Co to jest polityka? Koncepcje polityki.

Czy współczesne rozumienie polityki powinno opierać się na kompromisie?

Jak Twoim zdaniem rozumie się politykę we współczesnej Polsce?

POLITYKA: pojęcie wieloznaczne, funkcjonuje w wielu znaczeniach, które w większości są nam dobrze znane, np:

- polityka jako podejmowanie działań w celu osiągnięcia określonego celu np. polityka rolna, polityka rodzinna,

- znaczenie staropolskie: człowiek polityczny , czyli układny, umiejący prowadzić rozmowy, nie dający się ponieść emocjom, zdenerwowaniu,

- znaczenie związane z wykonywaniem władzy publicznej, czyli polityka jako zdolność do narzucenia swojej woli w stosunkach publicznych przez podmiot wyposażony w prawo stosowania przymusu – tym rozumieniem będziemy się zajmować. Polityka jako działania mające na celu zdobycie władzy i jej wykonywanie.

Polityka to zjawisko występujące od zarania dziejów. Tak uważał już Arystoteles, który uważał, że polityka towarzyszy ludziom od początku ich dziejów, a uzasadniał to tym, że człowiek jest istotą społeczną, musi żyć w zbiorowości, a każda zbiorowość wytwarza pewne mechanizmy działania. Arystoteles nie wiązał polityki z koniecznością istnienia państwa jako instytucji, wiązał natomiast z istotą społeczna jaką jest człowiek. Byli również tacy, który łączyli wykonywanie władzy wyłącznie z istnieniem państwem.

W ramach polityki możemy mówić o relacjach o charakterze makro i mikro. W makro skali relacje pomiędzy podmiotem władz (aparat władzy) i podmiotami podporządkowanymi nie mają nigdy charakteru osobistego. W mikro skali kryterium jest relacja bezpośrednia (face to face), osobista np. relacja posła i jego wyborcy. W polskiej polityce mikro skala właściwie nie występuje. W ugruntowanych demokracjach władza jest nastawiona przede wszystkim na kontakty bezpośrednie z wyborcami. Dojrzała demokracja musi charakteryzować się skróceniem dystansu pomiędzy władzą a obywatelami. Współcześnie uważa się, że istotnym uzupełnieniem relacji mikro są właśnie relacje mikro. Relacje makro są określane ustawami itp., a relacje mikro nie, w wielu przypadkach mogą wynikać z ukształtowania mandatu poselskiego.

Pojęcie polityki kształtowało się w różny sposób, podlegało różnym uwarunkowaniom.

Same stosunki, które dzisiaj nazwalibyśmy władczymi, istniały już w prehistorii, ale nie można wtedy mówić o polityce. Właściwie po raz pierwszy o wykorzystaniu polityki i władzy możemy mówić w starożytności np. W starożytnym Egipcie. Ale pojęcie polityki i władzy nie było wtedy powszechnie znane. Tą znajomość miały tylko warstwy wykształcone, np. w Egipcie – kapłani. Świadomość polityki nie jest zatem znana człowiekowi od samego początku jego istnienia, wymaga ona pewnego wykształcenia itp. Pewne grupy społeczne, np. wcześni chrześcijanie, odrzucali politykę i władze uznając, że powinni zmierzać jedynie do Królestwa Niebieskiego, a świat otaczający jest im obcy, niepotrzebny. Dopiero Arystoteles wymienia najbardziej charakterystyczne koncepcje polityki i władzy, Platon również, chociaż go kojarzymy z antydemokracją, z państwem totalnym, wszechwładnym. Arystoteles znany jest przede wszystkim z teorii dobra wspólnego – res publica. Grecka polis była właśnie rzeczą wspólną dla obywateli (chociaż oczywiście nie wszyscy mogli być obywatelami). I greckiej polis, i obywatel to konstrukcje bardzo praktycznie potraktowane, bo Arystoteles władzę łączy z odpowiedzialnością. Arystoteles mówi również o etyczności i moralności władzy, twierdzi, że demokracja może się zdemoralizować, że musi być przed tym chroniona. Arystoteles władzę postrzega jako rzeczywistość, jako zjawisko, które można zweryfikować. Una Muno, publicysta hiszpański, pisał w XX w., że na intelektualistach spoczywa szczególny obowiązek dbania o państwo, ponieważ to oni mają możliwości umysłowe do wprowadzania ewentualnych zmian, czyli podobnie jak Arystoteles łączy władzę z odpowiedzialnością.

Św. Tomasz z Akwinu to jedna z bardziej znanych postaci w doktrynach politycznych, również prawnych. Czerpał on z myśli antycznej, arystotelowskiej, szczególnie jeśli chodzi o ideę dobra wspólnego, bo łączył wykonywanie władzy i polityki właśnie z tą ideą i uznał, że władza, jej byt i działanie są uzasadnione słabością człowieka i koniecznością działania dla jego ochrony, a inaczej rzecz ujmując, uważał, że człowiek, który jest słaby nie potrafi się sam zorganizować, potrzebna jest mu pomoc, zarówno w życiu doczesnym, jak i w dążeniu do życia wiecznego (bo pamiętamy, że św. Tomasz to teolog katolicki i jego koncepcja jest silnie związana z uznaniem boskiego pochodzenia władzy). Twierdził on, że władza pochodzi od Boga, ale może ona utracić swój boski charakter, wtedy kiedy sprzeciwia się nakazom bożym. Podobnie również prawo. Kiedy władza nie spełnia woli bożej, można się jej sprzeciwić, a nawet ją obalić. Głosił to na przełomie XII i XIII wieku, wiec twierdzenia takie były wyjątkowe. Samo twierdzenie, że władza musi podporządkować się prawu boskiemu było wyłomem w dotychczasowym myśleniu, a i później nie każda doktryna przewidywała możliwość obalenia władzy. Wg św. Tomasza prawo jest dobrej wspólnym, władza jest powołana do organizowania życia ludzi, ponieważ oni sami są za słabi, by sami się zorganizować, władza jest podporządkowana prawo boskiemu, można się jej sprzeciwić, kiedy się mu sprzeniewierzy. Władza wg św. Tomasza jest uzasadniona funkcjami, które wypełnia: ochrona człowieka w życiu doczesnym, prowadzenie go do Boga, ma ona funkcję społeczną, nie istnieje sama dla siebie.

Renesansowa myśl o polityce/władzy: pojawia się przekonanie, że człowiek to istota pozytywna z natury, dążąca do dobra, będąca dobrą, a w konsekwencji nie można traktować władzy jako instytucji, która ma łagodzić, ograniczać spory pomiędzy ludźmi, służyć do poskramiania natury ludzkiej. Uznano za fałszywą tezę, że człowiek jest z natury zły. Później te tezy wracały np. Hobbes: „człowiek człowiekowi wilkiem”.

Wiek XIX: zmienia się optyka, władzę zaczęto postrzegać generalnie inaczej. Zdecydowanie utraciła swój boski charakter. Charakteryzuje się wiek X IX nowoczesnym odejściem do państwa i władzy. Pojawia się założenie, że władza chroni interesy, że ten, który zdobywa władzę chroni swoje interesy (twierdzenie westminsterskie). Pojawia się pytanie: w jakim stopniu uwzględnia się interesy przegranych? Ale to bardzo szerokie pytanie.

W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku: idea marksistowska, leninowska, po drugiej wojnie: myśl Maxa Webera.

Koncepcja marksistowska: łączy istnienie polityki, wykonywania władzy z istnieniem państwa. Dla marksistów te zjawiska są nierozłączne. A trzeba to uzupełnić o bardzo istotny komponent: wykonywanie władzy politycznej w powiazaniu z władzą ekonomiczną. Ten związek marksiści określają genetycznym, to znaczy: wykonywanie władzy politycznej, powstanie państwa są możliwe tylko po uzyskaniu władzy ekonomicznej, czyli władza ekonomiczna warunkuje władzę polityczną w sposób genetyczny. Myślenie taki wpłynęło znacząco na praktykę ówczesnej władzy/polityki. Co to znaczy, że władza ekonomiczna warunkuje władzę polityczną? To, że nie można mieć władzy politycznej nie mając własności środków produkcji, bo te gwarantują władzę ekonomiczną, a ta związana jest z możliwością zawłaszczania tzw. nadwyżki. Nadwyżka możliwa jest dopiero na pewnym etapie rozwodu. Mając do dyspozycji tylko radło trudno wytworzyć nadwyżkę. Marksiści chcieli osiągnąć pewien etap rozwoju, który pozwala zawsze wytworzyć nadwyżkę. Świat dla marksistów jest dwuklasowy: jedni mają własność środków produkcji, drudzy nie. Obydwie klasy są do siebie antagonistycznie nastawione. Kto miał więcej środków produkcji, tym wyżej znajdował się w hierarchii. Państwo rozumiane było jako organizacja powołana do ochrony interesów ekonomicznych klasy najwyżej. Państwo socjalistyczne miało chronić interesy klasy robotniczej. Państwo jako instytucja historyczna, klasowa, instytucja nacisku klasowego, żeby państwo powstało musi powstać nadwyżka, żeby nadwyżka powstała trzeba znaleźć się na odpowiednim poziomie rozwoju, nadwyżka jest zyskiem i towarem na sprzedaż dla właściciela - państwo socjalistyczne jest budowane na tym właśnie modelu. Walka klasowa, antagonizm klasowy: zawsze wokół problemu własności, bo ten jest kluczowy. Nie operuje się innymi podziałami, tylko podział na posiadających środki produkcji i nie posiadających. Nie istniała wolność słowa, obowiązywał całkowity zakaz organizowania się, zrzeszania się. Społeczeństwo komunistyczne było antywspólnotowe, bo oparte na antagonizmach: wieś przeciwko miastu, robotnicy przeciwko inteligencji, posiadający przeciwko posiadającym. Ogromna przewaga władzy w takim systemie. Fundamentalna dla tego systemu jest władza ekonomiczna, tylko własność środków produkcji zapewnia zdobycie władzy politycznej. Cechy społeczeństwa: atomizacja, wzajemna niechęć, nieumiejętność znajdowania wspólnych interesów. W tej koncepcji bardzo niewielką rolę odgrywa jednostka.

Myśl Max Webera: jego osiągnięcia ukierunkowały myśl polityczną XX w. Polityka to każdy rodzaj samodzielnej, kierowniczej działalności – jego szerokie ujęcie polityki. Znaczenie węższe: zespół działań, które się podejmuje w tym celu, aby uczestniczyć w wykonywaniu władzy (dotyczy to zarówno polityki wewnętrznej, jak również zagranicznej). Weber odideologizował władzę – próbował spojrzeć na wykonywanie władzy w sposób organizatorski, „technokratyczny”. Weber uważał, ze ideologia jest źródłem konfliktów, antagonizuje. Polityka bez ideologii jest bardziej skuteczna. Jest to twórca współczesnej administracji, pojęcia biurokracji i pojęcia zawodowego polityka. Zawodowy polityk nie łączy swojej działalności politycznej z innymi zawodami, w pełni zajmuje się obowiązkami wynikających z np. mandatu: obowiązki parlamentarne, w organach samorządowych, ale również kontakt z wyborcami zorganizowany systematycznie. Zawodowy polityk to element stabilnej demokracji. 3 typy panowania wg Maxa Webera: tradycyjny, charyzmatyczny, racjonalny.

Nauka społeczna Kościoła katolickiego: fundamentalne znaczenie Sobór II Watykański, encykliki papieskie. Jan XXIII w Encyklice „Pokój na ziemi”: „dobro wspólne wszystkich obejmuje sumę tych warunków życia społecznego w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć swoją osobistą doskonałość”. Dobro wspólne dotyczy zarówno materialnego, jak również duchowego bytu człowieka. Jan XXIII i nauka społeczna kościoła podkreślają, że realizacja dobra wspólnego uzasadniają istnienie władzy, ona ma istnieć tylko po to, by realizować dobro wspólne. Zasada pomocniczości (subsydiarności) i zasada samorządności. Uznanie indywidualności człowieka obok wspólnotowości, personalizowanie człowieka. Wspólnotę organizuje państwo. Człowiek jest istotą wolną, nie tylko w rozumieniu teologicznym, ale też politycznym, ale nie oznacza to, że zostanie on pozostawiony sam – zasada pomocniczości (subsydiarności) państwa: jesteś sam, ale kiedy potrzebujesz pomocy, to możesz liczyć na wsparcia władzy publicznej. To jednak nie wyręczanie człowieka, działanie zamiast jego efektywności. Zasada samorządności jest powiązana z zasadą decentralizacji, ma źródło w uznaniu osobowości człowieka, w podejściu podmiotowym do człowieka: zdecentralizowanie władzy, oddanie człowiekowi możliwości rządzenia sobą, im niżej schodzimy na szczeblach w władzy, tym bardziej potrzeba osobistego zaangażowania człowieka będzie podkreślona, władza musi być tak skonstruowana, by pojedynczy człowiek był w nią zaangażowany. Podmiotowe traktowanie człowieka, uznawanie jego godności. Celem jest utworzenie społeczeństwa obywatelskiego, które ma być przeciwwagą dla władzy.

Koncepcje rozumienia społeczeństwa obywatelskiego.

Społeczeństwo pluralistyczne, a społeczeństwo obywatelskie (porównanie).

Samoograniczenie jako warunek społeczeństwa obywatelskiego.

Cechy społeczeństwa obywatelskiego.

Czy i kiedy Polska może stać się państwem o społeczeństwie obywatelskim?

Ostatnio mało używa się pojęcia społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.

Koncepcja społeczeństwa obywatelskiego: społeczeństwo jest zorganizowane i w związku z tym zdolne do stworzenia przeciwwagi dla instytucji państwowych, zdolne do bycia wymagającym partnerem. Budowane jest w oparciu o kilka założeń. Przede wszystkim punktem wyjścia jest uznanie pluralizmu nie tylko przez samo społeczeństwo, ale przede wszystkim przez władzę publiczną. Społeczeństwo obywatelskie organizuje się z inicjatywy własnej, a nie z inicjatywy państwa, państwo nie jest inicjatorem aktywności społeczeństwa, kontroluje ją jedynie z punktu legalności. Cechą społeczeństwa obywatelskiego jest również samoograniczanie się społeczeństwa ze względu na interes, dobro wspólne w imię obywatelskości. Obywatelskość to poczucie więzi z własnym państwem, narodem, społeczeństwem, wspólnotą. Czy instytucje państwa mieszczą się w pojęciu społeczeństwa obywatelskiego? Zdaniem prof. Łabno: nie, konkretna władza nie mieści się w pojęciu społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna Europa potrzebuje społeczeństwa obywatelskiego.

Koncepcje tego pojęcia są dwojakiego rodzaju:

- można to rozumieć że są to tylko rożnego rodzaju organizacje z wyłączeniem jednak państwa -
bo jest oczywista sprzeczność interesów pomiędzy państwem jako instytucją a jednostką,
państwo narzuca swoją wolę regulując wiele kwestii powoduje ograniczenie wolności człowieka i to
z istoty rzeczy prowadzi do nierównowagi w stosunkach z państwem , jesteśmy w sytuacji podmiotu podporządkowanego

- druga koncepcja odwrotnie zakłada, że społeczeństwo i państwo mogą wspólnie tworzyć tzw. społeczeństwo obywatelskie.

Proponowane jest przyjęcie pierwszego sposobu pojmowania tego terminu , uznając oczywiście niezbędność istnienia państwa , konieczność podporządkowania się i troski o to państwo ze strony obywatela. Sprzyja to rozwojowi państwa i społeczeństwa. Idea społeczeństwa obywatelskiego to dążenie do zachowania wolności człowieka ale jednocześnie dążenie do ochrony państwa
i zapewnienia jego rozwoju.

Społeczeństwo obywatelskie musi być pluralistyczne. Zanim jednak „nauczymy się” tego pluralizmu, społeczeństwo przechodzi okres „burzy”, niezorganizowania. Jeśli społeczeństwo jest niezorganizowane, to władza może wybierać sobie z kim chce rozmawiać, co praktycznie może oznaczać, że z nikim nie rozmawia poważnie. Dojrzałe społeczeństwo samoogranicza się ze względu na dobro wspólne, wspólny interes, ogranicza nawet pluralizm – ale to jest efekt normalny. Bo przecież Rzeczpospolita to dobro wspólne wszystkich obywateli i powinno się dążyć do takiego wychowania obywateli, w szczególności tych najmłodszych, aby każdy to rozumiał i umiał zrezygnować z własnego interesu w imię społeczeństwa obywatelskiego, w imię dobra wspólnego. Prospołeczne zachowania wymuszane są np. przez klauzule generalne. Społeczeństwo obywatelskie oparte jest na zasadzie wolności jednostki, ale ograniczonej interesem publicznym.

Jeśli system jest demokratyczny to należy wyjść z założenia że każde społeczeństwo jest pluralistyczne.

