Postanowienia Unii Lubelskiej (1 VII 1569)- *Polska I Litwa staje się jednym nierozłącznym pańśtwem *wybieranie jednego, wspólnego królam który będzie koronowany w Krakowie *król obejmuje najważniejsze urzędy *podczas koronacji król zatwierdził wszystkie prawa i przywileje poddanych wszystkich obojga narodów *sejmy i rządy mają być wspólne i uznawać władze jednego króla *obydwa kraje mają służyć sobie radą i pomocą, szkodliwe przymierza dla któregokolwiek z kraju wcześniej zawarte mają zostać zerwane *wspólna moneta. System nakładczy- polegał na tym, że zleceniodawca dawał rzemieślnikom materiały i narzędzia, dzięki którym mogli produkować towary. Sprzedawał go później w cenie narzucanej przez cech, uzyskując zysk. Humanizm- nurt umysłowy stawiający w centrum zainteresowania człowieka i życie doczesne. Makiawelizm- najważniejszym celem w polityce jest racja państwa. Aby ją osiągnąć można korzystać z wszelkich dostępnych środków (np. podstęp). Konkwistador- tytuł nadawany zdobywcom Ameryki Płd. i Śr.; żołnierz biorący udział w konkwiście. Oprycznina- służba pałacowa utworzona w roku 1565 przez Iwana Groźnego w celu likwidacji władzy bojarów i centralizacji państwa Hegemonia-przywództwo, zwierzchnictwo plityczne, rywalizacja francusko habsburska. Etap I *1491-1521 strony rywalizujące: państwa włoskie Francja Hiszpania, obszar walkł: Włochy, koalicja: Wenecka , liga świętych antywenecka. Etap II strony ryw. Anglia, Hiszpania, Węgry, Turcja, Wenecja, obszar walk:Wenecja , koalicja: liga z Cambrai, Węgry Francja Hiszpania Anglia. Etap III 1511 strony ryw.; Francja Hiszpania anglia , obszar walk; Włochy, koalicja; liga święta Wenecja Anglia Hiszpania. Francja w XVI iXVII w. staje się potęgą. Hiszpania jednoczy się poprzez połączenie aragoni i cysty li. Europa środk-wsch w XVI w; *rządy absolutne na Rusi za czasów panowania Rurykowiczów *walka o dominacje w europie środk-wsch *panowanie iwana IV grożnego uczyniło Ruś mocarstwem. Bitwwa pod Mohaczem Węgry-turcja * dazenie do władzy dyn. Habsburgów. Podporządkowanie Nowogrodu wielkiego przez państwo moskiewskie i tym samym zdobycie dostępu do władzy, wojna polsko-moskiewska o inflanty. Wielka snuta- okres kryzysu w Rosji XVII w. Gustaw Ericsson waza rządził w Szwecji . 1926 bitwa pod Mohaczem , Jan zapokoja władca Węgier . Sekularyzacja-zaświadczenie, rządów godniości, majątków kościelnych. Zygmunt i Albert zobowiązywali Się do; *zjednoczenie państwa po wieczne czasy *państwa nie utraciły suwerenność * w razie problemów któregokolwiek państwa jedno drugiemu służy pomocą. Prusy były zależne od polski. Artykuły henrykowskie I*nazwa wywodzi się od imienia władcy który wprowadził artykuły jako pierwsze, każdy nowo wybrany król musiał pdpisać dokumenty zamieszczając prawa i obowiązki szlachty oraz króla. Gdyby nie przestrzegał tych praw szlachta mogłaby go zdetronizować * II* wysyłanie poselstwa do innych krajów *podnoszenie podatków *Sejm co 2 lata nie mógł dłużej trwać niż 6 msc. Hołd pruski 1525. 1561-sekularyzacja zakonu kawalerów mieczowych, inflanty zostaja przyłączone do plski a Kurlandia stała się księstwem i była lennem polskim. 1572-zygmunt August umiera. Wolna elekcja –wybór króla przez szlachte. 1573-walezy zostaje królem polski, pochodził z Francji . pacta conveta-zbiór osobistych zobowiązan króla. 1574-stefan Batory zostaje królem polski. Folwark-gosp. Rolne ,produkowały zboże na zbyt, rodzaje;*ekspansywna, *autonomiczna. Folwark opierał się na pracy chłopów , ziemia należała do pana lub do kościoła. Poddaństwo-zależność chłopów od pana wynikająca z prawa;*osobiste *gruntowe *sądowe. Demokracja szlachecka-system władcy ukształtowany w rzeczpospolitej w XV i XVI w. zapeniał szlachcie; *decydujący wpływ na losy państwa, pełnię praw obywatelskich, przywileje, prawo wyboru króla

