Nauczanie
początkowe jest szczególnie ważnym etapem w rozwoju dziecka,
ponieważ łączy w sobie procesy nauczania, uczenia się i
wychowania. Głównym jego celem jest wszechstronny i harmonijny
rozwój dzieci oraz przygotowanie ich do systematycznej nauki na
wyższych szczeblach kształcenia.
Nauczanie
początkowe jest szczególnie ważnym etapem w rozwoju dziecka,
ponieważ łączy w sobie procesy nauczania, uczenia się i
wychowania. Głównym jego celem jest wszechstronny i harmonijny
rozwój dzieci oraz przygotowanie ich do systematycznej nauki na
wyższych szczeblach kształcenia. Środkiem realizacji tego celu
jest nowoczesne kształcenie, zmierzające do rozwijania dyspozycji
intelektualnych i rozwoju społeczno-emocjonalnego dzieci oraz dążące
do pobudzania zainteresowań, tworzenia dogodnych warunków do
podejmowania działań kreatywnych, zaznajamiania z systemem
akceptowanych społecznie wartości i kształtowania przekonań o
potrzebie przestrzegania ich we własnym postępowaniu. Istota
nauczania początkowego jest również rozwijanie procesów
intelektualnych, budzenie zainteresowań i aktywności poznawczej,
rozwijanie umiejętności wyrażania swoich myśli w słowach i
rozumienie myśli cudzych jako niezbędnego warunku komunikowania się
i przyswajania sobie wiedzy. Ważne również jest rozwijanie
spostrzegawczości, zdolności do obserwacji, rozwijanie wyobrażeń
oraz umiejętności wyrażania się w różnych formach:
plastycznych, muzycznych, technicznych, motorycznych, itp.
W
rozważaniach nad różnorodnymi aspektami nauczania początkowego
nie można pominąć sprawy nauczyciela. Uważam, że nie naucza on
dzieci, tylko proponuje ciekawe, interesujące metody i formy
aktywności oraz wspólnie z nimi uczestniczy w poznawaniu świata.
Słowo "proponuje" jest tutaj kluczowe. Nauczyciel, bowiem
proponuje nie tylko pewne rodzaje aktywności, ale także dostarcza
dzieciom potrzebnego materiału, niezbędnych pomocy, tworzy klimat i
warunki, aby uczniowie mogli uczestnicząc w jego propozycjach
rozwijać jego doświadczenie i swój horyzont poznawczy związany ze
światem zewnętrznym. Nauczyciel wzmacnia działalność dzieci,
wpływa na motywację uczenia, organizuje różne sytuacje
dydaktyczne, umiejętnie dobiera metody przekazywania wiadomości.
Jest osobą, która kieruje całym procesem uczenia się i od niego w
dużej mierze zależy, czy uczeń będzie osiągał wyniki i na jakim
poziomie.
Mówiąc o
metodach w nauczaniu propedeutycznym, zaznaczyć trzeba, iż każda
metoda jest sposobem działania, jednak nie każdy sposób zasługuje
na miano metody. Przez metodę rozumie się sposób z góry obmyślany
dla zastosowania go w licznych, podobnych przypadkach. Pojęcie
metody wiąże się wtedy nierozerwalnie z pojęciem planu, to zaś z
pojęciem celu działania.
Metoda
nauczania to na ogół celowo i systematycznie stosowany sposób
pracy z uczniami, umożliwiający im opanowanie wiedzy wraz z
umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, a także
rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych. Mówiąc szerzej
– jest to wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów
realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w
osobowości dzieci. Wartość tego układu zależy przede wszystkim
od tego, czy i w jakim stopniu wywołuje aktywność, samodzielność
i za¬angażowanie samych uczniów.
Najstarsze
podziały metod wywodzą się od metody opartej na naśladownictwie.
Obserwując i powtarzając za dorosłymi określone czynności
uczniowie przyswajali je sobie stopniowo w toku bezpośredniego
uczestnictwa w życiu grupy społecznej, której byli członkami.
Dopiero z chwilą powstania szkół pojawiły się metody
słowne.
