9,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19 opracowane pytania egzamin historia wychowania

9. Poglądy na wychowanie Vivesa.



10. Czołowi przedstawiciele renesansowej myśli pedagogicznej w Polsce (ich prace, główne myśli).


Szymon Maricius „ O szkołach czyli akademiach”
- większa dbałość o szkoły miejskie i kościelne
- nie obsadzanie posad scholastycznych przez pijaków i rozpustników

Andrzej Modrzewski „ O poprawie Rzeczpospolitej”
- przywiązywał wagę do wychowania jako czynnika pomyślności państwa
- krytykował duchowieństwo za upadek szkół

Glinczer „ Książka o wychowaniu dzieci”
- twierdził, że chłopiec powinien w czasie kształcenia być pod opieka jednego nauczyciela, a naukę powinno rozpoczynać się w wieku 4 lat

Mikołaj Rej – „Żywot człowieka poczciwego”
- uważał, że młody człowiek powinien pracować na sobą, pobierać naukę poprzez zwiedzanie świata w celu nabycia ogłady i wyrabiania charakteru


Sebastian Petrycy

– poruszył sprawy wychowania dziewcząt

11. Poglądy na wychowanie Modrzewskiego.




12. Reformacja a szkolnictwo.


Za początek reformacji uznaje się wystąpienie niemieckiego mnicha Marcina Lutra (1483-1546) w 1517 roku w Wittenberdze. Ogłosił on tam swych 95 tez, w których postulował konieczność przeprowadzenia w Kościele katolickim zmian i reform. Luter głosił pogląd, że każdy człowiek ma prawo do osobistej i jednostkowej niezależności, przez co pogłębił jeszcze przekonanie społeczeństwa o słuszności postulatów reformacyjnych oraz utwierdził wiarę w reformację, jednak głównie w warstwach najuboższych. Potem jednak doktor Marcin uzmysłowił sobie, że dalszy rozrost ruchów religijnych, a także jego wolność i bezpieczeństwo, zależą w głównej mierze od siły książąt, którzy popierają jego naukę, a w coraz większym stopniu lekceważą oczekiwania i potrzeby niższych warstw społeczeństwa. Już w okresie wojny chłopskiej (1524-1525) Luter całkowicie opowiedział się po stronie książąt Rzeszy i bogatego niemieckiego mieszczaństwa. Wysunął teorię, że to nie hierarchia kościelną, ale władcy świeccy są przedstawicielami Boga na ziemi, więc to oni odpowiadają za porządek i utrzymanie bezpieczeństwa wiernych oraz przyzwoitego poziomu życia, oni tez mają pełne prawo o decydowaniu za swoich poddanych o ich wierze i religijności. Ideologia luterańska bliższa była feudalnej zasadzie wymiany dóbr i towarów, niż zasady wczesnego kapitalizmu, gospodarki rynkowej czy ówczesnej wymianie handlowej, przykładowo Luter negował zyski z wymiany handlowej czy z pożyczek na wysoki procent.

Zapóźniona społecznie ideologią Lutra była również widoczna w stosunku reformatora do oświaty. Zniszczenie modelu średniowiecznej niemieckiej szkoły było dla Lutra tak samo ważne, jak zniesienie zwierzchnictwa papieża nad życiem religijnym w Rzeszy. Potępił on programowo wszystkie podręczniki, przedmioty szkolne oraz metody nauczania. Taka propaganda luterańska wyraźnie ułatwiła możnym, szlachcie, a nawet mieszczanom i miasto odbieranie majątków szkolnych wraz z majątkami kościelnymi. Ponadto zraziło to ogromnie rodziców, którzy wywnioskowali, że posyłanie dzieci do szkół na naukę jest bezużyteczne, ponieważ wykształcenie nie zapewni szlachcie utrzymania w instytucji, która pozbawiona została zysków i dochodów.

Luter, przez przełożenie Pisma Świętego na język niemiecki, chciał przekonać wiernych, że nauka starożytnych języków Biblii, jak łacina czy greka, jest tylko marnotrawieniem czasu.

W rezultacie takich opinii nauczanie w szkołach i na uniwersytetach zawieszona, a niektóre nawet zamknięto. Wieści o całkowitym upadku w krajach luterańskich oświaty i edukacji, w kręgach naukowych Europy wywołały bardzo złe wrażenie. Po kontynencie zaczęła krążyć opinia, że tam, gdzie pojawia się doktor Marcin, tam upada nauka. Od całkowitego upadku i zaniku oświaty niemieckiej uratowała ją polityka książąt protestanckich, którzy w reformacji widzieli czynnik wzmacniający zasięg władzy możnych. Książęta niemieccy podporządkowali sobie całkowicie życie kulturalne i religijne, jednocześnie naciskali na Lutra, by ten odnowił zniszczony system szkolny. Pod naciskiem książąt Luter zmienił diametralnie swój stosunek do szkół i nauczania. Teraz zaczął twierdzić, że chwała i potęga religii, a tym samym państwa, zależy jedynie od dobrze wychowanych i wykształconych obywateli. Nawoływał do zakładania jak największej liczby szkół, zarówno dla chłopców, jak i dla dziewczyn, ponieważ wykształceni i obyci ludzie są w stanie lepiej spełniać obowiązki sędziów, urzędników, pastorów czy lekarzy. Zdając sobie sprawę z niechęci, jaką wywołał u społeczeństwa w stosunku do szkół, reformator przekazał szkoły pod zarząd książąt, a wszystkim wiernym narzucił obowiązek edukacji dzieci - obowiązek szkolny obejmował oczywiście najbogatszych synów szlacheckich.

Luter zaproponował w szkołach swój własny program nauczania, który obejmował naukę języka greckiego, łacińskiego i hebrajskiego, czytanie dzieł autorów chrześcijańskich oraz pisma historyczne. Mimo że propagował swój język ojczysty, to jednak w programach szkolnych nie zawarł nauki języka niemieckiego. Wiedzę religijną ograniczył do opanowania przez uczniów małego katechizmu, autorstwa samego Lutra. Jako zalety polecił wpajać swym uczniom takie cechy charakteru, jak: posłuszeństwo, pokorę, życzliwość i wierność, co miało związek ze stosunkami feudalnymi w państwie. Powszechne nauczanie pisania i czytania dzieci rzemieślników i chłopów rozpowszechniło się na większą skalę już po śmierci Lutra, w drugiej połowie XVI wieku.


