111) Powstanie warszawskie
Powstanie
warszawskie, walka zbrojna przeciw okupantowi
niemieckiemu podjęta w Warszawie przez oddziały AK w ramach planu
Burza. 21 VII 1944 w obliczu zbliżania się do Warszawy armii
radzieckiej dowódca AK generał T. Komorowski (Bór) podjął
decyzję o powstaniu zaakceptowaną w kilka dni później przez
delegata Rządu RP na Kraj J.S. Jankowskiego (Sobola).
Powstanie
warszawskie (1944)
Rozpoczęcie powstania
Datę
rozpoczęcia walk ustalono na 1 VIII 1944 na godzinę 17.00. W
pierwszych walkach powstania wzięło udział ok. 23 tys. żołnierzy.
AK dysponowała w Warszawie ok. 50 tys. ludzi, z czego jedynie ok.
10% było uzbrojonych, niemal wyłącznie w broń krótką. Do
żołnierzy AK dołączyły jednostki Narodowych Sił Zbrojnych (800
żołnierzy) i AL (500 żołnierzy), czynny udział w powstaniu
wzięła ludność cywilna miasta.
Niemcy dysponowali w
Warszawie garnizonem liczącym ok. 20 tys. żołnierzy i policjantów,
który mógł być wspierany przez jednostki udające się na front
niemiecko-radziecki. Od 4 sierpnia do niemieckiego garnizonu
napływały posiłki, z których sformowano korpus liczący ok. 25
tys. żołnierzy, dowodzony przez generała E. von dem Bacha. W sumie
w tłumieniu powstania warszawskiego wzięło udział ok. 50 tys.
żołnierzy niemieckich.
Dowódcą powstania mianowano
pułkownika (od 14 września generała brygady) A. Chruściela
(Montera). Do 3 sierpnia w rękach polskich znalazła się
większa część Śródmieścia z Powiślem, Stare Miasto, Żoliborz,
Mokotów i 3 enklawy na Ochocie. Nie zdołano jednak opanować
Cytadeli, Dworca Gdańskiego i lotniska na Okęciu.
Walki na
Pradze i na Woli
Już 2 sierpnia załamało się powstanie na
Pradze, silnie obsadzonej przez przyfrontowe jednostki niemieckie.
Niemcy zachowali kontrolę nad wszystkimi liniami kolejowymi i
mostami na Wiśle. 5 sierpnia inicjatywa przeszła w ręce
niemieckie. Rozpoczęte w tym dniu uderzenie na Wolę i Ochotę miało
na celu przebicie arterii komunikacyjnych na linii wschód-zachód i
połączenie się z walczącymi w okrążeniu w rejonie ratusza i
Ogrodu Saskiego oddziałami generała R. Stahela.
Zgodnie
ze specjalnym rozkazem A. Hitlera, Niemcy w kontrolowanych przez
siebie dzielnicach stosowali bezwzględny terror. Po przeniesieniu
Komendy Głównej AK na Stare Miasto oddziały walczące na Woli
wycofały się kanałami do Śródmieścia. 6 sierpnia Niemcy odcięli
Stare Miasto od Śródmieścia, docierając do Ogrodu Saskiego. 11
sierpnia wycofały się ostatnie oddziały powstańcze walczące na
Ochocie.
Walki na Starym Mieście
12 sierpnia Niemcy
rozpoczęli natarcie na Stare Miasto bronione przez 9 tys. żołnierzy.
W walkach o Starówkę hitlerowcy użyli najcięższego sprzętu
wojennego: wielkokalibrowej artylerii i lotnictwa. Generalny szturm
Niemców na Stare Miasto rozpoczął się 19 sierpnia, jego celem
było otwarcie komunikacji przez most Kierbedzia.
Pomimo
kilkakrotnie podejmowanych prób nie udało się powstańcom rozbić
pierścienia niemieckiego otaczającego Stare Miasto. Niepowodzenie
tych akcji wymusiło decyzję o ewakuacji kanałami, 2 września
ostatnie oddziały opuściły Stare Miasto. Powstańcy walczący w
Śródmieściu po zaciętych walkach zdobyli ważne niemieckie punkty
oporu, m.in.: Pałac Staszica (11 sierpnia), gmach Polskiej Akcyjnej
Spółki Telefonicznej (20 sierpnia), Komendę Policji na Krakowskim
Przedmieściu (23 sierpnia).