Społeczeństwo jest pluralistyczne i trzeba ten pluralizm odpowiednio wyartykułować tzn. uwzględnić

dopuszczalne w strukturze samoorganizowanie się(tzn. że społeczeństwo potrafi własnymi siłami stworzyć taki model sprawowania władzy, który służy interesom całości poszczególnych ludów). Samoorganizowanie się wynika z pluralizmu. Pluralizm prowadzi oczywiście do wielości organizacji tj. naturalna konsekwencja naturalnie istniejącego pluralizmu. Te zjawiska są naturalne i oczywiste, ale oczywiste są negatywne tego konsekwencje. Pluralizm jest naturalny i samoorganizowanie także jest kwestią naturalną. Prowadzi to często do negatywnych konsekwencji. To czerpanie z idei i pluralizmu może utrudniać prawidłowe działanie organizacji, efektywność. W przypadku istnienia bardzo wielu organizacji trudno jest o uzyskanie efektów w postaci reprezentatywności. Trudno jest o kompromis. Jeśli jest dużo organizacji to zawarcie kompromisu nie jest proste bo ten kompromis musi iść bardzo daleko, bardzo głęboko dot. bardzo daleko posuniętych uszczegółowień. I działania są nie efektywne. Chodzi o to ażeby uwzględniać konieczność samoograniczenia się mając na względzie także obywatelskość. Obywatelskość oznacza przekonanie o konieczności działania w interesie wspólnym. Działania w interesie wspólnym czyli obowiązek kojarzenia interesu indywidualnego i grupowego z

interesem powszechnym, czyli interesem całości ta zgodność do samoograniczenia jest cechą, którą trzeba się nauczyć tę zdolność nabywa się z biegiem lat i ćwiczeń. W pewnym interesie wspólnego działania a nie sterowania przez aparat państwowy. Człowiek i społeczność uczy się we wspólnym działaniu ale nie pod kierownictwem państwa. Państwo zarządza, ale nie uczy nas. Podstawową cechą społeczeństwa obywatelskiego jest niewątpliwie poczucie wolności człowieka wynikające

z pluralizmu jako naturalnego zjawiska to wszystko powoduje, że chcemy te wszystkie cechy i dążenia

realizować i w związku z tym tworzymy rożne organizacje mając własne poczucie wolności w stosunku do państwa oraz uświadomienie sobie własnej wolności i zdolności do samodzielnego działania, które nie jest inicjowane przez państwo, które odbywa się w ramach oznaczonych normą prawną. Wolność nie wynika z nakazu państwowego, nie wynika z nadania państwowego jest czymś co wynika z naszej godności i godność człowieka jest źródłem jego wolności a nie decyzja państwa. Ale zrozumienie ograniczeń wolności zwłaszcza w aspekcie konieczności podporządkowania się interesom innych to jest cecha, której się uczymy w procesie działania. Wolność od państwa nie może być rozumiana jako krytyka państwa jako eliminowanie państwa wogóle, tzn. że jest sfera wolności w stosunkach z państwem i granice wolności są wyznaczone decyzja państwa Nie da się nauczyć obywatelskości, samoograniczenia bez ćwiczeń, bez udziału w procesie tworzenia struktury interesu to jest nie możliwe. Zrozumienie idei społeczeństwa obywatelskiego jest fundamentem współczesnego państwa a więc swoboda tworzenia organizacji a więc samoorganizowanie się, obywatelskość czyli poczucie

pewnych obowiązków, które każdy z nas ma wobec wspólnoty, w której żyje i wobec państwa i w efekcie samoograniczenie się. Ono dot. poczucia obowiązku szukania rozwiązań kompromisowych.

Pluralizm jest z jednej strony zjawiskiem naturalnym, koniecznym i prawidłowym, ale z drugiej strony bywa zjawiskiem negatywnym, bo może prowadzić do rozwoju takiej liczby organizacji, że społeczeństwo staje się całkowicie zdezorganizowanie. Tzn., że nie umie z tej wolności korzystać.

Celem działania społeczeństwa obywatelskiego jest stworzenie takiej liczby organizacji by były one

reprezentatywne i skutecznie działały. Czyli mogły stanowić przeciw wagę dla innych interesów,
w tym także interesów państwa. Społeczeństwo obywatelskie to pewna forma zorganizowania społeczeństwa, której cechą podstawowa jest tworzenie organizacji reprezentującej potrzeby i interesy rożnych grup społecznych. Tworzenie tych organizacji odbywa sie w pewnych warunkach i nie zawsze stworzy to społeczeństwo obywatelskie. Powstawanie tych organizacji musi odbywać sie w pewnych warunkach i nie zawsze stworzy to społeczeństwo obywatelskie. Powstawanie tych organizacji musi odbywać się w warunkach pełnej wolności-chodzi o wolność od państwa. Mamy na myśli sytuacje, że te organizacje powstają z nieprzymusowej woli samych zainteresowanych, z ich

własnej inicjatywy, państwo nie podejmuje żadnych działań w tym kierunku. Aktywność państwa w tej dziedzinie nie przynosi nigdy pozytywnego skutku. Wolność od państwa oznacza brak nacisków państwa w powstawaniu tych organizacji. Obywatelskość zmniejsza aktywność państwa.

Społeczeństwo pluralistyczne - Organizacje społeczne są wynikiem pluralizmu społecznego, tzn. na bazie zróżnicowania społecznego tworzą sie rożne organizacje. Im bardziej społeczeństwo jest zróżnicowane i świadome tych różnic, tym więcej będzie powstawało organizacji społecznych. W praktyce oznacza to że konsekwencją jest trudność w ustaleniu wspólnego stanowiska, ponieważ przy dużym zróżnicowaniu bardzo trudno jest ustalić kompromis. oznacza to, że nie ma możliwości działania w sposób sprawny i skuteczny i następuje rozbicie. Takie zjawiska są negatywne. Nadmierny pluralizm w praktyce oznacza niezdolność do podejmowania decyzji podejmowania kompromisów na wysokim poziomie ogólności, nie można podejmować decyzji bo nie ma porozumienia. Taka sytuacja jest charakterystyczna dla rządów koalicyjnych. Trudno zawrzeć i utrzymać porozumieniem, gdy jest zbyt wielu partnerów. Rząd koalicyjny, który ma więcej niż trzy partie przestaje być skuteczny. Pluralizm jest zjawiskiem realnie istniejącym, ale musi być utrzymywany w pewnych granicach.

Społeczeństwo obywatelskie, które tworzy się wyłącznie o zasadę pluralizmu musi jeszcze dochodząc do pewnego stopnia dojrzałości uwzględnić racjonalność samoograniczając się. I to jest określenie używane dla wyjaśnienia tego procesu. Musi nastąpić samoograniczenie. Tak budowały się społeczeństwa krajów demokratycznych. Tj. tych wysoko rozwiniętych właśnie. Samoorganizowanie jest wynikiem pluralizmu. Wielość organizacji, która może być następstwem bardzo rozbudowanego pluralizmu i konieczność samoograniczenia się, która jest wynikiem poczucia obywatelskości, której się społeczność uczy tzn. uznania, że istnieją wartości nadrzędne, które mogą wymuszać na mnie rezygnację z moich indywidualnych celów. Indywidualnych moich i mojej grupy. Trzeba uzupełnić to wskazaniem, że osiąga się taki etap rozwoju po pewnym procesie trudnych zmian. To jest trudny proces, ale należy mieć świadomość konieczności organizowania się właśnie w tym duchu określone

przez zasady społeczeństwa obywatelskiego. Dobrze zorganizowania struktura społeczna pozwala współdziałać z aparatem państwa. Oddziaływać na treść podejmowanych decyzji, skutecznie walczyć o własne interesy. Nie da się nauczyć obywatelskości, samoograniczenia bez ćwiczeń, bez udziału w procesie tworzenia struktury interesu to jest nie możliwe. Zrozumienie idei społeczeństwa obywatelskiego jest fundamentem współczesnego państwa a więc swoboda tworzenia organizacji a więc samoorganizowanie się, obywatelskość czyli poczucie pewnych obowiązków, które każdy z nas ma wobec wspólnoty, w której żyje i wobec państwa i w efekcie samoograniczenie się. Ono dotyczy poczucia obowiązku szukania rozwiązań kompromisowych.

Weberowska koncepcja władzy politycznej.

Koncepcja Maxa Webera: ma swoje źródła w rozwiązaniach arystotelesowskich, przede wszystkim dlatego, że władza traktowana jest jako rodzaj stosunku społecznego, nierównorzędnego, w którym istnieją dwie strony – pozycja jednej jest nadrzędna, ma on możliwość stosowania przymusu. Weber za Arystotelesem twierdzi, ze jest to stosunek realnie istniejący, a zatem można dokonać jego weryfikacji, zbadać go, sprawdzić. W ramach tego stosunku jedna ze stron dąży do narzucenia swojej woli drugiemu podmiotowi. Ma charakter behawioralny, traktuje władzę jako rodzaj działania. Stosowany przymus musi być legalny i stosowany w ostateczności, gdy żadne inne środki nie przynoszą rezultatu. Ta koncepcja utrwaliła się w XX wieku, w tym okresie wyraźnie wykształcił się system hierarchicznej władzy. Podmioty władzy: Weber personalizuje władzę, dla niego podmiotem władzy jest przede wszystkim jednostka. Źródła władzy: specyficzne dla danego podmiotu. Katalog cech władzy: cechy charakterystyczne dla jednostki: wykształcenie, zdolności, uczciwość, odpowiedzialność, zdolności organizatorskie, pozycja ekonomiczna (nie traktuje jednak władzy politycznej w powiązaniu genetycznym z władzą ekonomiczną jak w przypadku koncepcji marksistowskiej). Aspekt psychologiczny władzy: dążenie do zdobycia władzy, przyjemność z wykonywania władzy. Władza może ulec wynaturzeniu, jeśli wykonuje się ją dla samego faktu rządzenia. Podobnie zauważa prof. Ossowski w polskiej literaturze. Władzę można zweryfikować, zmieniać , kształtować, trzeba brać pod uwagę w jej ocenie np. aspekt psychologii władzy. Weber wskazuje na konfliktowy charakter władzy. Weber zastanawiał się: dlaczego jesteśmy władzy posłuszni? Można odpowiedzieć: bo władza ma przymus, a motywacją dla bycia posłusznym jest strach przed ewentualną karą. Prymitywna motywacja, ale ważna. Konstanty Grzybowski w swoim eseju „Co to jest silna władza?” stwierdza, że silna władza, to władza, która jest popierana społecznie, a nie taka, która wykorzystuje przymus, siłę. Weber rozróżniał władzę i panowanie. O posłuszeństwie można mówić jedynie w odniesieniu do panowania. 3 typy prawomocnego panowania: tradycyjny, charyzmatyczny, racjonalny. Tradycyjny: skoro władza zawsze była, przechodzi z pokolenia na pokolenie, to należy być względem niej posłusznym. Charyzmatyczny: podporządkowanie wynika z oceny cech osobistych przywódcy. Często byli to przywódcy z pola bitwy, którzy wykorzystali sukces wojenny do zdobycia władzy, przede wszystkim dyktatorzy XX wieku. Istnieje w tym przypadku pewna granica posłuszeństwa, a jest nią utrata wiary w sprawczą moc cech przywódcy, utrata wiary w jego skuteczność. Racjonalny (legalny): posłuszeństwo władzy oparte o wybory, czyli prawem uregulowany sposób wyboru władz. Bardzo istotna jest legitymizacja władzy, jej legalność, czyli prawo do wydawania wiążących rozkazów.

Wizja Webera była idealistyczna. Jego typy panowania nie mogą istnieć w rzeczywistości. Weber zdawał sobie z tego sprawę. Jego teoria otworzyła drogę do zastanawiania się nad legitymizacją władzy, oraz pozwoliło na pojawienie się w późniejszym czasie takich koncepcji, które pozwalają bardziej jednoznacznie legitymizacje władzy opracować, a potem w praktyce zastosować te rozwiązania, bo jak się okazuje – mają one znaczenie.

Trzy typy prawomocnego panowania.

3 typy prawomocnego panowania: tradycyjny, charyzmatyczny, racjonalny. Tradycyjny: skoro władza zawsze była, przechodzi z pokolenia na pokolenie, to należy być względem niej posłusznym. Charyzmatyczny: podporządkowanie wynika z oceny cech osobistych przywódcy. Często byli to przywódcy z pola bitwy, którzy wykorzystali sukces wojenny do zdobycia władzy, przede wszystkim dyktatorzy XX wieku. Istnieje w tym przypadku pewna granica posłuszeństwa, a jest nią utrata wiary w sprawczą moc cech przywódcy, utrata wiary w jego skuteczność. Racjonalny (legalny): posłuszeństwo władzy oparte o wybory, czyli prawem uregulowany sposób wyboru władz. Bardzo istotna jest legitymizacja władzy, jej legalność, czyli prawo do wydawania wiążących rozkazów.

Wizja Webera była idealistyczna. Jego typy panowania nie mogą istnieć w rzeczywistości. Weber zdawał sobie z tego sprawę. Jego teoria otworzyła drogę do zastanawiania się nad legitymizacją władzy, oraz pozwoliło na pojawienie się w późniejszym czasie takich koncepcji, które pozwalają bardziej jednoznacznie legitymizacje władzy opracować, a potem w praktyce zastosować te rozwiązania, bo jak się okazuje – mają one znaczenie.

Mamy trzy typy prawomocnego panowania (to znaczy to samo co legitymowanego):

- tradycyjny, charyzmatyczny, racjonalny (legalny).

Tradycyjny typ wyjaśnia posłuszeństwo wobec władzy, tłumaczy w sposób tradycyjny, np. władza przechodzi z pokolenia na pokolenie, z ojca na syna - zawsze tak było, jest i będzie i fakt tego przyzwyczajenia, uznania znaczenia tradycji, powoduje że jesteśmy tej władzy posłuszni.

Charyzmatyczny typ opiera się o charyzmę, obdarzony charyzmą (tak mówimy), są to szczególne cech,

wyjątkowe cechy, odbiegające od przeciętnego, np. zdolności przywódcze - stratega wojskowego bo wygrywa bitwy, ochronił naród przed inwazją, poprowadził do zwycięstwa, ze współczesnych tak był postrzegany Charles de Gaulle. Inny to Napoleon. A w Polsce – J. Piłsudzki, innego chyba nie było o takiej skuteczności oddziaływania. Dla wykorzystania charyzmy charakterystyczne jest, że ona w jakim stopniu może wynikać z przesłanek emocjonalnych, nie zawsze musi być to do końca racjonalna, często znajdziemy i takie całkiem nie racjonalne myślenie o takim przywódcy. Niewątpliwie to widać w przypadku Napoleona.. Należy również uwzględnić i to, że charyzma może się skończyć w pewnym momencie i posłuszeństwo wobec charyzmatycznego przywódcy sięga granic wiary w skuteczność jego działania. Jeśli tracimy wiarę w takiego przywódcę, to nie będziemy mu posłuszni. Odwołać można się do de Gaulle`a, bo on na tym właśnie bazował, stracił poparcie, przestał oddziaływać swoim wielkim duchem - już nie przywódcy narodowego z czasów wojny, ale przywódcy odbudowującego wielkość i potęgę Francji.

Racjonalny (legalny) typ polega na tym, że posłuszeństwo wynika z powołania władzy poprzez zastosowanie norm prawnych. Normy prawne określają sposób powołania władzy, nadając tej władzy zdolność egzekwowania swoich rozkazów.

Współczesna koncepcja prawomocnego panowania.

Koncepcja Davida Biseeth`a: władzę należy widzieć jako zjawisko wielowymiarowe, nie można władzy ograniczyć tylko do jednego wymiaru rzeczywistości, bo tylko wtedy możemy opisać je zgodnie z tym, co wtedy istnieje, a tym bardziej legitymizacja władzy musi uwzględniać wszystkie aspekty.

Elementy, które składają się na legitymizowanie władzy współcześnie:

- stwierdzenie zgodności działania władzy z ustalonymi regułami

- konieczne jest spełnienie warunku polegające na tym, że wskazane wyżej reguły są akceptowane zarówno przez rządzonych, jak i rządzących

- powołane, określone możliwości wyrażenia swojego stosunku do władzy przez podporządkowanych.

Tym trzem założeniom odpowiadają trzy poziomy legitymizacji władzy:

- poziom pierwszy, najbardziej elementarny, podstawowy – poziom reguł: (mogą to być reguły pisane i niepisane) na tym poziomie interesuje nas tylko to, czy system działa na podstawie reguł czy nie. Jeśli reguły są stosowane, to mówimy o legalności systemu, a to oznacza, że system jest legitymizowany. Jeśli system nie działa na podstawie reguł, to jest nielegalny. Nie zastanawiamy się tu nad treścią reguł. Na tym poziomie nie można poprzestać.

- poziom drugi - poziom przekonań: pytamy co zawierają te reguły, jakie warunki wymagania istnieją wobec reguł. Władza powinna pochodzić od uznanego autorytetu, reguły powinny gwarantować odpowiedni poziom kwalifikacji władzy, czyli wszystkich, którzy pełnią funkcje polityczne. Formułuje się postulaty względem zorganizowania władzy, jej funkcjonowania: struktura władzy powinna służyć interesowi powszechnemu. Na drugim poziomie jesteśmy zaangażowani w ocenę.

- poziom trzeci – poziom czynnego przyzwolenia: obywatele uczestniczą w określonych działaniach politycznych, które prowadzą do legitymizacji władzy, bądź do wycofania swojego przyzwolenia. Najważniejszym takim działaniem są wybory: są sformalizowane, powodują konkretny skutek. U nas niestety wybory nie cieszą się powszechnym uznaniem.

Poziom pierwszy dość łatwo osiągnąć, poziom drugi i trzeci trudniej, bo wymagają już zgody społeczeństwa.

Zdecydowane znaczenie dla legitymizacji władzy ma sądownictwo, jego skuteczność – to ono jest filarem demokracji. To sądy dokonują sankcji sytuacji nielegalnych. Sądownictwo musi być niezależne i sprawnie funkcjonujące. Znaczenie ma również apolityczność armii, usankcjonowanie jej poza systemem władzy. To samo odnosi się do pozostałych służb bezpieczeństwa. Przede wszystkim jednak – sądownictwo.

Legitymizowany jest system legalny i społecznie akceptowany. System musi pochodzić od uznanego autorytetu, autorytatywnego źródła (jednostka lub zbiorowy podmiot władzy posiadający pewne określone cechy).

Na czy polega społeczna akceptacja porządku konstytucyjnego
(tj. porządku władzy polit.).