Reformacja –ruch społ-rel. dążący do zmian w kościele, które doprowadziły do rozłamu kościoła. Powstały: kalwinizm, luteranizm, anglikanizm. Marcin Luter: *poglądy religijne: 2 sakramenty (chrzest i komunia pod 2oma postaciami) w liturgii: głośne czytanie Biblii i śpiewanie psalmów, odrzucał celibat, sprzedaż odpustów, wprowadzenie liturgii w jęz. Narodowym. Biblia-podstawa wiary. *program społeczny: Kościół ma być podporządkowany państwu. Ulrich Zwingli: *zniesienie mszy świętej, usunięcie z kościołów ołtarzy i obrazów. Pismo święte jako jedyne źródło wiary, chciał wprowadzić język narodowy w liturgii. *życie wg pisma świętego, pomoc biednym. Jan Kalwin: *odrzucenie papieża i kościelnej hierarchii, celibatu, kultu świętych oraz większości sakramentów. Biblia jako źródło zasad wiary i życia. *życie wg Biblii, spełnienie dobrych uczynków, skromne i surowe życie, zabraniał małżeństwa z osobami z innej religii. 1524-1525- wojna chłopska w Niemczech, Przywódca T. Munzer, chcieli zniesienia feudalizmu, przyczyny religijne. 1546-1547- wojna domowa w Niemczech z przyczyn religijnych. 1555- pokój w Augsburgu, zasada: czyje panowanie tego religia. Postanowienia pokoju w Augsburgu: *zakaz prześladowania wyznawców innych religii, naruszania mienia, majątku, dóbr-tolerancja religijna *zakaz przeciągania innych wyznawców na własne religie *wolność kultu i wyznania *nie dotyczy wyznawców innych religii. Hugenoci- kalwini francuscy. Henryk Burbon miał się ożenić z Małgorzatą z Walezjuszy ale to się nie udało. 1572- noc św. Bartłomieja, wymordowano wszystkich hugenotów, którzy przybyli na wesele. 1598- Edykt nantejski: *zakaz wojen religijnych *zostaje przywrócona religia katolicka, rzymska ale kto wyznawał protestantyzm to mógł pozostać przy tym *zakaz niepokojenia duchownych *wolny dostęp do urzędów państwowych 1534- akt supremacji: dokument, w którym Henryk VIII zerwał z papiestwem i ogłosił siebie głową kościoła w Anglii. Skutki reformacji: *podział wyznaniowy Europy *wojny religijne *rozwój piśmiennictwa na tematy religijne *przekłady Biblii na języki narodowe *pojawienie się języków narodowych w literaturze *rozwój szkolnictwa, drukarni. Kontrreformacja- ruch w kościele katolickim dążący do reform, do odnowy przeciwstawiający się reformacji protestanckiej . Hadrian VI- pierwszy papież, który chciał wprowadzić zmiany ale nic nie zrobił. Klemens II- żadnych działań w kierunku odnowy moralnej. Paweł III i Paweł IV- za ich czasów podjęto reformy w kościele. Paweł III: *przywrócił świętą inkwizycję (zwalczanie poglądów sprzecznych z nauką kościoła, i karała tych co tego nie przestrzegali) *Indeks ksiąg zakazanych-książki głoszące poglądy nielegalne, nikt nie mógł ich posiadać. Powstaje zakon Jezuitów: założony przez Ignacego Loyola. Celem była walka z reformacją. Powstały z ich rąk kolegia jezuickie na wysokim poziomie.1545-1563- sobór trydencki. Reformy podjęte przez sobór: *umocnienie pozycji papieża i kurii rzymskiej *zasada obecności Chrystusa w Eucharystii *podtrzymanie koncepcji wolnej woli i odpowiedzialności człowieka