LUTER
Kiedy Luter rozpoczynał swoją reformatorską działalność, całe szkolnictwo niemieckie było związane z kościołem katolickim. Potępiał on wszystkie przedmioty szkolne, metody nauczania i podręczniki. Szkoły porównywały często do piekła, nauczanie do męk czyśćcowych chłopców, którzy nie wynosili ze szkoły niczego oprócz sinych śladów nadużywanej stale rózgi. Wszystkie szkoły średniowieczne należało, wg. niego, zamienić w kupę gruzów. Przebywający w nich uczniowie i nauczyciele ? twierdził Luter ? to ?osły, bałwany i barany.?
Tego rodzaju propaganda ułatwiła książętom niemieckim, szlachcie, a czasami nawet i miastom, grabienie majątków szkolnych wraz z dobrami kościelnymi. Akcje ta doprowadziła do zaniku większości szkół. Ponadto zrażała rodziców, którzy widząc grabież majątków kościelnych uważali, że posyłanie synów do szkół jest bezużyteczne. W związku z tym zamiast do szkoły rodzice kierowali dzieci do handlu, rzemiosła oraz innych praktycznych zawodów.
Luter, dzięki przetłumaczeniu ?Biblii? na język niemiecki, udostępnił ją każdemu człowiekowi, który zna język ojczysty. Przestały działać nie tylko wszystkie stare szkoły, ale kurczyła się też działalność uniwersytetów. Książęta korzystając ze słabości Lutra, podporządkowali sobie cale ówczesne życie religijne i kulturalne. Kościół luterański zaczął współpracować z władzami cywilnymi nad utrzymaniem mas ludowych w wierności i posłuszeństwie. Książęta niemieccy zaczęli domagać się od Lutra odbudowy zniszczonego szkolnictwa. Pod ich naciskiem Luter zmienił zupełnie swój dotychczasowy stosunek do szkół i wykształcenia. Mając na względzie wywołaną przez siebie samego, niechęć społeczeństwa do szkół, Luter oddawał je pod opiekę książąt oraz dowodził, że władze państwowe mają obowiązek zmuszać rodziców do kształcenia swoich dzieci, szczególnie jeśli są one wybitnie zdolne. Propagowany przez Lutra przymus szkolny nie dotyczył wszystkich dzieci, jedynie synów bogatych rodziców. Zalecany przez Lutra program nauczania obejmował nauka łaciny, greki, jęz. Hebrajskiego, ponieważ wszystkie te języki były konieczne do badania ?Biblii.? Luter polecał wpajać ludowi przede wszystkim posłuszeństwo, pokorę, wierność i życzliwość panom.

Szkoły luterańskie
Szkoły Luterańskie działały głównie na Pomorzu i w Wielkopolsce. Do najstarszych należało Gimnazjum w Elblągu, założone w 1535 r. Największy rozkwit osiągnęło pod koniec XVI w. za rektoratu Michała Myliusa, który podniósł na wysoki poziom naukę języka łacińskiego i greckiego oraz naukę retoryki i dialektyki. Sława szkoły sięgała daleko poza granice Polski. Wśród uczniów ? obok Polaków ? uczyli się Niemcy, Węgrzy, Anglicy, Szkoci i Szwedzi. Obok synów mieszczańskich uczyli się także synowie zamożnej szlachty.
Drugą szkołą było Gimnazjum w Gdańsku, zreformowane w 1558 r. wg wzorów programów Filipa Melanchtona. W początkowym okresie szkoła przepojona była luterańskim duchem religijnym. Otwarła się szerzej, także na inne wyznania, dopiero w 1580 r., kiedy ówczesny rektor Jakub Fabricius dodał do 4 klas jeszcze 2 nowe ? o charakterze akademickim ? obejmujące naukę matematyki, filozofii, prawa, historii, medycyny i teologii. Wprowadzono także naukę języka polskiego (w formie lektoratu). Dzięki tym katedrom Gimnazjum w krótkim czasie zyskało wielki rozgłos. Ujemnym skutkiem reformy Fabriciusa było zachowanie nauki teologii (religii) na wszystkich kierunkach kształcenia. Podyktowane to było obawą przed próbami ?nawrócenia? przez jezuitów Gdańska na katolicyzm.
Dzięki gimnazjum, w XVII i XVIII wieku, na dość wysokim poziomie stanęła gdańska medycyna, m.in. powstało Collegium Medium, pierwsza na ziemiach polskich organizacja naukowa lekarzy. Sławą gdańskiej medycyny było anatomiczne badanie zwłok ludzkich, wprowadzenie od początków XVIII w. szczepień przeciwko ospie, ale największą sławą cieszyły się prace gdańskich lekarzy Bartłomieja Wagnera, Jakuba Schade i Jana Mathesiusa o sposobach zwalczania i zapobiegania epidemii.
Dużym rozgłosem, szczególnie wśród szlachty polskiej, cieszyła się katedra filozofii. Do najwybitniejszych jej przedstawicieli w latach 1602-1609 należał Bartłomiej Keckermann, autor wielu dzieł z filozofii moralnej, z logiki, polityki, ekonomii, matematyki i historii. Jego badania i wykłady z etyki ? znacznie wyprzedzały stan ówczesnej wiedzy w tej dziedzinie. Jego projekty reform społecznych wskazywały także na potrzebę zreorganizowania w Polsce oświaty publicznej.

-Szkoły powinny być dostępne dla młodzieży od 7 roku życia;
-Król powinien mianować nauczycieli, budować szkoły, zakładać biblioteki pamiętając, że dzieci rodzą się dla społeczeństwa i dla całego kraju (zob. Arystoteles);
-Żeby odpowiednio przygotować dzieci do życia, należy powołać specjalny urząd do spraw wychowania, zapewnić mu stałe fundusze na utrzymanie szkół i nauczycieli;
-Specjalne szkoły powinny być także tworzone dla dziewcząt, prowadzić je miały ?poważne? kobiety, które umiały by je nauczyć przynajmniej czytania, pisania i dobrych obyczajów.