Społeczna akceptacja porządku konstytucyjnego to jest pojęcie, które obejmuje elementy poza formalne. Z kampanii wyborczej przeciwstawienie – Polska liberalna – Polska solidarna. To jest pewna koncepcja dotycząca porządku konstytucyjnego – czy ta droga liberalna jest wybrana czy solidarna. Takie przeciwstawienie sobie dwóch skrajnych rozwiązań i pytanie o akceptacje – tylko którego z tych wariantów. Bo podział jest zawsze dychotomiczny, nie ma żadnych niuansów. Zderzenie dwóch modeli – rzeczywistości – wcale to tak nie wygląda. Ale w propozycji dla wyborców jest tak dychotomicznie i antagonistycznie ustawione. I w doskonały sposób spełnia oczekiwania społeczne, które nie są werbalizowane w sposób jasny zupełnie. Samo społeczeństwo nie potrafi wypowiedzieć tego zdecydowanie. To jest pewna sugestia polityczna dla ustalenia co w ramach porządku konstytucyjnego będzie społecznie akceptowane. Czy taki model, czy inny. I wyraźne ukierunkowanie na materialny aspekt porządku konstytucyjnego i to jest cecha charakterystyczna wszystkich systemów politycznych. Cechą wszystkich systemów politycznych jest ukierunkowanie na ocenę

społeczną ze względu na zaspokajanie materialnych potrzeb człowieka. Począwszy od połowy XIX w. tendencją jest - ukierunkowanie oceny działania władzy w ramach istniejącego porządku konstytucyjnego na zaspakajanie materialnych potrzeb człowieka. I to jest zasadniczy wyznacznik,

zasadnicze kryterium uwzględniane przy ocenie władzy. Dla reguł, które stanowią podstawę porządku prawnego systemu, formułuje się postulat realizacji potrzeb materialnych. Społeczna akceptacja porządku konstytucyjnego (to jest z 2005r): Musimy się odwołać do koncepcji funkcji państwa, które rozwijały się stopniowo, ewolucyjnie. Dziś możemy wyróżnić 2 koncepcje: 1. państwa opiekuńczego,

2. państwa liberalnej demokracji. Koncepcja państwa opiekuńczego – oznacza, że wypełnia ono zadanie podmiotu, który ma zabezpieczyć wysoki poziom życia materialnego ludzi. To jest zasadnicze kryterium uwzględniane przy ocenie władzy . W ostatnich 150-200 latach ta koncepcja rozwijała się bardzo wyraźnie – Wielka Brytania, Szwecja, Niemcy. Kryterium legitymującym władzę obok legalności jest właśnie ocena skuteczności władzy ze względu na jej zdolność do zaspokajania potrzeb materialnych. I to stanowi kryterium oceny władzy. Proces ten rozpoczął się od poł. XIX w. Państwo liberalnej demokracji pośrednio troszczy się o byt człowieka, w inny sposób określa zadania, które

mają do tego celu prowadzić. Żadna władza nie może odejść od tzw. pokoju społecznego.

Znaczenie autorytetu politycznego i co jest jego źródłem.

System musi pochodzić od uznanego autorytetu, autorytatywnego źródła (jednostka lub zbiorowy podmiot władzy posiadający pewne określone cechy).

Władza ma mieć autorytet. Jeżeli mówimy o suwerenie i że suwerenem jest naród to kształtujemy w ten sposób pojęcie autorytetu politycznego w sensie doktrynalnym. Źródłem autorytetu politycznego jest zasada suwerenności narodu. My zakładamy, że władza która pochodzi od narodu ma autorytet bo pochodzi od narodu. Czyli źródłem autorytetu władzy jest zasada suwerenności narodu. Zasada ta ma charakter powszechny i uniwersalny. Istotne jest, że autorytet wynikający z zasady suwerenności może okazać się niewystarczający. W przypadkach kiedy działania władzy powodują dewaluację jej autorytetu. Naród przekazuje tą szczególną wartość, ale może się okazać w trakcie wykonywania władzy że został zatracony. Jeżeli władza traci autorytet dany przez naród, w następnych wyborach naród przekazuje autorytet w ręce innych przedstawicieli. Autorytet nie jest czymś danym raz na zawsze.

Czy w Polsce nastąpił kryzys legitymizacji władzy?

Trzy poziomy legitymizacji władzy - poziom pierwszy dość łatwo osiągnąć, poziom drugi i trzeci trudniej, bo wymagają już zgody społeczeństwa - poziom trzeci – poziom czynnego przyzwolenia: obywatele uczestniczą w określonych działaniach politycznych, które prowadzą do legitymizacji władzy, bądź do wycofania swojego przyzwolenia. Najważniejszym takim działaniem są wybory: są sformalizowane, powodują konkretny skutek. U nas niestety wybory nie cieszą się powszechnym uznaniem.

Legitymizacja - dotyczy podstawy zgody na posłuszeństwo wobec władzy, zgody na decyzje władzy, czyli kwestia bardzo ważna bo rozstrzygająca o ostatecznym kształcie stosunków pomiędzy władzą a rządzonymi. Od tego zależy jak te relacje będą się układać i jakie formy sprawowania władzy trzeba wprowadzać, żeby egzekwować decyzje. Wybory są formą legitymizowania władzy. Wybory kończą pewien okres oceny będący podstawą albo do ponownego legitymizowania dotychczasowej władzy, albo odmowy tej legitymizacji. Przy tak drastycznie i szybko spadającej frekwencji może dojść do poziomu delegitymizacji systemu wogóle. To znaczy może dojść do sytuacji w której nie wiadomo jak rządzić. Udział w wyborach potwierdza pozytywny stosunek do systemu, pozwala władzę legitymizować. Jeżeli nie uczestniczę w wyborach to odrzucam system. Przy wyraźnie spadającym udziale społecznym w wyborach stanowi to z całą pewnością co najmniej sygnał o negatywnych konsekwencjach w zjawisku delegitymizacji systemu.

Zasada suwerenności jako źródło legitymizacji.

Art. 4 Konstytucji:

1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Głównym źródłem legitymizacji jest zasada suwerenności. Monarchia spełnia rolę czynnika wspomagającego skuteczne działanie tej zasady. Istnieją takie rozwiązania ustrojowe, które będą zasadę suwerenności narodu jako źródło legitymizacji ograniczać. Np. Rada wojskowa WRONA z okresu wojennego, lub Rada Rewolucji Portugalii. Takie Rady nie mają umocowania w zasadzie suwerenności narodu, nie wspomagają władzy.

Czasami legitymacja demokratyczna jest ograniczona przez podmiot zewnętrzny np. Biuro Centralne, WRON, Rada Rewolucyjna (w Portugalii), która miała „stać na straży zdobyczy rewolucyjnych”, przykład poza europejski: poddanie ustawodawstwa kontroli ze względu na zgodność z prawem koranicznym (specjalny organ, który o tym decyduje).

Uzupełniające źródła legitymizacji władzy.

Możemy dokonać pewnej kwalifikacji, klasyfikacji źródeł władzy i mówić o :

a) Źródłach o charakterze socjologicznym – a więc tych, które kształtują samo zjawisko, a nie konkretną władzę jako instytucję b) źródłach legitymizacji władzy - wtedy kiedy mamy na myśl podporządkowanie się konkretnej władzy c) władzy ekonomicznej, która może być źródłem władzy politycznej. Weber wskazywał władzę ekonomiczną jako jedno ze źródeł władzy politycznej. Środki ekonomiczne ułatwiają dostęp do życia publicznego i zwalniają z obowiązku troski o byt własny i innych podmiotów. Daje możliwość łatwiejszych kontaktów z rządzonymi i wyborcami. I tu o żadnych korupcyjnych uwarunkowaniach nie ma mowy. To jest po prostu jeden z instrumentów, który ułatwia pozyskanie poparcia, kontaktów, możliwości prowadzenia działalności propagandowej. W tym sensie władza ekonomiczna ma spore znaczenie. Natomiast ona nie ma zależności genetycznej, nie istnieje ta zależność pomiędzy władza ekonomiczną a władzą polityczną jak twierdził Weber. Weber odwoływał się do bardzo wielu czynników o charakterze socjologicznym i psychologicznym. Traktując je, jako źródła władzy. Zwracał uwagę na to, że człowiek jest istotą, która chce wykonywać władzę dla samej przyjemności wykonywania władzy. Człowiek jest istotą rządną władzy. O możliwości pozyskania władzy mówimy także wtedy, kiedy osobę cechuje swoista charyzma, zdolność narzucania swojej woli przez umiejętność perswazji, przez umiejętność wpływu na drugi podmiot. Możemy zatem odwołać się do pewnych cech osobowościowych człowieka, które umożliwiają, ułatwiają zdobycie władzy. Obok tych cech możemy wymienić: wiedzę, doświadczenie, wykształcenie - to są także źródła władzy. Te pierwsze, osobowościowe występują bardzo wyraźnie wówczas gdy oceniamy rankingi popularności polityków, bardzo często kryteria klasyfikowane w takich rankingach są pozamerytoryczne, wiążą się z cechami osobowościowymi, ze zdolnością nawiązywania kontaktów, komunikatywnością. Te wszystkie cechy dotyczące jednostki odgrywają istotną rolę jako źródło władzy, bo potem one wywołują skutek w postaci wyboru do Parlamentu, wyboru na Prezydenta i także w wyborach lokalnych. Możemy także odwołać się tu do cech przywódczych jednostki, do jej zdolności narzucania swojej woli. Weber mówił, że sama władza może być źródłem szacunku, prestiżu, poważania, autorytetu.

Konsekwencje wielowymiarowości władzy.

Władza jest wielowymiarowa, bo jeden czynnik nie jest wystarczający aby ustalić kryteria zgody na

władzę. Jest wiele płaszczyzn oglądu władzy. Nie wystarczy stwierdzić, że władza została legalnie

wybrana. Jeżeli na władzę patrzymy tak jak to zrobił Weber to widzimy tylko jeden element, a

mianowicie zastanawiamy się na tym w jaki sposób podmiot doszedł do władzy czy była to taka droga

czy inna, co jest źródłem tego, że ma ona władzę. To może być urodzenie - tradycja, wybory - model racjonalny. To może być szczególna cecha np. bohaterstwo na wojnie, patriotyzm itd. - i to jest cecha tego modelu charyzmatycznego. Ale patrzymy na to zagadnienie tylko z punktu widzenia jednego elementu. Natomiast wykonywanie władzy w praktyce wygląda jednak inaczej. Nie możemy się ograniczyć tylko do pytania w jaki sposób władzę się uzyskuje, co jest bezpośrednio źródłem władzy, powołania konkretnej osoby na stanowisko władzy. I na ten złożony charakter władzy, na tą jej wielowymiarowość zwrócił uwagę Dawid Beetham on jako pierwszy jednoznacznie wskazał, że władzę musimy postrzegać w sposób wielowątkowy. W przeciwnym razie nie będziemy potrafili oddać jej pełnej charakterystyki. Takie spojrzenie na władzę daje nam możliwość widzenia rożnych cennych zakresów bo uwzględnia się wszystkie elementy, bądź w każdym razie te najważniejsze:

na pierwszym miejscu wymieniamy - zgodność z ustalonymi regułami, po drugie wymieniamy - uznanie tych reguł za usprawiedliwione (przy czym musimy tutaj zaznaczyć, że dokonują tego zarówno rządzący jak i rządzeni. Jedna i druga strona uznaje reguły za usprawiedliwione), trzeci element - istnieją przejawy akceptacji określonych stosunków władzy ze strony podporządkowanych

W ten sposób przyjmujemy trzy pewne założenia (przesłanki), które stanowią punkt wyjścia dla charakterystyki relacji pomiędzy władzą a rządzonymi.

Koncepcja Davida Biseeth`a: władzę należy widzieć jako zjawisko wielowymiarowe, nie można władzy ograniczyć tylko do jednego wymiaru rzeczywistości, bo tylko wtedy możemy opisać je zgodnie z tym, co wtedy istnieje, a tym bardziej legitymizacja władzy musi uwzględniać wszystkie aspekty.

Elementy, które składają się na legitymizowanie władzy współcześnie:

- stwierdzenie zgodności działania władzy z ustalonymi regułami

- konieczne jest spełnienie warunku polegające na tym, że wskazane wyżej reguły są akceptowane zarówno przez rządzonych, jak i rządzących

- powołane, określone możliwości wyrażenia swojego stosunku do władzy przez podporządkowanych.

Tym trzem założeniom odpowiadają trzy poziomy legitymizacji władzy:

- poziom pierwszy, najbardziej elementarny, podstawowy – poziom reguł: (mogą to być reguły pisane i niepisane) na tym poziomie interesuje nas tylko to, czy system działa na podstawie reguł czy nie. Jeśli reguły są stosowane, to mówimy o legalności systemu, a to oznacza, że system jest legitymizowany. Jeśli system nie działa na podstawie reguł, to jest nielegalny. Nie zastanawiamy się tu nad treścią reguł. Na tym poziomie nie można poprzestać.

- poziom drugi - poziom przekonań: pytamy co zawierają te reguły, jakie warunki wymagania istnieją wobec reguł. Władza powinna pochodzić od uznanego autorytetu, reguły powinny gwarantować odpowiedni poziom kwalifikacji władzy, czyli wszystkich, którzy pełnią funkcje polityczne. Formułuje się postulaty względem zorganizowania władzy, jej funkcjonowania: struktura władzy powinna służyć interesowi powszechnemu. Na drugim poziomie jesteśmy zaangażowani w ocenę.

- poziom trzeci – poziom czynnego przyzwolenia: obywatele uczestniczą w określonych działaniach politycznych, które prowadzą do legitymizacji władzy, bądź do wycofania swojego przyzwolenia. Najważniejszym takim działaniem są wybory: są sformalizowane, powodują konkretny skutek. U nas niestety wybory nie cieszą się powszechnym uznaniem.

Poziom pierwszy dość łatwo osiągnąć, poziom drugi i trzeci trudniej, bo wymagają już zgody społeczeństwa.

Parlamentarny a korporacyjny model reprezentacji interesów.

Parlamentarny model reprezentacji interesu ma wiele cech negatywnych, które prowadzą do jego niestabilności, destrukcji.

Cechy systemu parlamentarnego: pluralizm, wolność tworzenia partii politycznych, wolność przynależności partyjnej, konkurencyjność, wolna gra sił politycznych (nie oznacza, to, że nieograniczona, ale taka która pozwala działać, reprezentować swoich członków), konflikt (bo różnica interesów leży u podstawy, nie można sobie wyobrazić demokratycznego systemu, w którym konfliktu nie ma, ale system musi zawierać możliwości i narzędzia do pokojowego rozwiązywania konfliktu).

Cechy systemu korporacyjnego: wyłączenie określonych interesów z zakresu reprezentacji parlamentarnej, brak pluralizmu, bo obligatoryjna przynależność do korporacji (nie ma możliwości działania poza korporacją), zakaz działania więcej niż jednej korporacji w danej branży (nie można wybrać związki zawodowego, czy organizacji przedsiębiorców), rozstrzyganie problemów w ramach porozumienia.

Porozumienie: praca + kapitał + państwo – odpowiada temu schematowi Komisja Trójstronna

To porozumienie nie ma charakteru politycznego.

Korporacjonizm słaby: Wielka Brytania, bardziej rozwinięty: kraje skandynawskie, w Polsce: mocno scentralizowany.

Te dwa systemy (parlamentarny i korporacyjny) miały gwarantować skuteczność działania władzy.

Czy dzisiaj możemy powiedzieć, że mamy instytucje gwarantujące interesy? Kto określa interesy?
Co Parlament ma do tego? Unia Europejska? Władza konkretnego państwa?
Co to znaczy współcześnie: wykonywać władzę?

W Polsce nie mamy ukształtowanego systemu partyjnego, grup interesów, lobbingu.

Jeśli chodzi o sprawowanie władzy to w Polsce utrwaliliśmy model wertykalny, dlatego w Polsce trudno zrozumieć ideę multicentryczności prawa.

Reprezentacja interesów jest podzielona na system parlamentarny i korporacyjny.

Model Parlamentarny – interesy reprezentują partie dążąc do zdobycia i utrzymania władzy.
W demokratycznym systemie partie tworzone są w sposób wolny, czyli obowiązuje wolność tworzenia partii politycznych. Każdy może się wpisać do partii, ale nie musi- wolność przynależności do partii. cechuje go: wolność tworzenia organizacji, w parlamencie wolna gra sił politycznych, Konkurencyjność, Negatywne cechy: upolitycznienie interesów, konflikt trudny do merytorycznego rozstrzygnięcia, przewlekłość procedury, niestabilność.

Model korporacyjny - a) nie ma wolności tworzenia organizacji , jest przymus organizacyjny oraz
b)przymus przynależności (trzeba należeć do organizacji) c) interesy (pewne kategorie) są reprezentowane na zasadzie wyłączności, przez ściśle określone podmioty. Interesy korporacyjne wyłączone są z parlamentarnego modelu. Niektóre interesy na zasadzie wyłączności reprezentowane są przez system korporacyjny. Jedna organizacja na zasadzie wyłączności te interesy reprezentuje np. związki zawodowe. Negatywną cech jest również brak konkurencyjności, ograniczenie wolności zrzeszania się, czyli czy występuje. Cechy pozytywne korporacyjności :sprawność działania, racjonalność i odpolitycznienie Ten model korporacyjny ma charakter merytoryczny. Jeśli chodzi o cechy negatywne to: ogranicza wolność, ogranicza możliwość wyboru. Dlatego powinien dotyczyć tylko tych aspektów, które tego wymagają. W rozwoju korporacjonizmu pomaga państwo, tzn. wzmacnia jego pozycje ponieważ państwo jest podmiotem mediującym, to jest mediator, a jako takie będzie miało oczywiście silniejszą pozycje. Druga strona jest taka że, państwo jest podmiotem który pośredniczy w ustalaniu porozumienia, przy czym państwo nie może być podmiotem własności ,
w przypadku gdy jest właścicielem nie może prowadzić mediacji, to jest możliwe tylko wtedy kiedy państwo nie jest podmiotem własności.