5 września Niemcy rozpoczęli
powstrzymany przez powstańców atak wzdłuż Alei Jerozolimskich,
pomiędzy Nowym Światem a Marszałkowską. 6 września padło
Powiśle. Brak perspektyw na pomyślny rozwój dalszych wydarzeń i
poniesione w toku dotychczasowych walk straty skłoniły Komendę
Główną AK do podjęcia w dniach 9-10 września rozmów
kapitulacyjnych z Niemcami.
Postawa Armii Czerwonej
10
IX 1944 ruszyła radziecka ofensywa w kierunku Warszawy. W nowej
sytuacji Polacy zerwali prowadzone wcześniej rozmowy w sprawie
kapitulacji. Ofensywa Armii Czerwonej zatrzymała się jednak po
drugiej stronie Wisły, a rząd radziecki odmówił zgody na
lądowanie na lotniskach pozostających pod kontrolą Armii Czerwonej
samolotów alianckich mających dostarczać zaopatrzenie walczącym
powstańcom.
11 września Niemcy przerwali połączenie
Czerniakowa ze Śródmieściem. W dniach 16-21 września
przeprowadzono w rejonie Czerniakowa, Powiśla i Żoliborza desant
żołnierzy 2 i 3 dywizji piechoty Pierwszej Armii Wojska Polskiego z
zajętej 14 września przez wojska radzieckie Pragi. W sumie przez
Wisłę przeprawiono 5 batalionów, które utworzyły przyczółki na
Czerniakowie i Żoliborzu, nie zdołały ich jednak utrzymać.
Ze
względu na brak odpowiedniego wsparcia artyleryjskiego operacja (w
której poległo blisko 3 tys. żołnierzy) zakończyła się
niepowodzeniem. 23 września skapitulował Czerniaków, jedyny zajęty
przez AK rejon przylegający do Wisły. Po zaciętych walkach w
dniach 24-26 września padł Mokotów, 30 września Żoliborz.
Upadek
powstania
Tego samego dnia w Ożarowie rozpoczęły się
rokowania kapitulacyjne. 2 października w kwaterze generała E.
von dem Bacha podpisano akt kapitulacji. W dniach 3-5 października
oddziały powstańcze złożyły broń i poddały się
Niemcom.
Straty powstańcze ocenia się na 18 tys.
zabitych i zaginionych, 25 tys. rannych. Do niewoli dostało się ok.
15 tys. żołnierzy i oficerów, w tym mianowany naczelnym wodzem
generał T. Komorowski (Bór). Straty ludności cywilnej wyniosły
ponad 180 tys. zabitych (głównie pomordowanych). Niemcy stracili w
walkach 10 tys. zabitych, 6 tys. zaginionych, 9 tys. rannych oraz ok.
300 pojazdów opancerzonych.
Ok. 25% budynków na terenach
objętych walkami uległo zniszczeniu, a dalsze Niemcy systematycznie
burzyli po upadku powstania warszawskiego. Po kapitulacji powstania
żołnierzy umieszczono w obozach jenieckich, ludność cywilną w
obozie przejściowym w Pruszkowie, skąd rozsyłano ją po terenie
Generalnego Gubernatorstwa lub kierowano do obozów pracy w
Niemczech.