Ten postulat powszechności oświaty należał do najwcześniejszych tego rodzaju pomysłów w Europie.
Innym, bardzo cenionym nauczycielem Gimnazjum Gdańskiego był Joachim Pastorius, historyk, autor obszernej rozprawy o pokoju oliwskim i początkach Polski. Jego podręcznik historii używany był w wielu polskich szkołach jeszcze w XVII i XVIII wieku. Na bardzo wysokim poziomie stała także matematyka. Profesorowie tego przedmiotu prowadzili ogólne badania w dziedzinie astronomii, fizyki i geografii. Na podkreślenie zasługuje fakt, że od 1615 r. zaczęto w tym gimnazjum wykładać teorię Kopernika, nieznaną niemal zupełnie w innych polskich szkołach.
Gimnazjum w Toruniu także wyróżniało się wysokim poziomem. Na podbudowie miejskich szkół parafialnych (działających od XII w.) utworzono 6-klasowe gimnazjum, według programu Filipa Melanchtona w 1558 r. Najwyższy poziom osiągnęło za czasów energicznego scholarchy Henryka Stobanda (od 1583 r.) ? wychowanka Jana Sturma. Program kształcenia obejmował 3 poziomy: szkołę elementarną, szkołę średnią humanistyczną i 2 letnie kursy akademickie przygotowujące młodzież do studiów uniwersyteckich. Wysoki poziom nauczania i dobrze zabezpieczony byt materialny powodował, iż gimnazjum to promieniowało na całe Pomorze. Regres nastąpił dopiero od połowy XVII wieku (wojny szwedzkie).
KALWIN
Jeszcze dziś można spotkać się z twierdzeniami, że Kalwin był ‘ojcem oświaty ludu’. Twierdzenia te są niewątpliwie przesadne. Kalwin nie interesował się szkołą elementarną w języku ojczystym, nie dążył do jej rozbudowy, a nawet był jej wyraźnym przeciwnikiem. Kilkakrotnie wnosił do rady miejskiej Genewy zażalenia, że w mieście jest za dużo małych szkół i doprowadził do tego, że liczba ich została zredukowana do czterech. Żądał, aby władze miejskie zezwalały uczęszczać do szkoły elementarnej z ojczystym językiem nauczania jedynie tym chłopcom, którzy nie wykazywali zupełnie zdolności do języka łacińskiego. Nie domagał się nigdy szkół dla dziewcząt. Sądził, że dla ogółu młodzieży wystarczą skąpe wiadomości zawarte w opracowanym przez niego katechizmie. Podczas gdy luteranizm popierał wiejską kulturę i interesował się głównie ekonomią, oparta na pracy chłopa i rzemieślnika, oraz rynkiem małego miasta, kalwinizm był głównie ruchem miejskim, popieranym przez bogatych kupców i drobne mieszczaństwo. W szkole i w wychowaniu domowym, główną rolę miała odgrywać religia, jednak Kalwin w przeciwieństwie do Lutra, nigdy nie potępiał nauk świeckich ani nie uczył swoich wyznawców pogardy dla nich.

Kalwin w 1559 r. powołał do życia gimnazjum oraz wyższe kursy nazywane akademią. Dążąc do całkowitego dostosowania gimnazjum genewskiego do potrzeb szwajcarskiej ludności , Kalwin wprowadził nie 10 klas, jak było w Strasburgu, lecz 7. Cztery najniższe klasy miał charakter wstępny, przygotowawczy. Ich najbardziej charakterystyczną cecha było nauczanie języka francuskiego równolegle z łaciną. Najbardziej godną uwagi, oryginalną zdobyczą Kalwina, było przywiązywanie w gimnazjum genewskim znacznie mniejszego znaczenia do poznania dzieł i naśladowania cycerońskich wzorów literackich niż we wszystkich innych ówczesnych szkołach europejskich. Gimnazjum genewskie było w systemie Kalwina szkołą przygotowującą do wyższych kursów akademickich, kształcących głównie kandydatów na pastorów w zakresie teologii oraz kandydatów na urzędników państwowych w zakresie prawa. Kursy akademickie zyskały w krótkim czasie wielką popularność, szczególnie w krajach protestanckich zachodniej europy. Świadczy o tym szybki wzrost liczby uczniów w gimnazjum genewskim, w którym już w 5 lat po założeniu kształciło się ponad 1200 chłopców z różnych krajów. Niebawem szkoły kalwińskie zaczęły powstawać we Francji. W tym samym też niemal czasie gimnazja kalwińskie zaczęły rozbudowywać się w Holandii, Anglii, Szkocji, a w XVIII w. także w Ameryce. Genewskie doświadczenia pedagogiczne naśladowano nawet w tych krajach, w których nauka Kalwina miała stosunkowo małe powodzenie, jak np. w Polsce.

Szkoły kalwińskie
Obok szkolnictwa luterańskiego również bardzo dynamicznie rozwijało się szkolnictwo kalwińskie. Pierwszą szkołą kalwińską było Gimnazjum w Pińczowie, utworzone w 1551 r. kosztem Oleśnickich. Na wysoki poziom podniósł je Piotr Statorius, francuz, przysłany do Polski przez kalwinów genewskich. Był wychowankiem szkoły w Lozannie i starał się przeszczepić tu wzory szwajcarskie. W ogłoszonym ?Urządzeniu Gimnazjum Pińczowskiego? ważne miejsce wyznaczył językowi polskiemu, jako pomocniczemu do nauki łaciny i religii. Sam szybko nauczył się języka polskiego i ułożył nawet pierwszą jego ?Gramatykę? dla cudzoziemców (1568) i sam uczestniczył w tłumaczeniu na język polski słynnej ?Biblii Radziwiłłowskiej?, dokonanej przez nauczycieli pińczowskich. Warto dodać, że pierwszy naukowy słownik łacińsko-polski, ułożony został przez tamtejszego nauczyciela Jana Mączyńskiego (1564 r.)
Kalwini posiadali w XVI w. szereg innych szkół. Do najgłośniejszych należały gimnazja w Krakowie, Łańcucie, Bychawie, Kocku, Bełżycach, Chmielniku i Wilnie. Okres ich działalności był krótki. Upadały zwykle ze śmiercią fundatora. Najdłużej utrzymały się: Gimnazjum w Kiejdanach (do 1824 r.) i w Słucku (do 1914 r.).

