Czy wartości ważne dla człowieka zmieniają się pod wpływem życiowych doświadczeń,
czy są od nich niezależne? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do
fragmentu Tańca śmierci Augusta Strinberga i do innych tekstów kultury. Twoja praca
powinna liczyć co najmniej 250 słów.

August Strinberg
Taniec śmierci

Kapitan siedzi w fotelu, obracając w palcach wypalone cygaro. Wygląda na zmęczonego
i znudzonego. Alicja siedzi w fotelu na lewo, bezczynnie. Wygląda na zmęczoną – jakby na coś
czekała. […] Kapitan ziewa.
ALICJA
Ziewasz w obecności żony?
KAPITAN: A co mam robić?... Czy nie widzisz, że dzień w dzień powtarzamy to samo! [...]
***
KURT: Czy to nie okropne żyć tak jak wy? [...]
KAPITAN: To wcale nie jest okropne. Przez całe życie miałem samych wrogów i więcej mi
to pomogło, niż zaszkodziło. I kiedyś, umierając, będę mógł powiedzieć, że nic nikomu nie
jestem dłużny i nigdy mi nic nie podarowano. Wszystko, co mam, musiałem sam zdobyć. [...]
Gdy kółka mechanizmu przestaną się kręcić, pozostanie tylko taczka nawozu na grządkę, ale
dopóki mechanizm funkcjonuje, trzeba kopać i bić, rękami i nogami, ile wlezie. Taka jest
moja filozofia. [...]
KURT: Nie wydajesz się zbyt zadowolony z życia?
KAPITAN wzdycha: Zadowolony będę w chwili śmierci!
KURT: Tego nie wiesz!... Ale powiedz! Co z wami jest? Co tu się dzieje? Tu z tapet zionie
jadem i człowiekowi robi się słabo, gdy tu wejdzie, [...] w powietrzu unosi się taka nienawiść,
że aż trudno oddychać.
Co ci jest, Edgarze!
Kapitan nie porusza się. Kurt uderza kapitana po ramieniu.
Edgar!
Idzie do prawych drzwi i otwiera je
Alicjo! [...]
ALICJA w najwyższym napięciu: Nie żyje?
KAPITAN: Co to było? milczenie Co się stało?
KURT: Upadłeś. [...] Jesteś chory. [...] Alicjo, idź po poduszkę i koc, położę go tutaj na
kanapie. Będę siedział przy nim na fotelu przez całą noc! […]
KURT bierze fotel i siada przy posłaniu Kapitana: Boisz się śmierci? Tych taczek i tej
grządki?
KAPITAN: Pomyśl, a gdyby to nie był koniec?
KURT: Wielu tak myśli.
KAPITAN: A potem?
KURT: Przypuszczam, że same niespodzianki!
KAPITAN: Ale na pewno nic nie wiadomo?
KURT: Tak, właśnie. Dlatego też trzeba być przygotowanym na wszystko.
KAPITAN: Chyba nie jesteś tak dziecinny, żeby wierzyć w piekło?
KURT: Nie wierzysz w nie, ty, który w nim tkwisz?
KAPITAN: To się tylko tak mówi w przenośni!
KURT: Tak wyraziście odmalowałeś swoje piekło, że to wyklucza każdą myśl
o przenośniach, poetyckich czy nie! [...]
KAPITAN: unosi się na posłaniu: Nie chcę umrzeć!
KURT: Dopiero co chciałeś unicestwienia.
KAPITAN: Tak, jeśli jest bezbolesne.
KURT: Ale nie jest.

Źródło: August Strinberg, Taniec śmierci, [w:] tenże, Wybór dramatów, przekł. Zygmunt Łanowski, Wrocław
1977, s. 608–730.