Dowódcy powstania warszawskiego
Komenda Główna Armii Krajowej i Okręg Warszawa AK według stanu na dzień 31 lipca 1944
gen. Tadeusz Komorowski „Bór”, komendant główny AK;
gen. Tadeusz Pełczyński „Grzegorz” zastępca komendanta gł. AK, szef sztabu KG AK;
gen. Leopold Okulicki „Kobra”, zastępca szefa sztabu KG AK;
płk Antoni Chruściel „Monter”, komendant Okręgu Warszawskiego;
mjr Stanisław Weber „Chirurg”, szef sztabu Okręgu Warszawskiego;
płk Kazimierz Iranek-Osmecki „Heller”, szef Oddziału II (Informacyjno-Wywiadowczy) KG AK;
płk Józef Szostak „Filip”, szef Oddziału III (Operacyjno-Szkoleniowy) KG AK;
płk Jan Rzepecki „Prezes”, szef Oddziału VI (Biuro Informacji i Propagandy) KG AK;
112)
Konferencja w Teheranie a sprawa Polska
Miała miejsce w dniach 28 listopada - 1 grudnia 1943 roku. Udział wzięli Winston Churchill, Franklin Delano Roosevelt oraz Józef Stalin. Głównym tematem obrad było uzgodnienie wspólnych planów prowadzenia wojny przeciwko armii niemieckiej. Jeśli chodzi o sprawę polską, to Stalin po raz pierwszy oficjalnie opowiedział się za wyznaczeniem zachodniej granicy Polski na Odrze, co zostało wstępnie zaaprobowana przez rozmówców zachodnich. Przyjęto również, że do Polski zostaną włączone Prusy Wschodnie oraz Opolszczyzna. Za jej wschodnią granicę uznano linię Curzona (projekt polsko-sowieckiej linii demarkacyjnej przedstawiony 1920 przez brytyjskiego ministra spraw zagranicznych George'a Curzona, linia przebiegała na północ od Suwałk - od źródeł Pregoły i Szczary, przez Sejny i Grodno i dalej dawną granicą Królestwa Polskiego na Bugu, dalej na wschód od Przemyśla a na zachód od Rawy Ruskiej, Sambora i Borysławia, aż do Karpat w rejonie źródeł Sanu, Dniestru i Stryja). Ostateczne wyznaczenie granic Polski odłożono na później, dopuszczono możliwość przesiedleń ludności z niektórych ziem.
Konferencja w Jałcie a sprawa Polska
Miała miejsce w dniach 4-11 lutego 1945 roku na Krymie. Głównym tematem były problemy współdziałania strategicznego w końcowej fazie działań wojennych przeciw Niemcom i przystąpienia ZSRR do wojny przeciw Japonii. W sprawie polskiej potwierdzono, że granica wschodnia będzie przebiegać wzdłuż linii Curzona, z niewielkimi odchyleniami na korzyść Polski i że "Polska powinna uzyskac znaczny przyrost terytorialny na północy i zachodzie".
Postanowiono również przekształcić Rząd Tymczasowy (utworzony 31 grudnia 1944 roku z działaczy Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, w celu przeciwstawienia legalnemu Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, nieuznany przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone) na Polski Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej, którego głównym celem miało być przygotowanie demokratycznych wyborów. W jego skład mieli wejść przedstawiciele wszystkich znaczących stronnictw politycznych, zarówno z kraju, jak i zagranicy.
113)Konferencja w Poczdamie a sprawa polska
Miała miejsce w dniach 17 lipca - 2 sierpnia 1945 roku. Stany Zjednoczone reprezentował nowy prezydent Harry Truman, również Churchill w czasie trwania obrad został zastąpiony nowym premierem Clementem Atlee. Celem konferencji było uregulowanie problemów związanych z likwidacją skutków II wojny światowej i organizacją powojennej Europy. W sprawie polskiej ustalono ostatecznie północną i zachodnią granicę na Odrze, Nysie Łużyckiej i Morzu Bałtyckim (wraz z przyznaniem Polsce Gdańska). Prusy Wschodnie zostały podzielone: ZSRR przyznano okręg Królewca, Polsce - Warmię i Mazury. Postanowiono również przesiedlić Niemców z Polski, Czechosłowacji i Węgier.
114) Rozgraniczenie polsko – czechosłowackie po II w.św
Granica polsko-czechosłowacka w latach 1945-1992
Konflikty dotyczące przynależności terenów zamieszkanych przez Czechów miały miejsce także bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych, kiedy to Czesi wystąpili z pretensjami do ziemi kłodzkiej oraz powiatów prudnickiego, głubczyckiego, raciborskiego i kozielskiego.
Ziemia kłodzka i raciborska
Teren dawnego czeskiego hrabstwa kłodzkiego historycznie nie jest częścią Śląska. Po wojnach śląskich, ze względu na swe strategiczne znaczenie obronne, wraz z ogromną większością Śląska został na mocy pokoju wrocławskiego odebrany Habsburgom przez Prusy (od 1871 w granicach Niemiec).
