Walory krajoznawcze
walor turystyczny o treści krajoznawczej, walor krajoznawczy
obiekt materialny lub przejaw kultury duchowej stanowiący przedmiot zainteresowania turystów; może to być forma przyrodnicza pochodzenia naturalnego bądź antropogeniczna będąca wynikiem działalności człowieka.
Cechy walorów krajoznawczych
Cechy budzące zainteresowanie turystów
Czytelność w krajobrazie - pozwalająca na percepcję zmysłową.
Nie ma większego znaczenia rodzaj materiału, z jakiego zbudowany jest obiekt, lecz sposób jego występowania, tworzący niecodzienne, atrakcyjne krajobrazowe formy.
Atrakcją turystyczną jest wszystko to, co odwiedzający chce zobaczyć. Może to być zarówno przedmiot, jak wydarzenie, które skłoni go do odwiedzenia danego miejsca.
Funkcje walorów krajoznawczych (występują głównie jako elementy punktowe)
dokumentacyjno-ochronne
naukowe
poznawcze
dydaktyczno-wychowawcze
estetyczne
rekreacyjne.
Podział walorów krajoznawczych
obiekty pochodzenia naturalnego à walory krajoznawcze środowiska przyrodniczego,
obiekty antropogeniczne à walory krajoznawcze środowiska kulturowego.
Ocena atrakcyjności walorów krajoznawczych
Forma przestrzenna
Punktowe
Liniowe
Powierzchniowe
Najczęściej występują jako elementy punktowe
Odmienność oceny atrakcyjności w sezonie letnim i zimowym
Sezon zimowy:
mogą być nieczytelne
mogą uzyskiwać dodatkowe walory
Walory przyrodnicze (ukształtowane bez ingerencji człowieka)
osobliwości flory i fauny,
skałki i grupy skał,
wąwozy, doliny i przełomy rzeczne,
wodospady, źródła i wywierzyska,
jaskinie i groty,
głazy narzutowe i głazowiska,
inne obiekty geologiczne
Walory przyrodnicze (utworzone przez człowieka)
parki zabytkowe,
muzea i zbiory przyrodnicze,
ogrody botaniczne,
ogrody zoologiczne,
Walory przyrodnicze (ingerencja człowieka nie wpływa na charakter i znaczenie samego waloru)
punkty widokowe,
parki narodowe,
parki krajobrazowe.
Występowanie przestrzenne walorów
walory o charakterze punktowym (przeważnie na powierzchni od kilku do kilkudziesięciu ha) hektarów.
walory o charakterze wielkoprzestrzennym
parki narodowe
parki krajobrazowe
Specyficzne
punkty widokowe à percepcja waloru następuje w ścisłym związku z otaczającym krajobrazem, (często na powierzchni kilkudziesięciu kilometrów kwadratowych, o zmiennym zasięgu odbioru)
Osobliwości flory
pojedyncze drzewa uznane za pomniki przyrody (26 tys.) à kryterium wyróżniające: rozmiary i wiek okazów, m.in:
Dęby (Car-Dąb w pobliżu wsi Topiło, Puszcza Białowieska, dąb Bartek, Bartków, k/Kielc, Kadyny k/Tolkmicka, Piotrowice k/Polkowic, Rogalin k/Poznania)
Sekwoja (drzewo mamutowe) Glinna k/Szczecia
Platan, Dobrzyca k/Pleszewa (wielkopolskie)
Cisy (Goraj k/Miedzyrzecza, Harbutowice k/Myślenic, Mogilno k/Nowego Sącza, Wierzchlas k/Tucholi)
Lipa Anna (Kliniska Wielkie k/Goleniowa)
Rezerwat azalii Kołacznia (Wola Zarczycka k/Leżajska, podkarpackie)
Rezerwat, torfowisko wysokie (Zieleniec k/Dusznik Zdroju, Sudety
Osobliwości fauny
stanowiska żubrów (populacja 703 szt; 1998)
w dużych kompleksach leśnych: Puszczy Białowieskiej, Bieszczad, Puszczy Boreckiej, Puszczy Knyszyńskiej, w lasach koło Wałcza.
w ośrodkach zamkniętych: Białowieża, Borki, Niepołomice, rejon Pszczyny, Smardzewice, nadleśnictwo Taczanów, Woliński Park Narodowy
Rezerwat Stawy Milickie (5,3 tyś. ha)
największe w Europie Środkowej kompleksy stawowo-łąkowo-leśne, à miejsca lęgów i odpoczynku w czasie przelotów wielu gatunków ptaków wodnych i błotnych.