Konspekt wypracowania
Wprowadzenie
Hierarchia wartości może być postrzegana jako wynik światopoglądowych poszukiwań człowieka.
Tradycja, religia, wychowanie to czynniki kształtujące system wartości. Życiowe doświadczenia mają
wpływ na światopogląd człowieka (od potwierdzenia słuszności przyjętej postawy po negację).
Postawienie tezy
Życiowe doświadczenia mają wpływ na postrzeganie świata przez człowieka i przyjętą hierarchię
wartości.
Rozwinięcie
1. Argumenty związane z tekstem danym w zadaniu (August Strinberg, Taniec śmierci)
Człowiek nie docenia tego, co najistotniejsze w życiu, do momentu poniesienia straty:
– Kapitan swoje życie porównywał do piekła, był zgorzkniały i pełen nienawiści do żony,
złożony chorobą zmienił ocenę swego życia To się tylko tak mówi w przenośni.
Lęk przed nieznanym kieruje myśli człowieka ku Bogu:
– Kapitan był osobą niewierzącą Gdy kółka mechanizmu przestaną się kręcić, pozostanie tylko
taczka nawozu na grządkę, lęk przed śmiercią spowodował, że zaczął zastanawiać się nad
tym, co jest po śmierci, zaczęła przerażać go tajemnica.
Człowiek pod wpływem trudnych doświadczeń zaczyna doceniać obecność innych ludzi:
– Kapitan czuł się kowalem własnego losu, nie chciał być zależny od innych, wdzięczność
wobec ludzi byłaby dla niego upokorzeniem, później szukał kontaktu z Kurtem, potrzebna
była mu rozmowa.
2. Argumenty związane z wybranym tekstem (Adam Mickiewicz III część Dziadów)
Doświadczenia życiowe wpływają na rewizję dotychczasowego życia i prowadzą do zmiany
postaw:
– osadzenie w więzieniu doświadczeniem uzmysławiającym niszczycielskie działanie cara (car
jako upostaciowanie zła),
– przemiana bohatera – zmianą imienia (motyw porzucenia tożsamości, psychomachia),
– zmiana hierarchii wartości (prometeizm, motyw romantycznego straceńca).
Każde doświadczenie zbliża człowieka do odpowiedzi na pytanie o cel swego życia, buduje przez
to hierarchię wartości:
˗ doświadczenia młodych patriotów skontrastowanych z towarzystwem stolikowym
(martyrologia młodzieży polskiej, opowieści o wywózkach i represjach).
3. Argumenty związane z drugim wybranym tekstem (Dorota Terakowska Poczwarka)
Dzięki trudnym doświadczeniom człowiek uczy się tolerancji, zaczyna rozumieć istotę
człowieczeństwa.
Ewa przed urodzeniem Myszki (karierowiczka, materialistka) i Ewa po śmierci córki (osoba
ceniąca uczucia, obecność drugiego człowieka, naturalność).
Dzięki doświadczeniom człowiek dojrzewa i wraca do tych wartości, o których zapomniał:
– motyw przeszłości Adama i powrotu do wartości, które wskazali mu rodzice,
– aluzje do Biblii (pierwsi ludzi nieobciążeni ambicją, wstydem).