Po zakończeniu II wojny światowej Czesi wystąpili z pretensjami do ziemi kłodzkiej oraz powiatów prudnickiego, głubczyckiego, raciborskiego i kozielskiego, gdyż na tych terenach żyła wciąż niewielka liczba Czechów (okolice Lewina Kłodzkiego i Kudowy-Zdroju, tzw. czeski kątek) oraz Morawian (powiaty głubczycki i raciborski).
W czerwcu 1945 roku doszło do ruchów czeskich wojsk w kierunku Kłodzka (do Międzylesia wysłany został pociąg pancerny) oraz Raciborza, w okolicach którego mieszkała pewna liczba ludności morawskiej.
W ramach kontrposunięcia rząd polski koncentrował oddziały na linii Olzy, doszło do jednodniowego, wzajemnego ostrzeliwania pozycji. Spodziewano się bowiem uzyskać od Czechosłowacji koncesje terytorialne na Śląsku Cieszyńskim kosztem ziemi kłodzkiej (rokowania praskie 16-25 lutego 1946), jednak ostatecznie nie udało się uzgodnić żadnej wymiany. Wobec nacisków Moskwy doszło do wycofania się czeskich wojsk za linię rzeki Opawy. W maju strona czeska poszerzyła swoje żądania o port rzeczny w Koźlu, Głuchołazy oraz tereny wałbrzyskiego i jeleniogórskiego.
Zaolzie
Na Zaolziu od opuszczenia tych terenów przez Niemców na początku 1945 roku do 9 maja tegoż roku działała polska administracja państwowa, która została zlikwidowana przez armię radziecką. Sowieci przekazali Zaolzie Czechosłowacji.
Po wojnie władze czechosłowackie stwierdziły jednostronnie, że zatwierdzona przez rząd czechosłowacki w 1938 roku zmiana graniczna, następnie utwierdzona nową polsko-czechosłowacką umową graniczną, jest nieważna. Sporne tereny zostały zgodnie z życzeniem Stalina przekazane Czechosłowacji.
Zakończenie konfliktów granicznych[edytuj]
10 marca 1947 pod naciskiem Moskwy doszło do podpisania układu o przyjaźni między Polską a CSRS, jednak kwestie graniczne (ziemia kłodzka i Zaolzie) pozostawiał on nieuregulowane.
Dopiero 13 czerwca 1958 rządy PRL i CSRS podpisały porozumienie zamykające spory graniczne i zatwierdzające:
na Śląsku Cieszyńskim polsko-czeską granicę z roku 1920
na Spiszu linię ustaloną w roku 1924
w pozostałej części linię graniczną sprzed roku 1938 z ziemią kłodzką po jej północnej (wówczas już polskiej) stronie
korektę graniczną z Czechosłowacją z 1958 roku].
Umowa o ostatecznym wytyczeniu granicy państwowej weszła w życie 14 lutego 1959 roku[5].
Morawianie żyjący na Śląsku w okolicy Raciborza i Opola oraz Czesi z Ziemi Kłodzkiej i okolic Strzelina, podczas akcji weryfikacyjnej zostali w większości zweryfikowani pozytywnie.
Korekty granicy
Korekta w 1958 roku
W 1958 roku nastąpiła dość istotna korekta granicy między państwami. Czechosłowacja zyskała od Polski wieś Tkacze (obecnie Mýtiny – część Harrachova) i osadę Zieliniec, w zamian oddając południowy stok szczytu Kocierz koło Przełęczy Szklarskiej. Do roku 1958 pociągi Kolei Izerskiej z Jeleniej Góry kończyły bieg na stacji w Tkaczach, za którymi na moście na Izerze przebiegała granica z Czechosłowacją. Po zmianie granicy stacja kolejowa w Tkaczach, tunel oraz druga połowa wiaduktu stała się własnością ČSR, a ruch pociągów skrócono do stacji Szklarska Poręba Górna[6]. Dopiero w 2010 na powrót ruszyły pociągi aż do dawnej stacji Tkacze (dzisiaj Harrachov).