Skałki i grupy skalne
wymodelowanie i odsłonięte wychodnie utworów na powierzchni ziemi,
zgrupowane na obszarze Sudetów, Karpat i Jury Krakowsko-Częstochowskiej; w mniejszym stopniu w Górach Świętokrzyskich,
najczęściej skały osadowe (piaskowce w Sudetach i Karpatach, wapienie w Jurze i Pieninach.
Maczuga Herkulesa w Pieskowej Skale,
Skamieniałe Miasto koło Ciężkowic.
Najbardziej charakterystyczny rejon à Jura Krakowsko-Częstochowska,
układy skalne Gór Stołowych z masywem Szczelińca Wielkiego i Małego oraz labiryntem Błędnych Skał.
Skałki i grupy skalne
Skała Kmity (Balice k/Krakowa)
Jerzmanowickie Skałki (k/Krakowa)
Dolina Będkowska (Zabierzów k/Krakowa)
Maczuga Herkulesa (Pieskowa Skała)
Okiennik Wielki (Skarżyce k/Zawiercia)
Góra Zborów (Podlesice k/Zawiercia)
Skałki na podzamczu (Ogrodzieniec k/Zawiercia)
Diable Skały (Bukowiec k/N.Sącza)
Kamienie Brodzińskiego (Rajbrot k/Bochni)
Skamieniałe Miasto (Ciężkowice k/Tarnowa)
Skałki Kornuty (Bartne k/Gorlic)
Prządki (Czarnorzeki k/Krosna)
Kamień Leski (Lesko, Bieszczady)
Pielgrzymy, Słonecznik (Karpacz, Karkonosze)
Szczeliniec Wielki i Mały (Karłów, G.Stołowe)
Błędne Skały (Bukowina Kłodzka)
Głazy Krasnoludków (Gorzeszów K/Kamiennej Góry)
Piekło (Niekłań Wielki, G.Świętokrzyskie)
Wąwozy, doliny i przełomy rzeczne
Formy erozyjne powierzchni ziemi:
Wąwozy:
Kraków (odnoga Doliny Kościeliskiej), Homole (Kamionka w Pieninach), Bolechowicki (k/Krakowa w utworach wapiennych),
wąwozy lessowe okolic Kazimierza Dolnego i Sandomierza,
Jary rzek na pojezierzach (Radunia i Wałsza),
Doliny:
Kościeliska w Tatrach Zachodnich, (o dłg. 8 km),
Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym,
Mnikowska (k/Krakowa)
Przełomy
Kamiennej (G.Świętokrzyskie)
Nysy Kłodzkiej (Bardo)
Szum (Górecko Koscielne k/Biłgoraja), Sopot (Hamernia k/Biłgoraja)
Dunajec (Sromowce Wyżne k/Czorsztyna)
Białka (Krempachy k/Nowego Targu)
San (Otryt, Rajskie k/Soliny)
Przełom Wisły w Górach
Pieprzowych
w Sandomierzu
Wodospady, źródła i wywierzyska
Tatry
Wodogrzmoty Mickiewicza na potoku Roztoka
Wielka Siklawa w Dolinie Roztoki, najwyższy (64 m) w Tatrach
Sudety
w okolicy Szklarskiej Poręby (wodospady Kamieńczyka i Szklarki)
w Międzygórzu — wodospad Wilczki.
Beskidy
Wodospad Ciężkowicki (Cięzkowice k/Tarnowa)
Wodospad Potoku Sopotniańskiego (Beskid Żywiecki)
obszary źródliskowe Wisły, Wiercicy i Łyny
źródła Wiercicy à Źródła Zygmunta na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.
Wywierzyska: źródła krasowe z podziemnych żył wodnych. Tatry, (Olczyskie, Bystrej, w Zakopanem, Lodowe Źródło w Dolinie Kościeliskiej)
Niebieskie Źródła pod Tomaszowem Mazowieckim, (o dużej wydajności, z wodą o turkusowej barwie, tworzące rezerwat krajobrazowy)
Jaskinie i groty
działanie wód płynących à formy krasowe
liczba jaskiń w Polsce ok. 2800, łączna długość korytarzy ok. 150 km
w Tatrach, (Mroźna, Wielka Śnieżna, Czerwone Wierchy)
Największa à Wielka Śnieżna w Tatrach (Czerwone Wierchy, 17,3 km długości korytarzy i 814 m głębokości.