Szkolnictwo ariańskie
Wyłonione w 1563 r. z kalwińskiego Zboru Małopolskiego radykalne wyznanie braci polskich ? arian, było początkowo pochłonięte całkowicie zjazdami dyskusjami na tematy religijne i społeczne. Gdy jednak ok. 1580 roku zaczęli zabiegać o zdobycie większych wpływów politycznych ? zwrócili się ku pracy oświatowej.
Pierwszą próbę zrealizowania tych zamierzeń podjęła szkoła ariańska w Lenartowie, przekształcona z kalwińskiej w 1588 roku. Jej rektor Wojciech z Kalisza, wykształcony w Gimnazjum Sturma w Strasburgu, nadał jej podobny program i organizację, ale wprowadził wiele własnych innych rozwiązań. Głównym celem nauki szkolnej miała być nie tyle ?mądra i wymowna pobożność?, co próba zaszczepienia wychowankom dobrych i zdrowych obyczajów oraz nauczenie ich pięknego i mądrego przemawiania (retoryki) na tematy społeczne i polityczne. Tak więc, nauka wymowy otrzymać miała treść świecką, a nie religijną. Obok etyki świeckiej w programie szkoły uwzględniono równie ekonomię, która miała uczyć racjonalnego gospodarowania i zarządzania majątkiem. Nad obydwoma tymi przedmiotami dominować miała polityka. Miała ona wyjaśniać zasady życia codziennego i ukazywać różne sposoby zarządzania państwem.
To dostosowanie programu szkoły do postulatów wysuwanych przez szlachtę, stało się główną podstawą jej olbrzymiej popularności. Do Lewartowa ściągać zaczęła młodzież nie tylko z Korony i Litwy, ale także z Rygi i Dorpatu. Niektórzy, aby móc tu się kształcić, porzucali studia nawet w Akademii Krakowskiej. Śmiałą oryginalną zdobyczą szkoły było wprowadzenie nauki retoryki, obok łaciny, języka polskiego i niemieckiego, dbając również o piękno o piękno wypowiedzi i właściwy dobór słów.
Szkoła Lenartowska upadła w 1597 roku wraz ze śmiercią swojego opiekuna Mikołaja Kazimirowskiego, ciesząc się do końca wielką popularnością, tak wśród młodzieży różnowierczej, jak i katolickiej. W 1658 roku Arianie zostali wygnani zostali z Polski.



13. Narodziny i rozwój szkolnictwa jezuickiego w dobie kontrreformacji.


Szkolnictwo Jezuickie – Jezuici wykorzystali organizację gimnazjum Sturma (w Strasburgu (10 klas), stało się typową szkołą humanistyczną. Program gimnazjum oparty był na nauczaniu języków klasycznych i retoryki, nie obejmował jednak nauki języka ojczystego ani nie liczył się z praktyką. Wykształcenie rzeczowe czerpano tylko z lektury autorów starożytnych) do celów kontrreformacji i przyjęli ją jako podstawę organizacji swojego szkolnictwa (kolegiów). Regułę Zakonu Jezuitów opracował Ignacy Loyola, politykę zaś oświatową i organizację szkół uporządkował Klaudiusz Akwawiwa. Jezuici zwrócili szczególną uwagę na wychowanie dzieci klas wyższych, ażeby tą drogą zabezpieczyć sobie wpływ na politykę państw. System szkolnictwa jezuickiego obejmował następujące stopnie:
I-kolegium 5 klasowe o 6 letnim okresie nauki. Studia te składały się z 3 klas gramatykalnych, klasa 4 – poetyki-ćwiczono się w wymowie, klasa 5 – retoryki. Głównym celem kolegium była wymowa łacińska.
II-studia superiora (szkoły wyższe). Młodzież świecka kończyła swoją edukacje na najwyższej klasie retoryki, po czym udawała się na dwory. Na kursy wyższe: filozofii i teologii wstępowali przeważnie klerycy. Pełny kurs nauk wyższych trwał 7 lat (3 lata Filozofii i 4 lata Teologii) nazywano je zazwyczaj akademią. Były też krótsze kursy 5 letnie (2 lata Filozofia i 3 lata Teologia), a także 3 letnie (1 rok Filozofii i 2 lata Teologii), które często związane były organizacyjnie z kolegiami. Szkoły Jezuickie były urządzone w pięknych, dużych i zdrowych gmachach z przyległymi placami zabaw, muzeami i gabinetami pomocy naukowych.



14. Siedemnastowieczni krytycy edukacji humanistycznej.


Humanizm jako prąd w szkolnictwie, zaczął dominować w szkołach w XVII wieku. Zakłada on, że to dziedziny, które pozwalają rozwijać ludzki intelekt, są tymi, które naprawdę czynią ludzi "w pełni ludźmi". Praktyczną podstawą jest przekonanie o istnieniu różnych możliwych do rozwijania rodzajów intelektu, takich jak zdolności analityczne, matematyczne, lingwistyczne, itp. Wzmocnienie jednego z rodzajów, jak uważano, rozwija także niektóre inne jego rodzaje. Ważną postacią końca XIX wieku w humanizmie edukacyjnym był stanowy minister do spraw edukacji W.T. Harris, który wyróżnił "pięć okien duszy" (matematyka, geografia, historia, gramatyka, i literatura/sztuka). Humaniści edukacyjni wierzyli, że podejście "najlepsza edukacja dla najlepszych studentów" oznacza najlepszą edukację dla wszystkich. Chociaż humanizm jako prąd edukacyjny został w dużej mierze wyparty przez innowacje początków XX wieku, jednak niektóre jego aspekty ciągle są w użyciu w niektórych szkołach (szczególnie w nauce literatury).

Krytycy edukacji humanistycznej podważają pogląd dotyczący nauki uczniów w sytuacji braku presji ze strony nauczyciela.