Cechy partii politycznych (grup interesu).

Partie są powołane w celu zdobycia i utrzymania władzy. Natomiast grupy interesów dążą do ochrony interesów swoich członków, nie dążą do zdobycia władzy. To podstawowa i najważniejsza różnica między nimi.

Cechy partii politycznych: organizacja, ideologia lub program, funkcje. Organizacja może być zróżnicowana. Można powiedzieć, że partie europejskie są dużo bardziej zorganizowane niż amerykańskie, które są dosyć „luźne”. Partia musi być tak zorganizowana, aby był dokonany minimalny podział ról i obowiązków w tej organizacji. Współczesne partie są najczęściej zorganizowane z zastrzeżeniem warunku demokracji. Ten warunek jest brany pod uwagę przy np. wpisie do ewidencji (w Sądzie Okręgowym w Warszawie). Jeśli zachodzi wątpliwość, to TK rozstrzyga. Co do planów długoletnich, to właściwie się ich nie tworzy. Ogranicza się do programów na kadencję władz i programów wyborczych. Czy ideologia jest potrzebna? Pojawiło się hasło, że ideologia przestała różnić ludzi. Dziś chyba nikt tego nie potwierdzi. Ideologia to system wartości. Funkcje.

Można wymienić 4 elementy cechujące partie polityczną:

1. Organizacja

2. Cel lub funkcja

3. Ideologia

4. Program

Ad 1. Nie ma ustalonych reguł w organizacji partii. Albo partia jest luźno zorganizowana, posiada luźna strukturę albo struktura jej jest sztywna-typowa dla partii wodzowskich. Zorganizowanie partii polega na wyodrębnieniu ich ról lub funkcji. Istnieje pełna swoboda organizowania się. Ważne aby działalność partii była skuteczna.

Ad 2. Celem każdej partii jest dążenie i utrzymanie władzy. Aby osiągnąć ten cel, musi być spełniony jeden z warunków. Uszczegółowieniem tego warunku jest uzależnienie od dotacji. Od uzyskania pewnej minimalnej liczby mandatów. Brak wsparcia finansowego spycha partię w niebyt. Nadmierna liczba partii jest regulowana przez instrumenty finansowe. Niezależnie od regulacji prawnych z całą pewnością celem partii jest zdobycie i uzyskanie władzy. To jest jej podstawowe zadanie. W myśl Art. 11 ust.1 Konstytucji „(…) Partie polityczne zrzeszają się (…) w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki partii” . Ta nasza konstytucyjna regulacja nie jest rozwiązaniem dobrym. Jest bowiem pewna nieścisłość: partii nie powołuje się aby wpływała tylko, żeby tą władzę miała, bo wpływ na władzę mogą wywierać rożne podmioty nawet mogą one nie mieć politycznego charakteru. Mogą to być grupy interesu, związki zawodowe rożnego rodzaju inne organizacje, które np. wpływają na kształt rozstrzygnięć prawnych. . Wpływ nie obejmuje zdolności do

podejmowania decyzji, a władza tą cechę posiada. Każda partia polityczna takie zadanie musi wykonywać bo to jest przecież cel, który ma osiągnąć bez względu na swoich wyborców.

Ad 3. Partie wyrastają z określonych ideologii. reprezentują one interesy pewnych grup społecznych i im dalej cofamy się tym bardziej widać ścisły związek określonych grup społecznych z określonymi partiami. I jeśli reprezentacja robotnicza to - partia robotnicza, jeśli reprezentacja interesów mieszczaństwa to partia mieszczaństwa. Ideologia realizowana jest poprzez program partii. Zawsze istniały różnice pomiędzy ideologiami, np. zdecydowanie liberalna, zdecydowanie robotnicza czyli lewicowa. Na pewno w XIX wieku moglibyśmy bardzo ściśle połączyć określone partie z ideologiami i ten proces uległ pewnej zmianie, złagodzeniu właściwie w okresie po II wojnie światowej. I im bardziej zacierają się różnice społeczne i ekonomiczne tym mniej wyrażane są także różnice ideologiczne. Konflikt jest efektem różnic społecznych. Po II wojnie światowej wyraźny jest proces zmniejszania się różnic społecznych i ekonomicznych pomiędzy rożnymi grupami to także różnice ideologiczne się zmniejszają . To jest proces tzw. konwergencji. Różnice są bardzo małe i nie ma potrzeby stosowania jakiejś ostrej walki. Mimo konwergencji to jednak te związki z ideologią są nadal żywe. W Europie zachodniej różnice ideologiczne są mniejsze. We wsch. Europie zakorzenił się marksistowski punkt widzenia: z tego wynika, że nie da się ideologii wyeliminować. Są ludzie, dla których istotne znaczenie mają inne wartości. Dla wielu działań ludzi, grup ludzi ideologia ma istotne znaczenie. Status materialny nie jest jedynym kryterium oceny aktywności człowieka. Z tego wynika, że nie da się ideologii wyeliminować. Dlatego też partie w dalszym ciągu są powiązane z rożnego typu ideologiami.

Ideologia nadal budzi emocje to jest zawsze najbardziej zapalny punkt ideologia i finanse.

Ad 4. Każda partia ma program, lepszy bądź gorszy. Rozróżniamy głownie 2 rodzaje programów:

a) program wyborczy: ułożony w postaci haseł wyborczych np. „liberalizm a solidaryzm”, ustawiony konfrontacyjnie. Jest tak skonstruowany, aby był przygotowany dla najmniej przygotowanych odbiorców. Ten program musi być podany w odpowiednim „opakowaniu”, musi wywołać określone emocje- hasłowo, skrótowo, populistycznie. Granica takiego programu wyborczego jest wyznaczona etyką i moralnością (etyka kapitalizmu), bowiem nie skonstruuje się realnej demokracji bez etyki. Etyka jest niezbędna.

b) na czas kadencji - oprócz programów wyborczych są programy działania na okres kadencji działania partii politycznych i wszystkie nasze partie mają takie programy. Właściwie nie ma żadnej okazji by z tym programem można byłoby się zapoznać, bo nie ma tekstu pisanego (ulotek). Te programy są krótkie. Bardzo rzadko można mówić o planach partyjnych na dłuższy okres niż kadencja.

c) programy zależne od okoliczności, warunków działania - partie tworzą koalicje. Tworząc koalicje partie muszą dokonywać jakiś cięć programowych. Musi dojść do kompromisu. Gdzie jest granica kompromisu? I tą granicę stanowi zachowanie tożsamości. Ustępstwa nie mogą być tak daleko idące, że naruszają tożsamość państw, ten jej ideologiczny obraz. Jeżeli podstawowym hasłem programu partii, programu wyborczego jest budowa IV Rzeczpospolitej, to włączenie Leppera do władzy dowodzi istotnego problemu. Obawa o utratę tożsamości, o sprzeniewierzenie ideowych. To jest ta

granica, której przy kompromisie przekroczyć nie można chyba, że ze wszystkimi konsekwencjami.

Grupy interesów: obok partii politycznych grupy interesów stanowią one tzw. ciała pośredniczące pomiędzy podmiotem władzy a społeczeństwem, chociaż można się zastanawiać, czy zarówno partie jak i grupy interesów nie powinny być zaliczane do władzy?, z punktu widzenia społeczeństwa obywatelskiego można się również zastanawiać, czy partie i grupy interesów należą do społeczeństwa obywatelskiego?; grupy interesów reprezentują interesy swoich członków, raczej nie dążą do zdobycia władzy (jedynie w wyjątkowych sytuacjach). Historycznie grupy interesów pojawiają się
w takim samym czasie co partie polityczne, w tym samym się aktywizują. O grupach interesów można mówić już jednak wcześniej: np. organizacje rzemieślnicze. Teza o konieczności likwidacji partii i grup interesów na początku XIX w., to tylko teza, ponieważ interesy nadal istniały (chociaż mogły być nienazwane, nieuświadomione). Grupy interesów muszą być poprzedzone świadomością istnienia interesu oraz zdolnością do zorganizowania się wokół nich (zorganizowania struktury organizacyjnej), również naturalną potrzebą działania. Grupa interesu to grupa samodzielnie działająca, nie sterowana przez władzę. Niezorganizowanych grup, amorficznych, nie traktujemy jako grup interesów – grupy interesów muszą mieć minimum organizacji. Podkreślić należy wolność ich organizowania, wolność od państwa. Sformalizowanie takich struktur musi odbywać się
w odpowiedniej formie prawnej, dlatego rozwiązaniem jest system rejestracyjny, czyli taki, w którym władza kontroluje jedynie legalność działania, natomiast nie ingeruje treści (z pewnymi wyjątkami,
bo na ogół konstytucje określają pewne granice dla tej aktywności społecznej, czego dowodem jest regulacja w naszej konstytucji – art. 13). Grupy interesów mogą organizować się w każdej dziedzinie. Najważniejsze i najbardziej znaczące są grupy ekonomiczne. Ale również należy zwrócić uwagę na takie o charakterze religijnym, narodowym, etnicznym – bo te budzą najwięcej emocji.
Te, niepolityczne interesy, mają duże znaczenie w życiu, a gdy stają się przedmiotem przetargu politycznego ich znaczenie wzrasta jeszcze bardziej. W szczególności należy zwrócić uwagę na to,
że istnienie grup interesów dowodzi, że istnieje podział. Grupom interesów należy na uzyskiwaniu decyzji dla siebie korzystnych, również tych politycznych. Istnieje powiązanie między grupami interesów a władzą, z tym nie ma co walczyć. Chodzi o to, aby te stosunki były jawne, przejrzyste, oparte na procedurach – to jedna z podstaw demokracji. Istotne jest to, aby ten styk między grupami interesów a władzą był oparty na takich zasadach, które gwarantują zapobieganie nadużyciom
i przyzwoitość sprawowania władzy.

Funkcje partii politycznych (z uwzględnieniem sytuacji w Polsce - umotywowana ocena własna).

Funkcje partii politycznych:

- Funkcje kształtowania postaw i opinii

- Funkcja wyborcza

- Funkcja rządzenia

Te funkcje przedstawił po raz pierwszy prof. Marek Sobolewski z UJ, wtedy jeszcze w okrojonej wersji. Sobolewski przyjął, że podstawową cechą dla każdego systemu partyjnego musi być pluralizm i konkurencyjność.

Funkcja kształtowania postaw i opinii: odpowiada reprezentowaniu interesów. Musi ona być podzielona na dwie: na artykulację interesów i na reprezentacje interesów. Artykulacja dotyczy podstawowego zupełnie procesu, którym jest pozyskanie informacji o interesach reprezentowanych przez społeczeństwo, bo nie da się reprezentować kogoś, kiedy nie wie się jakie interesy ten ktoś ma. Pierwszym krokiem musi być ustalenie interesów. Jak się tworzy partie to powinno się mieć jakąś koncepcję, pomysł, ofertę na życie publiczne, na funkcje państwa, kierunek reform, na wszystko, co składa się na dany system, pomysł na to ile jest państwa w państwie. Najczęściej ten pomysł ma źródło w konkretnej ideologii, mimo, że mówi się współcześnie, że ideologia przestała mieć znaczenie. I artykulacja interesów działa w dwojaki sposób. Z jednej strony jest więc oferta,
a z drugiej jest konfrontacja ze społecznym jej odbiorem, czyli poszukiwanie informacji o tym jaki jest punkt widzenia człowieka. I rolą partii jest pozyskanie informacji jakie interesy ma społeczeństwo, również te nienazwane, te pośrednie. Ta artykulacja to problem Polski – bo jak wygląda u nas oferta programowa partii? Nie ma jej. A jeśli jakaś jest, to właściwie nie ma różnic między programami wyborczymi różnych partii. Oznacza, to, że ludzie nie czują, że ich interesy są nie reprezentowane, więc np. nie czują potrzeby głosowania w wyborach. W pozyskiwaniu informacji pomagają badania wykonywane przez fachowców, którzy mają do tego narzędzia (nie przez polityków), ale również kontakt bezpośredni partii, jej członków, z ludźmi, nie tylko z własnymi wyborcami, ale także
np. z przeciwnikami, niezdecydowanymi, młodym pokoleniem. Ten kontakt bezpośredni jest bardzo ważny, bo nie tylko pozyskuje się informacje, ale ma się również możliwość bezpośredniego odziaływania. Ważne jest również oddziaływanie przez środki przekazu np. internet. Václav Klaus powiedział, że aby reformować należy kontaktować się z ludźmi i oddziaływać i oddziaływać. Interesy są zatem przekazywane przez zastosowanie różnych środków. Reprezentacja interesów wymaga ich sprecyzowania, skonkretyzowania, inaczej mówiąc – trzeba je nazwać. A równocześnie trzeba zdawać sobie sprawę, że nawet wśród własnego elektoratu spotyka się z konfliktem, konkurencyjnością interesów. Także na poziomie interesów partii musi dojść do porozumienia i hierarchizacji. Od kultury politycznej będzie zależało jak szybko da się osiągnąć porozumienie, w jaki sposób dokonuje się hierarchizacji interesów. Uwidacznia się przy tym zdolność partii do zmiany, do aktualizowania się,
a gdy chodzi o kierownictwo partii – umiejętności przysłuchiwania się głosowi pojedynczego członka partii.

Funkcja wyborcza: zdobycie i utrzymanie władzy. Ta funkcja nie jest wprost wyrażona w Konstytucji. Zdobycie władzy i jej utrzymanie jest istotą partii politycznych. Nie oznacza, że partia, która nigdy nie rządziła przestaje być partią. Każda partia dąży do zdobycia władzy, ale nie każda ją zdobędzie.
Należy odróżnić wybory do organów kolegialnych (parlamentarne) i do organów jednoosobowych (prezydenckie). Wybory do organów lokalnych mają nieco inne funkcje. Partie są zainteresowane przede wszystkim wyborami centralnymi. Funkcja wyborcza, przede wszystkim w odróżnieniu do funkcji kształtowania postaw i opinii, jest wykonywana tylko okresowo, a nie permanentnie.
Przy wyborach wskazuje się kandydatów na stanowiska obieralne i ustala się program.
Zgłaszanie kandydatów to jeden z bardziej skomplikowanych procesów w partii. Pierwsza kwestia związana z tym to kwestia demokracji. Jeden z modeli to model wg którego władze centralne decydują kto z jakiego okręgu będzie kandydować. Metoda druga to metoda przyjmowania kandydatów – bardziej demokratyczna. Kto ma ustalić program partyjny? Na pewno nie poseł rozumiany jako indywidualny podmiot. Możemy wyróżnić kilka rodzajów programów partyjnych: wyborczy i programy, które przyjmowane są na kadencje działalności władz partyjnych.
Program wyborczy ma swoją własną specyfikę, rządzi się takimi samymi prawami jak marketing towarów i usług. I właściwie wszystko, co mówi się o marketingu towarów i usług można powiedzieć o programie wyborczym. To urynkowienie polityki jest bardzo widoczne. Jest to dzisiaj jedna z jej podstawowych cech. Program wyborczy powinien wynikać z programu partii, która partia przyjmuje jako swój manifest ideowy, również z planu przyjętego przez partię na określone lata.
Partia nie powinna ryzykować utracenia tożsamości. Program wyborczy, przedstawiany w kampanii wyborczej, to krótki dokument – ten przyjmowany przez partię, przez gremia partyjne to nieco inna sytuacja. Jest to dokument krótki, ogólnie ujęty, hasłowy, będący niejako reklamą partii, który ogranicza możliwość konkretnego rozliczenia z jego wykonania/niewykonania.
W Polsce w programach wyborczych partii nie widać różnić, wszyscy w ten sam sposób próbują przemówić do wyborców. Dyscyplina partyjna oznacza, że kandydat jest podporządkowany programowi wyborczemu partii, występuje on z hasłami przyjętymi przez partię.
To przyporządkowanie daje nam możliwość rozliczenia partii – możemy rozliczyć partię,
a nie indywidualnie posła, za niespełnienie programu wyborczego. Gdyby nie istniało to podporządkowanie, nie mielibyśmy możliwości oceny partii, a jedynie indywidualnego kandydata. Przy wyborach prezydenckich powszechne jest w Europie stanowisko, że prezydent reprezentuje wszystkich obywateli. Wymusza to działania, które temu służą. W związku z tym powołuje się głowy państwa, które rezygnują z przynależności partyjnej, i czasem udaje się zachować takim osobom niezależność polityczną. Kto pisze program wyborczy w wyborach prezydenckich? Jest to wypadkowa interesów sił popierających kandydata. Zatem wpływ kandydata na prezydenta jest ograniczony. Musiałby zaistnieć okoliczności wyjątkowe, żeby się to zmieniło. Przykład historyczny: Charles de Gaulle we Francji.

Funkcja rządzenia: może być postrzegana w dwojaki sposób – jako rządzenie sensu stricto,
kiedy partia zdobywa władzę i tworzy rząd oraz sensu largo – które obejmuje również działania opozycji, wtedy również partia, która pozostaje w opozycji traktowana jest jako rządząca.
Rząd może być jednopartyjny lub wielopartyjny, generalnie należy dążyć do jak najmniejszej liczby partii w rządze, bo ich większa ilość wyklucza realne możliwości działania. Opozycję zaliczamy do rządzenia bez znaczenia czy w danym kraju jest zinstytucjonalizowania, tj. czy wyłania jakiś swój rząd. Możemy historycznie rzecz ujmując dwie metody sprawowania władzy: model oparty o formułę demokracji westminsterskiej tj. radykalną formułę rządów zwycięzców, rozgraniczenie zwycięzców i przegranych, brak powiązań między nimi, oraz model, w którym różnice między opozycją
a rządzącymi wprawdzie pozostają, ale możliwe są różne formy współpracy, taki rodzaj złagodzonej formuły. Ten pierwszy model to model np. z Wielkiej Brytanii. Działanie w funkcji rządzącej to: powołanie rządu, sformułowanie rządu, określenie jego programu, który będzie wyrażony w expose premiera. Program rządu to coś zupełnie innego niż program partii, bo partia, która zdobyła władzę zdobywa informacje o szczegółach rządzenia państwem.

