EWOLUCJA POLSKIEGO SYSTEMU SKŁADNIOWEGO

Doba Staropolska

Istnieje zachowawczość konstrukcji odziedziczonej z epoki przedpolskiej i przedpiśmiennej. Najważniejsze archaizmy i innowacje:

- związek podmiotu i orzeczenia – tendencja do przekształcania konstrukcji z orzecznikiem w rodzaju żeńskim, który był wymagany przez liczebnik (w świadomości mówiących rodzaju żeńskiego), na konstrukcje, gdzie o rodzaju nijakim orzeczenia stanowi połączenie rzeczownika z liczebnikiem np. temu minęła osiemnaście lat//było palm osiemdziesiąt

- orzecznik rzeczownikowy występuje do końca XV w. np. Tobiasz jest ociec tego młodzieńca.

- liczebnik zbiorowy łączy się z rzeczownikiem związkiem zgody np. objemu państwu

- w zakresie związków z dopełnieniem widoczne są cztery różnice: 1) jest wyrażone inną formą przypadkową niż w późniejszym czasie np. jeśm naśladował Doroty, 2) jest wyrażone formą przypadkową, którą później zastąpi wyrażenie przyimkowe np. pomści nasze krwie, 3) jest wyrażone innym, niż później dopełnieniem przyimkowym np. człowiek pilny rolej, 4) wyrażone jeszcze wyrażeniem przyimkowym, które później zastąpi forma przypadkowa np. to jest, o co cię żądam.

- imiesłów na –ąc pełni nie tylko rolę równoważnika orzeczenia, ale także występuje w roli orzecznika lub mianownika

- formy czasownikowe na –no –to mają znaczenie imiesłowów biernych w funkcji orzecznika przy łączniku

-spójniki aliż, ależ zespalają zdania współrzędne i wprowadzają zdania warunkowe i czasowe

- spójnik gdyż wprowadza zdanie czasowe i przyczynowe

- zaimek jen miał funkcję anaforyczną, wskazywał przedmiot, o którym była niedawno mowa

- spójnik acz wprowadza zdania podrzędne

Doba Średniopolska

- w obrębie związku głównego można zauważyć użycie orzeczenia w liczbie mnogiej przy podmiocie w liczbie pojedynczej np. rodzina jest posagu nie dadzą

- chwiejność formy orzecznika: współzawodniczą ze sobą w użyciu mianownik i narzędnik. Zależało to od upodobań pisarza

- liczebniki od 1-4 pozostają z rzeczownikiem w związku zgody, dalsze liczebniki, w swej większości, pozostawały w związku rządu

- występują konstrukcje składniowe przy czasownikach i przymiotnikach, które później nie mają przy sobie określenia dopełnieniowego np. urzędu swego był pilen

- nadal istnieją cztery różnice w zakresie związku z dopełnieniem

- okolicznik miejsca wyrażany za pomocą przyimka ku z celownikiem np. przyszli są ku świętemu miast

- użycie innych niż w późniejszej dobie, wskaźników zespolenia np. ab (rozłączny), boć (przyczynowe), chociem (przyzwalające), jako (porównawcze).

- znane było użycie kilku partykuł później zapomnianych np. aliż, aliści

- pojawienie się spójnika ponieważ; -byle – spójnik warunkowy włączający

Doba Nowopolska

- forma orzecznika przy osobowej formie „być” – orzecznik rzeczownikowy oraz rzeczownikowo-przymiotnikowy wyraża się narzędnikiem. Orzecznik przymiotnikowy wyraża się mianownikiem.

- zanik dopełniacza w dopełnieniu podmiotowym – formy np. potwierdzać czegoś zanikają

- następują zmiany form deklinacyjnych liczebnika głównego – liczebniki, które mają w pierwszym członie liczebnik dziesiątkowy, a w drugim liczebnik jeden. Człon jeden pozostaje nieodmienny. W żywym języku panuje ciągła chęć odmiany liczebnika jeden.

- liczebniki ze starą końcówką –ą mają nową końcówkę –u

-ograniczenie wyrażenia przyimkowego z ku w funkcji okolicznika miejsca

- całkowicie zanika konstrukcja biernika z bezokolicznikiem np. znają cię być stwórcą

- zmiany w zasobie wskaźników zespolenia

- zaimek „co” zamiast „który”