za swoje czyny *obowiązek rejestracji ślubów, chrztów, pogrzebów *zatwierdzono wyznanie wiary, ujednolicono brewiarz *reformy zakonów. Skutki reformy kościoła katolickiego: *odnowa i wewnętrzne zjednoczenie kościoła katolickiego, który mógł skuteczniej reagować napo stępującą reformację *rozwój architektury, muzyki i literatury *utrwalenie pozycji kościoła w krajach katolickich *zahamowanie postępów reformacji w krajach których silnie się rozwinęła. Negatywne: *święta inkwizycja *zahamowanie reakcji nauki *wzrost nietolerancji religijnej. Ekspansja kolonialna: Hiszpania, Francja, Portugalia, Anglia. Hiszpania- liczyli na znalezienie złota *udział brali ci co liczyli na szybki, łatwy zysk * dążenie do potęgi Hiszpania *podbili Meksyk, Peru, Amerykę Płd. (Aztekowie) *F. Kortez- wyprawa, której celem było podbicie państwa Azteków. Osiągnął duże sukcesy, zdobył stolicę Azteków, podporządkował całe państwo. *wyprawa do Peru (lata30 XVIw.) przez Pizarro i Almagio, zdobyli państwo Inków. Portugalia: *celem jest Brazylia *liczyli na zdobycie bogactw naturalnych, jednak ich nie pozyskali, założyli plantacje *zamach w Hiszpanii Traktat w Tadesilas 1484 o podziale stref wpływów na nowo odkrytych terenach * Ameryka Płn. –Anglia, Francja, Holandia kolonizowała ją. Chcieli pozyskać te tereny, większość terenów zajęła Anglia. Francja: *cel: rzeka św. Wawrzyńca, Luizjana. Holandia: *tereny nad rzeką Hrabso. Anglia: *Virginia. Skutki kolonii Afryki: *rozprzestrzenianie się chorób *zdobycie bogactw i nowych terenów *wyniszczenie kultur zniszczenia wielu osad *umocnienie się państw kolonizacyjnych *odkrycie nowych roślin, upraw *rozwój żeglugi *kolonizacja Ameryki. Dualizm (inaczej rozwija się gospodarka za zachodzie a inaczej na wschodzie: Europa Zachodnia: *produkcja rolna oparta o gospodarstwa chłopskie *zamiana umów czynszowych na dzierżawy krótkoterminowe *rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej *wzrost wydajności produkcji rolniczej *rozwój miast rozwój gospodarczy, początki kapitalizmu. |ŁABA| Europa Wschodnia: *produkcja rolna oparta o folwarki szlacheckie *powrót do poddaństwa chłopów poprzez wzrost pańszczyzny *zanik gospodarki towarowo-pieniężnej *spadek wydajności produkcji rolniczej *ograniczenie roli miast  zacofanie gospodarcze): *liczba ludności w XVI/XVII wzrasta *rozwój handlu *wzrost zapotrzebowania na żywność *rozwój miast. *Ceny na zboże rosną ponieważ teren jest ograniczony do uprawy. Szlachta zajmuje grunty należące do chłopów i wykorzystuje je do hodowli owiec. *Napływa liczba kruszców do Europy: *rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej *wzrastają ceny żywności, zboża *ubożenie niższej grupy społecznej. *handel Międzynarodowy: *powstają nowe szlaki handlowe *rozwój miast i portów *powstają banki *transakcja wekslowa(pożyczka udzielona kupcom). System nakładczy- polegał na tym, że zleceniodawca dawał rzemieślnikom materiały i narzędzia, dzięki którym mogli produkować towary. Sprzedawali go później w cenie narzuconej przez cech, uzyskując zysk. Manufaktura- forma masowej produkcji oparta na zorganizowanej pracy ręcznej. Przemiany w rolnictwie: *defeudalizacja- przestaje istnieć system lenny *refeudalizacja- feudalizacja wtórna. Folwark pańszczyźniany –duże gospodarstwo rolne oparte na pracy pracowników przymusowych lub najemnych, produkował on na eksport. Pańszczyzna- przymusowa, obowiązkowa praca chłopów na ziemi należącej do pana.