Z pozostałych zmian większość miała charakter kosmetyczny (wymiana dotyczyła głównie pól uprawnych i terenów dojazdowych do nich), z wyjątkiem dwóch: Czechosłowacji przekazano polską wieś Krasów (czes. Krasov, niem. Schubertskrosse), która do wojen śląskich była częścią Widnawy, a następnie oddzieliła ją granica; we wsi znajdowało się 17 obiektów, głównie gospodarskich, mały zakład rzemieślniczy i gospoda (większość mieszkańców przesiedlono, ale 6 rodzin wolało zostać w Czechosłowacji). Z kolei Polska otrzymała od południowego sąsiada wieś Skowronków (czes. Skřivankov), którą włączono do gminy Głuchołazy jako przysiółek (w zamian Czechosłowacja poszerzyła swoje terytorium w pobliżu Jarnołtówka). Obszar wymienionych terytoriów nie był równy - Czechosłowacja otrzymała 368,44 ha (3,6844 km²) więcej[4][7]. Polska cały czas stara się o wyrównanie tej różnicy i oczekuje na przekazanie ziem od obecnej Republiki Czeskiej.
Co ciekawe, wśród terenów uzyskanych od Czechosłowacji były niewielkie fragmenty Ziemie Osobłoskiej (czes. Osoblažsko), czyli ziemi w okolicach wsi Osoblaha. Należały one do morawskich enklaw na Śląsku, tak więc wskutek tej wymiany w granicach Polski znalazły się też skrawki wchodzące w skład historycznych Moraw.
Korekta w 1976 roku
Na mocy umowy zawartej pomiędzy Polską Rzecząpospolitą Ludową a Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną sporządzonej w Warszawie 21 marca 1975 roku, która weszła w życie 14 marca 1976 roku
Czechosłowacja odstąpiła Polsce 249 439 m² (0,25 km²) terytorium w rejonie miejscowości Lysá nad Dunajcom
Polska odstąpiła Czechosłowacji 249 439 m² (0,25 km²) terytorium w rejonie miejscowości Wojkowa
Przebieg granicy
Po korektach przebiegu granicy miała ona przebieg identyczny jak obecna granica polsko-czeska oraz polsko-słowacka: od doliny Żytawy przez Pogórze Izerskie, Góry Izerskie, grzbietami Karkonoszy, w poprzek Gór Kruczych, Zaworów, grzbietem Gór Suchych, Góry Stołowych, Orlickich, wzdłuż Dzikiej Orlicy, Masyw Śnieżnika, Góry Bialskie, Góry Złote, Góry Opawskie, przecinając rzekę Odrę, dalej przez Cieszyn, Zwardoń, Pilsko, Babią Górę, głównym grzbietem Tatr, przez Pieniny, Przełęczą Tylicką, Dukielską i Łupkowską, do szczytu Krzemieniec.
115) Umowa polsko – sowiecka z sierpnia 1945 r
U M O W A między RZECZĄPOSPOLITĄ POLSKĄ i ZWIĄZKIEM SOCJALISTYCZNYCH REPUBLIK RADZIECKICH o polsko - radzieckiej granicy państwowej.
Prezydent
Krajowej Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej i Prezydium Rady
Narodowej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, pragnąc
uregulować sprawę granicy państwowej między Polską a Związkiem
SRR w duchu przyjaźni i zgody, postanowili w tym celu zawrzeć
niniejszą Umowę i mianowali jako swych Pełnomocników:
Prezydent Krajowej Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej Edwarda OSÓBKĘ-MORAWSKIEGO,
Prezydium Rady Najwyższej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich — Zastępcę Przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych i Ludowego Komisarza Spraw Zagranicznych ZSRR Wiaczesława Michajłowicza MOŁOTOWA,
którzy po wymianie swych pełnomocnictw uznanych za sporządzone w należytej formie i w całkowitym porządku zgodzili się na następujące postanowienia:
A r t y k u ł 1
Zgodnie z decyzją Konferencji Krymskiej ustalić granicę państwową między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem SRR wzdłuż „linii Curzona” z odchyleniami od niej na rzecz Polski w niektórych rejonach od pięciu do ośmiu kilometrów, zgodnie z załączoną mapą w skali 1:500000, ustępując Polsce dodatkowo:
a) obszar położony na wschód od „linii Curzona” do rzeki zachodniego Bugu i rzeki Sołokija, na południe od miasta Kryłów z odchyleniem na rzecz Polski nie przekraczającym trzydziestu kilometrów;
b) część obszaru Puszczy Białowieskiej, na odcinku Niemirów-Jałówka, leżącego na wschód od „linii Curzona”, łącznie z Niemirowem, Hajnówką, Białowieżą i Jałówką, z odchyleniem na rzecz Polski nie przekraczającym 17 km.
