1. Początki adwokatury na ziemiach polskich

- prawdopodobnie początki w XI w. za czasów Bolesława Chrobrego - chciał zabezpieczyć losy wdów i sieroty po zmarłych rycerzach, zapowiedział ustanowienie dla nich obrońców (pełnomocników), opłacanych z kasy publicznej. Jest to wątpliwa teoria biorąc pod uwagę istniejącą wówczas zasadę osobistego stawiennictwa w sądach wiecowych i królewskich.

- termin adwokat pojawił się po raz pierwszy w kronice Galla Anonima, w odniesieniu do Bolesława Chrobrego, który bronił interesów Kościoła katolickiego, sicutpatronus et advocatus, komu innemu zlecając wyrokowanie.

- Krzyżacy w 1249 roku pozwalali ludności na wyręczanie się zastępcami procesowymi.

- W XIII wieku termin procurator. Statuty Wiślickie za Kazimierza Wielkiego przewidywały ustanowienie pełnomocnika dla wdów, czy panien w określonej procedurze. Na określenie zastępcy używano takich słów jak procurator, advocatus, w tłumaczeniu rzecznik, mówca, prokurator.

Adwokaci z tego okresu nie trudnili się zastępstwem zawodowo, a raczej dorywczo. W XV w. zastępstwem zajmowali się sędziowie (statuty Władysława Jagiełły z 1423 roku), a także duchowni, co później zostało zakazane.

- 1454 przywileje nieszawskie Kazimierza Jagiellończyka -> początek instytucji obrony z urzędu dla osób, które nie potrafiły radzić sobie samodzielnie,

Pierwsi adwokaci: Andrzej z Upale, Bartold z Raciborza, Paweł Włodkowic z Brudzenia.

2. Adwokatura w projektach kodeksu Zamoyskiego i publikacji „Adwokat polski za cnotą”

Projekt Zamoyskiego 1776, nigdy nie stał się prawem obowiązującym, zawierał innowacyjne zmiany w zakresie adwokatury. Przewidywał on znajomość polskiego oraz łaciny, stawiał wymóg dobrej obyczajowości, znajomość krajowych praw publicznych, prawa cywilnego, historii, prawa natury i prawa rzymskiego. Stawiano także wymóg odbycia 3-letniej aplikacji przy sądzie lub urzędzie, a potem kształcenie się pod okiem patrona, czyli adwokata. Po zdaniu egzaminu uzyskiwano prawo patronizacji, czyli występowania przed sądami pierwszej instancji. Aby móc występować przed sądami wyższej instancji należało zdać kolejny egzamin i złożyć opinię od palestrantów. Brak było w Kodeksie regulacji dotyczących samorządnego charakteru adwokatury.

Adwokat polski za cnotą – pierwsza próba zorganizowania adwokatury w samorząd. Opublikowany w 1791. Projekt Józefa Tomaszewskiego. Postulował on rewolucyjne zmiany w zakresie organizacji palestry: wprowadzenie przymusu wykształcenia prawniczego, stworzenia samorządu adwokackiego, w tym komisji egzaminacyjnych, prowadzenie list patronów, postępowanie dyscyplinarne. Adwokatura miała dzielić się na palestrę dla sądów szlacheckich, miejskich i kościelnych. Nad całością miało czuwać Collegium Generalne z siedzibą w Warszawie, czyli pierwowzór NRA. Odpowiednikiem ORA miały być collegia wojewódzkie i trzy collegia prowincjonalne (Małopolskie, Wielkopolskie i Litewskie). Nigdy nie weszła w życie.

3. Przedstaw sylwetki kilku znanych adwokatów europejskich doby nowożytnej

Tomasz Morus – XVI/XVII w., święty, wybitny myśliciel angielski, adwokat, członek Izby Lordów i kanclerz królewski. Stworzył wizję idealnego państwa i systemu społecznego, którą opisał w Utopii.

Walter Scott – XVIII/XIX w. szkocki adwokat, był urzędnikiem sądowym i adwokatem. Później poeta, głównie powieści historyczne. Interesował się folklorem i historią Szkocji. Początkowo zajmował się głównie poezją, lecz po ukończeniu 40 pisał przede wszystkim powieści. Jego główną domeną były powieści historyczne, w których łączył realizm historyczny z fantastyką oraz tajemniczymi ludowymi legendami i wierzeniami.

Carlo Goldoni – XVIII w. Wenecja, Paryż. Komediopisarz, autor librett do oper, które komponowali Vivaldi czy Mozart.

Johann Wolfgang von Goethe –Frankfurt nad Menem. Pochodził z zamożnej mieszczańskiej rodziny radcy cesarskiego. Mimo ukończenia studiów prawniczych i podjęcia się pracy adwokackiej, interesował się literaturą.– dramaturg, prozaik, poeta, adwokat, polityk. Zawód wykonywał we Frankfurcie. Znane utwory: Cierpienia młodego Wertera, Król Olch.

4. Adwokatura w uregulowaniach prawnych Księstwa Warszawskiego

W krótkim okresie Księstwa Warszawskiego (1807–1815), adwokatura powiązana z ustrojem sądownictwa. Przed trybunałami cywilnymi występowali patroni, przed sądami apelacyjnymi – adwokaci, zaś przed Sądem Kasacyjnym – mecenasi. Patroni i adwokaci mianowani byli przez ministra sprawiedliwości, a mecenasi przez Księcia Warszawskiego. Obrońca ustanowiony przy sądzie niższym nie mógł występować przy sądzie wyższym, związany był z tym konkretnym sądem również dyscyplinarnie.

Od kandydatów na patronów wymagano zdania egzaminu asesorskiego, a od adwokatów i mecenasów zdania egzaminu sędziowskiego.

Zasady te utrzymały się także w Królestwie Polskim od 1815 r. aż do roku 1876, kiedy wprowadzono na terenie Królestwa rosyjską reformę sądownictwa z 1864 r., która ustanawiała adwokatów przysięgłych. Mimo iż nie było w Królestwie Polskim samorządu adwokackiego, liczni adwokaci Polacy wykonywali zawód i pełnili funkcje kierownicze w izbach adwokackich istniejących w Rosji, np. w Kijowie, Moskwie, Odessie i Petersburgu (Włodzimierz Spasowicz był dziekanem izby w Petersburgu). W tym czasie adwokaci wykonujący zawód w Królestwie Polskim angażowali się w działalność niepodległościową, w obrony polityczne, powoływali nielegalne organizacje społeczne oraz prowadzili działalność pozytywistyczną na niwie kultury i nauki.

5. Powstanie Krakowskiej Izby adwokackiej i jej pierwsi Prezydenci.

Podstawową jednostką samorządu adwokackiego wprowadzoną przez austriacką ordynację adwokacką z 1849 roku była izba adwokacka. Nadal utrzymała zasadę mianowania adwokatów przez ministra sprawiedliwości. Członkami izby byli adwokaci, aplikanci pozostawali poza strukturą samorządu. Obszar właściwości obejmował jeden lub większą ilość sądów obwodowych. Izba w Krakowie (1862), pierwsze walne zgromadzenie krakowskiej Izby Adwokatów (1862)dokonało wyboru władz samorządu zawodowego, powierzając przy tym stanowisko prezydenta izby Mikołajowi Zyblikiewiczowi.