Współcześnie, jeśli chodzi o funkcje, to partie coraz mniej reprezentują interesy, a nastawione są wyłącznie na zdobycie i utrzymanie władzy.

Pojęcie systemu partyjnego – ocena sytuacji w Polsce. Zasady finansowania partii politycznych.

Prawne regulacje związane z partiami politycznymi: Początkowo odmawiano w ogóle jakiegokolwiek sensu regulowania prawnego partii politycznych. Na początku XIX w. we Francji zabroniono na mocy przepisów powoływania partii i grup interesów. W Anglii do oficjalnego zakazu nie doszło,
ale również zgadzano się ze stwierdzeniami, że partie nie są potrzebne. Było to związane z okresem po absolutyzmie, kiedy to wolność stała się największą wartością, a partie polityczne widziano jako ograniczające właśnie wolność. Niezależnie od tego, czy były uregulowane prawnie, czy nie – partie
i tak powstawały. W okresie przejściowym np. we Francji stosowani do partii przepisy dotyczące stowarzyszeń i tak właśnie traktowano partie polityczne – jako stowarzyszenia. Po II wojnie światowej dążono do tego, aby partie polityczne były w jakiś sposób regulowane, aby wprowadzono do tych regulacji pewne obostrzenia, które gwarantowałyby, żeby partie polityczne były demokratyczne. W Konstytucji zawarto zasadę wolności tworzenia i działania partii politycznych. Wskazano również granice tej wolności określone poprzez zakaz tworzenia pewnych programów, które nawiązują to totalitarnych metod działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także takich, których program dopuszcza stosowanie przemocy, rasizmu itp. (art. 11 i art. 13 Konstytucji).
Trybunał Konstytucyjny uprawiony jego to badania konstytucyjności celów określonych w statucie
i programie partii - przy wpisie do ewidencji Sąd Okręgowy w Warszawie kieruje sprawę do TK w celu wyjaśnienia wątpliwości. Ta sama procedura przy zmianach statutu, programu. W Polsce raz mieliśmy sytuację, w której skierowano sprawę zarejestrowania partii do TK – chodziło o to, czy struktury partii (przewodniczący partii) miały być wg statutu wybierane w sposób demokratyczny. TK zdecydował,
że naruszeń nie ma, chociaż wątpliwości miały dość racjonalny charakter. Ostatecznie ta partia i tak nie powstała. TK bada również działalność partii. Zgodnie z Konstytucją: TK orzeka o zgodności celów
i działań partii politycznych z Konstytucją. Ustawa z 1999 r. przewiduje określoną procedurę, co do badania działalności partii. Nasza ustawa zakłada więc demokratyzację struktur,
czyli np. powoływanie organów w wyborach powszechnych (w ramach partii). Konstytucjonalizacja partii politycznych ma zapobiec powrotowi sytuacji, w której partia będzie wymuszała pewne zachowania na ludziach, społeczeństwie. Wg naszej ustawy partia jest organizacją dobrowolną.
O dobrowolności można mówić tylko, gdy partii jest więcej i gdy ustrój jest demokratyczny.
W przeciwnym wypadku dobrowolność partii pozostaje tylko hasłem. Partie dążą do zdobycia władzy, mogą nawet dążyć do obalenia władzy, ale wyłącznie metodami legalnymi. Legalne metody mieszczą się w granicach demokracji. Ogólne kultura polityczna w państwie ma duże znaczenie dla formułowania programów, form zdobywania władzy, mandatów itp. Ustawa nakazuje kształtowanie struktur zgodnie z zasadami demokracji, w szczególności poprzez jawność, powoływanie struktur
w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów. Ustawa przewiduje, że w statucie muszą znaleźć się kwestie odnośnie zdobycia i utraty członkostwa, struktury organizacyjnej.
Ustawa przewiduje, że każdy członek partii może z niej wystąpić. Największym problemem jest finansowanie partii, a w tym zakresie największym problemem jest ograniczenie korupcji. Konstytucja zaznacza, że źródła finansowania partii są jawne. Ustawa przewiduje również w jaki sposób partia może gromadzić majątek, co może stanowić ten majątek, w jaki sposób może tym majątkiem rozporządzać. Majątek partii może być tworzony przez: składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy, dochody z majątku, określone przepisami dotacje i subwencje. Partia nie może prowadzić działalności gospodarczej. Majątek przeznaczony tylko na cele partii lub działalność charytatywną.
Partie nie mogą prowadzić zbiórek publicznych, nie mogą sprzedawać „cegiełek”, kwoty dla partii należy wpłacić na konto bankowe, istnieje określenie maksymalnej możliwej kwoty jaką może wpłacić osoba fizyczna na fundusz partii – działania te mają zapobiegać korupcji. Partie są zobowiązane do powołania stałego funduszu wyborczego. Sprawozdania finansowe partii są badane.
Subwencje: są niezwykle ważne, ponieważ partie funkcjonują w wielkiej części z pieniędzy publicznych. Muszą być spełnione pewne warunki, aby partia otrzymała subwencję. Partia musi tylko corocznie przedstawiać sprawozdanie z wydatków, których źródłem była subwencja. Sprawozdanie bada Państwowa Komisja Wyborcza. Partia może na rok stracić prawo do otrzymywania subwencji.

Likwidacja partii: art. 45 ustawy przewiduje, że rozwiązania partii może nastąpić mocą uchwały uprawnionego organu statutowego i na podstawie postanowienia sądu w przypadkach przewidzianych w ustawie. Te przypadki to np. sytuacja, kiedy TK uzna niekonstytucyjność celów lub działalności partii.

SYSTEMY PARTYJNE – formy i warunki koegzystencji wielu partii istniejących w danym kraju. To jest

koncepcja Morisa Duvergera – kryterium: wielość partii, konkurencyjność i realne szanse na zdobycie władz przez rożne partie. System partyjny musi być oparty o konkurencję, przynajmniej w demokratycznym państwie. Można powiedzieć że w Polsce Ludowej był system partyjny , ale nie było żadnej demokracji, wprawdzie były trzy partie, a więc więcej niż jedna , ale nie było żadnej konkurencji, bo nie tylko liczba partii rozstrzyga o konkurencyjności. Istniała bowiem najpierw faktyczna, a potem konstytucyjna regulacja zasady nadrzędności kierowniczej roli partii komunistycznej. Nie było również bumu partyjnego, gdy nagle odzyskana wolność stworzyła możliwość tworzenia partii , w naszym kraju po roku 1989 nie powstała jakaś szczególnie duża ich ilość jak na takie duże państwo jak Polska . Możemy zauważyć bardzo słabe zainteresowanie rozwojem jakichkolwiek organizacji , zarówno politycznych, jak i nie politycznych, takich które nie uczestniczą w tych najbardziej negatywnie ocenianych działaniach publicznych. Tak więc w oparciu o dwie generalne zasady należy klasyfikować systemy partyjne: konkurencyjność partii i liczba partii.

Możemy dokonać podziału na systemy:

- wielopartyjne

- dwupartyjne

Dwupartyjny – występuje więcej niż 2 partie ale tylko dwie mają realną szansę zdobycia i utrzymania władzy. Pozostałe mogą służyć jedynie jako wsparcie w sytuacji kiedy którejś z partii zabrakło głosów, czy mandatów i to co te partie sobą reprezentują jest wystarczające. Potencjał dwóch dużych partii jest mniej więcej taki sam, one się różnią przede wszystkim programem Władza wykonywana na zasadzie rotacji, raz jedna, raz druga. Zasadniczo to tylko one władzę sprawują, nikt inny tego zrobić nie może. System jest w związku z tym stabilny i to jest jego pozytywna cecha.

Wielopartyjne – władzę sprawują więcej niż dwie partie zdolne do zdobycia władzy (zawsze powstaje

koalicja): Ten układ może rożnie się organizować. System rozbicia wielopartyjnego (duża ilość słabych partii, rozdrobienie, konieczna koalicja, nietrwałe rządy, częste kryzysy, upadki gabinetów, ogranicza się swobodę wolności małych partii np. Polska - klauzule zaporowe tzn. stawia się warunek uzyskania odpowiedniej liczby głosów w skali całego kraju a nie tylko okręgu , co uniemożliwia wejście do Sejmu całkiem drobnym partiom). System dwublokowy ( podobny do 2 partyjnego ,ale we władzy może uczestniczyć więcej partii, a tak naprawdę to trzy Tworzy się przynajmniej po 1 stronie układu politycznego blok partyjny, czyli właśnie 2 partie i one stanowią stabilną reprezentację, i umożliwiają powołanie rządu. np. system niemiecki on jest stabilny, jego powstanie nie jest efektem rozwiązań prawnych tylko praktycznych), taki blok powstaje albo przed, albo po wyborach.

Znaczenie społeczne i polityczne partii politycznych i grup interesu
( + Polska jw.).

Partii nie powołuje się aby wpływała tylko, żeby tą władzę miała. To jest zasadnicza różnica bo wpływ na władzę mogą wywierać rożne podmioty nawet mogą one nie mieć politycznego charakteru. Mogą to być grupy interesu, związki zawodowe rożnego rodzaju inne organizacje, które np. wpływają na kształt rozstrzygnięć prawnych. Wykonywanie władzy musi być zorganizowane. Ale żeby władzę wykonywać to trzeba mieć poparcie od dołu. Takie poparcie właśnie dają tzw. grupy interesów. Relacja pomiędzy grupami interesów a partiami może być rożna. Ale powiązania są i to bardzo istotne. Grupy interesów realizują te interesy poprzez wpływanie na decyzje. One chronią interesy swych członków. Same we władzy nie uczestniczą. Im jest potrzebny podmiot, np. partia, która w tej władzy będzie uczestniczyć i będzie chronić interesów takiego podmiotu albo będzie kładła bezpośredni nacisk na ośrodek decyzyjny rożnych szczebli. Organizacje mają charakter ogólnokrajowy, ogólnopaństwowy mogą być lokalne, regionalne. To jest cały skomplikowany system

grup interesów, które oddziałują na ośrodki decyzyjne względnie mogą oddziaływać na partie chcąc uzyskać decyzje o określonej treści dot. to grup interesów o charakterze ekonomicznym, bo to jest grupa podstawowa. Partie polityczne to organizacje, które dążą do zdobycia i utrzymania władzy. Natomiast grupy interesu są powoływane i działają w celu realizacji interesów grupowych. Grupy interesu nie dążą do zdobycia władzy. Grupy interesu mogą działać na wszystkich szczeblach władzy: centralnej, lokalnej, regionalnej. Dla społeczeństwa taka relacja miedzy partiami a grupami interesu ma olbrzymie znaczenie, bowiem poprzez wybory powszechne wyborcy pokazują partii swoje potrzeby, swoje oczekiwania, swoje możliwości. Ponadto partie kształtują świadomość, ale także pozyskują informacje tej drugiej strony. W relacji tych dwóch podmiotów kształtuje się władza. Straty, które ponieśliśmy z powodu 50 lat Polski Ludowej są widoczne. Jest to przede wszystkim niechęć do udziału w życiu publicznym nie tylko wywołana przez tamtą epokę, ale i nieznajomość wzorców, brak nawyków do wspólnotowego działania a partia to działanie wspólne i cały szereg innych konsekwencji. Niestety w Polsce Konstytucja nie dostrzega w Art. 11 ust. 1 właściwego znaczenia partii. Sprowadza ją tylko do oddziaływania, wpływu na kształt polityki państwa, a nie na bezpośrednim dążeniu do władzy.

Siła grup interesu.

Siła grup interesów: siła grupy interesów powoduje, że grupa działa skutecznie. Siła grup interesów kojarzy nam się z patologią, ale to założenie na pewno nie jest trafne, chociaż istnieją tu pewne niebezpieczeństwa. Siła nie musi wynikać ze skorumpowania.

Na siłę składają się pewne czynniki:

- reprezentatywność – ważne jest to ilu ma członków, czy ma konkurencyjne organizacje, czy grupa łączy większość podmiotów zainteresowanych (problem związków zawodowych, których jest wiele, walczą między sobą o dominację), ta reprezentatywność to zdolność do reprezentowania większości, im więcej ma członków, tym bardziej może być reprezentatywna

- takie zorganizowanie organizacji, aby interesy rzeczywiście chroniła i reprezentowała, a także je określała, artykułowała

- istnienie w strukturze tzw. sądu koleżeńskiego, który służy do rozstrzygania sporów wewnętrznych, który pozwala do ujednolicenia, osiągnięcia wewnętrznej wspólności organizacji

- możliwości finansowe – ale nie można tego kojarzyć z korupcją. Środki finansowe służą do tego, aby organizacja mogła działać, na prowadzenie akcji szkoleniowych, kontakt, przekazywanie informacji. W przypadku związków zawodowych możliwości finansowe służą zabezpieczeniu np. w czasie strajku wynagrodzeń.

GRUPY INTRESU – organizacje, które chronią interesy członków i nie dążą do zdobycia władzy. Wpływają na ośrodki decyzyjne tak by wydawały decyzje zgodne z interesami ich członków. Są zorganizowane. Lokalne, regionalne, ogólnokrajowe.

Siła grup interesu zależy od:

1.potęgi finansowej – środki finansowe grup interesu nie mają służyć do korumpowania wszystkich naokoło bo korupcja to patologia, mają służyć do tego aby organizacja mogła działać, szkolić swoich członków, zwłaszcza nowych, uczyć fachowości, prawidłowej organizacji, specjalizacji, na to wszystko

niezbędne są środki materialne itd.)

2.reprezentatywności grupy- w szeregach danej organizacji są faktycznie wszyscy lub prawie wszyscy w imieniu których ona występuje. Traktowana jest jako rzeczywisty reprezentant jakiegoś środowiska, wiadomo dokładnie czyje interesy ona reprezentuje, ponieważ można je ściśle określić.

3.spoistości organizacji- struktura grupy interesu powinna być taka, która zapewnia możliwość racjonalnego działania , muszą być powoływane w ramach tej struktury organizacyjnej takie jednostki wewnętrzne , które zapewnią stabilność struktury i jej zdolność do racjonalnego działania, muszą umożliwić rozstrzyganie wewnętrznych konfliktów,( dyscyplina, właściwa organizacja, własne sądownictwo koleżeńskie)

4.prestiż społeczny – jest efektem w/w cech organizacji, i prestiż albo organizacja ma , albo go nie ma. Te, które go mają cieszą się większym poparciem.

Charakterystyka programów wyborczych w Polsce.

Każdy program wyborczy musi być tak skonstruowany, żeby najbardziej przeciętny wyborca wiedział co ma z tym zrobić, czyli jest on adresowany do tego wyborcy najmniej przygotowanego do percepcji. Są to krótkie teksty układane w postaci haseł np. liberalizm-solidaryzm, zastosowane są w nich wszystkie metody marketingu handlowego i politycznego. Ten program musi być podany w odpowiednim opakowaniu, tak samo jak towar handlowy, zawiera skrótowe hasła , najbardziej ogólne ,i tu trzeba postawić pytanie do jakiej granicy można w ten sposób postępować? W programie musi być granica etyczna etyka jest elementem niezbędnym w działalności publicznej. Żeby wygrać wybory lub przynajmniej uzyskać przyzwoity wynik to trzeba przekonać wyborców do swojego programu czyli w odpowiedni sposób ukształtować ich poglądy. To oznacza że partia przedstawia pewną ofertę dot. Np. rozwiązań gospodarczych, socjalnych, ustrojowych opartą o ideologię i to

odbywa się w oficjalnych dokumentach partyjnych, publikacjach prasowych poprzez zaprzyjaźnioną prasę , ale nie jest to tylko oferta w sensie handlowym, ale także propozycja do dyskusji, do rozważania, do analizy, jest to oddziaływanie na świadomość, na podświadomość, na kształtowanie opinii i postaw. A to wymaga rozpoznania potencjalnego adresata, środowiska do którego kieruje się swoje koncepcje, trzeba wiedzieć kto nim jest, co sobą reprezentuje i wiedzieć jakie są jego oczekiwania, trzeba dokonać analizy tej grupy do której będzie się kierować ofertę. Ta oferta musi być dobrze zaadresowana i oczywiście dziś partie polityczne nie są tak zidentyfikowane z konkretnym środowiskiem, one mają ogólnonarodowy aspekt działania, więc muszą adresować swoje programy do rożnych grup społecznych i dlatego nasze partie korzystają z fachowej pomocy aby pozyskać informacje o tych grupach społecznych, wykorzystują rożne narzędzia z zakresu socjologii, ankiety, badania. Stosują jeszcze inne formy działania politycznego a mianowicie kontakt osobisty między

politykami, a rożnymi grupami społecznymi. Ta umiejętność nawiązywania kontaktów osobistych jest bardzo ważna- można to stwierdzić na przykładzie Leppera jeżdżącego po całej Polsce, Kwaśniewskiego w I kadencji wyborów, czy Tuska który jak zdobył poparcie wyborców wg, przeprowadzonych sondaży to ograniczył bezpośredni kontakt z wyborcami i przegrał wybory. Dlatego tak duży nacisk kładzie się na kontakt bezpośredni, na umiejętność komunikowania się z wyborcą.

Jak się tworzy partie to powinno się mieć jakąś koncepcję, pomysł, ofertę na życie publiczne, na funkcje państwa, kierunek reform, na wszystko, co składa się na dany system, pomysł na to ile jest państwa w państwie. Najczęściej ten pomysł ma źródło w konkretnej ideologii, mimo, że mówi się współcześnie, że ideologia przestała mieć znaczenie. I artykulacja interesów działa w dwojaki sposób. Z jednej strony jest więc oferta, a z drugiej jest konfrontacja ze społecznym jej odbiorem, czyli poszukiwanie informacji o tym jaki jest punkt widzenia człowieka. I rolą partii jest pozyskanie informacji jakie interesy ma społeczeństwo, również te nienazwane, te pośrednie. Ta artykulacja to problem Polski – bo jak wygląda u nas oferta programowa partii? Nie ma jej. A jeśli jakaś jest, to właściwie nie ma różnic między programami wyborczymi różnych partii. Oznacza, to, że ludzie nie czują, że ich interesy są nie reprezentowane, więc np. nie czują potrzeby głosowania w wyborach.