3 na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej (Łokietkowa k/Ojcowa, Grota Kryształowa w Wieliczce, Wierzchowska Góra k/Krakowa)
2 w Sudetach (Radochowska k/Lądka Zdroju, Niedźwiedzia/Kletno, Kot.Kłodzka)
2 w Górach Świętokrzyskich (Skorocicka k/Buska, Raj k/Sitkówka-Nowiny)
1 w Beskidach (Malinowska k/Szczyrku)
Grota piaskowcowa (Mechowo k/Pucka)
Jaskinie w rez.Węże (k/Działoszyna, łódzkie)
scementowane utwory piaszczyste w Mechowie koło Pucka,
Groty Kryształowe w kopalni soli w Inowrocławiu
Grota Kryształowa w Wieliczce
duża frekwencja
Smocza Jama w Wąwozie Kraków w Tatrach.
Czynnikiem decydującym o atrakcyjności turystycznej jaskiń jest odpowiednie ich zagospodarowanie, w tym zwłaszcza oświetlenie elektryczne.
Mroźna w Tatrach,
Niedźwiedzia w Masywie Śnieżnika
Raj w Górach Świętokrzyskich
Głazy narzutowe i głazowiska
eratyki, fragmenty skał przeniesione i pozostawioneprzez lodowce; 1085 głazów narzutowych (stan z końca 1998 r.).
kształt, wyjątkowe cechy budowy petrograficznej, zachowane na powierzchni wyglądy i rysy lodowcowe lub znaki i ornamenty antropogeniczne.
Skupieniaà na Pojezierzu Pomorskim i Pojezierzu Mazurskim,
występują na Pojezierzu Wielkopolskim i Nizinie Wielkopolskiej,
sporadycznie występują w pasie południowym.
w Tychowie (największy w Polsce), Zawadach, Fuledzie i Pucku.
największe głazy narzutowe o obwodzie 20 m oraz głazowiska, czyli nagromadzenia dużej
liczby głazów
Inne obiekty geologiczne
jeziora oraz kotły tatrzańskie i karkonoskie
Morskie Oko i położony nad nim Czarny Staw (Tatry Wysokie)
utwory piaszczyste Wydm Łebskich i Pustyni Błędowskiej,
wydmy ruchome koło Łeby w Słowińskim Parku Narodowym
stożki wulkaniczne (G. Św. Anny, Ślęża)
odsłonięcie naturalnych, wyjątkowej wielkości kryształów gipsu w Chotlu Czerwonym
Kratery po upadku wielkiego meteorytu w lesie koło miejscowości Morasko w obrębie Poznania.
J.Hańcza (najgłębsze w Polsce)
Śnieżne Kotły, Wielki i Mały Staw, Karkonosze
Klif na Przyl.Rozewie
G.Pieprzowe (jary na stokach formacji kambru)
Parki zabytkowe
Park Oliwski w Gdańsku
park w Nieborowie.
ok. 15% ogólnej liczby stanowią parki miejskie,
parki w: Arkadii, Kórniku, Łańcucie, Puławach i Gdańsku-Oliwie oraz parki Łazienkowski i Wilanowski w Warszawie.
największy w Polsce (600 ha) Park Kultury i Wypoczynku w Chorzowie,
park botaniczny Wojsławice (filia Wrocławskiego Ogrodu Botanicznego)
XIX-wieczny Ogród Japoński we Wrocławiu.
Romantyczne
Arkadia w Nieborowie
Pałacowe
Białystok, Łańcut, Puławy, Racot k/Kościan, Turew k/Koscian, Świerklaniec k/Tarnowskich Gór, Pszczyna,
Dworskie
Bolestraszyce k/Przemyśla, Żelazowa Wola
Wiejskie
Przelewice k/Pyrzyc
Zamkowe
Gołuchów k/Pleszewa
Kórnik k/Poznania
w dużych miastach
Kultury i Wypoczynku w Chorzowie
Oliwski w Gdańsku
Łazienkowski, Wilanowski w Warszawie
Szczytnicki we Wrocławiu
Botaniczny
Wojsławice (Niemcza k/Dzierżoniowa)
Muzea i zbiory przyrodnicze
w 1998 r. à 34 muzea przyrodnicze à 2,6 mln eksponatów.
Muzeum Oceanograficzne i Akwarium Morskie w Gdyni,
Muzeum Ziemi w Warszawie,
Muzeum Leśnictwa i Drzewnictwa w Krakowie.
