Substancje pomocnicze

Substancja lecznicza – związek chemiczny stosowany w celu wywołania określonego działania leczniczego.

Substancja pomocnicza:

• Nadaje właściwą postać leku (tabletki, krople itp.)

• Decyduje o właściwościach fizycznych produktu leczniczego np. zwiększa rozpuszczalność

• Mają wpływ na V_wchłaniania i V_uwalniania substancji leczniczej – sterowanie procesem uwalniania leku; opóźniaj, przedłużają uwalnianie leku, uwalnianie go w określonym miejscu np. polimer XYZ powodują uwolnić substancję w pH zasadowym jelit

• Zwiększają trwałość substancji aktywnej

• Poprawiają smak, wygląd leku

• Są pochodzenia naturalnego lub syntetycznego

• Nie mogą w swojej ilości wywoływać własnego działania farmakologicznego ani wchodzić w interakcję niepożądaną wpływając na trwałość leku

• Musza być odpowiedniej jakości, spełniać wymagania preparatu co do czystości mikrobiologicznej

• Niektóre substancje (np. sacharoza, glukoza, laktoza, galaktoza, aspartan, skrobia) nie mogą być stosowane w określonych jednostkach chorobowych (lub stosowane są w ograniczonych ilościach!)

Zastosowanie substancji pomocniczych:

• Rozpuszczalniki, wpsółrozpuszczalniki

• Emulgatory, solubilizatory

• Substancje zwilżające i przeciw pienne (np. w preparatyce do oczu)

• Substancje buforujące, izotonizujace, powierzchniowo czynne

• Substancje zelujące, zwieszające lepkość (gumy, polimery)

• Substancje poprawiające poślizg, smarujące, regulujące płynność

• Substancje rozsadzające ( gdy lek ma szybko pękać)

• Substancje adsorbujące wilgoć

• Substancje wypełniające

• Przeciwutleniacze

• Środki konserwujące, korygujące smak, lepkość oraz barwniki

Skrobia, Amylum

• Materiał zapasowy roślin

• Polisacharyd:

  • Amyloza ok 20%, we wnętrzu ziaren, tworzy roztwory koloidalne

  • Amylopektyna ok 80%, otoczka, ogrzewana w H₂0 pęcznieje tworząc klajster

• Po hydrolizie:

  • Skrobia -> dekstryny, disacharydy -> maltoza , D-glukoza

• 4 rodzaje skrobi:

  • Ziemniaczana ( najczęściej stosowana) Solani amylum : największe ziarna-> z tego powodu lepiej pęcznieje i się sypie

  • Ryżowa; Oryzae amylum

  • Kukurydziana Mydis amylum

  • Pszeniczna Tritici amylum

• Różnice między skrobiami:

  • Wielkość ziaren, sypkość, zdolność pęcznienia

Zastosowanie:

• Substancja wypełniająca (granulaty, tabletki)

• Substancja wiążąca (lepiszcze) -> 2-20%r-ry

• Substancja rozsadzająca -> najskuteczniej robi to skrobia ziemniaczana wysuszona w temp 45^oC zmieszana z gotowym granulatem

• Substancja poślizgowa, absorbująca, hydrolizująca ( równomierny zsyp i utrzymuje wilgoć na odpowiednim %)

• Składnik podłoży hydrożelowych np. maść glicerowa :

  • Tritici amylum 10cz

  • Aqua purificata 15 cz

  • Glycerolum 86% 90cz

  • Ethanolum 760g/l 1cz

  • Metylis parahydroxibenzooas 0,2cz

• Składniki pudrów i zasypek

  • Odpowiednia sypkość i przyczepność do skóry

  • Zdolność do chłonięcia wilgoci i tłuszczu ze skóry (adsorbujaco, osłaniająco, powlekająco, wysuszająco)

  • Skrobia, tlenek cynku i do skarpety na nad potliwość stóp ;)

Laktoza, lactosum

• Cukier mleczny, mlekowy, sacharum lactis

• W mleku ssaków 5-10%

• Disacharyd = D-glukoza + β-D-galaktoza

• Biały krystaliczny proszek lub bezpostaciowy

• Bez zapachu, słabo słodki

• Rozpuszczalny w H₂O, nie rozpuszczalny w stężonym etanolu

• Dwie odmiany przestrzenne α i β

Zastosowanie:

• Substancja wypełniająca ( granulaty, tabletki: do ssania, dopochwowe – dostarcza pożywki dla bakterii produkujących kwas mlekowy)

  • Tabletkowanie bezpośrednie (bez granulacji)

  • Do produkcji tabletek do sporządzania r-r

  • Do wstrzyknięć – sama laktoza

• Substancja adsorbujaca, hydrofilizująca, w areozolach DPI (suchego proszku) -> by zapewnić prawidłowe parametry aerodynamiczne tzn że cząsteczki leku po opuszczeniu inhalatora trafią tam gdzie powinny w drogach oddechowych

• W recepturze do rozcierek, rozcieńczeń

• Działa odżywczo i przeczyszczająco

Laktoza i skrobia = substancje pomocnicze, obojętne i wypełniające

Substancje pomocnicze smak, zapach, wygląd.

Smak

• Maskowanie przykrego smaku leku

• Nierozpuszczalna forma substancji leczniczej

• Zwiększenie lepkości -> zmniejszenie kontaktu substancji leczniczej z kubkami smakowymi

• Proleki

• Powlekanie kryształów substancji czynnej peletek, tabletek -> otoczki polimerowe lub cukrowe

• Substancje znieczulające zakończenia nerwów smakowych np. metanol, olejek miętowy, fenolan sodu

• Substancje musujące np. NaHCO_3, kwas cytrynowy, -> wydzielanie CO₂ może znieczulić kubki smakowe

• Schłodzenie płynnego preparatu w lodówce -> obniżenie temperatury zmniejsza odczuwanie nieprzyjemnego smaku

• Nadawanie smaku substancjom bezsmakowym

Surowce poprawiające smak

• Surowce pochodzenia naturalnego i syntetycznego

• Większa ilośc grup –OH => nasilanie słodkiego smaku np. glicerol

• Pochodne amin, amidów, imidów -> nasilenie smaku gorzkiego

Substancje słodzące:

• Cukry in substantia ( stałe) np. sacharoza lub syropy ( syrop prosty, syrop owocowy)

• Inne substancje o słodkim smaku: sorbitol, glicerol, mannitol, sacharyna, aspartam, ksylitol

Substancje aromatyzujące:

• Olejki eteryczne

• Wody aromatyczne np. Aqua Foeniculi, Menthae piperitae

• Olejko cukry

• Esencje smakowe

Sacharoza = Sucrosum, Sacharum, Sacharosum album

• Disacharyd, rozpad hydrolityczny lub enzymatyczny (inwertaza) na glukozę i fruktozę

• W roślinach: buraki, trzcina cukrowa

• Bezbarwne kryształy lub sypki biały proszek o słodkim smaku

• Łatwo rozpuszczalny w H₂O (1:0,5) BARDZO TRUDNO W ETANOLU 95⁰, praktycznie nie rozpuszczalne w eterze i chloroformie

• Substancja wypełniająca głównie tabletki do ssania-> nadaje twardość i opóźnia rozpuszczanie

• Lepiszcze w granulacji na mokro (r-r 50-67%)

• Syrop sacharozowy z wyższymi kwasami tłuszczowymi -> tenzydy

• Substancja chłodząca w preparatach farmaceutycznych w postaci stałej lub syropach

• Drażetka -> powlekanie cukrem

• Tabletka -> powlekanie polimerem

!!!!!Stopień słodkości cukrów i alkoholi porównujemy zawsze do sacharozy, której słodkość oznaczono jako 1!!!

Sirupus Simplex

• Syrop prosty, s. zwykły, ulepek, Sirupus sacchari

• Przezroczysta, bezbarwna lub jasnożółta ciecz

  • Rp:

Saccharum 64,0 cz tzn 64%syrop

Aqua purificata 36,0 cz

• Sacharozę rozpuszczoną w wodzie doprowadzić do wrzenia ( nie dopuścić do inwersji), odcedzić, dodać wody do 100, wymieszać

• Wymagane ostrzeżenie na opakowaniu jeżeli dawkowanie maksymalne przekracza 5g

• Może wykazywać działanie niepożądane u chorych na cukrzycę lub u osób z glukozo-galaktozowym zespołęm złego wchłaniania