Kto ma ustalić program partyjny? Na pewno nie poseł rozumiany jako indywidualny podmiot. Możemy wyróżnić kilka rodzajów programów partyjnych: wyborczy i programy, które przyjmowane są na kadencje działalności władz partyjnych.
Program wyborczy ma swoją własną specyfikę, rządzi się takimi samymi prawami jak marketing towarów i usług. I właściwie wszystko, co mówi się o marketingu towarów i usług można powiedzieć o programie wyborczym. To urynkowienie polityki jest bardzo widoczne. Jest to dzisiaj jedna z jej podstawowych cech. Program wyborczy powinien wynikać z programu partii, która partia przyjmuje jako swój manifest ideowy, również z planu przyjętego przez partię na określone lata.
Partia nie powinna ryzykować utracenia tożsamości. Program wyborczy, przedstawiany w kampanii wyborczej, to krótki dokument – ten przyjmowany przez partię, przez gremia partyjne to nieco inna sytuacja. Jest to dokument krótki, ogólnie ujęty, hasłowy, będący niejako reklamą partii, który ogranicza możliwość konkretnego rozliczenia z jego wykonania/niewykonania.
W Polsce w programach wyborczych partii nie widać różnić, wszyscy w ten sam sposób próbują przemówić do wyborców. Dyscyplina partyjna oznacza, że kandydat jest podporządkowany programowi wyborczemu partii, występuje on z hasłami przyjętymi przez partię.
To przyporządkowanie daje nam możliwość rozliczenia partii – możemy rozliczyć partię,
a nie indywidualnie posła, za niespełnienie programu wyborczego. Gdyby nie istniało to podporządkowanie, nie mielibyśmy możliwości oceny partii, a jedynie indywidualnego kandydata. Przy wyborach prezydenckich powszechne jest w Europie stanowisko, że prezydent reprezentuje wszystkich obywateli. Wymusza to działania, które temu służą. W związku z tym powołuje się głowy państwa, które rezygnują z przynależności partyjnej, i czasem udaje się zachować takim osobom niezależność polityczną. Kto pisze program wyborczy w wyborach prezydenckich? Jest to wypadkowa interesów sił popierających kandydata. Zatem wpływ kandydata na prezydenta jest ograniczony. Musiałby zaistnieć okoliczności wyjątkowe, żeby się to zmieniło. Przykład historyczny: Charles de Gaulle we Francji.

Program rządu to coś zupełnie innego niż program partii, bo partia, która zdobyła władzę zdobywa informacje o szczegółach rządzenia państwem.

W Polsce: zakaz tworzenia pewnych programów, które nawiązują to totalitarnych metod działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także takich, których program dopuszcza stosowanie przemocy, rasizmu itp. (art. 11 i art. 13 Konstytucji). Trybunał Konstytucyjny uprawiony jego to badania konstytucyjności celów określonych w statucie i programie partii - przy wpisie do ewidencji Sąd Okręgowy w Warszawie kieruje sprawę do TK w celu wyjaśnienia wątpliwości. Ta sama procedura przy zmianach statutu, programu.

Czy w Polsce istnieją elity polityczne? – jakiego typu. (trzeba konkretnie uzasadnić).

Elity to pewne grupy wyróżniające się określonymi cechami, wybitnymi zdolnościami, nieprzeciętna wiedzą. Są rożne elity – artystyczne, zawodowe, polityczne. Jak każdy w każdym kraju również w Polsce występują elity polityczne. Rozwijają się one prawidłowo, gdy jest przepływ z mas do elity oraz gdy droga otwarta jest również w druga stronę. Chodzi mianowicie o swobodne opuszczanie elit.

Jakie osoby wybierze się do Parlamentu, takie potem są te elity, które decydują w Parlamencie o losach całego społeczeństwa. Amerykańscy politolodzy (Burton, Chigley, Gunter) opracowali pewna koncepcje elit, dostosowana do współczesności. Wg. Nich możemy wyróżnić 3 rodzaje elit:

- elita sfragmentaryzowana;

- elita zintegrowana normatywnie;

- elita zintegrowana ideologicznie.

Elita sfragmentaryzowana charakterystyczna jest dla demokracji nieskonsolidowanej , charakteryzuje ją duże wewnętrzne zróżnicowanie (ona nie jest jednolita wewnętrznie). Taka elita polityczna dzieli się na frakcje (tak jak społeczeństwo dzieli się na grupy). Im więcej frakcji tym więcej pomysłów, im więcej frakcji tym trudniej o porozumienie, tym trudniej znaleźć kompromis, tym trudniej znaleźć wspólny cel. W elicie sfragmentaryzowanej charakterystyczny jest minimalny stopień strukturalnej integracji (tzn. związku pomiędzy frakcjami) i normatywnego konsensusu (porozumienia). Zdarza się, że jedna z frakcji występują przeciwko podstawom systemu. Konsekwencja sfragmentaryzowania elit jest niestabilność władzy i kryzysy. Elita zintegrowana normatywnie jest przeciwieństwem elita sfragmentaryzowanej, występuje tu relatywnie mało frakcji. Frakcje nie występują przeciwko podstawom systemu. Frakcje są zdolne do porozumienia. Występuje wysoki poziom porozumienia normatywnego. Jest to demokracja skonsolidowana. Rządy są stabilne, sprawne. Ale osiągnięcie tego poziomu jest uzależnione od odpowiednio wykształconej struktury społecznej. Elita zintegrowana ideologicznie. Jest to elita niedemokratyczna. W skrajnych sytuacjach nie dzieli się na żadne

frakcje (przykład PRL-u zasadniczo, formalnie były 3 frakcje w rzeczywistości była jedna PZPR. Istniejący wówczas Front Jedności Narodu – był strukturą, która w imieniu wszystkich wystawiała listy wyborcze). Elita zintegrowana ideologicznie nie dopuszcza żadnych innych ideologii. Biorąc powyższe pod analizę można stwierdzić, że w Polsce mamy do czynienia z brakiem porozumienia elit. Był czas, że zastanawiano się czy czasem nie jesteśmy demokracją skonsolidowaną, ten okres się szybko

skończył. Można powiedzieć, że w stosunku do liczby mieszkańców, w Polsce działa i przystępuje do wyborów niewielka liczba partii. Zatem i w Parlamencie działa tych partii jeszcze mniej, pomimo tego nie są w stanie dojść do porozumienia, kompromisu. Wydaje się, że w chwili obecnej byłoby nieporozumieniem powiedzieć, że osiągnęliśmy etap demokracji skonsolidowanej, tzn. że istnieje porozumienie pomiędzy elitami. To rozumienie powinno obejmować 2 elementy a mianowicie porozumienie co do norm, na których system się opiera i tu porozumienie jest. Żadna z sił politycznych nie występuje przeciwko podstawom systemu, nie neguje jego podstaw. Ten warunek jest spełniony a 2 dot. relacji dot. pomiędzy frakcjami elity. Jak już wspomniałam w Polsce relatywnie dużo frakcji nie ma. Na dobrą sprawę jest ich około 10. Pomimo tego nie są one zdolne do tworzenia porozumień trwałych. Pomiędzy nimi są różnice tak daleko idące, że tego porozumienia zawrzeć się nie da. I to powinno nas prowadzić do wniosku, że osiągnęliśmy etap demokracji nie skonsolidowanej. Jest to

sytuacja niełatwa ale demokracja nie skonsolidowana może prowadzić do skonsolidowanej wtedy - kiedy elity zdołają opanować kryzys, wyjść z niego pozytywnie, eliminując najbardziej skrajne poglądy.

M. Burton, R. Gunthner, J. Higley (amerykańscy socjologowie): Elita polityczna, to ci ludzie, których decyzje mają decydujące znaczenie w procesie wykonywania władzy. Sprawna jest elita skonsolidowana, rozproszona (nieskonsolidowana) taka nie będzie. Elita skonsolidowana to elita gotowa do współpracy, do kompromisów. Elita składa się z frakcji, mogą one pozostawać względem siebie w różnych stosunkach. W przypadku demokracji skonsolidowanej podział na frakcje jest racjonalny, nie utrudnia porozumienia. Frakcje elity nie występują przeciwko podstawom systemu. Elita nie jest antysystemowa.

Typologia demokracji.

Demokracja to rządy ludu. Zgodnie z koncepcją amerykańskiego socjologa ROBERTA DAHLA musimy

odwołać się do aspektów formalnych a konkretnie procedurach Dahle scharakteryzował demokrację odwołując się do sposobu przeprowadzania wyborow. Skonstruował taki typ idealny demokracji proceduralnej, jako kryterium przedstawiając w nim następujące cechy:

1. rządy wynikają z wolnych wyborów;

2. wybory są oparte o autentyczną rywalizację;

3. wybory są otwarte.

Mamy zatem 3 cechy które pozwalają nam zbudować takie modelowe rozwiązanie pod nazwą demokracja proceduralna. Co to znaczy, że rząd wynika z wolnych wyborów? Wybory są autentyczne, nieskrępowane, oparte są o ideę wolności, szeroki dostęp organizacji zgłaszających kandydatów. Odpowiednia atmosfera i to wszystko składa się na pojęcie wolnych wyborów. Autentyczna rywalizacja wyborcza oznacza, że w każdy system demokratyczny jest oparty o zasadę suwerenności narodu. Wybory muszą być autentyczne, tzn. że musi być jeszcze jeden kontrkandydat i nie fikcyjny tylko realny. To gwarantują przepisy albo także sposób zachowania władzy. Otwarte wybory - pojęcie otwartych wyborów sprowadza się do wskazania, że bariery uczestnictwa w wyborach muszą być relatywnie niskie . Np. granica wieku – musi być relatywnie niska. Dahle formułował te swoje zasady po to by dokonać typologii demokracji. Biorąc zatem pod uwagę stopień zorganizowania i zintegrowania elit oraz cechy proceduralne wymienić można następujące typy demokracji:

1. pseudo-demokracja;

2. demokracja ograniczona;

3. demokracja nie skonsolidowana;

4. demokracja skonsolidowana.

Jeśli chodzi o pseudo-demokrację należy stwierdzić, że nie są spełnione żadne warunki określone koncepcją demokracji proceduralnej i nie trzeba sięgać do dodatkowego elementu. Bo w pseudo-demokracji nie ma wolnych wyborów, ani nie mam wyborów opartych o jakąkolwiek rywalizację. Wybory nie są otwarte, a jeśli są otwarte to wyłącznie jeśli chodzi o czynne prawo wyborcze natomiast bierne prawo wyborcze w sposób oczywisty jest bezwzględnie ograniczone. Przykładem pseudo-demokracji może być np. Polska Ludowa. Trzy kolejne typy demokracji mają już inny charakter. Mogą one wystąpić w ścisłym ze sobą związku a mianowicie mogą wzajemnie wynikać ze siebie. No bo demokracja ograniczona, nie skonsolidowana i skonsolidowana w pewnych przypadkach może wynikać jedna z drugiej. Demokracja skonsolidowana jest najdoskonalszym typem demokracji.

Demokracja ograniczona- cechą charakterystyczną jest to, że część mieszkańców nie posiada uprawnień, praw wyborczych. Mamy zatem sytuację kiedy wybory nie są otwarte, kiedy niekoniecznie są w pełni wolne, w zasadzie ta sytuacja trwa do momentu upowszechnienia prawa wyborczego bo powszechność prawa wyborczego usuwa bariery wyborcze. Demokracja nie skonsolidowana – ten typ demokracji spełnia wszystkie wymogi proceduralne ale w tym typie jest brak porozumienia elit a to powoduje skutek w postaci częstych zmian rządu, niestabilną demokrację.

Robert Dahl określił demokrację jako proceduralną. Wg niego wybory mają być wolne, alternatywne i mają cechować się relatywnie niskimi barierami dostępu. Niskie bariery dostępu można określić jako powszechność wyborów, brak cenzusów. Alternatywne – musi być wybór, tylko alternatywne wybory mogą istnieć w demokracji. Wolne – dostęp do zgłaszania kandydatów, jest to powiązane z kosztami kampanii wyborczych (konieczne są restrykcyjne przepisy dotyczące kosztów kampanii, które dokładnie określają ilość środków jakie można przeznaczyć na kampanię).

Typy demokracji: skonsolidowana, nieskonsolidowana, ograniczona, pseudodemokracja.

Wyróżnienie tych czterech typów demokracji jest możliwe na podstawie koncepcji Dahl`a.

W czasie układają się one: ograniczona, pseudodemokracja, nieskonsolidowana, skonsolidowana.

Demokracja nieskonsolidowana: znaczna liczba frakcji, a przynajmniej taka, która znacznie utrudnia racjonalne funkcjonowanie, blokuje ona dostęp do życia publicznego – pewne grupy mogą być praktycznie wykluczone, mogą występować frakcje, które dążą do obalenia systemu.

Pseudodemokracja: może powstać wtedy, kiedy wykluczenie nowych grup sięga tak daleko, że system przestaje być demokratyczny nawet na poziomie najniższym i np. wybory nie będą się odbywały, lub wybory nie będą alternatywne. Może to być sytuacja rządów jednej partii, ale pod tym pojęciem rozumiemy także sytuację, gdy partii jest więcej niż jedna, ale działają wspólnie, przy czym jedna z nich dominuje i narzuca działanie innym, zanegowana jest wtedy konkurencja między partiami.

U nas, w Polsce, nie ma jeszcze demokracji skonsolidowanej. Proces demokratyzacji wciąż trwa, w szczególności proces demokratyzacji masowej.

D emokracja nieskonsolidowana Demokracja skonsolidowana

Czynniki kształtujące: musi się ukształtować społeczeństwo obywatelskie, jest ono podstawą demokracji skonsolidowanej, bo społeczeństwo obywatelskie jest zdolne do powołania stabilnej władzy, a przedtem do odpowiedniego zorganizowania się, czyli powołania organizacji, które przedstawiają interesy społeczne, także partii politycznych. To może jedynie nastąpić w warunkach ustabilizowanego społeczeństwa. Muszą być zatem określone podziały społeczne, odpowiedni poziom kultury politycznej i prawnej.

Dla demokracji ważne jest również ustalenie funkcji państwa, regulacji stosunków między władzą a jednostką. Aby można mówić o współpracy frakcji musi istnieć ich porozumienie co do wartości merytorycznych systemu. Procedura jest do ustalenia, ale cele, funkcje państwa, pojmowanie wolności jednostki, obowiązki obywatela wobec państwa, wobec społeczności (właśnie wartości merytoryczne) są nie mniej ważne.

Dobro wspólne w koncepcjach polityki.

Swoją koncepcje polityki Arystoteles oparł na tym że człowiek jest istotą społeczną ,żyje wśród ludzi, a to wymusza organizacje , struktury , podział rol. Państwo traktuje jako rzecz wspólną i dlatego powinno być przedmiotem wspólnej troski. Arystoteles twórca pojęcia dobra wspólnego - twierdził też że ludzie są sobie równi- chodziło oczywiście o równość wśród ludzi wolnych. Każda Polis (państwo -miasto) było dobrem wspólnym). Widział on, że ludzie mają rożny potencjał umysłowy, rożne możliwości intelektualne, a także rożne możliwości materialne dlatego kto ma ich więcej powinien w większym stopniu pracować na rzecz dobra wspólnego i ponosić większą odpowiedzialność. To jest fundamentalna zasada ,,dostałeś więcej od Boga , to musisz w większym stopniu się wykazać,, Czyli państwo jest rzeczą wspólną , każdy ma obowiązki wobec państwa ale one są wyznaczone możliwościami, a z możliwości wynika zakres odpowiedzialności. Arystoteles jako pierwszy napisał że odpowiedzialność jest cechą władzy. Arystoteles uważał, że system może ulec degeneracji jeżeli ludzie są do siebie wrogo nastawieni.

Św. Tomasz z Akwinu swoją koncepcje polityki opierał na Arystotelowskiej koncepcji „dobra wspólnego”- realizację tego dobra traktował jako obowiązek władzy. Uważał że władza po to istnieje ażeby dobro wspólne realizować. Zadaniem władzy jest ułatwienie człowiekowi drogi do zbawienia. Punktem wyjścia jest to że władza pochodzi od Boga, ale atrybut boskości może utracić , jeżeli sprzeniewierzy się zasadom boskim , wtedy można odmówić jej posłuszeństwa. Był przedstawicielem teistycznej teorii władzy. Obarczył władzę troską o zbawienie człowieka oraz przyjmował, że władza jest służba na rzecz ludzi.

W epoce oświecenia – zrywa się z rozumieniem władzy pochodzącej od Boga. Te koncepcje się zmieniły gdyż władza i polityka stają w roli podmiotu który ma rozstrzygać o wyborze chronionych interesów. Weber traktował politykę jako działanie podejmowane w celu ochrony interesów rożnych grup społecznych, dążył do odideologizowania polityki , oraz uznania że polityka polega jedynie na pragmatycznym działaniu – pojawia się umiejętność kompromisowego działania.

Marksistowska koncepcja polityki jest bardzo rozbudowana. Wykonywanie władzy i polityka są ściśle

związane z powstaniem instytucji państwa. Władza polityczna jest genetycznie związana z własnością środków produkcji. Wg marksistów nie można mieć władzy , nie mając własnych środków produkcji. Warunkiem powstania państwa jest rozwój sił wytwórczych. Państwo i władza mają charakter klasowy dlatego, że stoją na straży interesów określonej grupy społecznej czyli klasy. Społeczeństwo dzieli się dychotomicznie , dochodzi do zwielokrotnionych sytuacji antagonistycznych.

