POLSKA ZA PANOWANIA KAZIMIERZA WIELKIEGO

* Nowa polityka wewnętrzna Kazimierza Wielkiego (1333-1370)

{. . .} podniósł do wielkości dzieła swoje,

murował miasta, zamki, domy {. . .}

na ozdobę narodowi.

(Janko z Czarnkowa)

a) rozwój szlaków handlowych

• prawo składu

w mieście obdarzonym takim prawem kupiec musiał wyłożyć towar na sprzedaż

• przymus drożny

• kupiec nie mógł ominąć miasta z prawem składu

włączenie bogatej Rusi Czerwonej ze Lwowem, gdzie krzyżowały się szlaki handlowe

b) osadnictwo miast

• ponad 60 nowych miast na prawie niemieckim

• wsie - około 500

c) ujednolicenie systemu monetarnego (srebrny grosz) i celnego

d) stały podatek poradlny

• 12 groszy z łanu w dobrach rycerskich

• 24 grosze w dobrach klasztornych

e) obronność kraju

• prace fortyfikacyjne

• 27 miast otoczono murami

• budowa zamków warownych

• wzniesiono około 50

• obowiązek służby wojskowej wszystkich właścicieli dóbr ziemskich

• duchowni uiszczali daninę

• obowiązek dbania o dobry stan murów, fos i bram miejskich spoczywał na cechach

f) reformy administracyjne

• wzmocnienie urzędu starosty

• wykształcenie się centralnych urzędów nadwornych

• marszałek

• miecznik

• stolnik

• powstanie urzędów koronnych kanclerz

• podskarbi

g) reorganizacja sądownictwa

• sędziowie królewscy

• sprawy o najcięższe przestępstwa

• skargi przeciw urzędnikom

• sądy dla szlachty

• ziemskie

• sprawy cywilne

• grodzkie z udziałem starosty

• ciężkie przestępstwa i apelacje

• sądy podkomorskie

• sprawy graniczne

• sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku królewskim

• sprawy sołtysów i wójtów

• sąd sześciu mi8st

• instancja wyższa dla miast Małopolski

• kodyfikacja prawa

• statuty

• wiślicki dla Małopolski

• piotrkowski dla Wielkopolski

• prawa dla Żydów

h) 1364 r. - fundacja Akademii Krakowskiej

8 katedr prawniczych (5 katedr prawa rzymskiego, 3 katedry prawa kościelnego)

2 katedry medycyny

1 katedra sztuk wyzwolonych

Niechże więc tam będzie nauk przemożnych perła, aby

wydawała męże dojrzałością rady znakomite,

ozdobą cnót świetne i w różnych umiejętnościach biegłe.

(Akt Fundacyjny Akademii)

wszystkie reformy króla wspierali jego doradcy i współpracownicy

• arcybiskup gnieźnieński, Jarosław Bogoria ze Skotnik

• . kanclerz Janusz Suchywilk

• biskup krakowski, Florian Mokrski

2) Polityka zagraniczna Kazimierza Wielkiego

a) 1335 r. i 1339 r. zjazdy w Wyszehradzie

• Jan Luksemburski zrzekł się pretensji do korony polskiej za odszkodowaniem pieniężnym (20 tys:kop groszy praskich)

• Kazimierz miał uznać zwierzchnictwo czeskie nad Śląskiem

b) konflikt z Krzyżakami

• 1335 r. - zjazd w Wyszehradzie

• sędziowie Jan Luksemburski i Karol Robert Andegaweński skazali Krzyżaków na zwrot Polsce Kujaw i ziemi dobrzyńskiej

• Kazimierz Wielki niezadowolony z wyroku

• 1339 r. - sąd papieski w Warszawie

• Krzyżacy mieli zwrócić wszystkie ziemie, które zajęli i zapłacić odszkodowanie

• sprzeciw Zakonu, który nie uznał wyroku i odwołał się do papieża

• papież zawiesił wyrok

• 1343 r. - bezpośrednie rokowania polsko-krzyżackie i pokój w Kaliszu

• Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską

• Krzyżacy zatrzymali Pomorze i ziemię cheJmińskąjako ,jalmużnę"

• Kazimierz Wielki zachował tytuł "Pana Pomorza"

c) 1351 r. książęta mazowieccy uznali zwierzchnictwo króla polskiego

d) nieudana wojna o Śląsk 1345-1348

• zakończona pokojem w Namysłowie, potwierdzonym układem w Pradze 1356 r.

• Kazimierz zrzekł się Śląska, a Luksemburgowie - praw do Mazowsza

e) podbój Rusi halicko-wołyńskiej

• po wygaśnięciu dynastii książąt ruskich władzę przejął książę mazowiecki Bolesław (na Rusi przyjął imię Jerzy II Trojdenowicz)

• po jego bezdzietnej śmierci pretensje do tronu zgłosił Kazimierz Wielki i rozpoczął walki z Tatarami oraz Litwinami

• wspólna polityka polsko-węgierska na Rusi

• układ z 1350 r. przewidywał wykup Rusi z rąk polskich, gdyby Kazimierz doczekał się potomstwa męskiego, a pozostawienie jej przy Polsce, gdyby Andegawenowie zasiadali na tronie polskim

• ostatecznie do Polski włączono Ruś halicką i zachodnią część Wołynia, a księstwo łuckie zajął książę litewski Lubart

f) układy z Węgrami o następstwie tronu w Polsce w 1339 r. na zjeździe w Wyszehradzie i w 1350 r. w sprawie Rusi

• po śmierci Kazimierza w 1370 r. tron objął Ludwik Węgierski

g) polityka polska w stosunku do Pomorza Zachodniego

• usynowienie wnuka, Kaźka Słupskiego, którego Kazimierz chciał osadzić na tronie w Krakowie po śmierci Ludwika Węgierskiego

h) udane zabiegi dyplomatyczne

• włączono do Polski Santok, Drezdenko, Wałcz, Czaplinek

3) Sytuacja Europy XIV w. a ziemie polskie

a) kryzys gospodarczy i polityczny Europy Zachodniej

• wojna stuletnia we Francji

• wojny domowe we Włoszech

• rywalizacja wielkich rodów w Niemczech o tron cesarski

• słaba pozycja papiestwa w Awinionie

b) epidemie, głód, wystąpienia ludowe

• 1358 r. - żakeria we Francji

• 1381 r. - powstanie Wata Tylera w Anglii

• konflikty społeczne w miastach

c) bardzo dobra koniunktura gospodarcza Polski, Czech, Węgier i Litwy

4) Znaczenie panowania ostatniego Piasta

a) początki nowożytnego państwa - Korona Królestwa Polskiego (Corona Regni Poloniae)

b) Kazimierz powiększył obszar państwa 2,5-krotnie, wzrost zaludnienia - około 1,3 mln

c) ukształtowanie się społeczeństwa stanowego

d) kodyfikacja prawa

e) wzrost poziomu gospodarczego

• Polska stała się atrakcyjnym miejscem osiedlania dla wielu przybyszów z Europy

• rozwój osadnictwa miejskiego i wiejskiego

f) wzrost znaczenia na arenie międzynarodowej

• 1364 r. zjazd monarchów w Krakowie z udziałem cesarza, królów Węgier, Cypru, Danii i licznych książąt

g) rozkwit kultury średniowiecznej

h) początki tworzenia państwa wielonarodowościowego z tolerancją religijną

• włączenie Rusi, gdzie dominowało prawosławie

i) związek miast polskich z Hanzą (związek miast nadbałtyckich)