Należy zwrócić szczególną uwagę na osobę Mikołaja Kańskiego,która stworzyła podwaliny Izby Krakowskiej. Trzeba pamiętać że biorąc pod uwagę niedawno obchodzono 90lecie adwokatury w niepodległej Polsce, w Krakowie świętowano także  160lecie adwokatury krakowskiej (najstarszego samorządu adwokackiego Polsce).  W tamtych latach została wprowadzona także ustawa o ustroju adwokatury z 6 lipca 1868,na której aż do 1932 roku opierał swe działanie samorząd adwokacki.

Pierwsi Prezydenci: Mikołaj Zyblikiewicz, Maksymilian Machalski, Feliks Szlachtowski.

6. Przedstaw sylwetki trzech wybitnych adwokatów KIA w okresie 1862 - 1939

Mikołaj Zyblikiewicz (1823-1887) – Wydział Filozofii na Uniwersytecie Lwowskim oraz Prawo na UJ. Poseł Sejmu Krajowego we Lwowie. Członek Rady Miejskiej w Krakowie, później Prezydent Krakowa.

Adwokat, pochodził z rodziny rosyjskiej. w Krakowie otworzył kancelarię adwokacką. Działał na rzecz utrzymania języka polskiego w urzędach, w sądownictwie, a także o przywrócenie go na UJ. Działał też na rzecz Powstania Styczniowego.

W 1874 r. został prezydentem Krakowa. Kończył inwestycje m.in renowację Sukiennic, budowę gmachu Akademii Sztuk Pięknych, zasypanie starego koryta Wisły, jemu też zawdzięczamy budowę rzeźni miejskiej, budynku Straży Pożarnej, oraz udzielenie pomocy w organizacji Muzeum Czartoryskich. Był inicjatorem odzyskania Wawelu z rąk okupanta. Dla uznania jego zasług dla miasta postawiono na placu Wszystkich Świętych pomnik.

Janina Ruth Buczyńska,(1926-2012) krakowska adwokat, związana z tamtejszym środowiskiem artystycznym, działaczka społeczna, obrończyni działaczy opozycji w PRL-u.

W czasie okupacji hitlerowskiej przebywała z rodzicami w tarnopolskim getcie, następnie w obozie w Czystyłowie. W Krakowie ukończyła studia na wydziale prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Współtworzyła środowisko Piwnicy pod Baranami, udzielała pomocy prawnej osobom związanym z kabaretem. Publikowała teksty na łamach „Przekroju”. W jej mieszkaniu przy Pawlikowskiego spotykała się krakowska śmietanka towarzyska – Andrzej Wajda, Krystyna Zachwatowicz, Sławomir Mrożek, Zbigniew Preisner, Andrzej Szczeklik.

Współpracowała z Fundacją Judaica – Centrum Kultury Żydowskiej w Krakowie, była również współzałożycielką Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej. W adwokaturze była znana i ceniona jako wykładowca na szkoleniach aplikantów, jako członek komisji egzaminacyjnych i komisji konkursów krasomówczych, a także jako wychowawca szeregu pokoleń aplikantów adwokackich.

Odznaczona odznaką „Adwokatura Zasłużonym”. Zmarła 20 sierpnia 2012 r. Została pochowana na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie. Jeszcze tego samego roku Okręgowa Rada Adwokacka w Krakowie nadała Klubowi Adwokatów imię adw. Janiny Ruth Buczyńskiej.

Mikołaj Kański, 1818-1898 r. w Krakowie, Adwokat, działacz społeczny i niepodległościowy. Był pierwszym prezydentem Izby Adwokackiej w Krakowie. Ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu we Lwowie. Jeden z organizatorów powstania chochołowskiego (które wybuchło 21 lutego 1846 r.) Po upadku powstania, został aresztowany, osadzony w więzieniu we Lwowie skazany przez sąd na karę śmierci, którą cesarz w drodze łaski zamienił mu na 18 lat ciężkiego więzienia, zwolniony na mocy amnestii.

Poseł do parlamentu austriackiego. Na Uniwersytecie Jagiellońskim tytuł doktora praw na podstawie rozprawy „O karze śmierci”-przeciw karze śmierci, dopuszczając jedynie za morderstwo, „przy szerzących się nadzwyczajnych rozbojach, morderstwie i podpalaniu”. W szczególności „kara śmierci za polityczne zbrodnie ustać powinna”. Odbywa aplikację sądową w Krakowie i zostaje adwokatem w Tarnowie. W tym czasie wspólnie z adwokatem krakowskim Mikołajem Zyblikiewiczem podejmuje walkę o używanie w postępowaniu przed sądami Galicji języka polskiego. W Galicji zwyciężył ostatecznie język polski. W roku 1869 zostaje pierwszym prezesem autonomicznej Izby Adwokackiej i Rady Dyscyplinarnej w Krakowie. Wybór ten austriackie władze administracyjne uznały za manifestację polityczną.

8. Adwokatura w zaborze pruskim i w państwie niemieckim

W Wielkim Księstwie Poznańskim na mocy traktatu wiedeńskiego stosowano przedrozbiorowe przepisy o ustroju sądów i adwokatury. W poszczególnych państwach niemieckich adwokatura miała inne ustroje. Wskutek walki adwokatów pruskich o niezależność w 1849 roku przywrócono zawód adwokata, nadal jednak o ograniczonych kompetencjach. Przełom nastąpił w 1878 roku, kiedy w życie weszła nowa pruska ordynacja adwokacka. Ustanowiła ona samorząd adwokacki w postaci izb adwokackich przy sądach apelacyjnych. Wprowadziła także surowe wymagania formalne dla kandydatów na adwokatów, a mianowicie ukończenie studiów, złożenie egzaminu referendarskiego, 46-miesięczną aplikację oraz złożenie egzaminu asesorskiego. Obowiązywała ona jeszcze w II Rzeczpospolitej, na zachodnich ziemiach kraju, aż do wejścia w życie nowego prawa o adwokaturze z 7 października 1932 roku.

W zaborze niemieckim ze względu na akcję germanizacyjną adwokatura polska nie miała szans rozwoju. W przededniu I wojny światowej w całych Prusach było tylko 112 adwokatów – Polaków. Adwokaci polscy odznaczyli się dużą aktywnością w podejmowaniu się obron w sprawach politycznych, w których oskarżonymi byli polscy działacze niepodległościowi. Ogólnoeuropejski rozgłos przyniosła obrona w tzw. Procesach wrześnieńskich w 1901 roku. Dużą aktywność przejawiali polscy adwokaci także w legalnej pracy politycznej, jako posłowie do Reichstagu (m. in. Adw. Wojciech Trąmpczyński, Bernard Chrzanowski, Władysław Seyda, Zygmunt Seyda).

9. Powstanie pierwszych Izb Adwokackich w Galicji.

Za panowania Józefa II w Galicji narzucono austriacki wzór ustroju sądów. Eliminowano z sądów język polski. Po 1848 roku na terenie całego cesarstwa ustrój adwokatury opierał się na samorządzie. Powołano do życia między innymi izby adwokackie w Krakowie, we Lwowie, Rzeszowie, Cieszynie i Przemyślu. Ten stan rzeczy usankcjonowała ustawa o ustroju adwokatury z 1868 roku, która obowiązywała na ziemiach zaboru austriackiego do 1932 roku.

