FARMACEUTYCZNY PODZIAŁ DAWEK:

dawka minimalna, progowa, subterapeutyczna

• najmniejsza ilość substancji leczniczej (leku), która wywołuje pewne działanie na organizm

dawka lecznicza, terapeutyczna ( zalecana najczęściej w ulotkach)

• dawka najczęściej stosowana

• ilość subst. leczniczej, która wywołuje określone działanie na organizm, np. : hamowanie lub pobudzanie czynności narządów w granicach fizjologicznych

dawka maksymalna, „dawka uderzeniowa” – potocznie

• jeśli wymaga stan/sytuacja pacjenta wtedy możemy zastosować,

• najwyższa ilość subst. leczniczej (leku) bezpiecznie stosowana w lecznictwie (nadal bezpieczna)

dawka toksyczna

• ilość subst. leczniczej, która wywołuje działanie szkodliwe / toksyczne w organizmie ( niesie ryzyko, może uszkodzić różne narządy, niesie za sobą konsekwencje – powikłania, przywraca do zdrowia)

dawka śmiertelna (dosis letalis)

• ilość subst. leczniczej, która wywołuje zejście śmiertelne (zgon),

• cele samobójcze, pomyłki

LEK GENERYCZNY ( LEK ODTWÓRCZY, „GENERYK” , ODPOWIEDNIK )

• lek będący zamiennikiem leku oryginalnego, zawierający tą samą substancję leczniczą oraz udowodnione: zawartość tej samej substancji i w tej samej dawce

• może różnić się substancjami pomocniczymi (pod warunkiem, że nie wpływa to na skuteczność leku) oraz technologicznym procesem otrzymywania

• musi mieć tę sama postać farmaceutyczna co lek oryginalny (jeśli lek oryginalny jest tabletką to odpowiednik też musi być tabletką)

• powinien mieć tę samą (podobną) biodostępność → w jakim % lek wchłania się do krwi ( w tym samym czasie musi się wchłaniać i tak samo dobrze; leki te uważa się za biorównoważne)

• musi mieć takie same działanie farmakologiczne ( te same wskazania terapeutyczne)

• przed wprowadzeniem leku generycznego na rynek poddaje się go badaniom :

-dostępności farmaceutycznej ( szybkości z jaką substancja lecznicza uwalnia się z postaci leku)

-dostępności biologicznej (szybkości i ilości z jaką substancja lecznicza dotrze do krwioobiegu)

• wprowadzenie leków generycznych do obrotu pozwala na znaczne ograniczenie kosztów farmakoterapii zarówno w skali państwa jak i indywidualnego pacjenta

• producenci leków odtwórczych mogą produkować leki generyczne po upływie okresu ochrony patentowej na dany lek, który trwa 20 lat z możliwością przedłużenia do 25 lat

POJĘCIA STOSOWANE W FARMAKOLOGII

Działanie etioterapeutyczne (działanie przyczynowe leku )

• leki, które zwalczają przyczyny choroby (np. antybiotyki; bakterie są zbite i wracamy do zdrowia)

Działanie symptomatyczne (działanie objawowe leku)

• leki działające na symptomy, objawy choroby (większość leków leczy objawy, np. sterydy, przeciwbólowe)

Współczynnik terapeutyczny (współczynnik, wskaźnik terapeutyczny)

• stosunek dawki wywołującej objawy toksyczne do dawki leczniczej

• każdy lek posiada współczynnik terapeutyczny

• wąski indeks terapeutyczny (wskaźnik terapeutyczny) ( jak coś ma szeroki indeks terapeutyczny to duża rozpiętość miedzi – leki bezpieczne )→ np. ATROPINA, TEOFILINA; jest to bardzo mała rozpiętość, różnica pomiędzy dawką leczniczą a dawką toksyczną

Agonista

• lek który ma powinowactwo (pasuje) do receptora i wywołuje określoną aktywność wewnętrzną ( pubudza, bądź hamuje receptor, np. MORFINA – łączy się z receptorem (opioidowym) – aktywność wewnętrzna → efekt działanie przeciwbólowe)

+ substancja lecznicza musi pasować do receptora (klucz i zamek), przyłączy się do receptora i go pobudzi, z receptora sygnał do komórki ( dochodzi w niej do przemian) i lek zaczyna działać – efekt farmakologiczny

+ receptory – na komórce, na błonie komórkowej

+ MORFINA – obniża funkcje ośrodka oddechowego, przedawkowanie grozi zaśnięciem i uduszeniem)

Antagonista

• lek, który ma powinowactwo do receptora, ale nie wykazuje aktywności wewnętrznej → nie dochodzi do przemian biochemicznych (łączy się z receptorem; blokuje receptor)

• np. antidotum, odtrutki – NALOKSON ( NALOXON – odtrutka do opioidów i narkotyków ) → większe powinowactwo do receptora opioidowego, wyprze on MORFINĘ ( i wszelkie opioidy ) → morfina może krążyć w organizmie, zostanie wydalona, a NALOKSON będzie przyłączony do receptora i będzie działać

• np. profilaktyka uzależnień – alkohol , narkotyki

1. antagonizm kompetycyjny – dwie substancje (np. leki) konkurują o ten sam punkt uchwytu (receptor) (np. MORFINA I NALOKSON – receptor opioidowy) o związaniu z receptorem decyduje większe strukturalne powinowactwo jednego z leków (substancji) do receptora (gdy powinowactwo obu leków jest zbliżone, decyduje wtedy większe stężenie) → jeden pobudza, drugi blokuje

2. antagonizm niekompetycyjny – występuje w przypadku gdy połączenie antagonisty z receptorem zmienia konformacje miejsca wiązania receptora (efekt allosteryczny) co pociąga za sobą zmniejszone powinowactwo agonisty do receptora → zmienia się struktura przestrzenna receptora, np. za luźny, za ciasny ; antagonista łączy się z receptorem i czasowo zmienia jego strukturę, że agonista mimo, że się przyłączy nie będzie działać

3. antagonizm funkcjonalny – wynika z oddziaływania dwóch leków (agonisty i antagonisty) na odrębne receptory, ale reguluje czynność tego samego narządu, (np. podanie leku rozkurczającego naczynia krwionośne – PAPAWERYNA i powodujących kurczenie naczyń krwionośnych – ADRENALINA → oddziałują na tą samą strukturę, ale za pomocą innych receptorów → dwa różne leki i dwa różne receptory ale działają na ten sam narząd

4. antagonizm chemiczny – wynika z zachodzenia reakcji chemicznej między dwoma lekami (agonisty i antagonisty) czego wynikiem jest powstanie związku o małej aktywności lub nieczynnego biologicznie (nie działającego) → TETRACYKLINA i posiłki bogate w jony Mg, Ca, itd. – powstają kompleksy, które nie są aktywne farmakologicznie; TETRACYKLINA – bardzo aktywna chemicznie, w nabiale jest wapń, łączy się tetracyklina i Ca, wchodzą ze sobą w reakcje, wchłonie się, nie trafi do krwi, zostanie ten lek wydalony

FARMAKOKINETYKA

CZAS POŁOWICZNEGO ZANIKU t_0,5 = t_1/2 = 0,693/ K 5 x t_0,5

FARMAKODYNAMIKA

DZIAŁANIE UBOCZNE

• przewidywane lecz niepożądane działanie farmakologiczne występujące w zakresie dawek leczniczych,

• np. po lekach przeciwzapalnych – bóle/ krwawienie żołądka

po cytostatykach – wymioty, wypadanie włosów

po lekach opioidowych → narkotyki →MORFINA – zaparcia

• może być wykorzystane jako działanie lecznicze, np. przeciwnowotworowe żeby zatrzymać biegunkę podaje się morfinę , na kaszel morfina (pochodne), np. ACODIN, THIOCODIN

DZIAŁANIE EMBRIOTOKSYCZNE

• na zdrowy organizm nie działają źle

• działanie leków prowadzi do obumarcia zarodka – groźne dla zarodka

• występuje w pierwszych tygodniach ciąży (pierwszy miesiąc)

• np. CYTOSTATYKI, CHININA (obecnie niestosowana)

DZIAŁANIE TERATOGENNE

• między 1 a 4 miesiącem ciąży (płód) działanie powodujące uszkodzenie płodu (deformację, tzw. potworowatość) lub uszkodzenie jego narządów (wady wrodzone) → rodzą się ale umierają

• np. TALIDOMID, WITAMINA A (pochodne – retinole), LEKI IMMUNOSUPRESYJNE → obniżają odporność organizmu – stosowane w przeszczepach, w chorobach autoimmunologicznych), HORMONY STERYDOWE, ANTYBIOTYKI – TETRACYKLINA

DZIAŁANIE KARCYNOGENNE

• wywołujące nowotwór

• jest efektem trudnym do wykazania

• ekspozycja po latach

• wywołują je leki, które potencjalnie powodują choroby nowotworowe – mówi się o lekach prawdopodobnie karcinogennych – przyjmowane przez cały okres, gdy mamy przeszczepiony narząd

• np. INIONAZYD – niestosowany, dawny, stary; SULFONAMIDY, HORMONY STEROIDOWE (TESTOSTERON), RETINOIDY – toksyczne, uszkadzają płód

TOLERANCJA

• organizm się przyzwyczaja (zaspokojenie namnażających się receptorów – palenie, picie)

• polega na zmniejszeniu efektu terapeutycznego po kolejnych dawkach leku i zmusza to do zwiększenia stosowanych dawek

• przyczyną tolerancji może być :

• wzrost aktywności (indukcja) enzymów mikrosomalnych wątroby odpowiedzialnych za metabolizm leku

• INDUKCJA = INHIBICJA POBUDZENIE = HAMOWANIE

• zmniejszenie gęstości liczby receptorów

TACHYFILAKSJA

• rodzaj tolerancji na lek

• jest zjawiskiem podobnym do tolerancji, lecz rozwijającym się szybciej i charakterystyczne jest dla leków o działaniu pośrednim → pobudzają receptory za pośrednictwem tu neuroprzekaźników (jakiś innych pośredników)

• przykładem tachyfilaksji jest zmniejszenie reakcji na kolejne, częste dawki EFEDRYNY – leku o działaniu pośrednim – działa przez zwiększone uwalnianie NORADRENALINY (NA) z zakończeń nerwowych

• wyczerpanie zasobów NA endogennej w pęcherzykach presynaptycznych prowadzi do zmniejszenia działania EFEDRYNY

• EFEDRYNA działa pośrednio na układ współczulny → nie sama wyzwala to działanie, lecz działa za pośrednictwem NA

• Wpływa na uwalnianie NA z pęcherzyków synaptycznych i dopiero NA oddziałuje na organizm w sposób bezpośredni

• EFEDRYNA obkurcza naczynia krwionośne; przeciwkaszlowo, doping – nie wolno jej stosować w sporcie !!!

• substancje endogenne – to co produkuje nasz organizm

UCZULENIE NA LEKI

• jest procesem prowadzącym do wystąpienia reakcji antygen – przeciwciało, w którym to lek stanowi antygen

• podanie leku drogą doustną → mniej groźne → wywołuje zwykle reakcje skórne w postaci wysypek (osutek polekowy), fotodermatozy (reakcje skórne na światło słoneczne → DZIURAWIEC, KETONAL W ŻELU)

• podanie leku w iniekcjach → bardziej groźne → może prowadzić do groźniejszych dla życia reakcji w postaci np.

• wstrząsu anafilaktycznego, obrzęku Quinckego – po PENICYLINACH, po lekach miejscowo znieczulających

• aplazję szpiku kostnego – po podaniu CHLORAMFENIKOLU – DETREOMYCYNA → antybiotyk → (bezpieczne do stosowania zewnętrznego – 1 i 2 % maść), wewnętrznie powoduje zanik szpiku kostnego, zespół Grey’a - u małych dzieci zespół szarych powłok

• Zespół Stevensa – Johnsona, zespół Leylla – ogromne uczulenie na le, skóra odchodzi płatami od ciała

IDIOSYNKRAZJA

• to osobnicza uwarunkowana genetycznie (np. brak jakiegoś enzymu) nadwrażliwość na lek (to też uczulenie na lek)

• np. hemoliza → rozpad → krwinek po lekach przeciwzimnicznych (p-malarycznych) u osób z genetycznym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej

POLIPRAGMAZJA

• wielolekowość, czyli stosowanie wielu leków jednocześnie > 5

INTERAKCJE MIĘDZY LEKAMI

• określanie przez zmianę działania jednego leku przez wcześniejsze lub jednoczesne podanie innego leku, interakcje występują również z pożywieniem, napojami i używkami (mogą wchodzić z nimi w interakcję)

• pozytywne lub negatywne

• odziaływanie najczęściej leków między sobą, wzajemne oddziaływanie leków na siebie, mogą zwiększać swoją siłę działania lub ją znosić

• interakcje zachodzą na poziomie:

• farmaceutycznym

• farmakokinetycznym

• farmakodynamicznym

• wyróżniamy :

• INTERAKCJE FARMACEUTYCZNE (CHEMICZNE)

błędy podczas przygotowywania i przechowywania

np. WODA WAPIENNA + NEOMYCYNA – przez zasadowe pH wody wapiennej, neomycyna ulega rozkładowi, za pH=13 odpowiada Ca(OH)₂

• INTERAKCJE FARMAKOKINETYCZNE

rzadkie, bardzo skomplikowane, bardzo często trudne do przewidzenia

dotyczą zmian w procesach: absorpcji, dystrybucji (np. wypieracze leków z białek osocza) oraz eliminacji leków, np. TETRACYKLINY + Ca ²⁺ → powstają kompleksy nierozpuszczalne, które gorzej się wchłaniają

• INTERAKCJE FARMAKODYNAMICZNE

zachodzą gdy podane jednocześnie leki mają przeciwne (antagonistyczne) lub takie samo (synergistyczne) działanie → NEGATYWNE ( antagonizm) gdy lekarz podaje leki, które się wykluczają

np. połączenie dwóch typów antybiotyku czy paracetamolu z kofeiną

SYNERGIZM – (pozytywne – efekt jest dużo bardziej korzystny) to wspólne i jednokierunkowe działanie leków, którego efektem może być suma działań (synergizm addycyjny) lub leki potencjonują swoje działanie (synergizm hiperaddycyjny) (efekt działania leków jest znacznie większy niż suma ich efektów)

• Najpopularniejszym efektem hiperaddycyjnym → lek – lek gdy leki są podane razem to się potencjonują (mnożenie), większy niż suma ich efektów → jest łączenie leków przeciwbólowych:

• Paracetamol + ibuprofen

• Tramadol + paracetamol → poltram combo

• Paracetamol + kodeina + kofeina → solpadeina