Jacy? Nie mam zielonego pojęcia…


15. Projekt organizacji systemu szkolnego w wersji J. A. Komeńskiego.

Jan Amos Komeński rozwinął w swoim dążeniu nowy plan opieki i kształcenia umysłu. Jego zdaniem natura przekazała dwadzieścia cztery lata życia ludzkiego do nauki. Dzieląc ten okres na cztery, powstały sześcioletnie okresy, którym odpowiadały cztery, wspomniane wcześniej typy szkół.

  1. szkoła macierzysta - powinna powstać w każdym domu i rodzinie, powinna zapewniać przede wszystkim:

Główny jednak cel tego wychowania to przygotowanie dzieci do nauki szkolnej, dlatego należy dzieci wychowywać tak, ażeby nie wzbudzać w nich strachu przed szkołą. Dowodem na dojrzałość szkolną, ma być odpowiadanie na pytania, a nie opowiadanie.

  1. Szkoła elementarna - obowiązkowa dla wszystkich dzieci i w każdej miejscowości, nauka miała się tam odbywać w języku ojczystym, główny nacisk stawiano na naukę czytania, pisania i rachunków, następnie: geometria praktyczna, śpiew, religia, ekonomia, polityka, historia powszechna, fizyka, kosmografia, nauka zasad moralnych i etycznych, pominięte zostały natomiast nauki biologiczne.

  2. Szkoła średnia - łacińska, miała kształcić wszystkich chłopców, których ambicja sięgała "wyżej niż warsztaty rzemieślnicze", miała się znajdować w każdym mieście, nauka odbywała się w języku ojczystym, łacinie, grece i po hebrajsku, próbowano łączyć wiedzę filozoficzno - retoryczną z naukami przyrodniczymi, szkoła ta miała dawać wykształcenie o charakterze encyklopedycznym i stanowiła przygotowanie do sześcioletnich studiów wyższych. Przedmioty nauczania: gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka, nauki o przyrodzie jak: zoologia, botanika, geologia, anatomia, medycyna, rolnictwo. Później do szkoły wprowadził też Komeński etykę.

PROGRAM SZKOŁY ELEMENTARNEJ:

Szkoła ta miała mieć charakter ogólny i wszechstronny, zawierać pewną całość, która by wystarczyć mogła na całe życie, dla tego, kto już dalej kształcić się nie może lub nie ma do tego predyspozycji lub warunków.

Program obejmował:

  1. Język ojczysty - czytanie pisma i druku aż do biegłości, pisanie najpierw kształtne, potem szybko i poprawnie według gramatyki języka ojczystego, poznanie głównych wiadomości gramatycznych.

  2. Rachunki liczbowe - w pamięci i na liczydle.

  3. Początki geometrii - Aż do prawidłowego mierzenia długości, szerokości i odległości.

  4. Śpiew pospolitych melodii.

  5. Religia - poznanie głównych psalmów, pieśni, wyuczenie katechizmu na pamięć, historia biblijna i opowieści z nauki obyczajów.

  6. Wiadomości o stosunkach państwowych - pomocnych w życiu.

  7. Zarys historii powszechnej.

  8. Główne wiadomości o rzemiosłach - mające zapobiegać bezradności w życiu codziennym.

  9. Ogólne wiadomości z geografii, o budowie wszechświata, kuli ziemskiej, geografii politycznej Europy i ojczyzny.

Pominięte zostały natomiast nauki biologiczne, o których Komeński zapomniał. Mimo to, można stworzoną przez niego szkołę, nazwać szkołą nowoczesną, która ma dostosować naukę do potrzeb i natury ucznia.

Pierwszą szkołą, która od początku swego istnienia opierała się na wskazaniach dydaktycznych i wytycznych programowych Jana Amosa Kodeńskiego było Gimnazjum Opalińskich w Sierakowie. Gimnazjum otwarto ostatecznie w 1650 roku - w tamtym okresie jej charakterystyczną cechą było miedzy innymi to że była to szkoła całkowicie niezależna od pedagogiki jezuickiej oraz fakt że uczyli tam nauczyciele świeccy.

PROGRAM GIMNAZJUM W SIERAKOWIE:

Prowadzone według pewnych założeń i wytycznych:

  1. człowiek tylko dzięki nauce staje się prawdziwym człowiekiem.

  2. bez wykształcenia szkolnego nikt nie potrafi pielęgnować cnót.

  3. główna zasada - dziecku nie można niczego przyswoić przemocą.

  4. szkoła powinna być domem zabaw.

  5. należy ograniczyć naukę gramatyki do minimum.

  6. gimnazjum dzielić się miało na trzy klasy - a nauka miała trwać pięć lat ( ostatnia klasa trwa trzy lata).


16. Podstawowe zasady dydaktyczne Komeńskiego.


Jan Amos Komeński - "Wielka Dydaktyka" - zasady nauczania


Zasada 1: Natura uwzględnia odpowiedni czas

Jak się tą zasadę łamie w szkołach: nie obiera się odpowiedniego czasu na nauczanie

Jak powinno być: - nauka powinna rozpoczynać się od najmłodszych lat (ale też nie za wcześnie !)

- nauka powinna odbywać się w godzinach porannych

- program nauczania powinien być tak opracowany, aby nauczanie było dostosowane do wieku i rozwoju dziecka


Zasada 2: Nauka najpierw gromadzi materiał, zanim zacznie nadawać mu odpowiednie kształty.

- najpierw naucza się języków, a dopiero potem rzeczy

- naukę języka rozpoczyna się od gramatyki

- najpierw powinno się nauczać rozumienia rzeczy, a dopiero potem rozpocząć naukę języka

- przykłady powinny być wysuwane przed zasady

- najpierw nauczanie rzeczy, a dopiero potem treści


Zasada 3: Nauka obiera odpowiedni przedmiot do swojego działania

- brak dbałości o to, że jeżeli ktoś rozpocznie naukę, to żeby ją ukończył

- nauka często rozpoczyna się zbyt wcześnie

usuwanie przez nauczycieli wszelkich przeszkód do nauki

- jeśli ktoś rozpocznie naukę, to nie powinien jej przerywać, lecz zdobyć pełne wykształcenie


Zasada 4: Nauka idzie do przodu, orientując się w szczegółach

- jest zbyt wiele nauk

- uczniowie w ciągu dnia mają zbyt wiele przedmiotów

- w danym czasie powinien być nauczany jeden przedmiot aż do jego zakończenia


Zasada 5: Natura każde działanie rozpoczyna od strony wewnętrznej

- nauczyciele wymagają uczenia się treści na pamięć

- najpierw powinna być rozwijana zdolność rozumienia, a dopiero potem pamięć

- treści powinny być rozumiane przez uczniów, a nie kute na pamięć


Zasada 6: Natura tworząc zaczyna od zarysu ogólnego, kończąc na szczegółach.