Wojna trzydziestoletnia, wojna toczona w latach 1618-1648 pomiędzy habsburskimi cesarzami i katolickimi książętami Rzeszy, skupionymi w tzw. Lidze Katolickiej, których popierały Hiszpania, Niderlandy i okresowo Dania, a obozem protestanckim, tzw. Unią Protestancką, oraz jego sprzymierzeńcami: Francją, Szwecją, Holandią, Sabaudią i Danią. Przyczyny: -narastające w Niemczech antagonizmy religijne i politycz - antyhabsburskie powstanie w Czechach (defenestracja praska 23 maja 1618) -rywalizacja o Bałtyk , scieranie się feudalizmu i rodzącego się kapitalizmu. Etapy: 1) tzw. czesko-palatynacki (1618-1623) - 1620 wojska koalicji habsbursko-katolickiej zadały protestantom czeskim klęskę pod Białą Górą, 1621-1623 zajęły Palatynat, przekazując jego posiadłości wraz z godnością elektorską przywódcy Ligi Katolickiej, księciu bawarskiemu Maksymilianowi I. Doprowadziło to do zawarcia w 1625 antycesarskiego porozumienia Danii, Holandii i Anglii. 2) tzw. duński (1625-1629) - 1625 wojska Chrystiana IV duńskiego wkroczyły do Niemiec. W kwietniu 1625 wojska cesarskie pokonały wojska, zajmując następnie Holsztyn, Meklemburgię i Pomorze Zachodnie. W sierpniu 1626 rozgromionoł armię duńską. Na mocy zawartego w maju 1629 pokoju w Lubece Chrystian IV odzyskał utracone posiadłości za cenę nieingerencji w sprawy Niemiec.3) tzw. szwedzki (1630-1635) - zawarcie rozejmu polsko-szwedzkiego w Altmarku (1629) umożliwiło Szwedom wystąpienie przeciwko Habsburgom w Niemczech. Po stronie szwedzkiej opowiedzieli się prawie wszyscy książęta i miasta protestanckie. Klęska Szwedów pod Nördlingen (wrzesień 1634) doprowadziła do zawarcia pokoju w Pradze między cesarzem a elektorem saskim, który przystąpił do sojuszu antyszwedzkiego. 4) tzw. francusko-szwedzki (1635-1648) - Francja przystąpiła do wojny obawiając się dalszego wzrostu sił cesarskich. 1641-1643 Szwedzi spustoszyli Śląsk, Czechy i Morawy.1648-podpisanie kończącego wojnę trzydziestoletnią pokoju westfalskiego. Postanowienia: 1)Polit.:*dominująca pozycja państwa cesarskiego zostaje przekreślona*akty prawne cesarza wymagac będą akceptacji sejmu Rzeszy*książe Bawarii zachował godność elektora 2)religijne:*zasada-czyj kraj,tego religia,*miał zostać przywrócony podział religijny Niemiec z 1624r. 3)terytorialne: *Francja uzyskała Alzacje, Verdun, Toul *Szwecja część Pomorza ze Szczecinem i Rygą *Bawaria zajęła górny Palatynat *Saksonia Łużyce Skutki wojny: *W Niemczech upadły rzemiosło, handel, kultura i oświata, rolnictwo. *Zginęło wielu ludzi *utrwaliła rozbicie polityczne Niemiec.* Cesarz nadal sprawował główną władzę w państwie i posiadał moc wprowadzania w życie uchwał sejmu rzeszy (Reichstagu), ale książęta, w swoich państewkach byli od niego zupełnie niezależni. Posiadali własne armie, mieli możliwość zawierania traktatów i sojuszy z innymi państwami. *Zmienił się podział sił w Europie. Niemcy nie byli już jedną siłą, Hiszpania spadła do drugiej ligi. Swoja pozycję wzmocniła Francja, Szwecja stała się mocarstwem. Brandenburgia zaczęła się usamodzielniać i uniezależniać od Rzeszy.

