Osobowe źródła i środki dowodowe
Prof. Ryszard Jaworski
19.11.2016
|
Źródła dowodów |
Czynności dowodowe |
Środek dowodowy |
|
Miejsce zdarzenia |
Oględziny, poszukiwanie i utrwalenie śladów |
Ślady o och właściwości |
|
człowiek |
Przesłuchanie, okazanie, konfrontacja, badanie biegłego Uzyskiwanie informacji |
Zeznania: Pokrzywdzony lub świadek udziela tych informacji Wyjaśnienia: Informacje udzielone przez podejrzanego Okazanie: Rozpoznanie lub nierozpoznanie Konfrontacja: Wypowiedzi osób konfrontowanych Opinia biegłego |
Dowód – uznanie zad dowód wymaga pewnych ustaleń.
Pozyskiwanie źródła – w jaki sposób, skąd się wzięło, która ze stron wnosi; w niektórych przypadkach sposób pozyskania dowodu jest bardzo istotny,
Ocena wiarygodności źródła dowodowego,
Poprawność czynności,
Forma utrwalenia przebiegu czynności (formy dodatkowe: plan miejsca zbrodni, video)
Jeśli nie można sprawdzić źródła, to materiał nie może być wykorzystany jako dowód.
Osobowe źródła dowodowe:
Pokrzywdzony – jest stroną zainteresowaną, nie powinien być traktowany jako świadek,
Świadek (można wyróżnić też świadka koronnego oraz świadka anonimowego – nie pojawi się na rozprawie, ale zostanie przesłuchany przez sąd, świadek z słyszenia – akceptowalny w Polsce, ale nie w krajach anglosaskich),
Osoba podejrzana – postawiono jej formalny zarzut,
Oskarżony – akt oskarżenia wpłynął do sądu,
Biegły – wydaje opinie.
Zasada bezpośredniości – sąd musi mieć styczność ze źródłem, np. przesłuchanie pokrzywdzonego dziecka dokonywane jest przez sędziego w obecności prokuratora, ew. obrońcy, co ma zapobiec traumatyzacji (nagrywanie przesłuchań jest praktyką stosowaną w przypadku ofiar przestępstw seksualnych).
Prawo do odmowy zeznań - niczego nie musi powiedzieć,
Prawo do odmowy odpowiedzi na pytanie – na niektóre pytania musi odpowiedzieć, na inne nie.
Przesłuchanie:
Sytuacja konfliktowa – osoba dąży do ukrywania informacji, a druga chce je uzyskać,
Rozmowa – raczej nie jest stosowana w praktyce.
Formy pozyskiwania informacji od świadków zdarzenia:
Rozpytanie: kto? Z kim? O czym rozmawiał?
Praktyczny stosunek świadka do zdarzenia (duża waga doświadczenia policjanta w prowadzeniu rozmowy)
03.12.2016
Podejście fizjologiczno-psychologiczne do oceny informacji uzyskiwanych od osobowych źródeł dowodowych.
Spostrzeganie. Fazy spostrzegania wg wg Tomaszewskiego:
rejestracja sensoryczna: dochodzi do zmiany bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy. Należy podkreślić, iż taka interpretacja obrazów jest czynnością niezwykle złożoną, która przebiega w sposób bardzo szybki. Jest to na tyle automatyczne, iż informacje z tego etapu rzadko przenikają do naszej świadomości.
wrażenie (bezpośrednie),
spostrzeżenie ,
wartość progowa (próg różnicy),
wzrok:
rejestracja fal elektromagnetycznych (300-760 m), akomodacja wzroku i jego zaburzenia: astygmatyzm, daltonizm, adaptacja do ciemności i jasności)
stan organizmu przy postrzeganiu: zmęczenie, emocje, wiek
złudzenia: mylne osądy klasyfikujące
procesy umysłowe:
zapamiętywanie i przechowywanie w pamięci
właściwości pamięci: szybkość, zakres, trwałość, gotowość,
na ilość zapamiętanego materiału wpływają:
myślenie – przetwarzanie informacji, abstrahowanie i uogólnienie,
myślenie skojarzeniowe i ukierunkowane,
sugestia: sugestyjność, sugestywność,
inteligencja
uczucia i motywy,
zapamiętywanie zależy od doświadczenia życiowego, sensowności materiału,
powtórzenia: znaczenie rozpytania (lepiej zapamiętuje się po rozpytaniu), przesłuchanie,
pamięć krótko i długotrwałą,
przebieg i procesy zapominania:
nowe przeżycia,
myślenie o zapamiętanym materiale,
ustosunkowanie emocjonalne do faktów,
sugestii innych osób,
zaburzenia psychiczne,
przypominanie:
rozpoznanie: odróżnianie rzeczy i zjawisk – okazanie to właściwe rozpoznanie,
reprodukcja: przesłuchanie to reprodukcja.
Regulacje prawne przesłuchania
Dział V KPK
Art. 171
§ 1. Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.
§ 2. Prawo zadawania pytań mają, oprócz podmiotu przesłuchującego, strony, obrońcy, pełnomocnicy, biegli oraz w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, członkowie składu orzekającego. Pytania zadaje się osobie przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że sąd lub prokurator zarządzi inaczej.
§ 3. Jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie.
§ 4. Nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi.
§ 5. Niedopuszczalne jest:
1) wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej,
2) stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.
Art. 175
§ 1. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go pouczyć.
§ 2. Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do każdego dowodu.
Art. 176
§ 1. W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy, na jego żądanie lub jego piśmie. Przesłuchujący podejmie w tym wypadku środki zapobiegające porozumieniu się oskarżonego z innymi osobami w czasie spisywania wyjaśnień.
§ 2. Przesłuchujący może z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie przez oskarżonego wyjaśnień na piśmie.
§ 4. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego, podpisane przez niego, z zaznaczeniem daty ich złożenia, stanowią załącznik do protokołu.
Art. 177
§ 1. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania.
§ 1a. Przesłuchanie świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W postępowaniu przed sądem w czynności w miejscu przebywania świadka bierze udział referendarz sądowy, asystent sędziego lub urzędnik zatrudniony w sądzie, w którego okręgu świadek przebywa.
§ 2. Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu.
Art. 178
Nie wolno przesłuchiwać jako świadków:
1) obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 § 1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę,
2) duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.
Art. 185
Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie.
Art. 190
§ 1. Przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy.
§ 2. W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o tej odpowiedzialności.
Art. 191
§ 1. Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o imię, nazwisko, wiek, zajęcie, karalność za fałszywe zeznanie lub oskarżenie oraz stosunek do stron.
§ 1a. Miejsce zamieszkania świadka ustala się na podstawie dokumentu tożsamości lub pisemnego oświadczenia świadka.
§ 1b. Pytania zadawane świadkowi nie mogą zmierzać do ujawnienia jego miejsca zamieszkania ani miejsca pracy, chyba że ma to znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
§ 2. Świadka należy uprzedzić o treści art. 182, a o treści art. 183 oraz art. 185, jeżeli ujawnią się okoliczności objęte tymi przepisami.
Art. 199a
Stosowanie w czasie badania przez biegłego środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu badanej osoby możliwe jest wyłącznie za jej zgodą. Przepisu art. 199 nie stosuje się.
Etapy przesłuchania podejrzanego:
Przedstawienie zarzutów,
Czy zrozumiał zarzuty,
Informacje o uprawnieniach,
Czy chce składać wyjaśnienia,
Stadium spontanicznych wyjaśnień,
Stadium indagacyjne (pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.
Przebieg przesłuchania z punktu widzenia kryminalistyki:
Stadium wstępno-obserwacyjne i jego cele:
weryfikacja wiedzy osobo-poznawczej, pozyskanie nowych informacji o osobie przesłuchiwanej, dzieciństwo, rodzice, konflikty z innymi ludźmi i ich tło, zainteresowania, wyjątkowe umiejętności,
stworzenie odpowiedniej atmosfery, nawiązanie kontaktu psychologicznego,
orientacja co do taktyki przesłuchiwania,
ustalenie czy nie będzie potrzebny psycholog.
Wskazówki ogólne dotyczące przesłuchania:
zadawanie pytań: nie powinny zdradzać wiedzy przesłuchującego o zdarzeniu ani ujawniać, jakie problemy szczególnie go interesują,
nie można okazywać pośpiechu, sytuacja przesłuchania jest dla kłamiącego źródłem stresu i chce ją ukrócić,
nie można okazywać irytacji (podejrzany oceni to jako wskaźnik słabości materiału dowodowego,
konkretnego świadka i podejrzanego powinien przesłuchiwać zawsze ten sam funkcjonariusz,
unikać ostrych ocen moralnych.
Areszt tymczasowy jest sytuacją korzystną dla przesłuchującego i odcina podejrzanego od informacji o stanie dowodowym, od manipulacji dowodami.
Alibi
Sprawdzanie alibi
sprawdzane równocześnie z przesłuchaniem podejrzanego,
wypytywanie o okoliczności uboczne
sprawdzanie dokumentów odbywa się u ich wystawcy.
Przesłanki fałszywości wg Undeutscha
nad wyraz ekspresyjne zeznania, czyli sytuacje, w których świadek relacjonuje zdarzenie przedstawiając je w sposób bardziej dramatyczny niż mogło to mieć miejsce,
opisywanie przeżyć subiektywnych związanych z rola obserwatora,
sprzeczność między opisywanymi zdarzeniami a okazywanymi emocjami,
zaburzenia w przebiegu składania zeznań,
przedstawienie przez świadka przebiegu zdarzeń w taki sposób, aby usprawiedliwić działania podejrzanego, dokonywanie poprawek w pewnych odstępach czasu.
Dylemat przesłuchującego
Stopień nacisku psychicznego podczas przesłuchania KPK – swoboda składania wyjaśnień, jej naruszanie dyskwalifikuje dowód. Czy można uniknąć nacisku? Przesłuchujący to przedstawiciel wymiaru sprawiedliwości zastępujący też pokrzywdzonego w dochodzeniu wyrządzonej mu krzywdy. Jeśli nie zbuduje sprawy to wymiar sprawiedliwości nie wykona swego obowiązku względem pokrzywdzonego. Jeśli sprawca nie zostanie ukarany to nastąpi wtórna wiktymizacja pokrzywdzonego. Pokrzywdzony w skrajnych przypadkach może dokonać samosądu.
Przyznanie
Znaczenie:
dowód bezpośredni, dotyczy faktu głównego,
pochodzi od pierwotnego źródła dowodowego,
przyznanie do czynu i przyznanie do winy (umożliwia ocenę strony podmiotowej przestępstwa, wydanie opinii psychiatrycznej i psychologicznej).
Przyznanie się i jego ocena:
Czy może wystąpić przyznanie się do niepopełnionego zabójstwa? Dlaczego?
Weryfikacja przyznania:
I etap – porównanie zeznania z innymi dowodami (oględziny),
II etap – przedstawienie zarzutów i przesłuchanie przez prokuratora,
III etap – eksperyment procesowy (procesowy, ponieważ jest formą kontroli środka dowodowego w postaci wyjaśnień).
10.12.2016
Okazanie – etapy i formy odbioru spostrzeżeń przez świadka (pokrzywdzonego)
portret rysunkowy (wykonany przez plastyka albo przez przeszkolonego policjanta – technologia komputerowa) podczas przesłuchania pokrzywdzonego lub świadka (odpowiednie prowadzenie rozmowy, by uruchomić procesy pamięciowe),
okazanie albumu, okazanie fotografii,
okazanie osób i jego regulacja prawna w Polsce (Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości):
równoczesne, symultaniczne (min. 4 osoby) bezpośrednie albo przez lustro weneckie (ograniczenie wprowadzone przez rozporządzenie MS),
kolejne okazywanie osób (okazanie sekwencyjne – świadek określa % podobieństwa danej osoby do podejrzanego)
błędy popełniane przy okazaniu, ich przyczyny i skutki:
błędne założenie (dogmat) o indywidualności (niepowtarzalności) wyglądu człowieka (kazus Penderecki, bliźniacy, sobowtóry)
Artykuł R. Jaworski: Dogmat indywidualności wyglądu człowieka i jego prawdziwość. Przegląd sądowy 2008, nr 6, s. 81-93
błędne założenia co do bezstronności i obiektywizmu świadka (zwłaszcza pokrzywdzonego), pozorowane napady,
przecenianie znaczenia dowodu (dowód bezpośredni i pierwotny, dowód pochodny),
przeświadczenie policjantów i prokuratora o trafności typowania, niedocenianie negatywnego wyniku okazania, przymuszanie świadka do pozytywnego wyniku (wskazanie),
Okazanie puste – eksperyment – brak podejrzanego wśród okazanych osób.
Okazanie – zalecenia anglosaskie dla członków lawy przysięgłych, oceniając wynik okazania należy analizować następujące okoliczności:
czas obserwacji (jak długo obserwował zdarzenie),
odległość od osoby obserwowanej,
widoczność (warunki oświetleniowe),
przeszkody w prowadzeniu obserwacji,
sprawca znany świadkowi,
szczególne powody do zapamiętania zdarzenia i wyglądu sprawcy,
upływ czasu między zdarzeniem a rozpoznaniem,
uznać identyfikację za błędną i odrzucić ten dowód, jeśli inny niezależny dowód wykazuje fałszywość.
Okazanie klipów w Wlk. Brytanii
każde nagranie trwa 15 s,
treść nagrania: wygląd człowieka an face, widok z prawej i lewej strony i ponownie an face),
świadek ogląda co najmniej 9 klipów,
jeśli jest 2 podejrzanych podobnych do siebie, to liczba wideoklipów wynosi 12,
Świadek ogląda zestaw 2 razy, a dopiero potem się wypowiada.