- podawane najpierw są treści szczegółowe bez uprzedniego podania treści ogólnych

-najpierw powinny być podawane treści ogólne, a dopiero potem powinny być one rozwijane przez podanie treści szczegółowych

- nauka powinna być uporządkowane i stale kontynuowana


Zasada 7: Nauka nie posiada skoków, lecz stopniowo postępuje do przodu.

- brak określonych celów i środków nauczania

- brak porządku w nauczaniu

- program nauczania powinien być rozłożony odpowiednio w czasie aby niczego nie pominąć

- podział na klasy: każda następna klasa kontunuuje program z klasy poprzedniej


Zasada 8: Nauka rozpocząwszy coś nie przerywa tego, aż do końca.

- nauczyciele rozpoczynają jedną naukę nie kończąc jej rozpoczynają kolejną

- brak programu nauczania

- każda rozpoczęta nauka powinna być doprowadzona do końca

- opracowanie uporządkowanego i konkretnego programu nauczania


Zasada 9: Nauka odrzuca wszystko co sprzeczne i szkodliwe.

- dla każdej klasy powinna być opracowana odpowiednia książka

- książki powinny zawierać wiedzę oraz dobre obyczaje


17. Poglądy Locke’a na wychowanie fizyczne, moralne i intelektualne oraz jego teoria poznania.


Twierdził, że to wychowanie zapisuje człowieka. Uważał, że człowiek nie rodzi się ani dobry, ani zły. Człowiek rodzi się jako tzn "tabula rasa"- czysta, niezapisana karta. Dopiero doświadczenia zewnętrzne i wewnętrzne zapisują człowieka


Twórca empiryzmu - poznanie świata przez różnego rodzaje doświadczenia. I sensualizmu - poznanie świata przez zmysły.


Ideał wychowawczy John'a Locke'a - gentelman. Uważał, ze jest to człowiek dobrze urodzony, wykształcony oraz światowy (obyty):


1. Wychowanie fizyczne - hartowanie, profilaktyka, dobre odżywianie. Jako pierwszy w 17 wieku stworzył system wychowanie fizycznego. wychowanie fizyczne powinno rozpoczynać się już od najmłodszych lat, dzieci nie powinny być rozpieszczane, nie powinny być przegrzewane. Dużo czasu powinny spędzać na świeżym powietrzu, ponieważ dzieci zahartowane mniej chorują. Dużo ruchu i zabawa na świeżym powietrzu. Odpowiednie odżywianie, dbanie o zdrowie i siły witalne. W myśl zasady "w zdrowym ciele zdrowy duch". Uważał, że dzieci bogatych są rozpieszczane, a powinny być wychowywane w prostych warunkach. Spanie na twardym. Dla młodzieńców: jazda konna, taniec, szermierka oraz pływanie.


2. Wychowanie moralne (!) - opierało się na zasadzie wstydu, odpowiedzialności, honoru oraz wrażliwości na opinię innych ludzi. Przeciwny karom cielesnym, według Locke'a kary cielesne nie wychowują lecz budzą w dzieciach jedynie zawziętość i agresję. Wychowanie od najmłodszych lat : przeciwny przekupstwu dzieci, dzieci nie powinny kierować się w życiu swoimi zachciankami. Młodym ludziom należy wpajać zasadę honoru, wstydu, dbałości o własny wizerunek, szacunek dla siebie samego i innych ludzi. W podejmowaniu decyzji należy kierować się rozumem, podejmowanie racjonalnych decyzji. Stosowanie pochwał i nagan słownych.


3. Wychowanie umysłowe:




Teoria poznania :


Locke różnił się od racjonalistów w podglądzie na pochodzenie poznania, ale posługiwał się tym samym pojęciem poznania, które oni wytworzyli i stosował wobec poznania te same kryteria, co oni. Wymagał od prawdziwego poznania, aby ustalało prawdę konieczne. Nie od razu był empiryzm zbudowany: Locke, który stworzył pierwsze jego stadium, zdołał w jego duchu rozwiązać kwestię pochodzenia poznania, ale nie rozwiązał jeszcze kwestii jego przedmiotu i ważności. Stało się to dopiero w dalszym stadium rozwoju empiryzmu, gdy uświadomiono sobie iunctim między obu kwestiami i zorzumiano, że wiedza pochodzeniua empirycznego nie może mieć za przedmiot stosunków koniecznych. U Locke natomiast pogląd na przedmiot i ważność poznanie nie był jeszcze dopasowany do jego poglądu na pochodzenie poznania. Za najwyższy rodzaj poznania nie uważał poznania faktów jednostkowych, lecz poznanie przez intiucje i dowód prawd ogólnych. Ujemnie oceniał sądy epiryczne mimo, że był uznawany za ‘ojca empiryzmu’. Z wyjątkiem sądów egzystencjalnych, nie widział w sądach o faktach prawdziwego poznania. Wynikiem połowiczności empiryzmy Locke’a był jego pesymistycznny pogląd na poznanie. Posiadamy je tylko w zakresie idei prostych, w zakresie zaś idei złożonych jedynie w matematyce i etyce. Nie osiągamy go nie tylko w dziedzinie metafizyki, ale i fizyki, która wychodząc poza sferę idei prostych, przestaje mieć wyniki pewne.