W okręgu każdego sądu obwodowego mogły być tworzone izby adwokackie stworzone z adwokatów wykonujących zawód w okręgu trybunału - jeden organ izby w postaci komisji, którą kierował prezydent. Jej uprawnienia były jednak bardzo ograniczone i faktycznie sprowadzały się do spraw związanych z wykonywaniem kandydatury adwokackiej oraz prawa ubogich.

Pierwsze izby adwokackie w Galicji z siedzibami w Krakowie i Lwowie powstały dopiero w 1862 roku. Pierwsze walne zgromadzenie izby krakowskiej odbyło się w grudniu 1862 roku. Pierwszym prezydentem został Mikołaj Zyblikiewicz (późniejszy prezydent Krakowa i marszałek Sejmu Krajowego we Lwowie). Od 1887 roku krakowska izba adwokacka obejmowała swoją właściwością obszar całej Galicji Zachodniej.

10. Przedstaw sylwetki trzech polskich adwokatów znanych z działalności poza adwokackiej

Jan Brzechwa (wł. Jan Wiktor Lesman, ps. Szer-Szeń) polski poeta pochodzenia żydowskiego, autor wielu znanych bajek i wierszy dla dzieci, satytrycznych tekstów dla dorosłych, a także tłumacz literatury rosyjskiej. Z zawodu był adwokatem. Specjalizował się w prawie autorskim, był radcą prawnym ZAIKS-u. Znane utwory: „Tańćowała igła z nitką”, „Kaczka dziwaczka”, „Akademia pana Kleksa”, „Na wyspach Bergamutach”, „Podróże pana Kleksa”, „Lokomotywa”.

Józef Wybicki polski pisarz i polityk, szambelan Stanisława Augusta Poniatowskiego. Napisał słowa hymnu „Mazurka Dąbrowskiego”. Uczestnik konfederacji barskiej i insurekcji kościuszkowskiej. Był prawnikiem, ale prawa nie praktykował i nie darzył dużym szacunkiem prawników. Sekretarz w komisji, przygotowującej kodeks Zamojskiego w 1776 roku.

Władysław Siła-Nowicki polski adwokat, działacz opozycyjny, uczestnik wojny obronnej Polski w 1939 roku, żołnierz AK i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, działacz opozycji antykomunistycznej, współpracownik KOR, sędzia Trybunału Stanu (1992 – 1993). Skończył prawo na UW. Był oficerem w 6 pułku strzelców konnych im. Hetmana Żółkiewskiego. Później walczył m.in. w powstaniu warszawskim. W listopadzie 1948 roku został skazany na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie. Wyrok został mu złagodzony przez Bieruta. Karę zamieniono na dożywocie. Wyszedł z więzienia w 1956 roku w wyniku amnestii. Rok później zrehabilitowany. Później był doradcą prawnym Episkopatu Polski. Brał udział w obradach Okrągłego Stołu.

Franciszek Karpiński polski poeta epoki oświecenia, pamiętnikarz, dramatopisarz, tłumacz, publicysta, przedstawiciel nurtu sentymentalnego w polskiej liryce. Był prawnikiem.

11. Adwokatura w Polsce w latach 1945 – 1990

Dekretem z dnia 24 maja 1945 Minister Sprawiedliwości otrzymał kompetencję do powołania w składzie osobowym i liczbowym według własnego uznania członków NRA i ORA. Ustanowiono też komisje weryfikacyjne dla poszczególnych izb adwokackich, w celu ustalenia, czy zachowanie się weryfikowanego zwłaszcza w okresie okupacji niemieckiej było nienaganne pod względem obywatelskim, społecznym oraz zawodowym. Komisja weryfikacyjna miała prawo usuwać z adwokatury. Stały się narzędziem upolitycznienia adwokatury i usuwania z jej szeregów przeciwników władzy.

1946 roku – o wyjątkowym dopuszczeniu do objęcia stanowisk sędziowskich, prokuratorskich i notarialnych oraz do wpisywania na listę adwokatów. Minister Sprawiedliwości otrzymał uprawnienia do wpisywania na listę adwokatów osób z wykształceniem prawniczym bez odbycia aplikacji sądowej, adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego. Mógł też wpisać na listę osoby bez wykształcenia prawniczego.

W 1950 roku przyjęto ustawę o ustroju adwokatury. Adwokaturę powoływano do udzielania pomocy prawnej zgodnie z prawem i interesem mas pracujących. Ustawa wprowadziła nową formę wykonywania zawodu – zespół adwokacki. Minister Sprawiedliwości sprawował zwierzchni nadzór nad adwokaturą, mógł uchylać wszelkie uchwały sprzeczne z prawem lub interesem społecznym, posiadał prawo rozwiązania wszelkich władz adwokatury i ustanowienie zarządu komisarycznego. Mógł wpisać na listę adwokatów osobę bez egzaminu lub nawet bez studiów. Weryfikacja wszystkich adwokatów, czy weryfikowany jest godny wykonywania zawodu w Polsce Ludowej.

W 1956 ograniczono kompetencje Ministra Sprawiedliwości. Wprowadzono Zjazd Adwokatury, który wybierał członków Naczelnej Rady Adwokackiej, niebędącej dziekanami. Zreformowano też sądownictwo dyscyplinarne.

W 1958 roku jednak ponownie zwiększono kompetencje Ministra i ograniczono samorząd.

W 1963 roku ustawa utrzymywała uprawnienia Ministra Sprawiedliwości. Zlikwidowała Zjazd Adwokatury i walne zgromadzenia izb. Adwokaci mogli wykonywać zawód wyłącznie w zespołach adwokackich lub w społecznych biurach pomocy prawnej (biura faktycznie nigdy nie powstały).

W 1981 roku zwołano bez podstawy prawnej Ogólnopolski Zjazd Adwokatury w Poznaniu, na którym powołano komisję do opracowania projektu ustawy o adwokaturze. NRA zatwierdziła projekt i złożyła w sejmie. W 1982 roku sejm uchwalił ustawę. Kreowała rzeczywisty samorząd adwokacki. Zespoły adwokackie przestały być obligatoryjną formą wykonywania zawodu adwokata. Minister Sprawiedliwości na wniosek ORA mógł wyrazić zgodę na wykonywanie zawodu indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem. Minister Sprawiedliwości nie mógł już uchylać uchwał samorządu, lecz jedynie skarżyć je do SN. Ponownie powołano do życia Krajowy Zjazd Adwokatury, wybierający członków NRA niebędących dziekanami, Prezesa NRA. Zgromadzenie izby składać się miało ze wszystkich członków izby wykonujących zawód, nie tylko delegatów. Minister Sprawiedliwości ustalał wynagrodzenie za czynności adwokackie.

W 1983 roku pierwszy Krajowy Zjazd Adwokatury na podstawie nowej ustawy. Prezesem NRA wybrana zostaje Maria Budzanowska (pierwsza kobieta). W 1985 roku wskutek nacisków (partii i m. in. Kazimierza Buchały) ze stanowiska Prezesa NRA rezygnuje Maria Budzanowska.

