meropa nie jest jego matką). Jednak informacje, jakie przekazuje królowi, powodują, że prawda okazuje się być mordercza dla władcy miasta. Edyp dążył do odsłonięcia tajemnicy, ale to, czego się dowiedział, zniszczyło całe jego życie. Ostateczną tragedię poprzedza w tragedii rozpoznanie – moment, w którym przed bohaterem zostają odsłonięte wszelkie tajemnice. To, według Arystotelesa, zwrot od nieświadomości ku poznaniu. Na przykład w omawianej tragedii Sofoklesa rozpoznanie to chwila, kiedy Edyp po rozmowie ze Sługą uświadamia sobie, że przed laty zamordował własnego ojca, a na dodatek żyje z własną matką, z którą ma czworo dzieci.