18. Podstawowe hasła – idee pedagogiki Oświecenia.


- wiek oświecenia ukształtował sie pod znakiem racjonalizmu
- człowiek tej epoki odrzucał wiarę w życie pozagrobowe, wierzył w świat realny, potęgę nauki, pragnął wszystko pojąć rozumem
- racjonalizm oświecenia miał orientacje przyrodnicza wskutek wielkiego rozwoju nauk biologicznych i medycznych
- rozum stawał się miernikiem wszelkiej wiedzy ( a nie wiara, objawienie, uczucie, nawyk)
- wyznacznikiem epoki było hasło Woltera,, Przyroda - rozum – ludzkość”
- oświecona Europa dążyła do poszerzenia i pogłębienia wiedzy, rozwijał sie ruch popularyzujący naukę, powstawały akademie naukowe ( napisano 35 tomów Encyklopedii albo słownika rozumowanego nauk, sztuk, i rzemiosła )
- naukę uważano za jedyny czynnik postępu cywilizacyjnego, oświata czynnikiem walki z ciemnota i środkiem reform społecznych
- występowano przeciw fanatyzmowi religijnemu, głoszono idee wolności, rozumu i tolerancji
- walczono z negatywnym postrzeganiem człowieka
- pedagogika oświecenia akcentuje zrozumienie treści kształcenia, negatywnie odnosi sie do nauczania pamięciowego
- warunkami skuteczno nauczania czyni zainteresowania i samodzielność ucznia
- programy nauczania postuluje dostosować do osiągnięć naukowych i potrzeb

Charakterystycznymi rysami pedagogiki oświecenia są
- intelektualizm - kształcenie woli opiera na kształceniu rozumu
- realizm - podstawa wykształcenia są przedmioty matematyczno - przyrodnicze ( tzw. realia)
- utylitaryzm - cel wychowania upatruje w szczęśliwości ludzkiej ( użyteczność)


19. Założenia organizacyjne i programowe reformy szkolnictwa w dobie KEN.


Reformy przeprowadzone przez Komisja Edukacji Narodowej (KEN)

1. gruntownie zreformowano Akademię Krakowską i Wileńską
2. zsekularyzowano programy nauczania i grono pedagogiczne
3. jako obowiązujący język wykładów wprowadzono język polski
4. rozbudowano badania matematyczno-przyrodnicze
5. zwierzchnictwo nad szkołami średnimi i przygotowywanie dla nich kadry nauczycielskiej
6. podjęła próby stworzenia uniwersytetu w Warszawie

Pod kierownictwem KEN pozostawały 74 szkoły średnie, podzielone na 10 szkół wydziałowych i podlegające im szkoły podwydziałowe. Komisja opracowała dla nich nowe programy. KEN zainicjowała zakładanie szkół elementarnych, zwanych parafialnymi, udostępniając je dzieciom chłopskim. Zorganizowała seminaria nauczycielskie. Zajęła się opracowaniem nowoczesnych podręczników.






Reforma KEN dotycząca szkół parafialnych związana była przede wszystkim z rozwijającym się ruchem, fizjokratyzmem. Wśród działaczy KEN żarliwym zwolennikiem tej idei był bp wileński Ignacy Massalski, który w swym majątku na Wileńszczyźnie zakładał szkoły ludowe. Massalski był również autorem pierwszych przepisów prawnych dotyczących szkół parafialnych. W 1775r. wydał on dokument, pt.: „Przepis dla szkół parafialnych narodowych”. W dokumencie tym przedstawił krótko program kształcenia w tych szkołach oraz obowiązujące w nich metody dydaktyczne i wychowawcze. Chcąc podnieść poziom kształcenia w szkołach parafialnych Massalski proponował, aby każdy w pełni wykształcony nauczyciel rozpoczynał swoją pracę zawodową od stanowiska nauczyciela szkoły parafialnej. Massalski postulował również zniesienie stanowego charakteru tych szkół, pragnąc, aby uczyły się w nich dzieci ze wszystkich stanów. Pomysł ten nie zyskał jednak aprobaty szlachty, która nie posyłała do tych szkół swoich dzieci. Inną propozycją Massalskiego, mającą na celu ujednolicenie programu nauczania w tych szkołach była propozycja opracowania elementarza dla nich. Na powstanie tej książki trzeba było czekać wiele lat, lecz kiedy została wydana była jednym z najlepszych podręczników w ówczesnej Europie. „Elementarz dla szkół parafialnych narodowych” posługując się dzisiejszą terminologią był podręcznikiem zintegrowanym. Składał się on z 4 części. „Nauka czytania i pisania” autorstwa Onufrego Kopczyńskiego; autor zastosował w niej niezwykle nowoczesną jak na ówczesne czasy analityczno-syntetyczno-wyrazową metodą nauki czytania i pisania, ponieważ nie była ona znana szerokim rzeszom ówczesnych nauczycieli, Kopczyński pod każdą lekcją, którą nazywał wzorem zamieszczał szczegółowe wskazówki dla nauczyciela przedstawiające sposób prowadzenia kolejnych lekcji. Możemy więc powiedzieć, że „nauka czytania i pisania” była połączeniem podręcznika dla ucznia z przewodnikiem dla nauczyciela. Druga część elementarza to „Rachunki” autorstwa Andrzeja Gawrońskiego. Uczniowie poznawali w niej 4 podstawowe działania matematyczne, regułę trzech oraz zakres liczbowy do miliona. Wiele obliczeń miało charakter praktyczny i dotyczyło obliczeń pieniężnych, czasowych, miar, wag, stosunków przestrzennych. Trzecia część podręcznika to „Nauka obyczajowa” autorstwa Grzegorza Piramowicza. Celem tej nauki miało być jak mówił Piramowicz wychowanie dobrego obywatela funkcjonującego w ramach swojego stanu. Piramowicz w tej części o obowiązkach dzieci wobec swoich najbliższych, przyjaciół, znajomych mówi o konieczności umiłowania ojczystej ziemi, o obowiązkach wobec kraju. Piętnuje także wady społeczne, np. pijaństwo oraz wskazuje na godne naśladowania postawy. Czwarta, najkrótsza część to czterostronicowy katechizm ułożony w formie pytań i odpowiedzi. Wbrew nazwie nie był to zbiór modlitw, lecz ułożony został w formie pytań i odpowiedzi dotyczących Głównych prawd wiary, np. pytania: „Kim jest Bóg?” i odpowiedź „Bóg jest naszym Ojcem w niebie”. Niewielka objętość katechizmu spowodowana była faktem, że czasów KENu szkoły miały być świeckie i mieć świecki nadzór. Ponieważ jednak w praktyce do finansowania tych szkół przyczyniali się proboszczowie, katechizm stanowił swoiste podziękowanie im za to. Autor katechizmu nie jest znany. Kolejne przepisy dotyczące oświaty za czasów KENu, w tym także szkół parafialnych, ukazały się w 1783r. i były to „Ustawy KEN dla stanu akademickiego…” W rozdziale dotyczącym szkół parafialnych znaleźć można informacje, że szkoły parafialne utrzymują swój stanowy charakter oraz dwa różne poziomy nauczania: szerszy w miastach, i węższy na wsi. Grzegorz Piramowicz jest także autorem książki, pt.: „Powinności nauczyciela”. W książce tej zamieszcza on m.in. wzór doskonałego nauczyciela. Mówi o nim, że powinien on być „przewodnikiem ludu”, tzn., że ma on pomagać swoją osobą całej społeczności i nie ograniczać się do pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkole. Nauczyciel często, jako jedyna osoba wykształcona, powinien także, gdy jest to możliwe radzić dorosłym w sprawach uprawy, hodowli oraz pomagać rozstrzygać ewentualne spory z kościołem czy dworem. Na końcu książki Piramowicz zamieszcza rady dla mistrzyń uczących dziewczęta. Radzi on, by dziewczęta przygotowywały się do swych przyszłych ról społecznych: żony, matki, gospodyni i uczyły się szycia, haftowania, gotowania, poznawały sposoby zapobiegania chorobą.