Koncepcja nauki społecznej kościoła – ma wpływ na powstanie w Niemczech ordoliberalizmu - daje to w konsekwencji społeczną gospodarkę rynkową. Fundamentalnym pojęciem do ktorego odwołuje się nauka społeczna kościoła jest też idea dobra wspólnego. Jan XXIII w encyklice „mater et magistra” stwierdził, że dobro wspólne obejmuje sumę tych warunków życia społecznego, w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć swoja doskonałość” - a więc rozwój duchowy i materialny, a władza istnieje po to by te dobra realizować. Potrzebne są dochody państwa ( 50 % podatku – pomysł z 2004 r ) powstaje wariant zasady pomocniczości – jeżeli jednostka sama nie potrafi sobie pomoc, a druga zasada to samorządność , która jest fundamentem demokratycznego państwa.

Same stosunki, które dzisiaj nazwalibyśmy władczymi, istniały już w prehistorii, ale nie można wtedy mówić o polityce. Właściwie po raz pierwszy o wykorzystaniu polityki i władzy możemy mówić w starożytności np. W starożytnym Egipcie. Ale pojęcie polityki i władzy nie było wtedy powszechnie znane. Tą znajomość miały tylko warstwy wykształcone, np. w Egipcie – kapłani. Świadomość polityki nie jest zatem znana człowiekowi od samego początku jego istnienia, wymaga ona pewnego wykształcenia itp. Pewne grupy społeczne, np. wcześni chrześcijanie, odrzucali politykę i władze uznając, że powinni zmierzać jedynie do Królestwa Niebieskiego, a świat otaczający jest im obcy, niepotrzebny. Dopiero Arystoteles wymienia najbardziej charakterystyczne koncepcje polityki i władzy, Platon również, chociaż go kojarzymy z antydemokracją, z państwem totalnym, wszechwładnym. Arystoteles znany jest przede wszystkim z teorii dobra wspólnego – res publica. Grecka polis była właśnie rzeczą wspólną dla obywateli (chociaż oczywiście nie wszyscy mogli być obywatelami). I greckiej polis, i obywatel to konstrukcje bardzo praktycznie potraktowane, bo Arystoteles władzę łączy z odpowiedzialnością. Arystoteles mówi również o etyczności i moralności władzy, twierdzi, że demokracja może się zdemoralizować, że musi być przed tym chroniona. Arystoteles władzę postrzega jako rzeczywistość, jako zjawisko, które można zweryfikować. Una Muno, publicysta hiszpański, pisał w XX w., że na intelektualistach spoczywa szczególny obowiązek dbania o państwo, ponieważ to oni mają możliwości umysłowe do wprowadzania ewentualnych zmian, czyli podobnie jak Arystoteles łączy władzę z odpowiedzialnością.

Św. Tomasz z Akwinu to jedna z bardziej znanych postaci w doktrynach politycznych, również prawnych. Czerpał on z myśli antycznej, arystotelowskiej, szczególnie jeśli chodzi o ideę dobra wspólnego, bo łączył wykonywanie władzy i polityki właśnie z tą ideą i uznał, że władza, jej byt i działanie są uzasadnione słabością człowieka i koniecznością działania dla jego ochrony, a inaczej rzecz ujmując, uważał, że człowiek, który jest słaby nie potrafi się sam zorganizować, potrzebna jest mu pomoc, zarówno w życiu doczesnym, jak i w dążeniu do życia wiecznego (bo pamiętamy, że św. Tomasz to teolog katolicki i jego koncepcja jest silnie związana z uznaniem boskiego pochodzenia władzy). Twierdził on, że władza pochodzi od Boga, ale może ona utracić swój boski charakter, wtedy kiedy sprzeciwia się nakazom bożym. Podobnie również prawo. Kiedy władza nie spełnia woli bożej, można się jej sprzeciwić, a nawet ją obalić. Głosił to na przełomie XII i XIII wieku, wiec twierdzenia takie były wyjątkowe. Samo twierdzenie, że władza musi podporządkować się prawu boskiemu było wyłomem w dotychczasowym myśleniu, a i później nie każda doktryna przewidywała możliwość obalenia władzy. Wg św. Tomasza prawo jest dobrej wspólnym, władza jest powołana do organizowania życia ludzi, ponieważ oni sami są za słabi, by sami się zorganizować, władza jest podporządkowana prawo boskiemu, można się jej sprzeciwić, kiedy się mu sprzeniewierzy. Władza wg św. Tomasza jest uzasadniona funkcjami, które wypełnia: ochrona człowieka w życiu doczesnym, prowadzenie go do Boga, ma ona funkcję społeczną, nie istnieje sama dla siebie.

Renesansowa myśl o polityce/władzy: pojawia się przekonanie, że człowiek to istota pozytywna z natury, dążąca do dobra, będąca dobrą, a w konsekwencji nie można traktować władzy jako instytucji, która ma łagodzić, ograniczać spory pomiędzy ludźmi, służyć do poskramiania natury ludzkiej. Uznano za fałszywą tezę, że człowiek jest z natury zły. Później te tezy wracały np. Hobbes: „człowiek człowiekowi wilkiem”.

Wiek XIX: zmienia się optyka, władzę zaczęto postrzegać generalnie inaczej. Zdecydowanie utraciła swój boski charakter. Charakteryzuje się wiek X IX nowoczesnym odejściem do państwa i władzy. Pojawia się założenie, że władza chroni interesy, że ten, który zdobywa władzę chroni swoje interesy (twierdzenie westminsterskie). Pojawia się pytanie: w jakim stopniu uwzględnia się interesy przegranych? Ale to bardzo szerokie pytanie.

W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku: idea marksistowska, leninowska, po drugiej wojnie: myśl Maxa Webera.

Koncepcja marksistowska: łączy istnienie polityki, wykonywania władzy z istnieniem państwa. Dla marksistów te zjawiska są nierozłączne. A trzeba to uzupełnić o bardzo istotny komponent: wykonywanie władzy politycznej w powiazaniu z władzą ekonomiczną. Ten związek marksiści określają genetycznym, to znaczy: wykonywanie władzy politycznej, powstanie państwa są możliwe tylko po uzyskaniu władzy ekonomicznej, czyli władza ekonomiczna warunkuje władzę polityczną w sposób genetyczny. Myślenie taki wpłynęło znacząco na praktykę ówczesnej władzy/polityki. Co to znaczy, że władza ekonomiczna warunkuje władzę polityczną? To, że nie można mieć władzy politycznej nie mając własności środków produkcji, bo te gwarantują władzę ekonomiczną, a ta związana jest z możliwością zawłaszczania tzw. nadwyżki. Nadwyżka możliwa jest dopiero na pewnym etapie rozwodu. Mając do dyspozycji tylko radło trudno wytworzyć nadwyżkę. Marksiści chcieli osiągnąć pewien etap rozwoju, który pozwala zawsze wytworzyć nadwyżkę. Świat dla marksistów jest dwuklasowy: jedni mają własność środków produkcji, drudzy nie. Obydwie klasy są do siebie antagonistycznie nastawione. Kto miał więcej środków produkcji, tym wyżej znajdował się w hierarchii. Państwo rozumiane było jako organizacja powołana do ochrony interesów ekonomicznych klasy najwyżej. Państwo socjalistyczne miało chronić interesy klasy robotniczej. Państwo jako instytucja historyczna, klasowa, instytucja nacisku klasowego, żeby państwo powstało musi powstać nadwyżka, żeby nadwyżka powstała trzeba znaleźć się na odpowiednim poziomie rozwoju, nadwyżka jest zyskiem i towarem na sprzedaż dla właściciela - państwo socjalistyczne jest budowane na tym właśnie modelu. Walka klasowa, antagonizm klasowy: zawsze wokół problemu własności, bo ten jest kluczowy. Nie operuje się innymi podziałami, tylko podział na posiadających środki produkcji i nie posiadających. Nie istniała wolność słowa, obowiązywał całkowity zakaz organizowania się, zrzeszania się. Społeczeństwo komunistyczne było antywspólnotowe, bo oparte na antagonizmach: wieś przeciwko miastu, robotnicy przeciwko inteligencji, posiadający przeciwko posiadającym. Ogromna przewaga władzy w takim systemie. Fundamentalna dla tego systemu jest władza ekonomiczna, tylko własność środków produkcji zapewnia zdobycie władzy politycznej. Cechy społeczeństwa: atomizacja, wzajemna niechęć, nieumiejętność znajdowania wspólnych interesów. W tej koncepcji bardzo niewielką rolę odgrywa jednostka.

Myśl Max Webera: jego osiągnięcia ukierunkowały myśl polityczną XX w. Polityka to każdy rodzaj samodzielnej, kierowniczej działalności – jego szerokie ujęcie polityki. Znaczenie węższe: zespół działań, które się podejmuje w tym celu, aby uczestniczyć w wykonywaniu władzy (dotyczy to zarówno polityki wewnętrznej, jak również zagranicznej). Weber odideologizował władzę – próbował spojrzeć na wykonywanie władzy w sposób organizatorski, „technokratyczny”. Weber uważał, ze ideologia jest źródłem konfliktów, antagonizuje. Polityka bez ideologii jest bardziej skuteczna. Jest to twórca współczesnej administracji, pojęcia biurokracji i pojęcia zawodowego polityka. Zawodowy polityk nie łączy swojej działalności politycznej z innymi zawodami, w pełni zajmuje się obowiązkami wynikających z np. mandatu: obowiązki parlamentarne, w organach samorządowych, ale również kontakt z wyborcami zorganizowany systematycznie. Zawodowy polityk to element stabilnej demokracji. 3 typy panowania wg Maxa Webera: tradycyjny, charyzmatyczny, racjonalny.

Nauka społeczna Kościoła katolickiego: fundamentalne znaczenie Sobór II Watykański, encykliki papieskie. Jan XXIII w Encyklice „Pokój na ziemi”: „dobro wspólne wszystkich obejmuje sumę tych warunków życia społecznego w jakich ludzie mogą pełniej i szybciej osiągnąć swoją osobistą doskonałość”. Dobro wspólne dotyczy zarówno materialnego, jak również duchowego bytu człowieka. Jan XXIII i nauka społeczna kościoła podkreślają, że realizacja dobra wspólnego uzasadniają istnienie władzy, ona ma istnieć tylko po to, by realizować dobro wspólne. Zasada pomocniczości (subsydiarności) i zasada samorządności. Uznanie indywidualności człowieka obok wspólnotowości, personalizowanie człowieka. Wspólnotę organizuje państwo. Człowiek jest istotą wolną, nie tylko w rozumieniu teologicznym, ale też politycznym, ale nie oznacza to, że zostanie on pozostawiony sam – zasada pomocniczości (subsydiarności) państwa: jesteś sam, ale kiedy potrzebujesz pomocy, to możesz liczyć na wsparcia władzy publicznej. To jednak nie wyręczanie człowieka, działanie zamiast jego efektywności. Zasada samorządności jest powiązana z zasadą decentralizacji, ma źródło w uznaniu osobowości człowieka, w podejściu podmiotowym do człowieka: zdecentralizowanie władzy, oddanie człowiekowi możliwości rządzenia sobą, im niżej schodzimy na szczeblach w władzy, tym bardziej potrzeba osobistego zaangażowania człowieka będzie podkreślona, władza musi być tak skonstruowana, by pojedynczy człowiek był w nią zaangażowany. Podmiotowe traktowanie człowieka, uznawanie jego godności. Celem jest utworzenie społeczeństwa obywatelskiego, które ma być przeciwwagą dla władzy.

Pojęcie i cechy lobbingu. Wysłuchanie publiczne. Cechy lobbingu wg polskiej ustawy.

Lobbing: ojczyzną lobbingu są Stany Zjednoczone, Europa znacznie mniej chętnie angażuje się w rozwiązania tego typu, twierdząc, że w systemie przedstawicielskim sprawowania władzy nie ma miejsca na lobbing, że jeśli jest parlament, to nie ma miejsca na lobbing. Jest to jednak nietrafne podejście. Trzeba stwierdzić, ze lobbing jest faktem, rzeczywistością i nic tego zmienić nie może, tym bardziej jeśli weźmie się pod uwagę, że współczesne państwo zajmuje się wszystkim,
nie ma dziedziny w którą by państwo nie ingerowało (w różny sposób). W USA lobbing jest rozwinięty na szczeblu stanowym i federalnym. Przez lobbing rozumiemy oddziaływanie grup interesów na władzę. Możemy rozróżnić lobbing skierowany na władzę ustawodawczą i na wykonawczą.
To oddziaływanie polega na komunikowaniu się i nakłanianiu. Najistotniejszym elementem lobbingu jest informacja. Lobbing może być legalny i nielegalny. Istnieje model pluralistyczny i korporacyjny lobbingu. Model pluralistyczny jest charakterystyczny dla USA i Wielkiej Brytanii. Model korporacyjny jest charakterystyczny dla Europy Centralnej, w szczególności kraje Europy Północnej. Pierwowzorem lobbingu była pierwsza poprawka do konstytucji amerykańskiej, która przyznała prawo do obrony swoich interesów np. poprzez kierowanie petycji. Amerykanie wprowadzili pierwszą ustawę regulującą pojęcie lobbysty w 1946 r., potem ją zmieniali, dziś ta definicja brzmi: „Lobbystą jest osoba, która utrzymuje więcej niż jeden kontakt lobbystyczny w Kongresie, spędza więcej niż 20% czasu w ciągu 6 miesięcy na zajęciach związanych z działalnością lobbystyczną. Kontakt lobbystyczny to każda ustna, pisemna, elektroniczna forma komunikacji w celu wpłynięcia na decydentów władzy wykonawczej czy ustawodawczej w imieniu klienta”. Lobbyści są rejestrowani w niektórych parlamentach (niemieckim, duńskim). W Danii lobbysta nie może wejść na teren parlamentu bez specjalnej legitymacji. W Polsce obowiązuje ustawa z 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej
w procesie stanowienia prawa. Art. 1 – co reguluje ustawa, art. 2 – co to jest działalność lobbingowa, co to jest zawodowa działalność lobbingowa, art. 10 – o rejestrze podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową, dział IV – o kontroli lobbingowej działalności zawodowej.
Lobbing musi być wyłącznie zawodowy, odpłatny i rejestrowy. Nasza ustawa nie jest odpowiednia,
bo doprowadza do sytuacji, w której dopóki nie naruszy się prawa karnego, to właściwie wszystko wolno. Podstawą życia publicznego, tam, gdzie mamy do czynienia z władzą publiczną – działalność oparta na procedurach i jawność jest podstawą. Lobbing u nas jest źle uregulowany w Polsce.
W oparciu o tą ustawę odbywa się wysłuchanie publiczne (w ustawie lobbingowej znajdujemy jego podstawę prawną i w regulaminie sejmu). Wysłuchanie jest fakultatywne. Powinno być obligatoryjne, albo należy wprowadzić np. wyłożenie projektu. Tak, aby nic nie zależało od interesu politycznego. Ustawa wymaga zdecydowanej zmiany, w szczególności wprowadzenia zawodowego i odpłatnego lobbingu.

Trójstronna komisja ds. społeczno-gospodarczych i wojewódzkie komisje ds. dialogu społecznego: ustawa z 6 lipca 2001 r., Trójstronna komisja jest obligatoryjna, a komisje wojewódzkie – fakultatywne. Trójstronna komisja stanowi forum dialogu społecznego, prowadzonego dla godzenia interesów pracowników, pracodawców oraz dobra publicznego. Jej celem jest dążenie do osiągnięcia i zachowania pokoju społecznego. Do kompetencji Komisji należy prowadzenie dialogu społecznego w sprawach wynagrodzeń i świadczeń społecznych oraz w innych sprawach społecznych
lub gospodarczych, a także realizacja zadań określonych w odrębnych ustawach.
W skład Komisji wchodzą przedstawiciele strony rządowej, strony pracowników oraz strony pracodawców. Stronę pracowników reprezentują przedstawiciele reprezentatywnych organizacji pracowników, a stronę pracodawców przedstawiciele reprezentatywnych organizacji pracodawców. Każdej ze stron Komisji przysługuje prawo wniesienia pod obrady Komisji sprawy o dużym znaczeniu społecznym lub gospodarczy, jeśli uzna, że jej rozwiązanie jest istotne dla zachowania pokoju społecznego. Były projekty by Komisja stałą się instytucją konstytucyjną, ale do tego nie doszło. Aktualnie charakterystyczna jest marginalizacja Komisji, marginalizacja w ogóle dialogu.
A dialog musi być akceptowany jako forma działania, współczesne państwo nie może istnieć bez dialogu, a rozwój państwa jest możliwy, kiedy uczestniczy w nim szeroka liczba podmiotów.
Dialog musi być wykorzystywany do rozwoju społecznego, państwowego.
Słabość opozycji w państwie pogłębia brak dialogu. Centralizacja i przekonanie o własnej zdolności do działania to niekorzystne zjawiska.

Formy przekształcenia systemu niedemokratycznego.

Proces demokratyzacji – jak powstaje demokracja skonsolidowana?

Typy demokracji: skonsolidowana, nieskonsolidowana, ograniczona, pseudodemokracja.

Wyróżnienie tych czterech typów demokracji jest możliwe na podstawie koncepcji Dahl`a.

W czasie układają się one: ograniczona, pseudodemokracja, nieskonsolidowana, skonsolidowana.