A r t y k u ł 2
Zgodnie z
brzmieniem artykułu pierwszego granica państwowa między
Rzecząpospolitą Polską a ZSRR przebiega wzdłuż następującej
linii:
Od punktu położonego około 0,6 kilometra na
południowy zachód od źródła rzeki San, na północny wschód w
kierunku źródła rzeki San, i dalej z biegiem rzeki San, środkiem
jej nurtu do punktu na południe od miejscowości Solina, dalej na
wschód od Przemyśla, na zachód od Rawy Ruskiej do rzeki Sołokija,
stąd wzdłuz rzeki Sołokija i rzeki zachodni Bug na
Niemirów-Jałówkę, pozostawiając po stronie polskiej wymienioną
w artykule pierwszym część obszaru Puszczy Białowieskiej i stąd
do zbiegu granic Rzeczypospolitej Polskiej, Litewskiej SRR i Prus
Wschodnich, pozostawiając Grodno po stronie ZSRR.
Przeprowadzenie
w terenie granic, wymienionych w niniejszym artykule, dokonane będzie
przez mieszaną Komisję Polsko-Radziecką z siedzibą w Warszawie,
która rozpocznie swą pracę nie później niż 15 dni od dnia
wymiany dokumentów ratyfikacyjnych.
A r t y k u ł 3
Aż do ostatecznego rozstrzygnięcia zagadnień terytorialnych przy uregulowaniu pokojowym, część granicy polsko-radzieckiej, przylegająca do Morza Bałtyckiego, zgodnie z decyzją Konferencji Berlińskiej, będzie przebiegała wzdłuż linii od punktu na wschodnim wybrzeżu Zatoki Gdańskiej, oznaczonego na załączonej mapie — ku wschodniej, na północ od miasta Braunsberg-Goldapp do punktu, w którym ta linia zbiega się z linią graniczną, opisaną w artykule drugim niniejszej umowy.
A r t y k u ł 4
Umowa
niniejsza podlega ratyfikacji, która nastąpić winna możliwie
najrychlej. Umowa wchodzi w życie od chwili wymiany dokumentów
ratyfikacyjnych, która odbędzie się w Warszawie.
Sporządzono
w Moskwie 16 sierpnia 1945 roku w dwu egzemplarzach, każdy w języku
polskim i rosyjskim, przy czym oba teksty posiadają jednakową moc.
116) PPS w latach 1944 – 1948
Polska Partia Socjalistyczna (określenia lubelska, powojenna) – partia polityczna utworzona we wrześniu 1944 na terenach będących pod kontrolą PKWN przez część działaczy Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, m.in. Edwarda Osóbkę-Morawskiego, Bolesława Drobnera i Stefana Matuszewskiego. Do niej przyłączyła się część działaczy PPS-WRN (Józef Cyrankiewicz, Stanisław Szwalbe) a także inni, powracający do Polski po wojnie z zagranicy (Oskar Lange).
W dniach 10-11 września 1944 r. w Lublinie odbył się XXXV kongres PPS. Zachowanie numeracji kongresów przedwojennej partii miało sugerować kontynuację jej tradycji. W rzeczywistości jednak kongres został zainicjowany i zorganizowany przez Polską Partię Robotniczą, a kadry nowej PPS, to prawie wyłącznie drugorzędni działacze aparatu partyjnego i związkowego starej PPS, szczebla powiatowego i wojewódzkiego, z których wielu w okresie okupacji niemieckiej nie przejawiało aktywności politycznej.
Partia rozrosła się od kilku tysięcy członków w roku 1944 do ponad 600 tysięcy w połowie 1947 r.; ścierały się w niej koncepcje równoprawnych sektorów gospodarki (państwowy, spółdzielczy i prywatny), handlu spółdzielczo-prywatnego, humanizmu socjalistycznego (Czesław Bobrowski, Julian Hochfeld, Jan Mulak) z programem bliskim PPR (gospodarka i handel w całości upaństwowione, kolektywizacja rolnictwa) i dążeniem do zjednoczenia obu partii (Cyrankiewicz, Matuszewski)[3].