Podsumowanie
Wartości w naszym życiu wyznaczają cele, które pragniemy osiągnąć, wpływają na nasz stosunek do
drugiego człowieka, a także motywują nasz sposób wartościowania świata. Hierarchia wartości ulega
jednak zmianie pod wpływem życiowych doświadczeń; owa zmiana jest wyrazem dojrzewania
człowieka bądź jego zagubienia w świecie.
Wskazówki do rozwiązania zadania
Na polecenie składają się dwa kluczowe sformułowania: hierarchia wartości oraz doświadczenia
życiowe. Wyznaczają one problem o uniwersalnym charakterze, który dotyczy niezwykle ważnych, bo
fundamentalnych zagadnień. Zastanów się więc, czy hierarchia wartości jest czymś stałym w życiu
człowieka, czy też ulega zmianom. Pamiętaj, że uznanie adekwatności stanowiska nie zależy od
przejętej tezy czy samej odpowiedzi na pytanie sformułowane w temacie, lecz od logicznego
uargumentowania sądu. Zatem już na tym etapie zwróć uwagę na to, czy słuszność przyjętej tezy
można będzie zilustrować przykładami.
Możliwe są trzy rozwiązania:
– doświadczenia życiowe wpływają na hierarchię wartości,
– nie wpływają,
– wpływ życiowych doświadczeń zależy od człowieka i jego charakteru.
Przed przystąpieniem do ostatecznej redakcji tekstu warto wykonać kilka logicznych operacji:
zastanów się nad uniwersaliami, czyli nad samym problemem, który nie jest zależny od czasów
i miejsca (rozważania te będą przydatne przy formułowaniu wstępu), przeanalizuj problem w
szerszym kontekście kulturowym. W tym celu dobrze jest zebrać kluczowe słowa, które kojarzą się z
tematem (vanitas, memento mori, tożsamość, światopogląd). Następnie dokonaj logicznego
streszczenia podanego fragmentu (zastanów się, jaki jest temat, jakiego problemu dotyczy tekst, jak
problem został zilustrowany); wybierz cytaty, które warto skomentować w pracy.
Dalsze postępowanie zależeć będzie od przyjętego w rozprawce stanowiska. W każdym jednak
przypadku trzeba odnieść się do dramatu Taniec śmierci. Pamiętaj jednak, że ów tekst ma być jedynie
ilustracją pewnej ogólniejszej myśli, która wiąże się z tezą / hipotezą pracy. W zależności od
przyjętego stanowiska, można w oparciu o historię Kapitana sformułować następujące argumenty:
Człowiek w obliczu śmierci dokonuje swoistego rachunku sumienia, często zaczyna cenić to, czego
wcześniej nie dostrzegał, a lęk przed nieznanym kieruje jego myśli w stronę sfery sacrum. Zmienia
więc swoją hierarchię wartości.
Światopogląd kształtuje się przez całe życie. Czasem pod wpływem lęku czy silnych emocji
człowiek zaprzecza temu, czym się dotąd kierował. Uważam jednak, że taka zmiana nie jest
prawdziwa, bo ustalona wcześniej hierarchia wartości jest silnie w nas zakorzeniona.
Po sformułowaniu argumentu należy przejść do interpretacji dramatu. Ma być ona jednak
podporządkowana sformułowanej wcześniej myśli ogólnej. Warto zwrócić uwagę na następujące
fragmenty tekstu i problemy z nimi związane:
ocenę swego życia dokonaną przez Kapitana przed chorobą i później,
wypowiedź Kapitana na temat filozofii życiowej, a szczególnie porównanie człowieka do
mechanizmu, analogię między śmiercią a taczką wypełnioną nawozem,
słowa Kapitana o lęku przed śmiercią.
Następnie, zastanów się nad innymi tekstami kultury jako ilustracjami sformułowanych argumentów.
W tym miejscu wskazać należy dwie drogi postępowania. Można na podstawie przytoczonego
fragmentu sformułować kilka argumentów, które powinny zostać uporządkowane zgodnie
z zamysłem pracy, i do każdego argumentu odnaleźć dodatkowy przykład. Ten sposób komponowania
pracy przedstawia poniższy schemat:
Argument: Doświadczenia życiowe mogą spowodować diametralną zmianę hierarchii wartości.
Przykład z Tańca śmierci: Kapitan przed chorobą był bardzo pewny siebie, uważał, że wszystko
zawdzięcza tylko sobie, w czasie choroby zaś zaczął się dopytywać Kurta o to, co czeka nas po
śmierci.
Przykład ze Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego: lęk przed utratą Soni wzbudził w Rodionie
Raskolnikowie potrzebę odbycia pokuty.

Można również jeden argument zilustrować przytoczonym fragmentem dramatu i sformułować drugi
argument na podstawie innego tekstu kultury. Ten sposób komponowania pracy przedstawia poniższy
schemat:
Argument 1: Lęk przed śmiercią powoduje, że człowiek traci pewność siebie, dlatego zaczyna
wątpić w obraną wcześniej filozofię życiową, nie oznacza to jednak faktycznej zmiany
światopoglądu.
Przykład z Tańca śmierci: Kapitan przed chorobą uważał, że wszystko zawdzięcza tylko sobie,
w czasie choroby zaś zaczął się dopytywać Kurta o to, co czeka nas po śmierci. Nie oznacza to
jednak nawrócenia, a ciekawość tego, jak inni podchodzą do problemu śmierci.
Argument 2: Człowiek uczy się pokory przez całe życie, a traumatyczne wydarzenia umacniają
tylko przekonanie o słuszności przyjętej hierarchii wartości.
Przykład z Chłopów Władysława Reymonta: opis śmierci Kuby czy Boryny pokazuje, że dla ludzi
z Lipiec godna śmierć była niezwykle ważna, oswojeni ze śmiercią odchodzili w zgodzie z samym
sobą.
Przykładów z literatury, filmu czy sztuki dotyczących różnych doświadczeń życiowych jest wiele i w
tym miejscu nie będą one przytaczane. Należy jednak pamiętać, że odwołania do tekstów kultury
muszą być pogłębione tak, by wskazywały na znajomość problematyki danej lektury.
Na zakończenie warto dodać, że podsumowanie powinno mieć charakter logicznego wnioskowania, a
nie schematycznego odwołania się do tezy postawionej we wstępie.