Parków Narodowych
Białowieża, BPN
Granica, Kampinos
Krościenko, Pieniny
Miedzyzdroje, WPN
Ojców, OPN
Puszczykowo (Wlkp. PN)
Smołdzino (Słowiński PN)
Sobieszów (Karkonosze)
Zakopane (TPN)
Zawoja (Babiogórski PN)
Święty Krzyż (G.Świętokrzyskie)
Inne
Przyrodnicze - Cieplice Ślaskie Zdrój
Darłowo
Drozdowo k/Łomży
Oceanograficzne i Akwarium Morskie (Gdynia/Hel)
Przyrodnicze PAN (Kraków)
Wiedzy o środowisku (Poznań)
Lasu i Drewna (Rogów k/Łodzi)
Ziemi PAN (Warszawa)
Przyrodnicze Uniwersytetu (Wrocław)
Leśnictwa i Drzewnictwa (Kraków)
Ogrody botaniczne
Ogrody botaniczne są obiektami gromadzącymi różnorodne kolekcje roślinne form drzewiastych i zielnych, pochodzenia rodzimego i obcego, składające się z gatunków naturalnych i wyhodowanych doświadczalnie
Ogrody botaniczne
UJ w Krakowie, założony w 1783 r.
we Wrocławiu założony w 1811 r.
UW – w Warszawie założony w 1811 r. , PAN (Warszawa-Powsin)
największy, w Poznaniu, założony w 1923 r
Lublin, Łodź (miejski), Rogów (k/Łodzi)
Górski (PAN, Zakopane)
arboreta (ogrody dendrologiczne), palmiamie i alpinaria zakładane niezależnie od ogrodów botanicznych.
Poznań
Lubiechów koło Wałbrzycha.
palmiarnia-kawiarnia w Zielonej Górze.
palmiarnia i alpinarium w Gdańsku-Oliwie
Zakład Dendrologii i Arboretum PAN, Kórnik k/Poznania
Ogrody zoologiczne
11 ogrodów zoologicznych
obiekty we Wrocławiu i Poznaniu, utworzone w XIX w.
w Zamościu, Warszawie, Krakowie i Łodzi
Płocku, Opolu, Gdańsku, Chorzowie oraz
najnowszy w Bydgoszczy.
Największe obszarowo, o powierzchni powyżej 100 ha, są ogrody zoologiczne w Poznaniu i Gdańsku.
Punkty widokowe
najwięcej à w pasie górskim
w Sudetach
na Przedgórzu Sudeckim,
w Tatrach,
w Beskidach
w Bieszczadach,
Parki narodowe
23 parki narodowe o łącznej powierzchni ok. 3137 km2 (ok. 1% obszaru Polski); można wyróżnić kilka grup parków
nadmorskie: Woliński, Słowiński,
pojezierne: Wigierski, Wielkopolski, Borów Tucholskich, Drawieński, Poleski,
niżowe: Biebrzański, Narwiański, Białowieski, Kampinoski, Ujście Warty,
wyżynne: Ojcowski, Świętokrzyski, Roztoczański,
górskie: Karkonoski, Gór Stołowych, Babiogórski, Gorczański, Tatrzański, Pieniński, Magurski, Bieszczadzki.
Największe – Biebrzański (592,2 tys. km2), Kampinoski (385,4 tys. km2),
Najmniejsze – Ojcowski (21,5 tys. km2), Pieniński (23,5 tys. km2).
Najstarszy – Białowieski 1947
Najmłodszy – Ujścia Warty 2001
Parki krajobrazowe
Obszary chronionego krajobrazu à 21,7% i mają one tworzyć warunki do wypoczynku pobytowego z możliwością lokalizowania w nich podstawowej i towarzyszącej bazy turystycznej.
parki krajobrazowe à 7,7%
Ruch krajoznawczy będzie związany z terenami parków krajobrazowych,
Podstawową formą turystycznego wykorzystania parków krajobrazowych jest udostępnienie ich dla ruchu krajoznawczego(szlaki turystyczne i punkty widokowe) oraz dla turystyki kwalifikowanej z wyłączeniem wędrówek motorowych.
Statystyka parków krajobrazowych
liczba parków 133 (2000 rok)
najmniejszy 17,4 km2
największy 870,4 km2
średnio 220,5 km2
mniejszych niż 50 km2 à 10
wiekszych niż 300 km2 à 32
najstarszy utworzono w 1976 roku
najmłodszy utworzono w 1998 roku
Opis parków narodowych
Parki narodowe: I — Woliński 1960, II — Słowiński 1967, III — Ujście Warty 2001, IV — Drawieński 113,4, V — Borów Tucholskich 1996, VI — Wigierski 1989, VII — Biebrzański 1993, VIII — Narwiański 1996, IX — Białowieski 1947, X — Wielkopolski 1957, XI — Kampinoski 1959, XII — Poleski 1990, XIII — Ojcowski 1956, XIV — Świętokrzyski 1950, XV — Roztoczański 1974, XVI — Karkonoski 1959, XVII — Gór Stołowych 1993, XVIII — Babiogórski 1954, XIX — Gorczański 1981, XX — Tatrzański 1954, XXI — Pieniński 1954, XXII — Magurski 1994, XXIII — Bieszczadzki 1973.