Ważne procesy:

1946 – 1952 – procesy zbrodniarzy hitlerowskich

1952 – proces Emila Fieldorfa „NILA” – kara śmierci

1953 – proces księży kurii krakowskiej – pokazowy proces 4 księży i 3 osób świeckich – oskarżeni o działalność wywiadowczą na rzecz USA – 4 kary śmierci – niewykonane

1984-1985 – proces toruński. Oskarżeni oficerowie MSW: Adam Pietruszka, Grzegorz Piorowski, Leszek Pękala, Waldemar Chmielewski o porwanie, torturowanie i zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki. Pełnomocnicy: Edward Wende, Jan Olszewski, Krzysztof Piesiewicz, Andrzej Grabiński.

12. Funkcjonowanie adwokatury w Polsce na podstawie ustawy z 1982 roku w porównaniu do okresu poprzedzającego uchwalenie tej ustawy.

Ustawę z 1982 roku poprzedzała ustawa z roku 1963. Utrzymywała uprawnienia Ministra Sprawiedliwości, zlikwidowała Zjazd Adwokatury i walne zgromadzenia izb. Adwokaci mogli wykonywać zawód wyłącznie w zespołach adwokackich lub w społecznych biurach pomocy prawnej.

W 1982 roku uchwalono obowiązującą do dzisiaj ustawę. Kreowała rzeczywisty samorząd adwokacki. Zespoły adwokackie przestały być obligatoryjną formą wykonywania zawodu adwokata. Minister Sprawiedliwości na wniosek ORA mógł wyrazić zgodę na wykonywanie zawodu indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem. Powołano do życia Krajowy Zjazd Adwokatury, wybierający członków NRA niebędących dziekanami, Prezesa NRA. Minister Sprawiedliwości ustalał wynagrodzenie za czynności adwokackie.

14. Proszę wskazać i omówić formy wykonywania zawodu adwokata w Polsce po 1945 roku.

Do 1950 roku można było wykonywać zawód indywidualnie w kancelarii lub z innym adwokatem. Ustawa z 1950 roku wprowadziła możliwość tworzenia zespołów adwokackich.

Ustawa z 1963 roku ograniczyła możliwości wykonywania zawodu do dwóch form: zespołu adwokackiego i społecznego biura pomocy prawnej. W 1982 roku zespoły adwokackie przestały być obligatoryjną formą wykonywania zawodu adwokata. Minister Sprawiedliwości na wniosek ORA mógł wyrazić zgodę na wykonywanie zawodu indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem. Ponadto, adwokat mógł wykonywać zawód także w obsłudze prawnej na zasadach określonych w odrębnych ustawach. W 1997 roku adwokaci wykonywali zawód w kancelariach, spółkach lub zespołach adwokackich.

15. Prawno-organizacyjne podstawy funkcjonowania adwokatury na ziemiach b. zaboru austriackiego po 1918 r.

- przeprowadzono jedynie dwie nowelizacje austriackiej ustawy, która obowiązywała od 1868 r. do 1932 r.

1925 r. ustawa nowelizująca, nazwana „lex Matakiewicz” ułatwiania byłym sędziom przechodzenia do adwokatury

1929 r. – zniesienie wymogu uzyskania przez kandydatów doktoratu, jako warunku otrzymania substytucji.

16. Prawno-organizacyjne podstawy funkcjonowania adwokatury w okresie okupacji niemieckiej i sowieckiej na terenach Polski w latach 1939-1945.

Okupacja niemiecka

Mimo nacisków i prześladowań adwokaci Polacy nie zgodzili się na wykreślanie przez okupanta niemieckiego z list adwokackich kolegów adwokatów pochodzenia żydowskiego. Po rozwiązaniu Naczelnej Rady Adwokackiej i wprowadzeniu zarządów komisarycznych w radach okręgowych, adwokaci zorganizowali tajny samorząd adwokacki – Tajną Naczelną Radę Adwokacką oraz tajne rady adwokackie w Warszawie, Krakowie, Katowicach, Lublinie, Lwowie, Radomiu. Działali w nim m.in. Bolesław Bielawski, Leon Nowodworski, Jan Peszyński, Bohdan Suligowski i Witold Bayer. Adwokaci tworzyli też struktury Polskiego Państwa Podziemnego.

Pierwszym Delegatem Rządu na Kraj był adwokat i przedwojenny prezydent Poznania Cyryl Ratajski. Władysław Raczkiewicz (adwokat w Mińsku Białoruskim) był prezydentem RP, adwokat Stanisław Szurlej w latach 1939–1944 pełnił obowiązki szefa polskiego sądownictwa wojskowego oraz Naczelnego Prokuratora Wojskowego. Adwokaci i aplikanci adwokaccy brali udział w 1944 r. w Powstaniu Warszawskim. Adam Bień (ówczesny sędzia, a po wojnie adwokat) był de facto Delegatem Rządu na Kraj. 1 sierpnia 1944 r. wydano Rozporządzenie Tymczasowe Krajowej Rady Ministrów o podjęciu czynności urzędowych w sądownictwie oraz rozporządzenie o uruchomieniu adwokatury. Ponad połowa stanu adwokackiego straciła życie w czasie wojny. Spośród aplikantów adwokackich odsetek ten był jeszcze większy i wynosił nawet ponad 90% – w przypadku Izby warszawskiej.

Okupacja sowiecka

W czasie „instalowania się” na terenie Polski nowej narzuconej władzy komunistycznej, w Moskwie obył się pokazowy „procesem szesnastu” przeciwko polskim przywódcom politycznym, wśród których było pięciu związanych w różnych okresach z adwokaturą: Adam Bień, Józef Chaciński, Stanisław Mierzwa, Antoni Pajdak i Zbigniew Stypułkowski.

Po wojnie adwokatura polska poddana została silnemu nadzorowi aparatu państwowego i partyjnego. Już w 1945 r. dekretem zmieniono ustawę z 1938 r., wprowadzając możliwość powoływania składów rad adwokackich oraz nowych izb adwokackich przez ministra sprawiedliwości. Utworzono też komisje weryfikacyjne dla adwokatów. Minister uzyskał kompetencje do wpisania na listę adwokatów osób niespełniających przewidzianych w ustawie kryteriów, np. wyższego wykształcenia prawniczego. Nadzór polityczny nad adwokaturą ugruntowała ustawa z 27 czerwca 1950 r. o ustroju adwokatury. Wprowadzono też obowiązek wykonywania zawodu w zespołach adwokackich.

17. Straty osobowe adwokatury w czasie II Wojny Światowej ( 56% ogółu i 95 % aplikantów)

W książce – 60% adwokatów, 90 % aplikantów adwokackich

Adwokaci ofiary zbrodni hitlerowskich ginęli w: Palmirach, Treblince, Auschwitz

Adwokaci ofiary reżimu stalinowskiego zginęli w: zbrodnia katyńska (co najmniej 110 adwokatów) - adwokat Stanisław Mikke uczestniczył w pracach ekshumacyjnych. W 2000 r, wydał specjalny zeszyt Palestry poświęcony adwokatom zamordowanym w Katyniu, w przeddzień Katastrofy Smoleńskiej, w której zginął, zorganizował wystawę plenerową pt.: „Adwokaci Ofiary Katynia”.