Wojna domowa(1640-60): PRZYCZYNY: *Antagonizm między królem a purytanami - dążyli oni do wprowadzenia republiki*Nieudolna polityka zagraniczna Stuartów*Rządy Jakuba I, zwolennika absolutyzmu, i dominacji wyznania anglikańskiego - prześladowania purytan i katolików*Narastanie konfliktu politycznego między Jakubem I a parlamentem - zaprzestanie zwoływania obrad*Próby przejęcia szlacheckich majątków ziemskich przez króla*Wzrost potęgi ekonomicznej burżuazji i brak przełożenia tej potęgi na władzę polityczną. *Upadek feudalnych struktur społecznych i upadek znaczenia arystokracji.SKUTKI: *Obalenie monarchii absolutnej Stuartów*Ogłoszenie republiki rządzonej początkowo przez parlament*Wzrost znaczenia parlamentu *Zniszczenia wojenne i wyludnienie kraju*Uaktywnienie się ruchów społecznych wśród biedoty*Reforma armii angielskiej Jean Bodin- autor 6ksiąg o RP. Poglądy: *najlepszym rządem jest monarchia absolutna *władza króla nie powinna być niczym ograniczona prócz prawa biskupiego. Henryk IV Burbon- wydał edykt nantejski w 1598 (, wprowadzał wolność wyznania i równouprawnienie protestantów wobec katolików, Hugenoci mieli swobodę kultu z wyłączeniem Paryża. Edykt zakończył wojny religijne na terenie Francji oraz uregulował sytuację hugenotów,odbierał francuskim kalwinistom prawo do posiadania twierdz, jak i dawał prawo do wolności politycznej.) Merkantylizm- podstawą bogactwa państwa jest ilość złota.Starano się ograniczyć import,rozwijano eksport.*Zygmunt III Waza 1587-1632:*państwo polsko-litewskie osiągnęło swój największy w historii rozmiar terytorialny *wplątywał kraj w niepotrzebne wojny*ultrakatolicka postawa i prohabsburska polityka
* rokosz Zebrzydowski 1606r. skutkiem ogłoszenia amnestii dla organizatorów buntu i ponownego zaprzysiężenia Artykułów henrykowskich*rozpoczęcie konfliktu z Rosją i Szwecją *zahamowanie prób w dążeniu do władzy absolutnej, osłabienie władzy królewskiej, decentralizacja rządów, wzrost znaczenia magnaterii*zawarcie w 1613r. niekorzystnego sojuszu z Habsburgami oraz z Brandenburgi w 1611r. *Władysław IV Waza 1632-1648:*rozbudował armię,*dążył do odzyskania korony szwedzkiej*doprowadził do odzyskania portów i miast w Prusach Książęcych i rozwinięcia handlu wiślanego*odbudowano handle zbożem, pojawił się zbyt na towary luksusowe, uregulowano spław towarów Wisłą *Jan Kazimierz 1648-1668:*zmagania z powstaniem Chmielnickiego *próba wznowienia kampanii o reformy ustrojowe, opór szlachty i wojna domowa; bitwa pod Mątwami w 1666r. klęska króla i abdykacja w 1668r. *Michał Korybut Wiśniowiecki 1668-1673:*za jego panowania doszło po raz pierwszy do zerwania sejmu koronacyjnego *ponowny konflikt z Turcją-ugoda w Buczaczu 1672r.*zgoda szlachty na podatki, wystawienie nowej, silnej armii *Jan III Sobieski 1674-1696*zawarcie w Gdańsku w 1677r. polsko-szwedzkiego układu *wyprawa na odsiecz oblężonemu przez Turków Wiedniowi w 1683r.*dążenia do wprowadzenia dziedziczności tronu, zniesienia wolnej elekcji i wzmocnienia armii *decentralizacja władzy