Opis parków krajobrazowych
l — Nadmorski, 2 — Dolina Słupi, 3 — Kaszubski, 4 — Trójmiejski, 5 — Mierzeja Wiślana, 6 — Wzniesienia Elbląskie, 7 — Puszczy Rominckiej, 8 — Suwalski, 9 — Mazurski, 10 — Pojezierza Iławskiego, 11 — Wzgórz Dylewskich, 12 — Welski, 13—Górznieńsko-Lidzbarski, 14—Brodnicki, 15—Chełmiński, 16—Nadwiślański, 17—Wdecki, 18—Tucholski, 19—Wdzydzki, 20 — Zaborski, 21 — Krajeński, 22 — Drawski, 23 — Iński, 24 — Szczeciński, 25 — Dolina Dolnej Odry, 26 — Cedyński, 27 — Barlinecko-Gorzowski, 28 — Krzesiński, 29 — Gryżyński, 30 — Łagowski, 31 — Pszczewski, 32 — Sierakowski, 33 — Puszcza Zielonka, 34 — Lednicki, 35 — Promno, 36 — Powidzki, 37 — Nadgoplański, 38 — Gostynińsko-Włocławski, 39 — Brudzeński, 40 — Nadbużański, 41 — Łomżyński, 42 — Puszczy Knyszyńskiej, 43 — Podlaski Przełom Bugu, 44 — Mazowiecki, 45 — Chojnowski, 46 — Bolimowski, 47 — Wzniesień Łódzkich, 48 — Nadwarciański, 49 — Żerkowsko-Czcszewski, 50 — Rogaliński, 51 — Dezyderego Chłapowskiego, 52 — Przemęcki, 53 — Przemkowski, 54 — Dolina Jezierzycy, 55 — Dolina Baryczy, 56 — Międzyrzecza Warty i Widawki, 57 — Sulejowski, 58 — Spalski, 59 — Kozienicki, 60 — Kazimierski, 61 — Kozłowiecki, 62 — Nadwieprzański, 63 — Pojezierze Łęczyńskie, 64 — Poleski, 65 — Sobiborski, 66 — Chełmski, 67 — Strzelecki, 68 — Skierbieszowski, 69 — Krasnobrodzki, 70 — Południoworoztoczański, 71 — Puszczy Solskiej, 72 — Szczebrzeszyński, 73 — Kszczonowski, 74 — Lasy Janowskie, 75 — Wrzelowiecki, 76 — Jeleniowski, 77 — Sieradowicki, 78 — Cisowsko-Orłowiński, 79 — Suchedniowsko-Oblęgorski, 80 — Chęcińsko-Kielecki, 81 — Szaniecki, 82 — Nadnidziański, 83 — Kozubowski, 84 — Przedborski, 85 — Stawki, 86 — Orlich Gniazd, 87 — Dłubniański, 88 — Bielańsko-Tyniecki, 89 — Rudniański, 90 — Tenczyński, 91 — Dolinki Krakowskie, 92 — Lasy nad Górną Liswartą, 93 — Załęczański, 94 — Sleżański, 95 — Dolina Bystrzycy, 96 — Książański, 97 — Chełmy, 98 — Dolina Bobru, 99 — Rudawski, 100 — Sudetów Wałbrzyskich, 101 — Gór Sowich, 102 — Gór Śnieżnickich, 103 — Gór Opawskich, 104 — Góra św. Anny, 105 — Cysterskie Kompozycje Rud Wielkich, 106 — Beskidu Śląskiego, 107 — Żywiecki, 108 — Beskidu Małego, 109 — Wiśnicko-Lipnicki, 110 — Popradzki, 111 — Ciężkowicko-Rożnowski, 112 — Pasma Brzanki, 113 — Czamorzecko-Strzyżowski, 114 — Pogórza Przemyskiego, 115 — Gór Słonnych, 116 — Jaśliski, 117 — Ciśniańsko-Wetliński, 118 — Dolina Sanu. 76-79 Zespół Parków Świętokrzyskich, 85-91 — Zespół Parków Jurajskich, 81-83 — Zespół Parków Ponidzia.