• Nasila ryzyko pruchnicy

Sacharyna = Saccharinum

• Imid kwasu o-sulfobenzoesowego

• Syntetyczny środek słodzący

• Stosowany jako sól Na lub Ca

• Białe kryształy, bez zapachu, o bardzo słodkim smaku

• Ok 500 razy słodszy od sacharozy

• Rozpuszczalny w wodzie (1;1,5), słabo rozpuszczalny etanolu, eterze i acetonie

• Łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, w postaci niezmienionej wydzielany w moczu w ciągu 24-48h

• Środek słodzący w preparatach farmaceutycznych

• Składnik słodzików, napojów, produktów dla diabetyków

Aspartam

• Aspartame – NF19, Natural sweet

• Ester 1-metylowy-N-L-α-aspatylo-L-fenyloalaniny

• Niskoenergetyczny środek słodzący

• Biały, krystaliczny proszek, słabo rozpuszczalny w wodzie

• Intensywny słodki smak, ok 200x silniejszy od sacharozy

• Całkowicie metabolizowany w organizmie

• Stosowany do słodzenia stałych i płynnych postaci leków

• Nie stosować u dzieci poniżej 3 roku życia!!!

• Spożywany w nadmiarze powoduje:

  • Zaburzenia żołądkowo-jelitowe

  • Zmiany skórne

  • Bóle głowy

  • Napady padaczkowe

  • Utratę pamięci

  • Badano na myszach i dostawały kręćka 

• E951

Ksylitol – NF19, Xylitol

• Alkohol cukrowy, uzyskiwany z drzewa brzozy

• Biała krystaliczna substancja o słodkim smaku

• 5 atomów C

• Odczyn zasadowy w organizmie, a nie kwasowy jak cukry-> niszczy bakterie, a nie przyczynia się do ich rozwoju

• Ponad 14x niższy indeks glikemiczny niż cukry -> bezpieczny dla cukrzyków

• U osób z osteoporozą poprawia wchłanianie Ca

• Popularny zamiennik cukru dla diabetyków

• Zmniejsza prawdopodobieństwo próchnicy zębów

• Środek słodzący stosowany zamiast sacharozy w syropach, tabletkach, ich otoczkach, pastach do zębów

• Płyny do wlewów dożylnych jako substancje izotonizujace lub odżywcze

Substancje poprawiające zapach (smak)

• Olejki eteryczne

• Wody aromatyczne

• Nalewki

• Syropy owocowe ( malinowe, wiśniowe itp.)

• Syntetyczne substancje zapachowe w postaci tzw. esencji smakowych: alkohole, aldehydy, estry powodujące powstawanie aromatycznych zapachów np: wanilina (0,01-0,05%)

Esencje

• 3 grupy:

  • Owocowe ( pomarańczowy, malinowy, poziomkowy)

  • Korzenne (anyż, cynamon)

  • Specyficzne ( mięta pieprzowa, kakao)

• Stosuje się je zależnie od smaku korygowanych substancji:

  • Smak słodki -> zapach owocowy, kakao, wanilina, mięta ( z 1% dodatkiem kw. Cytrynowego)

  • Smak słony-> pomarańcza, mięta, anyż

  • Smak gorzki -> karmel, kakao, mięta pieprzowa

Barwniki:

• Naturalne barwniki organiczne np.: annatto, anticyjaniany, betamina, chlorofil, karmel, kakao, kurkuma, karoten -> ograniczona trwałość, barwa zmienia się w zależności od pH, dziś prawie nie używane

• Barwniki syntetyczne organiczne: żółcień chinolinowa, żółcień pomarańczowa S, czerwień koszenilowa, azorbulina, błękit patentowy V, indygotyna, czerń brylantowa

• Związki nieorganiczne np. CaCO_2, tlenek Mg, dwutlenek tytanu

• Laki: nie rozpuszczalne w H₂O, sole Al., Ca lub Mg dozwolonych barwników organicznych

Substancje pomocnicze zwiększające lepkość

• Polimery pochodzenia naturalnego lub syntetycznego

• Tworzą roztwory koloidalne o dużej lepkości np. kleiki (Mucilagines)