W literaturze
przyjęte są różne kryteria służące za podstawę do
wyodrębnienia poszczególnych metod. Przy ustaleniu kryteriów
klasyfikacji metod nauczania punktem wyjścia dla wielu autorów są
między innymi: cele dydaktyczno-wychowawcze realizowane w różnych
ogniwach procesu kształcenia, charakter przedmiotu, zdolność
poznawcza słuchaczy, analiza historyczna rozwoju metod nauczania,
kategorie logiki, źródła wiadomości lub charakter działalności
nauczyciela i uczniów. Zaleca się także częste przechodzenie od
metod asymilacji wiedzy do metod poszukujących, aktywizujących,
dialogowych opartych na zasadzie partnerstwa, przyjaznego
komunikowania się i możliwości pełnej interakcji między
nauczycielem a uczniem.
W
nauczaniu początkowym ważne jest stosowanie metod kształcenia
wielostronnego, czyli takich, które umożliwiają uczącym się
zarówno przyswajanie gotowych wiadomości, jak i rozwiązywanie
problemów teoretycznych i praktycznych, a zarazem przeżywanie
treści naukowych, społecznych, moralnych i estetycznych oraz
bezpośredni udział w przekształcaniu warunków otoczenia. W grę
wchodzą tutaj trzy kategorie aktywności wychowanków ściśle ze
sobą zintegrowane: intelektualna, emocjonalna i
praktyczna.
Biorąc pod
uwagę wyżej wymienione aktywności wyróżnić można w nauczaniu
początkowym następujące metody:
METODY PODAJĄCE - czyli służące przyswajaniu przez uczniów gotowej wiedzy; zdobywane w ten sposób wiadomości angażują pamięć, są przydatne do zrozumienia niektórych pojęć i rozwiązywania problemów; do grupy tych metod zaliczymy metody werbalne i częściowo oglądowe.
METODY POSZUKUJĄCE, CZYLI PROBLEMOWE - metody te (np. eksperyment, dramy i giełdy pomysłów) wymagają od uczniów myślenia, aktywności, umożliwiając im tym samym samodzielne dochodzenie do wiedzy przez rozwiązywanie problemów poznawczych; rozwiązywanie problemów wymaga od uczniów samodzielnego wytwarzania nowych informacji; zaliczymy tutaj gry dydaktyczne, metody symulacyjne, zadaniowe, niektóre metody programowe.
METODY PRAKTYCZNE - działanie stanowi w młodszym wieku szkolnym podstawę kształtowania się operacji intelektualnych. Działając dzieci uczą się projektowania, planowania, doboru narzędzi, posługiwania się nimi, podejmowania decyzji. Metody praktyczne cechuje przewaga aktywności manualnej. Służą one zmienianiu uczniów poprzez kształtowanie ich umiejętności motorycznych, a także zmienianiu rzeczywistości, będącej przedmiotem ich działania. Umiejętności praktyczne polegają na właściwym posługi¬waniu się regułami przy wykonywaniu określonych zadań.
METODY WALORYZACYJNE (NAUCZANIE PRZEZ RZEŻYWANIE) - pozwalają na zorganizowanie w procesie kształcenia takich sytuacji, w których uczniowie obserwują, odtwarzają, wytwarzają, a także przeżywają określone wartości o charakterze społecznym, moralnym, estetycznym, itp. Wśród tych metod wyróżnia się metody o charakterze impresyjnym (np. udział uczniów w przedstawieniu szkolnym).
Metody
w klasach I - III polegają na organizowaniu przeżyć dzieci, a na
tej podstawie procesu oceniania i wartościowania. Służą one
realizacji zadań wychowawczych, organizacji aktywności
emocjonalnej, artystycznej i estetycznej uczniów. Na tym poziomie
wieku będzie chodziło o kształtowanie opinii uczniów na temat
swojego postępowania jak i innych ludzi; przez stosowanie takich
metod kształtujemy postawy twórcze i odtwórcze.
Doceniając
potrzebę stosowania w nauczaniu początkowym różnorodnych metod
należy podkreślić szczególne znaczenie metodom problemowym i
metodom poszukującym, zwanymi też METODAMI AKTYWIZUJĄCYMI
Stosowanie tych metod polega na umożliwieniu uczniom samodzielnego
poszukiwania wiedzy w toku ich własnej, wielostronnej aktywności,
wywołanej sytuacją zadaniową lub problemową; uczeń pod
kierunkiem nauczyciela, ale względnie samodzielnie rozwiązuje
zadania poznawcze – poszukuje i dorabia się wiedzy i umiejętności,
a jednocześnie rozwija całą swoją osobowość; dzięki metodom
aktywizującym dziecko poznaje siebie i świat w sposób
wielostronny. Dzieje się tak podczas rozwiązywania problemów, co
może być czynnikiem integrującym różne elementy procesu
dydaktyczno-wychowawczego nie tylko w klasach I - III, ale także już
w przedszkolu. Stosowanie tych metod wyzwala w uczniach indukcyjny,
dedukcyjny oraz redukcyjny tok myślenia, dochodzenie do rozwiązań
poprzez próby i błędy. Metody te powodują, że:
Uczeń samodzielnie dochodzi do wiedzy poprzez stopniowe badanie i odkrywanie.
Nabywa umiejętności i rozwija sprawność motoryczną.
Kształtuje swoją osobowość.
Rozwija umiejętności wartościowania siebie, swoich pomysłów.
Uczy się współdziałania z innymi i akceptacji.
Kształtują się właściwe postawy społeczne, normy i reguły postępowania, system wartości.
Zaznaczyć
trzeba, iż KAŻDA METODA MOŻE BYĆ REALIZOWANA JAKO AKTYWIZUJĄCA,
BĄDŹ NIE. Wszystko zależy od zachowania nauczyciela, który może
określone reakcje ucznia wyzwolić lub zablokować. Do metod
aktywizujących zaliczyć możemy: wykład, pracę z tekstem, pomoce
wizualne, pytania i odpowiedzi, dyskusję (o charakterze wolnym,
kierowaną i w tzw. "kapeluszach myślowych"), pokaz,
demonstrację, burzę mózgów, metody kreatywne, analizę przypadku,
dramę, karty dydaktyczne, mapy mentalne (metoda wizualnego
opracowania problemu), linie czasu, pracę w
grupach.
Rozwijanie ogólnych
zdolności poznawczych i zainteresowań dzieci w młodszym wieku
szkolnym wymaga szczególnie starannego doboru metod i form pracy, a
także odpowiednich środków dydaktycznych. Nauczyciel powinien
dążyć do wzajemnego wiązania metod poszukujących, podających i
praktycznych. Musi, zatem uświadomić uczniom określone trudności
teoretyczne lub praktyczne i organizować odpowiednie warunki do
samodzielnego rozwiązywania problemów, w celu uzyskania nowych
wiadomości i umiejętności. Każda z grup metod nauczania może
spełniać następujące funkcje dydaktyczne:
Służyć zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem (funkcje poznawcze).
Zapewniać utrwalenie zdobytej przez uczniów wiedzy.
Ułatwiać kontrolę i ocenę stopnia opanowania tej wiedzy.
Organizując zajęcia nauczyciel powinien uprzednio wyeliminować metody nieprzydatne do realizacji założonego celu nauczania. Winien mieć świadomość stosowania więcej, niż jednej metody w swojej pracy z uczniami.
Środki dydaktyczne (środki kształcenia)[1] – to wszelkiego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły uczniów, których zadaniem jest ułatwienie poznawania rzeczywistości. Skracają i urozmaicają proces nauczania, wywołując wrażenia i spostrzeżenia, będące tworzywem pozwalającym w krótszym czasie przekazać więcej wiadomości[2]. Najstarszym i najczęściej używanym środkiem dydaktycznym jest tablica szkolna[3].
Podział środków dydaktycznych:
Środki naturalne takie jak okazy z otoczenia przyrodniczego, kulturowego, społecznego, które bezpośrednio przedstawiają rzeczywistość
Środki techniczne, które pokazują rzeczywistość w sposób pośredni:
wzrokowe:
ilustracje z czasopism, folderów itp.
słuchowe:
wzrokowo słuchowe:
multimedialne programy komputerowe
automatyzujące:
maszyny dydaktyczne
fantomy i modele (np. do wykonywania iniekcji, resuscytacji).
Środki symboliczne, przedstawiające rzeczywistość za pomocą słowa żywego i drukowanego (w tym podręcznik szkolny), znaków, rysunków technicznych, grafów, map.