Porozumienie elit jako podstawa demokratyzacji

M. Burton, R. Gunthner, J. Higley (amerykańscy socjologowie): Elita polityczna, to ci ludzie, których decyzje mają decydujące znaczenie w procesie wykonywania władzy. Sprawna jest elita skonsolidowana, rozproszona (nieskonsolidowana) taka nie będzie. Elita skonsolidowana to elita gotowa do współpracy, do kompromisów. Elita składa się z frakcji, mogą one pozostawać względem siebie w różnych stosunkach. W przypadku demokracji skonsolidowanej podział na frakcje jest racjonalny, nie utrudnia porozumienia. Frakcje elity nie występują przeciwko podstawom systemu. Elita nie jest antysystemowa.

Porozumienie elit poprzedzające modernizację.

Ta forma przekształceń jest charakterystyczna dla Wielkiej Brytanii i Szwecji i dotyczy okresu tzw. poprzedzającego modernizację. Modernizacja to proces, który doprowadził do unowocześnienia gospodarczego, np. rozwój przemysłu.

Porozumienie elit poprzedzające modernizację

P orozumienie elit stabilna demokracja ograniczona kooptacja nowych grup demokracja skonsolidowana

wykluczenie nowych grup demokracja nieskonsolidowana lub pseudodemokracja

Demokracja nieskonsolidowana: znaczna liczba frakcji, a przynajmniej taka, która znacznie utrudnia racjonalne funkcjonowanie, blokuje ona dostęp do życia publicznego – pewne grupy mogą być praktycznie wykluczone, mogą występować frakcje, które dążą do obalenia systemu.

Pseudodemokracja: może powstać wtedy, kiedy wykluczenie nowych grup sięga tak daleko, że system przestaje być demokratyczny nawet na poziomie najniższym i np. wybory nie będą się odbywały, lub wybory nie będą alternatywne. Może to być sytuacja rządów jednej partii, ale pod tym pojęciem rozumiemy także sytuację, gdy partii jest więcej niż jedna, ale działają wspólnie, przy czym jedna z nich dominuje i narzuca działanie innym, zanegowana jest wtedy konkurencja między partiami.

Przekształcenie systemu autorytarnego w demokratyczny

N asik elit i mas na zmianę systemu władzy; upadek systemu autorytarnego

Porozumienie elit; Brak porozumienia elit;

D emokratyzacja w skali masowej kontynuacja masowej mobilizacji

S tabilizacja i instytucjonalizacja Polaryzacja elit i mas

Demokracja skonsolidowana Demokracja Pseudodemokracja Powrót do autorytaryzmu

Nieskonsolidowana

Ten schemat nie obejmuje przekształcenia systemu komunistycznego w demokratyczny. Został stworzony na podstawie przemian w Europie np. przemian w Hiszpanii. Jest to uproszczenie sytuacji, nie da się pokazać całej dynamiki wydarzeń.

U nas, w Polsce, nie ma jeszcze demokracji skonsolidowanej. Proces demokratyzacji wciąż trwa, w szczególności proces demokratyzacji masowej.

Proces zbliżania elit

Jest to proces przeobrażeń prowadzący do powstania demokracji skonsolidowanej.

D emokracja nieskonsolidowana Demokracja skonsolidowana

Czynniki kształtujące: musi się ukształtować społeczeństwo obywatelskie, jest ono podstawą demokracji skonsolidowanej, bo społeczeństwo obywatelskie jest zdolne do powołania stabilnej władzy, a przedtem do odpowiedniego zorganizowania się, czyli powołania organizacji, które przedstawiają interesy społeczne, także partii politycznych. To może jedynie nastąpić w warunkach ustabilizowanego społeczeństwa. Muszą być zatem określone podziały społeczne, odpowiedni poziom kultury politycznej i prawnej.

Dla demokracji ważne jest również ustalenie funkcji państwa, regulacji stosunków między władzą a jednostką. Aby można mówić o współpracy frakcji musi istnieć ich porozumienie co do wartości merytorycznych systemu. Procedura jest do ustalenia, ale cele, funkcje państwa, pojmowanie wolności jednostki, obowiązki obywatela wobec państwa, wobec społeczności (właśnie wartości merytoryczne) są nie mniej ważne.

Praktyczne aspekty legitymizacji.

Legitymizacja współczesna a model Weberowski.

Cechy charakterystyczne legitymizacji we współczesnej Polsce.

Koncepcja Maxa Webera: ma swoje źródła w rozwiązaniach arystotelesowskich, przede wszystkim dlatego, że władza traktowana jest jako rodzaj stosunku społecznego, nierównorzędnego, w którym istnieją dwie strony – pozycja jednej jest nadrzędna, ma on możliwość stosowania przymusu. Weber za Arystotelesem twierdzi, ze jest to stosunek realnie istniejący, a zatem można dokonać jego weryfikacji, zbadać go, sprawdzić. W ramach tego stosunku jedna ze stron dąży do narzucenia swojej woli drugiemu podmiotowi. Ma charakter behawioralny, traktuje władzę jako rodzaj działania. Stosowany przymus musi być legalny i stosowany w ostateczności, gdy żadne inne środki nie przynoszą rezultatu. Ta koncepcja utrwaliła się w XX wieku, w tym okresie wyraźnie wykształcił się system hierarchicznej władzy. Podmioty władzy: Weber personalizuje władzę, dla niego podmiotem władzy jest przede wszystkim jednostka. Źródła władzy: specyficzne dla danego podmiotu. Katalog cech władzy: cechy charakterystyczne dla jednostki: wykształcenie, zdolności, uczciwość, odpowiedzialność, zdolności organizatorskie, pozycja ekonomiczna (nie traktuje jednak władzy politycznej w powiązaniu genetycznym z władzą ekonomiczną jak w przypadku koncepcji marksistowskiej). Aspekt psychologiczny władzy: dążenie do zdobycia władzy, przyjemność z wykonywania władzy. Władza może ulec wynaturzeniu, jeśli wykonuje się ją dla samego faktu rządzenia. Podobnie zauważa prof. Ossowski w polskiej literaturze. Władzę można zweryfikować, zmieniać , kształtować, trzeba brać pod uwagę w jej ocenie np. aspekt psychologii władzy. Weber wskazuje na konfliktowy charakter władzy. Weber zastanawiał się: dlaczego jesteśmy władzy posłuszni? Można odpowiedzieć: bo władza ma przymus, a motywacją dla bycia posłusznym jest strach przed ewentualną karą. Prymitywna motywacja, ale ważna. Konstanty Grzybowski w swoim eseju „Co to jest silna władza?” stwierdza, że silna władza, to władza, która jest popierana społecznie, a nie taka, która wykorzystuje przymus, siłę. Weber rozróżniał władzę i panowanie. O posłuszeństwie można mówić jedynie w odniesieniu do panowania. 3 typy prawomocnego panowania: tradycyjny, charyzmatyczny, racjonalny. Tradycyjny: skoro władza zawsze była, przechodzi z pokolenia na pokolenie, to należy być względem niej posłusznym. Charyzmatyczny: podporządkowanie wynika z oceny cech osobistych przywódcy. Często byli to przywódcy z pola bitwy, którzy wykorzystali sukces wojenny do zdobycia władzy, przede wszystkim dyktatorzy XX wieku. Istnieje w tym przypadku pewna granica posłuszeństwa, a jest nią utrata wiary w sprawczą moc cech przywódcy, utrata wiary w jego skuteczność. Racjonalny (legalny): posłuszeństwo władzy oparte o wybory, czyli prawem uregulowany sposób wyboru władz. Bardzo istotna jest legitymizacja władzy, jej legalność, czyli prawo do wydawania wiążących rozkazów.

Dwa źródła legitymizacji:

- wybory parlamentarne

- legitymizacja racjonalna.

Charles de Gaulle – połącznie racjonalności z charyzmatycznymi cechami osobistymi przywódcy -
w 1958 r. doszedł do władzy po rozpadzie IV Republiki Francuskiej, powierzono mu władzę jako mężowi stanu, powierzono mu funkcje, bo miał autorytet, bo stał w opozycji do państwa Vichy (kolaboracja itp.), bo reprezentował wartości zapomniane w czasie II wojny światowej, rządził do 1969 r., kiedy przegrał w referendum głosami studentów i zrezygnował z władzy. Chciał osobiście pracować nad Konstytucją (duże znaczenie dla niego miała instytucja referendum). Referendum miało dla niego funkcję rozliczającą. W Konstytucji wprowadzono przepisy, na podstawie których uprawnienia parlamentu zostały formalnie mocno ograniczone, a wyeksponowano rolę jednostki (prezydenta)., wprowadzono przepisy, które wprowadzały domniemywanie kompetencji na rzecz prezydenta. Charyzmatyczność de Gaulle`a sprawiała, że społeczeństwo akceptowało te działania. Żaden z późniejszych prezydentów Francji nie był już tak oceniany, nie rządził tak przy pomocy referendum. Racjonalność, charyzma, cechy osobiste przywódcy – charakterystyka tego systemu.

Legitymizacja władzy jest bardzo ważna. Dla każdego polityka bardzo ważne jest ustalenie, co powoduje, że jest legitymizowany.

Demokratyczne wybory legitymizują władzę.

Czasami legitymacja demokratyczna jest ograniczona przez podmiot zewnętrzny np. Biuro Centralne, WRON, Rada Rewolucyjna (w Portugalii), która miała „stać na straży zdobyczy rewolucyjnych”, przykład poza europejski: poddanie ustawodawstwa kontroli ze względu na zgodność z prawem koranicznym (specjalny organ, który o tym decyduje).

Wizja Webera była idealistyczna. Jego typy panowania nie mogą istnieć w rzeczywistości. Weber zdawał sobie z tego sprawę. Jego teoria otworzyła drogę do zastanawiania się nad legitymizacją władzy, oraz pozwoliło na pojawienie się w późniejszym czasie takich koncepcji, które pozwalają bardziej jednoznacznie legitymizacje władzy opracować, a potem w praktyce zastosować te rozwiązania, bo jak się okazuje – mają one znaczenie.

Koncepcja Davida Biseeth`a: władzę należy widzieć jako zjawisko wielowymiarowe, nie można władzy ograniczyć tylko do jednego wymiaru rzeczywistości, bo tylko wtedy możemy opisać je zgodnie z tym, co wtedy istnieje, a tym bardziej legitymizacja władzy musi uwzględniać wszystkie aspekty.

Elementy, które składają się na legitymizowanie władzy współcześnie:

- stwierdzenie zgodności działania władzy z ustalonymi regułami

- konieczne jest spełnienie warunku polegające na tym, że wskazane wyżej reguły są akceptowane zarówno przez rządzonych, jak i rządzących

- powołane, określone możliwości wyrażenia swojego stosunku do władzy przez podporządkowanych.

Tym trzem założeniom odpowiadają trzy poziomy legitymizacji władzy:

- poziom pierwszy, najbardziej elementarny, podstawowy – poziom reguł: (mogą to być reguły pisane i niepisane) na tym poziomie interesuje nas tylko to, czy system działa na podstawie reguł czy nie. Jeśli reguły są stosowane, to mówimy o legalności systemu, a to oznacza, że system jest legitymizowany. Jeśli system nie działa na podstawie reguł, to jest nielegalny. Nie zastanawiamy się tu nad treścią reguł. Na tym poziomie nie można poprzestać.

- poziom drugi - poziom przekonań: pytamy co zawierają te reguły, jakie warunki wymagania istnieją wobec reguł. Władza powinna pochodzić od uznanego autorytetu, reguły powinny gwarantować odpowiedni poziom kwalifikacji władzy, czyli wszystkich, którzy pełnią funkcje polityczne. Formułuje się postulaty względem zorganizowania władzy, jej funkcjonowania: struktura władzy powinna służyć interesowi powszechnemu. Na drugim poziomie jesteśmy zaangażowani w ocenę.

- poziom trzeci – poziom czynnego przyzwolenia: obywatele uczestniczą w określonych działaniach politycznych, które prowadzą do legitymizacji władzy, bądź do wycofania swojego przyzwolenia. Najważniejszym takim działaniem są wybory: są sformalizowane, powodują konkretny skutek. U nas niestety wybory nie cieszą się powszechnym uznaniem.

Poziom pierwszy dość łatwo osiągnąć, poziom drugi i trzeci trudniej, bo wymagają już zgody społeczeństwa.

Zdecydowane znaczenie dla legitymizacji władzy ma sądownictwo, jego skuteczność – to ono jest filarem demokracji. To sądy dokonują sankcji sytuacji nielegalnych. Sądownictwo musi być niezależne i sprawnie funkcjonujące. Znaczenie ma również apolityczność armii, usankcjonowanie jej poza systemem władzy. To samo odnosi się do pozostałych służb bezpieczeństwa. Przede wszystkim jednak – sądownictwo.

Legitymizowany jest system legalny i społecznie akceptowany. System musi pochodzić od uznanego autorytetu, autorytatywnego źródła (jednostka lub zbiorowy podmiot władzy posiadający pewne określone cechy).

+ kryzys legitymizacji władzy w Polsce

Typ demokracji w Polsce. Uzasadnij.

Przekształcenie systemu autorytarnego w demokratyczny

N asik elit i mas na zmianę systemu władzy; upadek systemu autorytarnego

Porozumienie elit; Brak porozumienia elit;

D emokratyzacja w skali masowej kontynuacja masowej mobilizacji

S tabilizacja i instytucjonalizacja Polaryzacja elit i mas

Demokracja skonsolidowana Demokracja Pseudodemokracja Powrót do autorytaryzmu

Nieskonsolidowana

Ten schemat nie obejmuje przekształcenia systemu komunistycznego w demokratyczny. Został stworzony na podstawie przemian w Europie np. przemian w Hiszpanii. Jest to uproszczenie sytuacji, nie da się pokazać całej dynamiki wydarzeń.

U nas, w Polsce, nie ma jeszcze demokracji skonsolidowanej. Proces demokratyzacji wciąż trwa, w szczególności proces demokratyzacji masowej.

D emokracja nieskonsolidowana Demokracja skonsolidowana

Czynniki kształtujące: musi się ukształtować społeczeństwo obywatelskie, jest ono podstawą demokracji skonsolidowanej, bo społeczeństwo obywatelskie jest zdolne do powołania stabilnej władzy, a przedtem do odpowiedniego zorganizowania się, czyli powołania organizacji, które przedstawiają interesy społeczne, także partii politycznych. To może jedynie nastąpić w warunkach ustabilizowanego społeczeństwa. Muszą być zatem określone podziały społeczne, odpowiedni poziom kultury politycznej i prawnej.

Dla demokracji ważne jest również ustalenie funkcji państwa, regulacji stosunków między władzą a jednostką. Aby można mówić o współpracy frakcji musi istnieć ich porozumienie co do wartości merytorycznych systemu. Procedura jest do ustalenia, ale cele, funkcje państwa, pojmowanie wolności jednostki, obowiązki obywatela wobec państwa, wobec społeczności (właśnie wartości merytoryczne) są nie mniej ważne.

Jaki system partyjny występuje aktualnie w Polsce?

SYSTEMY PARTYJNE – formy i warunki koegzystencji wielu partii istniejących w danym kraju. To jest

koncepcja Morisa Duvergera – kryterium: wielość partii, konkurencyjność i realne szanse na zdobycie władz przez rożne partie. System partyjny musi być oparty o konkurencję, przynajmniej w demokratycznym państwie. Można powiedzieć że w Polsce Ludowej był system partyjny , ale nie było żadnej demokracji, wprawdzie były trzy partie, a więc więcej niż jedna , ale nie było żadnej konkurencji, bo nie tylko liczba partii rozstrzyga o konkurencyjności. Istniała bowiem najpierw faktyczna, a potem konstytucyjna regulacja zasady nadrzędności kierowniczej roli partii komunistycznej. Nie było również bumu partyjnego, gdy nagle odzyskana wolność stworzyła możliwość tworzenia partii , w naszym kraju po roku 1989 nie powstała jakaś szczególnie duża ich ilość jak na takie duże państwo jak Polska . Możemy zauważyć bardzo słabe zainteresowanie rozwojem jakichkolwiek organizacji , zarówno politycznych, jak i nie politycznych, takich które nie uczestniczą w tych najbardziej negatywnie ocenianych działaniach publicznych. Tak więc w oparciu o dwie generalne zasady należy klasyfikować systemy partyjne: konkurencyjność partii i liczba partii.

Możemy dokonać podziału na systemy:

- wielopartyjne

- dwupartyjne

Dwupartyjny – występuje więcej niż 2 partie ale tylko dwie mają realną szansę zdobycia i utrzymania władzy. Pozostałe mogą służyć jedynie jako wsparcie w sytuacji kiedy którejś z partii zabrakło głosów, czy mandatów i to co te partie sobą reprezentują jest wystarczające. Potencjał dwóch dużych partii jest mniej więcej taki sam, one się różnią przede wszystkim programem Władza wykonywana na zasadzie rotacji, raz jedna, raz druga. Zasadniczo to tylko one władzę sprawują, nikt inny tego zrobić nie może. System jest w związku z tym stabilny i to jest jego pozytywna cecha.

Wielopartyjne – władzę sprawują więcej niż dwie partie zdolne do zdobycia władzy (zawsze powstaje

koalicja): Ten układ może rożnie się organizować. System rozbicia wielopartyjnego (duża ilość słabych partii, rozdrobienie, konieczna koalicja, nietrwałe rządy, częste kryzysy, upadki gabinetów, ogranicza się swobodę wolności małych partii np. Polska - klauzule zaporowe tzn. stawia się warunek uzyskania odpowiedniej liczby głosów w skali całego kraju a nie tylko okręgu , co uniemożliwia wejście do Sejmu całkiem drobnym partiom). System dwublokowy ( podobny do 2 partyjnego ,ale we władzy może uczestniczyć więcej partii, a tak naprawdę to trzy Tworzy się przynajmniej po 1 stronie układu politycznego blok partyjny, czyli właśnie 2 partie i one stanowią stabilną reprezentację, i umożliwiają powołanie rządu. np. system niemiecki on jest stabilny, jego powstanie nie jest efektem rozwiązań prawnych tylko praktycznych), taki blok powstaje albo przed, albo po wyborach.