Wojny Polski z Szwecją: Przyczyny: *dążenie polskiej linii Wazów do korony Szweckiej *walka o Inflanty. W 1587 Zygmunt III Waza zostaje królem PL i na krotki czas Szwecji. Jednak Szwedzi odsuwają go od tronu i zostaje nim Karol. 1605- Karol Chodkiewicz zwycięża pod Kircholmem 1622-rozejm w Mitawie, dzielił Inflanty wzdłuż rzeki Dźwiny 1629-rozejm w Altmarku-Szwecja przejęła część dochodów PL 1655-1660 – potop szwedzki-PRZYCZYNY:* zdrada Hieronima Radzijowskiego,*Królowie polscy z Dynastii Wazów bezprawnie używali tytułu króla Szwecji*Inflanty PRZEBIEG:* Armia szwecka zaatakowała Polskę z trzech stron (Litwa, Zatoka Gdańska, Szczecin).*Kapitulacja Wielkopolskiego pospolitego ruszenia pod ujściem.* Kapitulacja Litwy w Kiejdanach.*Szwedzi obiecują polskiej szlachcie zachowanie przywilejów i władzy, ale nie dotrzymują warunków umowy.* Szwedzi zajmują cały kraj (rabują pola, niszczą je).* Obrona klasztoru na Jasnej Górze.* Usunięcie Szwedów z Polski.Pokój w Oliwie ( 1660 rok ).Postanowienia:*RP uznaje zmiany terytorialne-zatrzymała Kurlandię,płd-wsch Inflanty,*JK zrzekł się pretensji do tronu szweckiego *potwierdza traktaty welawsko-bydgoskie

Wojny PL z Rosją: Przyczyny: *Inflanty *dążenie Pl szlachty do zdobycia terenów na wsch *dążenie do tronu moskiewskiego *Kośció dążył do podporządkowania prawosławia *kryzys w Rosji *udział szlachty PL w dymi triadach. Sytuacja w Rosji: po śmierci Iwana IV Groźnego w Rosji zapanował chaos. Borys Godunow postanowił pozbyć się Dymitra. 1619-rozejm w Dywilinie-przy PL zostaje ziemia smoleńska czernikowska i siewierska, 1634-pokoj w Polanowie: PL odzyskała większość ziem zwróconych Rosji po rozejmie w Dywilinie,Rosja zrzekła się pretensji do Inflant,zobowiązała się zapłacić odszkodowania wojenne, Władysław IV zrzekł się pretensji do tronu moskiewskiego 1696-pokoj Wieczysty-ostatecznie kończył wojny Pl z Rosja, potwierdza warunki z Andruszowa,do Rosji należy lewobrzeżna Ukraina i na 2 lata Kijów Skutki wojny: *brak korzyści dla PL *utrata lewobrzeżnej Ukrainy *wyczerpanie skarbu państwa *zniszczenia wojenne

Kozacy- społeczność rządząca się systemem demokracji wojennej. Byli to uciekinierzy z Litwy, Rusi,Wołoszczyzny, RP.Zajmowali tereny na wschodzie, dzikie pola, stepy.Naturalnym źródłem utrzymania była hodowla zwierząt i łowiectwo, byli grupą silnie zmilitaryzowaną, wyznańcy prawosławia, język rosyjski,po pewnym czasie zaczęli służyć w wojsku (rejestry). Przyczyny:*Polska magnateria traktowała Kozaków jak chłopów,dążyła do ich podporządkowania*kozacy dazlyli do powiekszenia rejestrow*najazdy kozackie na Turcje *konflikty natury religijnej 1649-Zbaraż i Zborów oblegane przez Kozaków. Ugoda Zborowska: *chmielnicki miał zostac hetmanem kozackim *kozacy mieli mieć prawo do sprawowania urzędów na Ukrainie *rejestr miał zostac powiekszony Skutki: *duze zniszczenia *zantagonizowanie stosunkow polsko rosyjskich *kształtowanie się poczucia tożsamości narodowej kozakow

Wojny z Turcja: Przyczyny: *rabunkowe wyprawy Kozaków na pogranicza ziemi tureckiej *najazd kozakow na warna 1620 *naddunajskie projekty Stefana Batorego *najazdy Tatarow na ziemie polskie *konflikty o Mulanty(Moldawie i Woloszczyzne) *pro habsburska polityka panstwa polskiego Imperium Osmańskie: Bałkany, Wołoszczyzna, Siedmiogród, Bośnia, Serbia, Węgry 1672- Pokoj w Buczaczu : PL oddaje Turcji Kamieniec Podolski, czesc woj.,Braclawskiego,podolskiego,kijowskiego *PL zobowiązują się do placenia haraczu 1673-bitwa pod Chocimiem – zwycięstwo PL . 1676-traktat w Żórawnie –PL odzyskuje utracone ziemie procz Kamienia Podolskiego 1699-pokoj w karlowicach do polski wraca kamieniec podolski,

Skutki:*straty terytorialne *spustoszenie skarbu*zniszczenia*armia odniosła szkody *kryzys kulturalny i gosp*PL przestaje być potega

1524-1525- wojna chłopska w Niemczech, 1546-1547- wojna domowa w Niemczech z przyczyn religijnych, 1555-pokój w Augsburgu, 1598-edykt nantejski, 1534-akt supremacji, 1545-1563-sobór trydencki, 1526-bitwa pod Mohaczem, 1 VII 1569-Unia Lubelska, 1525-akt sekularyzacji Prus, 1561-sekularyzacja zakonu Kawalerów mieczowych, 1572- śmierć Zygmunta Augusta, 1493-Sejm walny, 1505-konstytucja nihil novi, 1573-akt konfederacji warszawskiej, 1596-unia brzeska, 1572-noc św. Bartłomieja, 1618-1648-wojna 30letnia, 1648-pokój westwalski, 1573-pierwsza elekcja w Kamieńcu, 1605-rokosz Zebrzydowskiego, 1607-bitwa pod Guzowem, 1666-bitwa pod Mątwami, 1605-bitwa pod Kircholmem, 1622-rozejm w Mitawie, 1655-bitwa pod ujściem, 1656-traktat w Radnot, 1657-traktaty welawsko-bydgoskie, 1660-pokój w Oliwie, 1609-oficjalna wojna pomiędzy Polską a Rosją, 1610-kłuszyn, 1612-pospolite ruszenie na krem, 1613-Michał Romanov carem, 1617-1618-wyprawa na Rosję (Władysław IV), 1619-rozejm w Dywilnie, 1632-śmierć Zygmunta III Wazy, 1634-pokój w Polanowie. 1686-pokój wieczysty. 1648-powstanie Chmielnickiego. 1649- Zbaraż i Zborów oblegane przez Kozaków. 1649- Ugoda Zborowska. 1651-bitwa pod Beresteczkiem. 1654-ugoda w Perjasławiu. 1620- Cecora. 1621-pokój chocimski. 1672- Kamieniec Podolski. 1672-pokój w Buczewie. 1673-bitwa pod Chocimiem. 1676-Żurawno-obrona. 1683-Wiedeń. 1699-Karłowice-pokój.