W latach 1947-1948 z PPS usunięto zwolenników niezależności partii, nastawionych niechętnie do bliskiej współpracy z PPR. 15 grudnia 1948 r. nastąpiło połączenie, a faktycznie włączenie PPS do Polskiej Partii Robotniczej i utworzenie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[4].
W 1990 r. Edward Osóbka-Morawski podjął próbę reaktywacji Odrodzonej PPS, jednak założona przez niego partia nie odegrała żadnej roli w polityce.
14 grudnia 2003 roku Kongres Nadzwyczajny PPS, zorganizowany w 55. rocznicę rozwiązania partii, anulował wszystkie uchwały poprzednich władz dotyczące rozwiązania partii i wejścia jej w mariaż z PPR.
117) Ruch ludowy w latach 1944 – 1947
W lipcu z inicjatywy Mikołajczyka powstało nowe stronnictwo używające początkowo nazwy SL, a następnie Polskie Stronnictwo Ludowe. Pierwszym prezesem został Wincenty Witos, a po jego śmierci Stanisław Mikołajczyk. Program PSL kształtował agraryzm – teoria podkreślająca szczególną rolę chłopów w państwie, jako jednolitej klasy w społeczeństwie wytwarzającej podstawowe środki do życia. PSL (wskazując na przykład państw skandynawskich) widziało przyszłą Polskę jako wysoko rozwinięty kraj rolniczy. W początkach 1946 dał się zaobserwować pewien spadek wpływów PSL na wsi, przy równoczesnym wzroście autorytetu w miastach. Wokół PSL skupiły się wszystkie siły niepodległościowe dążące do odbudowy w pełni suwerennej i niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej. W marcu 1946 doszło do rozłamu PSL: powstała grupa przybrała nazwę Polskie Stronnictwo Ludowe „Nowe Wyzwolenie” i opowiedziała się po stronie bloku demokratycznego.
118) Organizacje podziemne po po rozwiązaniu AK
W miejsce rozwiązanej AK powoływano kolejne organizacje konspiracyjne kontynuujące dzieło Państwa Podziemnego. Początkowo Niepodległość – “NIE”, następnie Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ). Przywódcy oporu antykomunistycznego szybko jednak zorientowali się, że działania zbrojne nie mogą przynieść oczekiwanego rezultatu.
Po rozwiązaniu DSZ, na jej miejsce – 2 września 1945 r. – utworzono Zrzeszenie “Wolność i Niezawisłość”. Twórcy WiN, wierni testamentowi Polski Podziemnej, podjęli polityczną walkę o urzeczywistnienie wizji Ojczyzny, za którą walczyli i ginęli żołnierze ZWZ-AK.
W strukturach Zrzeszenia WiN wywiadem i kontrwywiadem zajmowały się Brygady Wywiadowcze. Utworzone w 1941 r. w ramach ZWZ-AK przechodziły kolejno pod rozkazy “NIE”, DSZ i WiN. W tej ostatniej organizacji początkowo stanowiły pion wywiadowczy Obszaru Południowego WiN – gdy jednak w wyniku fali aresztowań rozbito I Zarząd Główny WiN i prezes Obszaru Południowego ppłk Franciszek Niepokólczycki ps. “Halny”, “Żejmian” podjął się odbudowania go, przyjmując funkcję prezesa II Zarządu Głównego WiN, Brygady Wywiadowcze prowadziły od lutego 1946 r. wywiad dla II Zarządu Głównego. Przez cały ten czas kierował nimi Edward Bzymek-Strzałkowski ps. “Swoboda”, “Grudzień”, “Bazyli”.
119) Utworzenie TRJN
Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. rząd Rzeczypospolitej Polskiej powołany w Warszawie przez prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta 28 czerwca 1945 na podstawie porozumienia zawartego na konferencji w Moskwie odbytej 17-21 czerwca pomiędzy politykami KRN i Rządu Tymczasowego RP a częścią polityków emigracyjnych skupionych wokół b.premiera Stanisława Mikołajczyka Oficjalnie został utworzony 28 VI 1945 r., a jego premierem został Edward Osóbka-Morawski. Tworzyli go głównie podstawieni przez Stalina polscy komuniści oraz 4 osoby z dawnego rządu Rzeczypospolitej: Stanisław Mikołajczyk (wicepremier i minister rolnictwa), Władysław Kiernik (administracja), Jan Stańczyk (praca i opieka społeczna) i Mieczysław Thugutt (poczta i telegraf).Rząd ten został uznany przez większość państw członkowskich ONZ. Jego legalność zakwestionowały natomiast: Watykan, Hiszpania, Kuba, Irlandia, Liban.Uznanie TRJN przez światowe mocarstwa za legalną władze w Polsce zwieńczyło sukcesem pierwszy etap walki komunistów o przejęcie rządów w Polsce.
120) Akcja „Wisła”.
Akcja "Wisła" (Operacja "Wisła") – akcja militarna wymierzona w struktury Ukraińskiej Powstańczej Armii i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, oraz przesiedleńcza dokonana w celu usunięcia wybranych grup ludnościowych, m.in. Ukraińców, Bojków, Dolinian i Łemków, jak również rodzin mieszanych polsko-ukraińskich, głównie z terenów Polski południowo-wschodniej (Rzeszowszczyzna i Lubelszczyzna), głównie na Ziemie Odzyskane, która miała miejsce w dwa lata po zakończeniu II wojny światowej. Przeprowadzona została przez formacje wojskowe Rzeczypospolitej Polskiej (Ludowe Wojsko Polskie), policyjne (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Milicję Obywatelską, Wojska Ochrony Pogranicza, Ochotniczą Rezerwę Milicji Obywatelskiej), jak i jej agendy cywilne (Państwowy Urząd Repatriacyjny).
Decyzję w sprawie podjęcia Akcji "Wisła" podjęło Biuro Polityczne KC PPR. Przyjmuje się, że trwała od 28 kwietnia do końca lipca 1947, chociaż ostatnie wysiedlenia miały miejsce w roku 1950. Szacuje się, iż w wyniku akcji wojskowej rozbito siły UPA w liczbie 1500 ludzi (17 sotni), oraz uwięziono 2 900 aktywnych lub domniemanych członków OUN, a przesiedlenia objęły ponad 140 tysięcy osób cywilnych. Pierwotnym kryptonimem tej akcji był „Wschód”, zmieniony później na „Wisła”[2].
Akcja „Wisła” nie była tożsama z repatriacją ludności ukraińskiej w latach 1944-1946, w dalszym ciągu budzi liczne kontrowersje i jest różnie interpretowana przez historyków, z których część twierdzi że jej głównym zadaniem nie było zniszczenie UPA – wskazują oni m.in. na fakt, iż objęła ona również obszary, gdzie UPA w ogóle nie działała.
W październiku 1947 władze ZSRR przeprowadziły Akcję „Z” (Zachód), w wyniku której z terenu Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej wysiedlono na wschód ponad 76 tysięcy Ukraińców, oskarżonych o sprzyjanie UPA.
Bezpośrednim
powodem (pretekstem) do rozpoczęcia akcji było zastrzelenie
generała Karola
Świerczewskiego w
dniu 28 marca 1947 roku. Generał zginął w zasadzce przygotowanej
przez sotnię
UPA
"Bira" w miejscowości Jabłonki koło Baligrodu
w Bieszczadach,
gdy udawał się na inspekcję posterunku wojskowego w Cisnej. Po tym
wydarzeniu władze polskie w przeciągu kilkunastu godzin podjęły
decyzję o deportacji ludności ukraińskiej z terenów całej
południowo-wschodniej Polski.
Oczywistym
jest, że w rzeczywistości akcja "Wisła" była dużo
wcześniej przygotowaną operacją rozproszenia pozostałej na
ziemiach polskich mniejszości ukraińskiej.
Akcja "Wisła",
przeprowadzana przez Grupę Operacyjną "Wisła", dowodzoną
przez gen. Stefana
Mossora. Ostatnie
wywózki miały miejsce jeszcze w roku 1952 (na Polesiu).
Akcja "Wisła" oficjalnie zakończyła się uroczystością
dekoracji na granicy polsko-czechosłowackiej żołnierzy najbardziej
zasłużonych w wywózkach. Konsekwencjami akcji "Wisła"
było prawie całkowite wyludnienie Pogórza Przemyskiego,
Bieszczadów i Beskidu Niskiego.