Największą zasługą KEN w zakresie szkół parafialnych było wprowadzenie do nich języka ojczystego, jako wykładowego oraz dopuszczenie do szkół parafialnych dziewcząt.

Szkoły średnie

Szkoły wydziałowe i podwydziałowe różniły się od siebie organizacyjne, programowo natomiast były takie same. Szkoły wydziałowe składały się z 6 klas o 7-letnim cyklu kształcenia, ponieważ klasa 6 była 2-letnia. Szkoły podwydziałowe miały trzy 2-letnie klasy, stąd 6 lat nauki. Na czele szkoły wydziałowej stał rektor. Było tam 6 nauczycieli, kantor (nauczyciel śpiewu) oraz dwu nauczycieli języków obcych, tzw. metrów. W szkołach podwydziałowych na czele stał prorektor, było 3 nauczycieli, kanton oraz jeden metr. Za czasów KEN szkoły średnie, podobnie jak wcześniej adresowane były do męskiej młodzieży szlacheckiej. Komisji nie udało się przejąć kontroli nad szkołami średnimi dla dziewcząt szlacheckich, gdyż pensje, do których one uczęszczały były prywatne. Szkolnictwo średnie dziewcząt pozostawało więc poza zasięgiem działania KENu. Za czasów KEN w szkołach średnich zmianie uległ przede wszystkim program kształcenia. Wprowadzono zaniedbane dotąd nauki realne, czyli matematyczno-przyrodnicze, np.: zoologię, botanikę. Zmienił się również cel kształcenia, gdyż ideałem wychowania stało się wykształcenie dobrego obywatela. Celowi temu miało służyć m.in. nauczanie języka ojczystego oraz wprowadzenie do programu historii Polski. Chłopcy obowiązki obywatelskie poznawali w ramach nowego przedmiotu Nauki moralnej. Dotychczasowo nauczane u Jezuitów nauki klasyczne (łacina, greka) zostały zastąpione nowożytnymi zwłaszcza niemieckim z/w na sąsiedztwo oraz francuskim, który był językiem salonów. Zmianie uległy metody nauczania, tzn., że dotychczasowe nauczanie pamięciowe zastąpione zostało samodzielnym dochodzeniem do wiedzy. W tym celu w szkołach średnich stworzono gabinety przedmiotowe oraz wprowadzono szereg środków dydaktycznych, np. map i globusów. Po raz pierwszy do nauczania wprowadzono czasopisma, np. Monitor. Pojawienie się w planach nauczania nowych przedmiotów wywołało konieczność opracowania do nich nowych podręczników. W tym celu KEN powołała do życia Towarzystwo Do Ksiąg Elementarnych, którego głównym zadaniem było wydawanie nowych podręczników. W tym celu Towarzystwo zwróciło się z prośbą do autorów polskich oraz zagranicznych o przedstawianie projektów nowych podręczników. Ukazały się wówczas m.in. „Gramatyka języka polskiego” O. Kopczyńskiego, „Historia Polski” Kajetana Skrzetuskiego, czy „Nauka moralna” Antoniego Popławskiego.

Szkoły główne

Zreformowane za czasów KENu uniwersytety przyjęły po reformie nazwę szkół głównych. W Krakowie powstała Szkoła Główna Koronna, w Wilnie zaś Szkoła Główna Wielkiego Księstwa Litewskiego. W szkole w Krakowie podlegały szkoły wydziałowe z terenu Korony, natomiast szkole w Wilnie – szkoły wydziałowe z terenu Litwy. Jako pierwsza reformie poddana została szkoła główna w Krakowie. Reformy tej dokonał Hugo Kołłątaj. Wysyłał on młodych, zdolnych naukowców za granicę, aby tam zdobyli stosowne wykształcenie, a następnie po powrocie do kraju dzielili się swoją wiedzą z młodzieżą w Krakowie. Aby na zreformowanym uniwersytecie mogły być prowadzone prace badawcze Kołłątaj zorganizował tam laboratoria, otworzył ogród botaniczny, prosektorium. Przy szkole głównej powstało najpierw 5-letnie, a potem 4-letnie seminarium dla nauczycieli szkół średnich. Na wzór krakowski reformy w Wilnie dokonał Marcin Poczobut-Odlanicki. W przeciwieństwie do Kołłątaja, reorganizując szkołę oparł się on na nauczyciela w cudzoziemcach. Fakt ten był początkowo dużym problemem, gdyż nie znali oni języka polskiego, co utrudniało nauczanie. Podobnie jak w Krakowie zmodernizowana została baza dydaktyczna i również tutaj powstały laboratoria, ogród botaniczny, prosektorium. Mimo tych zmian szkoła ta przez wiele lat miała w dalszym ciągu drugoplanowe znaczenie w nauce polskiej.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron