SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA RP
System źródeł prawa ma charakter dychotomiczny co oznacza, ze konstytucja przewiduje dwa rodzaje źródeł prawa: prawo powszechnie obowiązujące i wewnętrznie obowiązujące. System ten opiera się na zasadzie hierarchicznej budowy tzn. akt prawny niższego rzędu nie może być sprzeczny z aktem prawnym wyższego rzędu.
Artykuł 87.1 Konstytucji stanowi, że źródłami prawa powszechnie obowiązującego w RP są:
Konstytucja RP
Ustawy
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Rozporządzenia
Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zalicza też akty prawa miejscowego z tym, że obowiązują one tylko na terenie działania organu, który wydał akt. Akty te wydają organy jednostek samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej np. wojewoda.
Konstytucja jest ustawą zasadniczą państwa, to znaczy, że jej przepisy stanowią podstawę dla całego systemu prawnego. Zajmuje nadrzędne miejsce w hierarchii źródeł prawa, ma najwyższą moc prawną. Jest aktem prawnym normatywnym, ma charakter powszechnie obowiązujący z tym, że posiada cechy odróżniające ją od ustawy zwykłej:
sama nazwa ma charakter zindywidualizowany
systematyka
tryb uchwalania i zmiany
treść (określa charakter państwa, strukturę aparatu państwowego, wzajemne relacje pomiędzy organami, prawa, wolności i obowiązki obywatelskie, tryb zmiany jej postanowień).
Konstytucja Polska jest konstytucją pisaną, sztywną, zamkniętą i jednolitą.
Ustawa to podstawowa forma prawotwórcza RP, posiada następujące cechy:
zawiera normy o charakterze ogólnym i abstrakcyjnym
ma w zasadzie nieograniczony zakres przedmiotowy
zajmuje najwyższe miejsce po konstytucji w hierarchii źródeł prawa
pochodzi od organów o charakterze przedstawicielskim i uchwalana jest w szczególnym trybie, zwanym procedurą ustawodawczą
ma charakter jednorodny
Zasada prymatu ustawy oznacza, że jej przepis nie może zostać zmieniony, uchylony ani zawieszony przepisem niższego rzędu, natomiast sama ustawa może zmieniać, uchylać i zawieszać akty prawne niższego rzędu.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe po ogłoszeniu w dzienniku ustaw stanowią część krajowego porządku prawnego i dzielą się na:
umowy, które wymagają uprzedniej zgody sejmu wyrażonej w ustawie (jeżeli dotyczą pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych, znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, przystąpienia RP do organizacji międzynarodowej, praw, wolności, obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji, spraw uregulowanych w ustawie, albo dla których konstytucja wymaga ustawowej regulacji).
Umowy, które nie wymagają takiej zgody
W przypadku kolizji pomiędzy ratyfikowaną umową międzynarodową a ustawą pierwszeństwo ma ustawa.
W przypadku kolizji pomiędzy ratyfikowaną umową międzynarodową, która wymagała uprzedniej zgody sejmu (tzw. tryb kwalifikowany) pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa.
Są to akty wykonawcze do ustaw
Mogą je wydawać: prezydent, rada ministrów, prezes rady ministrów, ministrowie resortowi, przewodniczący komitetów powołanych w skład rady ministrów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Są wydawane tylko i wyłącznie na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie, które wskazuje podmiot zobowiązany do wydania rozporządzenia, zakres spraw do wyregulowania, oraz wytyczne co do treści, które mogą mieć charakter negatywny (wówczas wskazują na rozstrzygnięcia, których podmiot nie powinien zawierać w rozporządzeniu) albo pozytywny (wówczas wskazuje kryteria, którymi podmiot powinien się kierować).
Materia zawarta w rozporządzeniu powinna być jednorodna z materią zawartą w ustawie, którą rozporządzenie konkretyzuje.
Organ zobowiązany do wydania rozporządzenia nie może przekazać swojej kompetencji innemu organowi (tzw. zakaz subdelegacji).
Wyróżniamy trzy rodzaje:
Wydawane na podstawie ustaw materialnych (delegacja ustawowa) – są to tzw. przepisy wykonawcze (np. na podstawie ustawy o podatkach lokalnych),
Wydawane na podstawie generalnego upoważnienia zawartego w ustawach ustrojowych (o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym, o samorządzie województwa), które dotyczą: ustroju jednostki, organizacji urzędów, zarządu mieniem, zasad i sposobów korzystania z obiektów i urządzeń użyteczności publiczne – są to tzw. przepisy strukturalno – organizacyjne (wewnętrzne),
Wydawane na podstawie generalnego upoważnienia zawartego w ustawach ustrojowych (o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym), przepisy porządkowe w celu ochrony życia lub zdrowia obywateli albo zapewnienia spokoju, bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zaliczamy też rozporządzenia z mocą ustawy, które prezydent RP wydaje, jeżeli w czasie stanu wojennego sejm i senat nie mogą zebrać się na posiedzenie i jeżeli z wnioskiem takim wystąpi rada ministrów (art. 234 konstytucji).
Oprócz źródeł prawa powszechnie obowiązującego konstytucja przewiduje również tzw. prawo wewnętrznie obowiązujące (mówi o uchwałach rady ministrów i zarządzeniach ministrów), które obowiązuje tylko jednostki organizacyjnie (podmiotowo i przedmiotowo) podległe organowi, który wydał akt. Zgodnie z orzeczeniem trybunału konstytucyjnego z 1998r. system źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego ma charakter otwarty, co oznacza, że przepis ustawowy może upoważnić także inny organ do ich wydawania (może mieć też inną nazwę, byle spełniał cechy aktu prawa wewnętrznego.
Prawo wewnętrznie obowiązujące MUSI być zgodne z prawem powszechnie obowiązującym.
Prawem obowiązującym jest również prawo wspólnotowe:
Rozporządzenia UE – obowiązują od momentu ich ogłoszenia w Europejskim Dzienniku Urzędowym, nie mogą być kopiowane do ustaw krajowych, nie mogą być też ogłaszane w Dzienniku Ustaw. Państwo nie może podejmować działań zmierzających do ograniczania albo unicestwienia ich stosowania.
Dyrektywy to źródła prawa wspólnotowego, które służą jego harmonizacji, wymagają one implementacji (wdrożenia) do prawa krajowego – czyli wydania albo zmiany przepisów prawnych. Do czasu implementacji dyrektywa nie działa w płaszczyźnie horyzontalnej, natomiast w przypadku upływu terminu implementacji albo w przypadku nieprawidłowej implementacji dyrektywa ma zastosowanie, ale tylko w płaszczyźnie wertykalnej (państwo - obywatel). Wdrażając dyrektywę istotne jest, ażeby osiągnąć jej cel.
Decyzje, opinie i zalecenia
Ustawodawstwo delegowane to akty prawne normatywne wydawane przez organ inny niż parlament w państwie (rząd, głowę państwa):
Wydawane wprost w oparciu o normę konstytucyjną,
Ustawa zasadnicza wymaga uzyskania upoważnienia ze strony parlamentu
Ustawodawstwo delegowane przewidywały:
Nowela sierpniowa z 1926r,
Konstytucja kwietniowa z 1935r,
Mała konstytucja z 1947r,
Konstytucja PRL z 1952r,
Mała konstytucja z 1992r.