19. Okoliczności doprowadzenia do tzw. procesu szesnastu z zaznaczeniem postaci adwokatów uczestników tego procesu.

18-21 czerwca 1945 r. w Moskwie urządzono proces pokazowy przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, Pięciu spośród nich było adwokatami lub po wyjściu na wolność nimi zostało:

Adam Bień – 1899-1998 r., działacz ruchu ludowego, członek władz polskiego Państwa Podziemnego, walczył jako ochotnik w wojnie polsko – bolszewickiej, po odbyciu aplikacji był sędzią i jednym z czołowych działaczy Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici, zastępca Delegata Rządu RP na Kraj, członek Krajowej Rady Ministrów. Skazany na 5 lat więzienia, od 1953 r. adwokat izby warszawskiej, kancelarię prowadził w Przasnyszu do 1974 r.

Zbigniew Stypułkowski – 1904-1979 r., działacz ruchu narodowego, ochotnik w wojnie w 1920 r., poseł na Sejm z list Stronnictwa Narodowego, adwokatem w Warszawie, bronił w procesach działaczy narodowych m.in. Adama Doboszyńskiego –oskarżonego o kierowanie „wyprawą myślenicką”, podczas okupacji był członkiem władz podziemnego Stronnictwa Narodowego. Jako jedyny nie przyznał się do winy, wyjechał za granicę, gdzie działał w strukturach politycznych emigracji.

Antoni Pajdak – 1894-1988, działacz socjalistyczny, żołnierz Legionów Polskich, prowadził kancelarię adwokacką w Krakowie, w czasie okupacji był zastępca Delegata Rządu na Kraj i członkiem Krajowej Rady Ministrów, w procesie szesnastu skazany na 5 lat więzienia, po odbyciu kary został zesłany na Syberię, wrócił do Polski w 1955 r. i podjął na krótko praktykę adwokacką w Warszawie.

Stanisław Mierzwa – 1905-1985, działacz ruchu ludowego, w czasie wojny działał w Delegaturze Rządu na Kraj, w procesie szesnastu skazany za 4 miesiące więzienia, po powrocie do PL aresztowany przez UB, w latach 1956-1975 pracował jako adwokat w Krakowie

Józef Chaciński – 1889-1954, dwukrotny prezes Stronnictwa Pracy, od 1930 r. wykonywał zawód adwokata, był więźniem Auschwitz. W procesie szesnastu skazany na 4 miesiące więzienia.

21. Udział adwokatów w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego.

Powstanie warszawskie – udział wielu adwokatów i aplikantów adwokackich, liczni odgrywali ważną rolę w aparacie państwowym:

- Adam Bień – ps. „Walkowicz”, Bronowski, pełniący funkcję Delegata Rządu na Kraj

- Stanisław Kauzik – ps. Dołęga”, „Modrzewski”

- Feliks Zadrowski – ps. Skupniewski

- Stanisław Dryjski

-Antoni Pajdak

Udało ustalić się listę ponad 200 adwokatów i aplikantów adwokackich, którzy brali udział w powstaniu, wielu z nich poległo.

Karny Sąd Specjalny – przewodniczył mu adwokat Józef Ignacy Bielski, a prokuratorem był adwokat Józef Namysłowski

- Jadwiga Rutkowska – w czasie wojny uczestniczyła w działalności konspiracyjnej, sporządziła dokumentację fotograficzną i filmową powstania warszawskiego, adwokatem została w 1950 r., działała w samorządzie adwokackim.

22/ Statut Tymczasowy Palestry Państwa Polskiego z dnia 24 grudnia 1918 r.

Dekretu Naczelnika Państwa z 24 grudnia 1918 r. statutu tymczasowego Palestry Państwa Polskiego, ogłoszonego w „Dzienniku Prawa Państwa Polskiego” Dekret podpisany przez Naczelnik Państwa Józefa Piłsudskiego wszedł w życie 1 stycznia 1919 r.

Statut Tymczasowy Palestry Państwa Polskiego obowiązywał tylko na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego, tzn. Kongresówki, do czasu uregulowania organizacji adwokatury na całym obszarze Państwa Polskiego. 1922 r. rozciągnięto moc dekretu na ziemie wschodnie przyłączone po pokoju ryskim.

CHARAKTERYSTYKA WW. DEKRETU:

• stan adwokacki (palestra) to adwokaci i aplikanci adw.,

• językiem urzędowym adwokatury jest j. polski;

• adwokatem mógł zostać każdy obywatel Państwa Polskiego bez różnicy płci, musiał ukończyć wydział prawny uniwersytetu krajowego, odbyć apl. sądową i adwokacką, złożyć egz. sądowy i adwokacki, być moralnie nieposzlakowany;

• adwokatura zorganizowana na zasadach szerokiego samorządu zawodowego;

• organy pochodzące z wolnych wyborów z szerokim zakresem uprawnień korporacyjnych;

• zasada wolność i niezależność palestry (możliwość działania przed wszystkimi sądami w państwie);

• zasada wpisu (zakaz wykonywania czynności adwokackich przed wpisem na listę adwokatów) i zasada wyłączności (zakaz łączenie zawodu adw. ze stałymi stanowiskami w urzędach państwowych);

• sądownictwo dyscyplinarne rady adwokackiej, zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej: wszelkie wykroczenia przeciw obowiązkom zawodowym, przypadki naruszenia zasad honoru i godności stanu adwokackiego;

• izba adwokacka powiązana z okręgiem sądu apelacyjnego;

• model aplikacji mieszanej – warunkiem wpisu na listę apl. adw. było uprzednie odbycie 2letniej aplikacji sądowej oraz złożenie egzaminu sędziowskiego, apl. adw. mógł zostać każdy, kto spełniał wymogi ustawowe, aplikacja adwokacka trwała 2 lata, po ukończeniu aplikacji rada przeprowadzała egzamin adwokacki;

• NRA – centralny organ samorządu adwokackiego, skład: delegaci izb adwokackich, posiadała szeroki zakres kompetencji, prawo opiniowania przedłożonych przez MS aktów prawnych, składania własnych projektów ustawodawczych i wniosków dot. sądownictwa i adwokatury.Pierwsza „Rada Naczelna Adwokacka” zebrała się w marcu 1919 r. Pierwszy prezes NRA – adw. Cezary Ponikowski (6 kwietnia 1919 r.).

23/ Obrony polityczne w okresie stanu wojennego w ostatnich latach PRL (adwokaci jako obrońcy i oskarżyciele pokrzywdzonych).

W procesach stanu wojennego licznie i bezinteresownie występowali adwokaci. Bronili w procesach politycznych, pracowników naukowych i studentów UW.

13 grudnia 1981 r. – wprowadzenie stanu wojennego. Polityczne procesy okresu stanu wojennego toczyły się przed sądami powszechnymi, wojskowymi w trybie doraźnym, a także przed kolegiami do spraw wykroczeń.

W okresie stanu wojennego wszczęto śledztwa w trybie doraźnym przeciwko prawie 14.000 osób. Sądy skazały z powodów politycznych 7366 osób, w tym wojskowe 5681 osób. Kolegia ukarały z dekretu o stanie wojennym 207 tys. osób. Internowano ponad 10 tys. osób.

W procesach politycznych bronili adwokaci:

• w Warszawie m.in. Władysław Siła-Nowicki, Andrzej Grabiński, Jan Olszewski, Witold Lis-Olszewski, Edward Wende, Andrzej Bąkowski (m.in. w procesie radia „Solidarności oraz KOR), Czesław Jaworski (bronił studentów UW), Maciej Dubois i inni;

• w Krakowie m.in. A. Rozmarynowicz, Andrzej Buczkowski;

• w Łodzi m.in. Andrzej Kern, Lech Mazur, Mirosław Olczyk, Krystyna Skolecka-Kona, Józef Zejda;

• we Wrocławiu w obronach politycznych zasłynęli adwokaci Stanisław Afenda czy Henryk Rossa.

Najgłośniejszy proces lat 80 proces toruński:

• 1984 r. przed Sądem Wojewódzki w Toruniu; przewodniczący składu Sądu: sędzia Andrzej Kujawa;

• sprawa o zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki;

• główny oskarżyciel publiczny: prokurator Leszek Pietrasiński; pełnomocnicy oskarżycieli posiłkowych – adwokaci: Andrzej Grabiński, Jan Olszewski, Krzysztof Piesiewicz i Edward Wende;

• ława oskarżonych – oficerowie MSW: kpt. Grzegorz Piotrowski, por. Leszek Pękala, por. Waldemar Chmielowski (zarzut uprowadzenia, torturowania, zabójstwa) oraz ich przełożony płk Adam Pietruszka (zarzut sprawstwa kierowniczego ww. zbrodni); oskarżeni oskarżali Kościół;

• 7 luty 1984 r. – oskarżeni uznani za winnych.

25/ Przedstaw przyczyny powołania i historię zespołów adwokackich w PRL.

Ustawa prawo o ustroju adwokatury z 19 grudnia 1963 r. – forma dostosowania adwokatury do potrzeb państwa ludowego. Samorząd został pozbawiony większości uprawnień, poddany szerokiemu nadzorowi MS. Podstawowym założeniem ustawy było uspołecznienie adwokatury przez bezwzględny nakaz wykonywania zawodu w zespole adwokackim. Zespół został podniesiony do rangi podstawowej jednostki organizacyjnej adwokatury. Zakładała także możliwość tworzenia społecznych biur pomocy prawnej, ale ze względu na brak aktu wykonawczego nigdy nie powstały.

„W powojennej Polsce rządzący komuniści obawiali się bezpardonowego upaństwowienia zawodu adwokata na wzór sowiecki. Wymyślono wobec tego formę zespołu adwokackiego, a więc takiej prywatnej spółdzielni” – Jerzy Naumann.

Zespoły adwokackie – Podstawowe organy adwokatury. Obowiązek przynależności do zespołów i zakaz prowadzenia kancelarii adwokackich. Zespoły świadczyły pomoc prawną, nie tworzący je adwokaci. Umowę zawierał kierownik, zapłata następowała na rzecz zespołu. Zgody kierownika wymagało wypowiedzenie przez adw. pełnomocnictwa, udzielenie substytucji. Decyzję o utworzeniu zespołu podejmowała rada. Każdy zespół miał liczyć od 5-20 członków. Wyjątkowo przynajmniej 3 adwokatów lub do 25. Zespół działał przez swoje organy: zebranie zespołu, kierownika zespołu oraz w większych także komisję rewizyjną. Kierownika zespołu powoływała ORA. Zespół prowadził samodzielną działalność finansową. Dochody były dzielone między adwokatów. Zespoły zostały zaakceptowane, w rzeczywistości nie stały się sposobem na kontrolę adwokatów i ich usocjalistycznienie.

26/ Obrony w procesach politycznych okresu stalinowskiego.

Jedni adwokaci uczestniczyli w procesach przed sądami wojskowymi i „sądami tajnymi”, inni angażowali się w obrony przed sądami powszechnymi. Wśród ostatnich byli adwokaci: Wacław Bitner, Antonina Grabowska, Marian Niedzielski, Kazimierz Ostrowski. W ostatnich latach stalinizmu bronili również m.in. adwokaci Władysław Winawer i Aniela Steinsbergowa (np. proces Moczarskiego z 1956 r.). Procesy wszczynano przeciwko: byłym żołnierzom, oficerom AK i WiN oraz innych formacji niekomunistycznych, a także księżom, działaczom PSL Mikołajczyka i innych niezależnych organizacji politycznych.

Przykładem procesu politycznego przeciwko Kościołowi był proces pokazowy biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie we wrześniu1953 r. Kilka miesięcy wcześnie w Krakowie toczył się proces kurii krakowskiej, gdzie zapadły 3 wyroki śmierci – niewykonane. W obu przypadkach oskarżenie dotyczyło szpiegostwa.

Proces z 1952 r. Augusta Emila Fieldorfa „Nila” Sąd Wojewódzki dla m.st. Warszawy (po upozorowanym procesie) wyrokiem skazujący na karę śmierci dokonał mordu sądowego na bohaterze II wojny światowej. Oskarżyciel: Helena Wolińska – przygotowała sfabrykowane dowody, Obrońcą z urzędu był adw. Jerzy Mering, a wybranym przez rodzinę adw. Mieczysław Maślanko. Nie protestowali przeciwko wyłączeniu jawności. SN bez udziału obrońcy i skazanego, na posiedzeniu w trybie tajnym rozpatrzył rewizję i wyrok podtrzymał. Rodzina kierowała do Rady Państwa prośby o ułaskawienie, które nie zostały uwzględnione.

Procesy uczestników poznańskiego Czerwca 1956 r. Obrońcami w nich byli m.in. adwokaci Stanisław Hejmowski – najbardziej płomienne mowy, Gerard Kujanek i Michał Grzegorzewicz. Mowy adw. S. Hejmowskiego pokrzyżowały plany ustawionego procesu pokazowego. W odwecie za znakomitą obronę wobec adw. Hejmowskiego wszczęto postępowanie dyscyplinarne i zawieszono go w czynnościach. Nie wrócił do pracy zawodowej.

27/ Adwokaci pisarze, artyści, aktorzy.

Jan Lesman, pseudonim Jan Brzechwa (adwokat, znakomity znawca prawa autorskiego, poeta) – występował m.in. w sporze przeciwko wydawcy Tadeuszowi Pini o naruszenie prawa autorskich po Cyprianie Kamilu Norwidzie. Pisał lirykę refleksyjną i nastrojową , znany jako autor utworów dla dzieci, np. Tańcowała igła z nitką, Kaczka Dziwaczka, Przygody Pchły Szachrajki, czy też powieści fantastycznych o Panu Kleksie.

Karol Bunsch (pochodził z Krakowa, był sędzią, w 1928 r. wpisał się na listę adwokacką w izby krakowskiej) debiutował powieścią Dzikowy Skarb, twórca cyklu powieści historycznych pt. Powieści piastowskie, pisał powieści o czasach Jagiellonów, nowele, powieści historyczne.

Leo Belmont – autor kilku powieści m.in. Zaślubiny śmierci, Kapłanka miłości, W wieku nerwowym, Sprawa przy drzwiach zamkniętych, wydawał czasopismo Wolne Słowo, gdzie zamieszczał własne prace krytycznoliterackie, tłumaczył literaturę piękną z francuskiego i rosyjskiego, autor scenariuszy do dwóch przedwojennych filmów.

Józef Wybicki (adwokat, polityk i psiarz) – autor słów Mazurka Dąbrowskiego.

Henryk Vogelfänger, pseudonim sceniczny „Tońko” (dr praw, adwokat, znany przedwojenny aktor komediowy, filmowy oraz radiowy) – występował w słuchowisku radiowym Wesoła Lwowska Fala, zagrał w trzech przedwojennych filmach komediowych w reż. Michała Waszyńskiego: Będzie Lepiej, Włóczęgi, Serce Batiara, występował w zespole Czołówki Teatralnej Wojska Polskiego Lwowska Fala.

Jan Sunderland (adwokat od 1923 r., rysownik i znany fotografik) – wykonywał fotografię pejzażową oraz portrety, malował także pastele, napisał pionierski Zarys dziejów i fotografii tatrzańskiej w Polsce od początku I wojny światowe.

Carlo Goldoni (adwokat we Włoszech; komediopisarz, librecista) – autor ponad 200 komedii, napisał również wiele librett do oper, które komponowali m.in. Wolfgang Amadeusz Mozart, Antonio Vivaldi.

Jan Kochanowski z Czarnolasu (adwokat, wielokrotny zastępca procesowy, np. przed sądem ziemskim w Radomiu, poeta) – Treny, Fraszki, Odprawa posłów Greckich.

29/ Proces Rity Gorgonowej (czego dotyczył, kiedy miał miejsce, kto występował jako obrońca, oskarżyciel)

29 kwietnia 1933 roku skazana została za morderstwo Rita Gorgonowa.

Rita Gorgonowa została skazana przez krakowski sąd w procesie poszlakowym na osiem lat więzienia za zabójstwo Elżbiety Zarembianki, córki znanego lwowskiego architekta Henryka Zaremby (konkubenta Gorgonowej). Ofiara zmarła w wyniku ran głowy spowodowanych ostrym narzędziem. Dwunastu sędziów przysięgłych było jednomyślnych.

Był to drugi wyrok w tej sprawie. W pierwszym, wydanym w 1932 roku Gorgonowa została skazana na śmierć przez lwowski sąd, jednak wyroku nie wykonano, ponieważ była w ciąży (ojcem dziecka był Henryk Zaremba). Urodziła córkę w więzieniu.

Motywem zbrodni miała być nienawiść do Lusi Zarembianki dążącej do zakończenia romansu ojca z Gorgonową. Oba procesy Gorgonowej odbywały się pod silną presją opinii publicznej i prasy, bardzo niechętnych oskarżonej. Gorgonowa nie przyznała się do popełnienia morderstwa. Jej zeznania budziły wątpliwości. Obrona podnosiła zaniedbania w badaniu śladów, podważała wiarygodność zeznań syna Zaremby - Stanisława, obecnego w chwili morderstwa. Kwestionowała też ustalenia biegłych.

Adwokatami Rity Gorgonowej byli Maurycy Axer, Mieczysław Ettinger, Józef Woźniakowski.

30/ Co to były Tajne Rady Adwokackie i gdzie były ich siedziby?

Po rozwiązaniu Naczelnej Rady Adwokackiej (14 grudnia 1939 r.) adwokaci polscy zorganizowali – tajny samorząd adwokacki: Tajną Naczelną Radę Adwokacką oraz tajne rady adwokackie w Warszawie, Krakowie, Katowicach, Lublinie, Lwowie, Radomiu. Działali w nim m.in. Bolesław Bielawski (prezes Tajnej NRA), Leon Nowodworski, Jan Peszyński, Bohdan Suligowski i Witold Bayer.

Tajne rady adwokackie → element Państwa Podziemnego, adwokaci byli potrzebni, bo w Państwie Podziemnym istniała cała administracja, w tym sądy, aczkolwiek wymiar sprawiedliwości ograniczał się do osądzania osób współpracujących z Niemcami (orzekano często kary śmierci, które wykonywali także adwokaci; kobietom zadającym się z Niemcami golono włosy, a mężczyznom za mniejsze przewinienia wykonywano chłostę).

31/ Zmiany w prawie o adwokaturze z 30 czerwca 2005 tzw. reforma Gosiewskiego

Ustawa nowelizacyjna z 2005 r. Celem nowelizacji była realizacja postulatu szerszego otwarcia dostępu do zawodu. Zmiany przede wszystkim dotyczyły przyjmowania na aplikację adwokacką, składania egzaminu adwokackiego oraz rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do wpisu na listę adwokatów. W świetle nowych przepisów czynności z katalogu czynności zarezerwowany dotychczas dla adwokatów mogły świadczyć osoby posiadające tylko wyższe wykształcenie prawnicze, np. występowały w sądzie jako pełnomocnicy procesowi stron, z którymi pozostawali w stosunku zlecenia, o ile przedmiot wchodził w zakres tego zlecenia.

Nabór na aplikację adwokacką był przeprowadzany w drodze egzaminu konkursowego. Za przebieg egzaminu odpowiadały komisje egzaminacyjne do spraw aplikacji adwokackiej przy ministrze sprawiedliwości. Wyłączenie egzaminu adwokackiego spod kompetencji rad adwokackich i przekazanie tym samym komisjom egzaminacyjnym, które przeprowadzały egzamin konkursowy na aplikację. Komisję tworzyło 3 przedstawicieli ministra sprawiedliwości, 1 pracownik naukowy, naukowo-dydaktyczny posiadający stopień naukowy co najmniej doktora habilitowanego z zakresu prawa, 1 prokurator, oraz 2 przedstawicieli delegowanych przez NRA.

Po wpisaniu na listę adwokat otrzymał pełną swobodę w wyborze swojej siedziby zawodowej, miał jedynie obowiązek zawiadomienia właściwej rady adwokackiej nie później niż w terminie 30 dni przed wyznaczeniem siedziby. Mógł też swobodnie zmieniać siedzibę w okręgu tej samej izby lub przenosić się do innej izby.

Aplikacja trwała 3,5 roku, z czego pół roku aplikant odbywał ją w sądzie, prokuraturze, kancelarii notarialnej lub innej instytucji publicznej na podstawie skierowania wystawionego przez radę adwokacką. Nowelizacja zezwoliła na zatrudnianie aplikantów przez patronów, jak również przyznała aplikantom, będącym jednocześnie pracownikami, zwolnienie z pracy w celu uczestniczenia w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych, z zachowanie prawa do wynagrodzenia. Sama aplikacja została uznana za płatną a opłaty roczne wnoszone przez aplikantów miały wpływać na rzecz rad adwokackich z przeznaczeniem na organizowanie szkoleń.

Wyrok TK z 19 kwietnia 2006 r. Trybunał za niekonstytucyjny uznał przepis zezwalający na świadczenie pomocy prawnej, także w toku postępowania sądowego, przez osoby, których jedynym atutem było posiadanie wyższego wykształcenia prawniczego. Przepis ten nie odpowiadał wymogom dostatecznej określoności prawa i poprawnej legislacji. Z kolei pozbawienie NRA uprawnień do ustalania zasad składania egzaminu adwokackiego zdaniem Trybunału grozi uniemożliwieniem lub zawężeniem realizacji konstytucyjnej pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu. Dopuszczenie do wpisu na listę adwokatów osób, które nie mogą wylegitymować się nawet krótką praktyką zawodową, w ewidentny sposób narusza możliwość sprawowania pieczy przez organy samorządu adwokackiego nad należytym wykonywaniem zawodu adwokata.

32/ Postać adwokata Stanisława Hejmowskiego

Stanisław Hejmowski - członek Naczelnej Rady Adwokackiej, a następnie członek Wyższej Komisji Dyscyplinarnej. Zzajmował się obroną w procesach działaczy polskiego podziemia antykomunistycznego, przed poznańskim Wojskowym Sądem Rejonowym. Mimo iż przepisy tego zabraniały swoich klientów przyjmował nadal w prywatnym mieszkaniu.

Poznański Urząd Bezpieczeństwa rozpoczął rozpracowywanie mecenasa, kryptonim "Maestro".

Po krwawym stłumieniu przez komunistów poznańskiego Czerwca podjął się obrony robotników oskarżanych w procesach politycznych. Twarda postawa mecenasa Hejmowskiego, niezłomność oraz ogromny talent prawniczy sprawiły, że stał się jednym z głównych celów UB. W mediach rozpoczęła się nagonka na osobę Hejmowskiego. Sugerowano, że zawyżał opłaty adwokackie i przyjmował łapówki. Kary finansowe spowodowały jego całkowitą ruinę materialną. Pozbawiono go także możliwości uczenia aplikantów oraz uczestniczenia w egzaminach adwokackich. W 2001 pośmiertnie odznakę "Adwokatura Zasłużonym".

34/ Na czym polegają próby ograniczania samorządności w adwokaturze:

- ograniczanie w latach 1950 - 1982

W 1950 Zerwanie z koncepcją adwokatury jako wolnego zawodu. Ścisłe podporządkowanie adwokatury ministrowi sprawiedliwości, któremu zastrzeżono wyłączną gestię w sprawach wpisu na listy adwokatów i aplikantów adwokackich; znaczne ograniczenie uprawnień organów adwokatury, zwłaszcza Naczelnej Rady Adwokackiej.

W 1963 r. nowa ustawa o ustroju adwokatury.

• zlikwidowano Zjazdy Adwokatury, ograniczono samorząd adwokacki i rozszerzono uprawnienia nadzorcze ministra sprawiedliwości.

• Naczelną Radę Adwokacką tworzyli od tej chwili dziekani rad adwokackich z pomocą dziewięciu adwokatów przez nich wybranych. O wpisach na listę adwokatów decydował faktycznie minister sprawiedliwości, który w każdym wypadku mógł zgłosić sprzeciw przeciwko wpisowi w ciągu 30 dni od zawiadomienia go o niej.

- próby fuzji z zawodem radcy prawnego 1970-2000

rosnące potrzeby rynku usług prawniczych, zwiększająca się aktywności środowiska radców prawnych i brak zgody środowiska adwokatów na połączenie z samorządem radców prawnych – była presja na ustawodawcę w celu poszerzenie zakresu uprawnień zawodowych radców prawnych. Doszło w 1997 do istotnych zmian ustawy o radcach prawnych, które umożliwiały świadczenie usług zastępstwa procesowego przed sądami powszechnymi również na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. W wyniku kolejnych nowelizacji zakres uprawnień zawodowych radców prawnych i adwokatów został w praktyce zrównany.

- najpierw ograniczanie a potem odebranie prawa do rekrutacji na aplikację ( od 2005 reforma Gosiewskiego)

- próby ograniczania postępowania dyscyplinarnego

- obowiązek przekazywania uchwał organów adwokatury Ministrowi Sprawiedliwości

Organy adwokatury i izb adwokackich przesyłają Ministrowi Sprawiedliwości odpis każdej uchwały w terminie 21 dni od daty jej podjęcia. Minister Sprawiedliwości zwraca się do SN o uchylenie sprzecznych z prawem uchwał tych organów w terminie 3 miesięcy od dnia ich doręczenia (uchwała rażąco narusza prawo, termin ten wynosi 6 miesięcy).

- wprowadzenie możliwości wykonywania zawodu bez odbytej aplikacji adwokackiej

Art. 66. Zwolnienie z odbycia aplikacji i egzaminu adwokackiego (Prawo o adwokaturze)

Wymogu odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego nie stosuje się do:

1. profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych;

2. co najmniej 3 lat zajmowały stanowisko Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jej wiceprezesa lub radcy albo wykonywały zawód komornika;

3. stanowisko sędziego, prokuratora lub wykonywały zawód radcy prawnego albo notariusza;

4. stanowisko asesora sądowego przez okres co najmniej 2 lat;

5. zdały egzamin sędziowski lub prokuratorski po 1991 r. lub egzamin notarialny po 1991 r. oraz w okresie 5 lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę adwokatów, łącznie przez okres co najmniej 3 lat:

   1. zajmowały stanowisko asesora prokuratorskiego, referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, aplikanta sądowego, aplikanta prokuratorskiego, asystenta prokuratora, asystenta sędziego lub były zatrudnione w Sądzie Najwyższym, Trybunale Konstytucyjnym lub w międzynarodowym organie sądowym, w szczególności w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub Europejskim Trybunale Praw Człowieka i wykonywały zadania odpowiadające czynnościom asystenta sędziego lub

   2. wykonywały na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, lub kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej,

   3. były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej lub w państwowych jednostkach organizacyjnych i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego;

6. stopień naukowy doktora nauk prawnych oraz w okresie 5 lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę adwokatów, łącznie przez okres co najmniej 3 lat:

   1. zajmowały stanowisko referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, aplikanta sądowego, aplikanta prokuratorskiego, asystenta sędziego, asystenta prokuratora lub

   2. wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, lub kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej,

   3. były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej lub w państwowych jednostkach organizacyjnych i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego, lub

   4. były zatrudnione w Trybunale Konstytucyjnym lub międzynarodowym organie sądowym, w szczególności w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub Europejskim Trybunale Praw Człowieka, i wykonywały zadania odpowiadające czynnościom asystenta sędziego.

Do egzaminu adwokackiego składanego przed komisją, bez odbycia aplikacji adwokackiej, mogą przystąpić:

1. doktorzy nauk prawnych;

2. co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione na stanowisku referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, asystenta prokuratora, asystenta sędziego lub były zatrudnione w Sądzie Najwyższym, Trybunale Konstytucyjnym lub w międzynarodowym organie sądowym, w szczególności w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub Europejskim Trybunale Praw Człowieka i wykonywały zadania odpowiadające czynnościom asystenta sędziego;

3. po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu wykonywały na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, lub kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej;

4. po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej na rzecz tych urzędów;

4a) po ukończeniu aplikacji legislacyjnej przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej lub w państwowych jednostkach organizacyjnych i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego;

5. zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, notarialny lub komorniczy;

6. zajmują stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej;

7. osoby, które w terminie określonym nie złożyły wniosku o wpis na listę adwokatów;

8. art. 73 ponowny wpis na listę adwokatów 

10