• Zwiększają gęstość fazy rozpraszającej, zmniejszając v sedymentacji cząstek zawieszonych

• Stabilizacja zawiesin i emulsji, zapobiegają zbyt szybkiemu rozdziałowi faz

• Polimery syntetyczne:

  • celuloza i jej pochodne,

  • metyloceluloza

  • karboksymetyloceluloza sodu

Polimery naturalne:

1. Guma arabska, gummi arabicum, guma akacjowa

• Stężała wydzielina z naciętych pni lub gałęzi drzew afrykańskich z rodziny Acacia

• Główny składnik to polisacharyd arabina- sól Ca, Mg lub K kwasu arabinowego

• Po wysuszeniu tworzy bryłki, przeświecające, łamliwe, o szklistym przełomie

• Naturalny produkt zawiera enzymy oksydazy i peroksydazy mogące powodować niezgodność np. z witamina A, azotanem bizmutu -> unieczynnienie enzymów poprzez gotowanie w 100C przez kilka minut

• Rozpuszczalna w H₂0 (1:2), tworzy gęste koloidalne roztwory

• Nie rozpuszczalne w eterze, alkoholach i olejach

• Roztwory gumy arabskiej są trwałe w pH= 2-11

• Zastosowanie:

  • Wodne roztwory 10-20% -> lepiszcze w procesie granulacji na mokro

  • Emulgator koloidalny o/w do użytku wewnętrznego, emulguje oleje tłuste, olejki eteryczne, tłuszcze, woski i żywice

  • W zawiesinach ułatwia zawieszanie substancji stałych i stabilizuje rozproszenie

  • 33,3% kleik z gumy arabskiej -> na 100g leku do użytku wewnętrznego bierze się 20g 33,3% kleiku z gumy

  • W przemyśle spożywczym:

    • Substancja zagęszczająca

    • Zapobiega krystalizacji cukrów w produktach cukierniczych

    • Stosowany w produkcji koncentratów, gum do żucia, cukierków typu żelki

    • W procesach emulgacji sosów, majonezów, lodów

    • Dodawane do a………… -> poprawiają świetlistość i przejrzystość

2. Guma guar

• Z rozdrobnionych nasion drzew Cymamopsis tetragonolobus

• Niejonowy hydro koloidalny polisacharyd o masie cząsteczkowej ok. 200 000, zbudowany głównie z D-mannozy i D-galaktozy

• Biały lub szarobiały proszek

• Nie rozpuszczalny w rozpuszczalnikach organicznych,

• w wodzie zimnej i gorącej silnie pęcznieje tworząc triksotropowy koloid

• zastosowanie:

  • środek wiążący, rozsadzający w procesie produkcji tabletek (10%) ?

  • substancja zagęszczająca, zwiększająca lepkość, rozpuszczająca i stabilizująca w płynach i półpłynnych postaciach leków (2,5%)

  • stosowany w tabletkach zmniejszających łaknienie

  • w przemyśle spożywczym:

    • stabilizator lodów, sosów, sosów topionych i żywności mrożonej

    • poprawa tekstury produktów piekarniczych, w wędlinach, napojach

3. Guma ksantanowa, Xanthan

• Polisacharyd o masie cząsteczkowej 2 000 000, zbudowany z D-glukozy i D-mannozy, w ……………………. z kwasem D-glukuronowym

• Z fermentacji cukrów przy udziale bakterii Xanthomonas campestris

• Bezwonny, białokremowy proszek

• Dobrze rozpuszczalny w wodzie, praktycznie nie rozpuszczalny w eterach i eterze

• W wodzie pęcznieje tworząc kleiste roztwory o dużej lepkości

• Zastosowanie:

  • Sporządzanie tabletek o spowolnionym uwalnianiu -> substancja wiążąca

  • Przemysł kosmetyczny: stabilizuje emulsje, zwiększa lepkość preparatów np. pasty do zębów

• Zwiększa lepkość zawiesin

• Pęcznieje w żołądku

• Utrudnia wchłanianie cholesterolu

• Pęczniejąc ułatwia przechodzenie treści pokarmowej, ułatwia wypróżnianie -> leczenie otyłości i zaburzeń defekacji

KONIEC :D

By Karolek 2013/14